Punjab State Board PSEB 11th Class Sociology Important Questions Chapter 6 ਸਮਾਜੀਕਰਨ Important Questions and Answers.
PSEB 11th Class Sociology Important Questions Chapter 6 ਸਮਾਜੀਕਰਨ
ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ Objective Type Questions
I. ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ Multiple Choice Questions :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਿਸ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(a) ਵਿਅਕਤੀ
(b) ਸਮਾਜ
(c) ਪਰਿਵਾਰ
(d) ਸਮੂਹ ।
ਉੱਤਰ-
(c) ਪਰਿਵਾਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਕੀ ਹੈ ?
(a) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ
(b) ਭਾਸ਼ਾ
(c) ਰਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ
(d) ਸਮਾਜ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(a) ਰਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ
(b) ਭਾਸ਼ਾ
(c) ਸਰੀਰ
(d) ਯੋਗਤਾ ।
ਉੱਤਰ-
(b) ਭਾਸ਼ਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(a) ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
(b) 50 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ
(c) ਮੌਤ ਦੇ ਨਾਲ
(d) ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ।
ਉੱਤਰ-
(c) ਮੌਤ ਦੇ ਨਾਲੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ?
(a) ਉਮਰ ਭਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ
(b) ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ
(c) ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(a) ਪਰਿਵਾਰ
(b) ਦੇਸ਼
(c) ਸਮਾਜ
(d) ਦੁਨੀਆ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਪਰਿਵਾਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਕੀ ਹੈ ?
(a) ਪਰਿਵਾਰ
(b) ਪੜੋਸੀ
(c) ਸਮਾਜ
(d) ਖੇਡ ਸਮੂਹ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਪਰਿਵਾਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਬੱਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ?
(a) ਸਮਾਜੀਕਰਨ
(b) ਪਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹਿਣ
(c) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਕਰਨ
(d) ਸਾਤਮੀਕਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਸਮਾਜੀਕਰਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
Social Self ਦਾ ਸਮਾਜੀਕਰਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ?
(a) ਕੂਲੇ
(b) ਫਰਾਈਡ
(c) ਮਰਨ
(d) ਵੈਬਰ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਕੂਲੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
Id, Ego ਅਤੇ Super Ego ਦਾ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ?
(a) ਕੂਲੋਂ ।
ਨੂੰ
(b) ਵੈਬਰ
(c) ਮਰਟਨ
d) ਫਰਾਈਡ ।
ਉੱਤਰ-
(d) ਫਰਾਈਡ ।
II. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ Fill in the blanks :
1. …………………… ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ
2. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ………………… ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੌਤ
3. ……………………… ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਹਿਚਾਣ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈ
4. ਸਕੂਲ, ਕਾਨੂੰਨ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੇ ………………………. ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਮੀ
5. ……………………….. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਢਲੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ
6. …………………………. ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ
III. ਸਹੀ/ਗਲਤ True/False :
1. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਜਨਮ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ
2. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਪੰਜ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ
3. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਸਮਾਜਿਕ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ
4. ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ
5. ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ
6. ਖੇਡ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਨੇਤਾ ਬਣਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਾਗਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ
IV. ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਲਾਈਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ One Word/line Question Answers :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਉਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ, ਪਰਿਮਾਪ, ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਪੰਜ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਾਲ ਅਵਸਥਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੌਖਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਬਚਪਨ ਅਵਸਥਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਚਪਨ ਅਵਸਥਾ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 4 ਸਾਲ ਤਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ 14-15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 20-21 ਸਾਲ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਹੜੀ ਅਵਸਥਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Very Short Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ । ਉੱਤਰ-ਹਰੇਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਢੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਰਟਨ ਅਤੇ ਹੰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਉਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਮਾਪਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਵੈ ਦਾ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਤੱਤ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮਾਜ ਤੇ ਸਮੂਹ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪ੍ਰਤਿਮਾਨਾਂ, ਮੁੱਲਾਂ, ਗਿਆਨ, ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਤੇ ਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਆਧਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਬੱਚਾ ਦੂਜੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਲਈ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਰ ਇਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ (Cultural goals) ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਢੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਅਕਤੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੇ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੇ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਤੋਂ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਿੰਗਸਲੇ ਡੇਵਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ-‘ਇਹ ਉਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਬੱਚਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ (Socio-cultural) ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-
- ਪਰਿਵਾਰ (Family)
- ਖੇਡ ਸਮੂਹ (Play Group)
- ਗੁਆਂਢ (Neighbourhood).
- ਸਕੂਲ (School)
- ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (Social Institutions) ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ਼ੈ ਦਾ ਅਰਥ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਅਕਤੀ ਜਨਮ ਤੋਂ ਇਕਦਮ ਬਾਅਦ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ । ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ੈ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਥੈ ਤੋਂ ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸੈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ । ਨਵਾਂ ਜੰਮਿਆ ਬੱਚਾ ਦੁਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਬਲਕਿ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਉਪਰੋਕਤ ਭੇਦ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ੈ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਖ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਆਧਾਰ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਆਧਾਰ ਹਨ-
- ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਚ ਮੂਲ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੀ ਕਮੀ (Absense of Instinct)
- ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬਾਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਨਿਰਭਰਤਾ (Chidhood Dependency of Individual)
- ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ (Physical Structure of Man)
- ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (More Learning Capacity) ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਯੋਗ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ । ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ, ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੀ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ (Long Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਜਾਂ
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ (Meaning of Socialization) – ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਬੱਚਾ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਆਪ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਵਿਚਾਰ, ਪਸੰਦ, ਪਸੰਦ, ਆਦਤਾਂ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੀ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਬੱਚਾ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਪਸ਼ੂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ . ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇਕ ਪੂਰਨ ਮਨੁੱਖ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਮਾਜਿਕ ਕੀਮਤਾਂ, ਪਰਿਮਾਪਾਂ, ਨਿਯਮਾਂ, ਗੁਣਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪੜਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ | ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਬੱਚਾ ਪਸ਼ੂ ਤੋਂ ਇਨਸਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਦਾ ਬਲਕਿ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ, ਪਰਿਮਾਪਾਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕੀ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੀ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ । ਹਰ ਇਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪੱਖ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਬੋਲਣਾ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਆਦਿ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਉਹ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿਣਾ ਹੈ, ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਨਵੇਂ ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੌਲੀਹੌਲੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖ ਲਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਰਫ ਉਹ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ, ਲੋਕਗੀਤਾਂ ਤੇ ਵਿਵਹਾਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (Definitions of Socialization)
- ਕਿੰਗਸਲੇ ਡੇਵਿਸ (Kingslay Davis) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਉਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬੱਚਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ।”
- ਫਿਰਟਰ (Fichter) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਢੰਗ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।”
- ਹਰਟਨ ਅਤੇ ਹੰਟ (Hurton and Hunt) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਉਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਮਾਪਾਂ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਵੈ ਦਾ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਉਹ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ, ਪਰਿਮਾਪ, ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਇਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਪੀੜੀ ਨੂੰ ਹਸ਼ਤਾਂਤਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲਣ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਤਰੀਕੇ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ, ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ, ਇੱਛਾਵਾਂ, ਕੀਮਤਾਂ, ਰਹਿਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਸਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜੰਮਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਬੱਚਾ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲਣ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਘੁਲਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।