This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 16 The Period of Harshavardhana (600 – 650 A.D.) will help you in revision during exams.
The Period of Harshavardhana (600 – 650 A.D.) PSEB 6th Class SST Notes
→ Pushyabhuti Dynasty: The Pushyabhuti dynasty was an important dynasty that rose in Northern India after the decline of the Gupta Empire.
→ Harshavardhana: Harshavardhana was the most important ruler of the Pushyabhuti dynasty.
→ Shashanka: Shashanka was king of Bengal. He killed Harshavardhana’s elder brother Rajyavardhana and brother-in-law Grahavarman. Harshavardhana killed Shashanka after a few years.
→ Banabhatta: Banabhatta was one of the court poets of Harshavardhana. He wrote Harsha’s biography, ‘Harshachrita’.
→ Hiuen Tsang: Hiuen Tsang was a Chinese scholar who visited India during the time of Harshavardhana.
→ Priyadarshika, Ratnavali, and Nagananda: Priyadarshika, Ratnavali, and Nagananda are the three plays written by Harshavardhana.
→ Kumaramatyas: Kumaramatyas were important officers in Harsha’s administration.
→ Nalanda: Nalanda is situated in Bihar, it was a famous university and very big centre of learning during Harshavardhana’s period.
→ End of the Pushyabhuti Dynasty: The Pushyabhuti dynasty came to an end with the death of Harshavardhana in around 647 A.D.
हर्षवर्धन का काल (600-650 ई.) PSEB 6th Class SST Notes
→ पुष्यभूति वंश के राज्य की स्थिति – पुष्यभूति वंश का राज्य वर्तमान हरियाणा के कुरुक्षेत्र प्रदेश में स्थापित था।
→ पुष्यभूति राज्य की राजधानी – पुष्यभूति राज्य की राजधानी स्थाणेश्वर थी। इसको आजकल थानेसर कहते हैं।
→ पुष्यभूति वंश का सबसे प्रसिद्ध राजा – पुष्यभूति वंश का सबसे प्रसिद्ध राजा हर्षवर्धन था। वह 606 ई० में सिंहासन पर बैठा तथा कन्नौज को अपनी राजधानी बनाया।
→ बाणभट्ट – बाणभट्ट हर्षवर्धन का दरबारी कवि था। उसकी पुस्तक ‘हर्षचरित’ से हर्षकाल की जानकारी मिलती है।
→ ह्यूनसांग – ह्यूनसांग एक चीनी यात्री था जो हर्षवर्धन के समय में भारत आया था। उसके वृत्तांत से हर्षकाल के बारे में पता चलता है।
→ प्रियदर्शिका, रत्नावली तथा नागानन्द – ये तीन नाटक हैं जो हर्षवर्धन ने लिखे थे।
→ नालन्दा विश्वविद्यालय – नालन्दा विश्वविद्यालय बिहार में स्थित था तथा यह हर्षकाल का एक प्रसिद्ध शिक्षा केन्द्र था। ह्यूनसांग ने इस विश्वविद्यालय में कुछ समय शिक्षा प्राप्त की थी।
→ हर्षवर्धन की मृत्यु – हर्षवर्धन की मृत्यु लगभग 647 ई० में हुई थी।
ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦਾ ਕਾਲ (600 ਈ: ਤੋਂ 650 ਈ:) PSEB 6th Class SST Notes
→ ਪੁਸ਼ਿਆਭੁਤੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ-ਪੁਸ਼ਿਆਭੂਤੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਵਰਤਮਾਨ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸੀ ।
→ ਪੁਸ਼ਿਆਭੁਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ-ਪੁਸ਼ਿਆਭੁਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਨੇਸ਼ਵਰ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਥਾਨੇਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪੁਸ਼ਿਆਭੁਤੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਜਾ-ਪੁਸ਼ਿਆਭੁਤੀ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਜਾ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਸੀ । ਉਹ 606 ਈ: ਵਿੱਚ ਰਾਜ-ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ਅਤੇ ਕਨੌਜ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ।
→ ਬਾਣਭੱਟ-ਬਾਣਭੱਟ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦਾ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸੀ । ਉਸ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਹਰਸ਼ਚਰਿਤ’ ਤੋਂ ਹਰਸ਼ਕਾਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
→ ਹਿਊਨਸਾਂਗ-ਹਿਊਨਸਾਂਗ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਸੀ ਜੋ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਹਰਸ਼ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
→ ਪ੍ਰਿਯਾਦਰਸ਼ਕਾ, ਰਤਨਾਵਲੀ ਅਤੇ ਨਾਗਾਨੰਦ-ਇਹ ਤਿੰਨ ਨਾਟਕ ਹਨ ਜੋ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਨੇ ਲਿਖੇ ਸਨ ।
→ ਨਾਲੰਦਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਾ-ਨਾਲੰਦਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਾ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰਸ਼ਕਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਸੀ । ਹਿਊਨਸਾਂਗ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ।
→ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੀ ਮੌਤ-ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੀ ਮੌਤ ਲਗਪਗ 647 ਈ: ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।