Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 19 ਗੀਤ Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 19 ਗੀਤ
(i) ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ :
(ਉ) ਪੰਛੀ ਝੁਰਮੁਟ ਪਾ ਕੇ ਆਵਣ,
ਇਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਚਰਚੋ ਪਾਵਣ ।
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਵੇ ਦੇਵਣ,
ਬਿਨਾਂ ‘ਹਸਾਨ ਜਤਾਣ ਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ !
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਪੰਛੀ ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਚਹਿਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਖਾਣ ਲਈ ਮੇਵੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਨ ਨਹੀਂ ਜਤਾਉਂਦੇ । ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਬੋਲਿਆਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ਅ) ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਗਲ ਘੱਤ ਕੇ ਬਾਂਹਾਂ,
ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਜਾਵਣ ਹੋਰ ਉਤਾਹਾਂ ।
ਉਹ ਜਦ ਫੁੱਲਾਂ ਸੰਗ ਭਰ ਜਾਵਣ,
ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
ਵੇਲਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗਲ਼ ਬਾਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ।ਉਹ ਇਸ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਮਹਿਸੂਸ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ :
ਦੁੱਖ, ਮੁਹਤਾਜੀ, ਝੁਰਮੁਟ, ਮੇਵੇ, ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ॥
ਉੱਤਰ :
1. ਦੁੱਖ (ਤਕਲੀਫ਼) – ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਨਾ ਦਿਓ ।
2. ਮੁਹਤਾਜੀ (ਅਧੀਨਗੀ) – ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਮੁਹਤਾਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
3. ਝੁਰਮੁਟ (ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ) – ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਝੁਰਮੁਟ ਦਾਣੇ ਚੁਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
4. ਮੇਵੇ (ਸੁੱਕੇ ਫਲ) – ਛੁਹਾਰਾ ਇਕ ਸੁੱਕਾ ਮੇਵਾ ਹੈ ।
5. ਭਲੀ-ਭਾਂਤ (ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ) – ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਚੌਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖੋ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਸਭ – सभी – All
ਬੰਦਾ – ………….. – …………..
ਰੱਬ – ………….. – …………..
ਪੰਛੀ – ………….. – …………..
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ – ਹਿੰਦੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
ਸਭ – सभी – All
ਬੰਦਾ – मनुष्य – Man
ਰੱਬ – ईश्वर – God
ਪੰਛੀ – पक्षी – Bird
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੁੱਖਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ-ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਕਿੱਕਰ’ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਰੁੱਖ’ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
‘ਗੀਤ ਦੀਆਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :
ਬੰਦਾ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਣ ਆਵੇ,
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਛਾਂਗੀ ਜਾਵੇ ।
ਨਾ ਬੋਲਣ ਨਾ ਕੂਕਣ ਫਿਰ ਵੀ,
ਭਾਵੇਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
(ੳ) ਸਾਡਾ ਸਭ ਦੁਖ ਜਾਣਦੇ,
ਰੁੱਖ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਇਹ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਪਹਿਚਾਣਦੇ,
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥੇ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਕੀ ਪਹਿਚਾਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਰੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਉਹ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ ਸਮਝਦੇ ਤੇ ਹਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ ।
(iii) ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
(iv) ਸਾਡੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਤੇ ਆਦਤਾਂ ।
(ਅ) ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਗਲ ਘੱਤ ਕੇ ਬਾਂਹਾਂ,
ਚੜਦੀਆਂ ਜਾਵਣ ਹੋਰ ਉਤਾਹਾਂ ।
ਉਹ ਜਦ ਫੁੱਲਾਂ ਸੰਗ ਭਰ ਜਾਵਣ,
ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ, ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕੌਣ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗਲ ਬਾਂਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਵੇਲਾਂ ਕਾਹਦੇ ਨਾਲ ਭਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਵੇਲਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਂਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਵੇਲਾਂ ।
(iii) ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਤੇ ਸੁਗੰਧਾਂ ਨੂੰ ।
(iv) ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ।
(ੲ) ਬੰਦਾ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਣ ਆਵੇ,
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਛਾਂਗੀ ਜਾਵੇ ।
ਨਾ ਬੋਲਣ ਨਾ ਕੁਕਣ ਫਿਰ ਵੀ,
ਭਾਵੇਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਬੰਦਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਬੰਦਾ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਬੰਦਾ ਗਰਮੀ ਤੇ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਣ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂਗਦਾ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੁੱਖ ਬੇਸ਼ਕ ਉਸਦੀ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬੋਲਦੇ ਜਾਂ ਕੂਕਦੇ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਉਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ।
(iii) ਬੰਦਾ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵੱਢਣ ਲਈ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੇ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ ਭਰੇ ਵਿਹਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬੇਸ਼ਕ ਬੋਲਦੇ ਜਾਂ ਕੁਕਦੇ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਨ ।
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੁਰੋਂ ਗ਼ਰੀਬੀ ਪਾਈ,
ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਦਿਲਗੀਰੀ ਪਾਈ ।
ਰੱਬ ਦੇ ਫ਼ਕਰ ਖੜੇ-ਖੜੋਤੇ,
ਮੁਹਤਾਜ਼ੀ ਨਾ ਮਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਕੀ ਪਾਇਆ ਹੈ ?
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਫੱਕਰੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ‘ਮੁਹਤਾਜੀ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਹੀ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਵਾਲਾ ਸਹਿਜ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ, ਪਰ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲ ਕੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
(ii) ਗਰੀਬੀ ਤੇ ਦਿਲਗੀਰੀ ।
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਸ਼ੱਕਰ ਅਰਥਾਤ ਰੁੱਖ ਲਗਾਤਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
(iv) ਅਧੀਨਗੀ, ਗੁਲਾਮੀ ॥
(ਹ) ਬੰਦੇ ਹੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਨ,
ਉਸਦੀ ਹਰ ਇਕ ਨਬਜ਼ ਪਛਾਣਨ ॥
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਏ ਬੰਦਾ,
ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ,
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਬੰਦਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਕੌਣ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਅੱਗੋਂ ਕੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ । ਬੇਸ਼ਕ ਬੰਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਨਬਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਬੰਦਾ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਰੁੱਖ ।
(ਕ) ਪੰਛੀ ਝੁਰਮੁਟ ਪਾ ਕੇ ਆਵਣ,
ਇਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਚਰਚੋਰ ਪਾਵਣ ।
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਵੇ ਦੇਵਣ,
ਬਿਨਾਂ ‘ਹਸਾਨ ਜਤਾਣ ਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਪੰਛੀ ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਕੀ ਨਹੀਂ ਜਤਾਉਂਦੇ ?
(v) ਕੌਣ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਜਦੋਂ ਪੰਛੀ ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਚਹਿਕਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਖਾਣ ਲਈ ਮੇਵੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਨ ਨਹੀਂ ਜਤਾਉਂਦੇ । ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਬੋਲਿਆਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਕੇ ਚਹਿਕਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਮੇਵੇ (ਮਿੱਠੇ ਫਲ) ।
(iv) ਅਹਿਸਾਨ ।
(v) ਰੁੱਖ ।
ਕਾਵਿ-ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ :
(ਉ) ਸਾਡਾ ਸਭ ਦੁਖ ਜਾਣਦੇ,
ਰੁੱਖ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਇਹ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਪਹਿਚਾਣਦੇ,
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਕੀ ਪਹਿਚਾਨਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁੱਖ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੋਲ ਕੇ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੋਲ ਕੇ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰਜਿੰਦ ਤੇ ਭਾਵਹੀਨ ਨਾ ਸਮਝੋ ।
(ii) ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ ।
(iii) ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
(iv) ਸਾਡੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਤੇ ਆਦਤਾਂ ।
(ਅ) ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਗਲ ਘੱਤ ਕੇ ਬਾਂਹਾਂ,
ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਜਾਵਣ ਹੋਰ ਉਤਾਹਾਂ ।
ਉਹ ਜਦ ਫੁੱਲਾਂ ਸੰਗ ਭਰ ਜਾਵਣ,
ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ, ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਘੱਤ ਕੇ-ਪਾ ਕੇ । ਸੰਗ-ਨਾਲ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਕੌਣ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗਲ ਬਾਂਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਵੇਲਾਂ ਕਾਹਦੇ ਨਾਲ ਭਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੇਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਗਲ ਬਾਂਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਤਕ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ਹਨ । ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਬੋਲ ਕੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੇ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਜਿੰਦ ਤੇ ਭਾਵਹੀਨ ਨਾ ਸਮਝੋ ।
(ii) ਵੇਲਾਂ ।
(iii) ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਤੇ ਸੁਗੰਧਾਂ ਨੂੰ ।
(iv) ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ।
(ਈ) ਬੰਦਾ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਣ ਆਵੇ,
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਛਾਂਗੀ ਜਾਵੇ !
ਨਾ ਬੋਲਣ ਨਾ ਕੁਕਣ ਫਿਰ ਵੀ,
ਭਾਵੇਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਛਾਂਗੀ-ਰੁੱਖ ਦੇ ਟਾਹਣ ਤੇ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਗੁੰਡ-ਮੁੰਡ ਕਰਨਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਬੰਦਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਬੰਦਾ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੰਦਾ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਉਹ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂਗੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੁੱਖ ਬੇਸ਼ਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਇਸ ਆਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੋਲਦੇ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਕੂਕ-ਪੁਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਨ, ਪਰ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ !
(ii) ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ।
(iii) ਬੰਦਾ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵੱਢਣ ਲਈ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੇ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣਤਾ ਭਰੇ ਵਿਹਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬੇਸ਼ਕ ਬੋਲਦੇ ਜਾਂ ਕੁਕਦੇ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਨ ।
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੁਰੋਂ ਗਰੀਬੀ ਪਾਈ,
ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਦਿਲਗੀਰੀ ਪਾਈ ।
ਰੱਬ ਦੇ ਫ਼ਕਰ ਖੜੇ-ਖੜੋਤੇ,
ਮੁਹਤਾਜ਼ੀ ਨਾ ਮਾਣਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਗ਼ਰੀਬੀ-ਨਿਰਮਾਣਤਾ । ਦਿਲਗੀਰੀ-ਉਦਾਸੀਨਤਾ । ਫ਼ਕਰਫ਼ਕੀਰ । ਮੁਹਤਾਜੀ-ਅਧੀਨਗੀ, ਗੁਲਾਮੀ ॥
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਕੀ ਪਾਇਆ ਹੈ ?
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਫੱਕਰ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ‘ਮੁਹਤਾਜੀ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਹੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਅਰਥਾਤ ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਦਾ ਸੁਭਾ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਦਿਲਗੀਰ ਅਰਥਾਤ ਉਦਾਸੀਨ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਸੁਖਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿ ਕੇ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਫ਼ਕੀਰ ਹਨ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲ ਕੇ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
(ii) ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਦਿਲਗੀਰੀ ।
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਸ਼ੱਕਰ ਅਰਥਾਤ ਰੁੱਖ ਲਗਾਤਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
(iv) ਅਧੀਨਗੀ, ਗੁਲਾਮੀ !
(ਹ) ਬੰਦੇ ਹੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਨ,
ਉਸਦੀ ਹਰ ਇਕ ਨਬਜ਼ ਪਛਾਣਨ ।
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਏ ਬੰਦਾ,
ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ,
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਨਬਜ਼ ਪਛਾਣਨ-ਮਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਬੰਦਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਕੌਣ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਰਚੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਵੱਢੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਦਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਣਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਬੋਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਨਬਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਬੰਦਾ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਰੁੱਖ ।
(ਕ) ਪੰਛੀ ਝੁਰਮੁਟ ਪਾ ਕੇ ਆਵਣ,
ਇਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਚਰਚੋਰ ਪਾਵਣ ।
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਵੇ ਦੇਵਣ,
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਕੀ ਪਾਇਆ ਹੈ ?
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਫੱਕਰ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ‘ਮੁਹਤਾਜੀ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧੁਰੋਂ ਹੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਅਰਥਾਤ ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਦਾ ਸੁਭਾ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਦਿਲਗੀਰ ਅਰਥਾਤ ਉਦਾਸੀਨ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਸੁਖਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿ ਕੇ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਫ਼ਕੀਰ ਹਨ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲ ਕੇ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
(ii) ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਦਿਲਗੀਰੀ ।
(iii) ਰੱਬ ਦੇ ਸ਼ੱਕਰ ਅਰਥਾਤ ਰੁੱਖ ਲਗਾਤਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।
(iv) ਅਧੀਨਗੀ, ਗੁਲਾਮੀ !
(ਹ) ਬੰਦੇ ਹੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਨ,
ਉਸਦੀ ਹਰ ਇਕ ਨਬਜ਼ ਪਛਾਣਨ ।
ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਏ ਬੰਦਾ,
ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ,
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਨਬਜ਼ ਪਛਾਣਨ-ਮਰਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਬੰਦਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(iv) ਕੌਣ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਰਚੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਅਕ੍ਰਿਤਘਣ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਵੱਢੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਦਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਣਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਬੋਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ।
(ii) ਰੁੱਖ ਬੰਦੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਨਬਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਬੰਦਾ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਰੁੱਖ ।
(ਕ) ਪੰਛੀ ਝੁਰਮੁਟ ਪਾ ਕੇ ਆਵਣ,
ਇਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਚਰਚੋਰ ਪਾਵਣ ।
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਵੇ ਦੇਵਣ,
ਬਿਨਾਂ ‘ਹਸਾਨ ਜਤਾਣ ਦੇ ।
ਪਰ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕਦੇ ।
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ : ਚਰਚੋ -ਚਹਿਕਣਾ । ਮੇਵੇ-ਫਲ, ਸੁੱਕੇ ਫਲ । ‘ਹਸਾਨਅਹਿਸਾਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ ।
(ii) ਪੰਛੀ ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(iii) ਰੁੱਖ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
(iv) ਰੁੱਖ ਕੀ ਨਹੀਂ ਜਤਾਉਂਦੇ ?
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਛੀ ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਚਹਿਚਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਰੁੱਖ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਵੇ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਕੁੱਝ ਕਰਦਿਆਂ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਨ ਨਹੀਂ ਜਤਾਉਂਦੇ ।ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
(ii) ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਕੇ ਚਹਿਕਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਮੇਵੇ (ਮਿੱਠੇ ਫਲ) ।
(iv) ਅਹਿਸਾਨ ।