Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 18 ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 18 ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ
SST Guide for Class 8 PSEB ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Textbook Questions and Answers
ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ।
- ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਕੰਨਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਖ਼ੁਦ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰੋਹਿਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰੋਹਿਤਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤ ਸੰਪੰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ।
- ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ, 1873 ਈ: ਨੂੰ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਲੋੜੀਂਦਾ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ।
ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ । ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੇਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਤਮਾਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਤੀ ਆਧਾਰਿਤ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲਮਿਲਾਪ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਜਨਕ ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਤਾਲਾਬਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ । ਨਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ੂਦਰ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਵੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ (ਸ਼ੂਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੋਂ ਹੱਥ ਧੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜੂ ਲਗਾ ਕੇ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ, ਮਰੇ ਹੋਏ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਲਾਹੁਣ, ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਚਮੜਾ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਵੀ ਪਾਪ ਸਮਝਣਾ । ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਨੂੰ, ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ-
- ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
- ਅਛੂਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਵਰਧਾ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ, ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਫੰਡ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਦੂਕਰੀ ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ | ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਇਕ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਖੋਖਲੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ, ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ।
ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਪਿਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਨਤਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।
ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈ ਜੁਟੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦਾ “ਪੈਗੰਬਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੁ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਰਲ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹੇਵਜ਼ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ “ਅਛੂਤ ਸਮਝਦੇ ਸਨ । ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹੇਵਜ਼ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ 1903 ਈ: ਵਿਚ ‘ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ-ਪਰਿਪਾਲਨ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉੱਚਿਤ ਥਾਂ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ‘ਹਰੀਜਨ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ‘ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ’ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
(1) ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਪਾਪ ਮੰਨਦੇ ਸਨ । 1920 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ।1920 ਈ: ਵਿਚ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਪਰਾਧ ਦੱਸਿਆ । ਪਰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਹਿੰਦੂ-ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ।
(2) ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਾਕੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ ।
(3) 1921 ਈ: ਤੋਂ 1923 ਈ: ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ‘ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੀ ਗਈ 49.5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਕੇਵਲ 43,381 ਰੁਪਏ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਸਨ ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ – ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅਛੂਤਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਨ-
- ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
- ਅਛੂਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਵਰਧਾ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ, ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਏ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਫੰਡ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ।
ਕੋਈ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੁੱਝ ਕੱਟੜ ਹਿੰਦੂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ, ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਦਹੇਜ-ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਮੁੱਖ ਸਨ । ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲੇ-
1. ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ – ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ, ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਪ੍ਰਥਾ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ, ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਆਦਿ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ, ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈ ਗਈਆਂ ।
2. ਕਾਨੂੰਨੀ ਯਤਨ – ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ।
- 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ-ਬਲੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ।
- 1891 ਈ: ਵਿਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
3. ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਜਨਮ-ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ।
PSEB 8th Class Social Science Guide ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Important Questions and Answers
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ਉ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਕੌਣ ਸੀ ਅਤੇ
(ii) ਉਸ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਅਨੇਕ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ।
(ii) ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ, ਜਿੱਥੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
(ii) ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 24 ਸਤੰਬਰ, 1873 ਈ: ਨੂੰ ਕੀਤੀ ।
(ii) ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਖ਼ੁਦ ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨਾਰਾਇਣ ਰਾਓ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਓ ਕਡਾਲਕ ਸਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਛੂਤ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਛੂਤ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵੈਕੋਮ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਡਾ: ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸੰਘਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
(ii) ਕਿਹੜੇ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ (ਅਖ਼ਬਾਰ) ਕੱਢੇ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਡਾ: ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਮਤ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਕਨਾਇਕ, ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਆਦਿ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਕੱਢੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
1891 ਈ: ਵਿਚ ।
ਸ਼ਨ 8.
ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ? ਉੱਤਰ-ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1936 ਈ: ਵਿਚ ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ।
(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤਿਆਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ:
(i) ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ
(ii) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(iii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
(iv) ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
(i) 1891 ਈ: ਵਿਚ
(ii) 1829 ਈ: ਵਿਚ
(iii) 1856 ਈ: ਵਿਚ
(iv) 1873 ਈ: ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ-
(i) 1891 ਈ: ਵਿਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
1936 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(ii) ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ
(iii) ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਵਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ‘ਵੈਮ’ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(ii) ਵੀਰਲਿੰਗਮ
(iii) ਡਾ: ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ-ਪਰਿਪਾਲਨ ਯੋਗ’ ਨਾਮਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ
(i) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
(ii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ
(iii) ਸੀ ਚੈਤੰਨਯ ਨਾਰਾਇਣ
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ
(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :
1. ਸਮਾਜ ਚਾਰ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਕਸ਼ੱਤਰੀ ……………………. ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ।
2. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੂੰ …………………… ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
3. ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ……………………… ਈ: ਵਿਚ ਇੰਡੀਪੈਂਡੇਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
4. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹਰੀਜਨ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਸੀ ………………… ।
ਉੱਤਰ-
1. ਵੈਸ਼,
2. ਮਹਾਤਮਾ,
3. 1936,
4. ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ।
(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :
1. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਛੂਤਛਾਤ ਨੂੰ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ।
2. ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ।
3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (×)
3. (√)
(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :
| 1. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ | ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ ਪਰੀਪਾਲਣ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ |
| 2. ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਆਮੀ | ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ |
| 3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ | ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ |
| 4. ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ | ਸਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ |
ਉੱਤਰ-
| 1. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ | ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ ਪਰੀਪਾਲਣ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ |
| 2. ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਆਮੀ | ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ |
| 3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ | ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ |
| 4. ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ | ਸਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ |
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਕੌਣ ਸਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਸਤੰਬਰ, 1879 ਈ: ਨੂੰ ਚੇਨੱਈ (ਮਦਰਾਸ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ, ਦੂਜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ‘ਦਾਵਿੜ ਕਾਜ਼ਗਾਮ’ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ।
ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਂਵਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਫਲਸਰੂਪ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਵੈਕੋਮ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੋਈ ਚਾਰ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
- ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ – ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਔਰਤ ਜਾਤ ਦੇ ਉੱਥਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਸੀ । ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅਣਥੱਕ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਅਣ-ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ।
- ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਦੀ ਆਗਿਆ – ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਖਰਾਬ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਭਟਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲ ਗਈ ।
- ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ – ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਪਰਦੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਔਰਤ ਕਦੇ ਉੱਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ।
- ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ – ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ | ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਅਨੇਕ ਸਕੂਲ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ।
ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦਾ ਮਸੀਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚਿਤ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ । ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
- 1918 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ਸਾਊਥਬੋਰੋ ਰਿਫਾਰਮਜ਼ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਚੋਣ ਖੇਤਰ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ । ਪਰ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ।
- 1931 ਈ: ਦੀ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਾ ਤਕ 16 ਅਗਸਤ, 1932 ਈ: ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ “ਕਮਿਊਨਲ ਐਵਾਰਡ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ।
- ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਨਾਗਪੁਰ, ਕੋਹਲਾਪੁਰ ਆਦਿ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਏ । ਡਾ: ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ’ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਮਤ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਮੂਨਾਇਕ’ , ‘ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਰਤ’ , ‘ਜਨਤਾ’ ਆਦਿ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਰਵਜਨਕ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ।
- ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1926 ਈ: ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1934 ਈ: ਤਕ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕਈ ਬਿਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਿਹੜੇ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ ।
- ਅਕਤੂਬਰ, 1936 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ 1937 ਈ: ਵਿਚ ਪੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੀ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਅਸੈਂਬਲੀ ਲਈ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ।
- ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ‘ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ’ ਅਤੇ ‘ਸ਼ੈਡਿਊਲਡ ਕਾਸਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ’ ਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।