Class 9

Punjab State Board PSEB 9th Class Physical Education Book Solutions Chapter 3 ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਖੇਡ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਭੈੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Physical Education Chapter 3 ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਖੇਡ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਭੈੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ

Physical Education Guide for Class 9 PSEB ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਖੇਡ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਭੈੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ Textbook Questions and Answers

ਪਾਠ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ-ਰੇਖ (Brief Outlines of the Chapter) –

• ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ-ਸ਼ਰਾਬ, ਤੰਬਾਕੂ, ਅਫ਼ੀਮ, ਭੰਗ, ਹਸ਼ੀਸ਼, ਚਰਸ, ਕੈਫੀਨ ਆਦਿ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ ।
• ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ-ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਪਾਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੈੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਤੇ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸਰੀਰਕ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਦੀ ਘਾਟ, ਮਨ ਦੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਅਤੇ ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੀ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ ।
• ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਕਾਰਨ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਾਰ-ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਹਾਰ ਯਕੀਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਅਸਰ-ਸ਼ਰਾਬ ਨਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਅਸਰ-ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਦਿਲ ਅਤੇ ਸਾਹ ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ | ਪੇਟ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਮਾ ਆਦਿ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਖਿਆ ਸੈਲੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Examination Style Important Questions)
ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Very Brief Answers) 

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸੇ ਦੋ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸ਼ਰਾਬ
2. ਹਸ਼ੀਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਦੋ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ‘ਤੇ
• ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਦੋਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਚਿਹਰਾ ਪੀਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਦੋ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਅਤੇ ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ |
• ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅੰਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਠੀਕ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਅਸਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਮਾਗ਼ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਠੀਕ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਣ ਜਾਂ ਪੀਣ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤੰਬਾਕੂ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗਣ ਦਾ ਡਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੰਘ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਟੀ. ਬੀ. ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਲਾਪਰਵਾਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ :
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ |

ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Brief Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸੋ ਕਿ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੁਆਂ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ? (List the intoxicants things. How intoxicants effects on digestive system and thinking of a person ?)
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਖਾਣ ਜਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਜਾਂ ਨਿੱਸਲਪਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਆਦਮੀ ਦੀ ਨਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭੈੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ, ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਘਬਰਾਹਟ, ਗੁੱਸਾ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲਾਵ ਲੈ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੁਆਂ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।

ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ –

• ਸ਼ਰਾਬ
• ਅਫ਼ੀਮ
• ਤੰਬਾਕੂ
• ਭੰਗ
• ਹਸ਼ੀਸ਼
• ਚਰਸ
• ਕੈਫੀਨ
• ਐਡਰਨਵੀਨ ।

ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects on Digestion)-ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅੰਸ਼ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਅੰਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਮਿਹਦੇ ਦੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਦੇ ਰੋਗ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਸੋਚਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects on Thinking)-ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਬੋਲਣ ਦੀ ਥਾਂ ਥਥਲਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ । ਉਹ ਖੇਡ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਾਰ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ? (How we can face defeat in play field due to use of intoxicants things ?)
ਉੱਤਰ-

• ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੀ ਖੇਡ ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਲਾਂ ਨਹੀਂ ਚਲ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਲਈ ਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
• ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਹਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਾਰਨ ਵੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Long Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਕੀ ਹਨ ? ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਬਿਆਨ ਕਰੋ । (What are the intoxicants ? Mention their harms.)
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਤਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬੁਰੇ ਸਿੱਟੇ ਵੀ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਏ । ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੇਡ ਜਗਤ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲਈ ਵੱਧ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵੱਧ ਕੰਮ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਰੋਗ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਮਾਰੂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ੇ ਤਾਂ ਕੋੜ੍ਹ ਦੇ ਰੋਗ ਤੋਂ ਵੀ ਬੁਰੇ ਹਨ । ਸ਼ਰਾਬ, ਤੰਬਾਕੂ, ਅਫ਼ੀਮ, ਭੰਗ, ਹਸ਼ੀਸ਼, ਐਡਰਨਵੀਨ ਅਤੇ ਕੈਫੀਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਹਤ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਕ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਸਰਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਰਿਹਾ, ਆਪਣਾ ਬੁਰਾ-ਭਲਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚ ਸਕਦਾ | ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲਈ ਬੋਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਸਿਰ-ਦਰਦ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦੁਖੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੀ ਨਰਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਹਤ ਤੇ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਸ਼ਕਤੀ, ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ, ਦਿਲ, ਖੂਨ, ਫੇਫੜਿਆਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਨੇਕਾਂ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ! ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ (Abuses of Intoxicants things) –
ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੋਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਚਿਹਰਾ ਪੀਲਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਕਦਮ ਲੜਖੜਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
• ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਅੰਸ਼ ਜਿਗਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੇਟ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦਾ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਦਮੇ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬੇ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਨਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਲਾਪਰਵਾਹ ਅਤੇ ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।
• ਨਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ 1.8 ਸੈਂਟੀਗਰੇਡ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ‘ਤੇ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਭੈੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ । (What are effects intoxicants things on sports performance of a player. Give detail.)
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਡ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ –
1. ਸਰੀਰਕ ਤਾਲਮੇਲ ਤੇ ਫੁਰਤੀ ਦੀ ਘਾਟ (Loss of Co-ordination and Alertness)-ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ । ਚੰਗੀ ਖੇਡ ਦੇ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹਾਕੀ, ਫੁੱਟਬਾਲ, ਵਾਲੀਬਾਲ ਆਦਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਹਨ ।

2. ਮਨ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਤੇ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ (Loss of Balance and Concentration)-ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਗ਼ਲਤੀ ਖੇਡ ਦਾ ਪਾਸਾ ਪਲਟ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਧੁਤ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕਾਗਰ ਚਿੱਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵੇਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਤੇ ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰੀ (Carelessness)-ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਫ਼ਸਿਆ ਖਿਡਾਰੀ ਬਹੁਤ ਲਾ-ਪਰਵਾਹ ਅਤੇ ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਮੁਹਾਰਤ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਾ ਸਕਦਾ | ਕਈ ਵਾਰ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੀ ਹੋਸ਼ ਗੁਆ ਕੇ ਅਜਿਹੀ ਚੋਟ ਖਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਪਛਤਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

4. ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅੰਤ (Lack of Sportsmanship)-ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਰਧ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਮਨ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਖੇਡ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ ।

5. ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਘਾਟ (Lack of Tolerance)-ਉਹ ਰੈਫ਼ਰੀ ਜਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਉੱਚਿਤ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੰਤੋਖ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

6. ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ (Breaking of Rules)-ਉਹ ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

7. ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਲੜਾਈ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣ ਜਾਣਾ (Play Field Become Battle)-ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਲੜਾਈ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਜੇ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਫੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਿੱਤਿਆ ਹੋਇਆ ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸੇਵਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਖੇਡ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ? ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਲਿਖੋ। (Write down the effects of Alcohol on our health ? Discuss its abuses.)
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਅਸਰ (Effects of Alcohol on Health) – ਸ਼ਰਾਬ ਇਕ ਨਸ਼ੀਲਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ | ‘ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ।” ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਬੋਤਲ ਤੇ ਲਿਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਲੱਤ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਤੇ ਭੈੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਫੇਫੜੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਉਮਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਪੀਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਪੀਣ ਮਗਰੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪੀਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ! ਭਾਵ ਸ਼ਰਾਬ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ –

• ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਅਸਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਮਾਗ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨਾੜੀ ਪਬੰਧ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਗੁਰਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ !
• ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਪਾਚਕ ਰਸ ਘੱਟ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਟ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਸਾਹ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਦੁਸਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, !
• ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਫੁੱਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਦਿਲ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦਾ ਡਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
• ਲਗਾਤਾਰ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।
• ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਕੰਮ ਘੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਜਲਦੀ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਘਰ, ਸਿਹਤ, ਪੈਸਾ ਆਦਿ ਬਰਬਾਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ? ਤੰਬਾਕੂ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਲਿਖੋ | (What is the effects of Smoking on health ? Discuss its abuses.)
ਉੱਤਰ-
ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਅਸਰ (Effects of Smoking on Health) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤੰਬਾਕੂ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਣਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਲਾਹਨਤ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਤੰਬਾਕੂ ਪੀਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਬੀੜੀ, ਸਿਗਰਟ ਪੀਣਾ, ਸਿਗਾਰ ਪੀਣਾ, ਹੁੱਕਾ ਪੀਣਾ, ਚਿਲਮ ਪੀਣੀ ਆਦਿ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵੀ ਅਲੱਗ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਤੰਬਾਕੂ ਚੂਨੇ ਵਿਚ ਰਲਾ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖਾਣਾ ਜਾਂ ਪਾਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖਾਣਾ ਆਦਿ । ਤੰਬਾਕੂ ਵਿਚ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ਹਿਰ ਨਿਕੋਟੀਨ (Nicotine) ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਮੋਨੀਆ, ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਆਦਿ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਿਕੋਟੀਨ ਦਾ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰ ਚਕਰਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਿਲ ‘ਤੇ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ !

ਤੰਬਾਕੂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

• ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਣ ਜਾਂ ਪੀਣ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦਿਲ ਦਾ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਤੰਬਾਕੂ ਪੀਣ ਜਾਂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਤੰਬਾਕੂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਸੁੰਨ ਕਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਅਤੇ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਣ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੇਟ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
• ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੰਘ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਟੀ. ਬੀ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਤੰਬਾਕੂ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗਣ ਦਾ ਡਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਛਾਤੀ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਗਲੇ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 9th Class Physical Education Book Solutions Chapter 2 ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Physical Education Chapter 2 ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ

Physical Education Guide for Class 9 PSEB ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ Textbook Questions and Answers

ਪਾਠ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ (Brief Outlines of the Chapter) –

• ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਗੁਣ-ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਚਰਿੱਤਰਿਕ ਵਿਕਾਸ, ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ |
• ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ-ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਖਿਡਾਰੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ ਸਿਹਤਮੰਦ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਬੱਧ, ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ, ਚੰਗਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਅਤੇ ਚੁਸਤ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਿਹਤਮੰਦ, ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਚੁਸਤੀ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਇਕ ਦੂਤ-ਇਕ ਚੰਗਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧਤਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇ ।
• ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ-ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰਦਾ ਹੈ ।
• ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਲਾਭ-ਸਰੀਰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |

ਖਿਆਂ ਸ਼ੈਲੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Examination Style Important Questions)
ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Very Brief Answers) 

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਸਿਹਤਮੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਸੁੰਦਰ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਨਾਵਟ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ? ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਹਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ
2. ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਾਰ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਗੁਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਅਤੇ ਮੰਨਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰਦਾਇਤਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਕੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਸਮਾਜਿਕ ਆਦਮੀ !

ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Brief Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਵਿਹਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੈ ? (Discuss the good behaviour of a sportsman.)
ਉੱਤਰ-
ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਵਿਹਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (System of behaviour for a Sportsman)-ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀ (ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਅੱਗੇ ਲਿਖੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਪਰਮ ਕਰਤੱਵ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਵਿਹਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗੱਲਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ –

• ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਣੇ ਠੀਕ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਸਲ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਸੰਧੀ ਹੀ ਹਨ ।
• ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਲਈ ਜਾਨ ਤੋੜ ਕੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਖੇਡਣਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ।
• ਹਾਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਮੰਨੋ।
• ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਹਿਜ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰੋ ।
• ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
• ਹਾਰ ਜਾਂ ਭੈੜੀ ਖੇਡ ਲਈ ਬਹਾਨੇ ਲੱਭਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ |
• ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਜਾਂ ਟੀਮ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਾਹਰੋਂ ਆਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਟੀਮਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਹਰ ਇਕ ਟੀਮ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਰਸ਼ਕ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਚੰਗੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ? (How Spectators can be a good sportsman ? )
ਉੱਤਰ-
ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਬਣਨ ਦੇ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ –

• ਉਹ ਚੰਗੀ ਖੇਡ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਨਾ ਕਰਨ ।
• ਜੇਕਰ ਰੈਫ਼ਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬੁਰੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਕਹਿਣ |
• ਉਹ ਜਿਸ ਟੀਮ ਦਾ ਪੱਖ ਲੈ ਰਹੇ ਹੋਣ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ ਜਾਂ ਅਯੋਗ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੇਖਣਾ ਨਾ ਚਾਹੁੰਣ ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਡ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਟੀਮ ਹੀ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ ।
• ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਕੇਵਲ ਇਸ ਲਈ ਨਾ ਝਗੜਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਉਹ ਜਿਸ ਟੀਮ ਦਾ ਪੱਖ ਲੈ ਰਹੇ ਹੋਣ ਜੇਕਰ ਉਹ ਹਾਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੁਰੇ ਵਿਹਾਰ ਦਾ ਵਿਖਾਵਾ ਨਾ ਕਰਨ, ਜਿਵੇਂ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਸੁੱਟ ਕੇ ਖੇਡ ਰੁਕਵਾਉਣਾ ਤਾਂ ਕਿ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਾਰ-ਜਿੱਤ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੰਗਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ? (Sportsman act as a ambassador of a country. How ?)
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਚੰਗਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਉਹ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ | ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਖੇਡ ਨੂੰ ਖੇਡ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਲਈ ਹਾਰ ਜਾਂ ਜਿੱਤ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਉਹ ਹਰ ਸਥਿਤੀਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇੰਝ ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚੰਗਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Long Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ । (Write down the Values of games and sports in detail.)
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣ-ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਆਦਮੀ ਦੀ ਖਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਹੈ |

ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਹਨ –
1. ਅਰੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ (Spid Health) -ਅਰੋਗਤਾ ਇਕ ਅਨਮੋਲ ਧਨ ਹੈ । ਅਰੋਗ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੀ ਅਰੋਗ ਮਨ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ  |ਅਰੋਗ ਆਦਮੀ ਪਾਸੋਂ ਗ਼ਰੀਬੀ, ਆਲਸ ਤੇ ਥਕਾਵਟ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਖੇਡਾਂ ਅਰੋਗਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਦੌੜਨ-ਭੁੱਜਣ ਤੇ ਉਛਲਣ-ਕੁੱਦਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗ ਹਰਕਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦਿਲ, ਫੇਫੜੇ, ਪਾਚਕ ਅੰਗ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਅੰਗ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ | ਪੱਠਿਆਂ ਵਿਚ ਤਾਕਤ ਤੇ ਲਚਕ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੋੜ ਵੀ ਲਚਕਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਫੁਰਤੀਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਸੁਡੌਲ ਸਰੀਰ (Sound Body) – ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਦੌੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਛਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੱਦਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸੁਡੌਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਕੱਦ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ : ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ੂਬ ਸਜਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ : ਪੱਠਿਆਂ ਤੇ ਸੂਝ ਨਾੜੀਆਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਵੀ ਖਿੰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਚਾਲ-ਢਾਲ ਚੰਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਨਿਖਾਰਨ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ !

3. ਸੰਵੇਗਾਂ ਦਾ ਸਮਤੋਲ (Full Control on Laotions)-ਸੰਵੇਗਾਂ ਦਾ ਸਮਝੌਤ ਸਫਲ ਜੀਵਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਰੋਧ, ਉਦਾਸੀ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਫਸਾ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ | ਖੇਡਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਉਲਝਣਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਵੇਗਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

4. ਚੇਤੰਨ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of Sound Mind)-ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪੈਰ-ਪੈਰ ਉੱਤੇ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਚੇਤੰਨ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਚੇਤੰਨ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਖੇਡਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਹਰ ਪਲ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਅੜਚਣ ਜਾਂ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਦਾ ਪਾਸਾ ਪਲਟ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਹਰ ਖਿਡਾਰੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਚੇਤੰਨ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |

5. ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ( Development of Character)-ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਹਰ ਥਾਂ ਆਦਰ-ਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਲੋਭ, ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸ ( ਖੇਡ ਵੇਲੇ ਜਿੱਤ-ਹਾਰ ਵਾਸਤੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਭ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਚੰਗਾ ਖਿਡਾਰੀ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਇਸ ਜਾਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸਦਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧੜੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਵਿਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਭੁੱਲ ਕੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੜੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਖਿਡਾਰੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਛਤਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗਾ ਖਿਡਾਰੀ ਕਦੇ ਵੀ ਲੋਭ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ ਖੇਡ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣ ਤੇ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਵਿਚ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਰ ਖਿਡਾਰੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਫਾਉਲ ਖੇਡਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡਾਂ ਆਦਮੀ ਵਿਚ ਕਈ ਚਰਿੱਤਰਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

6. ਇੱਛਿਆ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਬਲਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ (Development of Strong will Power)-ਖੇਡਾਂ ਇੱਛਿਆ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਬਲਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਪੂਰੀ ਲਗਨ ਨਾਲ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਭਵਿੱਖਤ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮਨ ਹੋ ਕੇ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਫਲ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਆਦਤ ਉਸ ਦੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡਾਂ ਇੱਛਿਆ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਬਲਵਾਨ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

7. ਭਰੱਪਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of Brotherhood)-ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਰੱਪਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਸਦਾ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ ਤੇ ਟੀਮ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਆਦਤ ਟੀਮ ਦੀ ਆਦਤ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਟੀਮ ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ-ਪੂਰਨ ਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਰਗਾ ਵਰਤਾਉ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭਰੱਪਣ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਢਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

8. ਸ਼ੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ (Self Expression)-ਖੇਡਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਣ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ।

9. ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ (Leadership)-ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਚ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗਾ ਨੇਤਾ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਕ ਬੁਰਾ ਜਾਂ ਅਯੋਗਾ ਨੇਤਾ ਦੇਸ਼ ਰੂਪੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਮੰਝਧਾਰ ਵਿਚ ਫਸਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਚੰਗੇ ਡਿਸਿਪਲਿਨ ਵਾਲੇ, ਆਤਮਸੰਜਮੀ, ਆਤਮ-ਤਿਆਗੀ ਤੇ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੈਨਿਕ ਅਫ਼ਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਵਿਲਿੰਗਟਨ ਨੇ ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਨੂੰ ਵਾਟਰਲੂ (Waterloo) ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕਿਹਾ, ‘ਵਾਟਰਲੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਏਟਨ ਤੇ ਹੈਰੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।” (The battle of Waterloo was won at the play-fields of Eton and Harrow.”)

10. ਵਿਹਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ (Proper Use of Leisure Time)-ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਹਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ | ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਫ਼ਾਲਤੂ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਵਰਤਾਂਗੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਹੀ ਸੂਝਣਗੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਵਿਹਲੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਫਾਲਤੂ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਲਈ ਖੇਡਾਂ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਫਾਲਤੂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

11. ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਮਿਟਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਵਧਦਾ ਹੈ। (Free from Castism and Development of International Understanding)–ਖੇਡਾਂ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦਾ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਰ ਟੀਮ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲਣ-ਜੁਲਣ ਤੇ ਟੀਮ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਜਾਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀਆਂ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖੇਡਾਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

12. ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Competition and Cooperation)-ਮੁਕਾਬਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ! ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਰ ਆਦਮੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਮੁਦਾਇ, ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਾਕੀ, ਫੁੱਟਬਾਲ, ਕ੍ਰਿਕਟ ਆਦਿ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਟੀਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੂਬ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਉਹ ਅੱਡੀ ਚੋਟੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਯਤਨ ਨਾਲ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਡਾਂ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹਨ |

13. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Discipline)-ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਖਿਡਾਰੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲੋਂ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਾਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

14. ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ (Tolerance)-ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਮਿਲਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

15. ਚੰਗੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ (Good Citizenship)- ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਇਕ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਖੇਡਦੇ ਹਨ । ਨਿਯਮਾਂ, ਕਰਤੱਵਾਂ, ਡਿਸਿਪਲਿਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖਿਡਾਰੀ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਖੇਡਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ, ਭਾਈਚਾਰੇ, ਲੀਡਰੀ, ਮਿਲਵਰਤਨ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਕੀ ਹੈ ? ਇਕ ਚੰਗੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਪ ਦੇ ਗੁਣ ਲਿਖੋ । (What is sportsmanship ? Write down the Qualities of a sportsmanship.)
ਉੱਤਰ-
ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਦਾ ਅਰਥ (Meaning of Spf1ts13atisfaigy) ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਲਏ ਗਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵੀ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਹਨ : ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ (Sportsmanship) ਇਕ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਉਹ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਇੰਝ ਕਹੀਏ ਕਿ ਉਹ ਸਪਿਰਟ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਤਕ ਬੜੀ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਉਹ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਿਹਤਮੰਦ, ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ-ਬੱਧ, ਚੰਗਾ ਸਹਿਯੋਗੀ, ਚੁਸਤ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੀ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਪੋਰਟਸਮੈਨਸ਼ਿਪ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਗੁਣ (Qualities of Sportsnaan)-
ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਚ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ –
1. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Discipline)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਹੈ ਨਿਯਮ ਨਾਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਬੱਝ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ | ਅਸਲ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਉਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖੇਡ ਆਦਿ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਬੜੇ ਚੰਗੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰੇ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹੇ ।

2. ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ (Tolerance)–ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਹੈ । ਖੇਡ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਬੜੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਪਰੰਤੁ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਉਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਜੇਤੂ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਹਾਰੀ ਟੀਮ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨਾਲ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੇ ਅਤੇ ਆਪ ਹਾਰ ਜਾਣ ਤੇ ਵੀ ਜੇਤੂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧਾਈ ਦੇਵੇ ।

3. ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Co-operation)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵਿਚ ਤੀਸਰਾ ਗੁਣ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਇਹ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਆਪਣੇ ਕੋਚ, ਕੈਪਟਨ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

4. ਹਾਰ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਸਮਝਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (No Difference between Defeat or victory)-ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਰ ਇਕ ਚੰਗਾ ਖਿਡਾਰੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਹਰੇਕ ਸੰਭਵ ਢੰਗ ਵਰਤਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਤਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦ ਉਹ ਕੇਵਲ ਜਿੱਤ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਨਾ ਖੇਡੇ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਚੰਗੀ ਖੇਡ ਦਾ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ।

5. ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਿਚਕਾਰ ਸਫਲਤਾ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਹੋ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਮਖੌਲ ਨਹੀਂ ਉਡਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ-ਹੀਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਉਹ ਖੇਡ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਹੋਣ ਤੇ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਘਟੀਆ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਆਪਣੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ।

ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਅਤੇ ਮੰਨਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ (Ability of obedience and Order) – ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਅਤੇ ਆਗਿਆ ਮੰਨਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ । ਕਈ ਵਾਰ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਠੀਕ ਸਮਝ ਕੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਮਨਮਾਨੀ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਸੱਚੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਨਹੀਂ ।

6. ਤਿਆਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Sacrifice)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵਿਚ ਤਿਆਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਹੀਂ ਖੇਡਦਾ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਮੁੱਚੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਜਿਤਾਉਣ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਨਿਜੀ ਹਿਤ ਨੂੰ ਸਮੁੱਚੇ ਹਿਤ ਦੇ ਲਈ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਬਸ ਇਹੀ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਹੈ । ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਪੱਖ ਨਾਲ ਵੀ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਆਪਣੇ ਲਈ ਤਾਂ ਖੇਡਦਾ ਹੀ ਹੈ,
ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ, ਪੁੱਤ, ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

7. ਭਰਾਤਰੀਪੁਣੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Brotherhood)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦਾ ਇਹ ਗੁਣ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ । ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਖੇਡ ਵਿਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ‘ ਧਰਮ, ਰੰਗ, ਸੱਭਿਅਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਵਤੀਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ |

8. ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Competition)-ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ੀ ਲੈ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਸਿਰ ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਚ ਹੀ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਲ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

9. ਸਮੇਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Punctuality)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੌਕੇ ਦਾ ਪੂਰਨ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਵਿਚ ਇਕ ਇਕ ਸੈਕਿੰਡ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਹਾਰ ਵਿਚ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਹਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

10. ਚੁਸਤ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀਲੇਪਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Active and Alterness)ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਹਰੇਕ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਚੁਸਤੀ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀਲੇਪਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਅਵਸਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੋਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ।

11. ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Self Confidence)-ਅਸਲ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਹੈ । ਬਿਨਾਂ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਖੇਡਣਾ ਸੰਭਵ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰੇਕ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਹੌਂਸਲੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । 1974 ਵਿਚ ਤੇਹਰਾਨ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਸੱਤਵੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਜਪਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੋਨੇ, ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਕਾਂਸੀ ਦੇ ਪਦਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਮਾਤਰ ਕਾਰਨ ਜਾਪਾਨੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੀ ਤਾਂ ਸੀ । 1978 ਵਿਚ ਬੈਕਾਂਕ ਵਿਖੇ ਅੱਠਵੀਆਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਜਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਪਾਨ ਨੇ 1982 ਦੀਆਂ ਨੌਵੀਆਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ, ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ । ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਸਦਾ ਪ੍ਰਸੰਨ, ਸੰਤੁਸ਼ਟ, ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਵਸਥ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

12. ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Responsibility)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਕਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਟੀਮ ਹਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਖੇਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

13. ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ (Knowledge of New Rules)-ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹਰ ਸਾਲ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਇਕ ਇਕਾਈ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕਈ ਚੰਗੇ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਗੁਲਦਸਤਾ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਸਪੋਰਟਸਮੈਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ, ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਤਿਆਗ, ਸਹਿਯੋਗ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 9th Class Physical Education Book Solutions Chapter 6 ਇੰਡੀਅਨ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Physical Education Chapter 6 ਇੰਡੀਅਨ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ

Physical Education Guide for Class 9 PSEB ਇੰਡੀਅਨ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ Textbook Questions and Answers

ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ (Brief Outlines of the Chapter)

• ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ – ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਸੰਨ 1925 ਵਿਚ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੋਰਾਬ ਜੀ ਟਾਟਾ ਸਨ । ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਗ਼ੈਰਕਿੱਤਾਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ – ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨੇ | ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਵਿੱਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨੀ ।
• ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ – ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੇਵਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਅਤੇ ਨਿਰੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਤੀਰ ਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਨੇਜ਼ਾ ਸੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਮੱਲ ਯੁੱਧ ਹੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਸਨ । ਹੁਣ ਹਾਕੀ, ਫੁੱਟਬਾਲ, ਕ੍ਰਿਕਟ, ਵਾਲੀਵਾਲ, ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਖੇਡਾਂ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹਨ ।
• ਰੰਗਾ ਸਵਾਮੀ ਕੱਪ – ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ ।
• ਡੂਰਾਂਡ ਕੱਪ – 1950 ਤੋਂ ਇਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਨਾਕ-ਆਊਟ ਕਮ ਲੀਗ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਕੋਟੀ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਸੰਤੋਸ਼ ਟਰਾਫੀ – ਇਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਭਾਰਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੇਲਵੇ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
• ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ – ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਹਰ ਸਾਲ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅੰਤਰ ਪ੍ਰਾਂਤਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲੀਗ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਖਿਆ ਸ਼ੈਲੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Examination Style Important Questions)
ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Very Brief Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਕਦੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਨ 1925 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਬਣਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਦੋਰਾਬ ਜੀ ਟਾਟਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ ਕੌਣ ਬਣਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਜੀ. ਡੀ. ਸੋਧੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ? ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਉਣੇ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
I.O.A. ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਸੰਘ ਜਾਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
I.O.C. ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਆਪਣੀ ਮਨ-ਪਸੰਦ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਸਕਟ ਬਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਸੇ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਹੜੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਇੰਡੀਅਨ ਹਾਕੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ,
2. ਸਰਵ ਭਾਰਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਕੋਈ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਓਲੰਪਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਐਮੇਚਿਉਰ (Amateur) ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਹਿਲੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈਆਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਖੇਡਾਂ 1891 ਵਿੱਚ ਐਸ਼ਨ (Greek) ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ।

ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Brief Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤਾਰ-ਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ । (Discuss in detail about Indian Olympic Association.)
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡ ਦਾ ਆਰੰਭ 1896 ਈ: ਵਿਚ ਏਥਨਜ਼ (ਯੁਨਾਨ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਬੈਰਨ-ਦਿ-ਕੁਬਰਟਨ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ । ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1900 ਈ: ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1927 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵਾਈ ਐੱਮ. ਸੀ. ਏ. ਨਾਮੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸਿਰ ਹੈ । ਡਾ: ਏ. ਸੀ. ਨੋਹਰਨ ਅਤੇ ਐੱਚ. ਸੀ. ਬੇਕ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਸ੍ਰੀ ਦੋਰਾਬ ਜੀ ਟਾਟਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਪਦ ਡਾ: ਏ.ਸੀ. ਨੋਹਨ ਨੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਜੀ. ਡੀ. ਸੋਂਧੀ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ ਬਣੇ । 1927 ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣੀ ।

ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ, ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਅਤੇ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਦਾ ਸੰਘ ਹੈ । ਪਾਂਤਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੈਂਬਰ ਹਨ । ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਦ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

1. ਪ੍ਰਧਾਨ (ਇਕ)
2. ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ (ਸੱਤ)
3. ਸਕੱਤਰ (ਇਕ)
4. ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ (ਦੋ
5. ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ (ਇਕ)
6. ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦੇ 5 ਮੈਂਬਰ ।
7. ਨੌਂ ਮੈਂਬਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਰੇਲਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੈਂਬਰ । ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ 4 ਸਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੈਂਬਰ 8 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ।

ਕਾਰਜ (Functions) – ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

• ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਗੈਰ-ਕਿੱਤਾ (Unprofessional) ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨਾ ।
• ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਗੈਰ-ਕਿੱਤਾ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖੇਡ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ।
• ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਓਲੰਪਿਕ ਝੰਡੇ ਅਤੇ ਮਾਟੋ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ, ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਪਟਾਉਣਾ ਅਤੇ ਓਲੰਪਿਕ ਚਾਰਟਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ।
• ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਂਤਿਕ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਰਚਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨਾ ।
• ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ।
• ਹਰ ਸਾਲ ਅਗਸਤ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਸਪਤਾਹ ਮਨਾਉਣਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼-ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ । (Write down the main objectives of Indian Olympic Association.)
ਉੱਤਰ-
ਉਦੇਸ਼ (Objectives) – ਇਹ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਮੰਤਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ-

• ਉਲੰਪਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਐਮੇਚਿਉਰ (Amateur) ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ।
• ਨਵਯੁਵਕਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ, ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਤਾਂ ਜੋ ਨਵਯੁਵਕ ਚੰਗੇ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਵਾਲੇ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕਣ ।
• ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ।
• ਇਸ ਹੱਕ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਕਿ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਹੀ ਓਲੰਪਿਕ ਝੰਡੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਹਿਣ ।
• ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕਾਰਜਭਾਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਲੈਣਾ ।
• ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼-ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਐਮੇਚਿਉਰ (Amateur) ਦੀ ਕੀਮਤ (Value) ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਣਾ ।
• ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਨ ਕਰਨਾ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਦੁਸਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਹੇਠ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ।
• ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ।
• ਕਲਾਪ੍ਰਿਯਤਾ ਦੇ ਉੱਚੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ (Ideals) ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਲਈ ਸ਼ੱਕ ਵਧਾਉਣਾ ।
• ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਦੁਸਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਸਬੰਧੀ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਿਯੰਤਰਨ ਰੱਖਣਾ ।
• ਜਿਹੜੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮਾਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕੀਤੀਆਂ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਆਵਾਜਾਈ, ਦੇਖ-ਰੇਖ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣ ਬਾਰੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨਾ ।
• ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਐਮੇਚਿਉਰ (Amateur) ਪੱਧਰ ਦੇ ਹਨ | ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ੌਕ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੰਤਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਰਾਜ ਵਿਚ ਰਾਜ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਮੇਚਿਉਰ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ
  ਇਹ ਰਾਜ ਦੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਮੇਚਿਉਰ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਰਾਜ ਦੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਮੇਚਿਉਰ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੇ ਲੇਖੇ ਦੀ ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੇਣਗੀਆਂ ।
• ਜੇ ਕੋਈ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਕੋਈ ਗਲਤ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲਈ ਬਦਨਾਮੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਐਮੇਚਿਉਰ ਸਪੋਰਟਸ (Amateur Sports) ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਓਲੰਪਿਕ ਚਾਰਟ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ? ਲਿਖੋ । (What do you know about Olympic Chart.)
ਉੱਤਰ-
ਓਲੰਪਿਕ ਚਾਰਟ (Olympic Chart) – ਸਾਰੇ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਨ ਅਧੀਨ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਜਾਤੀ ਤੇ ਨਸਲ ਆਦਿ ਦਾ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਓਲੰਪਿਕ ਚਾਰਟ ਵਿਚ ਇਹ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਣ ਨੂੰ ਸੱਟ ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਓਲੰਪਿਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਆਪਣਾ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖੋ ਕਿ ਫੰਡ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ । ਇਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਜਦੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (N.S.F.) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (I.O.A.). ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਰਾਇ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡਾਂ (International Games) ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਸਰਕਾਰ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਖੇਡਾਂ ਸਫਲਤਾ-ਪੂਰਵਕ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (N.S.F.) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (1.0.A.) ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਚੋਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਆਦਿ) ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਚੁੱਪ ਦਰਸ਼ਕ (Silent Spectator) ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ । ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਅਗਵਾਈ ਸੰਕੇਤ (Guidelines) ਬਣਾਏ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਪਰ ਕਿੰਨੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਅਗਵਾਈ ਸੰਕੇਤਾਂ ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ । (Write down the main competitions of Sports in India.)
ਉੱਤਰ-
ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹੀ ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਅੱਗੇ ਕਦਮ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹੀ ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾੜੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਖੇਡ ਹੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮਿੱਤਰਤਾ ਭਾਵ ਨੇ ਸਥਾਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਲਿਆ | ਅੱਜ ਦੇ ਯੁਗ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਕੌਸ਼ਲ (Skill) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਖੇਡ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਹੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਅਤੇ ਨਿਰੋਗ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ, ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਨੇਜ਼ਾ-ਸੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਮੱਲ ਯੁੱਧ ਆਦਿ ਖੇਡਾਂ ਹੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਰਵਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ | ਆਉਣ ਨਾਲ ਹਾਕੀ, ਫੁੱਟਬਾਲ, ਕ੍ਰਿਕਟ ਆਦਿ ਖੇਡਾਂ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਿਯ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨੋਟ-ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਲਈ ਅਗਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੇਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੰਨ 1927 ਵਿਚ ਚੁਣੀ ਗਈ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1927 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਵਾਈ. ਐੱਮ. ਸੀ. ਏ. ਨਾਮੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸਿਰ ਹੈ । ਡਾ: ਏ. ਸੀ. ਨੋਹਰਨ ਅਤੇ ਐੱਚ. ਸੀ. ਬੇਕ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਸ੍ਰੀ ਦੋਰਾਬ ਜੀ ਟਾਟਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ | ਇਸ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਪਦ ਡਾ: ਏ. ਸੀ. ਨੋਹਨ ਨੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਜੀ. ਡੀ. ਸੋਂਧੀ ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ ਬਣੇ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Questions with Long Answers)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਜਾਂ ਰਾਜ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਮ ਲਿਖੋ । (Write down the functions of all India Council of Sports or State Council of Sports.)
ਉੱਤਰ-
ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਖੇਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਪਣੀਆਂ-ਆਪਣੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ-ਆਪਣੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ।

ਕਾਰਜ (Functions)-

• ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਉਣੇ (To Conduct Competition) – ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਉਣੇ ।
• ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣਾ (Planning) – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੰਮ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਲ ਅਤੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ।
• ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ (To Arrange Equipment) – ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਾਮਾਨ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਮੰਗਵਾਉਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ (Union Education Ministry) ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਜਾਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਸਪੋਰਟਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ |
• ਚੋਣ ਕਰਤਿਆਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ (Attendence of Selectors) – ਇਹ ਦੇਖਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਚੋਣ ਕਰਤਾ (Selectors) ਰਾਜ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਜੂਨੀਅਰਜ਼ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰਜ਼ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ।
• ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਛਪਵਾਉਣਾ (Prepare and Publish List of Probabilities) – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ (Probabilities) ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
• ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨਾ (To Appoint National Coach) – ਹਰੇਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ/ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੋਚ (National Coach) ਨਿਯੁਕਤ ਕਰੇਗੀ ।
• ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ (Help in Selection of National Team) – ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (I.O.A.) ਅਤੇ ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਸੰਮਤੀ (A.I.C.S.) ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗੀ !
• ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਣਾ (To Frame rules of Games) – ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ (Collaboration) ਨਾਲ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਅੰਪਾਇਰ ਅਤੇ ਕੋਚਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ (Training of Umpires and Coaches) – ਇਹ ਨੇਤਾ ਜਾਂ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਅੰਪਾਇਰ ਅਤੇ ਕੋਚਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਚੋਣਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ (To Prepare a Panel of Selectorsਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਯੋਗਤਾ (Purely Merit) ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਚੋਣਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ (Panel of Selectors) ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਪਦ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ (Selection of Office Bearersਇਸ ਦੇ ਪਦ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਚੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ | ਇਸ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (I.O.A.) ਅਤੇ ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਸੰਮਤੀ (A.I.C.S.) ਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਨਿਰੀਖਕ (Observer) ਵੀ ਸੱਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਝਗੜੇ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ (Settling disputes) – ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਝਗੜਾ ਜਾਂ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਆਈ. ਏ. ਓ. ਜਾਂ. ਏ. ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਮੰਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਭਾਰਤੀ ਓਲੰਪਿਕ | ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (I.O.A.) ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (N.S.F.) ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਝਗੜਾ (Dispute) ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਡ ਸੰਮਤੀ (A.I.C.S.) ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਆਡਿਟ (Audit of Accounts) – ਇਹ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ (account) ਦੀ ਆਡਿਟ ਰਿਪੋਰਟ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਓਲੰਪਿਕ ਸੰਘ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ। (Write down the name of different federations which are affiliated with Indian Olympic Association.)
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਜਾਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ (Federations of Associations regarding different Games or Sports) – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਜਾਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

1. ਭਾਰਤੀ ਹਾਕੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Indian Hockey Federation) 1925
2. ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The All Indian Football Federation) 1937
3. ਭਾਰਤੀ ਤੈਰਾਕੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Swimming Federation of India) 1940
4. ਐਮੇਚਿਉਰ ਐਥਲੈਟਿਕ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (The Amateur Athletic Federation of India) 1944
5. ਭਾਰਤੀ ਕੁਸ਼ਤੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Wrestling Federation of India) 1948
6. ਭਾਰਤੀ ਵਾਲੀਬਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Volleyball Federation of India) 1951
7. ਭਾਰਤੀ ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Basketball Federation of India) 1950
8. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਈਫਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The National Rifle Association of India) 1953
9. ਭਾਰਤੀ ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Gymnastic Federation of India) 1951
10. ਇੰਡੀਅਨ ਐਮੇਚਿਉਰ ਬਾਕਸਿੰਗ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Indian Atulateur Boxing Federation) 1958
11. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਈਕਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The National Cycle Federation} 1938
12. ਦੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੰਟਰੋਲ ਫ਼ਾਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਇਨ ਇੰਡੀਆ (The Board of Control of Cricket in India) 1926
13. ਭਾਰਤੀ ਲਾਨ ਟੈਨਿਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Indian Lawn Tennis Federation) 1920
14. ਭਾਰਤੀ ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Table Tennis Federation of India) 1938
15. ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The All Indian Badminton Association) 1934
16. ਭਾਰਤੀ ਹੈਂਡਬਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The Indian Hand Ball Association) 1969-70
17. ਦੀ ਆਰਚਰੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The Archery Association) 1968
18. ਭਾਰਤੀ ਕਬੱਡੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Kabaddi Federation of India) 1951-52
19. ਭਾਰਤੀ ਪੋਲੋ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The Indian Polo Association) 1892
20. ਭਾਰਤੀ ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (The Indian Weight Lifting Federation) 1935
21. ਭਾਰਤੀ ਬਿਲੀਅਰਡਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The Indian Billiards Association) 1940
22. ਭਾਰਤੀ ਸੁਕੈਸ਼ ਰੈਕਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (The Indian Squash Racket Association) 1953

ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਿਤ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (Bodies) ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਹੋਂਦ ਹੈ ।

1. ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ (The Service Sports Control Boards) 1919 (ਇਸ ਦਾ 1945 ਵਿਚ ਪੁਨਰ-ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ॥
2. ਸਕੂਲ ਗੇਮਜ਼ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (School Games Federation of India ) 1954
3. ਇੰਟਰ-ਵਰਸਿਟੀ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ (Interversity Sports Control Board)
4. ਦੀ ਰੇਲਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ (The Railway Sports Control Board)
5. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਪੁਲਿਸ ਸਪੋਰਟਸ ਕੌਂਸਿਲ ਬੋਰਡ (All India Police Sports Council Board)

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਹਨ । ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਓਲੰਪਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਉਣੇ, ਕੋਚਿੰਗ ਕੈਂਪ ਲਗਾਉਣੇ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਰੰਗਾ ਸਵਾਮੀ ਕੱਪ ।
(ਅ) ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਕੱਪ ।
(ਬ) ਬੰਬਈ ਮੁੰਬਈ) ਸਵਰਨ ਕੱਪ ।
(ਸ) ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਨਹਿਰੁ “ਸੀਨੀਅਰ” ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ।
(ਹ) ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਨਹਿਰੂ “ਜੂਨੀਅਰ” ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ।
(ਕ) ਬੇਟਨ ਕੱਪ ।

[Write a short note on the following-
(a) Ranga Swami Cup (National Hockey Championship)
(b) Agha Khan Cup
(c) Bombay (Mumbai) Gold Cup
(d) All India Nehru Senior Hockey Competition.
(e) All India Nehru Junior Hockey Competition.
(f) Beigton Cup.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਰੰਗਾ ਸਵਾਮੀ ਕੱਪ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ)
(Ranga Swami Cup (National Hockey Championship)

ਭਾਰਤੀ ਹਾਕੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ 1927 ਈ: ਵਿਚ ਕਰਵਾਏ । ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । 1935 ਈ: ਵਿਚ ਮੋਰਿਸ (Morris) ਨਾਮੀ ਇਕ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸ਼ੀਲਡ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ । 1928-1944 ਤਕ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ 2 ਸਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । 1946 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਜਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਸ਼ੀਲਡ ਪੰਜਾਬ ਹਾਕੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਅਸੀਲ ਸ਼ੇਖ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ 1947 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸ਼ੀਲਡ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੀ ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਹਿੰਦ’ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸ ਐੱਡ ਪਾਸ ਟਾਈਮ ਦੇ ਸਵਾਮੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਪਾਦਕ ਸ੍ਰੀ ਰੰਗਾ ਸਵਾਮੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ
ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲਈ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕੱਪ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ‘ਰੰਗਾ ਸਵਾਮੀ ਕੱਪ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । 1947 ਈ: ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਹਰ ਸਾਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਿਹਰਾ 1949 ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪਤੀਯੋਗਤਾ ਨਾਕਆਉਟ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲੀਗ-ਕਮ-ਨਾਕ-ਆਊਟ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(ਅ) ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਕੱਪ
(Agha Khan Cup)

ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ 1860 ਈ: ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲਈ ਕੱਪ ਦਿੱਤਾ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਕੱਪ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ । 1912 ਵਿਚ ਚੈਸ਼ਾਇਰ ਰੈਜਮੈਂਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿੱਤ ਲਿਆ । ਇਸ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਕੱਪ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲਈ ਦਿੱਤਾ | ਅੱਜ ਤਕ ਜੇਤੂ ਟੀਮ ਨੂੰ ਇਹ ਕੱਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕੱਪ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਮਾਣ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ‘ਜਿਮਖ਼ਾਨਾ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ । 1948 ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਿੱਤਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਗਾ ਖ਼ਾਨ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਕਮੇਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨਾਕਆਊਟ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(ਬ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਸਵਰਨ ਕੱਪ
(Bombay Gold Cup)

ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ ਪੁੱਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਫੰਡ ਵਿਚੋਂ 10000 ਰੁ: ਦਾ ਇਕ ਸਵਰਨ ਕੱਪ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ ਸਵਰਨ ਕੱਪ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਰ ਸਾਲ ਬੰਬਈ ਮੁੰਬਈ ਹਾਕੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ ਦੀ ‘ਲਸੀ ਐਨਿਅਨ’ ਨਾਮਕ ਕਲੱਬ ਨੇ ਜਿੱਤਿਆ । 1928 ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਟੀਮ ‘ਪੰਜਾਬ ਹਾਕਸ’ ਨੇ ਜਿੱਤਿਆ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨਾਕਕਮ-ਲੀਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(ਸ) ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਨਹਿਰੂ ਸੀਨੀਅਰ ਹਾਕੀ ਪਤੀਯੋਗਤਾ
(All India Nehru Senior Hockey Competition)

1964 ਵਿਚ ਸਵਰਗੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੀ ਨਾਂ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹਿਰੂ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨਾਕ-ਆਉਟ-ਕਮ-ਲੀਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੇ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

(ਹ) ਸਰਵ-ਭਾਰਤੀ ਨਹਿਰੂ ਜੂਨੀਅਰ ਹਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ
(All India Nehru Junior Hockey Competition)

ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਰ ਸਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਨਹਿਰੁ ਹਾਕੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪੁੱਤਾਂ ਤੋਂ ਟੀਮਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਸ਼ੇਸ਼ਟ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਜ਼ੀਫ਼ੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲੀਗ-ਕਮ-ਨਾਕ-ਆਊਟ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਫਾਈਨਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਵਰਗੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ 14 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

(ਕ) ਬੇਟਨ ਕੱਪ
(Beigton Cup)

ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਹੈ ਜੋ 1895 ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ | ਇਹ ਕੱਪ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਟੀ.ਡੀ. ਬੇਟਨ (T.D. Beigton) ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਬੇਟਨ ਕੱਪ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਕੱਪ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨੇਵਲ ਵੀ. ਏ. ਸੀ. (Naval V.A.C.) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ।

ਬੁਰੇ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲ ਰੇਲਵੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਸਨਸੋਲ ਕੋਲੋਂ ਅਸਲੀ ਕੱਪ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ । ਪਰ ਇਸ ਇੰਸਟੀਚਿਉਟ ਨੇ ਦੋਬਾਰਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੱਪ ਬਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਤਕ ਜੇਤੂ ਟੀਮ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਬੰਗਾਲ ਹਾਕੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਨਾਕ-ਆਉਟ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਕੋਟੀ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । 1966 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਕੱਪ ਮਿਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
(ੳ) ਭੂਰਾਂਡ ਕੱਪ
(ਅ) ਰੋਵਰਜ਼ ਕੱਪ
(ਬ) ਸੁਬਰੋਟੋ ਮੁਕਰਜੀ ਕੱਪ
(ਸ) ਸੰਤੋਸ਼ ਟਰਾਫ਼ੀ
(ਹ) ਰਣਜੀ ਟਰਾਫ਼ੀ
(ਕ) ਸੀ. ਕੇ. ਨਾਇਡੂ ਟਰਾਫ਼ੀ ।

[Write down a brief note on the following-
(a) Durand Cup
(b) Rovers Cup
(c) Subroto Mukerjee Cup
(d) Santosh Trophy
(e) Ranji Trophy
(f) C.K. Naidu Trophy.]
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਭੂਰਾਂਡ ਕੱਪ
(Durand Cup)

ਇਹ ਕੱਪ ਬਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ (Foreign Secretary ) ਸਰ ਮੋਟੀਮੋਰ ਡੂਰਾਂਡ ਨੇ 1895 ਈ: ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੈਨਿਕ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਦਿੱਤਾ | ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਚ ‘ਸ਼ਿਮਲਾ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । 1950 ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਹੋਣ ਲੱਗੀ । 1899 ਈ: ਵਿਚ ਇਸ ਕੱਪ ਨੂੰ ‘ਬਲੈਕ ਬਾਘ ਰੈਜਮੈਂਟ ਨੇ ਸਥਾਈ ਰੂਪ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਲਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰ ਮੋਟਰੀਮੋਰ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਕੱਪ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਕੱਪ ਅੱਜ ਤਕ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਜੇਤੂ ਟੀਮ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 1931 ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਸੈਨਾ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਅਸੈਨਿਕ (Civil) ਟੀਮਾਂ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲੱਗੀਆਂ | ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪਟਿਆਲਾ ਟਾਈਗਰ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ | ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਹਰ ਸਾਲ ਨਾਕ-ਆਊਟਕਮ-ਲੀਗ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਉੱਚ-ਕੋਟੀ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਰੋਵਰਜ਼ ਕੱਪ
(Rovers Cup)

ਇਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਰੋਵਰ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਟੀਮਾਂ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਈ ਸੁਬਰੋਟੋ ਮੁਕਰਜੀ ਕੱਪ
(Subroto Mukerjeee Cup)

ਇਸ ਨੂੰ ਜੂਨੀਅਰ ਭੂਰਾਂਡ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸੁਬਰੋਟੋ ਮੁਕਰਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਦਾ ਭੂਰਾਂਡ ਕਮੇਟੀ ਹਰ ਸਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵਜ਼ੀਫੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

(ਸ) ਸੰਤੋਸ਼ ਟਰਾਫ਼ੀ
(Santosh Trophy)

ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੰਤੋਸ਼, ਜੋ ਕਿ ਕੂਚ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਨ, ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਇਕ ਟਰਾਫ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜੋ ਸੰਤੋਸ਼ ਟਰਾਫ਼ੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਭਾਰਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । | ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਾਕ-ਆਉਟ-ਕਮ-ਲੀਗ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬੰਗਾਲ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰੀ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ 1970 ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਇਹ ਟਰਾਫ਼ੀ ਜਿੱਤੀ ।

(ਹ) ਰਣਜੀ ਟਰਾਫ਼ੀ
(Ranji Trophy)

1934 ਵਿਚ ਸਰ ਸਿਕੰਦਰ ਹਿਯਾਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਖੇਡ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿਚ ਇਕ ਸਭਾ ਹੋਈ । ਇਸ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਰ ਭੁਪੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲਈ ਇਕ ਟਰਾਫ਼ੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਹਰ ਸਾਲ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਅੰਤਰ-ਤਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੀਗ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਖੇਤਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਪੁੱਤ ਅੱਗੇ ਨਾਕ-ਆਊਟ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖੇਡਦਾ ਹੈ । ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਜਾਂ 15 ਵਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੇਲਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

(ਕ) ਸੀ. ਕੇ. ਨਾਇਡੂ ਟਰਾਫ਼ੀ
(C.K. Naidu Trophy)

ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਕੂਲ ਗੇਮਜ਼ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਟਰਾਫ਼ੀ ਦਾ ਨਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ. ਕੇ. ਨਾਇਡੂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ” ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਕ-ਆਊਟ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੋ ਟੀਮ ਇਕ ਵਾਰ ਹਾਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 9th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 3b पंजाब : जलतन्त्र Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Social Science Geography Chapter 3b पंजाब : जलतन्त्र

SST Guide for Class 9 PSEB पंजाब : जलतन्त्र Textbook Questions and Answers

(क) नक्शा कार्य (Map Work):

प्रश्न 1.
पंजाब के रेखाचित्र में दिखाएं :
(i) रावी, ब्यास, सतलुज तथा घग्गर
(ii) कोई चार नहरें
(iii) कोई चार चो।
उत्तर-
यह प्रश्न विद्यार्थी MBD Map Master की सहायता से स्वयं करें।

प्रश्न 2.
नदियों का प्रदूषण कैसे रोका जाए, इस विषय पर कक्षा में अध्यापक से चर्चा करें।
उत्तर-
यह प्रश्न विद्यार्थी स्वयं करें।

प्रश्न 3.
अपने समीप नदी या नहर में हो रहे प्रदूषण के लिए अध्यापक व अधिकारियों को सूचना दें।
उत्तर-
यह प्रश्न विद्यार्थी स्वयं करें।

PSEB 9th Class SST Solutions Geography Chapter 3a भारत : जलप्रवाह

(ख) निम्न वस्तुनिष्ठ प्रश्नों के उत्तर दें:

प्रश्न 1.
कौन-सी नदी का उद्गम स्थान मान सरोवर के पास रक्षताल झील है ?
(i) घग्गर
(ii) ब्यास
(iii) सतलुज
(iv) ब्रह्मपुत्र।
उत्तर-
(iii) सतलुज।

प्रश्न 2.
पंजाब में कितनी नदियां हैं-
(i) तीन
(ii) चार
(iii) पाँच
(iv) आठ।
उत्तर-(i) तीन।

प्रश्न 3.
रणजीत सागर अथवा थीन डैम का निर्माण कौन-सी नदी पर हुआ है ?
(i) ब्यास
(ii) रावी
(iii) सतलुज
(iv) इनमें से कोई नहीं।
उत्तर-
(ii) रावी।

प्रश्न 4.
भंगी और बाशा चोअ कौन-से जिले में पड़ते हैं ?
(i) फिरोज़पुर
(ii) गुरदासपुर
(iii) होशियारपुर
(iv) कोई भी नहीं।
उत्तर-
(iii) होशियारपुर।

प्रश्न 5.
कौन-सा कथन गलत है और कौन-सा सही है
(i) रावी, ब्यास व सतलुज बारामारसी नदियां हैं।
(ii) काली बेई व पावर्ती, ब्यास की सहायक नदियां हैं।
(iii) प्राकृतिक जल का शुद्धतम रूप वर्षा का जल है। .
(iv) पंजाब में 10 हैडवर्क्स तथा 20,786 किलोमीटर नहरें हैं।
उत्तर-

1. सही,
2. सही,
3. सही,
4. गलत।

प्रश्न 6.
बिस्त दोआब में बिस्त से क्या अभिप्राय है ?
उत्तर-
ब्यास तथा सतलुज दरियाओं के पहले शब्दों ‘बि’ तथा ‘सत’ को मिला. कर बिस्त शब्द बना है।

प्रश्न 7.
हरीके झील से राजस्थान को पानी ले जाने वाली दो नहरें कौन-कौन सी हैं ?
उत्तर-
राजस्थान फीडर नहर जिसे इंदिरा गांधी कमांड नहर भी कहा जाता है।

प्रश्न 8.
पंजाब की कौन-सी नहर हरियाणा को जल प्रदान करती है ?
उत्तर-
घग्गर नदी।

प्रश्न 9.
अपर बारी दोआब नहर का स्त्रोत क्या है ?
उत्तर-
माधोपुर हैडवर्कस।

प्रश्न 10.
पौंग डैम का निर्माण कौन-सी नदी पर किया गया है ?
उत्तर-
ब्यास दरिया।

(ग) प्रश्नों के संक्षेप उत्तर दें:

प्रश्न 1.
ब्यास व रावी की सहायक नदियों की सारणी बनाएं।
उत्तर-
व्यास-ब्यास की सहायक नदियां हैं-सुकन्तरी, पार्वती, सोहां, उहल तथा काली बेईं।
रावी-ऊज, सक्की किरन नाला रावी की प्रमुख नदियां हैं।

प्रश्न 2.
चोअ क्या होते हैं ? किन्हीं चार के नाम लिखें।
उत्तर-
चोअ छोटी मौसमी नदियां होती हैं जो वर्षा की ऋतु में पानी से पूर्णतया भर जाती हैं। बहुत सी चौएं कटारधार तथा सोलहासिंगी पहाड़ियों से शुरू होती हैं। पंजाब के कण्डी क्षेत्र में बहुत सी मौसमी चौएं हैं। बाणा चोअ, टोसां चोअ, बलाचौर चोअ, गढ़शंकर चोअ, नरियाला चोअ, मैली चोअ इत्यादि कुछ प्रमुख चौ हैं।

प्रश्न 3.
पंजाब के नदी, नहरों के प्रदूषण से अवगत करवायें।
उत्तर-
जब पानी में अनावश्यक वस्तुएं मिला दी जाती हैं जिस से पानी प्रयोग करने लायक नहीं रहता, इसे जल प्रदूषण कहते हैं। इसमें कोई शंका नहीं है कि पंजाब की सभी नदियों तथा नहरों में काफ़ी अधिक जल प्रदूषण है। भारत सरकार के कई विभागों तथा मन्त्रालयों का भी मानना है कि पंजाब की नहरों में काफ़ी अधिक जल प्रदूषण है तथा इनमें खतरनाक ज़हर भर रहा है। यह ज़हर पानी की सहायता से हमारी भोजन प्रणाली में पहुँच रहा है तथा लोग इससे खतरनाक बिमारियों का शिकार हो रहे हैं। उदाहरण के लिए बुड्ढा नाला पूर्णतया तेजाबी हो चुका है। हमें सभी नदियों को बचाने की आवश्यकता है ताकि हम पानी के साथ-साथ अपने जीवन को बचा कर रख सकें।

(घ) निम्न प्रश्नों के विस्तृत उत्तर दें

प्रश्न 1.
सतलुज नदी, उस पर बनाये डैमों तथा उसकी सहायक नदियों की जानकारी दें।
उत्तर-
सतलुज नदी तिब्बत में 4630 मीटर की ऊँचाई पर स्थित मानसरोवर झील से रक्षताल नामक स्थान से शुरू होता है। जब यह हिमालय पर्वत को पार कर रहा होता है तो गहरी खाइयां बनाता है। सतलुज मैदानों में भाखड़ा में दाखिल होता है तथा यहां ही भाखड़ा डैम बनाया गया है। नंगल से सतलुज दरिया दक्षिण दिशा की तरफ बढ़ता है तथा जब यह रोपड़ पहुँचता है तो इसमें सुआं, सरसा नदियां, मौसमी चोअ मिल जाते हैं। फिरोजपुर जिले में यह हरीके पत्तण से 60 किलोमीटर की दूरी पर स्थित सुलेमानकी नामक स्थान से पाकिस्तान में चला जाता है। सतलुज दरिया पर भाखड़ा बाँध के साथ-साथ कोटला बाँध, नाथपा झाखड़ी तथा नंगल बाँध भी बनाए गए हैं। सुआं, ब्यास तथा चिट्टी बेईं सतलुज की सहायक नदियां हैं। मक्खु में गिद्दड़ पिण्डी तथा चिट्टी बेईं सतलुज में मिल जाती है। सतलुज दरिया पर कई बाँधों के साथ-साथ रोपड़ तथा हरीके हैडवर्क्स भी बनाए गए हैं।

प्रश्न 2.
पंजाब के नहर प्रबन्ध के विषय में लिखें। इससे कृषि को क्या लाभ हैं ?
उत्तर-
पंजाब की अधिकतर जनता कृषि या इससे संबंधित कार्यों में लगी हुई है तथा पंजाब में ही 1960 के दशक में हरित क्रान्ति की शुरूआत हुई। हरित क्रान्ति में सिंचाई की बहुत बड़ी भूमिका थी क्योंकि किसान फसलों की सिंचाई के लिए केवल वर्षा पर निर्भर नहीं रह सकता। इस कारण पंजाब ने समय-समय पर अपनी नहरी व्यवस्था को काफी विकसित किया। पंजाब में 14500 किलोमीटर लंबी नहरें तथा 5 हैडवर्क्स हैं। यहां 10 नहरें भी हैं जिनके नाम हैंसरहिन्द नहर, अपर बारी दोआब नहर, बिस्त दोआब नहर, भाखड़ा मेन लाइन नहर, फिरोज़पुर/सरहिन्द फीडर प्रबन्ध, कश्मीर नहर, मक्खु, नहर, शाह नहर, राजस्थान फीडर तथा बीकानेर नहर। इन 10 नहरों में से 8 नहरों का वर्णन इस प्रकार है-

नहर	उत्पात का स्थान	लंबाई
1. भाखड़ा मेन लाइन	नंगल बैराज	161.36 कि०मी०
2. राजस्थान फीडर	हरीके हैडवर्क्स	149.53 कि०मी०
3. सरहिन्द फीडर II	हरीके हैडवर्क्स	136.53 कि०मी०
4. सरहिन्द	रोपड़ हैडवर्क्स	59.44 कि०मी०
5. बिस्त दोआब	रोपड़ हैडवर्क्स	43.00 कि०मी०
6. अपर बारी दोआब	माधोपुर हैडवर्क्स	42.35 कि०मी०
7. पूर्वी नहर	हुसैनीवाला हैडवर्क्स	8.02 कि०मी०
8. शाह नहर	मुकेरियां हाईडल चैनल	2.23 कि०मी०

कृषि को लाभ-इस नहरी व्यवस्था से पंजाब की कृषि को काफी लाभ हुआ जिसका वर्णन इस प्रकार है-

1. इन नहरों से पंजाब की कृषि को सारा साल पानी मिलता रहता है।
2. सिंचाई के साधन बढ़ने से किसान साल में दो या अधिक फसलें उगाने में सफल हो गए हैं।
3. अधिक फसलें उगाने से किसानों को काफ़ी फायदा हुआ है तथा उनकी आय भी बढ़ गई है।
4. दरियाओं तथा नहरों पर डैम बना कर पानी को रोका गया ताकि वर्षा न होने की स्थिति में किसानों तक पानी पहुँचाया जा सके।
5. डैमों से बिजली तैयार की गई जिससे उद्योगों तथा घरों को 24 घण्टे बिजली प्राप्त हुई।

प्रश्न 3.
पंजाब के चोअ और रौअ कौन-कौन से हैं ? विस्तत नोट लिखें।
उत्तर-
चौएं छोटी छोटी वर्षा पर आधारित तथा मौसमी नदियां होती हैं जो वर्षा के मौसम में पानी से भर जाती हैं। पंजाब में एक कण्डी क्षेत्र है जहां बहुत-सी चौएं मौजूद हैं। इनमें से कई चौओं का जन्म कटारधार तथा सेलासिंगी की पहाड़ियों में होता है। जब वर्षा आती है तो इन चौओं में पानी भर जाता है। पंजाब सरकार ने इनमें से कई चौओं को बंद करने में सफलता प्राप्त कर ली है तथा इनमें आने वाले वर्षा के पानी को कृषि अथवा अन्य कार्यों के लिए प्रयोग किया जा रहा है।

होशियारपुर जिले के दक्षिण पश्चिम में 93 चौएं मौजूद हैं जिनमें से बहुत से काली बेईं तथा चिट्टी बेईं में जाकर मिल जाते हैं। होशियारपुर में बहुत से चौएं हैं जिनमें कुछ काफी प्रमुख हैं जैसे कि टोसां चौ, बणा चौ, गढ़शंकर चौ, बलाचौर चौ, मैली चौ, नरियाला चौ, नंगल शहीदां चौ, गोंदपुर चौ, दसूहा चौ इत्यादि। इन पर नियन्त्रण रखने के लिए पंजाब सरकार ने कण्डी क्षेत्र विकास (Kandi Area Development) को भी शुरू किया है। पंजाब में कुछ बरसाती नाले भी हैं जैसे कि पटियाला की राव, जैंतिया देवी की रौ, बुड्ढ़ा नाला इत्यादि।

PSEB 9th Class Social Science Guide पंजाब : जलतन्त्र Important Questions and Answers

बहुविकल्पीय प्रश्न (Multiple Choice Questions)

प्रश्न 1.
पंजाब कौन-से दो शब्दों से मिलकर बना है ?
(क) पंज + आब
(ख) पंजा + आहब
(ग) पंज + अहाब
(घ) पं + जाहब।
उत्तर-
(क) पंज + आब

प्रश्न 2.
अब पंजाब में कितने दरिया हैं ?
(क) दो
(ख) तीन
(ग) चार
(घ) पाँच।
उत्तर-
(ख) तीन

प्रश्न 3.
इनमें से कौन-सा मौसमी दरिया है ?
(क) घग्गर
(ख) सकी किरन
(ग) काली बेई
(घ) उपर्युक्त सभी।
उत्तर-
(घ) उपर्युक्त सभी।

प्रश्न 4.
इनमें से कौन-सा बारहमासी दरिया है ?
(क) रावी
(ख) ब्यास
(ग) सतलुज
(घ) उपर्युक्त सभी।
उत्तर-
(घ) उपर्युक्त सभी।

प्रश्न 5.
रणजीत सागर डैम किस दरिया पर बना है ?
(क) रावी
(ख) सतलुज
(ग) ब्यास
(घ) चिनाब।
उत्तर-
(क) रावी

प्रश्न 6.
पौंग डैम किस दरिया पर बना है ?
(क) रावी
(ख) सतलुज
(ग) ब्यास
(घ) जेहलम।
उत्तर-
(ग) ब्यास

प्रश्न 7.
होशियारपुर में कितने चौएं हैं ?
(क) 70
(ख) 93
(ग) 84
(घ) 54.
उत्तर-
(ख) 93

रिक्त स्थान की पूर्ति करें (Fill in the Blanks)

1. सन् …………. में भारत तथा पाकिस्तान के विभाजन का सबसे बड़ा नुकसान …….. को हुआ।
2. रावी, ब्यास तथा सतलुज ……….. दरिया हैं।
3. रणजीत सागर डैम का कार्य ………… में पूर्ण हुआ था।
4. सुकन्तरी ………. की प्रमुख सहायक नदी है।
5. ………… किसी समय सरस्वती नदी का हिस्सा थी।

उत्तर-

1. 1947, पंजाब,
2. बारहमासी,
3. 2001,
4. ब्यास,
5. घग्गर

सही/ग़लत (True/False)

1. जेहलम, चिनाब तथा सिन्धु पाकिस्तान वाले पंजाब में रह गए।
2. रावी ककझ मंझ नाम के स्थान पर पाकिस्तान में प्रवेश करता है।
3. रणजीत सागर डैम से 1600 वाट बिजली उत्पन्न होती है।
4. ब्यास दरिया पर पौंग डैम बनाया गया है।
5. रावी दरिया से राजस्थान फीडर नहर निकाली गई है।

उत्तर-

1. ✓
2. ✓
3. ✗
4. ✓
5. ✗

अति लघु उत्तरों वाले प्रश्न।।

प्रश्न 1.
पंजाब शब्द का क्या अर्थ है ?
उत्तर-
पंजाब शब्द दो शब्दों ‘पंज-आब’ से मिलकर बना है जिसका अर्थ है पाँच दरियाओं की धरती।

प्रश्न 2.
1947 के पश्चात् कौन-से दरिया पंजाब में रह गए।
उत्तर-
सतलुज, रावी तथा ब्यास।

प्रश्न 3.
1947 के पश्चात् कौन-से दरिया पाकिस्तान वाले पंजाब में चले गए ?
उत्तर-
जेहलम, चिनाब तथा सिन्धु।

प्रश्न 4.
बारहमासी दरिया कौन-से होते हैं ?
उत्तर-
वह दरिया जिनमें सम्पूर्ण वर्ष पानी रहता है उन्हें बारहमासी दरिया कहते हैं।

प्रश्न 5.
बारहमासी दरियाओं में सम्पूर्ण वर्ष पानी कहां से आता है ?
उत्तर-
बारहमासी दरियाओं में पहाड़ों से पिघली बर्फ का पानी सम्पूर्ण वर्ष आता रहता है।

प्रश्न 6.
पंजाब के कुछ मौसमी दरियाओं के नाम लिखो।
उत्तर-
घग्गर, काली बेईं, चिट्टी बेईं, ऊज, चक्की खड्ड, स्वात इत्यादि।

प्रश्न 7.
किन्हीं दो अवशेषी दरियाओं के नाम लिखें।
उत्तर-
बुड्डा नाला तथा सक्की किरन नाला।

प्रश्न 8.
रावी दरिया का जन्म कहां पर होता है ?
उत्तर-
रावी दरिया कुल्लू की पहाड़ियों में स्थित रोहतांग दर्रे के उत्तर में 4116 मीटर की ऊंचाई से शुरू होता है।

प्रश्न 9.
रावी दरिया पर कौन-सा डैम बनाया गया है तथा इसमें से कौन-सी नहर निकाली गई है ?
उत्तर-
रावी दरिया पर रणजीत सागर डैम बनाया गया है तथा इससे अपर बारी दोआब नहर निकाली गई है।

प्रश्न 10.
रावी दरिया पर कौन-से हैडवर्क्स बनाए गए हैं ?
उत्तर-
शाहपुर कण्डी के नज़दीक धाना या बसन्तपुर, कटारधार, माधोपुर हैडवर्क्स तथा माधोपुर ब्यास लिंक पर कठुआ फीडर।

प्रश्न 11.
रणजीत सागर डैम के बारे में बताएं।
उत्तर-
यह रावी दरिया पर बनाया गया डैम है जिससे 600 मेगावाट बिजली पैदा होती है। यह 1981 में शुरू हुआ था तथा मार्च 2011 में इसका कार्य पूर्ण हुआ था।

प्रश्न 12.
ब्यास दरिया कहां से निकलता है ?
उत्तर-
ब्यास दरिया ब्यास कुण्ड से निकलता है जो हिमाचल प्रदेश में रोहतांग दर्रे के पास 4060 मीटर की ऊंचाई पर स्थित है।

प्रश्न 13.
व्यास दरिया पर कौन-से डैम बनाए गए हैं ?
उत्तर-
हिमाचल प्रदेश में पंडोह तथा पंजाब में पौंग डैम।

प्रश्न 14.
ब्यास से कौन सी नहर निकाली गई है ?
उत्तर-
ब्यास से राजस्थान फीडर नहर निकाली गई है जिसे इंदिरा गांधी कमांड नहर का नाम भी दिया गया है।

प्रश्न 15.
ब्यास की सहायक नदियों के नाम लिखें।
उत्तर–
पार्वती, सुकन्तरी, सौहां, उम्मन तथा काली बेईं।

प्रश्न 16.
सतलुज दरिया कहां पर शुरू होता है ?
उत्तर-
सतलुज दरिया तिब्बत में मानसरोवर झील के नज़दीक स्थित रक्षताल से शुरू होता है।

प्रश्न 17.
सतलुज दरिया कहां पर पाकिस्तान में प्रवेश करता है ?
उत्तर-
सतलुज दरिया फिरोज़पुर में सुलेमान की नामक स्थान से पाकिस्तान में प्रवेश करता है।

प्रश्न 18.
सतलुज दरिया पर कौन-से डैम बनाए गए हैं ?
उत्तर-
नाथपा झाखड़ी, नंगल डैम, कौटला डैम।

प्रश्न 19.
घग्गर किस प्रकार की नदी है ?
उत्तर-
घग्गर दक्षिणी पंजाब में बहने वाली एक मौसमी नदी है ।

प्रश्न 20.
घग्गर कहां से निकलती है ?
उत्तर-
घग्गर नदी सिरमौर की पहाड़ियों से निकलती है।

प्रश्न 21.
पंजाब के किस क्षेत्र में बहुत से चोअ मिलते हैं ?
उत्तर-
कण्डी क्षेत्र में।

प्रश्न 22.
चोअ क्या होता है ?
उत्तर-
चोअ एक छोटी सी नदी होती है जो वर्षा के मौसम में पानी से भर जाती है।

प्रश्न 23.
पंजाब के किस जिले में बहुत से चोअ हैं ?
उत्तर-
होशियारपुर जिले में।

प्रश्न 24.
पंजाब की नहरों की लंबाई बताएं।
उत्तर-
पंजाब की नहरों की लंबाई 14500 किलोमीटर है।

प्रश्न 25.
पंजाब की सबसे लंबी नहर कौन-सी है ?
उत्तर-
भाखड़ा मेन लाइन जिसकी लंबाई 161.36 किलोमीटर है।

प्रश्न 26.
कौन-सा दरिया किसी समय सरस्वती नदी का सहायक होता था ?
उत्तर-
घग्गर दरिया किसी समय सरस्वती नदी का सहायक होता था।

लघु उत्तरों वाले प्रश्न

प्रश्न 1.
पंजाब के जलतन्त्र के बारे में बताएं।
उत्तर-
पंजाब दो शब्द ‘पंज’ तथा ‘आब’ से मिलकर बना है जिसका अर्थ है पाँच दरियाओं की धरती। पंजाब में 1947 से पहले कई दरिया होते थे परन्तु देशों के विभाजन के कारण जेहलम, चिनाब, सिन्धु तथा बहुत सी नदियां पाकिस्तान में चली गईं। अब पंजाब में केवल तीन दरिया रावी, ब्यास तथा सतलुज ही हैं। यह तीनों दरिया बारहमासी हैं जिनमें पहाड़ों की बर्फ पिघलने के कारण सारा साल पानी रहता है। यहां बहुत से मौसमी दरिया भी हैं जैसे कि घग्गर, ऊज, काली बेईं, चिट्टी बेईं, स्वान, नूरपुर बेदी चोअ इत्यादि। यहां अवशेषी दरिया, जैसे कि बुड्ढा नाला तथा सक्की किरन नाला भी मिलते हैं।

प्रश्न 2.
रावी की सहायक नदियों के बारे में बताएं।
उत्तर-
जब रावी दरिया माधोपुर पहुँचता है तो इसमें कई सहायक नदियां आकर मिल जाती हैं। इनमें सबसे महत्त्वपूर्ण ऊज नदी है। इसके साथ ही सक्की किरन नाला रावी के साथ-साथ चलता है तथा भारत और पाकिस्तान की सरहद पर इसमें मिल जाता है। रावी दरिया पर चार हैडवर्क्स भी बनाए गए हैं जिनके नाम हैं माधोपुर ब्यास लिंक पर कठुआ फीडर, शाहपुर कण्डी के नज़दीक धाना या बसन्तपुर, माधोपुर हैडवर्क्स तथा कटारधार।

प्रश्न 3.
ब्यास दरिया की सहायक नदियों के बारे में बताएं।
उत्तर-
सुकन्तरी-उग्मन, पारबती, काली बेईं तथा सौहां ब्यास की कुछ सहायक नदियां हैं। तलवाड़ा पहुँच कर सौहां ब्यास में मिल जाती हैं। हरीके के नज़दीक काली बेईं होशियारपुर तथा कपूरथला से होते हुए ब्यास में मिल जाती है। ब्यास दरिया पर पौंग डैम तथा पंडोह डैम को भी बनाया गया है।

प्रश्न 4.
घग्गर पर एक नोट लिखें।
उत्तर-
पंजाब में काफी पहले सरस्वती नदी बहती थी तथा घग्गर भी उसका ही हिस्सा थी। परन्तु अब घग्गर एक मौसमी नदी है जो दक्षिण पंजाब में बहती है। यह सिरमौर की पहाड़ियों से निकलती है। मुबारकपुर नाम के स्थान पर यह मैदानी इलाकों में आ जाती है। इसके पश्चात् यह पटियाला, घनौर तथा हरियाणा के इलाकों को पार करती हैं। इसके पश्चात् यह राजस्थान के रेगिस्तान में जाकर खत्म हो जाती है।

दीर्घ उत्तर वाला प्रश्न

प्रश्न-रावी दरिया पर एक नोट लिखें।
उत्तर-रावी पंजाब का एक बारहमासी दरिया है जिसमें सारा साल पानी रहता है क्योंकि पहाड़ों की बर्फ पिघलने के कारण इसमें लगातार पानी आता रहता है। रावी दरिया कुल्लू की पहाड़ियों में रोहतांग दर्रे के उत्तर से शुरू होता है जिसकी ऊंचाई 4116 मीटर है। रावी दरिया अपने आरंभिक स्थान (Place of Origin) से लगातार बहते हुए धौलाधार तथा पीर पंजाल की पहाड़ियों को पार करता है तथा वहां बनी हुई गतॊ (Depressions) से बहते हुए चम्बा तथा डलहौजी को पार करता है। पठानकोट में माधोपुर नाम के स्थान पर यह मैदानों में प्रवेश कर जाता है। रावी के ऊपर रणजीत सागर डैम तथा थीन डैम बनाए गए हैं तथा इनके लिए माधोपुर हैडवर्क्स बनाया गया है। यहां से अपर बारी दोआब नहर भी निकाली गई है। इसके पश्चात् रावी दरिया पठानकोट, गुरदासपुर तथा अमृतसर जिलों में से निकलता है। यह भारत व पाकिस्तान की सरहद निश्चित करता है। कलझ मंझ नाम के स्थान पर यह पाकिस्तान में चला जाता है। पाकिस्तान में यह सिधानी नाम के स्थान पर चिनाब में मिल जाता है। ऊज नदी तथा सक्की किरन वाला रावी की प्रमुख सहायक नदियां हैं।

Punjab State Board PSEB 9th Class Physical Education Book Solutions Chapter 1 शारीरिक शिक्षा-इसके गुण एवं उद्देश्य Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Physical Education Chapter 1 शारीरिक शिक्षा-इसके गुण एवं उद्देश्य

PSEB 9th Class Physical Education Guide शारीरिक शिक्षा-इसके गुण एवं उद्देश्य Textbook Questions and Answers

बहुत छोटे उत्तरों वाले प्रश्न

प्रश्न 1.
शारीरिक शिक्षा का लक्ष्य क्या है ?
उत्तर-
शारीरिक शिक्षा का उद्देश्य व्यक्ति के लिए ऐसा वातावरण प्रदान करना है जो उसके शरीर, दिमाग तथा समाज के लिए लाभदायक हो।

प्रश्न 2.
शारीरिक शिक्षा क्या है ?
उत्तर-
शारीरिक शिक्षा बच्चे के सम्पूर्ण व्यक्तित्व के विकास के लिए शारीरिक कार्यक्रम द्वारा, शरीर, मन तथा आत्मा को पूर्णता की ओर ले जाती है।

प्रश्न 3.
शारीरिक शिक्षा के कोई दो उद्देश्यों के नाम लिखो।
उत्तर-
(1) शारीरिक विकास (2) मानसिक विकास।

प्रश्न 4.
व्यक्ति और समाज के विकास में शारीरिक शिक्षा के कोई दो योगदानों के नाम लिखें।
उत्तर-
(1) खाली समय का उचित प्रयोग, (2) जीवन के लक्ष्य की प्राप्ति में सहायक, 3. सामाजिक भावना।

प्रश्न 5.
खेल के मैदान में आप कौन-कौन से शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य ग्रहण करते हो ? किसी दो के नाम लिखें।
उत्तर-
(1) सहनशीलता, (2) अनुशासन, (3) चरित्र विकास ।

प्रश्न 6.
खेलें व्यक्ति में कैसे गुण विकसित करती हैं ?
उत्तर-
नेतृत्व के गुण।

बड़े उत्तरों वाले प्रश्न

प्रश्न 1.
शारीरिक शिक्षा का क्या लक्ष्य है ?
(What is the aim of Physical Education ?)
उत्तर-
शारीरिक शिक्षा का लक्ष्य (Aim of Physical Education)-शारीरिक शिक्षा साधारण शिक्षा की भान्ति उच्च मंजिल पर पहुंचने के लिए शिक्षा प्रदान करती है।
सुप्रसिद्ध शारीरिक शिक्षा शास्त्री जे० एफ० विलिअम्ज (J.F. Williams) का कहना है .. कि यदि हमें शारीरिक शिक्षा की मंजिल प्राप्त करनी है तो यह हमारा उद्देश्य होना चाहिए। शारीरिक शिक्षा का उद्देश्य एक कुशल तथा योग्य नेतृत्व देना तथा ऐसी सुविधाएं प्रदान करना है जो किसी एक व्यक्ति या समुदाय को कार्य करने का अवसर दें तथा ये सभी क्रियाएं शारीरिक रूप से सम्पूर्ण, मानसिक रूप से उत्तेजक तथा सन्तोषजनक तथा सामाजिक रूप से निपुण हों। इसके अनुसार व्यक्ति के लिए केवल उन्हीं क्रियाओं का चयन करना चाहिए जो शारीरिक रूप से लाभदायक हों।

प्रत्येक व्यक्ति केवल वे क्रियाएँ करे जो शरीर को तेज़ करने वाली हों तथा उसकी चिन्तन शक्ति बढ़ाने वाली हों। खेलों में कुछ उलझनें तथा प्रतिबन्ध इस प्रकार लगाये जाते हैं कि व्यक्ति का दिमाग ताज़ा रहे और उसे मानसिक सन्तोष मिले। इन क्रियाओं को समाज का समर्थन भी प्राप्त होना चाहिए। इसके अतिरिक्त समाज के अन्य सदस्य भी इन्हें आदर की दृष्टि से देखें। . संक्षेप में, समूचे तौर पर शारीरिक शिक्षा का लक्ष्य व्यक्ति के लिए ऐसा वातावरण प्रदान करना है जो उसके शारीरिक, मानसिक तथा सामाजिक पक्ष के लिए उपयोगी हो। इस प्रकार व्यक्ति का सर्वपक्षीय विकास (All-round Development) ही शारीरिक शिक्षा का एकमात्र लक्ष्य है।

प्रश्न 2.
खाली समय का उचित प्रयोग किस प्रकार किया जा सकता है ? संक्षेप में लिखो।
(How can Leisure time be usefully spent ? Describe in brief.)
उत्तर-
किसी ने ठीक ही कहा है कि “खाली मन शैतान का घर होता है।” (“An idle brain is a devil’s workshop.”) यह प्रायः देखा भी जाता है कि बेकार आदमी को शरारतें ही सूझती हैं। कई बार तो वह ऐसे गलत काम करने लगता है जो सामाजिक तथा नैतिक दृष्टि से उचित नहीं ठहराये जा सकते। इसका कारण यह है कि उसके पास फालतू समय तो है परन्तु उसके पास इसे व्यतीत करने का ढंग नहीं है। फालतू समय का उचित प्रयोग न होने के कारण उसका दिमाग कुरीतियों में फंस जाता है और कई बार अनेक उलझनों में उलझ कर रह जाता है जिनसे बाहर निकलना उसके वश से बाहर होता है।

यदि व्यक्ति इस फालतू समय का सदुपयोग जानता हो तो वह जीवन में उच्च शिखरों को छू सकता है। संसार के अनेक आविष्कार उन व्यक्तियों ने किये जो फालतू समय को कुशल ढंग से व्यतीत करने की कला से परिचित थे। इस प्रकार संसार के अनेक आविष्कार फालतू समय की ही देन हैं।।

यदि बच्चों के फालतू समय व्यतीत करने के लिए कोई उचित प्रबन्ध न हो तो वे बुरी आदतों का शिकार हो जाएंगे। इस प्रकार वे समाज पर बोझ बनने के साथ-साथ इसके लिए कलंक भी बन जाएंगे। इसलिए उनके फालतू समय के उचित प्रयोग की अच्छी व्यवस्था करनी चाहिए। स्कूलों, कॉलेजों, पंचायतों या नगरपालिकाओं या सरकार को अच्छे खेल के मैदानों तथा खेलों के सामान का पूरा प्रबन्ध करना चाहिए ताकि बच्चे खेलों में भाग लेकर अपने खाली समय का उचित प्रयोग कर सकें। इस प्रकार हम देखते हैं कि फालतू समय के प्रभावशाली उपयोग का सर्वोत्तम साधन खेलें हैं।

प्रश्न 3.
‘खेलें अच्छे नेता बनाती हैं।’ कैसे ?
(Games make good Leader. How ?)
अथवा
खेलें एक अच्छे नेता के गुण कैसे पैदा करती हैं?
(How sports produce the qualities of a good Leader ?)
उत्तर-
खेलें व्यक्ति में अच्छे नेतृत्व के गुण विकसित करती हैं। शारीरिक शिक्षा का क्षेत्र अत्यधिक विशाल है। खेलों में एक खिलाड़ी को अनेक ऐसे अवसर मिलते हैं जब उसे टीम के कप्तान, सैक्रेटरी, रैफरी या अम्पायर की भूमिका निभानी पड़ती है। इन परिस्थितियों में वह अपनी योग्यता के अनुसार आचरण करता है। एक कप्तान के रूप में वह अपनी टीम के खिलाड़ियों को समय-समय पर निर्देश देकर उन्हें उचित ढंग से तथा पूर्ण विश्वास के साथ खेलने की प्रेरणा देता है। एक रैफरी या अम्पायर के रूप में वह निष्पक्ष रूप से उचित निर्णय देता है। सैक्रेटरी के रूप में वह टीम का ठीक ढंग से गठन एवं संचालन करता है। इस प्रकार उसमें एक सफल और अच्छे नेता के गुण विकसित हो जाते हैं।

एक नेता में अच्छे चारित्रिक गुणों का होना आवश्यक है। उसमें आज्ञा-पालन, समय की पाबन्दी, सभी के साथ समान व्यवहार, प्रेम, सहानुभूति, सहनशीलता आदि गुण प्रचुर मात्रा में होने चाहिएं। ये सभी गुण वह खेल के मैदान से ग्रहण कर सकता है। एक नेता को अपने आस-पास के लोगों के साथ सद्भावना से रहना चाहिए। खेलें उसमें यह गुण विकसित करती हैं। जब एक खिलाड़ी अन्य स्थानों के खिलाड़ियों के साथ मिल-जुल कर खेलता है, वह उनके स्वभाव तथा सभ्यता के साथ भली-भान्ति परिचित हो जाता है। उसमें उनके प्रति सद्भावना उत्पन्न हो जाती है। यह सद्भावना ही एक नेता का महत्त्वपूर्ण गुण है।

नेता को चुस्त और फुर्तीला होना चाहिए। खेलों में भाग लेने से व्यक्ति में चुस्ती और स्फूर्ति आती है। इस प्रकार खेलें अच्छे नेताओं के निर्माण में विशेष योगदान देती हैं।

बड़े स्तरों वाले प्रश्न

प्रश्न 1.
शारीरिक शिक्षा के मुख्य उद्देश्य कौन-कौन से हैं ?
(Describe the main objectives of Physical Education.)
उत्तर-
शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य (Objectives of Physical Education)किसी भी कार्य को आरम्भ करने से पहले उसके उद्देश्य निर्धारित कर लेना आवश्यक है। बिना उद्देश्य के किया गया काम छाछ को मथने के समान है। उद्देश्य निश्चित कर लेने से
हमारे यत्नों को प्रोत्साहन मिलता है और उस काम को करने में लगाई गई शक्ति व्यर्थ नहीं जाती है। आज तो शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य की जानकारी प्राप्त करना और भी ज़रूरी हो गया है क्योंकि अब तो स्कूलों में एक विषय (Subject) के रूप में इसका अध्ययन किया जाता है।

साधारणतया शारीरिक शिक्षा के निम्नलिखित उद्देश्य हैं-

• शारीरिक वृद्धि एवं विकास (Physical Growth and Development)
• मानसिक विकास (Mental Development) (3) सामाजिक विकास (Social Development)
• चरित्र निर्माण या नैतिक विकास (Formation of Character or Moral Development)
• नाड़ियों और मांसपेशियों में समन्वय (Neuro-muscular Co-ordination )
• बीमारियों से बचाव (Prevention of Diseases)

1. शारीरिक वृद्धि एवं विकास (Physical Growth and Development)अच्छा, सफल तथा सुखद जीवन व्यतीत करने के लिए सुदृढ़, सुडौल तथा स्वस्थ शरीर का होना परमावश्यक है। हमारे शरीर का निर्माण मज़बूत हड्डियों से हुआ है। इसमें काम करने वाले सभी अंग उचित रूप से अपने कर्तव्य का पालन कर रहे हैं। शरीर के अंगों के सुचारु रूप से कार्य करते रहने से शरीर का निरन्तर विकास होता है। इसके विपरीत इनके भलीभान्ति काम न करने से शारीरिक विकास भी रुक जाता है। इस प्रकार शारीरिक प्रफुल्लता के उद्देश्य की प्राप्ति के लिए शारीरिक शिक्षा सुखद वातावरण जुटाती है।

2. मानसिक विकास (Mental Development)- शारीरिक विकास के साथसाथ मानसिक विकास की भी आवश्यकता है। शारीरिक शिक्षा ऐसी क्रियाएं प्रदान करती हैं जो व्यक्ति के मस्तिष्क को उत्तेजित करती हैं। उदाहरणस्वरूप, बास्केटबाल के खेल में एक टीम के खिलाड़ियों को विरोधी टीम के खिलाड़ियों से गेंद (बॉल) को बचा कर रखना होता है तथा इसके साथ-साथ अपना लक्ष्य भी देखना पड़ता है । अपनी शक्ति का अनुमान लगा कर बॉल को ऊपर लगी बास्केट में भी डालना होता है। कोई भी खिलाड़ी जो शारीरिक रूप से हृष्ट-पुष्ट है, परन्तु मानसिक रूप में विकसित नहीं है, कभी भी अच्छा खिलाड़ी नहीं बन सकता है। शारीरिक शिक्षा मानसिक विकास के लिए उचित वातावरण प्रदान करती है। इसलिए खेलों में भाग लेने वाले व्यक्ति का शारीरिक विकास के साथ-साथ मानसिक विकास भी हो जाता है।

प्रायः शारीरिक रूप से अस्वस्थ तथा मानसिक रूप से सुस्त व्यक्ति बहुत ही भावुक हो जाते हैं। वे जीवन की साधारण समस्याओं को हंसी-हंसी में सुलझा लेने के स्थान पर उनमें उलझ कर रह जाते हैं। वे अपनी खुशी, गम, पसन्द तथा नफ़रत को आवश्यकता से कहीं अधिक महत्त्व देने लगते हैं और वे अपना कीमती समय तथा शक्ति व्यर्थ ही गंवा देते हैं। इस प्रकार कोई महान् सफलता प्राप्त करने से वंचित रह जाते हैं। शारीरिक शिक्षा इन भावनाओं पर नियन्त्रण पाने की कला सिखाती है।

3. सामाजिक विकास (Social Development) शारीरिक शिक्षा व्यक्ति को अपने इर्द-गिर्द के लोगों के साथ सद्भावना से रहने की शिक्षा प्रदान करती है। जब एक व्यक्ति विभिन्न स्थानों के खिलाड़ियों के साथ मिल कर खेलता है तो सामाजिक विकास का अच्छा वातावरण पनपता रहता है। प्रत्येक खिलाड़ी अन्य खिलाड़ियों के स्वभाव, रीति-रिवाज, पहनावा, सभ्यता तथा संस्कृति से भली-भान्ति परिचित हो जाता है। कई बार दूसरों की अच्छी बातें तथा गुण ग्रहण कर लिए जाते हैं। देखने में आता है कि यूनिवर्सिटी, राज्यीय, राष्ट्रीय तथा अन्तर्राष्ट्रीय स्तरों पर खेल मुकाबलों का आयोजन किया जाता है। इनका मुख्य उद्देश्य लोगों में प्रेम तथा आदर की भावनाएं विकसित करना होता है।

4. चरित्र-निर्माण अथवा नैतिक विकास (Character Formation or Moral Development)-खेल का मैदान चरित्र-निर्माण की पाठशाला है। इसका कारण यह है कि खेल के मैदान में ही व्यक्ति खेल के नियमों को निभाते हैं। यहीं से वे अच्छा जीवन व्यतीत करने की कला सीखते हैं तथा सुलझे हुए इन्सान बन जाते हैं। खेल खेलते समय यदि रैफरी कोई ऐसा निर्णय दे देता है जो उन्हें पसन्द नहीं तो भी वे खेल जारी रखते हैं और कोई अभद्र व्यवहार नहीं करते। खेल के मैदान में ही आज्ञा-पालन, अनुशासन, प्रेम तथा दूसरों से सहयोग आदि के गुण सीखे जाते हैं। इस प्रकार प्रत्येक व्यक्ति का चरित्र-निर्माण और नैतिक विकास होता है।

5. नाड़ियों और मांसपेशियों में समन्वय (Neuro-muscular Coordination)-हमारी प्रतिदिन की क्रियाओं को समुचित ढंग से पूर्ण करना अनिवार्य है ताकि नाड़ियों और मांसपेशियों में समन्वय पैदा हो। शारीरिक शिक्षा इनमें समन्वय पैदा करने में सहायता देती है।

6. बीमारियों से बचाव (Prevention from Diseases) शारीरिक शिक्षा का उद्देश्य विद्यार्थियों को बीमारी से बचाना भी है। बहुत-सी बीमारियां अज्ञानता के कारण लग जाती हैं। शारीरिक शिक्षा का उद्देश्य बच्चों की बीमारियों के कारणों का ज्ञान देना है। वे इन कारणों से बच कर स्वयं भी बीमारियों से बच सकते हैं।

अन्त में, हम कह सकते हैं कि शारीरिक शिक्षा मनुष्य के सर्वपक्षीय विकास के लिए, नागरिकता के लिए, मानवीय भावनाओं के निर्माण तथा राष्ट्रीय एकता के लिए बहुत ही उपयोगी है।

प्रश्न 2.
हॉकी के खेल के मैदान में आप कौन-कौन से शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य ग्रहण करते हो ?
(What are the objectives of Physical Education that one acquires in the game of Hockey ?)
उत्तर-
हॉकी का मैदान भी एक तरह की पाठशाला है जहां से विद्यार्थी शारीरिक शिक्षा के अनेक गुण ग्रहण करता है जिनसे वह जीवन में उन्नति के उच्च शिखर को छूता है और जीवन का हर पक्ष से भरपूर आनन्द उठाता है। हॉकी के क्रीड़ा-क्षेत्र में हम शारीरिक शिक्षा के निम्नलिखित गुणों को ग्रहण करते हैं –

1. सहनशीलता (Toleration) खेल के मैदान में हम सहनशीलता का पाठ पढ़ते हैं। वैसे तो सभी खिलाड़ी चाहते हैं कि जीत उनकी टीम की ही हो। परन्तु कई बार लाख चाहने पर भी विरोधी टीम विजयी हो जाती है। ऐसी स्थिति में पराजित टीम के खिलाड़ी दिल छोड़ कर नहीं बैठ जाते बल्कि अपना मनोबल ऊंचा रखते हैं। वे हार-जीत को एक ही समान समझते हैं। इस प्रकार खेल के मैदान से विद्यार्थियों को सहनशीलता की व्यावहारिक ट्रेनिंग मिलती है।

2. अनुशासन (Discipline)-खेल के मैदान में खिलाड़ी अनुशासन में रहने की कला सीखते हैं। उन्हें पता चलता है कि अनुशासन ही सफलता की कुंजी है। वे खेल में भाग लेते समय अनुशासन का पालन करते हैं। वे अपने कप्तान की आज्ञा मानते हैं तथा रैफरी के निर्णयों को सहर्ष स्वीकार करते हैं। खेल में पराजय को सामने स्पष्ट शारीरिक शिक्षा-इसके गुण एवं उद्देश्य देखते हुए भी वे कोई ऐसा अभद्र व्यवहार नहीं करते जिससे कोई उन्हें अनुशासनहीन – कह सके।

3. चरित्र विकास (Character Development) हॉकी के खेल में भाग लेने से विद्यार्थियों में सहयोग, प्रेम, सहनशीलता, अनुशासन आदि गुणों का विकास होता है जिनसे उनके चरित्र का विकास होता है। इस खेल में भाग लेने से उनमें सहयोग की भावना विकसित होती है। वे निजी हितों को समूचे हितों पर न्योछावर कर देते हैं।

4. व्यक्तित्व का विकास (Development of Personality) हॉकी के खेल में भाग लेने से विद्यार्थियों में कुछ ऐसे गुण विकसित हो जाते हैं, जिनसे उनके व्यक्तित्व का विकास हो जाता है। उनमें सहयोग तथा सहनशीलता आदि गुण विकसित होते हैं तथा उनका शरीर सुन्दर एवं आकर्षक बन जाता है। ये सभी अच्छे व्यक्तित्व के चिन्ह हैं।

5. अच्छे नागरिक बनाना (Creation of Good Citizens)-हॉकी के मैदान में खिलाड़ी में कर्त्तव्य-पालन, आज्ञा पालन, सहयोग, सहनशीलता आदि गुण विकसित हो जाते हैं जो उन्हें एक अच्छा नागरिक बनने में पर्याप्त सहायता पहुंचाते हैं। वे नागरिकता के सभी कर्तव्यों का भली-भान्ति पालन करते हैं। इस प्रकार हॉकी का मैदान अच्छे नागरिकों के निर्माण में महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाता है।

6. सहयोग (Co-operation) हॉकी के खेल में भाग लेने वाला खिलाड़ी प्रत्येक खिलाड़ी का कहना मानता है। वह अपना विचार दूसरों पर बलात् लागू नहीं करवाता है, अपितु अपने विचार विनिमय के द्वारा खेल के मैदान में संयुक्त विचारधारा बनाता है। इस प्रकार सहयोग की भावना उत्पन्न होती है।

7. राष्ट्रीय भावना (National Spirit)-हॉकी का मैदान एक ऐसा स्थान है जहां हम बिना धर्म और वर्ग के आधार पर भाग ले सकते हैं। कोई भी खिलाड़ी खेल के मैदान में से किसी खिलाड़ी को धर्म के आधार पर टीम से बाहर नहीं निकाल सकता। इस प्रकार . खेल के मैदान में समानता और राष्ट्रीय एकता की भावना पैदा होती है।

8. आत्म-विश्वास की भावना (Self-Confidence) हॉकी के खेल के मैदान में खिलाड़ियों में आत्म-विश्वास की भावना पैदा होती है। जैसे, वह विजय-पराजय को एक समान समझता है। वही खिलाड़ी खेल के मैदान में सफल होता है जो धैर्य
और विश्वास के साथ खेले। इससे सिद्ध होता है कि हॉकी के खेल के द्वारा खिलाड़ियों में आत्म-विश्वास की भावना पैदा होती है।

9. विजय-पराजय को समान समझने की भावना (Spirit of giving equal importance to Victory of Defeat) हॉकी के खेल के द्वारा खिलाड़ियों में विजय-पराजय को एक समान समझने की भावना पैदा होती है।

हमें कभी भी विरोधी टीम का मज़ाक नहीं उड़ाना चाहिए या विजय की प्रसन्नता में पागल नहीं होना चाहिए। पराजित टीम को सदैव प्रोत्साहन देना चाहिए। यदि उसकी पराजय होती है तो उसे निराश और उत्साहहीन नहीं होने देना चाहिए अपितु उसका हौसला बढ़ाना चाहिए।

10. त्याग की भावना (Spirit of Sacrifice)-हॉकी के खेल के मैदान में त्याग की भावना अत्यावश्यक है। जब हम खेल में भाग लेते हैं तो हम अपने स्कूल, प्रान्त, क्षेत्र और सारे राष्ट्र के लिए अपने हित का त्याग करके उसकी विजय का श्रेय राष्ट्र को देते हैं। अत: यह सिद्ध होता है कि खेलें सदैव त्याग चाहती हैं। – ड्यूक ऑफ़ विलिंग्टन ने नेपोलियन को वाटरलू (Waterloo) के युद्ध में पराजित करने के पश्चात् कहा था, “वाटरलू का युद्ध एटन और हैरो के खेल के मैदानों में जीता गया।” (“The Battle of Waterloo was won at the playing-fields of Eton and Harrow.”)
इससे यह सिद्ध होता है कि खेलें अच्छे नेता पैदा करने में सहायक होती हैं।

शारीरिक शिक्षा-इसके गुण एवं उद्देश्य PSEB 9th Class Physical Education Notes

• .शारीरिक शिक्षा-शारीरिक क्रियाओं से हमें जो अनुभव प्राप्त होता है, उसे शारीरिक शिक्षा कहते हैं।
• शारीरिक शिक्षा का लक्ष्य-मनुष्य का सर्वोन्मुखी विकास ही शारीरिक शिक्षा का लक्ष्य है।
• शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य-शारीरिक, मानसिक और नैतिक विकास ही शारीरिक शिक्षा के उद्देश्य हैं।
• खेल के मैदान में शारीरिक शिक्षा का उद्देश्य-खेल के मैदान से सहनशीलता, अनुशासन और चरित्र का विकास होता है।
• खाली समय का उचित प्रयोग-खेलों में भाग लेने से बच्चे खाली समय का उचित प्रयोग करते हैं जिससे उनमें बुरी आदतें नहीं पनपती हैं।
• खेलों के नेतृत्व का गुण-एक नेता में अच्छे चारित्रिक गुणों का होना आवश्यक है और ये खेलें मनुष्य में नेतृत्व के गुण पैदा करती हैं।

Punjab State Board PSEB 9th Class Maths Book Solutions Chapter 15 Probability MCQ Questions with Answers.

PSEB 9th Class Maths Chapter 15 Probability MCQ Questions

Multiple Choice Questions and Answer

Answer each question by selecting the proper alternative from those given below each question to make the statement true:

Question 1.
When a balanced die is thrown, the probability of getting 3 is …………….. .
A. \(\frac{1}{3}\)
B. \(\frac{1}{2}\)
C. \(\frac{1}{4}\)
D. \(\frac{1}{6}\)
Answer:
D. \(\frac{1}{6}\)

Question 2.
A card is drawn at random from a well shuffled pack of cards. The probability of that card being a king is …………………. .
A. \(\frac{1}{52}\)
B. \(\frac{1}{26}\)
C. \(\frac{1}{13}\)
D. 1
Answer:
C. \(\frac{1}{13}\)

Question 3.
A card is drawn at random from a well shuffled pack of cards. The probability of that card being a card other than picture cards is ……………….. .
A. \(\frac{4}{13}\)
B. \(\frac{10}{13}\)
C. \(\frac{3}{13}\)
D. \(\frac{1}{13}\)
Answer:
B. \(\frac{10}{13}\)

Question 4.
When an unbiased coin is tossed thrice, the probability of receiving three heads is ………………… .
A. \(\frac{1}{8}\)
B. \(\frac{1}{4}\)
C. \(\frac{1}{2}\)
D. \(\frac{3}{8}\)
Answer:
A. \(\frac{1}{8}\)

Question 5.
When three unbiased coins are tossed simultaneously, the probability of receiving exactly one tail is ………………… .
A. \(\frac{1}{8}\)
B. \(\frac{1}{2}\)
C. \(\frac{1}{4}\)
D. \(\frac{3}{8}\)
Answer:
D. \(\frac{3}{8}\)

Question 6.
When a balanced die is thrown, the probability of receiving an even number is ………………… .
A. \(\frac{1}{6}\)
B. \(\frac{5}{6}\)
C. \(\frac{1}{2}\)
D. \(\frac{1}{4}\)
Answer:
C. \(\frac{1}{2}\)

Question 7.
When a balanced die is thrown, the probability of receiving a prime number is ……………….. .
A. \(\frac{2}{3}\)
B. \(\frac{3}{4}\)
C. \(\frac{1}{3}\)
D. \(\frac{1}{2}\)
Answer:
D. \(\frac{1}{2}\)

Question 8.
When two balanced dice are thrown simultaneously, the probability of getting the total of numbers on dice as 9 is ………………. .
A. \(\frac{1}{9}\)
B. \(\frac{1}{6}\)
C. \(\frac{1}{3}\)
D. \(\frac{1}{12}\)
Answer:
A. \(\frac{1}{9}\)

Question 9.
Out of 100 days, the forecast predicted by the wheather department proved to be true on 20 days. Chosen any one day from these 100 days, the probability that the forecast proved to be false is ………………… .
A. \(\frac{1}{3}\)
B. \(\frac{1}{4}\)
C. \(\frac{3}{4}\)
D. \(\frac{4}{5}\)
Answer:
D. \(\frac{4}{5}\)

Question 10.
The probability of a month of January having 5 Sundays is ………………….. .
A. \(\frac{2}{7}\)
B. \(\frac{3}{7}\)
C. \(\frac{5}{7}\)
D. \(\frac{1}{7}\)
Answer:
B. \(\frac{3}{7}\)

Punjab State Board PSEB 9th Class Maths Book Solutions Chapter 15 Probability Ex 15.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Maths Chapter 15 Probability Ex 15.1

Question 1.
In a cricket match, a batswoman hits a boundary 6 times out of 30 balls she plays. Find the probability that she did not hit a boundary.
Answer:
The batswoman played 30 balls. Hence, the total number of trials = 30. If the event that she did not hit a boundary is denoted by A, then. the number of trials when event A occured is 30 – 6 = 24.
∴ p(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{24}{30}\)
= \(\frac{4}{5}\)
Thus, the probability that she did not hit a boundary is \(\frac{4}{5}\).

Question 2.
1500 families with 2 children were selected randomly, and the following data were s recorded:

Compute the probability of a family, chosen at random, having
(i) 2 girls
(ii) 1 girl
(iii) No girl. Also check whether the sum of these probabilities is 1.
Answer:
Here, the total number of families is 1500.
Hence, the total number of trials = 1500

(i) Let event A denote the event that the family chosen at random is having 2 girls.
Then, the number of trials when event A occured is 475.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{475}{1500}\)
= \(\frac{19}{60}\)

(ii) Let event B denote the event that the family chosen at random is having 1 girl.
Then, the number of trials when event B occured is 814.
∴ P(B) = \(\frac{\text { No. of trials in which event B occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{814}{1500}\)
= \(\frac{407}{750}\)

(iii) Let event C denote the event that the family chosen at random Is having no girl.
Then, the number of trials when event C occured is 211.
∴ p(C) = \(\frac{\text { No. of trials in which event } \mathrm{C} \text { occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{211}{1500}\)
Now,
P(A) + P(B) + P(C) = \(\frac{19}{60}+\frac{407}{750}+\frac{211}{1500}\)
= \(\frac{475+814+211}{1500}\)
= \(\frac{1500}{1500}\)
= 1

Question 3.
Refer to sum no. 5 of “Sums to Enrich ‘Remember’” in chapter 14. Find the probability that a student of the class was born in August.
Answer:
From the Bar graph in the sum which is referred here, we get the following information:

Total number of students = 40 and the number of students born in August = 6.
Hence, if event A denotes the event that a student of the class is born in August, then the number of trials when event A occured is 6 and the total number of trials is 40.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{6}{40}\)
= \(\frac{3}{20}\)

Question 4.
Three coins are tossed simultaneously 200 times with the following frequencies of different outcomes:

If the three coins are simultaneously tossed again, compute the probability of 2 heads coming up.
Answer:
Here, the total number of trials = 200. If event A denotes the event that 2 heads come up, then the number of trials when event A occured is 72.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{72}{200}\)
= \(\frac{9}{25}\)

Question 5.
An organisation selected 2400 families at random and surveyed them to determine a relationship between income level and the number of vehicles in a family. The information gathered is listed in the table below :

Suppose a family is chosen. Find the probability that the family chosen is ( i ) earning ? 10000- ? 13000 per month and owning exactly 2 vehicles.
(ii) earning ₹ 16000 or more per month and owning exactly 1 vehicle.
(iii) earning less than ₹ 7000 per month and does not .own any vehicle.
(iv) earning ₹ 13000 – ₹ 16000 per month and owning more than 2 vehicles.
(v) owning not more than 1 vehicle.
Answer:
Here, the total number of families is 2400. Hence, the total number of trials = 2400

(i) Let event A denote the event that the family is earning ₹ 10000 – ₹ 13000 per month and owning exactly 2 vehicles.
Then, the number of trials when event A occured = 29.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{29}{2400}\)

(ii) Let event B denote the event that the family is earning ₹ 16000 or more per month and owning exactly 1 vehicle.
Then, the number of trials when even B occured = 579.
∴ P(B) = \(\frac{\text { No. of trials in which event B occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{579}{2400}\)
= = \(\frac{193}{800}\)

(iii) Let event C denote the event that the family is earning less than ₹ 7000 per month and does not own any vehicle.
Then, the number of trials when event C occured = 10.
∴ P(C) = \(\frac{\text { No. of trials in which event C occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{10}{2400}\)
= = \(\frac{1}{240}\)

(iv) Let event D denote the event that the family is earning ? 13000 -? 16000 per month and is owning more than 2 vehicles. Then, the number of trials when event D occured = 25.
∴ P(D) = \(\frac{\text { No. of trials in which event D occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{25}{2400}\)
= \(\frac{1}{96}\)

(v) Let event E denote the event that the family is owning not more than 1 vehicle, i.e., 1 vehicle or no vehicle.
Then, the number of trials when event E occured.
= 10 + 160 + 0 + 305 + 1 + 535 + 2 + 469 + 1 + 579 = 2062
∴ P(E) = \(\frac{\text { No. of trials in which event E occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{2062}{2400}\)
= \(\frac{1031}{1200}\)

Question 6.
Refer to table 7 of sum no. 7 in “Sums to Enrich ‘Remember’” in chapter 14.
(i) Find the probability that a student obtained less than 20 marks in the mathematics test.
(ii) Find the probability that a student obtained marks 60 or above.
Answer:
According to the table referred here, the total number of students = 90.
Hence, the total number of trials = 90.
(i) According to the same table, the number of students who obtained less than 20 marks in the mathematics test is 7. So, if the event that a student obtained less than 20 marks in mathematics test is called event A, then the number of trials when event A occured is 7.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{7}{90}\)

(ii) Let event B denote the event that a student obtained 60 or more marks. Then, , according to the same table, the number of trials when event B occured = 15 + 8 = 23.
∴ P(B) = \(\frac{\text { No. of trials in which event B occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{23}{90}\)

Question 7.
To know the opinion of the students about the subject statistics, a survey of 200 students was conducted. The data is recorded in the following table:

Opinion	Number of students
Like	135
Dislike	65

Find the probability that a student chosen at random
(i) Likes statistics,
(ii) Does not like it.
Answer:
Here, the total number of students = 200.
Hence, the total number of trials = 200.

(i) Let event A denote the event that a student likes statistics.
Then, the number of trials when event A occured = 135
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{135}{200}\)
= \(\frac{27}{40}\)

(ii) Let event B denote the event that a student does not like statistics. Then, the number of trials when event B occured = 65.
∴ P(B) = \(\frac{\text { No. of trials in which event B occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{65}{200}\)
= \(\frac{13}{40}\)

Question 8.
Refer to sum no. 2, Exercise 14.2. What is the empirical probability that an engineer lives:
(i) less than 7 km from her place of work ?
(ii) more than or equal to 7km from her place of work ?
(iii) within \(\frac{1}{2}\)km from her place to work?
Answer:
The total number of observations in the question referred here is 40.
Hence, the total number of trials = 40.

(i) Let event A denote the event that the distance between her residence and the place of work is less than 7 km. Then there are 9 such observations, viz., 5, 3, 2, 3, 6, 5, 6, 2, 3.
Hence, the number of trials when event A occured = 9.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{9}{40}\)

(ii) Let event B denote the event that the said distance is 7 km or more than 7 km. Then, all the remaining 31(40-9) observations refer to event B.
Hence, the number of trials when event B occured = 31
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{31}{40}\)

(iii) Let event C denote the event that the engineer lives within \(\frac{1}{2}\) km from her place of work. There is no observation which is \(\frac{1}{2}\) or less than \(\frac{1}{2}\).
Hence, the number of trials when event C occured = 0.
∴ P(C) = \(\frac{\text { No. of trials in which event C occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{0}{40}\)
= 0

Question 9.
Activity: Note the frequency of two-wheelers, three-wheelers and four-wheelers going past during a time interval, in front of your school gate. Find the probability that any one vehicle out of the total vehicles you have observed is a two-wheeler.
Answer:
Note: Students should do this Activity themselves.

Question 10.
Activity: Ask all the students in your class to write a 3-digit number. Choose any student from the room at random. What is the probability that the number written by her / him is divisible by 3 ? Remember that a number is divisible by 3, if the sum of its digits is divisible by 3.
Answer:
Note: Students should do this Activity themselves.

Question 11.
Eleven bags of wheat flour, each marked 5 kg, actually contained the following weights of flour (in kg) :
4.97 5.05 5.08 5.03 5.00 5.06 5.08 4.98 5.04 5.07 5.00
Find the probability that any of these bags chosen at random contains more than 5 kg of flour.
Answer:
The total number of bags = 11.
Hence, the total number of trials = 11.
Let event A denote the event that a bag contains more than 5 kg of flour.
There are 7 bags weighing more than 5 kg.
Their weights (in kg) are 5.05, 5.08, 5.03, 5.06, 5.08, 5.04 and 5.07. Hence, the number of trials when event A occured = 7.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{7}{11}\)

Question 12.
In sum no. 5, Exercise 14.2, you were asked to prepare a frequency distribution table, regarding the concentration of sulphur dioxide in the air in parts per million of a certain city for 30 days. Using this table, find the probability of the concentration of sulphur dioxide in the interval 0.12 – 0.16 on any of these days.
Answer:
In sum no. 5, Exercise 14.2, total number of days is 30.
Hence, the total number of trials = 30.
In the table prepared there, we see that the frequency of class 0.12 – 0.16 is 2.
Hence, during 2 days the concentration of sulphur dioxide (in ppm) was in the interval 0.12 – 0.16.
Let event A denote the event that the concentration of sulphur dioxide (in ppm) is in the interval 0.12 – 0.16.
Hence, the number of trials when event A occured = 2.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{2}{30}\)
= \(\frac{1}{15}\)

Question 13.
In sum no. 1, Exercise 14.2, you were asked) to prepare a frequency distribution table regarding the blood groups of 30 students of a class. Use this table to determine the probability that a student of this class, selected at random, has blood group AB.
Answer:
In sum no. 1, Exercise 14.2, the total number of students is 30.
Hence, the total number of trials = 30.
Let event A denote the event that a student has blood group AB. The number of students having blood group AB is 3.
Hence, the number of trials when event A occured = 3.
∴ P(A) = \(\frac{\text { No. of trials in which event A occured }}{\text { The total number of trials }}\)
= \(\frac{3}{30}\)
= \(\frac{1}{10}\)

Punjab State Board PSEB 9th Class Maths Book Solutions Chapter 14 Statistics MCQ Questions with Answers.

PSEB 9th Class Maths Chapter 14 Statistics MCQ Questions

Multiple Choice Questions and Answer

Answer each question by selecting the proper alternative from those given below each question to make the statement true:

Question 1.
The marks scored by Kavya in 10 tests of Mathematics are 35, 18, 41, 24, 45, 10, 28, 32, 40, 15. Then, the range of the data is …………….. .
A. 45
B. 10
C. 35
D. 28.8
Answer:
C. 35

Question 2.
The average of the observations 3, 4, 5, 8, 12, 10, 13, 16, 18, 11 is …………………. .
A. 100
B. 10
C. 18
D. 3
Answer:
B. 10

Question 3.
The mean of first five odd natural numbers is ……………….. .
A. 3
B. 5
C. 4
D. 25
Answer:
B. 5

Question 4.
The mean of first four even natural numbers is ……………….. .
A. 5
B. 10
C. 20
D. 4
Answer:
A. 5

Question 5.
The mean of first five prime numbers is
A. 28
B. 2.8
C. 5.6
D. 1.4
Answer:
C. 5.6

Question 6.
If the mean of 2x, 5, 3x, 12, 5x, 17 and 6 is 20, then x = ………………….. .
A. 10
B. 20
C. 15
D. 40
Answer:
A. 10

Question 7.
The mean of the following distribution is ………………. .

A. 3.9
B. 7.8
C. 78
D. 39
Answer:
A. 3.9

Question 8.
If the mean of 12, 13, x, 17, 18 and 20 is 16, then x = ………………. .
A. 8
B. 4
C. 16
D. 32
Answer:
C. 16

Question 9.
For a given frequency distribution, n = 20 and Σf_ix_i = 140, then X̄ = ………………… .
A. 20
B. 14
C. 7
D. 28
Answer:
C. 7

Question 10.
The mean of \(\frac{2}{5},\), \(\frac{5}{7},\), \(\frac{3}{5},\) and \(\frac{2}{7},\) is ……………… .
A. \(\frac{1}{2},\)
B. \(\frac{3}{5},\)
C. \(\frac{5}{7},\)
D. 2
Answer:
A. \(\frac{1}{2},\)

Question 11.
The median of 14, 6, 2, 13, 9, 15 and 12 is …………………. .
A. 12
B. 10
C. 2
D. 15
Answer:
A. 12

Question 12.
The median of 21, 17, 13, 33, 19, 23 is ………………… .
A. 21
B. 20
C. 33
D. 19
Answer:
B. 20

Punjab State Board PSEB 9th Class Maths Book Solutions Chapter 14 Statistics Ex 14.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Maths Chapter 14 Statistics Ex 14.4

Question 1.
The following number of goals were scored by a team in a series of 10 matches:
2, 3. 4, 5, 0. 1, 3, 3, 4, 3
Find the mean, median and mode of these scores.
Answer:
Here, n = 10.
Mean X̄ = \(\frac{\Sigma x_{i}}{n}\)
= \(\frac{2+3+4+5+0+1+3+3+4+3}{10}\)
= \(\frac{28}{10}\)
= 2.8
Thus, the mean of the given scores is 2.8 goals.

Arranging the observations in the ascending order, we get:
0, 1, 2, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 5
Since n = 10 is an even number, \(\frac{n}{2}\) = 5 and \(\frac{n}{2}\) + 1 = 6.

Median M
= \(\frac{\left(\frac{n}{2}\right) \text { th observation }+\left(\frac{n}{2}+1\right) \text { th observation }}{2}\)
= \(\frac{5 \text { th } \text { observation }+6 \text { th } \text { observation }}{2}\)
= \(\frac{3+3}{2}\) = 3
Thus, the median of the given scores is 3 goals.
In the given data, observation 3 occurs most frequently (4 times). Hence, the mode of the data is 3 goals.

Question 2.
In a mathematics test given to 15 students, the following marks (out of 100) are recorded :
41, 39, 48, 52, 46, 62, 54, 40, 96, 52, 98, 40, 42, 52, 60
Find the mean, median and mode of this data.
Answer:
Here, n = 15.
Mean X̄ = \(\frac{\Sigma x_{i}}{n}\)
= \(\begin{gathered}
41+39+48+52+46+62+54+40 \\
+96+52+98+40+42+52+60 \\
\hline 15
\end{gathered}\)
= \(\frac{822}{15}\) = 54.8
Thus, the mean of the data is 54.8 marks.
Arranging the observations in the ascending order, we get:
39, 40, 40, 41, 42, 46, 48, 52, 52, 52, 54, 60, 62, 96, 98
Here, n = 15 is an odd number.
Median M = \(\left(\frac{n+1}{2}\right)\)th observation
= \(\left(\frac{15+1}{2}\right)\)th observation
= 8 th observation
= 52
Thus, the median of the data is 52 marks.
In the given data, observation 52 occurs most frequently (3 times). Hence, the mode of the data is 52 marks.

Question 3.
The following observations have been arranged in ascending order. If the median of the data is 63, find the value of x.
29, 32, 48, 50, x, x + 2, 72, 78, 84, 95
Answer:
Here, the median = 63 and n = 10.
∴ \(\frac{n}{2}\) = 5 and \(\frac{n}{2}\) + 1 = 6

Median M
= \(\frac{\left(\frac{n}{2}\right) \text { th observation }+\left(\frac{n}{2}+1\right) \text { th observation }}{2}\)
∴ 63 = \(\frac{5 \text { th } \text { observation }+6 \text { th } \text { observation }}{2}\)
∴ 63 = \(\frac{(x)+(x+2)}{2}\)
∴63 × 2 = x + x + 12
∴126 = 2x + 2
∴ 2x = 124
∴ x = 62

Question 4.
Find the mode of 14, 25, 14, 28, 18, 17, 18, 14, 23, 22, 14, 18.
Answer:
Here, just by simple observation, it is clearly seen that observation 14 occurs most frequently, i.e., 4 times.
Hence, the mode of the data is 14.

Question 5.
Find the mean salary of 60 workers of a factory from the following table:

Answer:

Mean X̄ = \(\frac{\Sigma f_{i} x_{i}}{n}\)
= \(\) = \(\frac{3,05,000}{60}\) = 5083.33
Thus, the mean salary is ₹ 5083.33.

Question 6.
Give one example of a situation in which
(i) the mean is an appropriate measure of central tendency.
Answer:
For the students studying in the same class, usually their level of knowledge and understanding would be more or less equal. There would be a few student having this level low and there would be a few students having this level high. Their level of knowledge and understanding would be reflected in the marks scored by them at an examination. Hence, the mean of marks scored by them at an examination is an appropriate measure of central tendency.

(ii) the mean is not an appropriate measure of central tendency but the median is an appropriate measure of central tendency.
Answer:
If we consider the monthly income of the people of certain region, the mean is not an appropriate measure of central tendency but the median is an appropriate measure of central tendency.

Punjab State Board PSEB 9th Class Maths Book Solutions Chapter 14 Statistics Ex 14.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Maths Chapter 14 Statistics Ex 14.3

Question 1.
A survey conducted by an organisation for the cause of illness and death among the women between the ages 15-44 (in years) worldwide, found the following figures (in %):

Causes	Female fatality rate (%)
1. Reproductive health conditions	31.8
2. Neuropsychiatric conditions	25.4
3. Injuries	12.4
4. Cardiovascular conditions	4.3
5. Respiratory conditions	4.1
6. Other causes	22.0

(i) Represent the information given above graphically.
Answer:

(ii) Which condition is the major cause of women’s ill health and death worldwide?
Answer:
‘Reproductive health conditions’ is the major cause of womens ill health and death worldwide.

(iii) Try to find out, with the help of your teacher, any two factors which play a major role in the cause in (ii) above being the major cause.
Answer:
‘Malnutrition’ and ‘Lack of necessary medical facilities’ can be considered as two other factors which play a major role in female fatality.

Question 2.
The following data on the number of girls (to the nearest ten) per thousand boys in different sections of Indian society is given below:

Section	Number of girls per thousand bays
Scheduled Caste (SC)	940
Scheduled Tribe (ST)	970
Non-SC/ST	920
Backward districts	950
Non-backward districts	920
Rural	930
Urban	910

(i) Represent the information above by a bar graph.
(ii) In the classroom discuss what conclusions can be arrived at from the graph.
Answer:

Question 3.
Given below are the seats won by different political parties in the polling outcome of a state assembly elections:

(i) Draw a bar graph to represent the polling results.
Answer:
Seats won by different political parties

(ii) Which political party won the maximum number of seats?
Answer:
Political party: A won the maximum number of seats.

Question 4.
The length of 40 leaves of a plant are measured correct to one millimetre, and the obtained data is represented in the following table:

Length (in mm)	Number of leaves
118-126	3
127-135	5
136-144	9
145-153	12
154-162	.5
163-171	4
172-180	2

(i) Draw a histogram to represent the given data. [Hint: First make the class intervals continuous.]
(ii) Is there any other suitable graphical representation for the same data?
(iii) Is it correct to conclude that the maximum number of leaves are 153 mm long? Why?
Answer:
Making the class intervals continuous, we get the following table:

Length (in mm)	Number of leaves
117.5-126.5	3
126.5- 135.5	5
135.5-144.5	9
144.5-153.5	12
153.5- 162.5	5
162.5-171.5	4
171.5-180.5	2

(i) Length of leaves in millimetre

(ii) Yes. The given data can also be represented by ‘Frequency polygon’.

(iii) It is not correct to conclude that the maximum number of leaves are 153 mm long, because even if the frequency of class 145-153 is 12, we do not have the information about the length of each of those 12 leaves individually.

Question 5.
The following table gives the life times of 400 neon lamps:

Life time (in hours)	Number of lamps
300 – 400	14
400 – 500	56
500 – 600	60
600 – 700	86
700 – 800	74
800 – 900	62
900 – 1000	48

(i) Represent the given information with the help of a histogram.
Answer:

(ii) How many lamps have a life time of 700 hours or more than 700 hours ?
Answer:
The-frequencies of classes 700-800, 800-900 and 900-1000 are 74, 62 and 48 respectively.
Hence, the life time of 184 (74 + 62 + 48) lamps is 700 hours or more than 700 hours.

Question 6.
The following table gives the distribution of students of two sections according to the marks obtained by them:

Represent the marks of the students of both the sections on the same graph by two frequency polygons. From the two polygons compare the performance of the two sections.
Answer:
To draw the frequency polygons of both the sections, we find the class marks of each class and prepare the following tables:

Section A

Marks	Class mark	Frequency
0-10	5	3
10-20	15	9
20-30	25	17
30-40	35	12
40-50	45	9

Section B

Marks	Class mark	Frequency
0-10	5	5
10-20	15	19
20-30	25	15
30-40	35	10
40-50	45	1

Comparing the performance of both the sections from the frequency polygons, we observe that the performance of students of section A is better than the performance of students of section B.

Question 7.
The runs scored by two teams A and B on the first 60 balls in a cricket match are given below:

Number of balls	Team A	Team B
1-6	2	5
7-12	1	6
13-18	8	2
19-24	9	10
25-30	4	5
31-36	5	6
37-42	6	3
43-48	10	4
49-54	6	8
55-60	2	10

Represent the data of both the teams on the same graph by frequency polygons.
[Hint: First make the class intervals continuous.]
Answer:

Number of runs made by Team A and Team B in first 60 balls.

Question 8.
A random survey of the number of children of various age groups playing in a park was found as follows:

Age (in years)	Number of children
1-2	5
2-3	3
3-5	6
5-7	12
7-10	9
10-15	10
15-17	4

Draw a histogram to represent the data above.
Answer:

Children of various age groups playing in a park

Question 9.
100 surnames were randomly picked up from a local telephone directory and a frequency distribution of the number of letters in the English alphabet in the surnames was found as follows:

Number of letters	Number of surnames
1-4	6
4-6	30
6-8	44
8-12	16
12-20	4

(i) Draw a histogram to depict the given information.
(ii) Write the class interval in which the maximum number of surnames lie.
Answer:

(i) Information regarding the number of surnames having given number of letters
Answer:

(ii) Write the class interval in which the maximum number of surnames lie.
Answer:
The maximum number of surnames lie in the class interval 6-8.