Punjab State Board PSEB 10th Class Home Science Book Solutions Chapter 1 ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 10 Home Science Chapter 1 ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ
Home Science Guide for Class 10 PSEB ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Textbook Questions and Answers
ਅਭਿਆਸ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਘਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਨਰ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰ ਤੇ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਮਿੱਟੀ, ਸੀਮਿੰਟ, ਇੱਟਾਂ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਕ ਢਾਂਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮੀਂਹ, ਝੱਖੜ, ਗਰਮੀ, ਠੰਡ, ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਚੋਰ-ਡਾਕੂਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਘਰ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖਮਈ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟੀਚਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੀਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਉਹ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਜਾਂ ਰਲ ਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਦਲਦੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
- ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ, ਜਿਵੇਂ-ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਤੇ ਸਿਹਤ ।
- ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ, ਜਿਵੇਂ-ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ, ਜਾਇਦਾਦ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਰੁਚੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਧਨੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਂ ਇਕ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲ ਰੋਜ਼ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਦਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਜਿਸ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸਮਾਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੌਖੇ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੇ ਗਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕੋਲ ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦਾ ਰੋਲ ਇਕ ਨੇਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਗੇ । ਇਕ ਆਲਸੀ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਘਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਲਸੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਾਹੌਲ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਘਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਿੱਥੋਂ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦਾ ਸੁਚੱਜਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੋਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਾਧਨ ਵੀ ਹਨ । ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੇਡੀਓ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ, ਅਖ਼ਬਾਰ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਆਦਿ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕਈ ਵਧੀਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਉਪਕਰਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਿਣੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਮਿਕਸੀ, ਆਟਾ ਗੁਣ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਫਰਿਜ਼, ਮਾਈਕਰੋਵੇਵ ਓਵਨ ਆਦਿ । ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹਿਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਤੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਵਰਗੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਨ ਵੀ ਨਵੀਂ ਤੋਂ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਘਰ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉੱਠਣ ਤੇ ਸੌਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨਾਲ ਐਡਜਸਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਇਕ ਅਭਿੰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ, ਆਮਦਨ, ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਲਈ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਮਿਹਨਤੀ ਤੇ ਸੰਜਮ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਪਰਿਵਾਰ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਵਧੀਆ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਸਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਕ ਨਾਲਾਇਕ ਤੇ ਖਰਚਾਊ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਧ ਜਾਇਦਾਦ ਤੇ ਆਮਦਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਔਖਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘‘ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ।” ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮੰਤਵ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਟੀਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਉਹ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਜਾਂ ਰਲ ਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਟੀਚੇ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਦਲਦੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
- ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Short term Goals) ਜਿਵੇਂ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਕੰਮ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ।
- ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Long term Goals) ਜਿਵੇਂ-ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਆਦਿ ।
ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
- ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ
- ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ।
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ ਜਿਵੇਂ ਵੱਡੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨਾ ਹੈ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ਜਿਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਘਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ।
ਇਹਨਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਗਿਆਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸੋ ਇਕ ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕਿਸੇ ਛੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਣਵਾਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-
- ਚੰਗਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ – ਇਕ ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੋਵੇ ।
- ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹਿਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਪਤੀ ਨੂੰ ਦਫ਼ਤਰ ਭੇਜਣਾ ਆਦਿ ਇਹ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
- ਅਰਥ – ਸ਼ਾਸਤਰ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ-ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਸਿਆਣੀ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਬਜਟ ਬਣਾਉਣਾ ਤੇ ਉਸਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚਲਣਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
- ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ – ਇਕ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਣਗੇ ।
- ਸੋਚਣ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ – ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੀ ਹਿਣੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਘੱਟ ਧਨ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਧੀਆ ਘਰ ਵਿਵਸਥਾ ਚਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
- ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਸਵੈ – ਨਿਯੰਤਰਨ-ਇਕ ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਜਾਂ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਿੱਥੇ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਸਵੈਨਿਯੰਤਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਘਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-
- ਘਰ ਨੂੰ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣਾ – ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹੀ ਘਰ ਵਧੇਰੇ ਸੋਹਣਾ-ਜੋਸ਼ੀਲਾ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
- ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ – ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ, ਸਫ਼ਾਈ ਆਦਿ ਇਕ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਨੰਦਮਈ ਬਣਾਉਣਾ, ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਇਕ ਚੰਗੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੀ ਗੁਣ ਹੋਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਗੁਣ ਤੇ ਔਗੁਣ ਕਿਸੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਰਕ | ਘਰ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਪੰਘੂੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਘਰ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਧੀਆ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਜਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-
- ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ (Psychological Qualities)
- ਸਰੀਰਕ ਗੁਣ (Physical Qualities)
- ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ (Social & Moral Qualities)
- ਬਾਹਰੀ ਗੁਣ (Outdoor Qualities)
- ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Adaptability)
- ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣ (Technical Qualities)
- ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ (Efficient worker) ।
1. ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ (Psychological Qualities)
- ਬੁੱਧੀ (Intelligence) – ਸਫਲ ਗ੍ਰਿਣੀ ਲਈ ਬੁੱਧੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ, ਪੂਰੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ, ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਹੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਵਰਤ ਕੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਹਿਣੀ ਦੀ ਬੁੱਧੀਮਤਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ।
- ਗਿਆਨ (Knowledge) – ਗਿਆਨ ਵੀ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਧਨ ਘਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
- ਉਤਸ਼ਾਹ (Enthusiasm) – ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧੀਆ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ । ਇਕ ਸਫਲ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਇਹ ਗੁਣ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਗਹਿਣੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਜੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਚੰਗਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹਰ ਕੰਮ ਸੌਖਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (Ability to understand Human Nature) – ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ, ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
- ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ (Imagination) – ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਆਯੋਜਨ ਲਈ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੁਣ ਹੈ । ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । , (vi) ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (Decision Making Power) – ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ । ਠੀਕ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਦੂਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਚੰਗੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸੋ ਗਹਿ ਪਬੰਧਕ ਲਈ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ।
2. ਸਰੀਰਕ ਗੁਣ (Physical Qualities) – ਹਿਣੀ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਉਹ ਅਰੋਗ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੂਰਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਆਲਸੀ ਹਿਣੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।
3. ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ (Social and Moral Qualities) – ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਇਕਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
- ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ (Firmness) – ਜਿਸ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਇਹ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਗੁਣ ਸਦਕਾ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
- ਸਹਿਯੋਗ (Co-operation)- ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਇਸ ਗੁਣ ਨਾਲ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਹਿਯੋਗ ਭਾਵ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ, ਲੈਣ-ਦੇਣ ਨਾਲ ਆਪਸੀ ਨੇੜਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
- ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਕਾਬੂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Love and Self-Controlਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਸੁਘੜ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ, ਬੱਚਿਆਂ ਜਾਂ ਛੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ, ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਦੁਖੀਆਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
- ਸਹਿਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਧੀਰਜ (Tolerance and Patience) – ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਸਹਿਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਮਤਭੇਦ ਤੇ ਤਨਾਅ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨ ‘ਤੇ ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧੀਰਜ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਸੰਕਟਮਈ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਸਕੇ ।
4. ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Adaptability) – ਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਗੁਣ ਨਾਲ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਉਂਝ ਵੀ ਸਮਾਜ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਸੋ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਇੰਨੀ ਲਚਕਦਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲ ਸਕੇ ! ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜਾਂ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇ ਉਹ ਬਦਲਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲ ਸਕੀ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
5. ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ (Efficient Worker) – ਘਰ ਦਾ ਵਧੀਆ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਹਿਣੀ ਦੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕੰਮ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ, ਘੱਟ ਥਕਾਵਟ ਨਾਲ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਸਿਲਾਈ, ਕਢਾਈ, ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ, ਪਰੋਸਣਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਆਦਿ ਦੇ ਗੁਣ ਹੋਣਗੇ ।
6. ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣ (Technical Qualities) – ਹਿਣੀ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਨਾ ਕੇਵਲ ਧਨ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਰੁਕਾਵਟ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਚਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਲ੍ਹ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੈ । ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ-ਫਿਊਜ਼ ਲਾਉਣਾ, ਗੈਸ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਠੀਕ ਕਰਨਾ, ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪਲੱਗ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
7. ਬਾਹਰੀ ਗੁਣ (Outdoor Qualities) – ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਹਿਣੀ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰ-ਦੀਵਾਰੀ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ ਸੋ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਬੈਂਕ, ਡਾਕਖ਼ਾਨਾ, ਬੀਮਾ ਆਦਿ ਸੇਵਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲ, ਸਕੂਟਰ ਅਤੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾ ਸਕੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
‘ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ? ਜੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹੀ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਅਮੀਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਗ਼ਰੀਬ । ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਵਿਚ ਹੀ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸੁਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮੁੱਚੇ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਧੀਆ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੁਆਰਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
- ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Rise in Standard of living.)
- ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (Use of scientific methods and appliances for working.)
- ਹੁਨਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Development of Skill.)
- ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । (More satisfaction with limited resources.)
- ਜੀਵਨ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸੁਖਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (Life becomes pleasant and comfortable.)
- ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ (Children learn by contributing their share and responsibility.)
1. ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਿਆਰ ਤਾਂ ਹੀ ਉੱਚਾ ਉੱਠ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਕ ਸੁਚੱਜੀ ਹਿਣੀ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁੱਖ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਹਿ ਵਿਗਿਆਨ (X PB.) ਦੇ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਸਮੇਂ, ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਨੂੰ ਤਵੱਜੋਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਭ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਪਰਿਵਾਰਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਅਜੋਕੇ ਯੁਗ ਦੀ ਹਿਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਘਰ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਉਹ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨੀ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬਚਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਮਿਕਸੀ, ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁੱਕਰ, ਫਰਿਜ਼, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਭਾਂਡੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਆਦਿ ।
3. ਹੁਨਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਹਿਣੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਸਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵੀ ਵਧੇ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਮਿਲੇ ।
4. ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਸੀਮਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਲੋੜਾਂ ਅਸੀਮਿਤ | ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਘਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਮਿਤ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਦਾ ਬਜਟ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਕੇ ਫਿਰ ਅਗਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
5. ਜੀਵਨ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸੁਖਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-ਹਿ – ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਹੈ | ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹਰ ਜੀਅ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ, ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ
- ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੱਲੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਚੰਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
- ਪਰਿਵਾਰ ਫਜ਼ੂਲ-ਖ਼ਰਚੀ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਬਜਟ ਬਣਾ ਕੇ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਫਜ਼ੂਲ ਖ਼ਰਚੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ।
- ਘਰੇਲੂ ਉਲਝਣਾਂ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ
- ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਰਾਮ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ।
6. ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ – ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਅਮਿਟ ਛਾਪ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੇ ਸੁਚੱਜੇ ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇਕ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਰ ਜੀਅ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਹਿ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਖ਼ੁਸ਼ ਅਤੇ ਸੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਚੰਗਾ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਘਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਉਸਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੇ ਘਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਸੁਖ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉੱਪਰ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਗ੍ਰਹਿਣ ਸ਼ੀਲਤਾ ਅਰਥਾਤ ਮਾਹੌਲ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਣਾ ਘਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ, ਸਿਆਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ । ਚੰਗੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ-
1. ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ – ਗਿਆਨ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨਮੋਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਆਣਾ ਤੇ ਯੋਗ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਮਸਲੇ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਇਕ ਚੰਗੀ ਹਿਣੀ, ਘਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਯੁਗ ਹੈ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ।
ਕੱਪੜੇ, ਭੋਜਨ, ਸਿਹਤ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਇਕ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ – ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਇਕ ਸਫਲ ਗਹਿਣੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਹੈ | ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ-ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਖਾਣਾ ਹਰ ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸਿਆਣੀ ਹਿਣੀ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਕੱਪੜੇ ਸਿਉਣਾ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ, ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਆਦਿ ਵਿਚ ਹਰ ਹਿਣੀ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ – ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇਕ ਮੁੱਢਲੀ ਇਕਾਈ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇਕ ਇੱਜ਼ਤ ਯੋਗ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣੇ, ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾਉਣਾ, ਦੂਸਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨਾ, ਮੁਸੀਬਤ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣਾ, ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਣੀ ਆਦਿ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਹਿਣੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
4. ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ – ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੀ ਹਿਣੀ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਹਿਣੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਸਫਲ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਖੁਸ਼ ਰਹਿ ਸਕਣ ।
5. ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ – ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਸਫਲ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਹਿਣੀ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਘਰ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ । ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਧੁਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਉਸ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਹਰ ਜੀਅ ਦੀ ਗੱਲ ਧੀਰਜ ਨਾਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ | ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਗਹਿਣੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ | ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ । ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗੀ ਗਹਿਣੀ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਤੇ ਧੀਰਜ ਰੱਖਣ ਦੇ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
6. ਤਕਨੀਕੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ – ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਯੁੱਗ ਹੈ । ਇਕ ਸਫਲ | ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਘਰ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ | ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵਿਚੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਸਮਾਂ ਬਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹਿਣੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਜਾਂ ਸਕੂਟਰ ਦੀ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿਚ ਘਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਦੂਸਰਿਆਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟੇਗੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Home Science Guide ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ Important Questions and Answers
ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਸ਼ਲਤਾ, ਸਿਹਤ, ਯੋਗਤਾ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟੀਚੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਟੀਚੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੁੱਧੀ, ਗਿਆਨ, ਉਤਸ਼ਾਹ, ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ।
ਪਸ਼ਨ 8.
ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ, ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ, ਸਵੈ ਕਾਬੂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਦੋ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣਾ, ਸੋਚਣ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦਾ ਸਮਾਨ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਮਾਂ,
ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਕਿਹੜੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ।
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਹਿਣੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਠੀਕ ਉਪਯੋਗ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਧੀਆ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਮਾਂ ਸਾਰਣੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਾਰਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਜ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਂ ਬਚ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ 1
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੋਈ ਦੋ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ | ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
- ਪੀ. ਨਿਕਲ ਅਤੇ ਜੇ. ਐਮ. ਡੋਰਸੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ | ਉਦੇਸ਼ਾਂ (aims) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਕੇ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ।
- ਗੁੱਡ ਜਾਨਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨਾ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਆਮ | ਧੰਦਾ ਕਾਰਜ) ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਧੰਦਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖ, ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਆਨੰਦਮਈ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਅਸਰ | ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਵਧੀਆ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ | ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਨ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ । ਇਹ ਦਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚੰਗੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਸਵਰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਘਰ | ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ | ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਸਵਰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਬਜਟ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵੱਧ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਫਾਇਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਵਸਤੁਆਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਖ਼ਰੀਦਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਖਰਚੇ ਵਿਚ ਤਾਲਮੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਭ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੰਗੀ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਸਾਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇ । ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਸਰਵੇ ਕਰਕੇ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸਸਤਾ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਟੋਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸਸਤੀਆਂ ਹੋਣ, ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਖਰੀਦ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਉਹ ਵਸਤੁਆਂ ਹੀ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਰ ਵਿਚ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਤੇ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ- ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਟੀਚਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ .ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14,
ਘਰ, ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
- ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Short term Goals) ਜਿਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ, ਕੰਮ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮ-ਧੰਦੇ ।
- ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਟੀਚੇ (Long term Goals) ਜਿਵੇਂ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਆਦਿ ।
ਵੰਸ਼ੇ ਉੱਡਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਗੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
1. ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣਾ – ਵਧੀਆ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਘਰ ਸੁੰਦਰ, ਖੁਸ਼ਹਾਲ, ਸਜੀਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਧਨ ਸੀਮਿਤ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਘਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਵਧੀਆ ਸੁਖੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਘਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁਕਣਾ – ਗਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ | ਲਈ ਪੌੜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਡੰਡਾ ਪਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਚੜ ਕੇ ਉਹ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ | ਸਕਦਾ ਹੈ ।
3. ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ – ਜੇ ਘਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਵਿੱਚ | ਸੁੱਖ, ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਆਨੰਦਮਈ ਤੇ ਸੁਖੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਅਸਰ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਵਧੀਆ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਨ ਲਗਦੀ ਹੈ | ਬਹੁਤ | ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ।
4. ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ – ਸਮਾਂ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੁਖਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਚੰਗੀ ਗਹਿਣੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮੇਂ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਸਮਰਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
5. ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੋਸ਼ – ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਘਰ ਦੇ ਟੀਚੇ ਬਹੁਤੇ ਉੱਚੇ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
1. ……………………. ਹੀ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਵਸਥਾ
2. ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ …………………… ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ
3. ਸ਼ਕਤੀ ਇਕ …………………… ਸਾਧਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ
4. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਣਾਉਣਾ ……………………… ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ
5. ਸਮਾਂ, ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ …………………… ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ
6. ਯੋਗਤਾ, ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ………………….. ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ
7. ਵਧੀਆ ਹਿ ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ …………………….. ਸੰਤੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਨਸਿਕ
8. ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ, ਸਹਿਯੋਗ ਆਦਿ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ………………….. ਗੁਣ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ।
II . ਠੀਕ / ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ
1. ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
2. ਚੰਗੇ ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲਈ ਬਜ਼ਟ ਬਣਾਉਣਾ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ।
3. ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
4. ਪੈਸਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
5. ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ ਛੋਟੇ ਅਰਸੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1, ਠੀਕ,
2. ਗ਼ਲਤ,
3. ਠੀਕ,
4, ਗ਼ਲਤ,
5. ਠੀਕ ।
III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੌਤਿਕ ਸਾਧਨ ਹੈ-
(ਉ) ਪੈਸਾ
(ਅ ਜਾਇਦਾਦ
(ੲ) ਘਰ ਦਾ ਸਮਾਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਿ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ ਹਨ-
(ਉ) ਬੁੱਧੀ
(ਅ) ਉਤਸ਼ਾਹ
(ੲ) ਗਿਆਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਠੀਕ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(ਉ) ਸ਼ਕਤੀ
(ਅ) ਗਿਆਨ
(ੲ) ਪੈਸਾ
(ਸ) ਕੁਸ਼ਲਤਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪੈਸਾ