This PSEB 10th Class Social Science Notes History Chapter 2 Political and Social Conditions of the Punjab before Guru Nanak Dev Ji will help you in revision during exams.
Political and Social Conditions of the Punjab before Guru Nanak Dev Ji PSEB 10th Class SST Notes
→ Political Condition: Guru Nanak Dev Ji was born in 1469 A.D. The political condition of Punjab was not good at the time of his birth. The rulers of Punjab were weak and divided and fought among themselves. Punjab was passing through a phase of chaos and external aggressions.
→ Social Condition: The social condition of Punjab during the period was miserable. The Hindu society was divided into castes and sub-castes. The condition of women was pitiable. The rulers were fanatics. The people were of low moral character. They were ignorant and superstitious.
→ Lodhi Rulers: Punjab was under the rule of the Lodhis. The rulers of this dynasty were Behlol Lodhi (1450-1489), Sikander Lodhi (1489-1517), and Ibrahim Lodhi (1517-1526).
→ Punjab under Ibrahim Lodhi: Punjab was the centre of intrigues during the reign of Ibrahim Lodhi. The Subedar (Governor) of Punjab, Daulat Khan Lodhi invited Babur, the ruler of Kabul, to invade India.
→ Daulat Khan Lodhi and Babur: During the fifth invasion of Babur on India, Daulat Khan Lodhi, the Subedar of Punjab, fought against Babur. Daulat Khan Lodhi was defeated.
→ The victory of Babur over Punjab: The First Battle of Panipat was fought in 1526. In this battle, Ibrahim Lodhi was defeated and Babur occupied Delhi and Punjab.
→ Muslim Society: The Muslim society was divided into three classes namely, the Upper Class, Middle Class, and the Lower Class. The leading military commanders, Iqtadars, Ulemas, and Sayyids were included in the Upper Class. In the Middle class, the traders, farmers, soldiers, and low-ranking government officers were included. The Lower Class comprised artisans, slaves, and household servants.
→ Hindu Society: At the beginning of the sixteenth century, the Hindu society was divided into four main castes, which were the Brahmins, Kshatriyas, Vaishyas, and Shudras. The goldsmiths, ironsmiths, weavers, carpenters, tailors, potters, etc. were counted among the lower castes. The Jats formed an important sub-caste.
गुरु नानक देव जी से पहले के पंजाब की राजनीतिक तथा सामाजिक अवस्था PSEB 10th Class SST Notes
→ राजनीतिक अवस्था-गुरु नानक देव जी का जन्म 1469 ई० में हुआ। उनके जीवनकाल से पहले पंजाब की राजनीतिक अवस्था बहुत अच्छी नहीं थी।
→ यहां के शासक कमज़ोर तथा परस्पर फूट के शिकार थे। पंजाब पर विदेशी आक्रमण हो रहे थे।
→ सामाजिक अवस्था-इस काल में पंजाब की सामाजिक अवस्था प्रशंसा योग्य नहीं थी। हिन्दू समाज कई जातियों व उप-जातियों में बंटा हुआ था।
→ महिलाओं की दशा बहुत दयनीय थी। लोग सदाचार को भूल चुके थे तथा व्यर्थ के भ्रमों में फंसे हुए थे।
→ लोधी शासक-पंजाब लोधी वंश के अधीन था। इस राजवंश के महत्त्वपूर्ण शासक बहलोल लोधी, सिकन्दर लोधी तथा इब्राहिम लोधी थे।
→ इब्राहिम लोधी के अधीन पंजाब-इब्राहिम लोधी के समय में पंजाब षड्यन्त्रों का अखाड़ा बना हुआ था।
→ यहां का गवर्नर दौलत खाँ लोधी काबुल के शासक बाबर को भारत पर आक्रमण करने के लिए आमन्त्रित कर रहा था।
→ दौलत खाँ लोधी तथा बाबर-बाबर द्वारा भारत पर पांचवें आक्रमण के समय पंजाब के सूबेदार दौलत खाँ लोधी ने उसका सामना किया। इस लड़ाई में दौलत खाँ लोधी पराजित हुआ।
→ बाबर की पंजाब विजय-1526 ई० में पानीपत की पहली लड़ाई हुई। इस लड़ाई में इब्राहिम लोधी पराजित हुआ और पंजाब पर बाबर का अधिकार हो गया।
→ मुस्लिम समाज-मुस्लिम समाज तीन वर्गों-उच्च वर्ग, मध्य वर्ग तथा निम्न वर्ग में बंटा हुआ था।
उच्च वर्ग में बड़े-बड़े सरदार, इक्तादार, उलेमा तथा सैय्यद; मध्य वर्ग में व्यापारी, कृषक, सैनिक तथा छोटे सरकारी कर्मचारी सम्मिलित थे।
→ निम्न वर्ग में शिल्पकार, निजी सेवक तथा दासदासियां शामिल थीं।
→ हिन्दू समाज-16वीं शताब्दी के आरम्भ में पंजाब का हिन्दू समाज चार मुख्य जातियों में बंटा हुआ था-ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य तथा शूद्र।
→ सुनार, बुनकर, लुहार, कुम्हार, दर्जी, बढ़ई आदि उस समय की कुछ अन्य जातियां तथा उप-जातियां थीं।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਵਸਥਾ PSEB 10th Class SST Notes
→ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਵਸਥਾ-ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
→ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਫੁੱਟ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ ! ਪੰਜਾਬ ਉੱਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ।
→ ਸਮਾਜਿਕ ਅਵਸਥਾ-ਇਸ ਕਾਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਸੰਸਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
→ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਲੋਕ ਸਦਾਚਾਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਿਅਰਥ ਦੇ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਸਨ ।
→ ਲੋਧੀ ਸ਼ਾਸਕ-ਪੰਜਾਬ ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ । ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਸਕ ਬਹਿਲੋਲ ਖਾਂ ਲੋਧੀ, ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਸਨ ।
→ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ-ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
→ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
→ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਅਤੇ ਬਾਬਰ-ਬਾਬਰ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤ ਉੱਪਰ ਪੰਜਵੇਂ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋਧੀ ਹਾਰ ਗਿਆ ।
→ ਬਾਬਰ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਜਿੱਤ-1526 ਈ: ਵਿਚ ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ । ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਬਾਬਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ।
→ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ-ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ-ਉੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
→ ਉੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸਰਦਾਰ, ਇਕਤਾਦਾਰ, ਉਲਮਾ ਅਤੇ ਸੱਯਦ, ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਵਪਾਰੀ, ਕਿਸਾਨ, ਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ, ਨਿੱਜੀ ਸੇਵਕ ਅਤੇ ਦਾਸ-ਦਾਸੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।
→ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ-16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀਬਾਹਮਣ, ਖੱਤਰੀ, ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ( ਸੁਨਿਆਰੇ, ਬੁਣਕਰ, ਲੁਹਾਰ, ਘੁਮਿਆਰ, ਦਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤਰਖ਼ਾਣ ਆਦਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤਾਂ ਸਨ ।