Punjab State Board PSEB 10th Class Social Science Book Solutions History Chapter 9 ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੇਣ Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 10 Social Science History Chapter 9 ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੇਣ
SST Guide for Class 10 PSEB ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੇਣ Textbook Questions and Answers
ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ/ਇਕ ਵਾਕ (1-15 ਸ਼ਬਦਾਂ) ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
1857 ਈ: ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਛਾਉਣੀਆਂ ਵਿਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
1857 ਈ: ਦੀ ਜੰਗ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲਾਹੌਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ, ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਆਦਿ ਛਾਉਣੀਆਂ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਰਦਾਰ ਅਹਿਮਦ ਖਰਲ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਕੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਦਾਰ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾ ਖਰਲ ਨੇ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਹ ਪਾਕਪਟਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਨ ਕਿਵੇਂ ਦਿਖਾਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਲ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਕਿਉਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਚਲਣ ਮਹੰਤਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣਾ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਾਬੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮੋਰਚਾ ਕਿਉਂ ਲੱਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਗੋਲਕ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਦਬਾ ਰੱਖੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਚਾਬੀਆਂ ਵਾਲਾ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
‘ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ’ ਮੋਰਚਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ‘ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ਼’ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ ਮਹੰਤ ਸੁੰਦਰ ਦਾਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ‘ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ਼’ ਮੋਰਚਾ ਲਗਾਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ 1928 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਆਇਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਪਰਜਾ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਸਰਕਾਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਪਰ 24 ਅਗਸਤ, 1928 ਈ: ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪਰਜਾਮੰਡਲ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤੀ ਪਰਜਾਮੰਡਲ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ ।
II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 50-60 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
- ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਿਸੇ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ।
- ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਡਾਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ।
- ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 22 ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਹਰ ਸੂਬੇ ਦਾ ਇਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੂਬੇਦਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਰਹੀ ਸੀ ।
- 1869 ਈ: ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ (ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਾਮਧਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਹ ਕਸਾਈਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਜਨਵਰੀ, 1872 ਨੂੰ 150 ਕੂਕਿਆਂ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਜੱਥਾ ਕਸਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪਹੁੰਚਿਆ । 15 ਜਨਵਰੀ, 1872 ਈ: ਨੂੰ ਕੂਕਿਆਂ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿਚਕਾਰ ਘਮਸਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ । ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ( ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕੁਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈਨਾ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਭੇਜੀ । 68 ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਿੱਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 49 ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ 18 ਜਨਵਰੀ, 1872 ਈ: ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 16 ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਰੰਗੂਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ-
- ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ।
- ਇਸ ਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ, ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਰਧਾਨੰਦ, ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਜਿਹੇ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ।
- ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ।
- ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
- ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਲਾਹੌਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮੇਰਠ, ਅੰਬਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਛਾਉਣੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭੇਜੇ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ।
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਲਾਲਾ ਰਾਮਸਰਨ ਦਾਸ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ “ਗਦਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਹਫ਼ਤਾਵਰ ਰਸਾਲਾ ਛਾਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਪਰ ਉਹ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ । ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ “ਗਦਰ ਗੂੰਜ ਛਾਪਦਾ ਰਿਹਾ ।
- ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਫਰਵਰੀ, 1915 ਵਿਚ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਭੇਤ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਜਹਾਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ । 1913 ਵਿਚ ਜ਼ਿਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ’ ਨਾਂ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ । 24 ਮਾਰਚ, 1914 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ‘ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ’ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼’ ਰੱਖਿਆ । ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਪਰੰਤੂ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਈ-
- ਰੌਲਟ ਬਿੱਲ – 1919 ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ‘ਰੌਲਟ ਬਿੱਲ’ ਪਾਸ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ‘ਤੇ ਜਬਰ ਲਈ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
- ਡਾ: ਸਤਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ – ਰੌਲਟ ਬਿੱਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੜਤਾਲ ਹੋਈ । ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਦੰਗੇ ਵੀ ਹੋਏ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਲੋਕਪ੍ਰਿਆ ਨੇਤਾਵਾਂ ਡਾ: ਸਤਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਸ ਨਾਲ ਜਨਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਭੜਕ ਉੱਠੀ ।
- ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕਤਲ – ਭੜਕੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ । ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ | ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਆਮ ਸਭਾ ਹੋਈ ਜਿੱਥੇ ਭਿਆਨਕ ਕਤਲਕਾਂਡ ਹੋਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ: ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਦਾਰ ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਪੱਕਾ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਸੀ । ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਾਕੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਨਿਸਚਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਮੌਕਾ 21 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਿਲਿਆ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸੀ । ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ) ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ । ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਹਤਿਆਕਾਂਡ ਦੇ ਲਈ ਇਹੋ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉੱਤਰਦਾਈ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਲਹਿਰ ਉੱਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਅੰਦੋਲਨ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚਲਾਇਆ । ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜੇਤੂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਮੁਸਲਿਮ ਜਨਤਾ ਭੜਕ ਉੱਠੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਰਕੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ । ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵੀ ਕਈ ਨੇਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੱਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੱਬਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਉਹ ‘ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਨ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਤੋਂ ਧਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ । ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਦੁਆਬਾ’ ਨਾਂ ਦੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਉੱਤੇ ਖੇਡ ਜਾਣ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਉੱਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1925-26 ਈ: ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪ ਉਸ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਗਰਮ ਧੜੇ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਹਾਸਲ ਸੀ । ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ । ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰ ਕੇ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਲੈਨਿਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਸਭਾ ਵਿਚ ਦੁਸਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1928 ਈ: ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਇਆ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਰ ਜਾਨ ਸਾਈਮਨ ਸੀ । ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਕਮਿਸ਼ਨ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਿਆ ਇਸ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਾਲੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਥਾਂ-ਥਾਂ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ‘ਵਾਪਸ ਜਾਓ’ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ! ਜਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤ ਦਿਖਾਵੇ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੜੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾਇਆ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਉੱਤੇ ਲਾਠੀਆਂ ਵਰਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪਰਜਾ ਮੰਡਲ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਪਰਜਾ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਰਿਆਸਤੀ ਪਰਜਾ ਮੰਡਲ ਨੇ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਲੋਕ-ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀਤੇ-
- ਇਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਉੱਪਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ।
- ਇਸ ਨੇ ਰਿਆਸਤ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ।
- ਇਸ ਨੇ ਬਾਬਾ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਮਹੱਲ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸੁਤੰਤਰ, ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਮਰਜੀਵੜਿਆਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਰਿਆਸਤੀ ਹਕੂਮਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 100-120 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਕ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼-ਭਗਤ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਾਂ ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ | ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ 1857 ਈ: ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ । ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ।
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ-
(1) ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਂਦੀ । ਇਸ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਸੋਚਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਨਾਮਧਾਰੀ ਕਿਸੇ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ।
(2) ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਡਾਕ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਸਨ ।
(3) ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 22 ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਹਰ ਇੱਕ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਬੇਦਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਰਹੀ ਸੀ ।
(4) 1869 ਈ: ਵਿੱਚ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਨਾਲ ਜੋੜੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਕੂਕਿਆਂ) ਨੂੰ ਫ਼ੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।
(5) ਨਾਮਧਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਊ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਗਊ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬੁੱਚੜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । 1871 ਈ: ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਏਕੋਟ, (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਕੁਝ ਬੁੱਚੜਖਾਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਕਈ ਬੁੱਚੜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
(6) ਜਨਵਰੀ, 1872 ਈ: ਵਿਚ 150 ਕੂਕਿਆਂ ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਜੱਥਾ ਬੁੱਚੜਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹਣ ਲਈ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਪੁੱਜਾ | 15 ਜਨਵਰੀ, 1872 ਈ: ਨੂੰ ਕੁਕਿਆਂ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿਚਕਾਰ ਘਮਸਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ । ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਆਦਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੂਕਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈਨਾ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਭੇਜੀ । 68 ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 49 ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ 17 ਜਨਵਰੀ, 1872 ਈ: ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 16 ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਰੰਗੂਨ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਨਾਮਧਾਰੀ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਉੱਪਰ ਡਟੇ ਰਹੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਖੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ (1824-1883) ਸਨ । ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1875 ਈ: ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ । 1877 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਖੋਲ੍ਹੀ । | ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ-ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਉੱਥੇ ਇਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ । ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
- ਕੌਮੀ ਜਜ਼ਬਾ ਜਗਾਉਣਾ – ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਕੌਮੀ ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਵੀ ਜਗਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ।
- ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਉਦੈ – ਸਵਾਮੀ ਦਇਆ ਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਉੱਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪਿਆ । ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ, ਸ: ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨੰਦ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹੀ ਦੇਣ ਸਨ । ਭਾਈ ਪਰਮਾ ਨੰਦ ਅਤੇ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਸਨ ।
- ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ – ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਇਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦਿੱਤਾ ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ – ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਰੜੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਲੱਗੀ । ਜਿਹੜੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇੱਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦੀਆਂ ਤਰੱਕੀਆਂ ਵੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ।
1892 ਈ: ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ-ਕਾਲਜ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂਕੁਲ ਪਾਰਟੀ । ਕਾਲਜ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸ ਰਾਜ ਸਨ ।ਉਹ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਇਸ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਪਾੜਾ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਿਟ ਗਿਆ | ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ । ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1913 ਈ: ਵਿੱਚ ਸਾਨਫਰਾਂਸਿਸਕੋ (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਸੀ । ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ, ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਸਨ । | ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਸਾਨਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਤੋਂ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਪਤਾਹਿਕ ਪੱਤਰ ‘ਗਦਰ’ ਕੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ । ਉਸ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਉਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹਿੰਦੀ, ਪੰਜਾਬੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਪਸ਼ਤੋ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਛਪਣ ਲੱਗਾ । ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਨਾਂ “ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ।
ਉਦੇਸ਼-ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ-
- ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ।
- ਜੇਲਾਂ ਤੋੜਨੀਆਂ ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਥਾਣੇ ਲੁੱਟਣੇ ।
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਹਿਤ ਛਾਪਣਾ ਅਤੇ ਵੰਡਣਾ ।
- ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ।
- ਹਥਿਆਰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ।
- ਬੰਬ ਬਣਾਉਣੇ ।
- ਰੇਲਵੇ, ਡਾਕ-ਤਾਰ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਭੰਨ-ਤੋੜ ਕਰਨੀ ।
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ।
- ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਯਤਨ – ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਮਗਰੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਪਰਤੇ । ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਰਾਹੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਬੜੀ ਹੀ ਚੌਕਸੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ । ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਛਾਣ-ਬੀਣ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਸ਼ੱਕ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜਿਹੜਾ ਬੰਦਾ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਪਰਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀ । ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪਰਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਵੀ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਝਾਂਸੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਅੱਡੇ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ।
ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮ – ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
- ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਲਾਹੌਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਮੇਰਠ, ਅੰਬਾਲਾ, ਮੁਲਤਾਨ, ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਛਾਉਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਭੇਜੇ ।
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਲਾਲਾ ਰਾਮ ਸਰਨ ਦਾਸ ਕਪੂਰਥਲਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ‘ਗਦਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਸਪਤਾਹਿਕ ਪੱਤਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਐੱਸ ਚਾਲੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ । ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ‘ਗਦਰ ਗੁਜ’ ਛਾਪਦਾ ਰਿਹਾ ।
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰਨਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ । ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਇਸ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਿਛੋਕੜ – ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ 1905 ਈ: ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੋਕ ਰੋਟੀ-ਰੋਜ਼ੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕੈਨੇਡਾ ਪੁੱਜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1910 ਈ: ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਓਹੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਕੈਨੇਡਾ ਪੁੱਜ ਸਕਣਗੇ, ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਿਸੇ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆਉਣਗੇ ਪਰ 24 ਜਨਵਰੀ, 1913 ਈ: ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਲਈ ਕਲਕੱਤਾ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦੀਆਂ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਜਹਾਜ਼ ਕੰਪਨੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਡਰਦੀ ਮਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈ ਰਹੀ ।
ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯਤਨ – ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਜ਼ਿਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਅਤੇ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ 1913 ਈ: ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀਂ’ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ । 24 ਮਾਰਚ, 1914 ਈ: ਨੂੰ ਉਸ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ 500 ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲ ਗਏ । ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਵਿਘਨ ਪੈਣ ਕਰ ਕੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕੇ 135 ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ।
ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼ 23 ਮਈ, 1914 ਈ: ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉੱਤੇ ਜਾ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉੱਤੇ ਨਾ ਉਤਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਅੰਤ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ।
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ – 23 ਜੁਲਾਈ, 1914 ਈ: ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਵੈਨਕੁਵਰ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਚੱਲ ਪਿਆ । ਜਦੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਹੁਗਲੀ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜ ਗਏ । ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਮਗਰੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ 27 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਬਜਬਜ ਘਾਟ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਉਹ ਯਾਤਰੀ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿਖੇ ਹੀ ਕੋਈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਮੁਠਭੇੜ ਹੋ ਗਈ । ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਗੋਲੀ-ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ 40 ਬੰਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ ।
ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਬਚ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ । 1920 ਈ: ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 5 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਹੋਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਪੰਜਾਬ) ਵਿਚ ਹੈ । ਇੱਥੇ 13 ਅਪਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਇਕ ਬੇਰਹਿਮੀ ਭਰਿਆ ਹਤਿਆਕਾਂਡ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
ਪਿਛੋਕੜ – ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ ਨੇ ਦੋ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਕੀਤੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੌਲਟ ਬਿੱਲ (Rowlatt Bill) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿੱਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਆਦਿ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 13 ਮਾਰਚ, 1919 ਈ: ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੜਤਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਹਿਮਦ ਨਗਰ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ । ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾਵਾਂ ਸਤਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੰੜਤਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਦਲ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਕੋਠੀ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹੀ ਰੋਕ ਲਿਆ ਗਿਆ | ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀ ਵੀ ਚਲਾਈ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਪੰਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤ ਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ ਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ।
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਸੋਭਾ ਅਤੇ ਹਤਿਆਕਾਂਡ – ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਇਸ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲਗਪਗ 25000 ਲੋਕ 13 ਅਪਰੈਲ, 1919 ਈ: ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ) ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਸਭਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ । ਉਸੇ ਦਿਨ ਸਾਢੇ ਨੌਂ ਵਜੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਜਲੂਸਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ 150 ਸੈਨਿਕਾਂ ਸਹਿਤ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਆ ਡਟਿਆ । ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਲਈ ਇਕ ਹੀ ਤੰਗ ਰਸਤਾ ਸੀ । ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਦੇ ਅੰਦਰਅੰਦਰ ਦੌੜ ਜਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਇੰਨੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਸਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ । ਇਸ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਵਿਚ 1000 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 3000 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੋਕ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ।
ਮਹੱਤਵ – ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸੰਗਰਾਮ ਗਿਣੇ-ਚੁਣੇ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ । ਹੁਣ ਇਹ ਜਨਤਾ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰ, ਕਿਸਾਨ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਦਿ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ । ਦੂਸਰਾ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਜੋਸ਼ ਭਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗਤੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਦਾ ਬਾਨੀ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਗੜਗੱਜ ਸੀ । ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਮਹੰਤਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਇਆ । ਮਹੰਤਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣਾ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸੀ | ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਠੂਆਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਲਈ ‘ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਜੱਥਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੋਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਨਾਂ ਦਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢਿਆ । ਤਦ ਤੋਂ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਪੈ ਗਿਆ ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ – ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ । ਬੱਬਰਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਬੱਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
1. ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ – ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਸਨ | ਹਥਿਆਰਾਂ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਤੋਂ ਧਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹੇ ।
2. ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ – ਬੱਬਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪੀਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨ ।
3. ਅਖ਼ਬਾਰ – ਬੱਬਰਾਂ ਨੇ ਸਾਈਕਲੋਸਟਾਈਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਅਖ਼ਬਾਰ “ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਦੁਆਬਾ’ ਕੱਢਿਆ । ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਚੰਦਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ, ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਪੰਜਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜਾਵੇ ।
4. ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ – ਬੱਬਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ 179 ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਛਾਪੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਦੋ-ਤਿੰਨ ਬੱਬਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਆਉਂਦੇ । ਉਹ ਸ਼ਰੇਆਮ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖਲੋ ਕੇ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਵੀ ਡਟ ਕੇ ਟੱਕਰ ਲਈ ।
5. ਸਰਕਾਰੀ ਅੱਤਿਆਚਾਰ – ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਬੱਬਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਫੜੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਬਰਾਂ, ਉੱਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚੱਲਿਆ । 27 ਫਰਵਰੀ, 1926 ਈ: ਨੂੰ ਜੱਥੇਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਬਾਬੂ ਸੰਤਾ ਸਿੰਘ, ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਹਯਾਤਪੁਰਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਬੱਬਰਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਬਰ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਅਸਫਲ ਰਹੀ । ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰਨ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜੈਤਾ ਦੇ ਮੋਰਚਾ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੈਤੋ ਦਾ ਮੋਰਚਾ 1923 ਈ: ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ | ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
ਕਾਰਨ – ਨਾਭਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਰਦਾਰ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਸੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ । ਇਹ ਗੱਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗੀ । ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬਹਾਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਓਧਰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਾ ਚੱਲ ਪਿਆ । ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਹੀਂ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਈ ਮੁਕੱਦਮੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ । ਫਲਸਰੂਪ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਘਟਨਾਵਾਂ – ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾਲ ਹੋਏ ਇਸ ਭੈੜੇ ਵਤੀਰੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ । ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰੋਸ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ । ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਫੜ ਲਏ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਠ ਖੰਡਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਭੜਕ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਲਈ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ।
15 ਸਤੰਬਰ, 1923 ਈ: ਨੂੰ 25 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜੱਥਾ ਜੈਤੋ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਤਕ 2525 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜੱਥੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜੈਤੋ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ । ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੱਥਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦੀ ਰਹੀ । ਮੋਰਚਾ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਵੇਖ ਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੌ ਦੇ ਜੱਥੇ ਭੇਜਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ । 500 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜੱਥਾ ਜਥੇਦਾਰ ਉਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ । ਜੱਥੇ ਨਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮਾਝਾ ਅਤੇ ਮਾਲਵਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਭਾ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਹੱਦ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਏ । ਇਹ ਜੱਥਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਫਰਲਾਂਗ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਗੰਨਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਵਰਸਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਵੀ ਸਿੰਘ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਮੁੜੇ । ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ।
ਜੈਤੋ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਦੋ ਸਾਲ ਤਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ | ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੌ ਦੇ ਜੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ । ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਕਲਕੱਤਾ (ਕੋਲਕਾਤਾ), ਕੈਨੇਡਾ, ਸ਼ੰਘਾਈ ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਵੀ ਜੱਥੇ ਜੈਤੋ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜੇ । ਅੰਤ ਨੂੰ ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਹਟਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 1925 ਈ: ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਜੈਤੋ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ-ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਪਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਜਾਪਾਨ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੈਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਸਨ । ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਕੈਪਟਨ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ‘ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ’ ਬਣਾਈ ।
ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਭਾਸ਼ ਜੀ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ । ਜਾਪਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲੀ । ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਨੇਤਾ ਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕਪ੍ਰਿਆ ਹੋਏ ।
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼-
- 21 ਅਕਤੂਬਰ, 1943 ਨੂੰ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ‘ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖ਼ੂਨ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਆਂਗਾ’ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁਕਾਰਿਆ । ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਯੁੱਧ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ |
- ਨਵੰਬਰ, 1943 ਈ: ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਨਿਕੋਬਾਰ ਨਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੇ । ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਾਪੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਅਤੇ ‘ਸਵਰਾਜ’ ਰੱਖੇ ।
- ਇਸ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਮਈ, 1944 ਈ: ਵਿਚ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਮਾਵਡਾਕ ਚੌਕੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਸਾਮ ਦੀ ਕੋਹੀਮਾ ਚੌਕੀ ਉੱਪਰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ।
- ਹੁਣ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਇੰਫਾਲ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚੌਕੀ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਪਰ ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੀ ।
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ (ਵਾਪਸੀ) – ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ । ਸੈਨਿਕ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ | ਪਰ 18 ਅਗਸਤ, 1945 ਈ: ਨੂੰ ਫਾਰਮੋਸਾ ਵਿਚ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿਚ ਨੇਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ | ਅਗਸਤ, 1945 ਈ: ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਵੀ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ – ਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਕੁਝ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਫਾਲ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਫੜ ਲਿਆ । ਫੜੇ ਗਏ ਤਿੰਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼-ਧੋਹ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ । ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਤਿੰਨਾਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਘਬਰਾ ਗਈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਰਿਹਾਈ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਇਕ ਮਹਾਨ ਜਿੱਤ ਸੀ ।
PSEB 10th Class Social Science Guide ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੇਣ Important Questions and Answers
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Objective Type Questions)
I. ਉੱਤਰ ਇਕ ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਕੌਣ ਸੀ ?
(ii) ਉਸ ਨੇ ‘ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿੱਥੇ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਸੀ ।
(ii) ਉਸ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
19 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1915 ਈ: ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਜਗਤ ਸਿੰਘ, ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ 1921 ਈ: ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1925 ਈ: ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?
(ii) ਇਸ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1920 ਵਿਚ ਹੋਈ ।
(ii) ਇਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ 175 ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲੋਕਾਂ ਨੇ ‘ਰੌਲਟ ਬਿਲ’ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁਕਾਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਕਾਂ ਨੇ ‘ਰੌਲਟ ਬਿਲ’ ਨੂੰ ‘ਕਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ’ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ’ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ ਉੱਤੇ ਲਾਠੀ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲੇ ਹੋਏ ?
(ii) ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ’ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਉੱਪਰ ਲਾਠੀ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਹਮਲੇ ਹੋਏ ।
(ii) ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਾਂਡਰਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
(i) ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕੌਣ ਸਨ ?
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਦੁਆਬ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਨ ।
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ ਦੋਆਬ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਨਾਮਧਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
1872 ਈ: ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਮਤਾ ਕਦੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਮਤਾ 31 ਦਸੰਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਇਜਲਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪੰ: ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਸਨ ।ਇਸ ਮਤੇ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ 26 ਜਨਵਰੀ, 1930 ਦਾ ਦਿਨ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
1857 ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
10 ਮਈ ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਨਾਮਧਾਰੀ ਜਾਂ ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਦੋਂ ਪਈ ?
ਉੱਤਰ-
12 ਅਪਰੈਲ, 1857 ਈ: ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਚਲਾਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਆਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
1875 ਈ: ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ “ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
1913 ਈ: ਵਿਚ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹਫਤਾਵਰੀ ਪੱਤਰ ‘ਗ਼ਦਰ’ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਕੌਣ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
‘ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ’ ਨਾਂ ਦਾ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਸ ਨੇ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਘਟਨਾ ਕਦੋਂ ਘਟੀ ?
ਉੱਤਰ-
13 ਅਪਰੈਲ, 1919 ਈ: ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਕਿਸਨੇ ਚਲਵਾਈਆਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਮਾਈਕਲ ਓ. ਡਾਇਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕਲ ਓ. ਡਾਇਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਬੱਬਰ ਅਕਾਲੀ ਜੱਥੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਗਸਤ, 1922 ਈ: ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਸਰਦਾਰ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਕਿੱਥੋਂ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਭਾ ਦਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
1928 ਵਿੱਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰ ਜਾਨ ਸਾਈਮਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਇ ਕਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ?
ਉੱਤਰ-
17 ਨਵੰਬਰ, 1928 ਈ: ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
‘ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
1925-26 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਕਦੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
23 ਮਾਰਚ, 1931 ਈ: ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਕਦੋਂ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
26 ਜਨਵਰੀ, 1930 ਈ: ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
1943 ਵਿਚ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
‘ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖੂਨ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਵਾਂਗਾ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਕਿਸਨੇ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਕਿੱਥੇ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ।
II. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ-
1. ਸਰਦਾਰ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਖਰਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ………………………… ਦੇ ਨੇੜੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਕਪੱਟਨ
2. ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ………………………… ਦੇ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਅਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
3. ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ …………………………… ਈ: ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ।
ਉੱਤਰ-
1928
4. ਗਦਰ ਵਿਦਰੋਹ ਦਲ ਦਾ ਮੁਖੀ …………………………… ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
5. ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਨੂੰ ………………………… ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਸੱਦਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ
6. ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਮਤਾ ………………………… ਈ: ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਪਾਸ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ-
31 ਦਸੰਬਰ, 1929
III. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
19 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1915 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਗਦਰੀ ਸੀ-
(A) ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ
(B) ਜਗਤ ਸਿੰਘ
(C) ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ
(D) ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(D) ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਸਾਰੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ-
(A) 1920 ਈ: ਵਿਚ
(B) 1921 ਈ: ਵਿਚ
(C) 1915 ਈ: ਵਿਚ
(D) 1928 ਈ: ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ-
(A) 1920 ਈ: ਵਿਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਿਸ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗਵਾਉਣੀ ਪਈ ?
(A) ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ
(B) ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ
(C) ਭਗਤ ਸਿੰਘ
(D) ਰਾਜਗੁਰੂ ।
ਉੱਤਰ-
(B) ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਮਤੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਪੂਰਨ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ?
(A) 31 ਦਸੰਬਰ, 1929
(B) 15 ਅਗਸਤ, 1947
(C) 26 ਜਨਵਰੀ, 1930
(D) 15 ਅਗਸਤ, 1857.
ਉੱਤਰ-
(C) 26 ਜਨਵਰੀ, 1930
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ ‘ਪਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ’ ਦਾ ਲੇਖਕ ਸੀ-
(A) ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ
(B) ਭਗਤ ਸਿੰਘ
(C) ਰਾਜਗੁਰੂ
(D) ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ।
ਉੱਤਰ-
(A) ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖੂਨ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਵਾਂਗਾ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਦਿਤਾ-
(A) ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ
(B) ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ
(C) ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ
(D) ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ।
ਉੱਤਰ-
(D) ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ।
IV. ਸਹੀ-ਗਲਤ ਕਥਨ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਸਹੀ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਉੱਪਰ (×) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ :
1. ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਯੁੱਧ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
2. 1857 ਈ: ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ 10 ਮਈ ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ।
3. 1913 ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ‘ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ’ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਰਦਾਰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸਨ ।
4. 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਕਾਂਗਰਸ ਇਜਲਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਪੰ: ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕੀਤੀ ।
5. ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ 1925 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
1. ×
2. √
3. ×
4. √
5. √
V. ਸਹੀ-ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-
| 1. ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ ਦਲ ਦਾ ਮੁਖੀ | ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ |
| 2. ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ | ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ |
| 3. ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ | ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ |
| 4. ਪੱਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ | ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ |
ਉੱਤਰ-
| 1. ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ ਦਲ ਦਾ ਮੁਖੀ | ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ |
| 2. ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ | ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਸਿੰਘ ਜੀ |
| 3. ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ | ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ |
| 4. ਪੱਗੜੀ ਸੰਭਾਲ ਜੱਟਾ | ਬਾਂਕੇ ਦਿਆਲ |
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ’ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ । ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀਰ ਨਾਇਕ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਰਾਏ ਉੱਤੇ ਲੈ ਲਿਆ । ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਵੀ ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਪਹੁੰਚੇ, ਪਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਉਤਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਸ਼ੰਗਾਈ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਆਦਿ ਕਿਸੇ ਨਗਰ ਵਿਚ ਉਤਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ | ਕਲਕੱਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਨੇ ਜਲਸ ਕੱਢਿਆ 1 ਜਲਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ 18 ਆਦਮੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਅਤੇ 25 ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ । ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਕੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉਦਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰ ਨਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਰੇ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਪੁੱਜੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਵੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਗ਼ਦਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਿਵਸ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲ ਗਿਆ । ਅਨੇਕ ਵਿਦਰੋਹੀ ਨੇਤਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ । ਕੁਝ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਬਚ ਕੇ ਜਾਪਾਨ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗ਼ਦਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਕੌਮੀ ਲਹਿਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਵੇਂ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਡੀ ਕੌਮੀ ਲਹਿਰ ਉੱਤੇ ਚੋਖਾ ਪਿਆ । ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਦਲਾਂ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਆਈ | ਕਾਂਗਰਸ-ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । 1917 ਈ: ਵਿਚ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਹਿੰਦ ਲਾਰਡ ਮਾਂਟੇਗਿਊ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਭਾਰਤ ਸੰਬੰਧੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਧਦੇ ਰੋਸ ’ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਮਹੰਤ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਏ ਸਨ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵਿਚ ਉਹ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣ ਗਏ । ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸੰਪੱਤੀ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ । ਮਹੰਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਐਸ਼ੋ-ਆਰਾਮ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਸਿੱਖ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਕਦੋਂ, ਕਿਉਂ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਈ ? ਇਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸੰਨ 1919 ਈ: ਵਿਚ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵਾਪਰੀ । ਇਸ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਜਨਤਾ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਸਭਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ।ਇਹ ਸਭਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਲਾਗੁ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ । ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਸਭਾ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਫੱਟੜ ਹੋਏ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਰੋਸ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਗਈ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲੈ ਲਿਆ । ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦਾ ਸੰਗਰਾਮ ਬਣ ਗਿਆ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ (13 ਅਪਰੈਲ, 1919) ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਈ ਲੋਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ ।ਇਹ ਸੰਗਰਾਮ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਿਣੇ ਚੁਣੇ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਸੀ । ਹੁਣ ਇਹ ਜਨਤਾ ਦਾ ਸੰਗਰਾਮ ਬਣ ਗਿਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰ, ਕਿਸਾਨ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਦਿ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਦੂਜੇ, ਇਸ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਬੜਾ ਜੋਸ਼ ਭਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗਤੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਬਲੀਦਾਨੀ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਪਰ 1920 ਈ: ਤਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੱਖੀ ਚਰਿੱਤਰਹੀਣ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੇਠ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਮਹੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੈਤਿਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀ ਪਰ ਉਹ ਅਸਫਲ ਰਹੇ । ਨਵੰਬਰ, 1920 ਈ: ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ ਕਿ ਸਮੂਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ 16 ਨਵੰਬਰ, 1920 ਈ: ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ਅਤੇ 14 ਦਸੰਬਰ, 1920 ਈ: ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ ਉੱਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 11 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1936 ਨੂੰ ਲਖਨਊ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਵਿਚ ਹੋਈ । 1937 ਵਿਚ ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਫੈਲ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਵਾਮੀ ਸਹਿਜਾਨੰਦ ਸਨ । ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਨ-
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਲੁੱਟ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ।
- ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰੀ ਅਤੇ ਤਾਲੁਕੇਦਾਰੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ-
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ
- ਭੂਮੀ-ਮਾਲੀਏ ਵਿਚ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ।
- ਸਿੰਜਾਈ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ
- ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1926 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, .. ਭਗਵਤੀ ਚਰਨ ਵੋਹਰਾ, ਸੁਖਦੇਵ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ, ਛਬੀਲ ਦਾਸ, ਯਸ਼ ਪਾਲ ਆਦਿ ਸਨ ।
ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ – ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਨ-
- ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਭਰਾਤਰੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ।
- ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ।
- ਬਲੀਦਾਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ
- ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗਣਾ ।
- ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ।
ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ – ਇਸ ਸਭਾ ਵਿਚ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ 35 ਸਾਲ ਦੇ ਸਭ ਮਰਦ-ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਸਿਰਫ਼ ਉਹ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਯਕੀਨ ਸੀ । ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਭਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ । ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਵੋਹਰਾ, ਸੁਸ਼ੀਲਾ ਮੋਹਨ, ਅਮਰ ਕੌਰ, ਪਾਰਵਤੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਲੀਲਾਵਤੀ ਇਸ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਮੈਂਬਰ ਸਨ ।
ਸਰਗਰਮੀਆਂ – ਇਸ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ । ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਲੂਸ ਉੱਤੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਵਿਚ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੱਟੜ ਹੋ ਗਏ । 17 ਨਵੰਬਰ, 1928 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੀਪਬਲਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ । ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਇਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ।
ਅਸੈਂਬਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ – 8 ਅਪਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਭਵਨ ਵਿਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫੜੋ-ਫੜੀ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤਹਿਤ ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦੁਸਰਾ ਲਾਹੌਰ ਕੇਸ ਨਾਂ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ।
23 ਮਾਰਚ, 1931 ਈ: ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰਕੇ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਅੱਧ-ਜਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਗਏ । ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਯਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ।
ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਰਤਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਉਦਾਹਰਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਮਾਣ ਕਰਨਗੀਆਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਅਕਾਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਘਰਸ਼ ‘ਤੇ ਇਕ ਨਿਬੰਧ ਲਿਖੋ ।
ਜਾਂ
ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ? ਇਸ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ । ਇਹ 1921 ਈ: ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1925 ਈ: ਤਕ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਨ-
- ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮਹੰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੀ । ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪਿੱਠੂ ਸਨ । ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਐਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲੁਟਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
- ਮਹੰਤਾਂ ਦੀ ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਨ | ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ‘ਤੇ ਬੜੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕੀਤੇ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 99% ਸਿੱਖ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਰੋਸ ਸੀ ।
- 1919 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਸਿੱਖ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ : ਇਸ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।