This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 1 Earth – As a Member of Solar System will help you in revision during exams.
Earth – As a Member of Solar System PSEB 6th Class SST Notes
→ Universe: The Universe is a vast and infinite space having millions of galaxies and heavenly bodies.
→ Galaxy Or Milky Way: A Galaxy is a group of millions of shining stars scattered in space. It is also known as Milky Way or Akash Ganga.
→ Star: A star is a celestial body having its own heat and light.
→ Planet: A planet is a heavenly body that revolves around the sun and receives heat and light from it.
→ Satellite: A satellite is a small spherical body that revolves around a particular planet.
→ Light Year: A light-year is a distance, which a ray of light would cover in a year’s time.
→ Solar System: The sun, planets, and other heavenly bodies combine together to form the solar system.
→ Sun-spots: The black spots on the bright face of the sun are called sun-spots.
→ Orbit: Orbit is the fixed path along which the planets revolve around the sun.
→ Comets: Comets are heavenly bodies with a head and a tail.
→ Saptarishi: A constellation of seven stars and a part of the Big Bear.
→ Asteroids: Tiny bodies found between the orbit of Mars and Jupiter.
→ Neil Armstrong: The first man to set foot on the moon.
→ Moon: Natural Satellite of the earth.
→ Celestial Bodies or Heavenly Bodies: All the objects like the sun, moon, and bright objects seen during the night in the sky are called celestial bodies.
→ Constellation: A group of stars forming a particular pattern or design is called a constellation.
→ Geoid: Geoid means Earth-like shape.
→ Man-made satellites: Satellites carried by rockets and placed in the orbit of the earth
→ Meteoroids: Small pieces of rocks which revolve around the sun.
→ Full Moon: The night of Poornima when the moon shines in the form of a ball.
→ New Moon: The night of Amavasya when the moon is not seen from the earth.
→ On 23rd August, the International Astronomical Conference decided that Pluto should not be considered as a planet as it does not fulfill the essentials of a planet.
→ The distance between the earth and the sun is 150 million kms.
→ Mercury, Venus, Earth, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, and Neptune are the 8 planets.
→ The earth has a circumference of 40,000 km.
→ The earth has an equatorial diameter of 12,756 km.
→ The distance between earth and the moon is 3,76,275 km.
→ The sun is the nearest star to us.
→ The earth is the only planet having water and life.
→ The earth is a unique planet in the Solar System.
→ A light-year is a unit to measure the distance between the bodies of the universe.
→ Neil Armstrong and Edwin Aldrin were the first cosmonauts to land on the moon on 21st July 1969.
→ The universe is huge and it includes the sun, satellites, planets, stars, etc.
→ The power of attraction of the sun, and planets are called gravity.
→ Diameter = 12,756 km & 12,712 km.
→ Circumference = 40,000 km.
→ Space: Space means sky.
→ Kalpana Chawla: Astronaut of Indian Origin.
→ Saptrishi: A constellation in Great Bear.
→ Speed of light: 3 Lakh km per second.
→ Milky way: Akash Ganga in India.
→ Apollo Project: To know more about Moon.
→ Tailed Star: A comet.
→ Gravity: Power of attraction of the Sun.
पृथ्वी : सूर्य परिवार का अंग PSEB 6th Class SST Notes
→ ब्रह्माण्ड – ब्रह्माण्ड बहुत ही विशाल है। सभी तारे, ग्रह, उपग्रह, ब्रह्माण्ड का भाग हैं। इसमें अनेक धूलकण तथा गैसें भी शामिल हैं।
→ खगोल – खगोल शब्द से अभिप्राय आकाश अथवा अंतरिक्ष से हैं।
→ खगोलीय पिण्ड – आकाश में उपस्थित सूर्य (तारे), ग्रह, उपग्रह तथा अन्य सभी पिण्ड खगोलीय पिण्ड कहलाते हैं।
→ प्रकाश साल – प्रकाश एक साल में जितनी दूरी तय करता है, उसे प्रकाश साल कहते हैं।
→ तारा – वह खगोलीय पिण्ड जिसका अपना ताप और प्रकाश होता है, तारा कहलाता है। हमारा सूर्य भी एक तारा है।
→ ग्रह – ग्रह वह खगोलीय पिण्ड है जो सूर्य की परिक्रमा करता है और उससे ताप तथा प्रकाश प्राप्त करता है।
→ उपग्रह – उपग्रह वह खगोलीय पिण्ड है जो अपने ग्रह की परिक्रमा करता है।
→ सौरमण्डल (सूर्य) – सूर्य और उसके ग्रह मिलकर सौरमण्डल या सौर (सूर्य) परिवार बनाते हैं। इसमें ग्रहों के अतिरिक्त कुछ अन्य सदस्य भी हैं।
→ सूर्य – सूर्य सौर परिवार के केन्द्र में स्थित है। यह सौर परिवार का सबसे बड़ा सदस्य है।
→ क्षुद्रग्रह अथवा छोटे ग्रह – मंगल और बृहस्पति ग्रहों की कक्षाओं के बीच में छोटे-छोटे पिण्डों के अनेक झण्ड हैं। ये सभी सूर्य की परिक्रमा कर रहे हैं। इन्हें क्षुद्रग्रह कहते हैं।
→ धुरा – यह धरती के मध्य से गुजरने वाली एक काल्पनिक रेखा है जो एक ध्रुव से दूसरे ध्रुव की ओर जाती है।
→ पृथ्वी – पृथ्वी हमारा ग्रह है। सूर्य से दूरी के अनुसार ग्रहों में इसका तीसरा स्थान है। आकार की दृष्टि से ग्रहों में पृथ्वी का स्थान पांचवां है।
→ चन्द्रमा – चन्द्रमा हमारी पृथ्वी का एक मात्र उपग्रह है।
→ भूमध्य रेखा – यह रेखा पृथ्वी के मध्य से गुज़रती है तथा पृथ्वी के पूर्वी किनारे को पश्चिमी किनारे से मिलाती है।
ਪ੍ਰਿਥਵੀ : ਸੂਰਜ-ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਅੰਗ PSEB 6th Class SST Notes
→ ਹਿਮੰਡ-ਹਿਮੰਡ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ, ਗ੍ਰਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਭਾਗ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਧੁਲਕਣ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।
→ ਖਗੋਲ-ਖਗੋਲ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਆਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਪੁਲਾੜ ਤੋਂ ਹੈ ।
→ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ-ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਉਪ-ਸਥਿਤ ਸੁਰਜ, (ਤਾਰੇ) ਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦਾ । ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਤਾਰਾ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ, ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਤਾਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਰਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਡਾ ਸੂਰਜ ਵੀ ਇਕ ਭਾਗ ਹੈ ।
→ ਗ੍ਰਹਿ-ਗ੍ਰਹਿ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਤਾਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
→ ਉਪਗ੍ਰਹਿ-ਉਪਹਿ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਸੌਰ ਮੰਡਲ (ਸੂਰਜ)-ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹਿ ਮਿਲ ਕੇ ਸੌਰ ਮੰਡਲ ਜਾਂ ਸੌਰ (ਸੂਰਜ) ਪਰਿਵਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ ।
→ ਸੂਰਜ-ਸੂਰਜ ਸੌਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸੌਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ ।
→ ਛੋਟੇ ਹਿ-ਮੰਗਲ ਅਤੇ ਹਿਸਪਤੀ ਹਿਆਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪਿੰਡ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਹਿ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
→ ਧੁਰਾ-ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਧਰੁਵ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਧਰੁਵ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
→ ਪ੍ਰਿਥਵੀ-ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਸਾਡਾ ਹਿ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਆਕਾਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ ।
→ ਚੰਦਰਮਾ-ਚੰਦਰਮਾ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਇਕਮਾਤਰ ਉਪਹਿ ਹੈ ।
→ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ-ਇਹ ਰੇਖਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।