This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 2 Globe – The Model of the Earth will help you in revision during exams.
Globe – The Model of the Earth PSEB 6th Class SST Notes
→ Latitude: Latitude is the angular distance of a place North or South of the Equator.
→ Longitude: Longitude is the angular distance of a place East or West of the Prime Meridian.
→ Lines of Latitude: Lines of latitude are imaginary circles drawn parallel to the Equator.
→ Lines of Longitude: Lines of longitude are semi-circles joining the North pole and the South pole.
→ Local Time: Local time is the time provided by Noon Sun at a given place.
→ Standard Time: Standard Time is the local time of the Standard Meridian of a country.
→ G.M.T: Greenwich Mean Time is the local time of the Prime Meridian. (0° longitude)
→ I.S.T: Indian Standard Time is the local time of 82½° East longitude passing between Allahabad and Mirzapur (U.P.).
→ Great Circle: A great circle is a circle which passes through the Centre of the earth and bisects it into two equal hemispheres.
→ Geoid: Geoid means Earth-like shape.
→ Equator: An imaginary line (East-West) that bisects the earth into two equal halves.
→ Graticule: Network formed by lines of latitude and lines of longitude.
→ Prime Meridian: It is the main meridian. (Zero meridians)
→ Torrid Zone: Hot Zone (23½° N – 23½° S)
→ Frigid Zone: Cold Zone (66½° – 90°)
→ Globe: Three-dimensional models of the earth
→ Axis: The imaginary line joining the north pole and the south pole.
→ Poles: The two ends of the axis are called poles.
→ Temperate zone: The zone with moderate temperatures.
→ The earth is inclined to the plane of earth’s orbit at an angle of 23½° from the perpendicular.
→ Parallels of latitude are the lines parallel to each other and the equator on the globe in an E-W direction.
→ The equator divides the globe into two hemispheres – Northern and Southern. It is an imaginary line.
→ The earth is divided into three temperature zones i.e. the Tropical, the Temperate, and the Frigid zones.
→ 0° Longitude is called Prime Meridian.
→ The earth has been divided into 24 time zones.
→ Indian Standard Time (I.S.T.) is measured from 82½° E Meridian.
→ G.M.T. means Greenwich Mean Time which is used at a global level.
→ Greenwich (0° Longitude) is a town where a laboratory is located near London.
→ 180°E or W is known as the international dateline.
→ Equator: The line that bisects the earth into two equal halves.
→ Hemisphere: The half of a sphere.
→ Sphere: Rolled like a ball.
→ Heat zones: Temperature zones.
→ Meridians: Important to calculate time.
→ Grid: Network of parallel time and Meridians
→ Atlas: A book bound with maps.
→ Chandigarh: Latitude – 31°N, Longitude – 77°E.
ग्लोब – पृथ्वी का मॉडल PSEB 6th Class SST Notes
→ ग्लोब – पृथ्वी के प्रतिरूप (मॉडल) को ग्लोब कहते हैं।
→ अक्ष – अक्ष उत्तरी ध्रुव और दक्षिण ध्रुव को मिलाने वाली वह काल्पनिक रेखा है जिस पर पृथ्वी घूमती है।
→ ध्रुव – पृथ्वी के अक्ष के दोनों सिरे ध्रुव कहलाते हैं।
→ अक्षांश वृत्त – विषुवत् वृत्त के समानान्तर खींचे गए काल्पनिक वृत्तों को अक्षांश वृत्त कहते हैं।
→ देशान्तर रेखाएं (वृत्त) – एक ध्रुव को दूसरे ध्रुव से मिलाने वाले काल्पनिक वृत्तों को देशान्तर रेखाएं कहते हैं।
→ प्रमुख अक्षांश वृत्त – प्रमुख अक्षांश वृत्त इस प्रकार हैं-
- विषुवत् वृत्त
- कर्क वृत्त
- मकर वृत्त
- आर्कटिक वृत्त
- अंटार्कटिक वृत्त।
→ पृथ्वी के ताप कटिबन्ध अथवा तापखंड – पृथ्वी के तीन ताप कटिबन्ध हैं-
- उष्ण कटिबन्ध
- शीतोष्ण कटिबन्ध
- शीत कटिबन्ध।
→ प्रधान मध्याह्न रेखा – ग्रीनविच वेधशाला से गुजरने वाली देशान्तर रेखा को प्रधान मध्याह्न रेखा कहते हैं। इस देशान्तर का मान 0° है। इससे हम 180 अंश पूर्व तथा 180 अंश पश्चिम देशान्तर की गणना करते हैं।
→ स्थानीय समय – किसी स्थान पर जब सूर्य आकाश में सबसे अधिक ऊंचाई पर होता है तो दिन के 12 बजते हैं। इस समय को वहां का स्थानीय समय कहते हैं।
→ अक्षांश – किसी स्थान की विषुवत् वृत्त से उत्तर या दक्षिण की कोणीय दूरी अक्षांश कहलाती है।
→ मानक (प्रमाणिक) समय – किसी देश की मानक मध्यन रेखा का स्थानीय समय मानक समय कहलाता है।
ਗਲੋਬ-ਧਰਤੀ ਦਾ ਮਾਡਲ PSEB 6th Class SST Notes
→ ਗਲੋਬ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਰੂਪ (ਮਾਡਲ) ਨੂੰ ਗਲੋਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਧੁਰਾ-ਧੁਰਾ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਉਹ ਕਲਪਿਤ ਰੇਖਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ।
→ ਧਰੁਵ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਧੁਰੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਿਰੇ ਧਰੁਵ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਖਿੱਚੀਆਂ ਕਲਪਿਤ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇੱਕ ਧਰੁਵ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਧਰੁਵ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਲਪਿਤ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਵਿਥਕਾਰ)-ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਵਿਥਕਾਰ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ, ਕਰਕ ਰੇਖਾ, ਮਕਰ ਰੇਖਾ, ਆਰਕਟਿਕ ਚੱਕਰ, ਅੰਟਾਰਕਟਿਕ ਚੱਕਰ ।
→ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪ ਖੰਡ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਤਾਪ ਖੰਡ ਹਨ-
- ਊਸ਼ਨ ਤਾਪਖੰਡ,
- ਸ਼ੀਤ ਖੰਡ,
- ਉਪ-ਊਸ਼ਣ ਮਸ਼ੀਤ ਖੰਡ ।
→ ਮੁੱਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ-ਸ੍ਰੀਨਵਿੱਚ ਤੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦਾ ਮਾਨ 0° ਹੈ ।
→ ਇਸ ਤੋਂ ਅਸੀਂ 180 ਅੰਸ਼ ਪੁਰਬ ਅਤੇ 180 ਅੰਸ਼ ਪੱਛਮ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
→ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਂ-ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚਾਈ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦਿਨ ਦੇ 12 ਵਜਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼-ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਜਾਂ ਦੱਖਣ ਦੀ ਕੋਣੀ ਦੂਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
→ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਮਾਂ-ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਮਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਮਾਂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।