PSEB 7th Class Science Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

Punjab State Board PSEB 7th Class Science Book Solutions Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Science Chapter 6 ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

PSEB 7th Class Science Guide ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ  Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 58 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੱਸੋ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਾਂ ਅਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਮੂਲ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ! ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਅਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਕਿਹੜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 58)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਲਈ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੇਸਟ ਬਣਾ ਲਓ। ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਲ ਕੇ ਚਾਕ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸੁਕਾ ਲਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਣਘੁਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਭੌਤਿਕ ਹੈ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਤੋਂ ਚਾਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਤੁਸੀਂ ਮੁੱਢਲੇ ਪਦਾਰਥ (ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੁਲ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਦੇ ਗੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਦੋਬਾਰਾ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 59)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ………. ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ……… ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੰਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਘੱਟਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 60).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ-ਇਹ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਰਲ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ਤੱਕ ਗਰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੈਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੰਘਣਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਘਣਨ-ਇਹ-ਉਹ-ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਪ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਤੇ ਤਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਤੋਂ ਉਲਟ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਭਾਫ਼ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ………. ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਤਰਲ ਤੋਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਤਰਲ ਤੋਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ …….. ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਗੈਸ ਤੋਂ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਘੱਟਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਗੈਸ ਤੋਂ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 60)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਬਲੇਡ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਗ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇਖਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੇ ਬਲੇਡ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਠੰਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮੁਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਿਸ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪਰਤਵਾਂ ਹੈ ਜਾਂ ਅਪਰਤਵਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਉਲਟਾਉਣ ਨਾਲ ਇਹ ਵਾਪਿਸ ਮੁਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 61)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ/ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਸਤੂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਲੰਬਾਈ, ਅਵਸਥਾ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ/ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ-

1. ਮੋਮ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ,
2. ਬਰਫ਼ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ,
3. ਪਾਣੀ ਦਾ ਜੰਮਣਾ,
4. ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਦਾ ਘੋਲਣਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 63)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਸਮੇਂ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਧਾਤੁ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਦੀ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਰੰਗ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਜਲਣ ਮਗਰੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਚਿੱਟੇ ਸੁਆਹ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਸੀਂ ਘੋਲ ਦੀ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਜਾਂ ਖਾਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਪੇਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਪੇਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਹ ਘੋਲ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂ ਜੋ ਇਹ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 64)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਲਫੇਟ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ) ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਲਫੇਟ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਨਾਮ ਨੀਲਾ ਥੋਥਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਇਰਨ ਸਲਫ਼ੇਟ ਦਾ ਰੰਗ-ਹਰਾ । ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ-FeSO₄.

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 65)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੁਤਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ : Ca(OH)₂.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਿਰਿਆ (ਸਿਰਕਾ + ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ → ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ + ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ) ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (CO₂) ਗੈਸ ਦਾ ਪਤਾ ਕਿਵੇਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ੇ ਬਣੇ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਨਾਲ ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੂਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 66)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਪਹਿਲੇ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ/ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ, ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਦੋ ਨਿਰੀਖਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।
• ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ (ਹਾਈਡੋਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਘੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਚੁਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਦੋਂ ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ (ਸਿਰਕਾ) ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਿਰਕਾ (ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ) ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ (ਮਿੱਠਾ ਸੋਡਾ) ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਅਤੇ ਫਾਰਮੂਲਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ : ਨੀਲਾ । ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ : CuSO₄.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋਂ ਬਣੇ ਕੁੱਝ ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਣੇ ਕੁੱਝ ਯੌਗਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ –

1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ,
2. ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ,
3. ਸੋਡੀਅਮ ਨਾਈਟਰੇਟ,
4. ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ,
5. ਪਾਣੀ,
6. ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ,
7. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਧਿਆਇ 5 ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖ਼ਾਰ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਦਾਸੀਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ? ਕੀ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਲੂਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਤਪਾਦ ਵਜੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਲੁਣ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹਨ ਜੋ ਨਾ ਤਾਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖਾਰ ਨਾਲ | ਅਰਥਾਤ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸੰਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਪਦਾਰਥ ਲੂਣ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ : (ਪੇਜ 68)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਉਤਪਾਦ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅਵਸਥਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੁਸੀਂ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਕਦੋਂ ਬੰਦ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਅਵਸਥਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਨਾ ਘੁਲ ਸਕੇ ਉਦੋਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ ।

PSEB 7th Class Science Guide ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Textbook Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

(i) ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ,

(ii) ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ,

(iii) ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ ਬਾਲਣ ਜਲਣ ਉਪਰੰਤ ………… ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ,

(iv) ਜਦੋਂ CO₂ ਗੈਸ ਨੂੰ ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ……… ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਟਾ,

(v) ………… ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ।

2. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਉ) ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਅ) ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ
(iii) ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ	(ੲ) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ
(iv) CO2 ਦਾ ਨਿਕਲਣਾ	(ਸ) ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਅ) ਪਰਤਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ੲ) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ
(iii) ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ	(ਉ) ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(iv) CO2 ਦਾ ਨਿਕਲਣਾ	(ਸ) ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਬਣਨਾ ।

3. ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਚੁਣੋ

(i) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ
(ਉ) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਫਟਣਾ
(ਅ) ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਏ) ਭੋਜਨ ਦਾ ਪੱਕਣਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ ।

(ii) ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਾਈਡਰੋਜਨ ,
(ਅ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਈ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਸ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ।

(iii) ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਵਾ (ਆਕਸੀਜਨ)
(ਅ ਨਮੀ (ਪਾਣੀ)
(ਇ) ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੜਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(iv) ਜੰਗ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) ਤੇਲ ਜਾਂ ਗਰੀਸ ਲਗਾ ਕੇ
(ਅ) ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ (ਈ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(v) ਜੰਗ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ …………
(ਉ) Fe₂O₃
(ਅ) FeCO₃
(ੲ) Fe₂O₃xH₂O
(ਸ) FeCO₃.xH₂O.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) Fe₂O₃xH₂O .

4. ਸਹੀ/ਗਲਤ ਚੁਣੋ –

(i) ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਇਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ॥
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਦ ਦਾ ਬਣਨਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਾਈਪਾਂ ਉੱਪਰ ਜਿਸਤ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਨਾਲ, ਇਸਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਜੰਗਾਲ ਇੱਕੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਭਾਫ਼ ਦਾ ਸੰਘਣਨ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜੋ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੇ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਆਕਸੀਜਨ (ਹਵਾ) ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੋਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸਤਿਹ ਤੇ ਲਾਲ, ਭੂਰੇ ਜਾਂ ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਪਰਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪਰਤ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੰਗਾਲ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੂਤਰ-Fe₂O₃xH₂O.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ

1. ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਸਤਹਿ
2. ਹਵਾਂ (ਆਕਸੀਜਨ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ
3. ਨਮੀ/ਸਿਲ੍ਹ (ਪਾਣੀ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕਿਉਂ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ ਸਤਹਿ ਨੂੰ ਹਵਾ (ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਸਤਹਿ ‘ਤੇ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਜਾਂ ਜਿੰਕ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰਤ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਦੋ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਜਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਾਤਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਨ ਦੌਰਾਨ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਉੱਪਰ ਜਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

• ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ,
• ਨਿੱਕਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi)
ਮੋਮਬੱਤੀ ਜਲਾਉਣਾ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ? ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੋਮਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਮਬੱਤੀ, ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਹਾਈਡੋਜਨ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਮੋਮਬੱਤੀ ਜਲਣ ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਪਜਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੀ ਮੋਮ ਪਿਘਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii)
ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣਾ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਤਿਸ਼ਬਾਜੀ ਦਾ ਵਿਸਫੋਟ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਵਿਸਫੋਟ ਵਿੱਚ ਤਾਪ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਦਾ ਆਨੰਦ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਟਾਖੇ ਨਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii)
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਰਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਰਵੇ ਬਣਾਉਣਾ (ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਣ) ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸਿਰਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦਾ ਮਿਲਾਉਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ । ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਰਕਾ ਐਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ) ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਸੋਡੀਅਮ ਐਸੀਟੇਟ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਜਾਂ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਮੁਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਸਿਰਕਾ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੱਗ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਜਲਣਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੱਕੜ ਦਾ ਜਲਣਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਜਲਣ ਮਗਰੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋਬਾਰਾ ਲੱਕੜ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲੰਘਾਉਣ ’ਤੇ ਕੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੂਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਨ ਵਜੋਂ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਪਾਉਣ ਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (CuSO₄) ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਉਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਵੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਹਰੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਿਆ ਰਹਿਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਉੱਪਰ ਭੂਰੀ ਪਰਤ ਜਮਾਂ ਹੋ ਜਾਏਗੀ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਮੇਖਾਂ ਅਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਵਿਚਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :

ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ ਕਾਪਰ (ਤਾਂਬਾ) ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਤਰ ਦਿਓ- . ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿੱਬਨ ਦੇ ਜਲਣ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸਵਾਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
1. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਜਲਣ ਦੀ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਲਿਖੋ ।
2. ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਵਾਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(a) ਨੀਲਾ ਲਿਟਮਸ
(b) ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ।
3. ਸਵਾਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਖਾਰੀ ?
ਉੱਤਰ-
1. 2Mg +O → 2MgO ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ)

2. ਜਦੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਨੀਲਾ ਟਮਸ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਲਾਲ ਲਿਟਸ ਪਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਲਿਟਮਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਲਿਟਮਸ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

3. ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਖਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਰਸਾਇਣਿਕ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਰਸਾਇਣਿਕ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕੇਵਲ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ (ਰੰਗ, ਆਕਾਰ, ਲੰਬਾਈ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਤਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਨਾਲ ਮੁੱਢਲਾ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ । ਉਦਾਹਰਨ-ਮੋਮ ਦਾ ਪਿਘਲਨਾ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਜੰਮ ਕੇ ਬਰਫ਼ ਬਣਨਾ, ਲੋਹੇ ਦਾ ਚੁੰਬਕੀਕਰਨ ਆਦਿ ।

ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉਦਾਹਰਨ-ਕੋਲੇ ਜਾਂ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਦਹੀਂ ਬਣਨਾ, ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਰਿਬਨ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਭੋਜਨ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਣਾ ਆਦਿ ।

ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(i) ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।	(i) ਇਹ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
(ii) ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਉਪਜਦੇ ਹਨ ।	(ii) ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ, ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ।
(iii) ਉਪਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਤਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।	(iii) ਉਪਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਬਣਾਵਟ (ਸੰਰਚਨਾ) ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਧਿਕ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	(iv) ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਬਣਾਵਟ (ਸੰਰਚਨਾ) ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
(v) ਕੋਈ ਉਰਜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(v) ਉਰਜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਭਾਵ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ? ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਹਵਾ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਨਮੀ (ਸਿਲ/ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਵਜੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਲਾਲ ਭੂਰੀ ਪਰਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਹੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਹੇ ਦੀ ਇਸ ਲਾਲ ਪਰਤ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ-

1. ਲੋਹੇ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਸਤਹਿ ।
2. ਹਵਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ (ਆਕਸੀਜਨ
3. ਨਮੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ (ਪਾਣੀ) ।

ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਪਾਅ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –

• ਗਰੀਸ ਜਾਂ ਤੇਲ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜਾ ਕੇ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੜਾ ‘ਤੇ ਗਰੀਸ/ਤੇਲ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਚੜਾ ਕੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਪੇਂਟ ਕਰਕੇ-ਸੜਾ ਉੱਤੇ ਇਕਸਾਰ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪੇਂਟ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਕਰਕੇ-ਕਿਸੇ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤੂ ਦੀ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ ਉੱਪਰ ਪਰਤ ਜਮਾਂ ਕਰਕੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਸਤਹਿ । ਨੂੰ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਿਲ੍ਹ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਲੋਹੇ ਦਾ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ ਅਤੇ ਨਿੱਕਲ ਆਦਿ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (CuSO₄) ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ (ਰਵੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ-ਇੱਕ ਬੀਕਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਪਿਰਿਟ ਲੈਂਪ ਤੇ ਗਰਮ ਕਰੋ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਉਬਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਘੋਲ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ (ਨੀਲੇ ਥੋਥੇ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਮਿਲਾਉ ਅਤੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ । ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੁਲ ਜਾਣ ’ਤੇ ਹੋਰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਪਾਉਡਰ ਮਿਲਾਉ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪਾਉਡਰ ਘੋਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਹ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਸੰਤਿਪਤ ਘੋਲ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਵੇਖੋਗੇ । ਇਸ ਨੂੰ ਫਿਲਟਰ ਕਰ ਲਉ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕਣ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿਉ ।

PSEB Solutions for Class 7 Science ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ Important Questions and Answers

1.ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ-

(i) ਜਦੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਚੁਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ………. ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਦੁਧੀਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ,

(ii) ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਨਾਂ …………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ,

(iii) ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ………… ਅਤੇ ……….. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੇਂਟ ਕਰਨਾ, ਗੈਲਵੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ,

(iv) ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ………. ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ,

(v) ਅਜਿਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ …………. ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ।

2. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ ‘ਅ’ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ	(ਉ) ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਅ) ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਧੀਆ
(ii) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਤਾਰ ਦਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਣਾ	( ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ
(iv) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਸ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(v) ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ ।	(ਹ) ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਨਾ ॥

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ	(ਅ) ਚੂਨੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਧੀਆ
(ii) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਹ) ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਨਾ
(iii) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਤਾਰ ਦਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਣਾ	(ਸ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
(iv) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ	(ਉ) ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ
(v) ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ	( ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ।

3. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ –

(i) ਜੰਗਾਲ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਆਇਰਨ
(ਈ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਸ) ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ ।

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ
(ਅ) ਬਰਫ਼ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ
(ਇ) ਬਰਫ ਦਾ ਜੰਮਣਾ
(ਸ) ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ ॥

(iii) …………… ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
(ਉ) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲਗਣਾ
(ਅ) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਰਿਬਨ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਇ) ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦਾ ਜਗਣਾ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦਾ ਜਗਣਾ ।

(iv) ਕਿਸ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ?
(ਉ) ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ
(ਇ) ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ
(ਸ) ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ।

(v) ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਖਾਰ ਦੀ ਆਪਸੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ
(ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ
(ਅ) ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਤੂ
(ਈ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ।

(vi) ਲੋਹੇ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ‘ ਤੇ ਜਿਸਤ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ
(ਉ) ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਧਾਤ ਬਣਾਉਣਾ
(ਅ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ
(ਇ) ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ
(ਸ ਉਦਾਸੀਨੀਕਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਗੈਲਵੇਨੀਕਰਨ ।

4. ਦੱਸੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ ਹਨ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ-

(i) ਲੱਕੜ ਦੇ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਖਾਦ ਦਾ ਬਨਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਜਿਸਤ (ਜ਼ਿੰਕ) ਲੇਪਿਤ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਪਾਈਪਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ,

(iv) ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਜੰਗ ਇੱਕ ਹੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(v) ਭਾਫ਼ ਦਾ ਸੰਘਣਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ ॥

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਬੜ ਬੈਂਡ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੀਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਵਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਫੁਲਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੰਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਗ-ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਸਿਲ੍ਹ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਲਾਲ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲੋਹ ਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਪਰਤ ਨੂੰ ਢੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਦੋ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਢੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ-

• ਹਵਾ ਜਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ
• ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਸਿਲ੍ਹ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਫੀਤੇ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ ਸੁਆਹ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਕਿੱਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ॥

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰੋ :
(ਉ) ਕੱਚ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ
(ਅ) ਅਗਰਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ
(ਇ) ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਫਾੜਨਾ
(ਸ) ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਬੀਜ ਦਾ ਬਨਣਾ
(ਹ) ਖਾਣਾ ਪੱਕਣਾ
(ਕ) ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਕੱਚ ਦਾ ਪਿਘਲਣਾ, ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਫਾੜਨਾ, ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਬਣਨਾ । ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਅਗਰਬੱਤੀ ਦਾ ਜਲਣਾ, ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਬੀਜ ਦਾ ਬਣਨਾ, ਖਾਣਾ ਪੱਕਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ :

• ਅੰਤਮ ਉਪਜਾਂ, ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ (ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀਆਂ-ਜੁਲਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
• ਪਰਿਵਰਤਨ ਪਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਉਰਜਾ ਦਾ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ-

1. ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਨਵੀਆਂ ਉਪਜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
2. ਇਹ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਲਟਾਇਆ ਪਰਤਿਆ) ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
3. ਊਰਜਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਧਿਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫੀਤੇ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫੀਤੇ ਦਾ ਜਲਣਾ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਫੀਤੇ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਜਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚਮਕੀਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਜਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਆਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਆਹ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਗੁਣ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਫ਼ੀਤੇ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ (ਖੰਡ) ਦਾ ਘੁਲਣਾ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ (ਖੰਡ) ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਘੋਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਹਨ :

• ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਘੋਲ ਦੇ ਗੁਣ ਚੀਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ ।
• ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੋਈ ਉਰਜਾ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
• ਚੀਨੀ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਅਭਿਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜਾਂ ਦਾ ਪੁੰਜ ਸਮਾਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਦੋਂ ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠਾ ਸੋਡਾ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ? ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਮਿੱਠੇ ਸੋਡੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ) ਵਿੱਚ ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ ਹਲਕਾ ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ) ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਗੈਸ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੁਲ-ਬੁਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਨਵੇਂ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਜਲਣ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਿਉਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜ ਦਾ ਜਲਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਜਲ ਕੇ ਸੁਆਹ ਅਤੇ ਗੈਸ ਉਤਪੰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । , ਲੱਕੜ ਦਾ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਣਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੇਟ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਟ ਦੁਆਰਾ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ (ਹਵਾ) ਅਤੇ ਸਿਲ ਪਾਣੀ) ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੇਟ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਿਲ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਮਝਾਉ ਕਿ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਵਧੇਰੇ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਹਵਾ ਸਿਲ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ੰਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਦਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਿਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ‘ਤੇ ਜੰਗ ਲੱਗਣ ਦੀ ਦਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਸਟਲੀਕਰਨ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ? ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਕਿਸਟਲ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸਟਲੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ (ਰਵੇ) ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ-ਇੱਕ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਲਉ । ਇਸ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਫਿਟਕੜੀ ਦਾ ਪਾਉਡਰ ਪਾਉ ਅਤੇ ਘੋਲ ਲਉ । ਹੁਣ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸਪਿਰਿਟ ਲੈਂਪ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗਰਮ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਰਹੋ । ਜਦੋਂ ਫਿਟਕੜੀ ਘੁਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਫਿਟਕੜੀ ਪਾਉਡਰ ਪਾ ਦਿਉ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ

ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹੋਰ ਫਿਟਕੜੀ ਘੁਲਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਫਿਟਕੜੀ ਦਾ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ । ਗਰਮ ਘੋਲ ਨੂੰ ਛਾਣ ਲਉ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਉ । ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਫਿਟਕੜੀ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਦੇਖੋਗੇ ।