This PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 2 The Internal and External Face of the Earth will help you in revision during exams.
The Internal and External Face of the Earth PSEB 7th Class SST Notes
→ Lithosphere: It includes the earth’s crust called Sial. The normal width of this part is almost 100 kms. It has more Silicon and Aluminium.
→ Minerals: These are those natural substances that are made up of one element or a combination of elements.
→ Rocks: The combined form of natural minerals is called Rocks. These are of three types Igneous, Sedimentary and Metamorphic.
→ Magma: In the depth of the earth, most substances are found in a melt state called Magma.
→ Lava: When magma reaches the earth’s surface, it is called lava.
→ Igneous and Metamorphic Rocks:
- The molten lava cools down, gets solidified, and thus comes into existence-Igneous Rocks.
- Metamorphic rocks come into existence through Igneous and Sedimentary rocks.
- In fact, Igneous and sedimentary rocks undergo a transformation that is chemical as well as structural because of pressure and heat.
- As a result, the construction and structure of these rocks changes, and these are called Metamorphic rocks.
- Example: Granite is an igneous rock while Gneiss made up of Granite is a metamorphosized rock.
→ Metallic and Non-metallic Minerals: Metallic minerals contain metals like iron, silver, etc. while Non-metallic minerals don’t contain metals like Abhrak, Potassium, Gypsum, etc.
→ Preservation of Minerals: It takes hundreds of years the make minerals, so these must be preserved.
→ Crust: The outermost layer of earth.
→ Core: The innermost layer of the earth.
→ Sedimentary rocks: Any rock formed by the deposition of sediments.
→ Mantle: The mantle is the intermediate layer between the crust and the core of the earth.
→ Minerals: A mineral is a naturally occurring substance having a definite chemical composition and physical properties.
→ Lithospheric plates: A large segment of earth crust that can ‘float’ across the heavier, semi-molten rock below.
पृथ्वी का आन्तरिक तथा बाहरी स्वरूप PSEB 7th Class SST Notes
→ स्थलमण्डल – इसमें पृथ्वी की ऊपरी कठोर परत आती है, जिसे सियाल कहते हैं। इस भाग की साधारण मोटाई 100 किलोमीटर के लगभग है। इसमें सिलिकॉन और एल्युमीनियम के तत्त्व अधिक मात्रा में पाये जाते हैं।
→ खनिज – खनिज वे प्राकृतिक पदार्थ हैं जो किसी एक या एक से अधिक तत्त्वों के मेल से बने हैं।
→ चट्टान (शैल) – प्राकृतिक रूप से पाये जाने वाले खनिजों के मिश्रण को चट्टान कहते हैं। निर्माण के आधार पर ये तीन प्रकार की होती हैं-आग्नेय, तलछटी तथा रूपांतरित।
→ मैग्मा – पृथ्वी की गहराई में अधिकांश पदार्थ पिघली हुई अवस्था में पाये जाते हैं। इसे मैग्मा कहते हैं।
→ लावा – जब मैग्मा पृथ्वी के धरातल पर पहुंचता है, तो वह लावा कहलाता है।
→ आग्नेय शैल तथा रूपान्तरित शैल – आग्नेय शैल पिघले हुए लावे के ठण्डा होकर जमने से बनती है। जबकि रूपान्तरित शैलों का निर्माण तलछटी या आग्नेय शैलों के गुण तथा रंग-रूप बदलने से होता है।
→ उदाहरण के लिए ग्रेनाइट एक आग्नेय शैल है, जबकि ग्रेनाइट के रूप परिवर्तन से बनी नीस एक रूपान्तरित शैल है।
→ धात्विक खनिज – इन खनिजों में धातु के अंश पाये जाते हैं; जैसे-लोहा, सोना, चांदी, तांबा आदि चिल्ली (दक्षिणी अमेरिका) संसार में सबसे अधिक तांबा पैदा करता है।
→ अधात्विक खनिज – इन खनिजों में धातु के अंश नहीं पाये जाते; जैसे-अभ्रक, पोटाश, जिप्सम आदि।
→ खनिजों का संरक्षण – खनिजों के निर्माण में सैंकड़ों वर्ष लग जाते हैं। इसलिए इनका संरक्षण आवश्यक है।
→ चालक शक्ति – जिस शक्ति (ऊर्जा) से हमारे वाहन चलते हैं, उसे चालक शक्ति कहते हैं।
ਧਰਤੀ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲਾ ਰੂਪ PSEB 7th Class SST Notes
→ ਥਲ ਮੰਡਲ-ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਸਖਤ ਪਰਤ (ਪੇਪੜੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿਆਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਭਾਗ ਦੀ ਸਾਧਾਰਨ ਮੋਟਾਈ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਲਗਪਗ ਹੈ ।
→ ਇਸ ਵਿਚ ਸਿਲੀਕਾਨ ਅਤੇ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੇ ਤੱਤ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਖਣਿਜ-ਖਣਿਜ ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਜਾਂ ਇਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
→ ਚੱਟਾਨ-ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਨੂੰ ਚੱਟਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ| ਅਗਨੀ, ਤਹਿਦਾਰ ਜਾਂ ਤਲਛੱਟੀ ਅਤੇ ਰੁਪਾਂਤਰਿਤ ਚੱਟਾਨਾਂ।
→ ਮੈਗਮਾ-ਧਰਤੀ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਦਾਰਥ ਪਿਘਲੀ ਹੋਈ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਮੈਗਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਲਾਵਾ-ਜਦੋਂ ਮੈਗਮਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਲਾਵਾ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਅਗਨੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਰੁਪਾਂਤਰਿਤ ਚੱਟਾਨਾਂ-ਅਗਨੀ ਚੱਟਾਨ ਪਿਘਲੇ ਹੋਏ ਲਾਵੇ ਦੇ ਠੰਢਾ ਹੋ ਕੇ ਜੰਮਣ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਤਹਿਦਾਰ ਜਾਂ ਅਗਨੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਨਾਈਟ ਇਕ ਅਗਨੀ ਚੱਟਾਨ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੇ ਰੂਪ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਬਣੀ ਨਾਈਸ ਇਕ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਚੱਟਾਨ ਹੈ ।
→ ਧਾਤਵੀ ਖਣਿਜ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਧਾਤ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ-ਲੋਹਾ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਤਾਂਬਾ ਆਦਿ । ਚਿੱਲੀ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਂਬਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
→ ਅਧਾਤਵੀ ਖਣਿਜ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ; ਜਿਵੇਂ-ਅਬਰਕ, ਪੋਟਾਸ਼, ਜਿਪਸਮ ਆਦਿ ।
→ ਖਣਿਜਾਂ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਣ-ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
→ ਚਾਲਕ ਸ਼ਕਤੀ-ਜਿਸ ਸ਼ਕਤੀ (ਊਰਜਾ) ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਾਹਨ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਉਸਨੂੰ ਚਾਲਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।