This PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 5 Natural Vegetation and Wildlife will help you in revision during exams.
Vegetation and Wildlife PSEB 7th Class SST Notes
→ Natural Vegetation: Natural vegetation means the flora which takes seed on its own.
→ Because of differences in surface and climate, many types of vegetation are found on earth.
→ Parts of Natural Vegetation: It can be divided into three parts:
- Forests
- Grazing fields
- Desert bushes
→ Types of Forests: The annual rainfall, climate change, and temperature affect the different types of forests.
→ The forests have been divided into three types:
- Equatorial forests
- Monsoon or deciduous forests
- Coniferous forests
→ Hot Deserts: These places lack rainfall and vegetation and there is sand and sand on all sides.
→ Cold Deserts: In these areas, there is snow everywhere. When the snow melts sometimes, some flowery plants grow.
→ Animal Kingdom: In the world, there are many species of animals. Many colourful birds are also found.
→ Many species of wildlife have become extinct because of human activities.
→ Animal Sanctuaries: For the protection of wildlife many sanctuaries have been made so that the wildlife can be saved from extinction.
→ Forests: A tract of woodland or a type of biome in which the dominant plants are trees.
→ Grasslands: The areas of the world where natural vegetation is made up of grass.
→ Tropical Evergreen: The forests of areas with an annual rainfall of 200 cm or more.
→ Tropical Deciduous Forests: These forests are the typical type of natural vegetation in monsoon regions.
→ Mediterranean Forests: These forests are found in areas with hot summers and mild rainy winters.
→ Thorny bushes: These are the typical vegetation of dry deserts. Xerophytic vegetation grows with long roots.
→ Tundra Vegetation: The vegetation of extremely cold regions consists of mosses and lichens.
→ Coniferous Forests: These are also called Taiga. Trees are tall, softwood, and have a conical shape with needle-like leaves.
प्राकृतिक वनस्पति तथा वन्य जीव PSEB 7th Class SST Notes
→ प्राकृतिक वनस्पति – प्राकृतिक वनस्पति स्वयं उत्पन्न होने वाले पेड़-पौधे हैं। धरातलीय तथा जलवायु की विभिन्नता के कारण संसार में कई प्रकार की वनस्पति पाई जाती है।
→ प्राकृतिक वनस्पति के भाग – प्राकृतिक वनस्पति को तीन भागों में बांटा गया है-वन, घास के मैदान तथा मरुस्थलीय झाड़ियां।
→ वनों के प्रकार – वर्षा की वार्षिक मात्रा, ऋतु-परिवर्तन और तापमान वनों की विभिन्नता को प्रभावित करते हैं।
→ इस आधार पर वनों को तीन प्रकारों में विभक्त किया गया है–
- भू-मध्य-रेखीय वन
- मानसूनी या पतझड़ी वन
- नुकीली पत्ती वाले वन।
→ गर्म मरुस्थल – इन मरुस्थलों में वर्षा और वनस्पति का अभाव होता है और चारों ओर रेत का विस्तार होता है।
→ ठण्डे मरुस्थल – इन क्षेत्रों में दूर-दूर तक बर्फ का विस्तार होता है। थोड़े समय के लिए बर्फ पिघलने पर ही कुछ फूलदार पौधे उग पाते हैं।
→ जीव-जन्तु – संसार में जीव-जन्तुओं की अनेक जातियां मिलती हैं। अनेक प्रकार के रंग-बिरंगे पक्षी भी पाये जाते हैं।
→ परन्तु मानव की गतिविधियों के कारण जंगली जीवों की अनेक जातियां विलुप्त होने के कगार पर आ गई हैं।
→ वन्य जीवों का संरक्षण – वन्य जीवों के संरक्षण के लिए जीव आरक्षित क्षेत्र बनाए गए हैं ताकि वन्य जीवों की कोई भी जाति विलुप्त न हो।
ਕਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ PSEB 7th Class SST Notes
→ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ-ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ-ਪੌਦੇ ਹਨ | ਧਰਾਤਲੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਕਾਰਨ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਨਸਪਤੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
→ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਭਾਗ-ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ-ਵਣਜੰਗਲ, ਘਾਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਝਾੜੀਆਂ ।
→ ਵਣਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-ਵਰਖਾ ਦੀ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਮਾਤਰਾ, ਮੌਸਮੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਣਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
→ ਇਸ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਣਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ-
- ਭੁਮੱਧ ਰੇਖੀ ਵਣ
- ਮਾਨਸੂਨੀ ਜਾਂ ਪੱਤਝੜੀ ਵਣ ਅਤੇ
- ਨੋਕੀਲੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਵਣ ।
→ ਗਰਮ ਮਾਰੂਥਲ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਰੇਤ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਠੰਢੇ ਮਾਰੂਥਲ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਬਰਫ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬਰਫ ਪਿਘਲਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਕੁੱਝ ਫੁੱਲਦਾਰ ਪੌਦੇ ਉੱਗ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ-ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਜਾਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ | ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਪੰਛੀ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕਾਰਨ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਜਾਤੀਆਂ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕਗਾਰ ‘ਤੇ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ ।
→ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ-ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜੀਵ ਰਾਖਵੇਂ ਖੇਤਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਤੀ ਅਲੋਪ ਨਾ ਹੋਵੇ ।