This PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 6 Human Environment – Settlements, Means of Transport and Communication will help you in revision during exams.
Human Environment – Settlements, Means of Transport and Communication PSEB 7th Class SST Notes
→ Man: Man is a dynamic organ of the environment.
→ Agriculture and Industrial Revolution: It has given man a permanent lifestyle.
→ Human life: It appeared on earth only a few million years ago.
→ Nomadic life: For the major part of his life, the man was a hunter, and gatherer and led a nomadic life.
→ Technology: Man invented fire, and progressed from stone age tools to building shelters, agriculture, clothing, etc.
→ Civilisation: It represented cultural development and a stage of life of living in cities.
→ Settlements: Development of permanent villages, towns, and cities.
→ Sites for settlements: Preference-based on the availability of water called Wet Point’ settlements.
→ Other influencing factors: are topography, availability of transport and communication, and commercial activities.
→ Global village: As the distances have become shorter the world has become a global village.
→ Importance of Transport: Roads, Railway, Air, Shipping, Pipelines.
→ Roads: Offer ‘door-to-door’ service, and can be constructed in mountainous regions.
→ Railways: Starting with steam engines, today use diesel or electricity – Metro rail (underground) in cities.
→ Shipping: Cheapest means today’s mechanized boats, trawlers, and ships in use.
→ Air transport: Fast but costly.
→ Pipelines: Used for distribution of oil, gas, or electricity.
→ Communication: Radio, telephone, television, newspapers, internet-global access even sitting in any corner of the earth-information and knowledge-based communication today.
→ Mass communication: Radio, T.V., and newspapers are effective means of mass communication.
→ Temporary settlement: A type of settlement that is occupied for a short time is called a temporary settlement.
→ Permanent settlement: A type of settlement in which people build homes to live permanently.
→ Transport: The means by which people and goods are being carried from one place to another.
→ Roadways: The widely used means of transport for short-distance journeys are roads. The roads can be metalled and unmetalled.
→ Railways: The railways are used to transport heavy and bulky goods long-distance.
→ Waterways: The use of rivers, canals, seas, and oceans to carry goods and passengers through ships and vessels are called waterways.
मानवीय पर्यावरण-बस्तियाँ, यातायात तथा संचार PSEB 7th Class SST Notes
→ मनुष्य और पर्यावरण – मनुष्य पर्यावरण का एक क्रियाशील अंग है।
→ कृषि तथा औद्योगिक क्रान्ति – कृषि तथा औद्योगिक क्रान्ति ने मनुष्य को एक स्थायी जीवन प्रदान किया।
→ नदी घाटियां – उपजाऊ नदी घाटियां प्राचीन सभ्यताओं के केन्द्र थे, जैसे-सिन्धु घाटी, नील नदी घाटी।
→ बस्तियों का विकास – बस्तियों का विकास पानी की उपलब्धता, धरातल, प्राकृतिक सुन्दरता, यातायात (आवागमन) तथा संचार के साधनों पर निर्भर है।
→ विश्व गांव – दूरियां कम समय में तय हो जाने के कारण विश्व एक विश्व गांव (Global Village) बन गया है।
→ आवागमन के साधन – सड़कें, रेलें, जलमार्ग, वायुमार्ग तथा पाइप लाइनें प्रमुख साधन हैं।
→ प्रमुख महासागरीय मार्ग – स्वेज नहर, पनामा नहर, केप सागर, उत्तरी अन्ध महासागरीय मार्ग, शान्त महासागरीय मार्ग, प्रमुख महासागरीय मार्ग हैं।
→ संचार के साधन – डाक सेवा, टेलीफोन, मोबाइल फोन, रेडियो, मैगज़ीन, समाचार-पत्र तथा साइबर इंटरनेट प्रमुख संचार के साधन हैं।
ਮਨੁੱਖੀ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਬਸਤੀਆਂ, ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ PSEB 7th Class SST Notes
→ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਮਨੁੱਖ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਇਕ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਅੰਗ ਹੈ ।
→ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ-ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕ ਸਥਾਈ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ।
→ ਨਦੀ ਘਾਟੀਆਂ-ਉਪਜਾਊ ਨਦੀ ਘਾਟੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ-ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਨੀਲ ਨਦੀ ਘਾਟੀ ।
→ ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ-ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲੱਬਧਤਾ, ਧਰਾਤਲ, ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ।
→ ਵਿਸ਼ਵ ਪਿੰਡ-ਦੂਰੀਆਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਤੈਅ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਇਕ ਵਿਸ਼ਵ ਪਿੰਡ (Global Village) ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ।
→ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ-ਸੜਕਾਂ, ਰੇਲਾਂ, ਜਲ ਮਾਰਗ, ਵਾਯੂ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਪਾਈਪ ਲਾਈਨਾਂ ਪਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹਨ ।
→ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਮਾਰਗ-ਸਵੇਜ਼ ਨਹਿਰ, ਪਨਾਮਾ ਨਹਿਰ, ਕੇਪ ਸਾਗਰ, ਉੱਤਰੀ ਅੰਧ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਮਾਰਗ, ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਮਾਰਗ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਮਾਰਗ ਹਨ ।
→ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ-ਡਾਕ ਸੇਵਾ, ਟੈਲੀਫੋਨ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਰੇਡੀਓ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਸਾਇਬਰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ।