This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 26 Fundamental Rights, Directive Principles and Fundamental Duties will help you in revision during exams.
Fundamental Rights, Directive Principles and Fundamental Duties PSEB 8th Class SST Notes
→ Social Ideals or Goals: Every country has some of its definite goals which are determined for the unity, progress, and prosperity of the country. These are known as National Goals. India also has its own national goals.
→ Constitutional Ideals: Secularism, Justice, Liberty, Equality, Fraternity, National Unity, and Integrity are the main ideas of our Constitution.
→ Secular State: Our country is a secular country.
→ People of all religions are free to adopt any religion and propagate their religion.
→ Economic Equality: The meaning of economic equality is the minimum difference between the rich and poor of the state.
→ National Unity and Integrity: India is a vast country because of which it is the land of many languages, cultures, and religions.
→ All are free to develop their own culture.
→ But people, in many areas, start to give importance to their own language or region instead of national interests.
→ It leads to an attack on the basic unity of the country.
→ So our aim is to maintain national integration.
मौलिक अधिकार तथा मानवीय अधिकारों के कारण मौलिक कर्त्तव्य PSEB 8th Class SST Notes
→ अधिकार – अधिकार हमें समाज से प्राप्त सुविधाएं हैं। राज्य इन्हें उचित मानता है।
→ मौलिक अधिकार – नागरिकों के लिए संविधान में अंकित अधिकार मौलिक अधिकार कहलाते हैं। इनकी सुरक्षा के लिए संवैधानिक उपचारों की व्यवस्था की गई है।
→ महत्त्वपूर्ण मूल (मौलिक) अधिकार – धर्म की स्वतन्त्रता, स्वतन्त्रता तथा समानता के अधिकार बहुत-ही महत्त्वपूर्ण अधिकार हैं।
→ कर्त्तव्य – अधिकारों की सुरक्षा के लिए राज्य हमसे जो मांग करता है, वह हमारा कर्त्तव्य है। कर्तव्यों के बिना अधिकारों का कोई अर्थ नहीं है। इसलिए प्रत्येक अधिकार के साथ कर्तव्य जुड़ा है।
→ धर्म की स्वतन्त्रता – धर्म की स्वतन्त्रता का अर्थ है कि राज्य की दृष्टि में सभी धर्म समान हैं।
→ नागरिकों को कोई भी धर्म मानने की स्वतन्त्रता है। वे अपने धार्मिक स्थानों पर स्वतन्त्रतापूर्वक आजा सकते हैं और अपने ढंग से पूजा-पाठ कर सकते हैं।
→ सांस्कृतिक और शैक्षणिक अधिकार – हमारे देश के अल्पसंख्यकों को संविधान द्वारा अपनी शिक्षा संस्थाएं स्थापित करने का अधिकार प्राप्त है।
→ सरकार इन संस्थाओं को वित्तीय सहायता देने में कोई भेदभाव नहीं करती।
→ समानता का अधिकार – समानता के अधिकार के अनुसार देश के सभी नागरिक कानून के सामने समान हैं।
→ सभी के लिए एक जैसी न्याय प्रणाली अपनाई गई है। सभी नागरिक सार्वजनिक स्थानों का एक जैसा प्रयोग कर सकते हैं।
ਮੁੱਢਲੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਮੁੱਢਲੇ ਕਰਤੱਵ PSEB 8th Class SST Notes
→ ਅਧਿਕਾਰ-ਅਧਿਕਾਰ ਸਾਨੂੰ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਹੁਲਤਾਂ ਹਨ । ਰਾਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ।
ਮੁੱਢਲੇ ਅਧਿਕਾਰ-ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਲਈ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਅਧਿਕਾਰ ਮੁੱਢਲੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ।
→ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਢਲੇ (ਮੌਲਿਕ) ਅਧਿਕਾਰ-ਧਰਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਧਿਕਾਰ ਹਨ ।
→ ਕਰਤੱਵ-ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਰਾਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਜੋ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਡਾ ਕਰਤੱਵ ਹੈ । ਕਰਤੱਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਰੇਕ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾਲ ਕਰਤੱਵ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ।
→ ਧਰਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ-ਧਰਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਸਭ ਧਰਮ ਬਰਾਬਰ ਹਨ । ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਧਰਮ ਮੰਨਣ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੈ ।
→ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਆ-ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
→ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਅਧਿਕਾਰ-ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ।
→ ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ।
→ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ-ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮਾਨ ਹਨ । ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਨਿਆਂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।
→ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਰਵਜਨਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।