This PSEB 9th Class Science Notes Chapter 1 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਦਾਰ will help you in revision during exams.
PSEB 9th Class Science Notes Chapter 1 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਦਾਰ
→ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਜੋ ਸਥਾਨ ਘੇਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਤਨ ਅਤੇ ਪੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਦਾਰਥ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
→ ਭਾਰਤੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮੂਲਭੂਤ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਤੱਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਹਨ-ਹਵਾ, ਧਰਤੀ, ਅੱਗ, ਪਾਣੀ, ਆਕਾਸ਼ ।
→ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਪਦਾਰਥ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕਣ ਲਗਾਤਾਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਜ ਉਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਤੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਵਿਸਰਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕਣ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਦਾਰਥ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ-ਠੋਸ,ਦ੍ਰਵ ਅਤੇ ਗੈਸ ।
→ ਠੋਸ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਆਕਾਰ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਆਇਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਤਰਲ ਦਾ ਆਇਤਨ ਨਿਸਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਕਾਰ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਪਰ ਬਰਤਨ ਦਾ ਆਕਾਰ । ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਕਣ ਆਜ਼ਾਦ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
→ ਠੋਸ ਅਤੇ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਨਪੀੜਨਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । LPG ਅਤੇ CNG ਨੂੰ ਇਸਦੇ । ਦ੍ਰਵ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਸਿਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਪੀੜ ਕੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਰਣ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਅਨਿਯਮਿਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗੈਸ ਦਾ ਦਬਾਅ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
→ ਜਿਸ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਠੋਸ ਪਿਘਲ ਕੇ ਵ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਗਲਨਅੰਕ (ਪਿਘਲਣ ਦਰਜਾ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਦਾਰਥ (Matter)-ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਣ, ਜੋ ਸਥਾਨ ਘੇਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪੰਜ ਤੱਤਵ (Panch Tata)-ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਬਣਿਆ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਚ ਤੱਤਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੰਜ ਤੱਤ ਹਨ-ਹਵਾ, ਧਰਤੀ, ਅੱਗ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ।
→ ਵਿਸਰਣ (Diffusion)-ਦੋ ਵੱਖ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਵਿਸਰਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਠੋਸ (Solid)-ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਆਕਾਰ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀਮਾ, ਸਥਿਰ ਆਇਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਠੋਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਲ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਇਹ ਟੁੱਟ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ ।
→ ਦ੍ਰਵ (Liquid)-ਉਹ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਆਇਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੋਈ ਨਿਸਚਿਤ ਆਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਉਸੇ ਬਰਤਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦ੍ਰਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਗੈਸ (Gas)-ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਅ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
→ ਘਣਤਾ (Density)-ਕਿਸੇ ਤੱਤ ਦੇ ਪੁੰਜ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕਾਈ ਆਇਤਨ ਨੂੰ ਘਣਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਿਘਲਣ ਦਰਜਾ (Melting point)-ਜਿਸ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਠੋਸ ਪਿਘਲ ਕੇ ਵ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਪਿਘਲਣ ਦਰਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਸੰਗਲਣ (Fusion)-ਠੋਸ ਤੋਂ ਦ੍ਰਵ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਨੂੰ ਸੰਗਲਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਜੰਮਣਾ (Solidfication/freezing)-ਵ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਠੋਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਜੰਮਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਜੌਹਰ ਉੱਡਣ ਕਿਰਿਆ (Sublimation)-ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਦਵ ਵਿੱਚ ਬਦਲੇ ਬਿਨਾਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਠੋਸ ਬਣ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜੌਹਰ ਉੱਡਣ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਪਿਘਲਣ ਦੀ ਗੁਪਤ ਤਾਪ ਊਰਜਾ (Latent heat of melting)-ਇਹ ਤਾਪ ਦੀ ਉਹ ਮਾਤਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਧੇ ਦੇ ਠੋਸ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਵ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਬਰਫ਼ ਦੀ ਪਿਘਲਣ ਦੀ ਗੁਪਤ ਤਾਪ ਉਰਜਾ 80 Cal G-1 ਜਾਂ 80 K Cal kg-1 ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਵਾਸ਼ਪਣ ਦੀ ਗੁਪਤ ਤਾਪ ਊਰਜਾ (Latent heat of vaporization)-ਇਹ ਤਾਪ ਦੀ ਉਹ ਮਾਤਰਾ ਹੈ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਇਕਾਈ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਤ੍ਰ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਗੈਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਫ਼ ਦੀ ਗੁਪਤ ਤਾਪ ਉਰਜਾ 540 Cal ਜਾਂ 540 Cal/kg ਹੈ ।
→ ਸੰਗਲਣ ਦੀ ਗੁਪਤ ਤਾਪ ਊਰਜਾ (Latent heat of fusion)-ਵਾਯੁਮੰਡਲੀ ਦਬਾਅ ਤੇ 1 ਕਿਲੋ ਗ੍ਰਾਮ ਠੋਸ ਨੂੰ | ਉਸਦੇ ਪਿਘਲਾਓ ਦਰਜੇ ਤੇ ਵ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਜਿੰਨੀ ਤਾਪ ਊਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗਲਣ ਦੀ ਗੁਪਤ ਊਰਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਉਬਾਲ ਦਰਜਾ (Boiling point)-ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਦਬਾਅ ਤੇ ਉਹ ਨਿਸਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਵ ਉਬਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਉਬਾਲ ਦਰਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ (Evaporation)-ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਾਪ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵ ਦੇ ਖੁੱਲੀ ਸਤਹਿ ਤੋਂ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਖੁਸ਼ਕ ਬਰਫ਼ (Dry ice)-ਠੋਸ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਰੂਪ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਬਰਫ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਜਮਾਵ ਦਰਜਾ (Freezing Point)-ਜਿਸ ਨਿਸਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਦਵ ਆਪਣੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਠੋਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਜਮਾਵ ਦਰਜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਦ੍ਰਵਿਤ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਗੈਸ (Liquified Petroleum GaLPG)-ਉੱਚ ਦਬਾਅ ਤੇ ਬਿਊਟੇਨ ਨੂੰ ਨਪੀੜ ਕੇ ਬਾਲਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੈਸ ਨੂੰ ਵਿਤ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਗੈਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਨਪੀੜੀ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਕ ਗੈਸ (Compressed Natural Gas-CNG)-ਉੱਚ ਦਬਾਅ ’ਤੇ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਕ ਗੈਸ ਨੂੰ ਨਪੀੜ ਕੇ ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬਾਲਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੈਸ ਨੂੰ CNG ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।