This PSEB 9th Class Social Science Notes Geography Chapter 1b Punjab: Size and Location will help you in revision during exams.
Punjab: Size and Location PSEB 9th Class SST Notes
→ Punjab is considered the creator of Indian history and civilisation.
→ It was the birthplace of Harappa and Indus valley civilisation which was one of the most famous ancient civilisations of the world.
→ With the Indian partition in 1947, Punjab was also divided. Indian Punjab was called eastern Punjab.
→ Due to the partition, most of its fertile land went over to Pakistan. Only 34% of its total land remained in India.
→ In the formation of Punjab’s civilisation, Aryans, Greeks, Kushanas, Mughals, and Afghans played a very important role.
→ The ancient names of Punjab were Saptsindu, Panjnad, Lahore Suba, Pentapotamia, Tak Pradesh, etc.
→ Present Punjab is only 20% of undivided Punjab.
→ From 1948 to 1956, many of Punjab’s areas were included in the PEPSU area.
→ There are 5 administrative divisions, 22 districts, 91 Tehsils, and 150 blocks in Punjab.
→ Pathankot is the smallest district of Punjab.
→ The ancient names of Ravi, Beas, and Satluj were Purushvi, Vipasha, and Satudari respectively.
→ Kapurthala, Patiala, Sangrur, Nabha, and Malerkotla were principality cities of Punjab.
→ Ludhiana district touches the boundaries of seven districts of Punjab.
पंजाब : आकार व स्थिति PSEB 9th Class SST Notes
→ पंजाब को भारतीय इतिहास तथा सभ्यता का निर्माता कहा जाता है। यह हड़प्पा अथवा सिंधु घाटी की सभ्यता का निवास स्थान रहा है जो संसार की सबसे प्राचीन सभ्यताओं में से एक थी।
→ 1947 के भारत विभाजन के साथ ही पंजाब का विभाजन भी हो गया। भारतीय पंजाब पूर्वी पंजाब कहलाया।
→ विभाजन के कारण पंजाब का अधिकतर उपजाऊ भाग पाकिस्तान में चला गया। इसका केवल 34% भाग ही भारत में रहा।
→ आज का पंजाब (पूर्वी पंजाब) अविभाजित पंजाब का मात्र 20 प्रतिशत है।
→ पंजाब की सभ्यता के निर्माण में आर्यों, यूनानियों, कुषाणों, मुग़लों तथा अफ़गानों आदि की सभ्यताओं का योगदान रहा है।
→ पंजाब के पुराने नाम हैं-सप्तसिंधु, पंचनद, पैंटापोटामिया और टक्क प्रदेश।
→ 1948 से 1956 तक पंजाब के बहुत से इलाके पैप्सू प्रांत में शामिल थे।
→ पंजाब में 5 प्रशासनिक मंडल, 22 ज़िले, 86 तहसीलें और 145 ब्लाक हैं।
→ पंजाब का सबसे छोटा ज़िला पठानकोट है।
→ रावी, ब्यास तथा सतलुज के पुराने नाम क्रमशः पुरूषिणी, विपासा तथा सुतुदरी थे।
→ कपूरथला, पटियाला, संगरूर, नाभा, मालेरकोटला आदि पंजाब के रियासती शहर हैं। ये कभी देश की रियासतें थीं।
→ लुधियाना जिला को पंजाब के अन्य सात जिलों की सीमाएं छती हैं।
ਪੰਜਾਬ: ਅਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ PSEB 9th Class SST Notes
→ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ ।
→ 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਵੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੀ ਵੰਡ ਹੋ ਗਈ । ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਕਹਿਲਾਇਆ ।
→ ਵੰਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਪਜਾਊ ਭਾਗ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਦਾ ਕੇਵਲ 34% ਭਾਗ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ।
→ ਅੱਜ ਦਾ ਪੰਜਾਬ (ਪੂਰਵੀ ਪੰਜਾਬ ਅਣਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ ।
→ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਆਰੀਆਂ, ਯੂਨਾਨੀਆਂ, ਕੁਸ਼ਾਨਾਂ, ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
→ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਮ ਹਨ-ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ, ਪੰਚਨਦ, ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ ਅਤੇ ਟਕ ਦੇਸ਼ ।
→ 1948 ਤੋਂ 1956 ਤਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਪੈਪਸੂ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ।
→ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 5 ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਮੰਡਲ, 22 ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, 86 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਅਤੇ 145 ਬਲਾਕ ਹਨ ।
→ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਠਾਨਕੋਟ ਹੈ ।
→ ਰਾਵੀ, ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਮ ਕੁਮਵਾਰ : ਪੁਰੂਸ਼ਿਵੀ, ਵਿਪਾਸਾ ਅਤੇ ਸੁਤੂਦਰੀ ਸਨ ।
→ ਕਪੂਰਥਲਾ, ਪਟਿਆਲਾ, ਸੰਗਰੂਰ, ਨਾਭਾ ਅਤੇ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਆਦਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਿਆਸਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ । ਇਹ ਕਦੀ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ ।
→ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਸੱਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਹੱਦ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।