PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Find the value of the following :

Question 1.
cos-1 (cos \(\frac{13 \pi}{6}\)).
Solution.
We know that cos-1(cos x) = x if x ∈ [0, π], which is the principal value of cos-1 x.
Here, \(\frac{13 \pi}{6}\) ∉ [0, π].
Now, cos-1 (cos \(\frac{13 \pi}{6}\)) can be written as
cos-1 (cos \(\frac{13 \pi}{6}\)) = cos-1 [cos (2π + \(\frac{pi}{6}\))]
= cos-1 [cos (\(\frac{pi}{6}\))],
where \(\frac{pi}{6}\) ∈ [0, π]
[∵ cos(2π + x) = cos x]
∴ cos-1 (cos \(\frac{13 \pi}{6}\)) = cos-1 [cos (\(\frac{pi}{6}\))]
= \(\frac{pi}{6}\).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 2.
tan-1 (tan \(\frac{7 \pi}{6}\))
Solution.
We know that tan-1(tan x) = x if x ∈ (\(-\frac{\pi}{2}, \frac{\pi}{2}\)) which is the principal value of cos-1 x.
Here, \(\frac{7 \pi}{6}\) ∉ (\(-\frac{\pi}{2}, \frac{\pi}{2}\))
Now, tan-1 (tan \(\frac{7 \pi}{6}\)) can be written as
tan-1 (tan \(\frac{7 \pi}{6}\)) = tan-1 (tan (π + \(\frac{\pi}{6}\)))
= tan-1 [tan (\(\frac{\pi}{6}\))]
where \(\frac{pi}{6}\) ∈ (\(-\frac{\pi}{2}, \frac{\pi}{2}\))
[∵ tan(π + x) = tan x]
∴ tan-1 (tan \(\frac{7 \pi}{6}\)) = tan-1 [tan (\(\frac{\pi}{6}\))]
= \(\frac{pi}{6}\)

Prove that

Question 3.
2 sin-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{24}{7}\).
Solution.
Let sin-1 \(\frac{3}{5}\) = x.
Then, sin x = \(\frac{3}{5}\)
⇒ cos x = \(\sqrt{1-\left(\frac{3}{5}\right)^{2}}=\sqrt{1-\frac{9}{25}}=\sqrt{\frac{25-9}{25}}=\sqrt{\frac{16}{25}}=\frac{4}{5}\)
∴ tan x = \(\frac{3 / 5}{4 / 5}=\frac{3}{4}\)
∴ x = tan-1 \(\frac{3}{4}\)
⇒ sin-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{3}{4}\)
Now, we have
L.H.S = 2 sin-1 \(\frac{3}{5}\) = 2 tan-1 \(\frac{3}{4}\)
= tan-1 \(\left(\frac{2 \times \frac{3}{4}}{1-\left(\frac{3}{4}\right)^{2}}\right)\)

[∵ 2 tan-1 x = tan-1 \(\frac{2 x}{1-x^{2}}\)]

= tan-1 \(\left(\frac{\frac{3}{2}}{\frac{16-9}{16}}\right)\)

= tan-1 \(\left(\frac{3}{2} \times \frac{16}{7}\right)\)

= tan-1 \(\frac{24}{7}\)

= R.H.S.
Hence proved.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 4.
sin-1 \(\frac{8}{17}\) + sin-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{77}{36}\)
solution.
Let sin-1 \(\frac{8}{17}\) = x.
Then, sin x = \(\frac{8}{17}\)
⇒ cos x = \(\sqrt{1-\left(\frac{8}{17}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{225}{289}}=\frac{15}{17}\)
∴ tan x = \(\frac{8 / 17}{15 / 17}=\frac{8}{15}\)
⇒ x = tan-1 \(\frac{8}{15}\)
∴ sin-1 \(\frac{8}{17}\) = tan-1 \(\frac{8}{15}\) …………..(i)

Now, let sin-1 \(\frac{3}{5}\) = y.
Then, sin y = \(\frac{3}{5}\)
⇒ cos y = \(\sqrt{1-\left(\frac{3}{5}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{16}{25}}=\frac{4}{5}\)
∴ tan y = \(\frac{3 / 5}{4 / 5}=\frac{3}{4}\)
⇒ y = tan-1 \(\frac{3}{4}\)
∴ sin-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{3}{4}\) …………..(ii)

Now, we have
L.H.S = sin-1 \(\frac{8}{17}\) + sin-1 \(\frac{3}{5}\)
[Using Eqs. (i) and (ii)]
= tan-1 \(\frac{8}{15}\) + tan-1 \(\frac{3}{4}\)
= tan-1 \(\frac{\frac{8}{15}+\frac{3}{4}}{1-\frac{8}{15} \times \frac{3}{4}}\)
= tan-1 \(\left(\frac{32+45}{60-24}\right)\)
[tan-1 x + tan-1 y = tan-1 \(\left(\frac{x+y}{1-x y}\right)\)]
= tan-1 \(\frac{77}{36}\)
= R.H.S
Hence proved.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 5.
cos-1 \(\frac{4}{5}\) + cos-1 \(\frac{12}{13}\) = cos-1 \(\frac{33}{65}\)
Solution.
Let cos-1 \(\frac{4}{5}\) = x
Then, cos x = \(\frac{4}{5}\)
⇒ sin x = \(\sqrt{1-\left(\frac{4}{5}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{9}{25}}=\frac{3}{5}\)
∴ tan x = \(\frac{3 / 5}{4 / 5}=\frac{3}{4}\) …………(i)

⇒ x = tan-1 \(\frac{3}{4}\)
Now, let cos-1 \(\frac{12}{13}\) = y.
Then cos y = \(\frac{12}{13}\)
⇒ sin y = \(\sqrt{1-\left(\frac{12}{13}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{25}{169}}=\frac{5}{13}\)
∴ tan y = \(\frac{5 / 13}{12 / 13}=\frac{5}{12}\)
⇒ y = tan-1 \(\frac{5}{12}\)
∴ cos-1 \(\frac{12}{13}\) = tan-1 \(\frac{5}{12}\) ……………(ii)

Let cos-1 \(\frac{33}{65}\) = z.
Then, cos z = \(\frac{33}{65}\)
⇒ sin z = \(\sqrt{1-\left(\frac{33}{65}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{3136}{4225}}=\frac{56}{65}\)
∴ tan z = \(\frac{56 / 65}{33 / 65}=\frac{56}{33}\)
⇒ z = tan-1 \(\frac{56}{33}\)
∴ cos-1 \(\frac{33}{65}\) = tan-1 \(\frac{56}{33}\) …………..(iii)

Now, we have
L.H.S = cos-1 \(\frac{4}{5}\) + cos-1 \(\frac{12}{13}\)
= \(\frac{3 / 5}{4 / 5}=\frac{3}{4}\) + tan-1 \(\frac{5}{12}\)
[∵ Usin Eqs. (i) and (ii)]
= tan-1 \(\frac{\frac{3}{4}+\frac{5}{12}}{1-\frac{3}{4} \cdot \frac{5}{12}}\)
[∵ tan-1 x + tan-1 y = tan-1 \(\left(\frac{x+y}{1-x y}\right)\)]
= tan-1 \(\frac{36+20}{48-15}\)
= tan-1 \(\frac{56}{33}\)
= cos-1 \(\frac{33}{65}\) = R.H.S
Hence proved.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 6.
cos-1 \(\frac{12}{13}\) + sin-1 \(\frac{3}{5}\) = sin-1 \(\frac{56}{65}\)
Solution.
Let sin-1 \(\frac{3}{5}\) = x.
Then, sin x = \(\frac{3}{5}\)
⇒ cos x= \(\sqrt{1-\left(\frac{3}{5}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{16}{25}}=\frac{4}{5}\)
∴ tan x = \(\frac{3 / 5}{4 / 5}=\frac{3}{4}\)
⇒ x = tan-1 \(\frac{3}{4}\)
∴ sin-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{3}{4}\) …………(i)

Now, let cos-1 \(\frac{12}{13}\) = y.
Then, cos y = \(\frac{12}{13}\)
⇒ sin y = \(\sqrt{1-\left(\frac{12}{13}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{25}{169}}=\frac{5}{13}\)
∴ tan y = \(\frac{5 / 13}{12 / 13}=\frac{5}{12}\)
⇒ y = tan-1 \(\frac{5}{12}\)
∴ cos-1 \(\frac{12}{13}\) = tan-1 \(\frac{5}{12}\) ………………(ii)

Let sin-1 \(\frac{56}{65}\) = z.
Then, sin z = \(\frac{56}{65}\)
⇒ cos z = \(\sqrt{1-\left(\frac{56}{65}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{1089}{4225}}=\frac{33}{65}\)
∴ tan z = \(\frac{56 / 65}{33 / 65}=\frac{56}{33}\)
⇒ z = tan-1 \(\frac{56}{33}\)
∴ sin-1 \(\frac{56}{65}\) = tan-1 \(\frac{56}{33}\) …………….(iii)

Now, we have
L.H.S. = cos-1 \(\frac{12}{13}\) + sin-1 \(\frac{3}{5}\)
= tan-1 \(\frac{3}{4}\) + tan-1 \(\frac{5}{12}\)
[Using Eqs. (i) and (ii)]
= tan-1 \(\frac{\frac{5}{12}+\frac{3}{4}}{1-\frac{5}{12} \cdot \frac{3}{4}}\)

[∵ tan-1 x + tan-1 y = tan-1 \(\left(\frac{x+y}{1-x y}\right)\)]
= tan-1 \(\frac{20+36}{48-15}\)
= tan-1 \(\frac{56}{33}\)
= sin-1 \(\frac{56}{65}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 7.
tan-1 \(\frac{63}{16}\) = sin-1 \(\frac{5}{13}\) + cos -1 \(\frac{3}{5}\)
Solution.
Let sin-1 \(\frac{5}{13}\) = x
Then, sin x = \(\frac{5}{13}\)
⇒ cos x = \(\sqrt{1-\left(\frac{5}{13}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{144}{169}}=\frac{12}{13}\)
∴ tan x = \(\frac{5 / 13}{12 / 13}=\frac{5}{12}\)
⇒ x = tan-1 \(\frac{5}{12}\)
∴ sin-1 \(\frac{5}{13}\) = tan-1 \(\frac{5}{12}\) ………….(i)

Let cos-1 \(\frac{3}{5}\) = y.
Then, cos y = \(\frac{3}{5}\)
⇒ sin y = \(\sqrt{1-\left(\frac{3}{5}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{16}{25}}=\frac{4}{5}\)
∴ tan y = \(\sqrt{1-\left(\frac{3}{5}\right)^{2}}=\sqrt{\frac{16}{25}}=\frac{4}{5}\)
⇒ y = tan-1 \(\frac{4}{5}\)
∴ cos-1 \(\frac{3}{5}\) = tan-1 \(\frac{4}{5}\) ………………(ii)

Using Eqs. (i) and (ii), we have
R.H.S = sin-1 \(\frac{5}{13}\) + cos-1 \(\frac{3}{5}\)
= tan-1 \(\frac{5}{12}\) + tan-1 \(\frac{4}{5}\)
[∵ tan-1 x + tan-1 y = tan-1 \(\left(\frac{x+y}{1-x y}\right)\)]
= tan-1 \(\left(\frac{\frac{5}{12}+\frac{4}{3}}{1-\frac{5}{12} \times \frac{4}{3}}\right)\)

= tan-1 \(\left(\frac{15+48}{36-20}\right)\)

= tan-1 \(\frac{63}{16}\) = L.H.S

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 8.
tan-1 \(\frac{1}{5}\) + tan-1 \(\frac{1}{7}\) + tan-1 \(\frac{1}{3}\) + tan-1 \(\frac{1}{8}\) = \(\frac{\pi}{4}\)
Solution.
tan-1 \(\frac{1}{5}\) + tan-1 \(\frac{1}{7}\) + tan-1 \(\frac{1}{3}\) + tan-1 \(\frac{1}{8}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise 1

Question 9.
tan-1 √x = \(\frac{1}{2}\) cos-1 \(\left(\frac{1-x}{1+x}\right)\), x ∈ [0, 1]
Solution.
Let x = tan2 θ.
Then, √x = tan θ
⇒ θ = tan-1 √x
∴ \(\frac{1-x}{1+x}=\frac{1-\tan ^{2} \theta}{1+\tan ^{2} \theta}\) = cos 2θ
[∵ cos 2θ = \(\frac{1-\tan ^{2} \theta}{1+\tan ^{2} \theta}\)]
Now, we have
R.H.S = \(\frac{1}{2}\) cos-1 \(\left(\frac{1-x}{1+x}\right)\)
= \(\frac{1}{2}\) cos-1 2θ = θ
= tan-1 √x = L.H.S
Hence Proved.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 10.
cot-1 \(\left(\frac{\sqrt{1+\sin x}+\sqrt{1-\sin x}}{\sqrt{1+\sin x}-\sqrt{1-\sin x}}\right)=\frac{x}{2}\), x ∈ (0, \(\frac{\pi}{4}\))
Solution.
Consider, \(\left(\frac{\sqrt{1+\sin x}+\sqrt{1-\sin x}}{\sqrt{1+\sin x}-\sqrt{1-\sin x}}\right)\)

= \(\frac{(\sqrt{1+\sin x}+\sqrt{1-\sin x})^{2}}{(\sqrt{1+\sin x})^{2}-(\sqrt{1-\sin x})^{2}}\) (By rationalising)

= \(\frac{(1+\sin x)+(1-\sin x)+2 \sqrt{(1+\sin x)(1-\sin x)}}{1+\sin x-1+\sin x}\)

= \(\frac{2\left(1+\sqrt{\left.1-\sin ^{2} x\right)}\right.}{2 \sin x}=\frac{1+\cos x}{\sin x}=\frac{2 \cos ^{2} \frac{x}{2}}{2 \sin \frac{x}{2} \cos \frac{x}{2}}\)

= cot \(\frac{x}{2}\)

L.H.S = cot-1 \(\left(\frac{\sqrt{1+\sin x}+\sqrt{1-\sin x}}{\sqrt{1+\sin x}-\sqrt{1-\sin x}}\right)\)

= cot-1 (cot \(\frac{x}{2}\))
= \(\frac{x}{2}\) = R.H.S
Hence proved.

Question 11.
tan-1 \(\left(\frac{\sqrt{1+x}-\sqrt{1-x}}{\sqrt{1+x}+\sqrt{1-x}}\right)\) = \(\frac{\pi}{4}-\frac{1}{2} \cos ^{-1} x\), \(-\frac{1}{\sqrt{2}}\) ≤ x ≤ 1.
[Hint: put x = cos 2θ]
Solution.
Put x = cos 2θ, so that θ = \(\frac{1}{2}\) cos-1 x.
Then, we have

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise 2

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 12.
\(\frac{9 \pi}{8}-\frac{9}{4} \sin ^{-1} \frac{1}{3}=\frac{9}{4} \sin ^{-1} \frac{2 \sqrt{2}}{3}\)
Solution.
L.H.S = \(\frac{9 \pi}{8}-\frac{9}{4} \sin ^{-1} \frac{1}{3}\)

= \(\frac{9}{4}\left(\frac{\pi}{2}-\sin ^{-1} \frac{1}{3}\right)\)

= \(=\frac{9}{4}\left(\cos ^{-1} \frac{1}{3}\right)\) [∵ sin-1 x + cos-1 x = \(\frac{\pi}{2}\)]

= \(\frac{9}{4}\left(\sin ^{-1} \sqrt{1-\left(\frac{1}{3}\right)^{2}}\right)\)
[∵ cos-1 x = sin-1 \(\sqrt{1-x^{2}}\)]

= \(\frac{9}{4} \sin ^{-1} \sqrt{\frac{8}{9}}\)

= \(\frac{9}{4} \sin ^{-1} \frac{2 \sqrt{2}}{3}\)

= R.H.S
Hence proved.

Direction (13 – 17): Solve the following equations.

Question 13.
2 tan-1 (cos x) = tan-1 (2cosec x)
Solution.
We have, 2 tan-1 (cos x) = tan-1 (2 cosec x)
⇒ tan-1 \(\left(\frac{2 \cos x}{1-\cos ^{2} x}\right)\) = tan-1 (2 cosec x)

[∵ 2 tan-1 x = tan-1 \(\frac{(2 x)}{1-x^{2}}\)]

⇒ \(\left(\frac{2 \cos x}{1-\cos ^{2} x}\right)\) = 2 cosec x

⇒ \(\frac{2 \cos x}{\sin ^{2} x}=\frac{2}{\sin x}\)

⇒cos x = sin x

⇒ tan x = 1 = tan \(\frac{\pi}{4}\).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 14.
tan-1 \(\frac{1-x}{1+x}\) = \(\frac{1}{2}\) tan-1 x, (x > 0)
Solution.
We have, sin-1 (1 – x) – 2 sin-1 x = \(\frac{\pi}{2}\)
⇒ – 2 sin-1 x = \(\frac{\pi}{2}\) – sin-1 (1 – x)
⇒ – 2 sin-1 x = cos-1 (1 – x) ………….(i)
Let sin-1 x = θ
⇒ sin θ = x
⇒ cos θ = \(\sqrt{1-x^{2}}\)
∴ θ = cos-1 \(\sqrt{1-x^{2}}\)
∴ sin-1 x = cos-1 \(\sqrt{1-x^{2}}\)
Therefore, from Eq. (i), we have
– 2 cos-1 (\(\sqrt{1-x^{2}}\) ) = cos-1 (1 – x)
Put x = sin y. Then, we have
– 2 cos-1 (\(\)) = cos-1 (1 – sin y)
⇒ – 2 cos-1 (cos y) = cos-1 (1 – sin y)
⇒ – 2y = cos-1 (1 – sin y)
⇒ 1 – sin y = cos(- 2y) = cos 2y
⇒ 1 – sin y = 1 – 2 sin2 y
⇒ 2 sin2 y – sin y = 0
⇒ sin y(2 sin y – 1) = 0
sin y = 0 or \(\frac{1}{2}\)
∴ x = 0 or x = \(\frac{1}{2}\)
But, when x = \(\frac{1}{2}\), it can be observed that
We have, tan-1 \(\frac{1-x}{1+x}\) = \(\frac{1}{2}\) tan-1 x
⇒ tan-1 1 – tan-1 x = \(\frac{1}{2}\) tan-1 x
[∵ tan-1 x – tan-1 y = tan-1 \(\frac{(x-y)}{1+x y}\)]
[∵ tan-1 (1) = \(\frac{\pi}{4}\)]
⇒ \(\frac{\pi}{4}\) = \(\frac{3}{2}\) tan-1 x
⇒ tan-1 x = \(\frac{\pi}{6}\)
⇒ x = tan \(\frac{\pi}{6}\)
∴ x = \(\frac{1}{\sqrt{3}}\).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 15.
sin(tan-1 x), |x| < 1 is equal to
(A) \(\frac{x}{\sqrt{1-x^{2}}}\)

(B) \(\frac{1}{\sqrt{1-x^{2}}}\)

(C) \(\frac{1}{\sqrt{1+x^{2}}}\)

(D) \(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\)
Solution.
Let tan-1 x = y.
Then, tan y = x
⇒ sin y = \(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\)
∴ y = sin-1 (\(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\))
⇒ tan-1 x = sin-1 (\(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\))
Now, sin(tan-1 x) = sin(sin-1 (\(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\)))
= \(\frac{x}{\sqrt{1+x^{2}}}\)
The correct answer is (D).

Question 16.
sin-1 (1 – x) – 2 sin-1 x = \(\frac{\pi}{2}\), then x is equal to
(A) 0, \(\frac{1}{2}\)
(B) 1, \(\frac{1}{2}\)
(C) 0
(D) \(\frac{1}{2}\)
Solution.
Given, sin-1 (1 – x) – 2 sin-1 x = \(\frac{\pi}{2}\)
putting \(\frac{\pi}{2}\) = sin-1 (1 – x) + cos-1 (1 – x)
or sin-1 (1 – x) – 2 sin-1 (1 – x) = sin-1 (1 – x) + cos-1 (1 – x)
⇒ – 2 sin-1 x = cos-1 (1 – x)
Let sin-1 x = α
∴ sin α = x
∴ – 2 sin-1 x = – 2 α = cos-1 (1 – x)
or cos 2α = 1 – x [∵ cos(- θ) = cos θ]
∴ 1 – 2 sin2 α = (1 – x)
Putting sin α = x
⇒ 1 – 2x2 = 1 – x
or 2x2 – x = 0
x(2x – 1) = 0
∴ x = 0, \(\frac{1}{2}\)
But x = \(\frac{1}{2}\) does not satisfy the equation.
∴ x = 0
Hence, the correct answer is (C).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise

Question 17.
tan-1 \(\left(\frac{x}{y}\right)\) – tan-1 \(\frac{x-y}{x+y}\) is equal to
(A) \(\frac{\pi}{2}\)

(B) \(\frac{\pi}{3}\)

(C) \(\frac{\pi}{4}\)

(D) \(\frac{3 \pi}{4}\)
Solution.
We have tan-1 \(\left(\frac{x}{y}\right)\) – tan-1 \(\frac{x-y}{x+y}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 2 Inverse Trigonometric Functions Miscellaneous Exercise 3

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 Textook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

DirectIon (1 – 11): Differentiate the following functions w.r.t. x:

Question 1.
cos x . cos 2x . cos 3x
Solution.
Let y = cos x . cos 2x . cos 3x
Taking logarithm on othsides, we get
log y = log(cos x . cos 2x . cos 3x)
⇒ log y = log (cos x) + log (cos 2x) + log (cos 3x)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{\cos x}\) \(\frac{d}{d x}\) (cos x) + \(\frac{1}{\cos 2 x}\) . \(\frac{d}{d x}\) (cos 2x) + \(\frac{1}{\cos 3 x}\) . \(\frac{d}{d x}\) (cos 3x)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = y \(\left[-\frac{\sin x}{\cos x}-\frac{\sin 2 x}{\cos 2 x} \cdot \frac{d}{d x}(2 x)-\frac{\sin 3 x}{\cos 3 x} \cdot \frac{d}{d x}(3 x)\right]\)

∴ \(\frac{d y}{d x}\) = – cos x . cos 2x . cos 3x [tan x + 2 tan 2x + 3 tan 3x]

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 2.
\(\sqrt{\frac{(x-1)(x-2)}{(x-3)(x-4)(x-5)}}\)

Solution.
Let y = \(\sqrt{\frac{(x-1)(x-2)}{(x-3)(x-4)(x-5)}}\)

Taking logarithm on othsides, we get
log y = log \(\sqrt{\frac{(x-1)(x-2)}{(x-3)(x-4)(x-5)}}\)

⇒ log y = \(\frac{1}{2}\) log \(\sqrt{\frac{(x-1)(x-2)}{(x-3)(x-4)(x-5)}}\)

⇒ log y = \(\frac{1}{2}\) – [log {(x – 1) (x – 2)} – log {(x – 3) (x – 4) (x – 5)}]

⇒ log y = \(\frac{1}{2}\) [log (x – 1) + log (x – 2) – log (x – 3) – log (x – 4) – log (x – 5)]

On differentiating bothsides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 2

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 1

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 3.
(log x)cos x
Solution.
Let y = (log x)cos x
On differentiating bothsides w.r.t x, we get

\(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (cos x) × log(log x) + cos x × \(\frac{d}{d x}\) [log (log x)]

⇒ \(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = – sin x log (log x) + cos x × \(\frac{1}{\log x}\) . \(\frac{d}{d x}\) (log x)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = y [- sin x log (log x) + \(\frac{\cos x}{\log x} \times \frac{1}{x}\)]

∴ \(\frac{d y}{d x}\) = (log x)cos x [\(\frac{\cos x}{x \log x}\) – sin x log (log x)]

Question 4.
xx – 2sin x
Solution.
Let y = xx – 2sin x
Also, let xx = u and 2sin x = v
∴ y = u – v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) – \(\frac{d v}{d x}\)
Now, u = xx
Taking lagarithm on bothsides, we get
log u = x log x
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{u}\) . \(\frac{d u}{d x}\) = [\(\frac{d}{d x}\) (x) × log x + x × \(\frac{d}{d x}\) (log x)]

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = u [1 × log x + x × \(\frac{1}{x}\)]

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xx (log x + 1)

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xx (1 + log x)
And, v = 2sin x
Taking lagarithm on bothsides, we get
log v = sin x log 2
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{v}\) . \(\frac{d v}{d x}\) = log 2 . [\(\frac{d}{d x}\) (sin x)

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = v log 2 cos x

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = 2sin x cos x log 2

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = xx (1 + log x) – 2sin x cos x log 2.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 5.
(x + 3)2 . (x + 4)3 . (x + 5)4
Solution.
Let y = (x + 3)2 . (x + 4)3 . (x + 5)4
Taking lagarithm on bothsides, we get
log y = log (x + 3)2 + log (x + 4)3 + log (x + 5)4
log y = 2 log (x + 3) + 3 log (x + 4) + 4 log (x + 5)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = 2 . \(\frac{1}{x+3}\) . \(\frac{d}{d x}\) (x + 3) + 3 . \(\frac{1}{x+4}\) . \(\frac{d}{d x}\) (x + 4) + 4 . \(\frac{1}{x +5}\) \(\frac{d}{d x}\) (x + 5)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = y \(\left[\frac{2}{x+3}+\frac{3}{x+4}+\frac{4}{x+5}\right]\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (x + 3)2 . (x + 4)3 . (x + 5)4 \(\left[\frac{2}{x+3}+\frac{3}{x+4}+\frac{4}{x+5}\right]\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (x + 3)2 + (x + 4)3 + (x + 5)4 . \(\left[\frac{2(x+4)(x+5)+3(x+3)(x+5)+4(x+3)(x+4)}{(x+3)(x+4)(x+5)}\right]\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (x + 3) (x + 4)2 (x + 5)3 . [2 (x2 + 9x + 20) + 3 (x2 + 8x + 15 + 4 (x2 + 7x + 12)]

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (x + 3) (x + 4)2 (x + 5)3 . [2x2 + 18x + 40 + 3x2 + 24x + 45 + 4x2 + 28x + 48]

∴ \(\frac{d y}{d x}\) = (x + 3) (x + 4)2 (x + 5)3 (9x2 + 70x + 133)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 6.
\(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}+x^{\left(1+\frac{1}{x}\right)}\)
Solution.
Let y = \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}+x^{\left(1+\frac{1}{x}\right)}\)

Also, let u = \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}\) and v = \(x^{\left(x+\frac{1}{x}\right)}\)

∴ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\)
Then, u = \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}\)
⇒ log u = log \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}\)
⇒ log u = x log (x + \(\frac{1}{x}\)) (Taking log on bothsides)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 3

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 4

\(\frac{d y}{d x}\) = v \(\left(\frac{-\log x+x+1}{x^{2}}\right)\)

\(\frac{d y}{d x}\) = \(x^{\left(1+\frac{1}{x}\right)}\left(\frac{x+1-\log x}{x^{2}}\right)\) ………….(iii)

Therefore from eqs. (i), (ii) and (iii), we get

\(\frac{d y}{d x}\) = \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{x}\left[\frac{x^{2}-1}{x^{2}+1}+\log \left(x+\frac{1}{x}\right)\right]+x^{\left(1+\frac{1}{x}\right)}\left(\frac{x+1-\log x}{x^{2}}\right)\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 7.
(log x)x + xlog x
Solution.
Let y = (log x)x + xlog x
Also, let u = (log x)x and v = xlog x
∴ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\) ………….(i)
Then, u = (log x)x
⇒ log u = log [(log x)x]
(Taking log on bothsides)
⇒ log u = x log (log x)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 5

Again, v = xlog x
⇒ log v = log (xlog x) (Taking log on bothsides)
⇒ log v = log x log x
= (log x)2
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{v}\) \(\frac{d v}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) [(log x)2]

⇒ \(\frac{1}{v}\) \(\frac{d v}{d x}\) = 2 (log x) . \(\frac{d}{d x}\) (log x)

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = 2v (log x) . \(\frac{1}{x}\)

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = 2xlog x \(\frac{\log x}{x}\)

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = 2xlog x – 1 . log x
Therefore, from Eqs. (i), (ii) and (iii), we get

\(\frac{d y}{d x}\) = (log x)log x – 1 [1 + log x . log (log x)] + 2xlog x – 1 . log x

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 8.
(sin x)x + sin-1 √x
Solution.
Let y = (sin x)x + sin-1 √x
Also, let u = (sin x)x and v = sin-1 √x
⇒ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\) ………….(i)
Then, u = (sin x)x
⇒ log u = log (sin x)x (Taking log on bothsides)
log u = x log (sin x)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 6

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 9.
xsin x + (sin x)cos x
Solution.
Let y = xsin x + (sin x)cos x
also, let u = xsin x and v = (sin x)cos x
⇒ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\)
Then, u = xsin x
⇒ log u = log (xsin x) (Taking log on bothsides)
⇒ log u = sin x log x
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{u}\) . \(\frac{d u}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (sin x) . log x + sin x . \(\frac{d}{d x}\) (log x)

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = u [cos x log x + sin x . \(\frac{1}{x}\)]

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xsin x [cos x log x + \(\frac{\sin x}{x}\)] …………..(ii)
Again, v = (sin x)cos x
⇒ log v = log (sin x)cos x
⇒ log v = cos x log (sin x)
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{v}\) . \(\frac{d v}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (cos x) × log(sin x) + cos x × \(\frac{d}{d x}\) [log(sin x)]

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = v[- sin x . log(sin x) + cos x . \(\frac{1}{\sin x} \cdot \frac{d}{d x}\) (sin x)]

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = (sin x)cos x [- sin x log sin x + \(\frac{\cos x}{\sin x}\) cos x]

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = (sin x)cos x [- sin x log . sin x + cot x cos x]

⇒ \(\frac{d v}{d x}\) = (sin x)cos x [cot x cos x – sin x log sin x] ……………(iii)
Therefore, from Eqs. (i), (ii) and (iii), we get
\(\frac{d v}{d x}\) = xsin x [cos x log x + \(\frac{\sin x}{x}\)] + (sin x)cos x [cot x cos x – sin x log sin x]

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 10.
xx cos x + \(\frac{x^{2}+1}{x^{2}-1}\)
Solution.
Let y = xx cos x + \(\frac{x^{2}+1}{x^{2}-1}\)
Also, let u = xcos x and v = \(\frac{x^{2}+1}{x^{2}-1}\)
⇒ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\) …………..(i)
Then, u = xx cos x
⇒ log u = log (x)x cos x (Taking log on bothsides)
⇒ log u = x cos x log x
On differentiating bothsides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{u}\) . \(\frac{d u}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (x) . cos x . log x + x . \(\frac{d}{d x}\) (cos x) . log x + x cos x . \(\frac{d}{d x}\) (log x)

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = u [1 . cos x . log x + x . (- sin x) log x + x cos x . \(\frac{1}{x}\)]

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xx cos x (cos x log x – x sin x log x + cos x)

\(\frac{d u}{d x}\) = xx cos x [cos x (1 + log x) – x sin x log x] …………..(ii)

Again, v = \(\frac{x^{2}+1}{x^{2}-1}\)

⇒ log v = log(x2 + 1) – log (x – 1) (Taking log on both sides)
On differentiating both sides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 7

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 11.
(x cos x)x + (x sin x)\(\frac{1}{x}\)
Solution.
Let y = (x cos x)x + (x sin x)\(\frac{1}{x}\)
Also, let u = (x cos x)x and v = (x sin x)\(\frac{1}{x}\)
⇒ y = u + v
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\)
Then, u = (x cos x)x
⇒ log u = log (x cos x)x (Taking log on both sides)
⇒ log u = x log (x cos x)
⇒ log u = x[log x + log cos x]
⇒ log u = x log x + x log cos x
On differentiating both sides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 8

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = (x cos x)x [(1 + log x) + (log cos x – x tan x)]
⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = (x cos x)x [1 – x tan x + (log x + log cos x)]
⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = (x cos x)x [1 – x tan x + log (x cos x)] …………..(ii)
Again, v = (x sin x)\(\frac{1}{x}\)
⇒ log v = log (x sin x)\(\frac{1}{x}\) (Taking log on both sides)
⇒ log v = \(\frac{1}{x}\) log (x sin x)
⇒ log v = \(\frac{1}{x}\) (log x + log sin x)
⇒ log v = \(\frac{1}{x}\) log x + \(\frac{1}{x}\) log sin x
On differentiating both sides w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 9

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 10

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

DIrectIon (12 – 15) : Find of the following functions:

Question 12.
xy + yx = 1
Solution.
Given, xy + yx = 1
Let xy = u and yx = v
Then, the function becomes u + v = 1
∴ \(\frac{d u}{d x}\) + \(\frac{d v}{d x}\) = 0
Now, u = xy
⇒ log u = log(xy) (Taking log on both sides)
⇒ log u = y log x
On differentiating both sides w.r.t. x, we get
\(\frac{1}{u}\) . \(\frac{d u}{d x}\) = log x \(\frac{d y}{d x}\) + y . \(\frac{d}{d x}\) (log x)

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xy [log x \(\frac{d y}{d x}\) + y . \(\frac{1}{x}\)]

⇒ \(\frac{d u}{d x}\) = xy (log x \(\frac{d y}{d x}\) + \(\frac{y}{x}\)) …………(ii)

Again, v = yx
⇒ log v = log yx
⇒ log v = x log y
On differentiating both sides w.r.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 11

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 12

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 13.
yx = xy
Solution.
Given, yx = xy
Taking logarithm on both sides , we get
log yx = log xy
⇒ x log y = y log x
On differentiating both sides w.r.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 13

Question 14.
(cos x)y = (cos y)x
Solution.
Given, (cos x)y = (cos y)x
Taking logarithm on both sides , we get
⇒ log (cos x)y = log (cos y)x
⇒ y log (cos x) = x log (cos y)
On differentiating both sides w.r.t. x, we get
log cos x . \(\frac{d y}{d x}\) + y . \(\frac{d}{d x}\) (log cos x) = log cos y . \(\frac{d}{d x}\) (x) + x . \(\frac{d}{d x}\) (log cos y)

⇒ log cos x . \(\frac{d y}{d x}\) + \(\frac{y}{\cos x}\) (- sin x) = log cos y + \(\frac{x}{\cos y}\) (- sin y) . \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ log cos x \(\frac{d y}{d x}\) – y tan x = log cos y – x tan y \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ (log cos x + x tan y) \(\frac{d y}{d x}\) = y tan x + log cos y

∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{y \tan x+\log \cos y}{x \tan y+\log \cos x}\).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 15.
xy = e(x – y)
Solution.
Given, xy = e(x – y)
Taking logarithm on bothsides, we get
⇒ log (xy) = log (e(x – y))
⇒ log x + log y = (x – y) log e
⇒ log x + log y = (x – y) × 1
⇒ log x + log y = x – y
On differentiating both sides w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (log x) + \(\frac{d}{d x}\) (log y) = \(\frac{d}{d x}\) (x) – \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ \(\frac{1}{x}\) + \(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = 1 – \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ (1 + \(\frac{1}{y}\)) \(\frac{d y}{d x}\) = 1 – \(\frac{1}{x}\)

⇒ \(\left(\frac{y+1}{y}\right) \frac{d y}{d x}=\frac{x-1}{x}\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{y(x-1)}{x(y+1)}\)

Question 16.
Find the derivative of the function given by f(x) = (1 + x) (1 + x2) (1 + x4) (1 + x8) and hence find f(1).
Solution.
Given f(x) = (1 + x) (1 + x2) (1 + x4) (1 + x8)
Taking logarithm on both sides, we get
log f(x) = log (1 + x) + log (1 + x2) + log(1 + x4) + log (1 + x8)
On differentiating both sides w.r.t. x, we get
\(\) . \(\frac{d}{d x}\) [f(x)] = \(\frac{d}{d x}\) log (1 + x) + \(\frac{d}{d x}\) log (1 + x2) + log (1 + x4) + log (1 + x8)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 14

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 15

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 17.
Differentiate(x2 – 5x + 8) (x3 + 7x +9) in three ways mentioned below:
(i) By using product rule.
(ii) By expanding the product to obtain a single polynomial.
(iii) By logarithmic differentiation.
Do they all give the same answer?
Solution.
(i) Let y = (x2 – 5x + 8) (x3 + 7x + 9)
Let x2 – 5x + 8 = u and x3 + 7x + 9 = v
∴ y = uv
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) . v + u . \(\frac{d v}{d x}\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (x2 – 5x + 8) . (x3 + 7x + 9) + (x2 – 5x + 8) . \(\frac{d}{d x}\) (x3 + 7x + 9)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (2x – 5) (x3 + 7x + 9) + (x2 – 5x + 8) (3x2 + 7)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 2x (x3 + 7x + 9) – 5 (x3 + 7x + 9) + x2 (3x2 + 7) – 5x (3x2 + 7) + 8 (3x2 + 7)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (2x4 + 14x2 + 18x) – 5x3 – 35x – 45 + (3x4 + 7x2) – 15x3 – 35x + 24x2 + 56

∴ \(\frac{d y}{d x}\) = 5x4 – 20x3 + 45x2 – 52x + 11

(ii) y = (x2 – 5x + 8) (x3 + 7x + 9)
= x2 (x3 +7x + 9) – 5x (x3 + 7x + 9) + 8(x3 + 7x + 9)
= x5 + 7x3 + 9x2 – 5x4 – 35x2 – 45x + 8x3 56x + 72
= x5 – 5x4 + 15x3 – 26x2 + 11x + 72
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (x5 – 5x4 + 15x3 – 26x2 + 11x + 72)

= \(\frac{d}{d x}\) (x5 – \(\frac{d}{d x}\) (5x4) + 15 \(\frac{d}{d x}\) (x3 – 26 \(\frac{d}{d x}\) (x2) + 11 \(\frac{d}{d x}\) (x) + \(\frac{d}{d x}\) (72)

= 5x4 – 5 × 4x3 + 15 × 3x2 – 26 × 2x + 11 × 1 + 0
= 5x4 – 20x3 + 45x2 – 52x + 11

(iii) y = (x2 – 5x + 8) (x3 + 7x + 9)
Taking logarithm on both sides, we get
log y = log (x2 – 5x + 8) + log (x3 + 7x + 9)
On differentiating both sides w.r.t x, we get
\(\frac{1}{y}\) . \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) log (x2 – 5x + 8) + \(\frac{d}{d x}\) log (x3 + 7x + 9)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 16

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 2x (x3 + 7x + 9) -5 (x3 + 7x + 9) + 3x2 (x2 – 5x + 8) + 7 (x2 – 5x + 8)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = (2x4 + 14x2 + 18x) – 5x3 – 35x – 45 + (3x4 – 15x3 + 24x2) + (7x2 – 35x + 56)

⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 5x4 – 20x3 + 45x2 – 52x + 11

From the above three observations, it can be concluded that all the results of \(\frac{d y}{d x}\) are same.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5

Question 18.
If u, v and w are functions of x, then show that
\(\frac{d}{d x}\) (u . v . w) = \(\frac{d u}{d x}\) v . w + u . \(\frac{d v}{d x}\) . w + u . v . \(\frac{d w}{d x}\)
in two ways-first by repeated application of product rule, second by logarithmic differentiation.
Solution.
Let y = u . v . w = u(v . w)
By applying product rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) (v . w) + u . \(\frac{d}{d x}\) (v . w)

\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) v . w + u [\(\frac{d v}{d x}\) . w + v . \(\frac{d w}{d x}\)] (Again, applying product rule)

\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d u}{d x}\) . v . w + u . \(\frac{d v}{d x}\) . w + u . v . \(\frac{d w}{d x}\)

By taking logarithm on both sides of the equation y = u u w, we get
log y = log u + log u + log w
On differentiating both sides w.r.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.5 17

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Punjab State Board PSEB 12th Class Chemistry Book Solutions Chapter 7 The p-Block Elements Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Very Short Answer Type Questions

Question 1.
What is the difference between the nature of n-bonds present in H3PO3 and HNO3 molecules?
Answer:
In H3PO3, there is pπ-dπ bond whereas in HNOs there is pπ-pπ bond.

Question 2.
Complete the following equations:
(i) PCl3 + H2O →
(ii) XeF2 + PF5
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 1
Answer:
(i) PCl3 + 3H2O → H3PO3 + 3HCl
(ii) XeF2 + PF5 → [XeF]+ [PF6]
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 2

Question 3.
Which allotrope of sulphur is thermally stable at room temperature?
Answer:
Rhombic sulphur

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 4.
O—O bond has lower bond dissociation enthalpy than S—S bond. Why?
Answer:
Due to smaller size the lone pairs of electrons on the O atom repel the bond pair of O—O bond to a greater extent as compared to the lone pairs of electrons on S atom in S—S bond. Consequently O—O bond has lower bond dissociation enthaltpy than S—S bond.

Question 5.
How would you account for the following:
(i) H2S is more acidic than H2O.
(ii) Both O2 and F2 stabilise higher oxidation states hut the ability of oxygen to stabilise the higher oxidation state exceeds that of fluorine.
Answer:
(i) This is because bond dissociation enthalpy of H—S bond is lower than that of H—O bond.
(ii) This is due to tendency of oxygen to form multiple bonds with metal atom.

Question 6.
Why solid PCl5 is ionic in nature?
Answer:
Because in solid state, PCl5 exists as [PCl4]+[PCl6] and conducts electricity on melting.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 7.
On adding NaOH to ammonium sulphate, a colourless gas with pungent odour is evolved which form a blue coloured complex with Cu2+ ion. Identify the gas.
Answer:
Ammonia (NH3).

Question 8.
N2O5 is more acidic thanNaO3. Why?
Answer:
N2O5 is the anhydride of nitric acid, forms the stable acid with water as follows :
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 3
While N2O3 is the anhydride of nitrous acid, HNO2. It dissolves in water to form the unstable acid as follows :
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 4
Hence, N2O5 is more acidic thanN2O3.

Question 9.
Why is nitric oxide paramagnetic in gaseous state but the solid obtained on cooling is diamagnetic?
Answer:
In gaseous state, NO2 exists as monomer which has one unpaired electron but in solid state, it dimerises to NO2 so no unpaired electron is left hence, the solid formed is diamagnetic.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 10.
In the preparation of H2SO4 by contact process, why is SO3 not absorbed directly in water to form H2SO4 ?
Answer:
Acid fog is formed, which is difficult to condense.

Short Answer Type Questions

Question 1.
Account for the following:
(i) Bi(V) is a stronger oxidising agent than Sb(V).
(ii) N—N single bond is weaker than P—P single bond.
Answer:
(i) Due to inert pair effect +3 oxidation state of Bi is more stable than its +5 oxidation state while +5 oxidation state of Sb is more stable than its +3 oxidation state. Therefore, Bi (V) can accept a pair of electrons to form more stable Bi (III) more easily than Sb (V). Hence, Bi (V) is a stronger oxidising agent than Sb (V).

(ii) N—N single bond is weaker than P—P single bond due to large interelectronic repulsion between the lone pairs of electrons present on the N atoms of N—N bond having small bond length.

Question 2.
Account for the following:
(i) PCl5 is more covalent than PCl3.
(ii) Iron on reaction with HCl forms FeCl2 and not FeCl3.
(iii) The two O—O bond lengths in the ozone molecule are equal.
Answer:
(i) The oxidation state of central atom, i.e., phosphorus is +5 in PCl5 whereas it is +3 in PCl3. Higher the positive oxidation of central atom, more will be its polarising power which, in turn, increases the covalent character of bond formed between the central atom and the atoms surrounding it.

(ii) Iron reacts with HCl to form FeCl2 and H2.
Fe + 2HCl → FeCl2 + H2
H2 thus produced prevents the oxidation of FeCl2 to FeCl3.

(iii) Ozone is a resonance hybrid of the following two main structures :
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 5
As a result of resonance, the two O—O bond lengths in O3 are equal.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 3.
How would you account for the following:
(i) The electron gain enthalpy with negative sign is less for oxygen than that for sulphur.
(ii) Fluorine never acts as the central atom in polyatomic interhalogen compounds.
Answer:
(i) This is due to smaller size of oxygen the electron cloud is distributed over a small region of space, making electron density high which repels the incoming electrons.

(ii) Fluorine never acts as the central atom in polyatomic interhalogen compounds since it is the most electronegative element of the group.

Question 4.
PCl5 reacts with finely divided silver on heating and a white silver salt is obtained, which dissolves on adding excess aqueous NH3 solution. Write the reactions involved to explain what happens.
Answer:
PCl5 on reaction with finely divided silver produced silver halide.
PCl5 + 2Ag → 2AgCl + PCl3
AgCl on further reaction with aqueous ammonia solution produces a soluble complex of [Ag(NH3)2]+Cl.
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 6

Question 5.
Account for the following:
(i) Sulphur in vapour state exhibits paramagnetism.
(ii) H3PO2 is a stronger reducing agent than H3PO2.
Answer:
(i) In vapour form, sulphur partly exists as S2 molecules which have two unpaired electrons in the antibonding n molecular orbitals like 02 molecule and hence, exhibits paramagnetism.

(ii) Acids which contain P—H bonds, have reducing character. Since, H3PO2 contains two P—H bonds while H3PO3 contains only one P—H bond, therefore H3PO2 is a stronger reducing agent than H3PO3.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 6.
What happens when:
(i) ortho phosphorus acid is heated?
(ii) XeF6 undergoes complete hydrolysis?
Answer:
(i) On heating, ortho phosphorus acid disproportionates to give orthophosphoric acid and phosphine gas.
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 7

(ii) When XeF6 undergoes complete hydrolysis, it forms XeO3.
XeF6 + 3H2O → 6HF + XeO3

Long Answer Type Questions

Question 1.
(a) Account for the following:
(i) Acidic character increases from HF to HI.
(ii) There is large difference between the melting and boiling points of oxygen and sulphur.
(iii) Nitrogen does not form pentahalide.
(b) Draw the structures of the following:
(i) ClF3
(ii) XeF4
Answer:
(a) (i) As the size of halogen atom increases from F to I, the bond dissociation enthalpy of H—X bond decreases from H—F to H—I. Due to this, acidic character increases from HF to HI.

(ii) Because of small size and high electronegativity oxygen forms pπ-pπ multiple bonds and exists as a diatomic, O2 molecule. The molecules are held together by weak van der Waal forces. Sulphur on the other hand due to its higher tendency for catenation and lower tendency for pπ-pπ multiple bond formation, forms octa-atomic, S8 molecule. Because of bigger size of S8 molecule than O2 molecule the force of attraction holding the S8 molecules together are much stronger than O2 molecules. Hence, there is large difference between the melting and boiling points of oxygen and sulphur.

(iii) Nitrogen with n = 2, has s and p-orbitals only. It does not have d-orbitals to expand its covalency beyond four. Due to this, it does not form pentahalide.

(b)
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 8

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 2.
(a) Give reasons for the following:
(i) Bond enthalpy of F2 is lower than that of Cl2.
(ii) PH3 has lower boiling point than NH3.
(b) Draw the structures of the following molecules :
(i) BrF3
(ii)BrF5
(iii) (HPO3)3
Answer:
(a) (i) Bond dissociation enthalpy decreases as the bond distance increases from F2 to I2 because of the corresponding increase in the size of the atom as we move from F to I. The F—F bond dissociation enthalpy is, however, smaller than that of Cl—Cl and even smaller than that of Br—Br. This is because F atom is very small and hence the three lone pairs of electrons on each F atom repel the bond pair holding the F-atoms in F2 molecule resulting lower bond enthalpy than Cl2.

(ii) Unlike NH3, PH3 molecules are not associated through hydrogen bonding in liquid state. That is why the boiling point of PH3 is lower than NH3.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 9

Question 3.
(a) Complete the following chemical reaction equations:
(i) AgCl(s) + NH3 (aqr) →
(ii) P4(s) + NaOH(aq) + H2O(l) →
(b) Explain the following observations :
(i) H2S is less acidic than H2Te.
(ii) Fluorine is a stronger oxidising agent than chlorine.
(iii) Noble gases are the least reactive elements.
Answer:
(a) (i) AgCl + 2NH3 → [Ag(NH3)2]+ Cl
(ii) P4 + 3NaOH + 3H2O → PH3 + 3NaH2PO2

(b) (i) This is because bond dissociation enthalpy of H—Te bond is less than H—S as the size of Te is larger than S.
(ii) Fluorine is a stronger oxidising agent than chlorine due to low dissociation enthalpy of F—F bond and high hydration enthalpy of F ions.
(iii) Noble gases are the least reactive elements due to fully filled outermost shells, high ionisation enthalpy and positive electron gain enthalpy.

PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements

Question 4.
(a) Arrange the following in the order of property indicated against each set:
(i) F2, Cl2, Br2, I2 (increasing bond dissociation enthalpy)
(ii) H2O, H2S, H2Se, H2Te (increasing acidic character)
(b) A colourless gas ‘A’ with a pungent odour is highly soluble in water and its aqueous solution is weakly basic. As a weak base it precipitates the hydroxides of many metals from their salt solution. Gas ‘A* finds application in detection of metal ions. It gives a deep blue colouration with copper ions. Identify the gas A’ and write the chemical equations involved in the following :
(i) Gas ‘A’ with copper ions
(ii) Solution of gas ‘A’ with ZnSO4 solution.
Answer:
(a) (i) I2 < F2 < Br2 < Cl2
(ii) H2O < H2S < H2Se < H2Te

(b) The gas ‘A’ is ammonia (NH3).
(i) Cu2+(aq) + 4 NH3(aq) ⇌ [Cu(NH3)4]2+(aq)
(ii) ZnSO4(aq) + 2 NH4OH(aq) → Zn(OH)2(s) + (NH4) 2 SO4(aq)

Question 5.
Answer the following questions
(a) Write the formula of the neutral molecule which is isoelectronic with ClO.
(b) Draw the shape of H2S2O7.
(c) Nitric acid forms an oxide of nitrogen on reaction with P4. Write the formula of the stable molecule formed when this oxide undergoes dimerisation.
(d) Bleaching action of chlorine is permanent. Justify.
(e) Write the disproportionation reaction of that oxoacid of nitrogen in which nitrogen is in + 3 oxidation state.
Answer:
(a) ClF
PSEB 12th Class Chemistry Important Questions Chapter 7 The p-Block Elements 10
(c) N2O4
(d) Bleaching action of chlorine is permanent due to oxidation.
Cl + H2O → 2HCl + [O]
(d) 3HNO2 → HNO3 + H2O + 2NO

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4 Textook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 1.
\(\frac{e^{x}}{\sin x}\)

Solution.
Let y = \(\frac{e^{x}}{\sin x}\)

By using the quotient rule, we get

\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{\sin x \frac{d}{d x}\left(e^{x}\right)-e^{x} \frac{d}{d x}(\sin x)}{\sin ^{2} x}\)

= \(\frac{\sin x \cdot\left(e^{x}\right)-e^{x} \cdot(\cos x)}{\sin ^{2} x}\)

= \(\frac{e^{x}(\sin x-\cos x)}{\sin ^{2} x}\), x ≠ nπ, n ∈ Z.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 2.
esin-1 x.
Solution.
Let y = esin-1 x
By using the chain rule, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4 1

Question 3.
ex3
Solution.
Let y = ex3
By using the chain rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (ex3)

= ex3 . \(\frac{d}{d x}\) (x3)

= ex3 . 3x2
= 3x2 ex3

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 4.
sin(tan-1 e-x
Solution.
Let y = sin(tan-1 e-x
By using the chain rule, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4 2

Question 5.
log (cos ex)
Solution.
Let y = log (cos ex)
By using the chain rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) [log (cos ex)]

= \(\frac{1}{\cos e^{x}}\) . \(\frac{d}{d x}\) (cos ex)

= \(\frac{1}{\cos e^{x}}\) . (- sin ex) . \(\frac{d}{d x}\) (ex)

= \(\frac{-\sin e^{x}}{\cos e^{x}}\) . ex

= – ex tan ex, ex ≠ (2n + 1) \(\frac{\pi}{2}\), n ∈ N.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 6.
\(e^{x}+e^{x^{2}}+\ldots+e^{x^{5}}\)
Solution.
\(e^{x}+e^{x^{2}}+\ldots+e^{x^{5}}\)
By using the chain rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (\(e^{x}+e^{x^{2}}+\ldots+e^{x^{5}}\))

= \(\frac{d}{d x}\) (ex ) + \(\frac{d}{d x}\) (ex2) + \(\frac{d}{d x}\) (ex3) + \(\frac{d}{d x}\) (ex4) + \(\frac{d}{d x}\) (ex5)

= ex + [ex2 . \(\frac{d}{d x}\) (x2)] + [ ex3 . \(\frac{d}{d x}\) (x3)] + [ex4 . \(\frac{d}{d x}\) (x4)] + [ex5 . \(\frac{d}{d x}\) (x5)]

= ex + (ex2 × 2x) + (ex3 × 3x2) + (ex4 × 4x3) + (ex5 × 5x4)

= ex + 2x ex2 + 3x2 ex3 + 4x3 ex4 + 5x4 ex5

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 7.
\(\sqrt{e^{\sqrt{x}}}\), x > 0
Solution.
Let y = \(\sqrt{e^{\sqrt{x}}}\)
Then, y2 = e√x
On differentiating w.r.t x, we get
y2 = e√x
⇒ 2y \(\frac{d y}{d x}\) = e√x (√x)

⇒ 2y \(\frac{d y}{d x}\) = e√x \(\frac{1}{2} \cdot \frac{1}{\sqrt{x}}\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{e^{\sqrt{x}}}{4 y \sqrt{x}}\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{e^{\sqrt{x}}}{4 \sqrt{e^{\sqrt{x}}} \sqrt{x}}\)

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{e^{\sqrt{x}}}{4 \sqrt{x e^{\sqrt{x}}}}\), x > 0

Question 8.
log (log x), x > 1
Solution.
Let y = log (log x)
By using the chain rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) [log (log x)]
= \(\frac{1}{\log x} \cdot \frac{d}{d x}\) (log x)

= \(\frac{1}{\log x} \cdot \frac{1}{x}=\frac{1}{x \log x}\), x > 1.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 9.
\(\frac{\cos x}{\log x}\), x > 0
Solution.
Let y = \(\frac{\cos x}{\log x}\)
By using quotient rule, we get
\(\frac{d y}{d x}=\frac{\frac{d}{d x}(\cos x) \times \log x-\cos x \times \frac{d}{d x}(\log x)}{(\log x)^{2}}\)

= \(\frac{-\sin x \log x-\cos x \times \frac{1}{x}}{(\log x)^{2}}\)

= \(\frac{-[x \log x \sin x+\cos x]}{x(\log x)^{2}}\), x > 0.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.4

Question 10.
cos (log x + ex), x > 0
Solution.
Let y = cos (log x + ex)
By using chain rule, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = – sin (log x + ex) + \(\frac{d}{d x}\) (log x + ex)
= – sin (log x + ex) . [\(\frac{d}{d x}\) (log x) + \(\frac{d}{d x}\) (ex)]
= – sin (log x + ex) . (\(\frac{1}{x}\) + ex)
= – (\(\frac{1}{x}\) + ex) sin (log x + ex).

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 12th Class Physical Education Book Solutions ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules.

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
(History of Badminton)

ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ, ਗਲਾਉਸੇਸਟਰ ਸ਼ਾਇਰ (ਇੰਗਲੈਂਡ) ਵਿਚ ਇਕ ਐਸਟੇਟ, ‘ਬੈਡਮਿੰਟਨ’ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ । 1873 ਵਿਚ, ਪਹਿਲੇ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਕਲੱਬ ਦਾ ਆਰੰਭ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜਦਕਿ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ‘ਬੈਟੇਡੋਕ’ ਨਾਮ ਦਾ ਇਕ ਖੇਡ, ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ-ਚੀਨ ਦਾ ਇਕ ਭਾਗ ਸੀ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਫਿਰ ਇਸ ਖੇਡ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸੈਨਿਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੁਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਨਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ 1893 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ 1934 ਵਿਚ ਹੋਇਆ | ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਖੇਡ ਦੁਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋਇਆ | ਭਾਰਤ ਦੀ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ 1935 ਵਿਚ ਹੋਇਆ । ਜਦਕਿ, ਪਹਿਲਾਂ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 1936 ਵਿਚ ਹੋਈ । ਬੈਡਮਿੰਟਨ 1972 ਮਿਊਨਿਖ ਉਲੰਪਿਕ ਅਤੇ 1988 ਸੀਓਲ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਖੇਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ । ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਦੇ 1992 ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕ ਪਦਕ ਖੇਡ ਬਣੀ ।
ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 1

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
(Tips to Remember)

  1. ਡਬਲਜ਼ (Doubles) ਦੇ ਲਈ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਕੋਰਟ ਦਾ ਆਕਾਰ : 13.40 × 6.10 ਮੀ. ਜਾਂ 44’× 20 ਫੁੱਟ
  2. ਸਿੰਗਲਜ਼ (Singles) ਦੇ ਲਈ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਕੋਰਟ ਦਾ ਆਕਾਰ : 13.40 × 5.18 ਮੀ. ਜਾਂ 44′ × 17′ ਫੁੱਟ
  3. ਨੈੱਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ : 760 ਮਿ.ਮੀ. (76 ਸੈਂ. ਮੀ.).
  4. ਵਿਚਕਾਰ ਤੋਂ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ : 1.524 ਮੀ.
  5. ਪੋਸਟਸ (Posts) ਤੋਂ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ : 1.550 ਮੀ.
  6. ਕੋਰਟ ਦਾ ਆਕਾਰ : ਆਇਤਾਕਾਰ ।
  7. ਰੈਕਟ ਦਾ ਨਾਪ : ਲੰਬਾਈ 680 ਮਿ.ਮੀ. × ਚੌੜਾਈ 230 ਮਿ.ਮੀ.
  8. ਸ਼ਟਲ ਦਾ ਭਾਰ : 4,73 ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ 5.50 ਗ੍ਰਾਮ
  9. ਸ਼ਟਲ ਦੇ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ : 14 ਤੋਂ 16
  10. ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ : 62 ਮਿ.ਮੀ. ਤੋਂ 70 ਮਿ.ਮੀ.
  11. ਬੈਂਕ ਗੈਲਰੀ ਦੀ ਚੌੜਾਈ : 2′ – ” ( 76 ਮਿ.ਮੀ.)
  12. ਸਾਈਡ ਗੈਲਰੀ ਦੀ ਚੌੜਾਈ : 1′ – 6″ ( 46 ” “)
  13. ਮੱਧ ਤੋਂ ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਵਿਸ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ : 6′ – 6″ (1.98 ਮੀ.)
  14. ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ : ਅੰਪਾਇਰ – 1, ਸਰਵਿਸ ਅੰਪਾਇਰ – 1, ਰੈਫ਼ਰੀ – 1, ਲਾਈਨਮੈਨ – 10.

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 2

ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਕੋਰਟ

ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਵਿਨਿਯਮ (Rules and Regulations)-
1. ਟਾਸ (Toss) – ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਵੇਂ ਟੀਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਟਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਵਿਜੇਤਾ ਟੀਮ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਵ (Serve) ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਸੀਵ (Receive) ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਸਕੋਰਿੰਗ (Scoring) –

  • ਇਕ ਮੈਚ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਗੇਮਾਂ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਜਿਹੜੀ ਸਾਈਡ ਪਹਿਲੇ 21 ਪੁਆਇੰਟ ਸਕੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਗੇਮ ਜਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ ।
  • ਰੋਮ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਸਾਈਡ ਹੀ ਅਗਲੀ ਗੇਮ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਰਵ (Serve) ਕਰੇਗੀ ।
  • ਰੈਲੀ (Rally) ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਸਾਈਡ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

3. ਇੰਡਸ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ (Change of Ends) – 11 ਪੁਆਇੰਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਗੇਮ ਅਤੇ ਤੀਸਰੀ ਗੇਮ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਇੰਡਸ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

4. ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਨਿਯਮ (Service Rules)-

  • ਜੇਕਰ ਇਕ ਵਾਰ ਸਰਵਰ (Server) ਅਤੇ ਰਸੀਵਰ (Receiver) ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਰਵ ਕਰਨ ਵਿਚ ਗ਼ੈਰ| ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੇਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
  • ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਵਰ ਅਤੇ ਰਸੀਵਰ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਿਰਛੇ ਖੜੇ ਹੋਣਗੇ ।
  • ਸਰਵਰ ਅਤੇ ਰਸੀਵਰ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਭਾਗ ਸਥਿਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਕੋਰਟ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  • ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਵਰ ਦਾ ਰੈਕੇਟ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਟਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਕਰੇਗਾ ।
  • ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਟਲ ਪਹਿਲੇ ਕਮਰ ਦੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੋਵੇਗੀ ।
  • ਡਬਲ ਵਿਚ, ਸਾਥੀ (Partner) ਆਪਣੇ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਵੀ ਪੋਜੀਸ਼ਨ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਰਵ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜੇਕਰ ਸਰਵਰ ਸ਼ਟਲ ਮਿਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਗਲਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

5. ਗਲਤੀ (Fault)-

  • ਜੇਕਰ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਸਹੀ ਸਰਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਗਲਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
  • ਜੇਕਰ ਸ਼ਟਲ ਨੈੱਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨੈੱਟ ਵਿਚੋਂ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀ, ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਸੰਪਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਰੈਕੇਟ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈੱਟ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਕੋਰਟ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਇਕ ਹੀ ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਂ ਸਾਈਡ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਕੂਮ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਹਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਲੈਂਟ ਨਿਯਮ (Let Rule)-
ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ‘ਲੈਟ’ (Let) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

  1. ਜੇਕਰ ਸ਼ਟਲ ਨੈੱਟ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਲਟਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਸਨੂੰ ਨੈੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
  2. ਜੇਕਰ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਰਸੀਵਰ ਅਤੇ ਸਰਵਰ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗਲਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ “ਲੈਂਟ’ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
  3. ਜੇਕਰ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਰਵਿਸ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਗਲਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ “ਲੈਂਟ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ |
  4. ਜੇਕਰ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਟਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲੈਂਟ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
(Important Terminology)

  1. ਲੌਂਟ (Let) ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ (Unfareseen) ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮਸਵਰੂਪ ਗੇਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਲਈ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਉਪਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ।
  2. ਰੈਲੀ (Rally) – ਗੇਮ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਦੇ ਰੁਕ ਜਾਣ ਤਕ, ਸਰਵਿਸ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਕਰਕੇ ਇਕ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਸਟੋਕਸ ਦਾ ਕੁਮ ।
  3. ਸਰਵ (Serve) – ਹਰੇਕ ਰੈਲੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ, ਸ਼ਟਲ ਕਾਕ ਨੂੰ ਖੇਡ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਟਰੋਕ ।
  4. ਵੁੱਡ ਸ਼ਾਟ (Wood Shot) – ਇਕ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਸ਼ਾਟ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਰੈਕਟ ਦੇ ਫਰੇਮ ਨੂੰ ਸਪੱਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਗਲਤੀ (Fault) – ਸਰਵਿਸ, ਰਸੀਵਿੰਗ ਜਾਂ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਖੇਡਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ।
  6. ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਵਿਸ ਲਾਈਨ (Short Service line)-ਨੈੱਟ ਤੋਂ 1.98 ਮੀ. ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਇਕ ਰੇਖਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਵ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਰਵ ਨੂੰ ਕਰਾਸ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  7. ਡਿਉਸ (Deuce) – ਜਦੋਂ ਸਕੋਰ 20-20 ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਡਿਉਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਗੇਮ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਲਈ 2 ਪੁਆਇੰਟ ਦੀ ਲੀਡ (Lead) ਲੈਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  8. ਸਮੈਸ਼ (Smash) – ਇਹ ਸਿਵਰ ਦੇ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸਰੋਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ/ਕੋਰਟ ਜਾਂ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੇ ਮਾਪ
(Dimensions of Play Field/Court or Equipments)

1. ਕੋਰਟ (Court) – ਸਿੰਗਲਜ਼ ਅਤੇ ਡਬਲਜ਼ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਦੇ ਕੋਰਟ ਦਾ ਆਕਾਰ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 13.4 ਮੀਟਰ (44 ਫੁੱਟ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਡਬਲਜ਼ ਦੇ ਲਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 6.1 ਮੀਟਰ (20 ਫੁੱਟ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਘੱਟ ਹੋ ਕੇ 5.18 ਮੀਟਰ (17 ਫੁੱਟ) ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

2. ਪੋਸਟਸ (Posts) – ਪੋਸ਼ਟਸ ਕੋਰਟ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ 1.55 ਮੀ. ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਭਾਵੇਂ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਜਾਂ ਡਬਲਜ਼ ਖੇਡਿਆ ਜਾਵੇ, ਪੋਸਟਸ ਨੂੰ ਡਬਲਜ਼ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਨੈੱਟ (Net) – ਨੈੱਟ ਵਧੀਆ ਰੱਸੀ ਜਾਂ ਕੇਬਲ (Cable) ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਹ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਜਾਲੀ 3/4″ ਤੋਂ 1” ਹੋਵੇਗੀ । ਨੈੱਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 2’-6″ ਹੋਵੇਗੀ । ਨੈੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਮੱਧ ਤੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ 5 ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਪੋਸਟਸ ਤੇ 5 ਫੁੱਟ 1 ਇੰਚ ਹੋਵੇਗੀ ।

4. ਰੈਕਟ (Racket) – ਰੈਕਟ ਦਾ ਫਰੇਮ ਰੈਕਟ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਰੈਕਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਿਰ, ਰੋਫਟ ਅਤੇ ਗਰਦਨ । ਸਿਰ ਲੰਬਾਈ ਵਿਚ 280 ਮਿ.ਮੀ. ਤੋਂ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਵਿਚ 220 ਮਿ.ਮੀ. ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ | ਰੈਕਟ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 680 ਮਿ.ਮੀ. ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 230 ਮਿ. ਮੀ. ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 3
5. ਸ਼ਟਲ (Shuttle) – ਸ਼ਟਲ ਆਮ ਜਾਂ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਵੇ । ਸ਼ਟਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਜਾਂ ਕਾਕ ਦਾ ਘੇਰਾ 25 ਤੋਂ 28 ਮਿ.ਮੀ. ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖੰਭਾਂ (ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 62 ਤੋਂ 70 ਮਿ.ਮੀ. ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗੀ । ਸ਼ਟਲ ਦਾ ਭਾਰ 4.74 ਤੋਂ 5.50 ਗ੍ਰਾਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 4
ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੁਣ (Fundamental Skills)-
1. ਰੈਕਟ ਨੂੰ ਪਕੜਨਾ (Holding the Racket) – ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਰੈਕਟ ਨੂੰ ਪਕੜਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਰੈਕਟ ਨੂੰ ਪਕੜਦੇ ਸਮੇਂ ਕਲਾਈ ਕਠੋਰ (Stiff) ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਰੈਕੇਟ ਨੂੰ ਪਕੜਣ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-ਫਰਾਇੰਗ ਪੈਂਨ ਪਕੜ ਅਤੇ ਬੈਕ ਹੈੱਡ ਪਕੜ ।

2. ਸਰਵਿਸ (Service) – ਹਰੇਕ ਰੈਲੀ (Rally) ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਖੇਡ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਨੂੰ ਸਰਵਿਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਹਾਈ ਸਰਵਿਸ (High Service) ਅਤੇ ਲੋ ਸਰਵਿਸ (Low Service) । ਹਾਈ ਸਰਵਿਸ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਕੋਰਟ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿਚ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ, ਲੋ ਸਰਵਿਸ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਨੈੱਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਵਿਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਇੰਚ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

3. ਸਟ੍ਰੋਕ (Stroke) – ਸ਼ਟਲ ਅਤੇ ਰੈਕਟ ਦੇ ਵਿਚ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਸਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਭਿੰਨ ਸਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ : (ੳ) ਫਾਰਹੁੱਡ ਸਟੋਕ (Forhead Stroke) (ਅ ਬੈਕ ਹੈੱਡ ਸਟ੍ਰੋਕ (Backhand Stroke) (ਈ ਔਵਰ ਹੈਡ ਸਟਰੋਕ (Overhead Stroke) ।

  • ਫਾਰਹੁੱਡ ਸਟੂਕ Forehead Stroke) – ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਖੇਡ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਟ੍ਰੋਕ ਨੂੰ ਤਦ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਸ਼ਟਲ ਰਸੀਵਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ । ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਕੋਰਟ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੁਆਇੰਟ ਤੇ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਬੈਕ ਹੈੱਡ ਸਟਰੋਕ (Backhand Stroke) – ਇਹ ਸਧਾਰਨਤਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸ਼ਾਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਟਲ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਉਸ ਪਾਸੇ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਸ ਸ਼ਾਟ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ ਦੇਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਝਾਪ ਸ਼ਾਟ (Drop Shot) – ਪ ਸ਼ਾਟਸ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਸ਼ਾਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਲਈ ਚਕਮਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ਾਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
  • ਲੋਬ ਸ਼ਾਟ (Lob Shot) – ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਦੀ ਆਧਾਰ ਲਾਈਨ ਤੇ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਵਿਚ ਹਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਹਾਈ ਸਰਵ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਮੈਸ਼ (Smash-ਇਹ ਔਵਰ ਹੈੱਡ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਟ੍ਰੋਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਵੱਲ ਡਿੱਗਣ ਦੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਹੇਅਰ ਪਿੰਨ ਸ਼ਾਟ (Hair Pin Shot) – ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਟ ਵਿਚ, ਸ਼ਟਲ ਨੂੰ ਨੈੱਟ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਕੋਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਟਲ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਇਕ ਹੇਅਰ ਪਿਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੀ ਨੈੱਟ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੀ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 5

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਸ
(Important Tournaments)

ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ (International Levely)-

  1. ਥਾਮਸ ਕੱਪ
  2. ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ
  3. ਵਿਲਸ ਕੱਪ
  4. ਚਾਈਨਾ ਕੱਪ
  5. ਉਬੇਰ ਕੱਪ
  6. ਸ਼ਾਹ ਜੀ ਕੁਰੈਸ਼ੀ ਕੱਪ
  7. ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡ ।
  8. ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਖੇਡ
  9. ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਡ
  10. ਐਲਬਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ
  11. ਆਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ
  12. ਯੋਨੈਕਸ ਕੱਪ । ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ (National Level)-
  13. ਸੀਨੀਅਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ
  14. ਅੱਗਰਵਾਲ ਕੱਪ
  15. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਵਾਨ ਕੱਪ
  16. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਟਰਵਰਸਿਟੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ

ਸਪਰੋਟਸ ਅਵਾਰਡ
(Sports Award)

ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ (List of Arjuna Award Winners) – ਨੰਦ ਐੱਮ. ਨਾਟੇਕਰ ( 1961), ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਹ (1962), ਦਿਨੇਸ਼ ਖੰਨਾ ( 1965), ਸੁਰੇਸ਼ ਗੋਇਲ (1967), ਦੀਪੂ ਘੋਸ਼ ( 1969), ਡੀ. ਵੀ. ਤਾਬੇ (1970), ਸ਼ੋਭਾ ਮੂਰਥੀ (1971), ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾਦੂਕੋਨੋ (1972), ਰਮਨ ਘੋਸ਼ (1974), ਦੇਵੇਂਦਰ ਆਹੂਜਾ (1975), ਅਮੀ ਘੀਆ (1976), ਕੰਵਲ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ (1977-78), ਸੈੱਯਦ ਮੋਦੀ (1980-81), ਪਾਰਥੇ ਗਾਂਗੁਲੀ, ਕੁਮਾਰੀ ਮਧੂਮੀਤਾ ਗੋਸਵਾਮੀ (1981), ਰਾਜੀਵ ਬੱਗਾ (1991), ਅਰਪਣਾ ਪੋਪਟ (1999), ਵੀ.ਗੋਪੀਚੰਦ (2000), ਜਾਰਜ ਥਾਮਸ (2001), ਪਾਰੂਲ ਡੀ ਪਰਮਾਰ (2009), ਸੇਨਾ ਨੇਹਵਾਲ (2009), ਜਵਾਲਾ ਗੁੱਟਾ (2011) ।
ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਅਵਾਰਡ-ਪੀ. ਗੋਪੀ ਚੰਦ (2009) ।

ਬੈਡਮਿੰਟਨ
(Badminton)

ਅਰਜੁਨ ਅਵਾਰਡ ਵਿਜੇਤਾ-ਨੰਦੂ ਨਾਟੇਕਰ (1961), ਮੀਨਾ ਸ਼ਾਹ (1962), ਦੀਨੇਸ਼ ਖੰਨਾ (1965), ਸੁਰੇਸ਼ ਗੋਇਲ (1967), ਦੀਪੂ ਘੋਸ਼ (1969), ਡੀ.ਵੀ. ਟਮਬੇ (1970), ਐੱਸ. ਊਰਥੀ (1971), ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਾਦੂਕੋਨ (1972), ਰਮਨ ਘੋਸ਼ (1974), ਦਵਿੰਦਰ ਅਹੂਜਾ (1975), ਅਮੀ ਘੀਆ (1976), ਕੇ.ਟੀ. ਸਿੰਘ (1977-78), ਸੱਯਦ ਮੋਦੀ (1980-81), ਪੀ. ਗਾਂਗੁਲੀ, ਮਧੁਮਿਤਾ ਬਿਸ਼ਟ (1982), ਰਾਜੀਵ ਬੱਗਾ (1991), ਪੁਲੇਲਾ ਗੋਪੀਚੰਦ (2000), ਜਾਰਜ ਥੋਮਸ (2000-01), ਮਦਾਸੂ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਰਾਓ (ਫਿਜ਼ਿਕਲੀ ਚੈਲੇਂਜਡ) (2003), ਅਭਿੰਨ ਸ਼ਾਮ ਗੁਪਤਾ (2004), ਅਪਰਨਾ ਪੋਪਟ (2005), ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (2006), ਰੋਹੀਤ ਭਾਕਰ (ਫਿਜ਼ਿਕਲੀ ਚੈਲੇਂਜਡ) (2006), ਅਨੂਪ ਸ਼੍ਰੀਧਰ (2008), ਸਾਇਨਾ ਨੇਹਵਾਲ (2009), ਅਸ਼ਵਨੀ ਪੋਨਅੱਪਾ, ਪਾਰੂਪਲੀਕੇਸ਼ਅਪ (2012), ਪੀ.ਵੀ. ਸਿੰਧੂ (2013), ਵੀ. ਦੀਜੂ (2014), ਕੇ. ਸੀਰੀਕਨਾਥ (2015)
ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਅਵਾਰਡ ਵਿਜੇਤਾ-ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਆਰਿਫ (2000), ਪੁਲੇਲਾ ਗੋਪੀਚੰਦ (2009) ।

PSEB 12th Class Physical Education Practical ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ-ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1934 ਵਿਚ ।

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਨੂੰ ਇਕ ਪਦਕ ਖੇਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਦੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
1992 ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡ ਬਰਸੀਲੋਨਾ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕ ਪਦਕ ਖੇਡ ਬਣਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਡਬਲਜ਼ ਦੇ ਲਈ ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਕੋਰਟ ਦੇ ਪੜਾਅ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
13.00 × 6.10 ਮੀ. ਜਾਂ 4 × 20 ਫੁੱਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨੈੱਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
760 ਕਿ.ਮੀ. (76 ਸੈਂ.ਮੀ.)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਕ ਸ਼ਟਲ ਵਿਚ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
14 ਤੋਂ 16 ਪੰਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਮੈਚ ਦੇ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1. ਅੰਪਾਇਰ, ਸਰਵਿਸ ਅੰਪਾਇਰ, 11 ਰੈਫ਼ਰੀ ਅਤੇ 10 ਲਾਈਨਮੈਨ ।

ਬੈਡਮਿੰਟਨ (Badminton) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਵਿਚ ਟੱਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਤੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹਿਲੇ ਸਰਵ ਕਰਨ ਜਾਂ ਰਸੀਵ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮੱਧ ਤੋਂ ਸ਼ਾਰਟ ਸਰਵਿਸ ਲਾਈਨ ਦੀ ਦੂਰੀ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
6′-6″ (1.98 ਮੀ.) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਡਿਊਸ (Deuce-ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ? ਉੱਤਰ-ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸਕੋਰ 20-20 ਤਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ।ਡਿਊਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਗੇਮ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ 2 ਪੁਆਇੰਟ ਸਕੋਰ ਕਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੋਸਟਸ (Posts) ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਉੱਤਰ-ਪੋਸਟਸ ਕੋਰਟ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ 1.55 ਮੀ. ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਬੈਡਮਿੰਟਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਥਾਮਸ ਕੱਪ, ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ, ਵਿਲਸ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ, ਚਾਈਨਾ ਕੱਪ, ਉਬੇਰ ਕੱਪ, ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡ, ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਡ, ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਖੇਡ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ, ਯੋਮੈਕਸ ਕੱਪ ।

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 12th Class Physical Education Book Solutions ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules.

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
(History of Soft Ball)

ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਸਬਾਲ ਦੀ ਖੋਜ ਸੰਨ 1883 ਵਿੱਚ ਕੂਪਰਸਟਾਊਨ (Cooperstown) ਵਿਚ ਹੋਈ । | ਇਸ ਖੇਡ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕ ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਕੈਡੇਟ (Cadets) ਸਨ । ਇਸ ਖੇਡ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਐਬਰਾਨ ਡੇਬਲ ਡੇ (Abron Double Day) ਨੇ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕ (Instructor) ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸੈਨਾ ਵਿਚ ‘‘ਜਨਰਲ’’ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ । ਸੰਨ 1845 ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਟੀਮ ਖੇਡੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਿਯਮ ਲਗਭਗ ਅੱਜ ਵਰਗੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਡ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਕਾਰਟਰਾਈਟ ਦੀ ਲਾਅਨੀਅਰ (Alexander Cartwright the Clioneer) ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਅਗਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਖੇਡ ਬਹੁਤ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਬੇਸਬਾਲ (New York Baseball) ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਗਈ ਤਾਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ‘‘ਸਾਫਟ ਬਾਲ’’ (Soft Ball) ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਸਾ ਚੈਸੈਟਸ (Massa Chessets) ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਸੀ । ਸੰਨ 1868 ਤੱਕ ਇਹ ਖੇਡ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ।

ਉਦੋਂ 25 ਟੀਮਾਂ ਸਹਿਤ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੇਸਬਾਲ ਪਲੇਅਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (National Baseball Association) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ । ਕਾਫ਼ੀ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖੇਡ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਰਹੀ । ਸੰਨ 1920 ਅਤੇ 1930 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬੇਸਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕੀਰਤੀਮਾਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਰਜ ਰੂਥ (George Ruth) ਜਿਹੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਇਕ ਪ੍ਰਖੇਪਕ (Pitcher) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇੰਨਾ ਚੰਗਾ ਬੈਟਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਇਕ ਉੱਤਮ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆ । ਰੂਸ ਨੇ ਬੇਸਬਾਲ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । “ਹੋਮ ਰਨ’’ (Home Run) ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰੀ ਜਨ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
(Tips to Remember)

  1. ਹੋਮ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਫਸਟ ਬੇਸ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ= 60 ਫੁੱਟ
  2. ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਬੇਸ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ = 60 ਫੁੱਟ
  3. ਦੂਜੇ ਬੇਸ ਤੋਂ ਤੀਜੇ ਬੇਸ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਜੀ = 60 ਫੁੱਟ
  4. ਬੇਸ ਲਾਈਨ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 3 ਇੰਚ
  5. ਪਹਿਲੇ ਬੇਸ ਤੇ ਤੀਜੇ ਬੇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 84′ 10 ਫੁੱਟ
  6. ਹੋਮ ਪਲੇਟ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਬੇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ . = 84′ 10 ਫੁੱਟ
  7. ਬੇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 15 × 15 ਇੰਚ
  8. ਬੇਸ ਦੀ ਮੋਟਾਈ = 3 ਤੋਂ 5 ਇੰਚ
  9. ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 7 ਫੁੱਟ
  10. ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 3 ਫੁੱਟ
  11. ਕੈਚਰ ਬਾਕਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 10 × 8.5 ਫੁੱਟ ।
  12. ਹੋਮ ਪਲੇਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 12 × 8.5 × 8.5 ਫੁੱਟ
  13. ਪਿਚਿੰਗ ਰਬੜ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 24 × 6 ਇੰਚ
  14. ਪਿੱਚਰ ਘੇਰੇ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ . = 8 ਫੁੱਟ
  15. ਗੇਂਦ ਦਾ ਭਾਰ = 6 1/4 ਗ੍ਰਾਮ
  16. ਗੇਂਦ ਦਾ ਘੇਰਾ = 12 ਇੰਚ
  17. ਬੈਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 34 ਇੰਚ
  18. ਬੈਟ ਦਾ ਭਾਰ = 38 ਆਉਂਸ
  19. ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 07
  20. ਕੁੱਲ ਖਿਡਾਰੀ = 16 ਤੋਂ 18 (9 ਪੋਲਿੰਗ ਮੈਂਬਰ)

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ
(New Rules Related to Soft Ball)

  1. ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਡਾਇਮੰਡ ਦੀ ਹਿ ਰੇਖਾ 60 ਫੁੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਹਿ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਖੇਪਣ ਦਾ ਫਾਸਲਾ 46 ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਲਈ 40 ਫੁੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਬੈਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 34 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭਾਗ ਦਾ ਘੇਰਾ 24 ਇੰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹਿ ਦੀ ਅਧਿਕਤਮ ਲੰਬਾਈ 10 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਦਾ ਅਧਿਕਤਮ ਘੇਰਾ 124 ਇੰਚ ਅਤੇ ਨਿਊਨਤਮ ਘੇਰਾ 11 ਇੰਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  6. ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਖੇਪਣ ਪੱਟੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 24 × 6 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(General Rules of Soft Ball)

ਬੈਟਿੰਗ ਕ੍ਰਮ (Order of Batting) – ਅੰਪਾਇਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬੈਟਿੰਗ ਕੂਮ ਦਾ ਪੂਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੈਟਿੰਗ ਨਿਸਚਿਤ ਕੂਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਅਤੇ ਇਸ ਗਲਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਦੀ ਪਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਬੈਟਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਖਿਡਾਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਖੇਡਣਾ ਸੀ, ਆਊਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਬਣਾਏ ਗਏ ਰਨ ਖਤਮ (Cancel) ਸਮਝੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਨ੍ਹੀ ਦੌੜਾਕ ਦੁਬਾਰਾ ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਵਾਪਿਸ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ ।

ਜੇਕਰ ਇਸ ਗਲਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਉਦੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਬੈਟ ਤੇ ਹੈ ਤਾਂ ਸਹੀ ਬੈਟਰ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਦਾ ਸਥਾਨ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਸਾਈਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ, ਕੀਤੀ ਗਈ ਬਾਲਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ, ਬੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਆਦਿ ਸਹੀ ਬੈਟਰ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨ ਕੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
ਬੈਟਰ ਦੇ ਆਪਣੀ ਪਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਕਰ ਤੀਸਰਾ ਖਿਡਾਰੀ ਆਊਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਬੈਟਰ ਬਣੇਗਾ ।
ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 2

ਬੈਟ (Bat) -ਇਹ ਠੋਸ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਅਤੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਬੈਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 34 ਇੰਚ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭਾਗ | ਦਾ ਘੇਰਾ 21/4 ਇੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁੱਠ ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁੱਠ 10 ਇੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਬੈਟ ਛੋਟੇ ਭਾਗ ਤੋਂ 15 ਇੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੇਗੀ ।

ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ (Soft Ball) – ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਚਪਟੇ ਧਰਾਤਲ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਟਾਂਕੇ ਛਿਪੇ ਹੋਏ ਚਿਕਨੀ ਉੱਨ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸਦਾ ਘੇਰਾ 121/4 ਇੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ 111/4 ਇੰਚ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸਦਾ ਭਾਰ 63/4 ਔਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ 6 ਔਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ।

ਹਿ ਪੱਟੀ (Home Plate) – ਹਿ ਪੱਟੀ ਰਬੜ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਢੁੱਕਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਹ ਪੰਚਮੁਖੀ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ 17 ਇੰਚ ਚੌੜੀ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਕੋਲ ਖੇਪਕ ਸਥਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਲ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਾਈਡਾਂ ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਅਤੇ 8 ਇੰਚ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਫੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਈਡਾਂ 12 ਇੰਚ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ।

ਖੇਪਣ ਪੱਟੀ (Pitcher Plate) – ਲੱਕੜੀ ਜਾਂ ਰਬੜ ਦੀ ਖੇਪਣ ਪੱਟੀ 24 ਇੰਚ ਲੰਬੀ ਅਤੇ 6 ਇੰਚ ਚੌੜੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਪੱਟੀ ਦੀ ਪਰੀ ਧਰਾਤਲ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਪੱਟੀ ਦੀ ਅਗਰ ਰੇਖਾ ਗਹਿ ਪੱਟੀ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਕੋਣ ਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਲਈ 40 ਫੁੱਟ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ 46 ਫੁੱਟ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਦਸਤਾਨੇ, ਜੁੱਤੇ ਆਦਿ ਸਮਾਨ (Gloves, Shoes etc.) – ਕੋਈ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦਸਤਾਨੇ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਿਰਮਿਚ ਜਾਂ ਚਮੜੇ ਦਾ ਜੁੱਤਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੁੱਤਿਆਂ ਦਾ ਤਲਾ ਚਿਕਨਾ, ਨਰਮ ਜਾਂ ਸਖ਼ਤ ਰਬੜ ਦੇ ਪੰਚਰ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਫੜਨ ਵਾਲਾ ਮਾਸਕ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਬੈਟਿਡ ਗੇਂਦ (Batted Bally) – ਉਹ ਗੇਂਦ ਜੋ ਬੈਟ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਸੀਮਾ ਵਿਚ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਰੁਕਾਵਟ ਬਾਲ (Blocked Ball) – ਇਹ ਉਹ ਗੇਂਦ ਹੈ ਜੋ ਬੈਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਸੁੱਟੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਫੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਛੂਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰੋਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਤਾਂ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਨਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਅਧਿਕਾਰਤ ਖੇਡ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੈ ।

ਬੰਟ (Bunt) – ਇਹ ਉਹ ਗੇਂਦ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਰੋਕੀ ਗਈ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਸਟਾਈਕਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਊਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਕੜ ਜਾਂ ਕੈਚ (Catch) – ਇਹ ਵਿਧੀਪੂਰਵਕ ਫੜੀ ਗਈ ਗੇਂਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੱਖਿਅਕ ਹੱਥਾਂ ਜਾਂ ਦਸਤਾਨਿਆਂ ਨਾਲ ਫੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਰੱਖਿਅਕ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਅਟਕ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਥੱਲੇ ਨਾ ਡਿਗੇ ਤਾਂ ਪਕੜ ਜਾਂ ਕੈਚ ਉਦੋਂ ਤਕ ਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਰੱਖਿਅਕ ਉਸਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਜਾਂ ਦਸਤਾਨਿਆਂ ਨਾਲ ਫੜ ਨਾ ਲਵੇ ।

ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਪੰਨ (Players and Substitutes) – ਇਕ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਨੌਂ (9) ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣਗੇ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਦ ਨਿਮਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ : | ਖੇਪਕ, ਕੈਚਰ, ਪਹਿਲਾ ਹਿ ਰੱਖਿਅਕ, ਦੂਸਰਾ ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਹਿ ਰੱਖਿਅਕ, ਨਿਕਟ ਰੱਖਿਅਕ, ਖੱਬਾ ਰੱਖਿਅਕ, ਕੇਂਦਰ ਰੱਖਿਅਕ, ਸੱਜਾ ਰੱਖਿਅਕ ।

ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਨਾਂ ਫਲਾਂਕਨ-ਪੱਤਰ (Score Card) ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।ਉਸਦੇ ਬੈਟਰ-ਕਾਸ ਵਿਚ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਅੰਕਿਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸਥਾਨਾਪਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਥਾਨਾਪੰਨ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰੂਪ ਮੰਨੇ ਜਾਣਗੇ ।

  1. ਬੈਟਰ-ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੈਟਰ-ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬ੍ਰਿਣ ਕਰ ਲਵੇ ।
  2. ਰੱਖਿਅਕ-ਜਦੋਂ ਉਹ ਰੱਖਿਅਕ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਥਾਨਾਪੰਨ ਹੋ ਜਾਵੇ ।
  3. ਦੌੜਾਕ-ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਾਪੰਨ ਉਸਦੇ ਹਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਲਵੇ ।
  4. ਖੇਪਕ-ਜਦੋਂ ਉਹ ਖੇਪਣ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਲਵੇ ।

ਖੇਡ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ (About Play) – ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਦੋ ਟੀਮਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਖੇਡਦੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਖਿਡਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੱਖ (ਪਾਸੇ) ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ ਦੇ ਵੱਲ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ । ਬੈਟਰ ਉਸਨੂੰ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਹਿੱਟ ਕਰਕੇ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪੜਾਅ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦੌੜਦਾ ਹੈ । ਖੇਪਕ ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੈਟਰ ਬਿਨਾਂ ਆਊਟ ਹੋਏ ਪਹਿਲੇ, ਦੂਸਰੇ ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਦੌੜਦਾ ਹੋਇਆ ਮੂਲ ਪੜਾਅ (ਹੋਮ, ਬੇਸ) ਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਰਨ (Run) ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਮੈਂਬਰ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਨਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਤਿੰਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਊਟ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਖਿਡਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪੱਖ ਖੇਡਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖੇਡ ਪੰਜ ਇਨਿੰਗਜ਼ ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ।

ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਦੇ ਸਮੇਂ ਗੇਂਦ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਨੋਂ ਹੱਥ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ Wind Up ਜਾਂ Back Swing ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੇ ਗੇਂਦ ਤੋਂ ਇਕ ਹੱਥ ਹਟਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੈਕਿੰਡ ਤਕ ਗੇਂਦ ਖੇਪਣ ਪੱਟੀ (Pitcher Plate) ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗੇਂਦ ਦੇ ਜਾਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਹੀ ਬਾਂਹ ਘੁਮਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਬੈਟ ਸੱਜੇ ਮੋਢੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਕੇ ਥੱਲੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਬਾਂਹ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕੂਹਣੀ ਮੋਢਿਆਂ ਜਿੰਨੀ ਉੱਚੀ ਰੱਖੀ ਜਾਏ । ਹਿਟ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਬੈਟ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦੇ ਮੂਲ ਕੌਸ਼ਲ
(Fundamental Skill of Soft Ball)

  1. ਬੈਟਿੰਗ (Batting)
  2. ਗਿਪ (Grip) (ਬਾਲ ਨੂੰ ਫੜਨਾ।
  3. ਸਟੀਸ (Stance)
  4. ਸਟਰੋਕ (Stroke)
  5. ਬੱਲਾ ਚੁੱਕਣਾ (Bat lift)
  6. ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਬੈਟਿੰਗ ਕਰਨਾ (Defence Batting)
  7. ਸਟਰੋਕਸ (Strokes)
  8. ਹੁਕ (Hook)
  9. ਪੁਲ (Pull)
  10. ਸਵੀਪ (Sweep)

ਬਾਲਿਗ (Bowling)
(ਉ) ਗੇਂਦ ਦੀ ਪਕੜ (Grip)

ਬਾਲਿਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Bowling
(ਉ) ਫੁਲ ਟਾਸ (Full Toss)
(ਅ) ਗੁਡ ਲੈਂਥ : (Good Length)

ਖੇਤਰ-ਰੱਖਿਅਣ (Fielding)
(ਉ) ਕੈਚ (Catch)
(ਅ) ਗੇਂਦ ਰੋਕਣਾ (Stopping the Ball)
(ਇ) ਗੇਂਦ ਵਾਪਿਸ ਸੁੱਟਣਾ (Throwing the Ball Back)
(ਸ) ਪਿਚ ਕੀਪਿੰਗ (Pitch Keeping)

ਹਿ (ਘਰੇਲੂ) ਦਲ (Home Team) – ਇਹ ਉਹ ਟੀਮ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਖੇਡ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਸਨੇ ਖੇਡ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ।

ਗੇਂਦ ਦੀ ਅਵੈਧ ਪਕੜ (Illegally Caught Ball) – ਗੇਂਦ ਦੀ ਅਵੈਧ ਪਕੜ ਉਦੋਂ ਹੋਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰੱਖਿਅਕ ਪਖੇਪਿਤ ਜਾਂ ਬੈਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਟੋਪੀ, ਦਸਤਾਨਿਆਂ ਜਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਾਗ ਨਾਲ ਫੜ ਲਵੇ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੰਨਣ ਯੋਗ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਹਟੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ।

ਉਛਾਲ ਵਿਚ (In Hight) – ਉਛਾਲ ਵਿਚ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੈਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਖੇਪਿਤ ਜਾਂ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਗੇਂਦ ਤੋਂ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਰੱਖਿਅਕ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਸੰਕਟ ਵਿਚ (In Teopardy) – ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੇਂਦ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀ ਆਉਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

ਖੇਤਰ ਵਿਚ (In Field) – ਇਹ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਬੇਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ‘ਡਾਇਮੰਡ’ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੈਧ ਸਪਰਸ਼ (Legal Touch) – ਵੈਧ ਸਪਰਸ਼ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਘਾਤਕ ਬੈਟਰ ਜਾਂ ਹਿ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਹਿ ਨਹੀਂ ਛੂਹ ਰਿਹਾ, ਦਾ ਗੇਂਦ ਦੁਆਰਾ ਸਪਰਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਦਕਿ ਰੱਖਿਅਕ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜੇ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਸਪਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਰੱਖਿਅਕ ਦੁਆਰਾ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜੀ ਹੋਈ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਦੌੜਾਕ ਰੱਖਿਅਕ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾ ਟਕਰਾ ਜਾਵੇ ।

ਗੇਂਦ ਦੀ ਵੈਧ ਪਕੜ (Legally Caught Ball) – ਗੇਂਦ ਦੀ ਵੈਧ ਪਕੜ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰੱਖਿਅਕ ਬੈਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਸੰਮਿਤ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਫੜ ਲਵੇ ਪਰ ਉਹ ਪਕੜ ਰੱਖਿਅਕ ਦੀ ਟੋਪੀ, ਜੇਬ ਜਾਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਾਗ ਨਾਲ ਛੂਹੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਰੇਖਾ ਤੇ ਅਗਰਸਰ (Line Drive) – ਇਹ ਉਹ ਗੇਂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਖੇਡ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਜਾਂ ਸਿੱਧੇ ਬੈਟ ਨੂੰ ਜਾਵੇ ।

ਗੇਂਦ ਖੇਡੋ (Play Ball) – ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਿਰਣਾਇਕ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਬੈਟਰ ਅਪ (Batter up) – ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰ ਦੀ ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਤੀਬਰ ਪ੍ਰਖੇਪਣ (Wild Pitch) – ਇਹ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਨੀਵੀਂ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਸੁੱਟੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੈਚਰ ਸਾਧਾਰਨ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਰੁਕਾਵਟ ਗੇਂਦ (Obstructed) – ਇਹ ਉਹ ਬੈਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਸੰਮਿਤ ਗੇਂਦ ਹੈ ਜੋ ਵਾੜ, ਸਤੰਭ, ਦਰੱਖ਼ਤ ਜਾਂ ਹਿ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 25 ਫੁੱਟ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਰੁਕਾਵਟ (Obstruction) – ਇਹ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਜੋ ਗੇਂਦ ਨਹੀਂ ਲਏ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿ ਦੌੜਾਕ ਦੇ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਬੈਟਿੰਗ ਕੁਮ (Batting Order)- ਬੈਟਿੰਗ ਕਮ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੂਚੀਕਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬੈਟ ਕਰਨ ਜਾਣਗੇ । ਅੰਪਾਇਰ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬੈਟਿੰਗ ਕ੍ਰਮ ਦਾ ਪੂਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੈਟਿੰਗ ਕ੍ਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਪਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਬੈਟਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਗਲਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਦ ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬੈਟਿੰਗ ਕਰਨੀ ਸੀ ਉਹ ਆਉਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਰਨ ਖ਼ਤਮ ਸਮਝੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਹਿ ਦੌੜਾਕ ਆਪਣੇ ਬੈਟਕ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਉਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਗਲਤ ਬੈਟਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਨ ।

ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ (Interference) – ਇਹ ਰੱਖਿਅਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਖੇਪਿਤ ਗੇਂਦ ਤੇ ਚੋਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਰੱਖਿਅਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਖੇਡਣ ਦੇ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਜਾਂ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪਾਰੀ (Inning) – ਇਹ ਖੇਡ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅੰਦਰ ਦਲ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਰੱਖਿਅਣ (ਫੀਲਡਿੰਗ) ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ (Out Field) – ਇਹ ਖੇਤਰ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਹਿ ਰੇਖਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਡਾਇਮੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਹਿ ਦੇ ਪਾਰ ਨਾ-ਮੰਨਣ ਯੋਗ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ।

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਉੱਚਿਤ ਸਪੋਰਟਸ ਗਿਅਰਸ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਮਹੱਤਵ
(Proper Sports Gears and their Importance)

ਸਪੋਰਟਸ ਗਿਅਰਸ ਖੇਡ ਉਪਕਰਨ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟਸ ਯੂਨੀਫਾਰਮ ਆਦਿ । ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸਪੋਰਟਸ ਗਿਅਰਸ ਜਿਵੇਂ-ਬਾਲ, ਬੈਟ, ਸਾਫਟ ਬਾਲ, ਥਾਈ ਗਾਰਡ, ਐਬਡੋਮਿਨਲ ਗਾਰਡ, ਆਰਮ ਪੈਡਸ, ਲੈਂਗ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਰ, ਯੂਨੀਫਾਰਮ, ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਕੀਪਿੰਗ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਲਈ ਬਾਲ ਦਾ ਭਾਰ 6% ਔਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ 6 ਔਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਬਾਲ ਦਾ ਘੇਰਾ 122 ਇੰਚ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ 11 ਇੰਚ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਇਹ ਸਪੋਰਟਸ ਗਿਅਰਸ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਉਪਕਰਨ ਉੱਚਿਤ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਮੈਚ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉੱਚਿਤ ਸੁਰੱਖਿਆਤਮਕ ਉਪਕਰਨ ਵੀ ਖੇਡ-ਸੱਟਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਸ
(Important Tournaments)

  1. ਉਪਿੰਕ ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ
  2. ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ
  3. ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ
  4. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਇੰਟਰ-ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ

ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ ਅੰਤਿਮ ਬੈਟ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਟਾਸ (Toss) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਨਿਯਮਿਤ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਪਾਰੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ।

1. ਜਦ ਕੋਈ ਬੈਟਰ ਬੇਸ ਰਨਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੈਟਰ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
2. ਉੱਚਿਤ ਹਿਟ ਬਾਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੇਂਦ ਹੋਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਬੇਸ ਜਾਂ ਹੋਮ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੇਸ ਦੇ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਰੁਕਦੀ ਹੈ ।
3. ਫਾਉਲੇ (Faul) ਹਿਟ ਬਾਲ ਉਹ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੋਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੇਸ ਜਾਂ ਹੋਮ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੇਸ ਦੇ ਮੱਧ ਗਲਤ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਡਿਗਦੀ ਹੈ ।
4. ਨਿਮਨਲਿਖਿਤ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬੈਟਰ ਆਊਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ :

  • ਜੇਕਰ ਦੂਸਰੀ ਹਿਟ ਲਗਾਏ ਅਤੇ ਖੇਡਣ ਵਾਲਾ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੜ ਲਵੇ ।
  • ਜੇਕਰ ਦੂਸਰੀ ਹਿਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਫਾਊਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ।
  • ਜੇਕਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਾਈਕ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਛੇਤੀ ਪਿੱਛੇ ।
  • ਹਿਟ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਜੇਕਰ ਬੈਟਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੇਸ ਦੇ ਛੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਸ ਮੈਨ (Base Man) ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਜਾਵੇ ।

5. ਬੇਸ ਰਨਰ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੂਮਪੂਰਵਕ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਪਹਿਲੀ, ਦੂਸਰੀ, ਤੀਸਰੀ | ਅਤੇ ਹੋਮ ਬੇਸ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਸ ਰਨਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੇਸ ਰਨਰ ਦਾ ਰਨ ਨਹੀਂ ਗਿਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੇਕਰ ਇਸ ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਬੇਸ ਰਨਰ ਹੋਵੇ ਜੋ ਆਊਟ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ।
6. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਰਨਰ ਬੇਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੌੜਦਾ ਹੋਇਆ ਆਊਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲਾ ਦੂਸਰਾ ਰਨਰ ਉਹੀ ਬੇਸ ’ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਰਨਰ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।
7. ਠੀਕ ਗੇਂਦ ਹਿਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੈਟਰ ਬੇਸ ਰਨਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
8. ਬੇਸ ਰਨਰ ਨੂੰ ਆਉਟ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦੰਡ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਇਕ ਬੇਸ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮਿਲੇਗਾ | ਪਰੰਤੂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਸ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ।

  • ਜੇਕਰ ਬੈਟਰ ਚਾਰ ਗੇਂਦਾਂ ਦੇ ਮੱਧ ਬੇਸ ਰਨਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
  • ਉਸਦੀ ਛੁੱਟੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਸੁੱਟੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹਿਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਹੁੰਚਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ।

9. ਬੇਸ ਰਨਰ ਨਿਮਨਲਿਖਿਤ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਆਊਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ:
(ਉ) ਜਦੋਂ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਾਲਾ ਫੀਲਡਰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਿਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ
ਫੀਲਡ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੂਹੇ ਬਿਨਾਂ ਫੜ ਲਵੇ ।

  • ਜੇਕਰ ਬੈਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੁਸਰਾ ਦਲ ਚਾਰ ਪਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਪਾਰੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੇ
    ਆਉਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਨ ਬਣਾ ਲਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜ ਪਾਰੀਆਂ ਖੇਡਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
  • ਖੇਡ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਪੰਜਵੀਂ ਪਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਰਾਬਰ (Tie) ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡ ਤਦ ਤਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ ਜਦ ਤਕ ਪੂਰੀ ਪਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਦਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਨ ਨਾ ਬਣਾ ਲਵੇ ਜਾਂ ਬੈਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੂਸਰਾ ਦਲ ਪਾਰੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਤੀਸਰਾ ਆਊਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਨ ਨਾ ਬਣਾ ਲਵੇ ।
  • ਨਿਰਣਾਇਕ ਦੁਆਰਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਪਾਰੀ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੂਰੀਆਂ ਪਾਰੀਆਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਬੈਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦਲ ਪਹਿਲੇ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਰਨਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਨ ਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਘੋਸ਼ਿਤ ਬਾਜ਼ੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਲਾਂਕਨ (Score) ਸਮਾਨ ਹੋਣ ਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਜਾਂ ਬੈਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੂਸਰੇ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੇ ਦਲ ਦੀ ਅਪੂਰਨ ਪਾਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅੰਕ ਬਣਾ ਲੈਣ ਤੇ ਵਿਨਿਯਮਿਤ ਬਰਾਬਰ (Tie) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ।
  • ਖੇਪਕ (ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਇਕ ਕਦਮ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਲਵੇਗਾ। ਇਹ ਕਦਮ ਬੈਟਰ ਦੇ ਵਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦਮ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਖੇਪਕ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਢੰਗ (Wind up) ਅਪਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਸਥਿਤੀ (Position) ਵਿਚ ਖੇਪਕ ਦੇ ਹੱਥ ਕੂਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਅਤੇ ਕਲਾਈ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ।
  • ਖੇਪਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕੈਚਰ ਨੂੰ ਕੈਚਰਬਾਕਸ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਸੁੱਟੀ ਗਈ ਗੇਂਦ ਤੇ ਹਿੱਟ ਨਾ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਉਸਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ
    ਇਕ ਸਾਈਕ ਦੇਵੇਗਾ ।
  • ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁੱਟੀ ਗਈ ਹਰ ਇਕ ਗੇਂਦ ਦੇ ਲਈ ਅੰਪਾਇਰ ਇਕ ‘‘ਬਾਲ’’ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰੇਗਾ ।
  • ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਰੇਕ ਇਨਿੰਗ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬੈਟਰ ਖੇਡੇਗਾ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੀ ਪਾਰੀ (Innings) ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ ਅੰਤਿਮ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਤੀਸਰਾ ਆਉਟ ਇਸ ਲਈ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗੇਂਦ ਦੇ ਸੁੱਟੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਬੇਸ ਰਨਰ (Base Runner) ਨੇ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਆਪਣਾ ਬੇਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੈਟਰ ਨੂੰ ਆਊਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਬੇਸ ਰਨਰ ਬਣੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਅਗਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹੀ ਪਹਿਲਾ ਬੈਟਰ, ਬੈਟਰ ਬਣੇਗਾ ।

(ਅ) ਜੇਕਰ ਸਹੀ ਹਿਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੇਂਦ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੇ ਹੋਏ ਫੀਲਡਰ ਬੇਸ ਰਨਰ ਨੂੰ ਇਹ ਬੇਸ ਛੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੂਹ ਲਵੇ ।
(ਈ) ਜੇਕਰ ਤੀਸਰੀ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਨੂੰ ਫੀਲਡਰ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਫੜ ਲਵੇ ।
(ਸ) ਜੇਕਰ ਉਹ ਬੈਟ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਛੁੱਟੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਆਦਿ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਫੀਲਡਰ ਦੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕੇ ਜਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੀਲਡਰ ਦੇ ਦ ਆਦਿ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਜਾਂ ਸੁੱਟੀ ਗਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਛੱਡ ਦੇਵੇ ।
(ਹ) ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਗੇਂਦ ਸੁੱਟਣ ਤੱਕ ਬੇਸ ਛੱਡ ਦੇਵੇ ।

ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਨਿਯਮ (The Rules which must be remembered in case of substitution of players) – ਸਾਫ਼ਟ ਬਾਲ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਸਿਵਾਇ ਖੇਪਕ (Pitcher) ਦੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਘੋਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੋ ਖੇਪਣ ਪੱਟੀ (Pitcher Plate) ਦੇ ਸਥਾਨ ਹਿਣ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇ । ਉਹ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਖੇਪਣ ਕਰੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਬੈਟਰ ਆਪਣੀ ਪਾਰੀ ਪੂਰੀ ਨਾ ਕਰ ਲਵੇ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਪੱਖ (ਪਾਸਾ) ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ।
ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 3

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

PSEB 12th Class Physical Education Practical ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਪਤੰਗ ਜਾਂ ਡਾਇਮੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਫਟ ਬਾਲ ਖੇਡ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਦੋਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1926 ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
9 ਖਿਡਾਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੈਟਰ ਬਾਕਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਚੌੜਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
3′ × 71 × 2.30 ਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਸ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸਾਫਟ ਖੇਡ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1936 ਵਿਚ ।

ਸਾਫਟ ਬਾਲ (Softball) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵੂਮੈਨ ਸਾਫਟ ਲੀਗ ਕਿਸ ਸਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1953 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੈਚਰ ਬਾਕਸ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
10′ × 8.5 × 9.15 × 7.45 ਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਬੈਟ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਭਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
34 ਆਊਂਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੈਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
34′ ।

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Punjab State Board PSEB 12th Class Chemistry Book Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Chemistry Chapter 8 The d-and f-Block Elements

PSEB 12th Class Chemistry Guide The d-and f-Block Elements InText Questions and Answers

Question 1.
Write down the electronic configuration of:
(i) Cr3+
(ii) Cu+
(iii) Co2+
(iv) Mn2+
(v) Pm3+
(vi) Ce4+
(vii) Lu2+
(viii) Th4+
Answer:
(i)Cr3+ = [Ar] 3d3
(ii) Cu+ = [Ar] 3d10
(iii) Co2+ = [Ar] 3d7
(iv) Mn2+ = [Ar] 3d5
(v) Pm3+ = [Xe] 4f4
(vi) Ce4+ = [Xe]
(vii) Lu2+ = [Xe] 4f145d1
(viii) Th4+ = [Rn]

Question 2.
Why are Mn2+ compounds more stable than Fe2+ towards oxidation to their + 3 state?
Answer:
Electronic configuration of Mn2+ is [Ar]18 3d5
Electronic configuration of Fe2+ is [Ar]18 3d6
It is known that half-filled and fully-filled orbitals are more stable. Therefore, Mn in (+ 2) state has a stable d5 configuration. This is the reason Mn2+ shows resistance to oxidation to Mn3+. Also, Fe2+ has 3d6 configuration and by losing one electron, its configuration changes to a more stable 3d5 configuration. Therefore, Fe2+ easily gets oxidised to Fe3+ oxidation state.

Question 3.
Explain briefly how +2 state becomes more and more stable in the first half of the first row transition elements with increasing atomic number?
Answer:
As the atomic number increases from 21 to 25, the number of electrons in the 3d-orbital also increases from 1 to 5. +2 oxidation state is attained by the loss of the two 4s electrons by these metals. Sc does not exhibit +2 oxidation state. As the number of d-electrons in +2 state increases from Ti to Mn, the stability of +2 state increases (d-orbital gradually becoming half filled). Mn(+2) has d5 electrons which is highly stable.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 4.
To what extent do the electronic configurations decide the stability of oxidation states in the first series of the transition elements? Illustrate your answer with examples.
Answer:
The stability of oxidation states in the first series of the first transition elements are related to their electronic configurations.

The first five elements of the first transition series upto Mn in which the 3d-subshell is not more than half-filled, the minimum oxidation state is given by fife number of electrons in the outer s-subshell and the maximum oxidation state is given by the sum of the outer s and d-electrons. For example, Sc does not show +2 oxidation state. Its electronic configuration is 4s2 3d1. It loses all the three electrons to form SC3+.+3 oxidation state is very stable as by losing all three electrons, it attains the stable configuration of Argon. For Mn, +2 oxidation state is very stable, as after losing two 4s electrons, the d-orbitals become half-filled.

Question 5.
What may be the stable oxidation state of the transition elements with the following d-electron configurations in the ground state of their atoms?
3d3, 3d5, 3d8 and 3d4
Answer:
Stable oxidation states:
3d3 (vanadium): +2, +3, +4, +5
3d5 (chromium): +3, +4, +6
3d5 (manganese): +2, +4, +6, +7
3d8 (cobalt) : +2, +3 (in complexes)
3d4 : There is no d4 configuration in the ground state.

Question 6.
Name the oxometal anions of the first series of the transition metals in which the metal exhibits the oxidation state equal to its group number.
Answer:
(i) Vanadate, \(\mathrm{VO}_{3}^{-}\)
Oxidation state of V is + 5.

(ii) Chromate, \(\mathrm{CrO}_{4}^{2-}\)
Oxidation state of Cr is + 6.

(iii) Permanganate, \(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\)
Oxidation state of Mn is + 7.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 7.
What is lanthanoid contraction? What are the consequences of lanthanoid contraction?
Answer:
As we move along the lanthanoid series, the atomic number increases gradually by one. This means that the number of electrons and protons present in an atom also increases by one. As electrons are being added to the same shell, the effective nuclear charge increases. This happens because the increase in nuclear attraction due to the addition of proton is more pronounced than the increase in the interelectronic repulsions due to the addition of electron. Also, with the increase in atomic number, the number of electrons in the 4f orbital also increases. The 4f electrons have poor shielding effect. Therefore, the effective nuclear charge experienced by the outer electrons increases. Consequently, the attraction of the nucleus for the outermost electrons increases. This results in a steady decrease in the size of lanthanoids with the increase in the atomic number. This is termed as lanthanoid contraction.
Consequences of lanthanoid contraction

  1. There is similarity in the properties of second and third transition series.
  2. Separation of lanthanoids is possible due to lanthanoid contraction.
  3. It is due to lanthanoid contraction that there is variation in the basic strength of lanthanoid hydroxides. (Basic strength decreases from La(OH)3 to Lu(OH)3.)

Question 8.
What are the characteristics of the transition elements and why are they called transition elements? Which of the d-block elements may not he regarded as the transition eledaents?
Answer:
Characteristics of the Transition Elements (d-Block)
1. Electronic configuration : General electronic configuration of these elements is (n -1) d1-10 ns1-2.

2. Physical properties : These elements have metallic properties such as metallic lustre, high tensile strength, ductility, malleability, high thermal and electrical conductivity, low volatility (except Zn, Cd, Hg), hardness, etc. Their melting points are high.

3. Atomic and ionic size : In a given series, there is a progressive decrease in radius with increasing atomic number.

4. Ionisation enthalpies : Due to an increase in nuclear charge which accompanies the filling of inner d-orbitals, there is an increase in ionisation enthalpy along each series of the transition elements from left to right.

5. Oxidation states : These elements exhibit variable oxidation states.
e.g.,1 Transition series:
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 1

6. Trends in M2+/M values: The general trend towards less negative E0 values across the series is related to the general increase in the sum of the first and second ionisation enthalpies.

7. Trends in M3+/M2+E values : Low value of Ee shows the stability of ion (either d5 or d10 configuration).

8. Magnetic properties : These elements show diamagnetism and paramagnetism.
9. Formation of coloured salts : The compounds of transition elements form coloured ions, e.g., Mn3+ violet; Fe2+ green, etc.

10. Complex formation : These elements form complex compounds due to their small size and high charge density, e.g., [PtCl4]2-

11. Catalyst: Many of these elements are used as catalyst e.g., V2O5 is used as a catalyst in contact process for the manufacture of H2SO4.

12. Interstitial compound formation : Transition elements form interstitial compounds. It means the compounds in which H, C or N etc. are trapped inside the crystal lattices of metals.

13. Alloy formation : Because of similar radii and other characteristics alloys are readily formed by these metals.
The d-block elements are called transition elements because these elements represent change or transition in properties from s-block to p-block elements.
The electronic configuration of Zn, Cd and Hg is represented by the general formula (n – 1)d10ns2. These elements have completely filled d-orbitals in ground state as well as in their common oxidation states. Therefore, they may not be regarded as the transition elements.

Question 9.
In what way is the electronic configuration of the transition elements different from that of the non-transition elements?
Answer:
Transition elements contain incompletely filled d-subshell, Le., their electronic configuration is (n – 1)d1-10ns1-2 whereas non-transition elements have no d-subshell or their subshell is completely filled and have ns1-2 or ns2np1-6 in their outermost shell.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 10.
What are the different oxidation states exhibited by the lanthanoids?
Answer:
In the lanthanoid series, + 3 oxidation state is most common i.e., Ln(III) compounds are predominant. However, + 2 and + 4 oxidation states can also be found in the solution or in solid compounds.

Question 11.
Explain giving reasons:
(i) Transition metals and many of their compounds show paramagnetic behaviour.
(ii) The enthalpies of atomisation of the transition metals are high.
(iii) The transition metals generally form coloured compounds.
(iv) Transition metals and their many compounds act as good catalyst.
Answer:
(i) Transition metals and many of their compounds show paramagnetic behaviour. Paramagnetism arises due to the presence of unpaired electrons with each electron having a magnetic moment associated with its spin angular momentum and orbital angular momentum. However, in the first transition series, the orbital angular momentum is quenched. Therefore, the resulting paramagnetism is only because of the unpaired electron.

(ii) Transition metals have high effective nuclear charge and a large number of valence electrons. Therefore, they form very strong metallic bonds. As a result, the enthalpy of atomisation of transition metals is high.

(iii) Formation of coloured compounds by transition metals is due to partial adsorption of visible light. The electron absorbs the radiation of a particular frequency (of visible region) and jumps into next orbital.

(iv) Catalysts, at the solid surface, involve the formation of bonds between reactants molecules and atoms of the surface of the catalyst (I row transition metals utilised 3d and 4s-electrons for bonding). This has the effect of increasing the concentration of the reactants at the catalyst surface and also lowering of the activation energy.
Transition metal ions show variable oxidation states so they are effective catalysts, e.g.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 2
Mechanism of catalysing action of Fe3+ in the above reaction
(a) 2Fe3+ + 2I → 2Fe2+ + I2
(b) 2Fe2+ + \(\mathrm{S}_{2} \mathrm{O}_{8}^{2-}\) → 2Fe3+ + \(2 \mathrm{SO}_{4}^{2-}\)

Question 12.
What are interstitial compounds? Why are such compounds well known for transition metals?
Answer:
Interstitial compounds are those in which small atoms occupy the interstitial sites in the crystal lattice. Interstitial compounds are well known for transition metals because small-sized atoms of H, B, C, N, etc., can easily occupy position in the voids present in the crystal lattices of transition metals.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 13.
How is the variability in oxidation states of transition metals different from that of the non-transition metals? Illustrate with examples.
Answer:
The oxidation states of transition elements differ from each other by unity e.g., Fe2+ and Fe3+, Cu+ and Cu2+ (due to incomplete filling of d-orbitals) whereas oxidation states of non-transition elements normally differ by two units e.g., Pb2+ and Pb4+, Sn2+ and Sn4+ etc.

Question 14.
Describe the preparation of potassium dichromate from iron chromite ore. What is the effect of increasing pH of a solution of potassium dichromate?
Answer:
Potassium dichromate is prepared from chromite ore FeCr2O4 as follows :
Step I: Conversion of chromite ore to sodium chromate.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 3
Effect of pH : The chromates and dichromates can interconverted to each other in aqueous solution by increasing the pH of the solution.
\(\mathrm{CrO}_{4}^{2-}\) + 2OH ⇌ \(2 \mathrm{CrO}_{4}^{2-}\) + H2O

Question 15.
Describe the oxidising action of potassium dichromate and write the ionic equations for its reaction with
(i) iodide
(ii) iron (H) solution and
(iii) H2S.
Answer:
(i) \(\mathrm{Cr}_{2} \mathrm{O}_{7}^{2-}\) + 14H+ + 6I → 2Cr3+ + 7H2O + 3I2
(ii) \(\mathrm{Cr}_{2} \mathrm{O}_{7}^{2-}\) + 14H+ + 6Fe2+ → 2Cr3+ + 7H2O + 6Fe3+
(iii) \(\mathrm{Cr}_{2} \mathrm{O}_{7}^{2-}\) + 8H+ + 3H2S → Cr3+ + 7H2O + 3S

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 16.
Describe the preparation of potassium permanganate. How does the acidified permanganate solution reacts with
(i) iron
(ii) ions
(iii) SO2 and
(iii) oxalic acid? Write the ionic equations for the reactions.
Answer:
Preparation of potassium permanganate, KMnO4: Potassium permanganate is prepared by the fusion of MnO2 (pyrolusite) with potassium hydroxide and an oxidising agent such as KNO3 to form potassium manganate which disproportionate in a neutral or acidic solution to form permanganate.
2MnO2 + 4KOH + O2 → 2K2MnO4 + H2O
\(3 \mathrm{MnO}_{4}^{2-}\) + 4H+ → \(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + MnO2 + H2O
On large scale : It is prepared by the alkaline oxidative fusion of MnO2 to form potassium manganate. The electrolytic oxidation of potassium manganate in alkaline solution produces KMnO4, at the anode.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 4
Reaction of KMnO4 in acidic medium
(a) Oxidises iron (II) ions to iron (III) ions.
\(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + 5Fe2+ + 8H2+ → Mn2+ + 5Fe3+ + 4H2O
(b) Oxidises SO2 to sulphuric acid.
\(2 \mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + 5SO2 + 2H2O → 2Mn2+ + 5SO2 + 4H2O
(c) Oxidises oxalic acid to carbon dioxide.
\(2 \mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + \(5 \mathrm{C}_{2} \mathrm{O}_{4}^{2-}\) + 16H+ → 2Mn2+ + 10CO2 + 8H2O

Question 17.
For M2+/M and M3+/M2+ systems, the E values for some metals are as follows:
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 5
Use this data to comment upon :
(i) the stability of Fe3+ in acid solution as compared to that of Cr3+ or Mn3+ and
(ii) the ease with which iron can be oxidised as compared to a similar process for either chromium or manganese metal.
Answer:
(i) Higher the reduction potential of a species, greater is the tendency for its reduction to take place. Therefore, Mn3+ with highest reduction potential would be readily reduced to Mn2+ and hence is the least stable.
Thus, from the value of reduction potential, it is clear that the stability of Fe3+ in acidic solution is more than Mn3+ but less than that of Cr3+.

(ii) Lower the reduction potential or higher the oxidation potential of a species, greater the ease with which its oxidation will take place. Thus, order of tendency to undergo oxidation is Fe < Cr < Mn.

Question 18.
Predict which of the following will be coloured in aqueous solution?
Ti3+, V3+, Cu+, Sc3+, Mn2+, Fe3+ and Co2+. Give reasons for each.
Answer:
Only those ions will be coloured which have incompletely filled d-orbitals. Those with fully-filled or empty d-orbitals are colourless. Due to d-d transition, Ti3+, V3+, Mn2+, Fe3+ and Co2+ are coloured.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 19.
Compare the stability of + 2 oxidation state for the elements of the first transition series.
Answer:
The decreasing negative electrode potentials of M2+/M+1 in the first transition series shows that in general, the stability of +2 oxidation state decrease from left-to right (exception being Mn and Zn). The decrease in the negative electrode potentials is due to increase in the sum IE2 + IE2.

Question 20.
Compare the chemistry of actinoids with that of the lanthanoids with special reference to :
(i) electronic configuration
(ii) oxidation states
(iii) atomic and ionic sizes and
(iv) chemical reactivity.
Answer:
(i) Electronic configuration : The general electronic configuration of lanthanoids is [Xe]54 4f1-14 5d0-16s2 whereas that of actinoids is [Rn]865f1-146d0-17s2. Thus, lanthanoids belong to 4/-series whereas actinoids belong to 5/-series.

(ii) Oxidation states : Lanthanoids show limited oxidation states (+2, +3, +4), out of which, +3 is most common. This is because of a large energy gap between 4/, 5d and 6s subshells. On the other hand, actinoids show a large number of oxidation states because of small energy gap between 5/, 6d and 7s subshells.

(iii) Atomic and ionic sizes : Both show decrease in size of their atoms or ions in +3 oxidation state. In lanthanoids, the decrease is called lanthanoid contraction whereas in actinoids, it is called actinoid contraction. However, the contraction is greater from element to element in actinoids due to poorer shielding by 5/-electrons.

(iv) Chemical reactivity : In general, the earlier members of the lanthanoid series are quite reactive (similar to calcium) but with increasing atomic number, they behave more like aluminium.
Values for E for the half-reaction :
Ln3+ (aq) + 3e → Ln(s)
are in the range of -2.2 to -2.4 V except for Eu for which the value is -2.0 V. This is of course, a small variation.

The metals combine with hydrogen when gently heated in the gas. The carbides, Ln3C , Ln2C3 and LnC2 are formed when the metals are heated with carbon. They liberate hydrogen from dilute acids and bum in halogens to form halides. They form oxides and hydroxides —M2O3 and M(OH)3. The hydroxides are definite compounds, not just hydrated oxides, basic like alkaline earth metal oxides and hydroxides.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 6
The actinoids are highly reactive metals, especially when finely divided. For example, the action of boiling water on them, gives a mixture of oxide and hydride and combination with most non-metals takes place at moderate temperatures. Hydrochloric acid attacks all metals but most are slightly affected by nitric acid owing to the formation of protective oxide layers; alkalis have no action.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 21.
How would you account for the following:
(i) Of the d4 species, Cr2+ is strongly reducing while manganese (III) is strongly oxidising.
(ii) Cobalt (II) is stable in aqueous solution but in the presence of complexing reagents, it is easily oxidised.
(iii) The d1 configuration is very unstable in ions.
Answer:
(i) E value for Cr3+ /Cr2+ is negative (-0.41 V) whereas E value for Mn3+/Mn2+ is positive (+1.57 V). Thus, Cr2+ ions can easily undergo oxidation to give Cr3+ ions and, therefore, act as strong reducing agent. On the other hand, Mn3+ can easily undergo reduction to give Mn2+ and hence act as oxidising agent.

(ii) Co(III) has greater tendency to form coordination complexes than Co (II). Thus, in the presence of ligands, Co (II) charges to Co (III), i.e., it easily oxidised.

(iii) The ions with d1 configuration have the tendency to lose the only electron present in d-subshell to acquire stable d0 configuration. Therefore, they are unstable and undergo oxidation or disproportionation.

Question 22.
What is meant by ‘disproportionation’? Give two examples of disproportionation reaction in aqueous solution.
Answer:
Disproportionation reactions are those reactions in which the same substance undergoes oxidation as well as reduction. In disproportion reaction, oxidation number of an element increases as well as decreases to form two different products, e.g.,
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 7

Question 23.
Which metal in the first series of transition metals exhibits +1 oxidation state most frequently and why?
Answer:
Copper has electronic configuration 3d10 4s1 will attain a completely filled d-orbital and a stable configuration on losing 4s1 electron i.e., [Ar] 3d10.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 24.
Calculate the number of unpaired electrons in the following gaseous ions: Mn3+, Cr3+, V3+ and Ti3+. Which one of these is the most stable in aqueous solution?
Answer:
Mn3+ = 3d4 = 4 unpaired electrons
Cr3+ = 3d3 = 3 unpaired electrons
V3+ = 3d2 = 2 unpaired electrons
Ti3+ = 3d1 =1 unpaired electron
Out of these species Cr3+ is the most stable in aqueous solution due to its tendency of complex formation.

Question 25.
Give examples and suggest reasons for the following features of the transition metal chemistry :
(i) The lowest oxide of transition metal is basic, the highest is amphoteric/acidic.
(ii) A transition metal exhibits higher oxidation state in oxides and fluorides.
(iii) The highest oxidation state is exhibited in oxo-anions of a metal.
Answer:
(i) The lowest oxide of transition metal is basic because the metal atom has low oxidation state. This means that it can donate valence electrons which are not involved in bonding to act like a base. Whereas the highest oxide is amphoteric/acidic due to the highest oxidation state as the valence electrons are involved in bonding and are unavailable. For example, MnO is basic whereas Mn2O7 is acidic.

(ii) A transition metal exhibits higher oxidation states in oxides and fluorides because oxygen and fluorine are highly electronegative elements, small in size (and strongest oxidising agents). For example, osmium shows an oxidation state of +6 in O2F6 and vanadium shows an oxidation state of +5 in V2O5.

(iii) Oxometal anions have the highest oxidation state, e.g., Cr in \(\mathrm{Cr}_{2} \mathrm{O}_{7}^{2-}\) has an oxidation state of +6 whereas Mn in \(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\) has an oxidation state of +7. This is again due to the combination of the metal with oxygen, which is highly electronegative and oxidising element.

Question 26.
Indicate the steps in the preparation of:
(i) K2Cr2O7 from chromite ore.
(ii) KMnO4 from pyrolusite ore.
Answer:
(i) Potassium dichromate is prepared from chromite ore FeCr2O4 as follows :
Step I: Conversion of chromite ore to sodium chromate.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 3
Effect of pH : The chromates and dichromates can interconverted to each other in aqueous solution by increasing the pH of the solution.
\(\mathrm{CrO}_{4}^{2-}\) + 2OH ⇌ \(2 \mathrm{CrO}_{4}^{2-}\) + H2O
(ii) Preparation of potassium permanganate, KMnO4: Potassium permanganate is prepared by the fusion of MnO2 (pyrolusite) with potassium hydroxide and an oxidising agent such as KNO3 to form potassium manganate which disproportionate in a neutral or acidic solution to form permanganate.
2MnO2 + 4KOH + O2 → 2K2MnO4 + H2O
\(3 \mathrm{MnO}_{4}^{2-}\) + 4H+ → \(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + MnO2 + H2O
On large scale : It is prepared by the alkaline oxidative fusion of MnO2 to form potassium manganate. The electrolytic oxidation of potassium manganate in alkaline solution produces KMnO4, at the anode.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 4
Reaction of KMnO4 in acidic medium
(a) Oxidises iron (II) ions to iron (III) ions.
\(\mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + 5Fe2+ + 8H2+ → Mn2+ + 5Fe3+ + 4H2O
(b) Oxidises SO2 to sulphuric acid.
\(2 \mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + 5SO2 + 2H2O → 2Mn2+ + 5SO2 + 4H2O
(c) Oxidises oxalic acid to carbon dioxide.
\(2 \mathrm{MnO}_{4}^{-}\) + \(5 \mathrm{C}_{2} \mathrm{O}_{4}^{2-}\) + 16H+ → 2Mn2+ + 10CO2 + 8H2O

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 27.
What are alloys? Name an important alloy which contains some of the lanthanoid metals. Mention its uses.
Answer:
An alloy is a homogeneous mixture of two or more metals, or metals and non-metals. An important alloy containing lanthanoid metals is misch metal which contains 95% lanthanoid metals and 5% iron along with traces of S, C, Ca and Al. It is used in Mg-based alloy to produce bullets, shells and lighter flints.

Question 28.
What are inner-transition elements? Decide which of the following atomic numbers are the atomic numbers of the inner-transition elements:
29, 59, 74, 95, 102, 104.
Answer:
The f-block elements, i.e., in which the last electron enters into /-subshell are called inner-transition elements. These include lanthanoids (58-71) and actinoids (90-103). Thus, elements with atomic numbers 59, 95 and 102 are inner-transition elements.

Question 29.
The chemistry of the actinoid elements is not so smooth as that of the lanthanoids. Justify this statement by giving some examples from the oxidation state of these elements.
Answer:
Lanthanoids show a limited number of oxidation state, viz., +2, +3 and +4 (out of which +3 is the most common). This is because of a large energy gap between 4/, 5d and 6s subshells. The dominant oxidation state of actinoids is also +3 but they show a number of other oxidation states also, e.g., uranium(Z = 92) and plutonium (Z = 94), show +3, +4, +5 and +6, neptunium (Z = 94) shows +3, +4, +5 and +7, etc. This is due to small energy difference between 5/, 6 d and 7s subshells of the actinoids.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 30.
Which is the last element in the series of the actinoids? Write the electronic configuration of this element. Comment on the possible oxidation state of this element.
Answer:
The last element in the actinoid series is lawrencium (Lr). Its atomic number is 103 and its electronic configuration is [Rn]5f14 6d1 7s2. The most common oxidation state displayed by it is + 3; because after losing 3 electrons it attains stable f14 configuration.

Question 31.
Use Hund’s rule to derive the electronic configuration of Ce3+ ion and calculate its magnetic moment on the basis of spin only formula.
Answer:
58Ce =[Xe]54f15d16s2
Ce3+ = [Xe]544f1, i.e., there is only one unpaired electron, i.e., n = 1. Hence, p = \(\sqrt{n(n+2)}\) = \(\sqrt{1(1+2)}\) = \(\sqrt{3}\) = 1.73 BM

Question 32.
Name the members of the lanthanoid series which exhibit +4 oxidation states and those which exhibit +2 oxidation states. Try to correlate this type of behaviour with the electronic configurations of these elements.
Answer:
+4 = 58Ce , 59Pr, 60Nd, 65Tb, 66Dy
+2 = 60Nd, 62Su 63Eu, 69Tm, 70Yb
+2 oxidation state is exhibited when the lanthanoid has the configuration 5d06s2, so that 2 electrons are easily lost. +4 oxidation state is exhibited when the configuration left is close to 4f0 (e.g., 4f0, 4f1, 4f2) or close to 4f7 (e.g., 4f7or 4f8)

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 33.
Compare the chemistry of the actinoids with that of lanthanoids with reference to:
(i) electronic configuration
(ii) oxidation states and
(iii) chemical reactivity.
Answer:

Characteristics Lanthanoids Actinoids
(i) Electronic configuration [Xe] 4/1-145d0-16s2 [Rn] 5/114 6d0_1 7s2
(ii) Oxidation states Besides +3 oxidation state lanthanoids show +2 and +4 oxidation state only in a few cases. Besides +3 oxidation state, actinoids show higher oxidation state of +4, +5, +6, +7 also because of smaller energy gap between 5/, 6d and 7s subshell.
(iv) General chemical reactivity elements These are less reactive metals.

Lesser tendency towards complex formation.

Do not form oxacation. Compounds are less basic.

These are highly reactive metals

Greater tendency towards complex formation.

Form oxocation.Compounds are more basic.

Question 34.
Write the electronic configurations of the elements with the atomic numbers 61, 91,101 and 109.
Answer:
Z = 61 (Promethium, Pm), electronic configuration [Xe] 4f55d06s2
Z = 91 (Protactium, Pa), electronic configuration = [Rn] 5f26d1s2
Z = 101 (Mendelevium, Md), electronic configuration = [Rn] 5f136d07s2
Z =109 (Meitnerium, Mt), electronic configuration = [Rn] 5f146d7 7s2

Question 35.
Compare the general characteristics of the first series of the transition metals with those of the second and third series metals in the respective vertical columns. Give special emphasis on the following points :
(i) Electronic configurations,
(ii) Oxidation states,
(iii) Ionisation enthalpies and
(iv) Atomic sizes
Answer:
(i) Electronic configurations : The elements in the same vertical column generally have similar electronic configurations. Although the first series shows only two exceptions, i.e., Cr = 3d54s1 and Cu = 3d104s1 but the second series shows more exceptions, e.g., Mo(42) = 4ds5s1,Tc(43) = 4d65s1,Ru(44) = 4d75s1 Rh(45) = 4d85s1, Pb(46) = 4d105s0, Ag(47) = 4d105s1. Similarly, in the third series, W(74) = 5d46s2, Pt(78) = 5d96s1 and Au(79) = 5d10 6d1. Hence, in the same vertical column, in a number of cases, the electronic configuration of the three series are not similar.

(ii) Oxidation states : The elements in the same vertical column generally show similar oxidation states. The number of oxidation states shown by the elements in the middle of each series is maximum and minimum at the extreme ends.

(iii) Ionisation enthalpies : The first ionisation enthalpies in each series generally increase gradually as we move from left to right though some exceptions are observed in each series. The first ionisation enthalpies of some elements in the second (4d) series are higher while some of them have lower value than the elements of 3d series in the same vertical column. However, the first ionisation enthalpies of third (5d) series are higher than those of 3d and 4d series. This is because of weak shielding of nucleus of 4/-electrons in the 5d-series.

(iv) Atomic sizes : Generally, ions of the same charge or atoms in a given series show progressively decrease in radius with increasing atomic number though the decrease is quite small. But the size of the atoms of the 4d-series is larger than the corresponding elements of the 3d-series whereas those of corresponding elements of the 5d-series are nearly the same as those of 4d-series due to lanthanoid contraction.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 36.
Write down the number of 3d electrons in each of the following ions:
Ti2+, V2+, Cr3+, Mn2+, Fe2+, Fe3+, Co2+, Ni2+ and Cu2+. Indicate how would you expect the five 3d-orbitals to be occupied for these hydrated ions (octahedral).
Answer:
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 8
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 9

Question 37.
Comment on the statement that elements of the first transition series possess many properties different from those of heavier transition elements.
Answer:
The given statement is true. Some evidences in support of this statement are given below :

  1. Atomic radii of the heavier transition elements (4 d and 5d series) are larger than those of the corresponding elements of the first transition series though those of 4d and 5d series are very close to each other.
  2. Ionisation enthalpies of 5d series are higher than the corresponding elements of 3d and 4d series.
  3. Enthalpies of atomisation of 4d and 5d series are higher than the corresponding elements of first series.
  4. Melting and boiling points of heavier transition elements are greater than those of the first transition series due to stronger intermetallic bonding.

Question 38.
What can be inferred from the magnetic moment values of the following complex species?

Example Magnetic Moment (BM)
K4[Mn(CN)6] 2.2
[Fe(H2O)6]2+ 5.3
K2[Mncl4] 5.9

Answer:
Magnetic moment (μ) = \(\sqrt{n(n+2)}\) BM
For n = 1, μ = \(\sqrt{1(1+2)}\) = \(\sqrt{3}\) = 1.73;
For n = 2, μ = \(\sqrt{2(2+2)}\) = \(\sqrt{8}\) = 2.83;
For n = 3, μ = \(\sqrt{3(3+2)}\) = \(\sqrt{15}\) = 3.87;
For n = 4, μ = \(\sqrt{4(4+2)}\) = \(\sqrt{24}\) = 4.90;
For n = 5, μ = \(\sqrt{5(5+2)}\) = \(\sqrt{35}\) = 5.92
K4[Mn(CN)6]
Here, Mn is in +2 oxidation, state, i.e., as Mn2+. μ = 2.2 BM shows it has only one unpaired electron.
Hence, when CN ligands approach Mn2+ion, the electrons in 3d pair up
Hence, CN is a strong ligand. The hybridisation involved is d2sp3 forming inner orbital octahedral complex.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 10
[Fe(H2O)6]2+
Here, Fe is in +2 oxidation state, i.e., as Fe2+. μ = 5.3 BM shows that there are four unpaired electrons. This means that the electrons in 3d do not pair up when the ligand H2O molecules approach. Hence, H2O is a weak ligand. To accommodate the electrons donated by six H20 molecules, the hybridisation will be sp3d2.
Hence, it will be an outer orbital octahedral complex.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 11
K2[MnCl4]
Here, Mn is in +2 oxidation state, i.e., as Mn2+. μ = 5.9 BM shows that there are five unpaired electrons. Hence, the hybridisation involved will be sp3 and the complex will be tetrahedral.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 12

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Chemistry Guide for Class 12 PSEB The d-and f-Block Elements Textbook Questions and Answers

Question 1.
Silver atom has completely filled d-orbitals (4d10) in its ground state. How can you say that it is a transition element?
Answer:
Silver (Z = 47) can show +2 oxidation state in which it has incompletely filled d-subshell (4d9 configuration). So, silver is a transition element.

Question 2.
In the series Sc (Z = 21) to Zn (Z = 30), the enthalpy of atomisation of zinc is the lowest i.e., 126 kJ mol-1. Why?
Answer:
In the first series of transition elements Sc to Zn, all elements have one or more unpaired electrons except zinc which has no unpaired electron as its outer electronic configuration is 3d104s2. Hence, interatomic metallic bonding (M-M bonding) is weaker in zinc. Therefore, enthalpy of atomisation is lowest.

Question 3.
Which of the 3d series of the transition metals exhibits the largest number of oxidation states and why?
Answer:
Mn (atomic number = 25) has electronic configuration[Ar] 3d5 4s2.
Mn has the maximum number of unpaffed electrons present in the d-subshell (5 electrons). Hence, Mn exhibits the largest number of oxidation states, i.e., + 2 to + 7 in its compounds.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 4.
The E(M2+/M) value for copper is positive (+0.34 V). What is possible reason for this? (Hint: Consider its high △aH and low △hydH)
Answer:
E (M2+/M) for any metal is related to the sum of the enthalpy change taking place in the following steps:
M(s) + △aH → M(g), (△aH = Enthalpy of atomisation)
M(g) + △iH → M2+(g) (△iH = Ionisation enthalpy)
M2+(g) + aq → M2+(aq) + △hydH
(△hydH = Hydration enthalpy)
Copper has high enthalpy of ionisation and relatively low enthalpy of hydration. So, E(Cu2+/Cu) is positive. The high energy to transform Cu(s) to Cu2+(aq) is not balanced by its hydration enthalpy.

Question 5.
How would you account for the irregular variation of ionisation enthalpies (first and second) in the first series of the transition elements?
Answer:
Irregular variation of ionisation enthalpies is mainly attributed to varying degree of stability of different 3d configuration (e.g., d0, d5, d10 are exceptionally stable).

Question 6.
Why is the highest oxidation state of a metal exhibited in its oxide or fluoride only?
Answer:
Oxygen and fluorine have small size and high electronegativity. Hence, they can oxidise the metal to the highest oxidation state.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 7.
Which is a stronger reducing agent Cr2+ or Fe2+ and why?
Answer:
The following reactions are involved when Cr2+ and Fe2+ act as reducing agents.
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 13
The PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 14 value is -0.41 V and PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 15 value is +0.77 V. This means that Cr2+ can be easily oxidised to Cr3+, but Fe2+ does not get oxidised to Fe3+ easily. Therefore, Cr2+ is a better reducing agent that Fe2+.

Question 8.
Calculate the spin only magnetic moment of M2+ (aq) ion (Z = 27).
Answer:
Electronic configuration of M atom with Z = 27 is [Ar] 3d7 4s2.
∴ Electronic configuration of M2+ = [Ar]3d7, i.e.,
PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements 16
Hence, it has three unpaired electrons.
∴ Spin only magnetic moment (μ) = \(\sqrt{n(n+2)}\)
= \(\sqrt{3(3+2)}\)
= \(\sqrt{15}\)
= 3.87 BM

Question 9.
Explain why Cu+ ion is not stable in aqueous solutions.
Answer:
In aqueous solutions Cu+ undergoes disproportionation to form a more stable Cu2+ ion.
2Cu+(aq) > Cu2+(aq) + Cu(s)
The higher stability of Cu2+ in aqueous solutions may be attributed to its greater negative △hyd.H0 than that of Cu+. It compensates the second ionisation enthalpy of Cu+ involved in the formation of Cu2+ ions.

PSEB 12th Class Chemistry Solutions Chapter 8 The d-and f-Block Elements

Question 10.
Actinoid contraction is greater from element to element than lanthanoid contraction. Why?
Answer:
In actinoids, 5f orbitals are filled. These 5f orbitals have a poorer shielding effect than 4f orbitals (in lanthanoids). Thus, the effective nuclear charge experienced by electrons in valence shells in case of actinoids is much more than that experienced by lanthanoids. Hence, the size contraction in actinoids is greater as compared to that in lanthanoids.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 Textook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Direction (1 – 15): Find \(\frac{d y}{d x}\) in the following :

Question 1.
2x + 3y = sin x
Solution.
Given, 2x + 3y = sin x
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (2x + 3y) = \(\frac{d}{d x}\) (sin x)
⇒ \(\frac{d}{d x}\) (2x) + \(\frac{d}{d x}\) (3y) = cos x
⇒ 2 + 3 \(\frac{d y}{d x}\) = cos x dx
⇒ 3 \(\frac{d y}{d x}\) = cos x – 2
∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{\cos x-2}{3}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 2.
2x + 3y = sin y
Solution.
Given, 2x + 3y = sin y
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (2x) + \(\frac{d}{d x}\) (3y) = \(\frac{d}{d x}\) (sin y)
⇒ 2 + 3 \(\frac{d y}{d x}\) = cos y \(\frac{d y}{d x}\)
⇒ 2 = (cos y – 3) \(\frac{d y}{d x}\)
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{2}{\cos y-3}\)

Question 3.
ax + by2 = cos y
Solution.
Given, ax + by2 = cos y
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (ax) + \(\frac{d}{d x}\) (y2) = \(\frac{d}{d x}\) (cos y)
⇒ a + b \(\frac{d}{d x}\) (y2) = \(\frac{d}{d x}\) (cos y) …………(i)
Using chain rule,
\(\frac{d}{d x}\) (y2) \(\frac{d y}{d x}\) and
\(\frac{d}{d x}\) (cos y) = – sin y \(\frac{d y}{d x}\) …………..(ii)
From (i) and (ii), we get
a + b × 2y \(\frac{d y}{d x}\) = – sin y \(\frac{d y}{d x}\)
⇒ (2by + sin y) \(\frac{d y}{d x}\) = – a
∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{-a}{2 b y+\sin y}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 4.
xy + y2 = tanx + y
Solution.
Given, xy + y2 = tanx + y
On differenating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (xy + y2) = \(\frac{d}{d x}\) (tanx + y)
⇒ \(\frac{d}{d x}\) (xy) + \(\frac{d}{d x}\) (y2) = \(\frac{d}{d x}\) (tanx) + \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ [y . \(\frac{d}{d x}\) (x) + x . \(\frac{d y}{d x}\)] + 2y \(\frac{d y}{d x}\) = sec2 x + \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ y . 1 + x \(\frac{d y}{d x}\) + 2y \(\frac{d y}{d x}\) = sec2 x + \(\frac{d y}{d x}\)

⇒ (x + 2y – 1) \(\frac{d y}{d x}\) = sec2 x – y
∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{\sec ^{2} x-y}{(x+2 y-1)}\)

Question 5.
x2 + xy + y2 = 100
Sol.
Given, x2 + xy + y2 = 100
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (x2 + xy + y2) = \(\frac{d}{d x}\) (100)
⇒ \(\frac{d}{d x}\) (x2) + \(\frac{d}{d x}\) (xy) + \(\frac{d}{d x}\) (y2) = 0
⇒ 2x + [y . \(\frac{d}{d x}\) (x) + x . \(\frac{d y}{d x}\)] + 2y \(\frac{d y}{d x}\) = 0
⇒ 2x + y . 1 + x . \(\frac{d y}{d x}\) + 2y \(\frac{d y}{d x}\) = 0
⇒ 2x + y + (x + 2y) \(\frac{d y}{d x}\) = 0
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = – \(-\frac{2 x+y}{x+2 y}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 6.
x3 + x2y + xy2 + y3 = 81
Solution.
Given, x3 + x2y + xy2 + y3 = 81
On differentiating w.rt. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (x3 + x2y + xy2 + y3) = \(\frac{d}{d x}\) (81)

⇒ \(\frac{d}{d x}\) (x3) + \(\frac{d}{d x}\) (x2y) + \(\frac{d}{d x}\) (xy2) + \(\frac{d}{d x}\) (y3) = 0

⇒ 3x2 + [y \(\frac{d}{d x}\) x2 + x2 \(\frac{d y}{d x}\)] + [y2 \(\frac{d}{d x}\) (x) + x \(\frac{d}{d x}\) (y2)] + 3 y2 \(\frac{d}{d x}\) = 0

⇒ 3x2 + [y . 2x + x2 \(\frac{d y}{d x}\)] + [y2 . 1 + x . 2y . \(\frac{d y}{d x}\)] + 3y2 \(\frac{d y}{d x}\) = 0

⇒ (x2 + 2xy + 3y2) \(\frac{d y}{d x}\) + (3x2 + 2xy + y2)

∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{-\left(3 x^{2}+2 x y+y^{2}\right)}{\left(x^{2}+2 x y+3 y^{2}\right)}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 7.
sin2 y + cos xy = k
Solution.
Given, sin2 y + cos xy = k
On differentiating w.r.t. x, we get
⇒ \(\frac{d}{d x}\) (sin2 y + cos xy) = \(\frac{d}{d x}\) (k)

⇒ \(\frac{d}{d x}\) (sin2 y) + \(\frac{d}{d x}\) (cos xy) = 0 ……….(i)
Using chain rule, we get
\(\frac{d}{d x}\) (sin2 y) = 2 sin y \(\frac{d}{d x}\) (sin y) = 2 sin y cos y \(\frac{d y}{d x}\) ………….(ii)

\(\frac{d}{d x}\) (cos xy) = – sin xy \(\frac{d}{d x}\) (xy) = – sin xy[y \(\frac{d}{d x}\) (x) + x \(\frac{d y}{d x}\)]

= – sin xy [y . 1 + x \(\frac{d y}{d x}\)] = – y sin xy – x sin xy \(\frac{d y}{d x}\) ………..(iii)
From Eq.s (i), (ii) and (iii), we get
2 sin y cos y \(\frac{d}{d x}\) – y sin xy – x sin xy \(\frac{d y}{d x}\) = 0
(2 sin y cos y – x sin xy) \(\frac{d y}{d x}\) = y sin xy
(sin 2y – x sin xy) \(\frac{d y}{d x}\) =y sin xy
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{y \sin x y}{\sin 2 y-x \sin x y}\)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 8.
sin2 x + cos2 y = 1
Solution.
Given, sin2 x + cos2 y = 1
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (sin2 x + cos2 y) = \(\frac{d}{d x}\) (1)
⇒ \(\frac{d}{d x}\) (sin2 x) + \(\frac{d}{d x}\) (cos2 y) = 0

⇒ 2 sin x . ⇒ (sin x) + 2 cos y . \(\frac{d}{d x}\) (cos y) = 0

⇒ 2 sin x cos x + 2 cos y (- sin y) . \(\frac{d y}{d x}\) = 0

⇒ sin 2x – sin 2y \(\frac{d y}{d x}\) = 0

∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{\sin 2 x}{\sin 2 y}\)

Question 9.
y = sin-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\)
Solution.
Given, y = sin-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\)
⇒ sin y = \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\)
On differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d}{d x}\) (sin y) = \(\frac{d}{d x}\) (\(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\))

cos y \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (\(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\)) …………(i)

The function \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\) is of the form of \(f\frac{u}{v}\)

Therefore, by quotient rule, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 1

Alternate method:
y = sin-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\), put x = tan θ
θ = tan-1 x
= sin-1 \(\left(\frac{2 \tan \theta}{1+\tan ^{2} \theta}\right)\)
= sin-1 sin 2θ
= 2θ = 2 tan-1 x [∵ sin-1 sin(θ) = θ]
∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{2}{1+x^{2}}\).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 10.
y = tan-1 \(\left(\frac{3 x-x^{3}}{1-3 x^{2}}\right)\), \(-\frac{1}{\sqrt{3}}<x<\frac{1}{\sqrt{3}}\)
Solution.
Given, y = tan-1 \(\left(\frac{3 x-x^{3}}{1-3 x^{2}}\right)\)

⇒ tan y = \(\left(\frac{3 x-x^{3}}{1-3 x^{2}}\right)\) …………(i)
It is known that, tan y = \(\frac{3 \tan \frac{y}{3}-\tan ^{3} \frac{y}{3}}{1-3 \tan ^{2} \frac{y}{3}}\) ………..(ii)
On comparing Eqs. (i) and (ii), we get

x = tan \(\frac{y}{3}\)

On differenating w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 2

Question 11.
y = cos-1 \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\), 0 < x < 1
Solution.
Given, y = cos-1 \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\)
⇒ cos y = cos-1 \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\)

⇒ \(\frac{1-\tan ^{2} \frac{y}{2}}{1+\tan ^{2} \frac{y}{2}}=\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\)

On comparing L.H.S. and R.H.S. of the above relationship, we get
tan \(\frac{y}{2}\) = x

On differentiating wr.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 3

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 12.
y = sin-1 \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\), 0 < x < 1
Solution.
Given, y = sin-1 \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\)

sin y = \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\)

On differentiating wr.t. x, we get

\(\frac{d}{d x}\) (sin y) = \(\frac{d}{d x}\) \(\left(\frac{1-x^{2}}{1+x^{2}}\right)\)

Usin chain rule, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 4

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 13.
y = cos-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\), – 1 < x < 1
Solution.
Given, y = cos-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^{2}}\right)\)

cos y = \(\frac{2 x}{1+x^{2}\)

On differentiating wr.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 5

Question 14.
y = sin-1 \(\left(2 x \sqrt{1-x^{2}}\right)\), \(-\frac{1}{\sqrt{2}}<x<\frac{1}{\sqrt{2}}\)
Solution.
Given, y = sin-1 \(\left(2 x \sqrt{1-x^{2}}\right)\), \(-\frac{1}{\sqrt{2}}<x<\frac{1}{\sqrt{2}}\)

⇒ sin y = 2x\(\sqrt{1-x^{2}}\)

On differentiating wr.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 6

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3

Question 15.
y = sec-1 \(\left(\frac{1}{2 x^{2}-1}\right)\), 0 < x < \(\frac{1}{\sqrt{2}}\)
Solution.
Given, y = sec-1 \(\left(\frac{1}{2 x^{2}-1}\right)\)
⇒ sec y = \(\frac{1}{2 x^{2}-1}\)
⇒ cos y = 2x2 – 1
⇒ 2x2 = 1 + cos y
⇒ 2x2 = 2 cos2 \(\frac{y}{2}\)
⇒ x = cos \(\frac{y}{2}\)
On differentiating wr.t. x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 5 Continuity and Differentiability Ex 5.3 7

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 12th Class Physical Education Book Solutions ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules.

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਜੂਡੋ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
(History of Judo)

ਜੂਡੋ, ਜਾਪਾਨ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜਿਝਸੂ (Jijsu) ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ । | ਇਹ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਕੋਮਲਤਾ, ਕਠੋਰਤਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ (Softmen, Controls Hardmen) ਕਰਦੀ ਹੈ । ਲੇਕ, ਕੇਲੀ, ਚਿਪ (Lake rounds Chip) ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਦੇ | ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਜੋ 1532 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਦੇ -ਜੂਝਸੂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨੇ ਜੂ-ਜੂਝਸੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਡੇ | ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ । ਇਹ ਸੋਵਰਨਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਮੁਰਾਇ (Samurai) ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਜੂ-ਜੂਝਸੂ ਹੀ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹਥਿਆਰ ਦੇ ਆਤਮ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਸੰਨ 1968 ਵਿੱਚ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਖੇਡ ਨੂੰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮੁਰਾਇ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ | ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ।
ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 1
ਡਾ: ਜਿਗਾਰੇ ਕਾਨੋ (Jigaro Kano) ਨੇ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰੀਖਿਅਣ ਦੇ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਮੰਨਿਆ । ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਾਜੀ (Eishaji) ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਇਕ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੇ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ 9 ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਕੋਡੋਕਾਨ ਜੂਡੋ (KodoKan Judo) ਰੱਖਿਆ । | ਇਸ ਨੂੰ Judo ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਸੰਨ 1951 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੂਡੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ 1952 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਨ 1952 ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਈ ਗਈ । ਜਿੱਥੇ Risei Kano ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸੰਨ 1956 ਵਿੱਚ ਟੋਕੀਓ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ । ਸੰਨ 1964 ਵਿੱਚ ਟੋਕੀਓ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜੂਡੋ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜੂਡੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਸੰਨ 1980 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ । ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜੂਡੋ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਸੰਨ 1980 ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ । ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਜੂਡੋ ਨੂੰ ਸੰਨ 1992 ਵਿੱਚ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ | ਸੀ, ਹੁਣ ਜੁਡੋ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਖੇਡ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਾਪਾਨੀ | ਯਾਤਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ।ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹਾਲੋਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਹਾਲੋਂ ਜਾਪਾਨੀਆਂ | ਰਾਹੀਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ । ਇਹ ਪ੍ਰੀਖਿਅਣ ਹਾਲਾਂ ਨੂੰ ‘Dojos’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੂਡੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਨ 1965 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ।ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ | ਜੂਡੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ | ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੰਨ 1986 ਵਿੱਚ ਸਿਉਲ ਗੇਮਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ । ਸੰਨ 1966 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਲੀ ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਹੁਣ ਇਹ ਖੇਡ ਸਕੂਲ ਗੇਮਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 2

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
(Tips to Remember)

  1. ਜੂਡੋ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ = ਵਰਗਾਕਾਰ
  2. ਜੁਡੋ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਇਕ ਭੁਜਾ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 10 ਮੀਟਰ
  3. ਅਧਿਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = ਤਿੰਨ
  4. ਪੁਸ਼ਾਕ ਦਾ ਨਾਮ = ਜੁਡੋਗੀ
  5. ਜੂਡੋ ਦੇ ਭਾਰ ਦੀ ਸੰਖਿਆ (ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ) = ਅੱਠ
  6. ਜੂਡੋ ਦੇ ਭਾਰ ਦੀ ਸੰਖਿਆ (ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਲਈ) = ਸੱਤ
  7. ਜੂਡੋ ਦੇ ਭਾਰ ਦੀ ਸੰਖਿਆ (ਜੂਨੀਅਰ ਦੇ ਲਈ = ਅੱਠ
  8. ਜੂਡੋ ਖੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ = 10 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ ।
  9. ਜੁਡੋ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਨਾਮ = ਸ਼ਿਆਗੋ
  10. ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਲਈ ਟੁੱਕੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 50, 16 × 16 ਮੀ.
  11. ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰ = ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ 14 × 14 ਮੀ.
  12. ਹਰੇਕ ਮੈਟ ਦੇ ਟੁੱਕੜੇ ਦਾ ਆਕਾਰ = 1 × 2 ਮੀ.
  13. ਜੂਡੋ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਦੂਰੀ = 4 ਮੀ. 1

ਜੂਡੋ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ
(Latest Rules of Judo)

  1. ਜੁਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ Hajime ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੂਠੀ, ਕੜਾ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਵਧੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  3. ਰੈਫਰੀ ਦੇ ‘ਉਸਾਈ’ ‘ਮੰਮੀ-ਡੋਕੇਤ’ ਆਖਣ ਤੇ ਪਕੜ ਹਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
  4. ਜੇਕਰ ਕਦੇ ਜੱਜ ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੈਫਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਰੈਫਰੀ ਠੀਕ ਸਮਝੇ ਤਾਂ ਜੱਜ ਜੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  5. ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਮਿਆਦ 3 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  6. ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਪੇਟ ਨੂੰ ਘੁੱਟਣਾ ਜਾਂ ਸਿਰ ਜਾਂ ਧੌਣ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਘੁੱਟਣਾ ਫਾਊਲ ਹੈ ।
  7. ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਤਰੁੱਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ (By Fusetcho) ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ (ਜ਼ਖ਼ਮੀ) ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੂਡੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਪੁਸ਼ਾਕ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਮਿਆਦ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਿਯਮ:
ਖੋਡ ਦਾ ਖੇਤਰ (Play ground) – ਜੁਡੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਿਆਗੋ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 30 ਫੁੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਉਚਾਈ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਟਾਟ ਦੇ 50 ਟੁਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਕਨਵੇਸ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਟੁਕੜੇ ਦਾ ਆਕਾਰ 3″ x 6″ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਅਧਿਕਾਰੀ (Officials) – ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਰੈਫਰੀ ਤੇ ਦੋ ਜੱਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਬਾਊਟ (Bout) ਨੂੰ ਰੈਫਰੀ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸਦਾ ਨਿਰਣਾ ਅੰਤਿਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਉਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਖੇਡ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਪੁਸ਼ਾਕ (Costume) – ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਨੂੰ ‘ਜੁਰੋਗੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਜੁਡੋ ਨਾ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੇਟੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਦੋ ਵਾਰ ਆ ਸਕੇ, ਵਰਗ ਆਕਾਰ ਗੰਢ (knot) ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ 3” ਦੇ ਸਿਰੇ ਬਚ ਜਾਣ । ਜੈਕਟ ਵੀ ਇੰਨੀ ਲੰਬੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪੇਟੀ ਨੂੰ ਕਮਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬੰਨਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਹਿਪ ਲੁੱਕ ਜਾਵੇ । ਜੈਕਟ ਦੇ ਬਾਜੂ ਢਿੱਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜਿਸ ਪਜਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਫ ਅਤੇ ਬਾਹਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 1′ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਧੀ ਬਾਹਵਾਂ ਤੱਕ ਲਟਕਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੁਠੀ, ਮਾਲਾ ਹਾਰ) ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਕੱਟੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਮਿਆਦ (Duration of the competition) – ਮੈਚ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਿਆਦ 3 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 5 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਖਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਮਿਆਦ ਵਿਚ ਕਮੀ ਜਾਂ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਿਯਮ (Rules of Judo Players) –

  1. ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ (Nails) ਕੱਟੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  2. ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੂਠੀ , ਕੜਾ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੂਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ।

ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।

ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਆਰੰਭ (Start of Judo competition) – ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਚ 13 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਖੜੇ-ਖੜੇ ਹੀ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ (Salute) ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ‘ਹਾਜ਼ੀਮੇ’ (Hajime) ਸ਼ਬਦ ਕਹਿ ਕੇ ਬਾਊਟ ਆਰੰਭ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । Hajime ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ’ ।

ਜੂਡੋ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ (Judo Techniques) – ਜੂਡੋ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

  1. ਨਾਗੇਵਾਜ਼ਾ (ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ).
  2. ਕਾਟਮੇਪਾਜ਼ਾ (ਗਰਾਊਂਡ-ਵਰਕ ਦੀ ਤਕਨੀਕ)

ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਇਕ ‘ਇੰਪਨ’ (ਅੰਕ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਨਿਯਮ (Rule)

  1. ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨਿਰਸੰਕੋਚ ਲੇਟਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ Offensive ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪਤੀਯੋਗੀ Offensive ਲੈ | ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਡਿਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਲੋਟਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਗਰਾਊਂਡ ਵਰਕ ਤਕਨੀਕ ਅਪਣਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਨਿਰਸੰਕੋਚ ਲੇਟਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰਕੇ Offensive ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
  4. ਜਦੋਂ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਰਤੀ ਗਈ ਤਕਨੀਕ-ਨਿਸਫਲ ਅਤੇ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  5. ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉੱਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦਾ ਅੱਧੇ
    ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰੀਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਕੁਝ ਵਰਜਿਤ ਕੰਮ (Some Dont’s)-

  1. ਪੇਟ ਨੂੰ ਘੁੱਟਣਾ (Do-Jine), ਸਿਰ ਜਾਂ ਧੌਣ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਘੁੱਟਣਾ ।
  2. KASE TSUEWALA ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ।
  3. ਜਿਸ ਲੱਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਂਚੀ ਮਾਰਨੀ ।
  4. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਉੱਤੇ ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਡੇਗਣਾ, ਜੋ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਚਿਪਟਿਆ ਜਾਵੇ ।
  5. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਖਿੱਚਣਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਲੇਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕੇ ।
  6. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕਮੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਅਤੇ ਪਜਾਮੇ ਵਿਚ ਉਂਗਲਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ।
  7. ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਲੱਗੇ ।
  8. ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਪਕੜ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ।
  9. ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਪੈਰ ਜਾਂ ਹੱਥ ਸਿੱਧਾ ਵਧਾਉਣਾ ।
  10. ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਪੇਟੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਜਾਂ ਬੰਣਾ ।
  11. ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਧੱਕਣਾ ।
  12. ਹਾਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਆਸਣ ਹਿਣ ਕਰਨਾ ।
  13. ਅਜਿਹੀ ਪਕੜ ਜਾਂ ਲਾਕ ਲਗਾਉਣੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ।
  14. ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਂਗਲੀਆਂ ਫਸਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣਾ ।
  15. ਗ਼ੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨਾ, ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਸਣਾ ਜਾਂ ਚੀਕਣਾ ।

ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਨਿਰਣਾ ਦੇਣ ਦੇ ਢੰਗ

ਨਿਰਣਾ (Judgement)-
1. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਧੀ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਰ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਪਨ (ਇਕ ਅੰਕ) ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਜਦ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪ ਲੇਟਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੱਕ ਚੁੱਕ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਪਨ (ਇਕ ਅੰਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਜਦੋਂ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸੱਟ ਆਦਿ ਲੱਗ ਜਾਣ ਨਾਲ ਖੇਡ ਚਾਲੂ ਨਾ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕੇ ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਤਰੁੱਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਾਰਿਆ (By Fuset sho) ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਕਿਸੇ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਰਜਿਤ ਕੰਮ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਯਮ ਉਲੰਘਣ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਹਾਰਿਆ (Honsaku Make) ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
6. ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫ਼ੈਸਲਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-
(ਉ) ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ (ਜ਼ਖਮੀ) ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਭੁੱਲ ਕਾਰਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

JUDO WEIGHT CATEGORIES

MEN
Upto 50 kg
Upto 55 kg
Upto 60 kg
Upto 65 kg
Upto 71 kg
Upto 78 kg
Upto 86 kg
Upto + 86 kg

WOMEN
Upto 44 kg
Upto 48 kg
Upto 52 kg
Upto 56 kg
Upto 61 kg
Upto 66 kg
Upto 66 kg

JUNIOR
38 kg
40 kg
55 kg
50 kg
56 kg
63 kg
71 kg
Above 71 kg

Men = Total categories = Eight
Women = Total categories = Seven
Junior = Total categories = Eight

ਸਪਰੋਟਸ ਅਵਾਰਡ
(Sports Award)

ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ (List of Arjuna Award Winners) – ਸੰਦੀਪ ਬਿਆਲਾ (1992), ਕਵਾਜ ਬਿੱਲੀ ਮੰਗਿਆ (1993), ਮਿਸ ਪੂਨਮ ਚੋਪੜਾ (1996), ਅੰਗਮ ਅਨੀਤਾ (1998), ਅਕਰਮ ਚਾਨੁ ਸ਼ਾਹ (2003), ਮਿਸ ਟੇਬੀ ਦੇਵੀ (2007) ਅਤੇ ਯਸ਼ਪਾਲ ਸੋਲੰਕੀ (2012) ।
ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਐਵਾਰਡ-ਗੁਰਚਰਨ ਯੋਗੀ (2014) ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ਰਮਾ (2018) ।

PSEB 12th Class Physical Education Practical ਜੂਡੋ (Judo)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੂਡੋ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੂਡੋ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜੂ ਨਰਮ ਅਤੇ ਡੋ (ਤਰੀਕਾ) ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੂਡੋ, ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾ: ਜਗਾਰੋ ਕਾਨੋ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੂਡੋ ਨੂੰ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਕਦੋਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
1964 ਟੋਕੀਓ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੂਡੋ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1951 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਖੇਤਰ ਕਿੰਨੇ ਮੀਟਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
10 ਮੀਟਰ × 10 ਮੀਟਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1 ਰੈਫਰੀ, 2 ਜੱਜ, 1 ਸਕੋਰਰ, 2 ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਓਬੀ (ਬੈਲਟ) ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
4-5 ਸੈਂਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭਾਰ ਵਰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
7 ਭਾਰ ਵਰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੂਡੋ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਕੋਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਈਪੋਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਆਦਮੀ ਵਰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸਮਾਂ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
4 ਮਿੰਟ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੂਡੋ ਵਿਚ ‘‘ਰੇਈਂ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਸਮਾਨ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫਰੀ ਕਿਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਜਿਮੇ (Hajime) ।

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 12th Class Physical Education Book Solutions ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules.

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
(History of Weight Lifting)

ਇਹ ਤਾਕਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਯੁੱਗਾਂ ਤੋਂ ਚਲੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ । ਪਹਿਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਪੁਕਾਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਵਿਖਾ ਸਕੇ ।
ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 1
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸ-ਚਾਇਨਾ ਦੇ Zhou Dynasty ਵਿਚ ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਲਈ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਭਾਰ ਉਠਾਉਣਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 1896 ਵਿਚ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਖੇਡ ਮਹੱਤਤਾ ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ Lavnceston Elliot ਨੇ ਇਕ ਹੱਥ ਦੇ ਲਿਫਟ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ | 1932 ਵਿਚ 5 ਭਾਰ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ । ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸਨੈਚ ਅਤੇ ਕਲੀਨ ਜ਼ਰਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

Russell (England) ਦੇ ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ । Russell ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਮੁਕਾਬਲੇ 2000 ਸਿਡਨੀ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ।

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
(Tips to Remember)

  1. ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ 11 ਭਾਰ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੇ 9 ਭਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਪਾਵਰ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਲਈ 8 ਭਾਰ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ 7 ਭਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਨੈਚ, ਜਰਕ ਅਤੇ ਕਲੀਨ ਲਿਫਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ
(Latest Rules of Weight Lifiting and Power Lifting)

  1. ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਹਰੇਕ | ਸਾਈਡ 4 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਬਾਰ ਦਾ ਵਜ਼ਨ 2 ਕਿਲੋ ਦੇ ਅਨੇਕਧਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਬਾਰ ਦਾ ਭਾਰ 20 ਕਿਲੋ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ 15 ਕਿਲੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਬਾਰ ਵਿਚ ਦੋ ਰੋਲਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰ 2.5 kg ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਭਾਰ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੰਜ ਕਿਲੋ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਹਰ ਭਾਰ ਦੇ ਵਰਗ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  7. ਮੁਕਾਬਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਭਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਵਰਗ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਦੋ ਵਾਰੀ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  9. ਭਾਰ ਨੂੰ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਤੱਕ ਲਿਆਉਣਾ ਗਲਤ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ।
  10. ਭਾਰ ਨੂੰ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਛੋਹਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ।
  11. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੰਦਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  12. ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਨਸ਼ੇ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ,ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ | ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਭਾਰ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ

ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਭਾਰ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ (Classification of Weight Lifting Competition) – ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 2
ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education 3
12. ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸਨੈਚ (Snatch) ਅਤੇ ਕਲੀਨ ਅਤੇ ਜਰਕ (Clean and Jerk) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
13. ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸਕੈਟ (Squat), ਬੈਂਚ ਪਰੈਸ ਅਤੇ ਡੈਡ ਲਿਫਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
14. ਹਰੇਕ ਵਰਗ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਦੇ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ਹੀ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਬਦਲੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
15. ਮੁਕਾਬਲਾ ਆਰੰਭ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੇਵਲ ਉਹਨਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਦੁਬਾਰਾ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਉਸ ਭਾਰ ਦੇ ਵਰਗ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਟਾਈਲਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ

ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਟਾਈਲ (Styles for the Weight Lifting) – ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (Weight Lifting Federation) ਦੁਆਰਾ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਟਾਈਲ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਹਨ :

ਦੋ ਹੱਥ ਅਛੋਹ ਤੇ ਦਾਬ (Two hands clean and Press)

1. ਪਹਿਲੀ ਸਥਿਤੀ, ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਣਾ (First Phase Shouldering) – ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬਾਰ ਖਿਤਿਜ ਰੂਪ ਵਿਚ (Horizontally) ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਕੋਲ ਪਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਖੁਲ੍ਹੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਇਕ ਹੀ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਢਿਆਂ ਤੱਕ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਝਟਕਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਜਾਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬਾਰ ਚੁੱਕ ਲਈ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਠੋਢੀ (Chin) ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਝੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਤੇ ਰੁਕੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਪੈਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਦੁਰ-ਦੁਰ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਤਲ (Level) ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਭਾਰ ਉਠਾਉਣ ਵਾਲਾ ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

2. ਦੂਜੀ ਸਥਿਤੀ, ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਤੇ ਬਾਰ ਚੁੱਕਣਾ (Second Phase lifting the bar at the Signal of the Umpire) – ਦੂਜੀ ਸਥਿਤੀ ਉਹ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬਾਰ ਨੂੰ ਰੈਫਰੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਣ ਤੇ ਉਠਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬਾਈ ਤੱਕ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉੱਪਰਲੀ ਕਿਰਿਆ ਅਤਿਅੰਤ ਸਾਦੀ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਲੱਤਾਂ ਝਕਾਈਆਂ ਜਾਣ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਰੀਰ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਝੁਕਾਇਆ ਜਾਵੇ । ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਵੇ | ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 2 ਸੈਕਿੰਡ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਹਿੱਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰੈਫਰੀ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਮਿਲਣ ਤੇ ਬਾਰ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਮੈਟ ਤੇ ਰੱਖ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਗ਼ਲਤ ਕਿਰਿਆਵਾਂ (Wrong Movements) – ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਗਲਤ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

  1. ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਭਾਰ ਨੂੰ ਮੋਢਿਆਂ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣਾ ।
  2. ਰੈਫਰੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਰ ਚੁੱਕਣਾ ।
  3. ਬਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗੋਡਿਆਂ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੀ ਝੁਕਾਉਣਾ ।
  4. ਭਾਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਝੁੱਕ ਜਾਣਾ ।
  5. ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਗਰੋਂ ਸ਼ੁੱਕ ਜਾਣਾ । (Flexing)
  6. ਮੁੜ ਕੇ ਜਾਂ ਫੈਲਾ ਕੇ ਧੜ ਨੂੰ ਝੁਕਾਉਣਾ ।
  7. ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣਾ ।
  8. ਧੜ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣਾ ।
  9. ਬਾਹਵਾਂ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਨਾ ।
  10. ਅਪੂਰਨ ਬਾਹਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ।
  11. ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣਾ ।
  12. ਪੈਰਾਂ, ਅੰਗੂਠਿਆਂ ਜਾਂ ਅੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣਾ ।
  13. ਰੈਫਰੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਰ ਹੇਠਾਂ ਕਰ ਲੈਣਾ ।

| ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਨੈਚ (Two hands Snatch) – ਬਾਰ ਚੁਕਣ ਵੇਲੇ ਖਿਤਿਜ ਰੂਪ ਨਾਲ (Horizontally) ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਇਕ ਹੀ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਬਾਰ ਨੂੰ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਉਠਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਤੇ ਮੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਾਰ ਦੀ ਗਤੀ ਨਿਰੰਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਗਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਗ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹੇਗਾ | ਕਿਆ ਹੋਇਆ ਭਾਰ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਦੋ ਸੈਕਿੰਡ ਤਕ ਸਥਿਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਬਾਹਵਾਂ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੈਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 40 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੋਣ । ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਮੋੜ ਲੈਣ ਮਗਰੋਂ ਲੱਤਾਂ ਜਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਗੁਟਾਂ ਨੂੰ ਮੋੜਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਬਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੋਵੇ ।

3. ਦੋ ਹੱਥ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਝਟਕਾ (Two hands clean and Jerk) – ਬਾਰ ਨੂੰ ਖਿਤਿਜ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਇਕ ਹੀ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤਕ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਤਕ ਬਾਂਹ ਆਪਣੀ ਅੰਤਿਮ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਸਪਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਅੰਤਿਮ ਸਥਿਤੀ ਦੋ ਸੈਕਿੰਡ ਤਕ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪੈਰ ਇਕ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । | ਅਪੀਲ ਲਈ ਜਿਊਰੀ (Jury of appeal-ਜਿਊਰੀ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਜੱਜ ਜਾਂ ਰੈਫਰੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦੇਣ । ਰੈਫਰੀ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲਿਖਤ ਅਪੀਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣ ਕੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਗਲਤ ਕਿਰਿਆਵਾਂ (Incorrect Movements) – ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਗਲਤ ਹਨ-

  1. ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਝੁਕਣਾ ।
  2. ਬਾਰ ਦਾ ਮੋਢਿਆਂ ਤਕ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਨਾਲ ਛੂਹਣਾ ।
  3. ਝਟਕੇ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣਾ ।

ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ (Costume) – ਖਿਡਾਰੀ ਤੈਰਾਕੀ ਵਾਲਾ ਸੂਟ ਅਤੇ ਤਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ (Jack Strap) ਹੀ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਾਮਾਨ (Platform and other equipment) – ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਇਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦਾ ਹਰੇਕ ਪਾਸਾ 4 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਬਾਰ ਦਾ ਭਾਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ 20 ਕਿਲੋ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਲਈ 15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭਾਰ ਵਿਚ ਸਦਾ 5 ਕਿਲੋ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ (Disc ) ਦਾ ਵਿਆਸ 45 c.m. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਰ ਦਾ ਵਿਆਸ ਹੱਥਾਂ ਦੁਆਰਾ ਫੜਨ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ 28 mm ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ (General Rules)-

  1. ਸਾਰੇ ਕਲੀਨਜ਼ (Cleans), ਸਨੈਚਾਂ (Snatches) ਜਾਂ ਝਟਕਿਆਂ (Jerk) ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਝੁਕਾਅ ਕੇ ਜਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਇੱਛੁਕ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰੋਕ (restriction) ਨਹੀਂ ।
  2. ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ (Lifter) ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਮੋੜ ਕੇ ਠੀਕ ਹਾਲਤ (Correct | Position) ਵਿਚ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਹੁਕਿੰਗ (hooking) ਦੀ ਵਿਧੀ (technique) ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੈ ।
  4. ਕੂਹਣੀ ਮੋੜ (Hooking) ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
  5. ਹੈਂਗ (Hang) ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਿਰਿਆ (Clearing) ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ ।
  6. ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਹਰੇਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਖਿਚਾਅ (Strain) ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਯਤਨ (attempt) ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਬਾਰ ਗੋਡਿਆਂ ਤੱਕ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕੀ ਹੋਵੇ ।

ਭਾਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਨਿਯਮ (Ruiles of Competition)-

  1. ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪੁਆਇੰਟ, ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਨੂੰ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
  2. ਟਾਈ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਭਾਰੇ ਸਰੀਰ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਰ | ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਅਗਲੇ ਜੇਤੂ ਨੂੰ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਟੀਮਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੱਢਣ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ।
  5. ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਤੇ ਕੇਵਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ-(ਉ) ਜਿਊਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ (ਅ) ਖੇਡ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜੱਜ (ਇ) ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਦਾ ਇਕ ਹੀ ਮੈਨੇਜਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ) (ਸ) ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ।
  6. ਸੱਦੇ ਮਗਰੋਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਮਿੰਟਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਦੇਰੀ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  7. ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪੈਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਰ-ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਪਰੋਟਸ ਅਵਾਰਡ
(Sports Award)

ਅਰਜੁਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ (List of Arjuna Award Winners) – ਐੱਲ. ਕੇ. ਦਾਸ (1962), ਕੇ.ਏ. ਰਾਓ (1963), ਬੀ.ਐੱਮ. ਭਾਟੀਆ (1965), ਐੱਮ.ਐੱਲ ਘੋਸ਼ (1966), ਏ.ਕੇ. ਮੰਡਲ (1972), ਦਲਵੀਰ ਸਿੰਘ (1975), ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ (1982), ਵੀ.ਕੇ. ਦਾਰੂ (1983), ਐੱਸ.ਸੀ. ਭਾਸਕਰ (1985), ਆਰਚੰਦਰਾ (1990), ਭਾਰਤੀ ਸਿੰਘ (1993), ਕੇ. ਮਲੇਸ਼ਵਰੀ (1994), ਪਰਮਜੀਤ ਸ਼ਰਮਾ (1997), ਸਤੀਸ਼ ਰਾਏ (1998), ਟੀ. ਐੱਮ. ਮਥੁ (2002), ਗੀਤਾ ਰਾਣੀ (2006), ਕੇ.ਆਰ. ਕੁਮਾਰ (2011) ਅਤੇ ਐੱਨ. ਐੱਸ. ਚਾਨੂੰ (2012) ।

ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਐਵਾਰਡ-ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ (1996), ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸਿਰੋਹੀ (1999) ਅਤੇ ਹੰਸ ਸ਼ਰਮਾ (2000) |

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

PSEB 12th Class Physical Education Practical ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਟਾਲਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਹੱਥ ਅਛੋਹ ਤੇ ਦਾਬ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਨੈਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਕਦੋਂ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੀ ਭਾਰ ਨੂੰ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਤਕ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੈਫਰੀ-1, ਜੱਜ-3.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬਾਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹਰ ਕਾਲਰ ਦਾ ਭਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
2.5 kg.

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਾਰਤ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦਾ ਮਾਪ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
4 ਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਹਿਲਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਨੂੰ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਕਦੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
2000 ਸਿਡਨੀ ਉਲੰਪਿਕ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਿੰਗ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸੇਲ (Russel) 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਭਾਰ ਵਰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਿਆਰਾਂ (Eleven) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਭ ਤੋਂ ਚੌੜੀ ਚੱਕੀ (ਡਿਸਕ) ਦਾ ਵਿਆਸ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
45 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਲਿਫਟਿੰਗ (Weight Lifting and Power Lifting) Game Rules – PSEB 12th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਜਿਊਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
  2. ਟੀਮ ਮੈਨੇਜਰ
  3. ਰੈਫਰੀ
  4. ਜੱਜ
  5. ਖਿਡਾਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵੇਟ ਲਿਫਟਿੰਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਦੋ ਗ਼ਲਤ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਧਰਤੀ ਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਝੁਕਣਾ
  2. ਝਟਕੇ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਬਾਰ ਦਾ ਭਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
20 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਬਾਰ ਦਾ ਭਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ।