PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ Textbook Questions and Answers

ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ’ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ?
ਉੱਤਰ :
‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ, ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਵਸੇ ‘ਬੀ’ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਚਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹਰ ਸਾਲ ਮੱਘਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਜੇਠੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਚਲਪੁਰ ਨੂੰ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਛੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਛੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਿਆ ਕਈਆਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ‘ਛਰਾਹਾਂ’ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਹ ਲੋਕ ਖੱਚਰਾਂ ਉੱਤੇ ਧਨ ਲੱਦ ਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਜੂਆ ਖੇਡਣ ਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

(ਅ) ਇਸ ਮੇਲੇ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ, ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਸੁਖਣਾਂ ਲਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਜੱਗ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੱਗ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਾਹਾਂ ਦੀ ਦਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ !

(ਇ) ਕਿਰਸਾਣੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਸ ਮੇਲੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ’ ਮੇਲੇ ਦਾ ਕਿਰਸਾਣੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਇਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਿਰਸਾਣ ਮੱਕੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੰਨਿਆਂ ਤੋਂ ਗੁੜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਅਜੇ ਠਹਿਰ ਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇਹ ਦਿਨ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਵਿਹਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਕਈ – ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰੀਆਂ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੇ ਤੋਂ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਤੇ ਨਿੱਤ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਬਜ਼ਾਰ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਇੱਥੋਂ ਸਾਲ ਭਰ ਜੋਗਾ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਮੁਨਿਆਰੀ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨਿਕ – ਸੁਕ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(ਸ) ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਅੰਤਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਰੰਗ – ਢੰਗ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਲਗਦੀ ਭਾਰੀ ਮੰਡੀ ਵੀ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗਾਇਬ ਹੈ। ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਹੋਏ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵੀ ਹੁਣ ਰਵਾਇਤ ਮਾਤਰ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੇਲਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਈਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਸਨ।

(ਹ) ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੇਲੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

(ਕ) ‘ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਛਿੰਝ ਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼-ਵਰਨਣ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਝ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੇ ਤੋਂ ਅਚਲਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਤ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਦਾ ਬਜ਼ਾਰ ਲਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਲੋਕ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਵਰਤਣ ਜੋਗਾ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਮੰਡੀ ਲਗਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਜੂਏ ਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀਂ ਅੱਜ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਰੰਗ – ਢੰਗ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਮੇਲਾ ਖੂਬ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੇ ਚੰਡੋਲ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਥਾਹ ਭੀੜ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੋਟਰਾਂ – ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲੰਘਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਮੁਨਿਆਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿਕ – ਸੁਕ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਮੋਹਰੇ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਗੱਭਰੂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ‘ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਪਿਛਲੇ ਡੇਢ ਕੁ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ – ਰੋਜ਼ਾ ਖੇਡ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਸ਼ੁਕੀਨ : ਸ਼ੌਕੀ, ਬਾਂਕੇ, ਬਣ-ਠਣ ਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ
  • ਟੋਟਕਾ : ਜਾਦੂ- ਅਸਰ ਗੀਤ
  • ਵਿਰਾਸਤੀ : ਉਹ ਮਾਲ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲਿਆਂ ਲਈ ਛੱਡ ਜਾਵੇ।
  • ਮੰਨਤ : ਕਿਸੇ ਕਾਮਨਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਸੁੱਖੀ ਸੁੱਖ, ਮਨੌਤ, ਸੁੱਖਣਾ
  • ਦਰਪਣ : ਮੂੰਹ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ
  • ਮਕਬੂਲੀਅਤ : ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ, ਸਿੱਧੀ, ਮਸ਼ਹੂਰੀ
  • ਮੁਹਾਲ : ਔਖਾ, ਕਠਨ, ਮੁਸ਼ਕਲ
  • ਮਹਿਜ਼ : ਕੇਵਲ, ਸਿਰਫ਼
  • ਬਰਕਰਾਰ : ਕਾਇਮ, ਸਥਿਰ, ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ
  • ਸਰਸ਼ਾਰ : ਭਰਪੂਰ, ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਘੁੱਗ ਵੱਸਦੇ, ਆਪਮੁਹਾਰੇ, ਸਸ਼ੋਭਿਤ, ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣਾ, ਸਰਸ਼ਾਰ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ, ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋਣਾ, ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ, ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੇ, ਦੂਣ-ਸਵਾਇਆ ਹੋਣਾ।
ਉੱਤਰ :

  • ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ ਸੰਘਣੀ ਅਬਾਦੀ ਵਾਲੇ) – 1947 ਦੇ ਫ਼ਿਰਕੂ ਫ਼ਸਾਦਾਂ ਨੇ ਯੁੱਗ ਵਸਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜ ਦਿੱਤਾ।
  • ਆਪ – ਮੁਹਾਰੇ (ਬੇਕਾਬੂ ਹੋਏ – ਕਵੀ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਫੁੱਟੇ ਆਪ – ਮੁਹਾਰੇ ਭਾਵ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
  • ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਸੁੰਦਰ ਲਗਣ ਵਾਲਾ) – ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਉੱਤੇ ਦੇਵੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ।
  • ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ) – ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
  • ਸਰਸ਼ਾਰ ਕਰ ਦੇਣਾ ਅਨੰਦ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣਾ) – ਹਰਿਵਲਭ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ – ਰਸ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਕ
  • ਪਦਰਸ਼ਨੀ ਨਮਾਇਸ਼) – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।
  • ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋਣਾ ਤਤਪਰ ਹੋਣਾ) – ਅਸੀਂ ਘਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ।
  • ਹਫ਼ੜਾ – ਦਫ਼ੜੀ ਘਬਰਾ ਕੇ ਜਿਧਰ ਮੂੰਹ ਆਏ ਦੌੜਨਾ – ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ, ਤਾਂ ਭੀੜ ਵਿਚ ਹਫ਼ੜਾ – ਦਫ਼ੜੀ ਮਚ ਗਈ।
  • ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ) – ਇਹ ਜੰਗਲ ਉੱਚੇ – ਉੱਚੇ ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ।
  • ਦੂਣ – ਸਵਾਇਆ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਣਾ) – ਗਿੱਧੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਦ ਦੂਣ – ਸਵਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਵਿਆਕਰਨ : ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ।

ਵਸਤੂ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਤੋਲਣ, ਮਿਣਨ ਜਾਂ ਮਾਪੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤੂ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ : ਦਾਲ, ਗੁੜ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਤੇਲ, ਕੱਪੜਾ, ਪੱਗ, ਚੁੰਨੀ ਆਦਿ।

ਇਕੱਠ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਜੀਵਾਂ ਜਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਗਿਣਨਯੋਗ ਇਕੱਠ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ :- ਛਿੰਝ , ਮੇਲਾ, ਕਮੇਟੀ, ਸੰਗਤ, ਡਾਰ, ਫ਼ੌਜ, ਇੱਜੜ, ਜਮਾਤ ਆਦਿ।

ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਭਾਵ, ਗੁਣ ਜਾਂ ਹਾਲਤ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਸ਼ਰਧਾ, ਰੌਣਕ, ਖੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮੀ, ਸਚਾਈ, ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਆਦਿ

ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ / ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠਾ ਹਾਲ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ/ਸਹੇਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰੋ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ Important Questions and Answers

ਛਿੰਝਰਾਹਾਂ ਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕੀਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ, ਜਰਗ ਦਾ ਮੇਲਾ ਅਤੇ ਜਗਰਾਵਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਮੇਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਬੇਸ਼ਕ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਮੇਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਛੜੇ ਨੀਮ – ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲਾ ਉਨਾ ਦੀ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਵਸੇ ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਅਚਲਪੁਰ (ਛਰਾਹਾਂ ਵਿਖੇ ਹਰ ਸਾਲ ਮੱਘਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਜੇਠੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਚਲਪੁਰ ਨੂੰ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਛੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਕਈ ਲੋਕ ‘ਛਰਾਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਹ ਲੋਕ ਖੱਚਰਾਂ ਉੱਤੇ ਧਨ ਲੱਦ ਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਜੂਆ ਖੇਡਣ ਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ! ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਚੁਫ਼ੇਰਿਓਂ ਪਿੱਪਲਾਂ, ਬੋਹੜਾਂ ਤੇ ਨਿੰਮਾਂ ਦੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਸਿਰ ਝਕਾਉਂਦੇ, ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਸੱਖਣਾਂ ਲਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਜੱਗ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੱਗ ਅਚਲਪੁਰ, ਮਜਾਰੀ, ਨੈਣਵਾਂ, ਇੰਦੋਵਾਲ ਅਤੇ ਥੋਣੋਵਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਾਹਾਂ ਦੀ ਦਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਣੇ ਭਾਂਡੇ; ਜਿਵੇਂ – ਚਾਟੀਆਂ, ਘੜੇ, ਦਧੂਨੀਆਂ, ਤੌੜੀਆਂ, ਚੱਪਣੀਆਂ, ਕੁੱਜੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਤ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੇਂਡੂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਇੱਥੋਂ ਸਾਲ ਭਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਰਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸਾਨ ਮੱਕੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੰਨੇ ਤੋਂ ਗੁੜ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਅਜੇ ਠਹਿਰ ਕੇ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਵਿਹਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਐੱਮ. ਬੀ. ਡੀ. ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਈਡ (ਅੱਠਵੀਂ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਕਾਸ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਖੁੱਲੀਆਂ ਹੱਟੀਆਂ ਤੋਂ ਹਰ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰੰਗ – ਢੰਗ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਢੰਗ ਦੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਹੋਏ ਉਨਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵੀ ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਕਦੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰੀਆਂ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।

ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਕੱਚੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿੱਪ – ਪੋਚ ਕੇ ਤੇ ਬੈਠਕਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉੱਬ ਅੱਜ ਦੇ ਹਫ਼ੜਾ – ਦਫ਼ੜੀ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿਚ ਵੀ ਲੋਕ ਸਾਲ ਭਰ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੁਆਬੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ . ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੀ ਲੋਕ – ਪ੍ਰਿਅਤਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮੱਘਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ‘ਛਿੰਝ . ਵਾਲਾ ਮਹੀਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲਾਉਣ ਲਈ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਥਾਂਵਾਂ ਮੱਲ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚੰਡੋਲ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੜਕ ਉੱਤੋਂ ਮੋਟਰਾਂ – ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਲੰਘਣਾ ਮੁਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਨਿਆਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿਕ – ਸੁਕ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੱਭਰ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਡੇਢ ਕੁ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸੈ – ਸੇਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ‘ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ – ਰੋਜ਼ਾ ਖੇਡ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੇਲਾ ਮਹਿਜ਼ ਜੂਏ ਅਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

1. ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ ਬੜੇ ਸ਼ੁਕੀਨ, ਰਹੇ ਹਨ। ਜਰਗ ਦਾ ਮੇਲਾ, ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਅਤੇ ਜਗਰਾਵਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਮੇਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੇਲਾ ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਭਾਵੇਂ ਇਸੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਛੜੇ ਨੀਮ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਨਾ ਦੀ ਵੱਖੀ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਓਨਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ, ਜਿੰਨਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।

ਇਹ ਮੇਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ, ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦ ‘ਚ ਵੱਸੇ ‘ਬੀਤ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਚਲਪੁਲ ਛਰਾਹਾਂ) ਵਿਖੇ ਹਰ ਵਰੇ ਮੱਘਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਜੇਠੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਦੂਰ – ਦੂਰ ਤੱਕ ਇਹ ਮੇਲਾ ਏਨਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਟੋਟਕਾ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਟ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਦਾਲ ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ, ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ
(ਅ) ਰੂਪ ਨਗਰ
(ਈ)) ਛਿੰਝ ਢਿਰਾਹਾਂ ਦੀ
(ਮ) ਲੋਹੜੀ ॥
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਛੰਝ ਢੋਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਿੰ: ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ
(ਅ) ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲ
(ਈ) ਜਨਕਰਾਜ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸੁਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ?
(ੳ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ
(ਅ) ਤੰਗ
(ਏ) ਕੰਜੂਸ
(ਸ) ਲਾਲਚੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਰਹੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਹੱਸਣ ਦੇ
(ਅ0 ਖਾਣ – ਪੀਣ ਦੇ
(ਈ) ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ
(ਸ) ਨਾਟਕ – ਚੇਟਕ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪਸ਼ਨ 5.
ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿੱਥੇ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਛਪਾਰ ਵਿਚ
(ਅ) ਜਰਗ ਵਿਚ
(ਈ) ਮਲੇਰਕੋਟਲੇ ਵਿਚ
(ਸ) ਜਗਰਾਵਾਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਜਗਰਾਵਾਂ ਵਿਚ 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਊਨਾ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਹਰਿਆਣਾ
(ਈ) ਹਿਮਾਚਲ
(ਸ) ਜੰਮੂ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਹਿਮਾਚਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜਰਗ ਦੇ ਮੇਲੇ, ਛਪਾਰ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੇ ਜਗਰਾਵਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਮੇਲਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਛਿਝ ਫਿਰਾਹਾਂ ਦੀ
(ਅ) ਹੈਦਰ ਸ਼ੇਖ਼ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ੲ) ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਸ) ਸੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਛੰਝ ਢਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
‘ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲਾ ਕਿਹੜੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਿੰਡ ਅਚਲਪੁਰ (ਛਿਰਾਹਾਂ ਵਿਚ
(ਅ) ਜਗਰਾਵਾਂ ਵਿਚ
(ਇ) ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ।
(ਸ) ਉਨੇ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪਿੰਡ ਅਚਲਪੁਰ (ਛਿਰਾਹਾਂ) ਵਿਚ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੀਤ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ/ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਵਿਚ
(ਅ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਚ
(ਈ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ
(ਸ) ਤਹਿਸੀਲ ਮੁਕੇਰੀਆਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ/ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ/ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲਾ ਕਿਹੜੇ ਮਹੀਨੇ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਵਣ ਵਿਚ
(ਅ) ਕੱਤਕ ਵਿਚ
(ਈ) ਮੱਘਰ ਵਿਚ
(ਸ) ਫੱਗਣ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਮੱਘਰ ਵਿਚ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮੱਘਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਜੇਠੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੁਕਤਸਰ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਅ) ਰਾਮਤੀਰਥ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਈ) ਸੋਢਲ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਸ) ਛਿੰਝ ਫਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲਾ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੋ ਦਿਨ
(ਅ) ਤਿੰਨ ਦਿਨ
(ਈ) ਚਾਰ ਦਿਨ
(ਸ) ਪੰਜ ਦਿਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਚਾਰ ਦਿਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
“ਛਿੰਝ ਫ਼ਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਬਾਰੇ ਕਿਹੜਾ ਟੋਟਕਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿਚੋਂ ਫੁੱਟ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਛਿੰਝ ਵਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਦਾਲ ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ
(ਅ) ਦਾਲ ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਝ ਢੋਰਾਹਾਂ ਦੀ
(ਇ) ਗੱਲ ਹੈ ਇਕ ਰਾਹਾਂ ਦੀ, ਛਿੰਝ ਢੋਰਾਹਾਂ ਦੀ
(ਸ) ਜਾਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਾਂਹਾਂ ਦੀ, ਲੜੇ ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦਾਲ ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ, ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਪੰਜਾਬ/ਜਰਗ/ਛਪਾਰ/ਜਗਰਾਵਾਂ/ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ/ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ/ਊਨਾ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ/ਬੀਤ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼/ਮੱਘਰ/ਐਤਵਾਰ/ਅਚਲਪੁਰ/ਢੋਰਾਹਾਂ।
(ਅ) ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ
(ਈ) ਨੀਮ – ਪਹਾੜੀ
(ਸ) ਮੇਲਾ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ/ਜਰਗ/ਛਪਾਰ/ਜਗਰਾਵਾਂ/ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ/ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ/ਊਨਾ/ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ/ਬੀਤ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼/ਮੱਘਰ/ਐਤਵਾਰ/ਅਚਲਪੁਰ/ਛਿਰਾਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਜਰਗ
(ਅ) ਚਲਦਾ
(ਈ) ਊਨਾ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ/ਪੰਜਾਬੀਆਂ/ਮੇਲਿਆਂ/ਮੇਲਾ/ਇਲਾਕਿਆਂ/ਸਦੀਆਂ/ਇਲਾਕੇ ਪਹਾੜੀਆਂ/ਗੋਦ/ਪਿੰਡਵਰੇ/ਮਹੀਨੇ/ਦਿਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ/ਪੰਜਾਬੀਆਂ/ਮੇਲਿਆਂ/ਮੇਲਾ/ਇਲਾਕਿਆਂ/ਸਦੀਆਂ/ਇਲਾਕੇ ਪਹਾੜੀਆਂ/ਗੋਦ/ਪਿੰਡ/ਵਰੇ/ਮਹੀਨੇ/ਦਿਨ }

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਕ
(ਅ) ਦਿਨ
(ਈ) ਮਸ਼ਹੂਰ
(ਸ) ਇਲਾਕਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਲੋਕ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਾਲਕ
(ਅ) ਸੁਭਾ
(ਈ) ਵੱਖੀ
(ਸ) ਇਹ/ਇਸੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਹ/ਇਸੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਕਾਂ
(ਅ) ਦਿਨ
(ਈ) ਬੀਤ
(ਸ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ/ਬੜੇ ਸ਼ੁਕੀਨਵੱਡੇ/ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ/ਸਦੀਆਂ/ਨੀਮ – ਪਹਾੜੀ/ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ/
ਤਹਿਸੀਲ/ਚੜ੍ਹਦੇ/ਹਰ/ਏਨਾ ਮਸ਼ਹੂਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ/ਬੜੇ ਸ਼ੁਕੀਨਵੱਡੇ ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ/ਸਦੀਆਂ/ਨੀਮ ਪਹਾੜੀ/ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ/ ਤਹਿਸੀਲ/ਚੜ੍ਹਦੇ/ਹਰ/ਏਨਾ ਮਸ਼ਹੂਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੱਧਰ
(ਅ) ਵੱਖੀ
(ਈ) ਪ੍ਰਚਾਰ
(ਸ) ਰਹੇ ਹਨਲਗਦੇ ਹਨ/ਹੈ/ਹੋ ਸਕਿਆ/ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ/ਚਲਦਾ ਹੈਫੁੱਟ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰਹੇ ਹਨਲਗਦੇ ਹਨ/ਹੈ/ਹੋ ਸਕਿਆ/ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ/ਚਲਦਾ ਹੈ/ਫੁੱਟ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪਸ਼ਨ 20.
“ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਪੰਜਾਬਣ
(ੲ) ਪੰਜਾਬੋ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੰਜਾਬਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ੁਕੀਨ
(ਅ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ
(ਈ) ਏਨਾ
(ਸ) ਚਲਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਚਲਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਦੀਆਂ, ਚਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ ( )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( )
(ਇ) ਜੋੜਨੀ ( )
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( )
(ਹ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( )
ਉੱਤਰ
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ ਕਾਮਾ ( , )
(ਇ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਹ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

2. ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਇਹ ਮੇਲਾ ਜਿੱਥੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਅਚਲਪੁਰ ਨੂੰ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਛੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸਨ। ਲੋਕ ਪੈਦਲ ਹੀ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਛੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੁ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਛਰਾਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਾਹ – ਲੋਕ ਖੱਚਰਾਂ ‘ਤੇ ਧਨ ਲੱਦ ਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਜੂਆ ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਚੁਫ਼ੇਰਿਓਂ ਪਿੱਪਲਾਂ, ਬੋਹੜਾਂ ਅਤੇ ਨਿੰਮਾਂ ਦੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ‘ਚ ਸਥਿਤ ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਰੂਪ ਜੀ (ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਬਾਲ – ਰੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਾਨ – ਮਾਲ ਦੀ ਸੁੱਖ – ਸਾਂਦ ਲਈ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁੱਖਣਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਵਾਜਿਆਂ ਗਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਹਾਜ਼ਰੀਆਂ ਭਰਦੇ ਹਨ।

ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਰ ਜੱਗ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜੱਗ ਅਚਲਪੁਰ, ਮਜਾਰੀ, ਨੈਣਵਾਂ, ਇੰਦੋਵਾਲ ਅਤੇ ਝੋਣੋਵਾਲ ਆਦਿ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੁੱਟ ਲੰਗਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ ਦਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਮੇਲੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :

‘‘ਪੰਜਾਬੀ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਦਰਪਣ,
‘ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ, ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ।”

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜਾ ਮੇਲਾ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਧਾਰਮਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਕਿਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
(ਉ) ਛਪਾਰ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਅ ਮੁਕਤਸਰ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਈ) ਜਰਗ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਸ) ਛਿੰਝ ਫਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਛਿੰਝ ਢੋਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੇਲੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(ਉ) ਅਚਲਪੁਰ ਵਿਚ
(ਆ) ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਵਿਚ
(ਈ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ
(ਸ) ਊਨੇ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਚਲਪੁਰ ਵਿਚ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੇਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਅਚਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਪੰਜ
(ਅ) ਛੇ
(ਈ) ਸੱਤ
(ਸ) ਅੱਠ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਛੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ਛਿੰਝ ਫ਼ਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਪੈ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਛੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੁ ਹੋਣ ਕਰਕੇ।
(ਅ) ਤਿੰਨ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਇ) ਚੁਰਾਹੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਸ) ਦੋ – ਸੜਕੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਛੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ – ਬਿੰਦੁ ਹੋਣ ਕਰਕੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਈ ਲੋਕ ‘ਛਿਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਸਿਆਹੀ ਤੋਂ
(ਅ) ਸ਼ਿਆਮ ਤੋਂ
(ਇ) ਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ ,
(ਸ) ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸ਼ਾਹਾਂ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਅਚਲਪੁਰ ਵਿਚ ਜੂਆ ਖੇਡਣ ਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਖੱਚਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀ ਲੱਦ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਹਨ।
(ਅ) ਕੱਪੜੇ
(ਇ) ਮਸਾਲੇ
(ਸ) ਰੇਸ਼ਮ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਕਿਹੜਾ ਮੰਦਰ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੀਤਲਾ ਮਾਤਾ ਦਾ
(ਅ) ਦੁਰਗਾ ਮਾਤਾ ਦਾ
(ਇ) ਭੈਰੋਂ ਦਾ।
(ਸ) ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਰੂਪ ਜੀ ਦਾ (ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਬਾਲ ਰੂਪ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਰੂਪ ਜੀ ਦਾ (ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦਾ ਬਾਲ ਰੂਪ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਕਿੱਥੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਲੋਕ ਕਿੱਥੇ ਵਾਜਿਆਂ – ਗਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ ਹੋਏ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਤੇ ਸੁੱਖਣਾਂ ਲਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ
(ਆ) ਸ੍ਰੀ ਹਨੂਮਾਨ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ
(ੲ) ਸ੍ਰੀ ਭੈਰੋਂ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ
(ਸ) ਦੁਰਗਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਿੱਧ ਬਾਬਾ ਬਾਲਕ ਨਾਥ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮੇਲੇ ਵਾਲੇ ਐਤਵਾਰ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੰਨੇਂ ਜੱਗ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਤਿੰਨ
(ਅ) ਚਾਰ।
(ਈ) ਪੰਜ
(ਸ) ਸੱਤ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਚਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਸਮੇਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕਾਹਦੀ ਦਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ
(ਅ) ਰਾਜਮਾਂਹਾਂ ਦੀ
(ਈ) ਮੂੰਗੀ ਦੀ।
(ਸ) ਮਸਰਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਾਂਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਕਦੋਂ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਮੇਲੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ
(ਅ) ਮੇਲੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ
(ਈ) ਮੇਲੇ ਦੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ
(ਸ) ਮੇਲੇ ਦੇ ਚੌਥੇ ਦਿਨ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੇਲੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਜੱਗ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੈਣਵਾਂ/ਇੰਦੋਵਾਲ/ਅਚਲਪੁਰ/ਮਜਾਰੀ/ਝੋਟੋਵਾਲ
(ਅ) ਨੈਟੋਆਲ
(ਈ) ਧੈਨੋਵਾਲ
(ਸ) ਮਦਨਪੁਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨੈਣਵਾਂ/ਇੰਦੋਵਾਲ/ਅਚਲਪੁਰ/ਮਜਾਰੀ/ਝੋਵਾਲ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਰਗਸਥਾਨ/ਇਲਾਕਿਆਂ/ਪਗਡੰਡੀਆਂ/ਸ਼ਾਹ/ਖੱਚਰਾਂ/ਪਿੰਡ/ਪਿੱਪਲ,ਬੋਹੜ ਨਿੰਮਾਂ/ਦਰਖ਼ਤ/ਮੰਦਰ/ਵਾਜਿਆਂ – ਗਾਜਿਆਂ/ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ/ਮਹੀਨਾ/ਜੱਗ/ ਘਰਾਂ/ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ/ਘੋਲ
(ਅ) ਸਭਿਆਚਾਰ
(ਈ) ਲੋਕ
(ਸ) ਅਚਲਪੁਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਰਗ/ਸਥਾਨ/ਇਲਾਕਿਆਂ/ਪਗਡੰਡੀਆਂ/ਹ/ਖੱਚਰਾਂ/ਪਿੰਡ/ਪਿੱਪਲ ਬੋਹੜ/ਨਿੰਮਾਂ/ਦਰਖ਼ਤ/ਮੰਦਰ/ਵਾਜਿਆਂ – ਗਾਜਿਆਂ/ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ/ਮਹੀਨਾ/ਜੱਗ/ਘਰਾਂ/ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ/ਘੋਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਲੋਕ/ਸੰਗਤਾਂ/ਮੇਲਾ
(ਅ) ਐਤਵਾਰ
(ਇ) ਲੰਗਰ
(ਸ) ਮੰਦਰ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਲੋਕ/ਸੰਗਤਾਂ/ਮੇਲਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜਿੱਥੇ
(ਅ) ਸਾਂਝਾ
(ਈ) ਪੱਖੋਂ
(ਸ) ਇਸ/ਕਈਆਂ/ਇਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਸ/ਕਈਆਂ/ਇਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਂਝਾ
(ਅ) ਇਹ
(ਈ) ਮੇਲਾ
(ਸ) ਮਸ਼ਹੂਰ/ਸਾਰੇ/ਵਿਰਾਸਤੀ/ਧਾਰਮਿਕ/ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ/ਇਤਿਹਾਸਿਕ/ਖ਼ਾਸ/ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਛੇ/ਪੁਰਾਣੇ/ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ/ਲਹਿੰਦੇ/ਸੁਥਰੇ/ਪ੍ਰਾਚੀਨ/ਚਾਰ/ਅਟੁੱਟ/ਪਹਿਲੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਸ਼ਹੂਰ/ਸਾਰੇ/ਵਿਰਾਸਤੀ/ਧਾਰਮਿਕ/ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ/ਇਤਿਹਾਸਿਕ/ਖ਼ਾਸ/ ਵੱਖ – ਵੱਖ/ਛੇ/ਪੁਰਾਣੇ/ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ/ਲਹਿੰਦੇ/ਸੁਥਰੇ/ਪ੍ਰਾਚੀਨ/ਰ/ਅਟੁੱਟ/ਪਹਿਲੇ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
ੳ) ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ
(ਅ) ਮੇਲੇ
(ਈ) ਐਤਵਾਰ
(ਸ) ਹੈ/ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨਕਰਦੇ ਹਨ/ਪੈ ਗਿਆ/ਬਣਿਆ ਹੈਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ/ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ/ਲਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ/ਭਰਦੇ ਹਨ/ਜਾਂਦੇ ਹਨਹੁੰਦੇ ਹਨਚਲਦਾ ਹੈ/ਬਣਦੀ ਹੈ/ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹੈ/ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨਕਰਦੇ ਹਨ/ਪੈ ਗਿਆ/ਬਣਿਆ ਹੈ/ਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ/ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ/ਲਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨਭਰਦੇ ਹਨ/ਜਾਂਦੇ ਹਨਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਚਲਦਾ ਹੈ/ਬਣਦੀ ਹੈ/ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
‘ਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਬਣਾਓ
(ਉ) ਸ਼ਾਹੀਆਂ।
(ਅ) ਸ਼ਾਹਣੀਆਂ
(ਈ) ਹੁਕਾਰਨੀਆਂ
(ਸ) ਸ਼ੀਹਣੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸ਼ਾਹਣੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚਾਰ
(ਅ) ਛੇ
(ਇ) ਕਈਆਂ
(ਸ) ਲੋਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਕਈਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਮੰਨਤਾਂ, ਸੁੱਖਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਇ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
(ਹ) ਬੈਕਟ
(ਕ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਇ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਹ) ਬੈਕਟ ( ( ) )
(ਕ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ 1
ਉੱਤਰ :
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ 2

3. ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲਾਉਣ ਲਈ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਮੱਲ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੇ ਚੰਡੋਲ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੋਟਰ – ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਸੜਕ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਮੁਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨਿਆਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿਕ – ਸਕ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਗੱਭਰੂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮਦੇ ਆਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਡੇਢ ਕੁ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸੈ – ਸੇਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ “ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ – ਰੋਜ਼ਾ ਖੇਡ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੇਲਾ ਮਹਿਜ਼ ਜੁਏ ਅਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਬਰਕਰਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਦੂਣ – ਸਵਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਮੇਲਾ ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿੱਘ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਹੈ ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਹੜੀ
(ਆ) ਗੱਗੂ
(ਈ) ਰੂਪ ਨਗਰ
(ਸ) ਛਿਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਛਿੰਝ ਢੋਰਾਹਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਦੁਕਾਂਨਾਂ ਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਮੱਲ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਮਹੀਨਾ
(ਅ) ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ
(ਈ) ਛੇ ਮਹੀਨੇ
(ਸ) ਸਾਲ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਹੀਨਾ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੇਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੰਡੋਲ
(ਅ) ਖੇਡਾਂ
(ਈ) ਦੁਕਾਨਾਂ
(ਸ) ਝੰਡੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚੰਡੋਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੁਨਿਆਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿਕ – ਸੁਕ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ
(ਆ) ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੀ
(ਈ) ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ
(ਸ) ਬੁੱਢੀਆਂ ਦੀ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਚਲਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੈ – ਸੇਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
(ੳ) ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ
(ਆ) ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ
(ਈ) ਪਿੰਡ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ
(ਸ) ਮੇਲਾ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਖੇਡ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ
(ਅ) ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੇਲਾ
(ਈ) ਤਕਨੀਕੀ ਮੇਲਾ
(ਸ) ਇੰਡਸਟ੍ਰੀਅਲ ਮੇਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਖੇਡ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੋ ਦਿਨ
(ਅ ਤਿੰਨ ਦਿਨ
(ਇ) ਚਾਰ ਦਿਨ
(ਸ) ਪੰਜ ਦਿਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਚਾਰ ਦਿਨ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੇਕਰ ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਖੇਡ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਾ ਕਰਾਉਂਦੀ, ਤਾਂ ਛਿੰਝ ਫ਼ਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਕਿਹੋ – ਜਿਹਾ ਮੇਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ?
(ਉ) ਜੂਏ ਤੇ ਲਚਰਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਆ) ਨੁਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਇ) ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੇਲਾ
(ਸ) ਕਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੇਲਾ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜੁਏ ਤੇ ਲਚਰਤਾ ਦਾ ਮੇਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
‘ਛਿੰਝ ਛਿਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮੇਲਾ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਜਿਉਂਦੀ – ਜਾਗਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ
(ਆ) ਦੀਆਂ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ
(ਇ) ਮਾਝੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ
(ਸ) ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸ਼ੈ – ਸੇਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ‘ਬੀਤ ਭਲਾਈ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਡੇਢ ਕੁ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ
(ਅ) ਡੇਢ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ
(ਈ) ਡੇਢ ਕੁ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ
(ਸ) ਡੇਢ ਕੁ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਡੇਢ ਕੁ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਦੁਕਾਨਾਂ/ਮਹੀਨਾ/ਥਾਂਵਾਂ/ਚੰਡੋਲ/ਦਿਨਾਂ/ਮੋਟਰ – ਗੱਡੀਆਂ/ਸੜਕਨਿਕ – ਸੁਕ ਦੁਕਾਨਾਂ/ਔਰਤਾਂ/ਮੁਟਿਆਰਾਂ/ਗੱਭਰੂ/ ਜਥੇਬੰਦੀ/ਕਮੇਟੀ/ਖੇਡ/ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ
(ਅ) ਬੀਤ
(ਇ) ਦਹਾਕਾ
(ਸ) ਮੁਹਾਲ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੁਕਾਨਾਂ/ਮਹੀਨਾ/ਥਾਂਵਾਂ/ਚੰਡੋਲ/ਦਿਨਾਂ/ਮੋਟਰ – ਗੱਡੀਆਂ/ਸੜਕਨਿਕ – ਸੁਕ/ ਦੁਕਾਨਾਂ/ਔਰਤਾਂ/ਮੁਟਿਆਰਾਂ/ਗੱਭਰੂ/ਜਥੇਬੰਦੀ/ਕਮੇਟੀ/ਖੇਡ/ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ –
(ੳ) ਮੇਲਾ/ਭੀੜ ਟੋਲੀਆਂ।
(ਅ) ਸੜਕ
(ਇ) ਨਿੱਘ
(ਸ) ਗੱਭਰੂ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੇਲਾ/ਭੀੜ/ਟੋਲੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ/ਘੁੰਮਦੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨਹੁੰਦੀ ਹੈ/ਰਹੀਆਂ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ
(ਅ) ਮੱਲ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਈ) ਕਰਵਾਉਂਦੀ
(ਸ) ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ/ਘੁੰਮਦੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਰਹੀਆਂ/ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਖੇਡ
(ਅ) ਮੇਲਾ
(ਈ) ਰਹੀਆ
(ਸ) ਕਈ/ਅਸਮਾਨ – ਲੂੰਹਦੇ/ਏਨੀ/ਸ਼ੈ – ਸੇਵੀ/ਤਿੰਨ – ਰੋਜ਼ਾ/ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ/ਆਪਸੀ/ ਜਿਉਂਦੀ – ਜਾਗਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕਈ/ਅਸਮਾਨ – ਲੂੰਹਦੇ/ਏਨੀ/ਸ਼ੈ – ਸੇਵੀ/ਤਿੰਨ – ਰੋਜ਼ਾ/ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ/ਆਪਸੀ/ ਜਿਉਂਦੀ – ਜਾਗਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਗੱਭਰੂ
(ਅ ਨੌਜੁਆਨਾਂ
(ਈ) ਕੁੜੀਆਂ
(ਸ) ਮੁੰਡੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗੱਭਰੂ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਤੇ ਇਕ ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ – ਲਚਰਤਾ !
ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ – ਭੀੜ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਅਜਿਹਾ
(ਅ) ਦਹਾਕਾ
(ਈ) ਨਿੱਘ
(ਸ) ਡੇਢ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਜਿਹਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ –
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਇ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
(ਹ) ਛੁੱਟ ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( )
(ਅ) ਕਾਮਾ (,)
(ਇ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (”)
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( )
(ਹ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ (‘)।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ 3
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ 4
ਉੱਤਰ :
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ 5

3. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠਾ ਹਾਲ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਸਹੇਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਨੋਟ – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ‘ਲੇਖ ਰਚਨਾ’ ਤੇ ‘ਚਿੱਠੀ – ਪੱਤਰ’ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪ ਲਿਖਣ ॥

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ।

  • ਘੁੱਗ ਵਸਦੇ – ਸੰਘਣੀ ਅਬਾਦੀ ਵਾਲੇ।
  • ਨੀਮ ਪਹਾੜੀ – ਛੋਟੇ ਤੇ ਘੱਟ ਪਹਾੜਾਂ ਵਾਲਾ।
  • ਟੋਟਕਾ – ਜਾਦੂ, ਗੀਤ, ਨੁਸਖਾ
  • ਵਿਰਾਸਤੀ – ਉਹ ਚੀਜ਼, ਜੋ ਪੁਰਖਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ !
  • ਨਤਮਸਤਕ – ਸਤਿਕਾਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਲੁਕਾਉਣਾ।
  • ਮੰਨ – ਸੁੱਖਣਾ, ਕਾਮਨਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੋਈ
  • ਕਰਮ – ਕਾਂਡ ਕਰਨਾ
  • ਅਤੁੱਟ – ਲਗਾਤਾਰ
  • ਸਭਿਆਚਾਰ – ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ
  • ਰਹਿਣ – ਸਹਿਣ,
  • ਚੱਜ – ਅਚਾਰ, ਜੀਵਨ – ਵਿਧੀ ਅਤੇ
  • ਮਨ – ਪਰਚਾਵੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ।
  • ਦਰਪਣ – ਸ਼ੀਸ਼ਾ
  • ਧੂਨੀਆਂ – ਦੁੱਧ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਭਾਂਡਾ।
  • ਖ਼ਰੀਦੋ – ਫ਼ਰੋਖ਼ਤ ਖ਼ਰੀਦ – ਵੇਚ !
  • ਗਾਇਬ – ਅਲੋਪ
  • ਰਵਾਇਤ – ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰਸਮ
  • ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਲੋਕ – ਪ੍ਰਿਅਤਾ, ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ, ਮਸ਼ਹੂਰੀ।
  • ਮੁਹਾਲ – ਔਖਾ PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 3 ਛਿੰਝ ਛਰਾਹਾਂ ਦੀ
  • ਮਹਿਜ਼ – ਸਿਰਫ਼, ਕੇਵਲ ਲਚਰਤਾ ਨੰਗੇਜ਼ਪੁਣਾ
  • ਬਰਕਰਾਰ – ਕਾਇਮ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

SST Guide for Class 8 PSEB ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਕਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ
  2. ਮੱਧ ਕਾਲ ਅਤੇ
  3. ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਰੱਖੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ 1724 ਈ: ਵਿਚ ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਨੇ ਰੱਖੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਈਆਂ ਯੂਰਪੀਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੁਰਤਗਾਲੀ, ਡੱਚ, ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਅਵਧ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਵਧ ਨੂੰ 1739 ਈ: ਵਿਚ ਸਆਦਤ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੁਸਤਕਾਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਰੋਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਛਾਪੇਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਆਦਿ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉੱਨਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਨਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਭਵਨ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ-ਜਾਗਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ (ਭਵਨਾਂ) ਵਿਚ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ, ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਬਿਰਲਾ ਹਾਊਸ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਇਹ ਭਵਨ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਛਾਪੇ ਗਏ ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਾ ਟਿਬਿਊਨ, ਦਾ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਆਦਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਛਪਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲੇ ਸਾਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੂਰਪ ਵਿਚ 16ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਸ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿਸ ਯੁੱਗ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੱਧਕਾਲੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ, ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ?
ਜਾਂ
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਦੋ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
18 ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇੰਡੀਆਂ ਗੇਟ, ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਆਦਿ ਇਮਾਰਤਾਂ ਕਿਸ ਕਾਲ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਰਾਠਿਆਂ, ਮੈਸੂਰ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਇਆ । ਪੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਰਾਠਾ ਸ਼ਕਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੈਦਰਅਲੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਨਾਲ ਸੀ । ਉਸੀ ਕਾਲ ਦੇ ਬੰਗਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਦੋ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਕੁਲੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਨੂੰ ‘ਪਤਨ ਦਾ ਕਾਲ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਤਨ ਕਿਸ ਸਮੁਦਾਇ ਦੇ ਪਤਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਕੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਕਿਸ ਕਾਲ ਨਾਲ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ 1
(i) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ
(ii) ਗੁਪਤ ਕਾਲ
(iii) ਮੱਧ ਕਾਲ
(iv) ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਰਾਜ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ?
(i) ਬੰਗਾਲ
(ii) ਹੈਦਰਾਬਾਦ
(iii) ਗੁਜਰਾਤ
(iv) ਮੈਸੂਰ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਗੁਜਰਾਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
18 ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਿਸ ਯੂਰਪੀਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ?
(i) ਅੰਗਰੇਜ਼
(ii) ਫਰਾਂਸੀਸੀ
(ii) ਪੁਰਤਗਾਲੀ
(iv) ਇਹ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਇਹ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਜਾਨਣ ਲਈ ਕਈ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੱਜ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸਮਾਚਾਰ ਪੱਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ?
(i) ਦੀ ਟਿਬਿਉਨ
(ii) ਦੀ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ
(iii) ਇਹ ਦੋਨੋਂ
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਇਹ ਦੋਨੋਂ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਭਵਨ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(i) ਸੰਸਦ ਭਵਨ
(ii) ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ
(iii) ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ
(iv) ਗੇਟਵੇ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਗੇਟਵੇ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(i) 16ਵੀਂ ਸਦੀ
(ii) 15ਵੀਂ ਸਦੀ
(iii) 18ਵੀਂ ਸਦੀ
(iv) 17ਵੀਂ ਸਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) 16ਵੀਂ ਸਦੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ?
(i) ਗੁਪਤ
(ii) ਮੁਗ਼ਲ
(iii) ਅੰਗਰੇਜ਼
(iv) ਪੁਰਤਗਾਲੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਮੁਗ਼ਲ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ………………….. ਸਦੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਭਾਰਤ ਵਿਚ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ………………….. ਕਾਲ ਸੀ ।
3. 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ……….., ………… ………, ਪਠਾਣ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਆਦਿ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ
ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ-
1. 16ਵੀਂ,
2. ਮੱਧ,
3. ਮਰਾਠੇ, ਸਿੱਖ, ਰੋਹੇਲੇ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਨ ।
2. ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ।
3. 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (√)
3. (×)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਸਆਦਤ ਖਾਂ ਯੂਰਪੀ
2. ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਅਵਧ
3. ਬਾਬਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ
4. ਡੱਚ ਮੁਗਲ ।

ਉੱਤਰ-

1. ਸਆਦਤ ਖਾਂ ਅਵਧ
2. ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਹੈਦਰਾਬਾਦ
3. ਬਾਬਰ ਮੁਗਲ
4. ਡੱਚ ਯੂਰਪੀ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ, ਮੱਧ ਕਾਲ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਿਸ ਸਦੀ ਵਿਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਉਦੈ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੋਈ ਚਾਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਰਾਠੇ, ਸਿੱਖ, ਰੁਹੇਲੇ ਅਤੇ ਪਠਾਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ਕਿਸ ਸਾਲ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
1947 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ | ਯੂਰਪ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਯੁੱਧ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਏ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਯੁੱਧ 1746 ਤੋਂ 1763 ਈ: ਤਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕਿਵੇਂ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ? .
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਪੂਰਬੀ (ਭਾਰਤੀ) ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਇਆ ।

ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਉਦੈ- ‘ ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1724 ਈ: ਵਿਚ ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਕੁਲੀ ਖ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਲੀਵਰਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । 1739 ਈ: ਵਿਚ ਸਆਦਤ ਖਾਂ ਨੇ ਅਵਧ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ । ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ । ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ । | ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 9 ਕਿੱਥੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਤਿਹਾਸ ਤੱਥਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵੀ ਅਨੇਕ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹ-

  • ਪੁਸਤਕਾਂ – ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਛਾਪੇਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਆਦਿ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉੱਨਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਨਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  • ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ – ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ।
  • ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ – ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਛਾਪੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਦਾ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਆਦਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਛਪਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਭਵਨ – ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਬਣੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਭਵਨ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਉਂਦੇ-ਜਾਗਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਭਵਨਾਂ ਵਿਚ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ, ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਬਿਰਲਾ ਹਾਊਸ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਹ ਭਵਨ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ-ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੋਤ ਸਾਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਫ਼ਲਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਹੋਰ ਸਰੋਤ – ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸਮਕਾਲੀਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ’ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਆਦਿ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦਾ ਆਰੰਭ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ (1707) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਉਦੈ – ਇਸ ਕਾਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਮਰਾਠੇ, ਸਿੱਖ, ਰੁਹੇਲੇ, ਪਠਾਣ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ।

2. ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਆਗਮਨ – ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਝਗੜਿਆਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪੁਰਤਗਾਲੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼, ਡੱਚ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ | ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਯੂਰਪੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ।

3. ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ – ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਉਖਾੜਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੀਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।

4. ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ – ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ । ਜਿੱਥੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਇਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਆਈ ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ।

5. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ-ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿਣ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1947 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਲਵਾਈ ।

6. ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ-ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦਾ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਤਰਾਵਾਂ-ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ, ਤਣਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਪੁਰ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਗਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਆਰੰਭ, ਅਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਯੁੱਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ ! ਸਥਾਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਉਦੈ – ਭਾਰਤ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।

  • ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1724 ਈ: ਵਿਚ ਨਿਜ਼ਾਮ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ।
  • ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਕੁਲੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਅਲੀਵਰਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ।
  • 1739 ਵਿਚ ਸਆਦਤ ਮਾਂ ਨੇ ਅਵਧ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ।
  • ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ । ਹੈਦਰ ਅਲੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ।
  • ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨੇ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ।

ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸੰਘਰਸ਼ – ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ, ਡੱਚਾਂ, ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਆਦਿ ਯੂਰਪੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਇਸ ਲਈ 1746 ਈ: ਤੋਂ 1763 ਈ: ਤਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਯੁੱਧ ਹੋਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜੇਤੂ ਰਹੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਤਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ- ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ । ਭਾਰਤੀ ਵਪਾਰ ’ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਦਸਤਕਾਰ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਏ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪੀਆਂ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science Geography Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

SST Guide for Class 8 PSEB ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 20-25 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਹ ਉਪਯੋਗੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਸਾਧਨ ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਕੌਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਗਲ, ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ, ਮਿੱਟੀ, ਸਮੁੰਦਰ, ਸੂਰਜੀ ਉਰਜਾ ਆਦਿ ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਧਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੀ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-

  1. ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨ
  2. ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ
  3. ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ
  4. ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ
  5. ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ
  6. ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਟੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰ ਸਾਨੂੰ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ, ਮੋਤੀ, ਸਿੱਪੀਆਂ, ਹੀਰੇ-ਜਵਾਹਰਾਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

II ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 70-75 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ ਸਾਧਨ – ਜੀਵ ਸਾਧਨ ਸਾਨੂੰ ਸਜੀਵ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਰੁੱਖ-ਪੌਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ | ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਵੀ ਜੀਵ ਸਾਧਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰੁੱਖ-ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਗਲਣ-ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨ – ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਿਰਜੀਵ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਸਾਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜਲਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ ਤੇ ਇਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਭੂਮੀ – ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ, ਉਦਯੋਗ ਲਗਾਉਣਾ, ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ, ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣਾ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਕਰਨਾ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੀ ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਹੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਮਿੱਟੀ – ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ; ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਸਾਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ । ਧਾਤੂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਲੋਹਾ, ਤਾਂਬਾ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਕੋਲਾ, ਅਬਰਕ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਨ ਸਹਿਤ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਾਧਨ ਕਿਸੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਕਸਿਤ ਸਾਧਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

  1. ਪਰਬਤਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਵਹਿੰਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਕਸਿਤ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  2. ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਕੋਲਾ ਇਕ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਕੋਲਾ ਇਕ ਵਿਕਸਿਤ ਸਾਧਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁੱਕਣ-ਯੋਗ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਕੋਚ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਕਣ-ਯੋਗ ਸਾਧਨ ਉਹ ਸਾਧਨ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਕੋਲੇ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਕ ਸਮਾਂ ਆਏਗਾ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਨ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਕੋਚ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਦੂਜੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਰਵੋਤਮ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀਮਤਾ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਕੌਸ਼ਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਰ ਸਾਰਿਆਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਾਪਾਨ ਇਸਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ।ਉੱਥੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ, ਦੇਸ਼ ਨੇ ਬਹੁਤ ਅਧਿਕ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਗੁਣ, ਸਿੱਖਿਆ, ਤਕਨੀਕੀ ਯੋਗਤਾ ਵਿਕਸਿਤ ਸਾਧਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਫਿਰ ਉਹ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 250 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਸਾਂਭਸੰਭਾਲ ਵਾਸਤੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਢੰਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨ – ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਉਹ ਉਪਯੋਗੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਸਾਧਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੀ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-

  • ਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨ – ਸਜੀਵ ਸਾਧਨ ਸਜੀਵ ਵਸਤੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਪੌਦੇ । ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਨਿਰਜੀਵ ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ।
  • ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ – ਸਾਰੇ ਉਪਲੱਬਧ ਸਾਧਨ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਕਸਿਤ ਸਾਧਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ – ਕੋਲਾ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਆਦਿ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ |
  • ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ – ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਯੋਗੀ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਉਹ ਉਦਯੋਗ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ – ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮੱਛੀਆਂ, ਮੋਤੀ, ਸਿੱਪੀਆਂ ਅਤੇ ਹੀਰੇ-ਜਵਾਹਰਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਧਾਤੂਆਂ, ਅਧਾਤੂਆਂ, ਊਰਜਾ ਆਦਿ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਧਨ ਸਾਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
  • ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ – ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਹੋਰ ਸਭ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
    ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ – ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ-
    (i) ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
    (ii) ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
    (iii) ਸਾਧਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।

ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਤਰੀਕੇ – ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਰਗੇ ਸਾਧਨ ਤਾਂ ਦੁਰਲੱਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਉਪਯੋਗ ਨਾਲ ਇਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾ ਸਕਣ । ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ-

  1. ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
  2. ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
  3. ਫਿਰ ਤੋਂ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਏ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਵੇ ।
  4. ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਸੀਂ ਰੋਜ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ 85% ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਜੀਵ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਲਈ ਪੁਰਜ਼ੇ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, । ਉਹ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਸਾਧਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਰਿਆਕਲਾਪਾਂ ਲਈ ਕਿਸ ਸਾਧਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ? ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਅਤੇ ਕਿਸ ਗੁਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਮਨੁੱਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੁਝ ਸਾਧਨ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਨਿਰਜੀਵ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਸਜੀਵ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ/ਖਣਿਜ ਤੇਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸਾਧਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੱਛੀਆਂ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

I.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕੁੱਝ ਉਪਹਾਰ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਨਾਮ ਦਿਉਗੇ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 1
(i) ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ
(ii) ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ
(iii) ਸਾਧਨ
(iv) ਊਰਜਾ ਦੇ ਰੂਪ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸਾਧਨ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ । ਇਹ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 2
(i) ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ
(ii) ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ
(iii) ਸਜੀਵ ਸਾਧਨ
(iv) ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਗੈਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 3
(i) ਪਸ਼ੂ ਸਾਧਨ
(ii) ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਾਧਨ
(iii) ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ
(iv) ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਸਾਧਨ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 4
(i) ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ
(ii) ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਨਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ
(iii) ਨਿਰਜੀਵ ਅਤੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ
(iv) ਨਿਰਜੀਵ ਅਤੇ ਨਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 5
(i) ਜੈਵਿਕ ਸਾਧਨ
(ii) ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ
(iii) ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਚਿੱਤਰ ਕੀ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 6
(i) ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ
(ii) ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
(iii) ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ
(iv) ਉਪਜਾਓ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਬਣਾਉਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਭੂਮੀ ਸਾਧਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ 7
(i) ਜਲ, ਰੁਖ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ।
(ii) ਜਲ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੁਰਲੱਭ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਇੰਧਨ ਹਨ ।
(iv) ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਜਲ ਕਿਉਂਕਿ ਜਲ ਬਲਦੇ ਹੋਏ ਕੋਲੇ ਨੂੰ ਬੁਝਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੁਰਲੱਭ ਜੀਵਾਸ਼ਮ ਇੰਧਨ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

II. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(i) ਪਾਣੀ
(ii) ਕੋਲਾ
(iii) ਹਵਾ
(iv) ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਕੋਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਾ-ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(i) ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ
(ii) ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ
(iii) ਕੋਲਾ
(iv) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਧਰਤੀ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਸਤਹਿ ਮਿੱਟੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
(i) ਸਭ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਦੀ ਸਤਹਿ
(ii) ਅੰਦਰਲੀ ਸਤਹਿ ।
(iii) ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਸਤਹਿ
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨੋਂ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਸਤਹਿ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਧਰਤੀ ਦਾ ………………….. ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਗ ਪਾਣੀ ਹੈ ।
2. ਸੰਸਾਧਨ ………………….. ਉਪਹਾਰ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।
3. ਜਿਹੜੇ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ …………………….. ਸੰਸਾਧਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. 71,
2. ਕੁਦਰਤੀ,
3. ਸੰਭਾਵਿਤ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਗ਼ਲਤ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ।
2. ਖਣਿਜ ਸੰਸਾਧਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
3. ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰਵੋਤਮ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (√)
3. (×) ।

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਧਾਤੁ ਖਣਿਜ ਜਲ
2. ਸਜੀਵ ਸੰਸਾਧਨ ਮੈਂਗਨੀਜ਼
3. ਨਿਰਜੀਵ ਸੰਸਾਧਨ ਪੌਦੇ
4. ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਤਾਂਬਾ ।

ਉੱਤਰ-

1. ਧਾਤੁ ਖਣਿਜ ਤਾਂਬਾ
2. ਸਜੀਵ ਸੰਸਾਧਨ ਪੌਦੇ
3. ਨਿਰਜੀਵ ਸੰਸਾਧਨ ਜਲ
4. ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਿਉਂ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਹਿਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ ਪਰੰਤੂ ਅੱਜ ਉਸਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਸੀਮਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਓ, ਕਿ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਾਸ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੋਲਾ ਜਾਂ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਸੀ । ਪਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਵਧਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਾਸ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਣ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਜੀਵਨ
  2. ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ
  3. ਵਿਕਾਸ ਪੱਧਰ
  4. ਪ੍ਰਯੋਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਜੈਵ ਸਾਧਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲਗਪਗ 85% ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੋਲੇ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਨੂੰ ਸਜੀਵ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਵਰਗੇ ਸਜੀਵ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪਸ਼ਨ 6.
ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਕਿਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਿੱਟੀ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਟੀ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-

  1. ਰੇਤੀਲੀ
  2. ਚੀਕਣੀ
  3. ਦੋਮਟ
  4. ਜਲੌੜ
  5. ਪਰਬਤੀ
  6. ਲਾਲ ਅਤੇ
  7. ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਸੰਘਣੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਉੱਨਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਸੰਘਣੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਭੂਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਧਰਾਤਲ, ਢਲਾਣ, ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਆਦਿ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨਾਂ (ਸੋਮਿਆਂ) ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲ, ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ, ਨਹਿਰਾਂ, ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਖ਼ੁਦ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਸੜਕਾਂ, ਮਸ਼ੀਨਰੀ, ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ, ਬਨਾਉਟੀ ਖਾਦਾਂ ਆਦਿ । ਇਹ ਸਾਧਨ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ । ਇਹ ਭੌਤਿਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਭੌਤਿਕ ਵੀ । ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੁੱਧੀ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ-ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਧਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 1 ਸਾਧਨ- ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਾ-ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ (ਸੋਮੇ ਉਹ ਸਾਧਨ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਅਧਿਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਾਧਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਨ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ-ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ । | ਉਹ ਸਾਧਨ ਜਿਹੜੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਨਾ-ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਜੰਗਲ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮੁੰਦਰੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਾਧਨ – ਧਰਤੀ ਦਾ ਲਗਪਗ 71% ਭਾਗ ਪਾਣੀ ਹੈ । ਪਾਣੀ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਸੀ । ਪਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਵਧਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਾਸ ਹੈ ।

ਖਣਿਜ ਸਾਧਨ – ਖਣਿਜ ਸਾਧਨ ਸਾਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਨਾਲ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਧਾਤੁ (Metallic) ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਅਧਾਤੁ (Non-metallic) ਖਣਿਜ । ਧਾਤੁ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਲੋਹਾ, ਤਾਂਬਾ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਆਦਿ ਖਣਿਜ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਕੋਲਾ, ਅਬਰਕ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਆਦਿ ਮੁੱਖ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਸਾਧਨ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਦੂਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਖਣਿਜ ਸਾਡੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ-ਸਮਝੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਸੀਮਿਤ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਭੰਡਾਰ ਇਕ ਵਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ । ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਬਣਨ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ-ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਇਕ ਵਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

  • ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਜਾਂ ਨਾਸ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਸਕਣ । ਉੱਚਿਤ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਹੋਵੇਗੀ ।
  • ਉਂਝ ਤਾਂ ਸੰਭਾਲ ਹਰੇਕ ਸਾਧਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਦੁਰਲੱਭ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਕ ਅਨੁਮਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਵਰਗੇ ਜੀਵ-ਅੰਸ਼ ਈਂਧਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਸੇ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਤਾਂ ਲਗਪਗ 80% ਜੀਵ-ਅੰਸ਼ ਇੰਧਣ ਇਸੇ ਸਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ।
  • ਸਾਨੂੰ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਆਦਿ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
  • ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਗਿਆਨ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਉਠਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science Geography Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

SST Guide for Class 8 PSEB ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 20-25 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਫ਼ਤ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਈ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਖ਼ਤਰੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਘਾਤਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਫ਼ਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ? ”
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਖ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਹਨ-ਭੂਚਾਲ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ, ਸੁਨਾਮੀ, ਹੜ੍ਹ, ਚੱਕਰਵਾਤ, ਸੋਕਾ, ਭੂ-ਅਪਰਦਨ (ਭੂਮੀ ਦਾ ਖਿਸਕਣਾ) ਅਤੇ ਹਿਮ ਅਪਰਦਨ (ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਦਾ ਸਰਕਣਾ) ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
‘ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ’ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
‘ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ’ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਆਫ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ-

  1. ਆਫ਼ਤ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ,
  2. ਆਫ਼ਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਚਾਓ ਅਤੇ
  3. ਆਫ਼ਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਦੇਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦੇ ਹਿੱਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਭੁਚਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਲਕਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਵੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਚੱਟਾਨਾਂ ਪਿੱਘਲੀ ਹੋਈ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹਨ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਲਾਵੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ – ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

  1. ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ
  2. ਸੁਪਤ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਅਤੇ
  3. ਬੁੱਝੇ ਹੋਏ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੁਨਾਮੀ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਨਾਮੀ ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਭੂਚਾਲ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਸਫੋਟ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਬਾਹੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੜਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

  1. ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ
  2. ਤੇਜ਼ ਚੱਕਰਵਾਤ
  3. ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਫਟਣਾ
  4. ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਠੀਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਹੋਣਾ
  5. ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ
  6. ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਜਮਾਅ
  7. ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੱਕਰਵਾਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਹੜੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੱਕਰਵਾਤ ਤੁਫ਼ਾਨ ਜਾਂ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਸਦੀ ਗਤੀ 63 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਜਾਂ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹਵਾ ਦੇ ਘੱਟ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਹੋਰ ਨਾਂ – ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ‘ਹਰੀਕੇਨ’, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਟਾਈਟੂਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਜਾਂ ਤੂਫ਼ਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
‘ਭੂਮੀ ਖਿਸਕਣ’ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਖਿਸਕਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ-

  1. ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਹਲਚਲ
  2. ਤੇਜ਼ ਵਰਖਾ ਦਾ ਹੋਣਾ
  3. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਰਿਆ
  4. ਭੂਚਾਲ
  5. ਖਾਣਾਂ ਪੁੱਟਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਉਹ ਆਫ਼ਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਜਾਂ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਇਸਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬਿਮਾਰੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹੈਜ਼ਾ, ਡੇਂਗੂ ਬੁਖ਼ਾਰ, ਪੀਲਾ ਬੁਖ਼ਾਰ ਜਾਂ ਦਸਤ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 70-75 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਫ਼ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਫ਼ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ-

  1. ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਨਾਗਰਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਠੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਕਈ ਲੋਕ ਆਪਣਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  4. ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  5. ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗਲਣ-ਸੜਨ ਨਾਲ ਮਹਾਂਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ ।
  6. ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੂਚਾਲ ਆਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਨ – ਭੂਚਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਲਚਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਚਲਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਤਰੰਗਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਹਿਲਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੁਚਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 1
ਭੂਚਾਲ ਖੇਤਰ-

  1. ਸੰਸਾਰ ਦੇ 2/3 ਭੁਚਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ‘ਜਵਾਲਾ ਚੱਕਰ’ (Ring of Fire) ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।
  2. ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਐਲਪਸ ਵੀ ਭੂਚਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  3. ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ, ਮੱਧ ਹਿਮਾਲਿਆ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ, ਸਿੰਧ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੂਚਾਲ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਚਾਲ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-

  • ਭੂਚਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਅਤੇ ਬਨਾਵਟ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭੁਚਾਲ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ । ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਬੀਮਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਭੂਚਾਲ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਡਰ ਜਾਂ ਘਬਰਾਹਟ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿ ਕੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਭੂਚਾਲ ਆਉਣ ਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਦੌੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਬੈਂਡ, ਮੇਜ਼, ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਰਗੀ ਕਿਸੇ ਸਖ਼ਤ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਹੋਵੋ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਮਾਰਤਾਂ, ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖੰਭਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਾਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਭੂਚਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਮਲਬੇ ਵਿਚ ਦੱਬੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਭੂਚਾਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਚਾਲੂ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਵੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸੁਨਾਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਵਾਸਤੇ ਕੀ-ਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-

  1. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਸਫੋਟ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਘਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
  2. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਸਫੋਟ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  3. ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 2
ਸੁਨਾਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-

  1. ਸੁਨਾਮੀ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
  2. ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਚਲ ਰਹੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉੱਤੇ ਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  3. ਮਛੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  4. ਜੇਕਰ ਲਹਿਰਾਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲੋਂ ਤੱਟ ਵਲ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਜਗਾ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  5. ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿਚ ਫਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  6. ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੁਨਾਮੀ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੋਕੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕਦਮ ਉਠਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੋਕੇ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਦਮ ਉਠਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ-

  1. ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਕਰੋ । ਇਸਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਨਾ ਵਗਣ ਦਿਓ ।
  2. ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਰੱਖ਼ਤ ਲਗਾਓ । ਦਰੱਖ਼ਤ ਵਰਖਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ . ਹਨ ।
  3. ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮੱਕਾ, ਬਾਜਰਾ, ਦਾਲਾਂ ਆਦਿ ਫ਼ਸਲਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ ।
  4. ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਅਧਿਕ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਏ ।
  5. ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਤਲਾਬਾਂ ਜਾਂ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  6. ਸੋਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੀ ਜਗਾ ਦੂਸਰੇ ਆਰਥਿਕ ਧੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਰਹੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 3

ਪਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਉਪਾਅ ਸਾਨੂੰ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਰਗੀ ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਚਿਆ ਜਾਵੇ । ਧ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਾਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲਣ ‘ਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਲਾਜ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  3. ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਗੰਦੀ ਬਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
  4. ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 4

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 250 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੜ੍ਹ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਵਰਗੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਉਪਾਅ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ? ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੜ੍ਹ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤ ਵਰਗੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਪਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ-
ਹੜ੍ਹ-

  1. ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਖ਼ਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਗਾ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਛੱਡ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  2. ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਕਿਸੇ ਉੱਚੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  3. ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਹੀ ਪੀਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  4. ਹੜ੍ਹ ਵਿਚ ਫਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  5. ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਵਾਈਆਂ ਪਹੁੰਚਾਏ ॥
  6. ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਗਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
  7. ਹੜ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  8. ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਰਤੱਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ।
  9. ਹੜਾਂ ਦੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਰੱਖ਼ਤ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 5

ਚੱਕਰਵਾਤ-ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਪਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹਾਨੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

  1. ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੱਚੇ ਘਰ ਜਾਂ ਝੌਪੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ।
  2. ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਭਵਨਾਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  3. ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ, ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮਛੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ |
  4. ਚੱਕਰਵਾਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਮਕਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਸਕਣ ।
  5. ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਹੜ੍ਹ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਦਮ ਉਠਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  6. ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਲਾ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਕਰਵਾਤ ਦੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  7. ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  8. ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਕੀ ਹਨ ? ਕਿਸੇ ਦੋ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੇ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਆਫ਼ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਜਾਂ ਬੇਸਮਝੀ ਵਿਚ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ । ਦੋ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੇ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

1. ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ – ਬੰਬ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗੁੱਟ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਕਈ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਮਲੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ 11 ਸਤੰਬਰ, 2001 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਨੀ ਹੋਈ ਸੀ ।

ਬਚਾਅ-

  1. ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  2. ਲਾਵਾਰਿਸ ਪਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਬੰਬ ਹੋਵੇ । ਇਸਦੀ ਸੂਚਨਾ ਤੁਰੰਤ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  3. ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਜਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਅਤੇ ਭੈਅ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਹੌਸਲੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  4. ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖੁਫ਼ੀਆ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਰੜੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਭੀੜ-ਭਾੜ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੌਕਸੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਫੜੇ ਗਏ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  6. ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  7. ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

2. ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ – ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਹੜ ਤੋਂ ਵੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੰਨ੍ਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਸਤ-ਵਿਅਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਸ਼ੂ ਅਤੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਰੁੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਹੜਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਵਾਲੇ ਉਪਾਅ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੂਚਾਲ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 12 ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਕੀ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਮਕਾਲੀ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਅਤੇ 12 ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨਾ ਇਕ ਆਫ਼ਤ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਮਾਪਣ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਆਫ਼ਤ ਦਾ ਕੀ ਨਾਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਚਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਬਹੁਤ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਉਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਨਾਮੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਦੇ ਥੱਲੇ ਭੂਚਾਲ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਕ ਆਫ਼ਤ ਕਿਸੀ ਦੂਜੀ ਆਫ਼ਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੱਕਰਵਾਤ ਆਉਣ ਤੇ ਜਾਂ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਨਾਲ ਭਿਅੰਕਰ ਹੜ੍ਹ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬਨਸਪਤੀ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕੁਝ ਆਫ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੋ ਆਫ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੋਕਾ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਕੋਪ ਖੁਦ ਮਾਨਵ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕੋਪਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ, ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਆਫ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕਿਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ? ਇਹ ਆਫ਼ਤਾਵਾਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਨਾਸ਼ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੋਈ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਭਿਆਨਕ ਅੱਗ ਅਤੇ ਵਿਸਫੋਟ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਰਿਸਾਵ ਦੁਆਰਾ ਵਿਨਾਸ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

I
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
26 ਦਸੰਬਰ, 2004 ਦੇ ਦਿਨ ਮਨਿੰਦਰ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਘੁੰਮਣ ਗਿਆ ਸੀ । ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਠਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਦੱਸੋ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮਨਿੰਦਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
(i) ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਕਿਸੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਥੱਲੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(i) ਯੁੱਧ
(ii) ਭੂਚਾਲ
(iii) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ
(iv) ਸੁਨਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਯੁੱਧ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਕਿਹੜੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 6
(i) ਭੂਚਾਲ
(ii) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ
(iii) ਸੋਕਾ
(iv) ਸੁਨਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਸੋਕਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਆਫ਼ਤ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 7
(i) ਅਗਨੀ ਚੱਕਰ
(ii) ਅਧਰਮ ਚੱਕਰ
(iii) ਲਾਵਾਂ ਕਵਾਹ
(iv) ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਅਗਨੀ ਚੱਕਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਆਫ਼ਤ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 8
(i) ਭੁਚਾਲ
(ii) ਹੜ੍ਹ
(iii) ਚੱਕਰਵਾਤ
(iv) ਸੋਕਾ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਚੱਕਰਵਾਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦਿੱਤੇ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ?

(i) ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ
(ii) ਬੰਨ੍ਹ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ
(iii) ਮਹਾਂਮਾਰੀ
(iv) ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

II.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਚੱਕਰਵਾਤ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(i) ਆਂਧੀ
(ii) ਤੂਫਾਨ
(iii) ਹਰੀਕੇਨ
(iv) ਟਾਈਟੂਨ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਹਰੀਕੇਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤ ਹੈ ?
(i) ਭੂਚਾਲ
(ii) ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ
(iii) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ
(iv) ਸੁਨਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜਲ ਸੰਸਾਧਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਕਿਹੜੀ ਆਫ਼ਤ ਹੈ-
(i) ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ
(ii) ਸੋਕਾ
(iii) ਭੂਮੀ ਦਾ ਖਿਸਕਣਾ
(iv) ਮਹਾਂਮਾਰੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਸੋਕਾ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਭੂਚਾਲ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ, ਸੁਨਾਮੀ, ਹੜ੍ਹ ਆਦਿ …………………… ਆਫ਼ਤਾਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ

2. ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. 11 ਸਤੰਬਰ, 2001 ਦਾ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਭੋਪਾਲ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਦਾ ਫੈਲਨਾ ………………………….. ਆਫ਼ਤਾਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ

3. ਭੂਮੀ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ……………………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੂਚਾਲ

4. ਹੈਜ਼ਾ, ਡੇਂਗੂ ਬੁਖ਼ਾਰ, ਪੀਲਾ ਬੁਖ਼ਾਰ ਜਾਂ ਦਸਤ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ………………………. ਕਹਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਹਾਂਮਾਰੀ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

5. ਭੂਚਾਲ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ……………………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਦਗਮ ਕੇਂਦਰ

6. ਲਾਵੇ ਦੇ ਧਰਤੀ (ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ………………… ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਉਦਗਾਰ

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਗ਼ਲਤ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਜਦੋਂ ਖ਼ਤਰੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਘਾਤਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਫ਼ਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(√)

2. ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਿੱਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(×)

3. ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ ‘ਤੇ 8 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਲੇ ਭੂਚਾਲ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(√)

4. ਮਨੁੱਖੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਉਹ ਆਫ਼ਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(√)

5. ਜਦੋਂ ਵਰਖਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਵਧੇਰੇ ਵਰਖਾ ਦਾ ਮੌਸਮ ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸੋਕਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(×)

6. ਸੁਨਾਮੀ ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਭੂਚਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ
2. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਤੂਫ਼ਾਨ
3. ਚੱਕਰਵਾਤ ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨਾ
4. ਹੜ੍ਹ ਲਾਵਾ।

ਉੱਤਰ-

1. ਭੂਚਾਲ ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨਾ
2. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਲਾਵਾ
3. ਚੱਕਰਵਾਤ ਤੂਫ਼ਾਨ
4. ਹੜ੍ਹ  ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸ ਗਤੀ (ਤੀਬਰਤਾ ਵਾਲੇ ਭੂਚਾਲ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ ਉੱਤੇ 8 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਤੀ ਵਾਲੇ ਭੂਚਾਲ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
11 ਸਤੰਬਰ, 2001 ਨੂੰ ਨਿਉਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪੈਂਟਾਗਨ ਉੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਉਦਗਮ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਅਧਿਕੇਂਦਰ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਉਦਗਮ ਕੇਂਦਰ-ਭੂਚਾਲ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਉਦਗਮ ਕੇਂਦਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਅਧਿਕੇਂਦਰ-ਭੂਚਾਲ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਭੂਚਾਲ ਉਦਗਮ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਠੀਕ ਉੱਪਰ ਧਰਾਤਲ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਅਧਿਕੇਂਦਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਭੂਚਾਲ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਦਰਾੜਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਕਾਨ, ਸੜਕਾਂ, ਪੁਲ, ਰੇਲ ਪਟੜੀਆਂ ਆਦਿ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  2. ਪਾਣੀ, ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਠੱਪ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
26 ਦਸੰਬਰ, 2004 ਦੀ ਸੁਨਾਮੀ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲਗਪਗ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ-
26 ਦਸੰਬਰ, 2004 ਦੀ ਸੁਨਾਮੀ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ 11 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨਾਲ 105 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੜ੍ਹ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਸਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋੜ ਕੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚੱਕਰਵਾਤ ਜਾਂ ਉਸ਼ਣ ਚੱਕਰਵਾਤ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੱਕਰਵਾਤ ਜਾਂ ਤੂਫ਼ਾਨ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀ 63 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚੱਕਰਵਾਤ ਹਵਾ ਦੇ ਘੱਟ ਦਬਾਅ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੱਕਰਵਾਤ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 5° ਤੋਂ 20° ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੋਕਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਵਰਖਾ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸੋਕਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸੋਕਾ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਤਰੇੜਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨੇ ਅਤੇ ਮਰਕਾਲੀ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨਾ-ਇਹ ਭੁਚਾਲ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦਾ ਖੁੱਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਇਕ ਝਟਕਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਤੇਜ਼ ਹੈ । ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿਚ 8 ਦੀ ਗਤੀ ਵਾਲਾ ਭੂਚਾਲ 4 ਦੀ ਗਤੀ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਮਕਾਲੀ ਪੈਮਾਨੇ ਭੂਚਾਲ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹਾਨੀ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ‘ਕੋਈ ਹਾਨੀ ਨਹੀਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ‘ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ’ ਤਕ 12 ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ, ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਅਤੇ ਬੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ।

  1. ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ – ਅਜਿਹੇ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਚੋਂ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਲਾਵਾ ਨਿਕਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ – ਅਜਿਹਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਪਿਛਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਦੀ ਲਾਵਾ ਨਿਕਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਬੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ – ਬੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਤਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਪਿਛਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਟਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੱਕਰਵਾਤ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਫ਼ਤ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਗਤੀ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਫ਼ਤ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਹਾਨੀਆਂ-

  1. ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਖੰਭੇ ਵੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  2. ਦਰੱਖ਼ਤ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਖੜ ਕੇ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  3. ਘਾਹ-ਫੂਸ ਦੇ ਕੱਚੇ ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ।
  4. ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ।
  5. ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  6. ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੜ੍ਹ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਡੈਮਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਦੇ ਆਫ਼ਤ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਉੱਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੰਨ੍ਹਾਂ, ਜਾਂ ਡੈਮਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੱਗਣ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਡੈਮ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਆਫ਼ਤ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਸਤ-ਵਿਅਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹੜਾਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਅਤੇ ਮਾਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 10

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਆਫ਼ਤ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ, ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਇਹ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਭਿਅੰਕਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਸਕਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭੋਪਾਲ ਗੈਸ ਲੀਕ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਘਟਨਾ ਹੁਣ ਵੀ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਤਾਜ਼ਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਹੁਣ ਵੀ ਅਪੰਗ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਗੈਸ ਸਿਲੰਡਰ ਫਟਣ ਨਾਲ ਅੱਗ ਵੀ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚ-ਬਚਾਅ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਦਯੋਗਿਕ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚ-ਬਚਾਅ ਲਈ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ-

  1. ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  2. ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਉੱਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  3. ਡਰ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿ ਕੇ ਬਚਾਓ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  4. ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  5. ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੀਮੇ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  6. ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸੰਭਵ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਦੇ ਸਰਕਣ ਦੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-ਹੋਰ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੂਮੀ ਸਰਕਣ (ਖਿਸਕਣ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਦੇ ਸਰਕਣ ਦੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਵੀ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ
1. ਭੂਮੀ ਦਾ ਖਿਸਕਣਾ – ਭੂਮੀ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗਰੂਤਵ ਆਕਰਸ਼ਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਢਲਾਣ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਖਿਸਕਣਾ । ਇਸ ਵਿਚ ਭੂਮੀ ਇਕ ਦਮ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਪਹਾੜ ਦੀ ਢਲਾਨ ਤੇਜ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭੂਮੀ ਦਾ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਸਰਕਣਾ (ਖਿਸਕਣਾ) ਹੋਰ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 8 ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 11
ਕਾਰਨ-ਭੂਮੀ ਸਰਕਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-

  • ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਹਲਚਲ ।
  • ਤੇਜ਼ ਵਰਖਾ ।
  • ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਰਿਆ ।
  • ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਆਉਣਾ ।
  • ਖਾਣਾਂ ਪੁੱਟਣਾ ।
  • ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਨਾਲ ਭੂਮੀ ਦਾ ਕਟਾਓ ਹੋਣ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਦੇ ਨੰਗਾ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਵੀ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਹਾਨੀਆਂ-

  • ਭੂਮੀ ਦੇ ਸਰਕਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖੇਤਰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਰਕਦੀ ਹੋਈ ਭੂਮੀ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੋਟਰ ਗੱਡੀਆਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਭੂਮੀ ਸਰਕਣ (ਖਿਸਕਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-

  • ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਭੁਮੀ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਘਰ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਾ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ ।
  • ਬਨਸਪਤੀਹੀਣ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਜਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਭੂਮੀ ਦਾ ਸਰਕਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਉੱਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਈ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਘਾਹ ਅਤੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਆਦਿ ਲਾਏ ਜਾਣ ।
  • ਢਲਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵਗਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਭੂਮੀ ਸਰਕਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
  • ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪਾਇਪਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉੱਪਰ ਲਟਕਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਸਰਕਣ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਨਾ ਜਾਣ ।
  • ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿ ਭੂਮੀ ਸਰਕਣ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ।
  • ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ (Retaining Walls) ਬਣਾ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਰਕਦੀ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੁਕ ਜਾਵੇ ।

2. ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਦਾ ਖਿਸਕਣਾ – ਪਰਬਤਾਂ ਦੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਖਿਸਕਣਾ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ, ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮੋਟਰਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਧ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਆਫ਼ਤ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਬਰਫ਼ ਪੈਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਜਮਾਅ ਵੱਧ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਢੇਰ ਤਿਲ੍ਹਕ ਕੇ ਪਹਾੜ ਦੀ ਢਲਾਨ ’ਤੇ ਸਰਕਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ।

ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ-

  • ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਰਫ਼ ਖਿਸਕਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਅ ਸਕਣਗੇ ।
  • ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਰੁੱਖ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  • ਬਰਫ਼ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰਬਤੀ ਢਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੋਦੇ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਬਰਫ਼ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਬਰਫ਼ ਨੂੰ ਬਰਫ਼ ਕੱਟਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਜਾਂ ਹਲਕੇ ਧਮਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੜਕ ਤੋਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਬਰਫ਼ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ Textbook Questions and Answers

ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਕ ਵਾਰੀ ਡਰਾਉਣੀ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਬਾਪੁ ਅਤੇ ਕਾਮੇ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਫੜਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ !

(ਅ) ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਭੈ – ਸਾਗਰ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਭੈ – ਸਾਗਰ ਲਗਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਉੱਤੋਂ ਜਾਂਗਲੀਆਂ, ਪਠਾਣਾਂ, ਰਾਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪਰਦੇਸੀਆਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਂਘਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਡਰ ਆਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

(ੲ) ਲੇਖਕ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਰਕ ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰਗ ਆਖਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸੁਰਗ ਆਖਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਰਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਨਰਕ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ ਮਿਲਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਾਣੇ ਰਾਹ ਦੇ ਹਰ ਮੋੜ ਉੱਤੇ ਨਰਕ ਘਾਤ ਲਾਈ ਖੜਾ ਦਿਸਦਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਰਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮਦਰੱਸਾ (ਸਕੂਲੀ ਸੀ। ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਕਦੀ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤ ਰੋਟੀ ਦੇਣ ਜਾਣ ਲਈ ਨਰਕ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਉੱਬ ਲੇਖਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿ ਖੇਤ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸੁਰਗ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਉੱਥੇ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਨਰਕ।

(ਸ) ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਤਰੀਕਾ ਸੋਚਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਕ ਆਮ ਜਿਹਾ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹਿਆ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਨੂੰ ਇਕ ਰਾਜੇ ਤੇ ਰਾਣੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ! ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਵਿਚ ਸੜਕ ਦਾ ਡਰ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆਉਂਦੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਜਾਂਦਾ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਸੜਕ ਘੁਮਾਓਂ ਕੁ ਦੂਰ ਰਹਿ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਖਲੋ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਸਹਿਮ ਗਏ।

ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਇਕ ਕਾਲੇ ਸੂਫ਼ ਦੀ ਵਾਸਕਟ ਤੇ ਪਠਾਣਾਂ ਵਰਗੀ ਖੁੱਲੀ ਸਲਵਾਰ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਲੰਮਾ ਪਿਆ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ “ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਣ ਨਾਲ ਡਰ ਹਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਭੂਤ – ਪ੍ਰੇਤ ਡਰਦੇ ਹਨ, ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਡਰ ਫਿਰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ।

(ਹ) ਭੈਣ – ਭਰਾ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਕਿਵੇਂ ਹੋਏ?
ਉੱਤਰ :
ਅੰਤ ਜਦੋਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਨੂੰ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਰੋਂਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ ਉਹ ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਹਨ, ਉਹ (ਰਾਸ਼ਾ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਫੜੇ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭਰਾ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਢਾਰਸ ਬੱਝ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਪੇਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸੜਕ ਪਾਰ ਹੋ ਗਏ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਬੀਰ : ਵੀਰ, ਭਰਾ
  • ਪਠੋਰੇ : ਮੇਮਣੇ, ਲੇਲੇ, ਛੇਲੇ
  • ਵਾਰ : ਵਾਂਗ
  • ਭੈ – ਸਾਗਰ : ਭਵ – ਸਾਗਰ, ਸੰਸਾਰ
  • ਮਦਰਸਾ : ਸਕੂਲ, ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ
  • ਕਰਾਰ : ਇਕਰਾਰ, ਕੌਲ, ਪ੍ਰਣ, ਵਚਨ
  • ਠਠੰਬਰ ਕੇ : ਡੌਰ – ਭੌਰ ਹੋ ਕੇ, ਡਰ ਕੇ
  • ਘਮਾਉਂ ਕੁ : ਘੁਮਾਂ ਕੁ, ਅੱਠ ਕਨਾਲ ਥਾਂ
  • ਸੂਫ : ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਵਾਸਕਟ
  • ਵਾਸਕਟ : ਫ਼ਤੂਹੀ, ਕੋਟੀ (ਬਿਨਾਂ ਬਾਹਾਂ ਤੋਂ)
  • ਭਲੱਪਣ : ਭਲਿਆਈ, ਭਲਮਾਣਸੀ
  • ਬੇਕਰਾਰ : ਬੇਚੈਨ, ਵਿਆਕਲ
  • ਢਾਰਸ : ਦਿਲਾਸਾ, ਧੀਰਜ, ਤਸੱਲੀ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਮੁਸ਼ਕਲ – ਘਾਟੀ, ਸ਼ਰਨ, ਮੰਤਵ, ਰੁਝੇਵੇਂ, ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ, ਦਿਲਾਸਾ, ਠਠੰਬਰ ਕੇ, ਘਾਤ ਲਾਈ ਖਲੋਤਾ

ਵਿਆਕਰਨ : ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ, ਸਥਾਨ, ਗੁਣ, ਭਾਵ ਆਦਿ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਏਕਮ, ਸੋਨਾ, ਐੱਸ ਏ ਐਸ, ਨਗਰ , ਫ਼ੌਜ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਆਦਿ
ਉੱਤਰ :

  • ਮੁਸ਼ਕਲ ਘਾਟੀ (ਔਖਾ ਕੰਮ) – ‘ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣੀ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਇਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਘਾਟੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ !
  • ਸ਼ਰਨ (ਸਹਾਰਾ, ਆਸਰਾ) – ਪਿੰਗਲਵਾੜੇ ਵਿਚ ਲੂਲ੍ਹਿਆਂ – ਲੰਝੜਿਆਂ ਤੇ ਕੋਹੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
  • ਮੰਤਵ (ਉਦੇਸ਼) – ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਦਾਜ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਹੈ।
  • ਰੁਝੇਵੇਂ ਕੰਮੀ – ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਭਾਵੇਂ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਪਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਝੇਵੇਂ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਦੇ।
  • ਗੁਸਤਾਖੀ (ਢੀਠਤਾਈ, ਸ਼ਰਾਰਤ) – ਜਿਸ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਕਰਨ ਦੀ ਗੁਸਤਾਖੀ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੇਗੀ।
  • ਦਿਲਾਸਾ (ਢਾਰਸ, ਧੀਰਜ) – ਮੈਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇ ਕੇ ਅੱਗੋਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ।
  • ਘਾਤ ਲਾਈ ਖਲੋਤਾ (ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਲੇ ਵਿਚ ਬੈਠਣਾ) – ਬਿੱਲੀ ਚੂਹੇ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਘਾਤ ਲਾਈ ਬੈਠੀ ਸੀ।
  • ਸਹਿਮ ਡਰ) – ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬਘਿਆੜ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਹਿਮ ਗਏ।
  • ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਡਰ ਕੇ) – ਬਘਿਆੜ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ।
  • ਢਾਰਸ ਹੌਸਲਾ – ਮੈਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਕੇ ਰੋ ਰਹੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਢਾਰਸ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਅੱਗੋਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ।
  • ਭ੍ਰਮਤ (ਇਸਤਰੀ) – ਗਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਇਕ – ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਲੜ ਪਈਆਂ।

ਨਾਂਵ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :

(ੳ) ਆਮ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
(ਅ) ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਨਿੱਜ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
(ੲ) ਵਸਤੂ – ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
(ਸ) ਇਕੱਠ – ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
(ਹ) ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਆਮ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਜਾਤੀਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼, ਜੀਵ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਤੀ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਜਾਤੀਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਸੜਕ, ਪਠਾਣ, ਰਾਸ਼ਾ, ਆਦਮੀ, ਵਾਸਕਟ, ਮਦਰੱਸਾ ਆਦਿ।

(ਅ) ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਵਿਅਕਤੀ, ਖ਼ਾਸ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਸੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਿਮਾਲਾ, ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ, ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ ਆਦਿ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

(ਈ) ਵਸਤਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਤੋਲਣ, ਮਿਣਨ ਜਾਂ ਮਾਪੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ਪਾਣੀ, ਦੁੱਧ, ਤੇਲ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਲੋਹਾ, ਕੱਪੜਾ, ਪੱਗ, ਚੁੰਨੀ, ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ।

(ਸ) ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਮਨੁੱਖਾਂ, ਜੀਵਾਂ ਜਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦੇ ਗਿਣਨਯੋਗ ਇਕੱਠ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਆਖਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ – ਜੰਬ, ਜਮਾਤ, ਮੇਲਾ, ਕਮੇਟੀ, ਟੋਲੀ, ਢਾਣੀ, ਹੇੜ੍ਹ, ਸੰਗਤ, ਡਾਰ, ਫ਼ੌਜ, ਇੱਜੜ ਆਦਿ।

(ਹ) ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਭਾਵ, ਗੁਣ ਜਾਂ ਹਾਲਤ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ, ‘ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਹਾਸਾ, ਰੋਣਾ, ਸ਼ਰਧਾ, ਰੌਣਕ, ਝੂਠ, ਸੱਚ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮੀ, ਮਕਬੂਲੀਅਤ, ਪਿਆਰ ਆਦਿ।

ਆਮ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਜਾਤੀਵਾਚਕ ਨਾਂਵ :

ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ, ਜੀਵ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਤੀ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਜਾਤੀਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਸੜਕ, ਪਠਾਣ, ਰਾਸ਼ਾ, ਆਦਮੀ, ਵਾਸਕਟ, ਮਦਰਸਾ ਆਦਿ।

ਖਾਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਨਾਂਵ :

ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਵਿਅਕਤੀ, ਖ਼ਾਸ ਜੀਵ, ਖ਼ਾਸ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਬੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਪੇਮੀ, ਹਿਮਾਲਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ ਆਦਿ।

ਬੱਚਿਓ! ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖੇਤ ਘਰੋਂ ਮੀਲ ਕੁ ਦੀ ਵਿੱਥ ‘ਤੇ ਸੀ। ਰਸਤੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਲੰਘਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੋਂ ਜਾਂਗਲੀਆਂ, ਪਠਾਣਾਂ, ਰਾਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪਰਦੇਸੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਲਾਂਘਾ ਸੀ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਦੋਵੇਂ ਰਾਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰਦੇ ਸਨ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ – ਪੋਸਣਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਡਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।

ਸਿਆਣਿਆਂ ਤੋਂ ਨਰਕ – ਸਵਰਗ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਵਾਏ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਨਰਕ ਘਾਤ ਲਈ ਖਲੋਤਾ ਦਿਸਦਾ ਸੀ ! ਰਾਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਕਿਸੇ ਸਾਥ ਨੂੰ ਲਏ ਬਗੈਰ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲੰਘਣੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਖੇਤ ਵਿਚ ਬਾਪੁ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਾਮੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।

ਇਕ ਵਾਰ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲੰਘਣ ਦਾ ਡਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜੇ – ਰਾਣੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਦਿਆਂ – ਸੁਣਾਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਲੋਂ ਆਉਂਦਾ ਇਕ ਆਦਮੀ ਦਿਸਿਆ। ਉਹ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਉਹ ਆਦਮੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਹੁਣ ਸੜਕ ਕੇਵਲ ਘੁਮਾ ਕੁ ਦੂਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਸਹਿਮੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਦਸ – ਵੀਹ ਕਦਮ ਪੁੱਟ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਲੇ ਸੂਫ਼ ਦੀ ਵਾਸਕਟ ਤੇ ਪਠਾਣਾਂ ਵਾਲੀ ਸਲਵਾਰ ਪਾਈ ਲੰਮਾ ਪਿਆ ਇਕ ਬੰਦਾ ਦੇਖਿਆ 1 ਦੋਵੇਂ ਇਸ ਖ਼ਿਆਲ ਨਾਲ ਡਰ ਗਏ ਕਿ ਉਹ ਰਾਸ਼ਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਵੇਗਾ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ “ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ “ਵਾਹਿਗੁਰੂ` ਤੋਂ ਭੂਤ – ਪ੍ਰੇਤ ਡਰਦੇ ਹਨ, ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ। ਦੋਵੇਂ ਪੰਜ – ਸੱਤ ਮਿੰਟ ਖਲੋਤੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਲੋਂ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਆਉਂਦਾ ਨਾ ਦਿਸਿਆ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦਾ ਰੋਣ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝ ਕੇ ਹੋਂਸਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਕੁੱਝ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਹਾਂਗੇ, “ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਨਾ ਫੜ।’ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਭੈਣ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ‘ਪੇਮੀ’ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠਾ ਲੱਗਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਦੇ ਵੀ ਮਨ ਲੱਗੀ। ਬੱਸ ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਡਰਦੇ ਤੇ ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ ‘ਪੇਮੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸੜਕ ਪਾਰ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਰਾਸ਼ਾ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪਿਆ ਰਿਹਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

ਅਸਾਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਕੁੱਝ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਡਰ ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਵਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਘਰ ਸਿਆਣਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਨਰਕ – ਸੁਰਗ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਦੇ। ਸੁਰਗ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਘੱਟ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਨਰਕ ਦੇ ਹਰ ਥਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ ਮਿਲਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਰਕ ਮਦਰੱਸਾ ਸੀ ਤੇ ਜੇ ਉਸ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੇ, ਤਾਂ ਖੇਤ ਰੋਟੀ ਦੇਣ ਜਾਣ ਦਾ ਨਰਕ ਪੇਸ਼ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਗੱਲ ਕੀ ਸਾਡੇ ਅੰਞਾਣੇ ਰਾਹ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਮੋੜ ’ਤੇ ਨਰਕ ਜਾਣੋਂ ਘਾਤ ਲਾਈ ਖਲੋਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਖ਼ਬਰੇ ਇਸ ਸੜਕ ਦਾ ਭੈ – ਸਾਗਰ ਲੰਘਣ ਕਰਕੇ ਅਸਾਨੂੰ ਖੇਤ ਜਾਣਾ ਨਰਕ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਖੇਤ ਰੋਟੀ ਲੈ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਸੜਕ ਨੂੰ ਲੰਘਣਾ ਪੈਣ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਅਸਾਨੂੰ ਭੈ – ਸਾਗਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਮੈਂ ਇਸ ਦੀ ਬਾਬਤ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤ ਸੁਰਗ ਸੀ ਤੇ ਰੋਟੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਨਰਕ ਅਤੇ ਉਹ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ, ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਭੈ – ਸਾਗਰ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ
(ਅ) ਲੋਹੜੀ
(ਈ) ਧਰਤ
(ਸ) ਸਾਂਝੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ
(ਅ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ
(ਈ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ
(ਸ) ਪਿੰ: ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪਿੰ: ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਹੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਰ ਕੇ ਸਾਡੇ ਡਰ (ਬੱਚਿਆਂ) ਸੁਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ?
(ਉ) ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ।
(ਅ) ਸਮਾਜਿਕ ਸਿੱਖਿਆ।
(ਈ) ਰਾਜਸੀ ਸਿੱਖਿਆ
(ਸ) ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਿੱਖਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸਿਆਣੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਪਰੀਆਂ ਦੀਆਂ
(ਅ) ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ
(ਈ) ਨਰਕ – ਸੁਰਗ ਦੀਆਂ
(ਸ) ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਨਰਕ – ਸੁਰਗ ਦੀਆਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚੋਂ ਕੀ ਪਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਨਰਕ
(ਅ ਇਨਾਮ
(ਇ) ਸੁਰਗ
(ਸ) ਖੁੱਲ੍ਹ – ਡੁੱਲ੍ਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਸੁਰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਰਕ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਸੀ ?
(ਉ) ਘਰ
(ਅ) ਮਦਰੱਸਾ
(ਈ) ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ
(ਸ) ਗਲੀ – ਗੁਆਂਢ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮਦਰੱਸਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਾਡੇ ਅੰਞਾਣੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਘਾਤ ਲਾਈ ਖਲੋਤੀ ਹੁੰਦੀ ?
(ੳ) ਭੂਤ
(ਅ) ਚੁੜੇਲ
(ਇ) ਨਰਕ
(ਸ) ਸੁਰਗ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਨਰਕ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਾਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੈ – ਸਾਗਰ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸੜਕ ਨੂੰ ਲੰਘਣਾ
(ਅ) ਮਦਰੱਸੇ ਜਾਣਾ
(ੲ) ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ
(ਸ) ਖੇਤੋਂ ਮੁੜਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੜਕ ਨੂੰ ਲੰਘਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮੇਰੇ ਲਈ ਖੇਤ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਨਰਕ
(ਅ) ਸੁਰਗ
(ੲ) ਭੈ – ਸਾਗਰ
(ਸ) ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸੁਰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਾਨੂੰ ਸੁਰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਹਰ ਥਾਂ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਪਿਆਰ
(ਅ) ਭੈ – ਸਾਗਰ
(ਈ) ਨਰਕ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ
(ਸ) ਖੁਸ਼ੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਨਰਕ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਗੱਫੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸ਼ਾਮ
(ਅ ਮਦਰੱਸਾ
(ਈ) ਖੇਤ
(ਸ) ਸਿੱਖਿਆ/ਡਰ/ਨਰਕ/ਸੁਰਗ/ਭੈ – ਸਾਗਰ/ਸੁਭਾ/ਖੇਚਲ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਿੱਖਿਆ/ਡਰ/ਨਰਕ ਸੁਰਗ/ਭੈ – ਸਾਗਰ/ਸੁਭਾ/ਖੇਚਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਘਰ/ਖੇਡ/ਗੱਫੇ/ਮਦਰੱਸਾ/ਸੜਕ/ਰਾਹ/ਖੇਤ
(ਅ) ਨਰਕ
(ਈ) ਸਿੱਖਿਆ।
(ਸ) ਖੇਚਲ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਘਰ/ਖੇਡ/ਗੱਫੇ/ਮਦਰੱਸਾ/ਸੜਕ/ਖੇਤਰਾਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਇਕ
(ਅ) ਮੋੜ
(ਈ) ਖੇਤ
(ਸ) ਅਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ/ਅਸੀਂ/ਉਸ/ਮੈਂ/ਉਹ/ਇਹ/ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ॥
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਅਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇਅਸੀਂ/ਉਸ/ਮੈਂ/ਉਹ/ਇਹ/ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਅਸਾਨੂੰ
(ਅ) ਸਿੱਖਿਆ
(ਈ) ਦਿਨ
(ਸ) ਧਾਰਮਿਕ/ਕੁੱਝ ਇਸ/ਅਜਿਹੇ/ਹਰ/ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ/ਕਿਸੇ/ਅੰਞਾਣੇਹਰ ਇਕ/ਇਸ/ਜਰਨੈਲੀ/ਵਿਚਕਾਰਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਧਾਰਮਿਕ/ਕੁੱਝ ਇਸ/ਅਜਿਹੇ/ਹਰ/ਖੁੱਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ/ਕਿਸੇ ਅੰਞਾਣੇ ਹਰ ਇਕ/ਇਸ/ਜਰਨੈਲੀਵਿਚਕਾਰਲਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਨਰਕ
(ਅ) ਖੇਤ
(ਈ) ਘਾਤ
(ਸ) ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ/ਬਣ ਗਏ ਸਨ/ਸੁਣਦੇ/ਹੁੰਦਾ/ਮਿਲਦੇ/ਸੀ/ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੇਆ/ਜਾਂਦਾ/ਖਲੋਤਾ ਹੁੰਦਾ/ਲਗਦਾ ਸੀ/ਜਾਣ ਲੱਗੇ/ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ/ਕਹਿ। ਸਕਦਾ/ਪਤਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ/ਬਣ ਗਏ ਸਨ/ਸੁਣਦੇ/ਹੁੰਦਾ/ਮਿਲਦੇ/ਸੀ/ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੇ/ਆ ਜਾਂਦਾਖਲੋਤਾ ਹੁੰਦਾ/ਲਗਦਾ ਸੀਜਾਣ ਲੱਗੇ/ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਕਹਿ ਸਕਦਾ/ਪਤਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
‘ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਨਿਆਣਿਆਂ
(ਅ) ਨਿਆਣੀਆਂ
(ਈ) ਸਿਆਣੀਆਂ
(ਸ) ਸਿਆਨੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਸਿਆਣੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਿਸਮ
(ਅ) ਸੁਣਦੇ
(ਇ) ਨਰਕ
(ਸ) ਡਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸੁਣਦੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਪੜਨਾਂਵ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸਾਨੂੰ, ਕੁੱਝ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ ( )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( )
(ਈ) ਜੋੜਨੀ ( )
(ਸ) ਛੁੱਟ ਮਰੋੜੀ ( )
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਛੁੱਟ ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ
ਸ਼ਾਮ – ਸੁਰਗ
ਸਿਆਣਿਆਂ – ਬੰਦ
ਨਰਕ – ਅੰਦਰ
ਬਾਹਰ – ਬੈਠਾ
ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਨਿਆਣਿਆਂ
ਖਲੋਤਾ – ਸਵੇਰ।
ਉੱਤਰ :
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ 1

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਾਂਵ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਚੀਜ਼, ਸਥਾਨ, ਗੁਣ, ਭਾਵ, ਆਦਿ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ “ਨਾਂਵ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਸੁਰਿੰਦਰ, ਪਿੰਡ, ਏਕਮ, ਜਲੰਧਰ, ਸੋਨਾ, ਜਮਾਤ, ਫ਼ੌਜ, ਰੇਤ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਆਦਿ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 2 ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਦੇ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਹੈ, ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਦਾ “ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਨੋਟ – – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ)

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

  • ਵਿੱਥ – ਫ਼ਾਸਲਾ
  • ਲਾਂਘਾ – ਆਉਣ – ਜਾਣ, ਆਵਾਜਾਈ
  • ਅੰਞਾਣੇ – ਬੱਚੇ।
  • ਭੈ – ਡਰ।
  • ਟੰਟਾ – ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੰਮ ਨੂੰ
  • ਘੁਮਾਓਂ – ਅੱਠ ਕਨਾਲ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਖੇਤ।
  • ਪਠੋਰੇ – ਮੇਮਣੇ, ਛੇਲੇ।
  • ਵਾਕੁਰ – ਵਾਂਗਰ।
  • ਭੈ – ਸਾਗਰ – ਭਵਸਾਗਰ, ਸੰਸਾਰ, ਡਰਾਉਣਾ ਰਸਤਾ।
  • ਮਦਰੱਸਾ – ਸਕੂਲ।
  • ਘਾਤ ਲਾਈ – ਲੁਕ ਕੇ ਵਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ
  • ਕਰਾਰ – ਇਕਰਾਰ
  • ਬੀਰ – ਵੀਰ, ਭਰਾ।
  • ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ – ਢੀਠਤਾਈ, ਸ਼ਰਾਰਤ, ਸ਼ੋਖ਼ੀ।
  • ਸੀਰੀ – ਸਨ।
  • ਭਾਸਦੇ – ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੇ। ਅਚੇਤ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਨਾ ਹੋਵੋ !
  • ਰਾਹਾਂ – ਅੱਗੇ !
  • ਖਰੂਵੇ – ਰੁੱਖੇ।ਤੀਮਤ – ਇਸਤਰੀ। ਚਿਤਾਵਨੀ ਖ਼ਬਰਦਾਰੀ
  • ਬਾਤ – ਕਹਾਣੀ ਠਠੰਬਰ
  • ਕੇ – ਡਰ ਕੇ
  • ਸਹਿਮ – ਡਰ।
  • ਬੇਕਰਾਰ – ਬੇਚੈਨ।
  • ਦਿਲਾਸਾ – ਹੌਸਲਾ, ਧੀਰਜ।
  • ਬਾਰਸ – ਹੌਸਲਾ, ਧੀਰਜ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 6 ਦਲੇਰੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਦਲੇਰੀ Textbook Questions and Answers

ਦਲੇਰੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਬਲਜੀਤ ਤੇ ਏਕਮ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਖੇਡ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਤੈਰਾਕੀ ਅਤੇ ਏਕਮ ਨੂੰ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ।

(ਅ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਗਏ ਤੇ ਉੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀ ਦੇਖਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਦੇਖਣ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰ ਤੇ ਪੰਛੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਵੇਖੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

(ੲ) ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ, ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇਖੀਆਂ।

(ਸ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਕਿਸ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲੀ-ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਅਰ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

(ਹ) ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਝੀਲ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਸਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਸੁਣੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਕਦਮ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਝਟਪਟ ਝੀਲ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਡੁਬਕੀ ਲਾ ਕੇ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਮੀਜ਼ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲੈ ਆਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਧੱਕਦੀ ਤੇ ਉਛਾਲਦੀ ਹੋਈ ਕੰਢੇ ਵਲ ਲਿਆਉਣ ਲੱਗੀ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਬਚਾਓ ਲਈ ਇਕ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਬਚਾ ਲਿਆ।

(ਕ) ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜ ਸੌ ਦਾ ਨੋਟ ਦੇਣਾ ਚਾਹਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇਗੀ।

(ਖ) ਆਖ਼ਰ ਵਿੱਚ ਏਕਮ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਆਖ਼ਰ ਵਿਚ ਏਕਮ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਮੁੰਡੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ; ਉਹ ਇਕ ਭੈਣ ਨੇ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਰੀਝ : ਸ਼ੌਕ
  • ਬੋਟਿੰਗ : ਬੇੜੀ ਵਿੱਚ ਸੈਰ ਕਰਨਾ
  • ਸਹਿਮਤੀ : ਰਜ਼ਾਮੰਦੀ
  • ਦੌਰਾ
  • ਸੁਚੱਜੀ ਯੋਜਨਾ – ਅੱਛਾ ਤਰੀਕਾ
  • ਸ਼ੁਕੀਨ – ਸ਼ੌਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ
  • ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੇ – ਦੂਰ ਤੱਕ
  • ਰੱਸਟੋਰੈਂਟ – ਉਹ ਹੋਟਲ ਜਿੱਥੇ ਰਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਚਾਹ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
  • ਦੁਹਾਈ – ਪੁਕਾਰ, ਫ਼ਰਿਆਦ, ਚੀਕ-ਚਿਹਾੜਾ
  • ਹੱਥ – ਪੈਰ ਮਾਰਨਾ : ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਨਾ
  • ਜੱਦੋ – ਜਹਿਦ – ਕੋਸ਼ਸ਼, ਉੱਦਮ, ਉਪਰਾਲਾ
  • ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜਨਾ : ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ
  • ਦਲੇਰ – ਬਹਾਦਰ, ਹੌਸਲੇ ਵਾਲਾ
  • ਅਹਿਸਾਨ – ਉਪਕਾਰ, ਕਿਰਪਾ, ਮਿਹਰਬਾਨੀ
  • ਪ੍ਰਸੰਸਾ – ਸਲਾਹੁਤਾ
  • ਡੁਬਕੀ – ਚੁੱਭੀ, ਟੁੱਭੀ, ਗੋਤਾ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਸਿਆਣੀ, ਚਿੜੀਆ-ਘਰ , ਅਜਾਇਬ-ਘਰ, ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ, ਸੈਲਾਨੀ, ਜਿਗਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ, ਦਲੇਰ, ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੂ, ਅਣਹੋਣੀ।
ਉੱਤਰ :

  • ਸਿਆਣੀ ਬਹੁਤ ਸਮਝਦਾਰ, ਅਕਲਮੰਦ-ਬਲਜੀਤ ਇਕ ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੀ ਕੁੜੀ ਸੀ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਇਕ ਸਫਲ ਨੂੰਹ ਬਣੀ।
  • ਚਿੜੀਆ-ਘਰ (ਉਹ ਥਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਸ਼ੂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਸੰਭਾਲੇ ਹੋਣ) ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰ, ਚਿਪਾਂਜੀ, ਜਿਰਾਫ਼, ਗੈਂਡੇ, ਬਘਿਆੜ, ਦਰਿਆਈ ਘੋੜੇ ਤੇ ਸ਼ਤਰ-ਰਗ ਦੇਖੇ।
  • ਅਜਾਇਬ-ਘਰ {ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਕਲਾ-ਕਿਰਤਾਂ, ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ, ਸਿੱਕੇ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਹੋਣ)-ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੁੱਤ, ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ, ਸਿੱਕੇ, ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ, ਪੁਰਾਤਨ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਸਤਾਂ ਦੇਖੀਆਂ।
  • ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਫਿਰਨ-ਤੁਰਨ, ਸੈਰ ਕਰਨ)-ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ !
  • ਸੈਲਾਨੀ (ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਵਾਲੇ-ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
  • ਜਿਗਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ)-ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਝੀਲ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿਗ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦਹਾਈ ਪਾਉਣ ਲੱਗੀ।
  • ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦ (ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ)-ਦੌੜ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ-ਤੋੜ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੂ ਬਣ ਗਿਆ।
  • ਅਣਹੋਣੀ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਵਾਲੀ)-ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਅਣਹੋਣੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਹੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ, ਵਸਤੂ, ਸਥਾਨ ਆਦਿ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ . ਹੋਣ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਚਨ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਚਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ:
(ਉ) ਇੱਕਵਚਨ
(ਅ) ਬਹੁਵਚਨ

(ੳ) ਇੱਕਵਚਨ : ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਜੀਵ, ਵਸਤੂ, ਸਥਾਨ ਆਦਿ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕਵਚਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਸਹੇਲੀ, ਕਿਸ਼ਤੀ ਆਦਿ।
(ਅ) ਬਹੁਵਚਨ : ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੀਵਾਂ, ਵਸਤੂਆਂ, ਸਥਾਨਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਵਚਨ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ, ਸਹੇਲੀਆਂ, ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

4. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਚਨ ਬਦਲੋ :

ਭਰਾ, ਬੱਸ, ਚਿੜੀ, ਲੜਕੀ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਪੰਛੀ, ਸ਼ਹਿਰ, ਨਕਸ਼ਾ, ਬੱਚਾ, ਝੀਲ, ਕਮੀਜ਼, ਕਿਸ਼ਤੀ।
ਉੱਤਰ :
ਭਰਾਵਾਂ, ਬੱਸਾਂ, ਮੁੰਡੇ, ਲੜਕੀਆਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਪੰਛੀਆਂ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਨਕਸ਼ੇ, ਬੱਚੇ, ਝੀਲਾਂ, ਕਮੀਜ਼ਾਂ, ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹਰ ਸਾਲ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਣਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਬਹਾਦਰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੋ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।

ਬੱਚਿਓ! ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਓ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਦਲੇਰੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਦਲੇਰੀ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਲਜੀਤ ਦਸਵੀਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਏਕਮ ਬਾਰਵੀਂ ਵਿਚ। ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਤੈਰਾਕੀ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਤੇ ਏਕਮ ਨੂੰ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦਾ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਖੇਡ-ਸਟੇਡੀਅਮ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ ਬਲਜੀਤ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਚ ਹਰ ਸਾਲ ਹੁੰਦੇ ਤੈਰਾਕੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ। ਉਸ ਦਾ ਕਮਰਾ ਮੈਡਲਾਂ ਤੇ ਸ਼ੀਲਡਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਏਕਮ ਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਵਲੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਟੂਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵੀਨਾ ਭੈਣ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਮਦਨ ਲਾਲ ਜੀ ਨੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਮਦਨ ਲਾਲ ਨੇ ਇਕ ਮਿੰਨੀ ਬੱਸ ਕਿਰਾਏ ਉੱਪਰ ਲੈ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਏਕਮ ਨੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਟੂਰ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ, ਤਾਂ ਬਲਜੀਤ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਹ ਵੀ ਏਕਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਆਗਰੇ ਲੈ ਗਈ ਸੀ। ਐਤਕੀਂ ਉਹ ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬੋਟਿੰਗ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦੇਖਣੇ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਮਨੀ, ਹਨੀ ਤੇ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ।

ਅੰਤ ਇਕ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਮਿੰਨੀ ਬੱਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲਈ ਚਲ ਪਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਚਿੜੀਆ ਘਰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ-ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਲਗ ਗਏ। ਕਈ ਜਾਨਵਰ ਤੇ ਪੰਛੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖੇ ਸਨ।

ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਹੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਕ-ਗਾਰਡਨ, ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆਏ ਬੱਚੇ ਸੋਹਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬੜੀ ਸੁਚੱਜਤਾ ਨਾਲ ਉਸਾਰਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲੀ-ਕਾਰਬੁਜ਼ੀਅਰ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਸ਼ਾਮ ਹੋਣ ਤੇ ਉਹ ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ। ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਝੀਲ ਵਿਚ ਲੋਕ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਵਿਚ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਹੀ ਪਾਣੀ ਸੀ ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਪਹਾੜੀਆਂ। ਝੀਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀ ਰਹੇ ਸਨ ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਔਰਤ ਦੀ ਚੀਕ ਨੇ ਸਭ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਲਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਦੁਹਾਈ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਝੀਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣੀ ਕੰਧ ਉੱਪਰ ਜਾ ਚੜਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਝੀਲ ਵਿਚ ਡਿਗ ਪਿਆ ਸੀ।

ਰੌਣਾ ਸੁਣ ਕੇ ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਇਕਦਮ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਬਚਾ ਲਈ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਮਾਰ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਮੀਜ਼ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲੈ ਆਈ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਦੋਜਹਿਦ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੰਢੇ ਵਲ ਲਿਆਉਣ ਲੱਗੀ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਬਚਾਓ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।

ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਪਰ ਉਹ ਔਖੇ-ਔਖੇ ਸਾਹ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਾਲਿਆਂ ਵਲੋਂ ਲਾਏ ਹੋਏ ਇਕ ਮੁਧੇ ਘੜੇ ਉੱਤੇ ਲਿਟਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਫਿਰ ਬੱਚਾ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ।

ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਸ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਸੌ ਦਾ ਨੋਟ ਕੱਢ ਕੇ ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਦਲੇਰ ਕੁੜੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਉਸਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇਗੀ।

ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਦੱਸਦਿਆਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਭੀੜ ਦਾ ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਏਕਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਮੁੰਡੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਉਹ ਇਕ ਭੈਣ ਨੇ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

1. ਵਾਰਤਕ-ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

ਸੋਮਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਆ ਗਿਆ। ਬਲਜੀਤ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਰੀ ਮਿੰਨੀ ਬੱਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ’ ਦੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਾਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ-ਵੇਖਦਿਆਂ ਦੋ-ਢਾਈ ਘੰਟੇ ਲੱਗ ਗਏ ਕਈ ਜਾਨਵਰ ਤੇ ਪੰਛੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖੇ ਸਨ। ਮਦਨ ਲਾਲ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਨੇ ਕਈ ਜਾਨਵਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਬੱਚੇ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ।

ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਉਹ ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ, ਰੋਜ਼ਗਾਰਡਨ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਂਵਾਂ ਵੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਬੱਚੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਆਏ ਸਨ। ਸੋਹਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਭਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਬੜੀ ਸੁਚੱਜੀ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਾਂਸੀਸੀ ਆਕੀਟੈਕਟ ਲੀ-ਕਾਰਬੁਜ਼ੀਅਰ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਦਲੇਰੀ
(ਅ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ
(ਈ) ਗੱਗੂ
(ਸ) ਭੂਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦਲੇਰੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
(ਉ) ਪਿ: ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ
(ਅ) ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ
(ਸ) ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਸ ਬੱਸ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਰੋਡਵੇਜ਼
(ਅ) ਪੀਤਮ
(ਇ) ਡੀਲਕਸ
(ਸ) ਮਿੰਨੀ ਬੱਸ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਿੰਨੀ ਬੱਸ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਰੀ ਬੱਸ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਚਲ ਪਈ ?
(ਉ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਅ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਈ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਸ) ਜਲੰਧਰ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀ ਦੇਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ?
(ਉ) ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ
(ਅ) ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ
(ਈ) ਛੱਤ-ਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ
(ਸ) ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ।
ਉੱਤਰ :
ਛੱਤ-ਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ!

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟੇ ਲਗ ਗਏ ?
(ਉ) ਦੋ ਢਾਈ ਘੰਟੇ
(ਅ) ਚਾਰ ਘੰਟੇ
(ਈ) ਪੰਜ ਘੰਟੇ
(ਸ) ਛੇ ਘੰਟੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦੋ-ਢਾਈ ਘੰਟੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਸ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ?
(ਉ) ਸ੍ਰੀ ਮਦਨ ਲਾਲ ਨੇ
(ਅ) ਸੀ ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਨੇ
(ਈ) ਸੀ ਸੋਹਣ ਲਾਲ ਨੇ
(ਸ) ਲਾਲਚੰਦ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਮਦਨ ਲਾਲ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇਖੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ
(ਉ) ਰਾਕ ਗਾਰਡਨਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ/ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ/ਅਜਾਇਬ-ਘਰ
(ਅ) ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ
(ਈ) ਟੈਗੋਰ ਥੀਏਟਰ
(ਸ) ਏਅਰਪੋਰਟ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ/ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ/ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ/ਅਜਾਇਬ-ਘਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੁਚੱਜੀ ਯੋਜਨਾ ਨਾਲ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ,
(ਅ) ਸ਼ਿਮਲਾ
(ਈ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ :
(ਸ) ਪੰਚ-ਕੂਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਕਿਸ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲੀ-ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਅਰ ਨੇ
(ਆ) ਯੰਗ ਸਟੋਨ
(ਈ) ਮੈਕਲੌਗਲਿਨ ਨੇ
(ਸ) ਸਪੈਂਸਰ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਲੀ-ਕਾਰਬੁਜ਼ੀਅਰ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸੋਮਵਾਰ/ਭਾਰਤ/ਬਲਜੀਤਚੰਡੀਗੜ੍ਹ/ਲੀ-ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਅਰ/ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ ਘਰਰਾਕ ਗਾਰਡਨ/ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ।
(ਅ) ਬੱਚੇ
(ਬ) ਦਿਨ
(ਸ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੋਮਵਾਰ/ਭਾਰਤ/ਬਲਜੀਤਚੰਡੀਗੜ/ਲੀ-ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਅਰ ਛੱਤਬੀੜ ਚਿੜੀਆ-ਘਰ/ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਦਿਨ/ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ/ਬੱਸ/ਜਾਨਵਰ/ਪੰਛੀ/ਘੰਟੇ/ਸ਼ਹਿਰ/ਨਕਸ਼ਾ/ਚਿੜੀਆ ਘਰ/ਅਧਿਆਪਕਾਂ
(ਅ) ਉਨ੍ਹਾਂ
(ਈ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ
(ਸ) ਹੈਰਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦਿਨ/ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ/ਬੱਸ/ਜਾਨਵਰ/ਪੰਛੀ/ਘੰਟੇ/ਸ਼ਹਿਰ/ਨਕਸ਼ਾ/ਚਿੜੀਆ ਘਰ/ਅਧਿਆਪਕਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੱਚੇ
(ਅ) ਸ਼ਹਿਰ
(ਈ) ਨਕਸ਼ਾ
(ਸ) ਉਸ/ਸਾਰੇ ਜਣੇ/ਉਹ/ਉਨ੍ਹਾਂ/ਜਿਹੜਾ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਸ/ਸਾਰੇ ਜਣੇ/ਉਹ/ਉਨ੍ਹਾਂ/ਜਿਹੜਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਸਹੀ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੱਚੇ
(ਅ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਇ) ਚਿੜੀਆ-ਘਰ
(ਸ) ਬਹੁਤ/ਅਗਲੇ/ਮਿੰਨੀ/ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ/ਦੋ-ਢਾਈ/ਕਈ/ਸਾਰੇ/ਅੱਧੇ ਕੁ/ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੋਹਣਾ/ਸੁਚੱਜੀ/ਪ੍ਰਸਿੱਧ/ਇਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਬਹੁਤ/ਅਗਲੇ/ਮਿੰਨੀ/ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ/ਦੋ-ਢਾਈ/ਕਈ/ਸਾਰੇ ਅੱਧੇ ਕੁ/ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ/ਸੋਹਣਾ/ਸੁਚੱਜੀ/ ਪ੍ਰਸਿੱਧ/ਇਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਵਿੱਦਿਆ
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ
(ਈ) ਵਿਦਿਆਰਥਣ
(ਸ) ਵਿਦਵਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ
(ਅ) ਹੈਰਾਨ
(ਈ) ਸੋਹਣਾ
(ਸ) ਦੱਸਿਆ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦੱਸਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਚਿੜੀਆ-ਘਰ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
ਖੁਸ਼ੀ, ਹੈਰਾਨੀ !

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ (।)
(ਅ) ਕਾਮਾ (,)
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ 1
ਉੱਤਰ :
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ 2

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਚਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਜਾਂ ਇਕ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਥਾਂਵਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਰੂਪ ਉਸ ਦਾ ਵਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਇਕ-ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ-ਵਚਨ।

ਇਕ-ਵਚਨ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਰੂਪ ਕਿਸੇ ਇਕ ਚੀਜ਼, “ਥਾਂ, ਗੁਣ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਇਕ-ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਕੁੜੀ, ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਸਹੇਲੀ, ਕਿਸ਼ਤੀ ਆਦਿ।

ਬਹੁ-ਵਚਨ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਰੂਪ ਇਕ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਗੁਣਾਂ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਬਹੁ-ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਕੁੜੀਆਂ, ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ, ਸਹੇਲੀਆਂ, ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਆਦਿ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 6 ਦਲੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਓ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਣਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ।
ਉੱਤਰ :
ਅੰਕਿਤ ਫ਼ਰੀਦਾਬਾਦ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਇਕ ਨੌਕਰ ਨੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਉਧਾਲ ਲਿਆ ਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਰਕਮ ਫਿਰੌਤੀ ਵਜੋਂ ਮੰਗਣ ਲੱਗੇ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਕੀਮ ਸਿਰੇ ਨਾ ਚੜ ਸਕੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਕਿਤ ਦੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਉੱਤੋਂ ਗੱਡੀ ਲੰਘ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਇਕ ਹੱਥ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਅੰਕਿਤ ਨੇ ਹੌਂਸਲਾ ਨਾ ਹਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਲੰਙ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਤੁਰਦਾ ਹੋਇਆ ਨੇੜੇ ਦੀ ਕਾਲੋਨੀ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਥਾਣੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਫਲਸਰੂਪ ਉਸਦੇ ਬਾਪ ਦੇ ਨੌਕਰ ਲਾਲਿਨ ਤੇ ਜੈਕੀ ਫੜੇ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਕਿਤ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਦੋਸ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਾਬੂ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਬਦਲੇ ਅੰਕਿਤ ਨੂੰ 2008 ਵਿਚ ਗਣਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਲੋਂ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ।

  • ਸੁਘੜ-ਸਿਆਣੀ-ਅਕਲਮੰਦ, ਸਮਝਦਾਰ।
  • ਤਰਾਕੀ-ਤੈਰਾਕੀ, ਤਰਨ ਦਾ ਕੰਮ।
  • ਟੂਰ ਦੌਰਾ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਜਾਣਾ ਰੀਝ-ਸ਼ੌਕ, ਚਾਅ !
  • ਬੋਟਿੰਗ-ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਸੈਰ ਕਰਨਾ।
  • ਸਹਿਮਤੀ-ਰਜ਼ਾਮੰਦੀ
  • ਸੁਚੱਜੀ-ਚੰਗੀ।
  • ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ–ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ।
  • ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ-ਹੋਟਲ, ਜਿੱਥੇ
  • ਖਾਣ-ਪੀਣ ਲਈ ਬੈਠਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
  • ਦੁਹਾਈ-ਚੀਕ-ਪੁਕਾਰ। ਹੱਥ ਪੈਰ
  • ਮਾਰਨਾ-ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ।
  • ਜਦੋਜਹਿਦ-ਕੋਸ਼ਿਸ਼, ਸੰਘਰਸ਼।
  • ਦਲੇਰ-ਬਹਾਦਰ, ਹੌਸਲੇ ਵਾਲਾ।
  • ਅਹਿਸਾਨ-ਉਪਕਾਰ।
  • ਡੁਬਕੀ-ਟੁੱਭੀ, ਚੁੱਭੀ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science Geography Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

SST Guide for Class 8 PSEB ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 20-25 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਭਾਵ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤੀ ਧੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹੈ । ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ, ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਣ, ਸ਼ਹਿਦ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਪਾਲਣਾ, ਮੱਛੀਆਂ ਪਾਲਣ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ, ਗੁੜ ਬਣਾਉਣਾ, ਆਟਾ ਚੱਕੀ ਲਗਾਉਣਾ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਧੰਦੇ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤੱਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ-

  1. ਜਲਵਾਯੂ
  2. ਧਰਾਤਲ
  3. ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
  4. ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ
  5. ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ
  6. ਮੰਡੀਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ
  7. ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ
  8. ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ’ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਫ਼ਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਵੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਖੇਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਨਾਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਖ ਅਨਾਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਚੌਲ, ਕਣਕ, ਮੱਕੀ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਕੱਢਣ ਦੇ ਬੀਜ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੱਦੂ ਕਰਨਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਪੌਦ ਅਥਵਾ ਪਨੀਰੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਜਿਸ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪੌਦ (ਪਨੀਰੀ) ਲਗਾਉਣੀ ਹੋਵੇ ਉਸਨੂੰ ਪੱਧਰਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤ ਨੂੰ ਕੱਦੂ ਕਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਕੀ-ਕੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੱਕੀ ਤੋਂ ਗੁਲੂਕੋਜ਼, ਕਲਫ਼ ਸਟਾਰਚ ਅਤੇ ਅਲਕੋਹਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰੇਸ਼ੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਪਾਹ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਪਾਹ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-

  1. ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ,
  2. ਮੱਧਮ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਅਤੇ
  3. ਛੋਟੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਟਸਨ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਟਸਨ ਤੋਂ ਬੋਰੀਆਂ, ਰੱਸੀਆਂ, ਟਾਟ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਸ਼ੋਅ-ਪੀਸ ਵੀ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚਾਹ ਦਾ ਪੌਦਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਹ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇਕ ਝਾੜੀ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਤੋਂ ਚਾਹ ਪੱਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੌਫ਼ੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੌਫ਼ੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-

  1. ਅਰੇਬਿਕਾ
  2. ਰੋਬਸਟਾ ਅਤੇ
  3. ਲਾਈਬੈਰਿਕਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ-ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ 30%, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲਗਪਗ 58% ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 70-75 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸ ਕੇ, ਸੰਘਣੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-ਖੇਤੀ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-

  1. ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ (Permanent Agriculture)
  2. ਸਥਾਨਅੰਤਰੀ ਖੇਤੀ (Shifting Agriculture)
  3. ਖ਼ੁਸ਼ੱਕ ਖੇਤੀ (Dry farming)
  4. ਗਿੱਲੀ ਖੇਤੀ (Wet farming)
  5. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ (Intensive farming
  6. ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ (Extensive farming)
  7. ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ (Mixed farming)
  8. ਬਾਗਬਾਨੀ ਖੇਤੀ (Horticulture
  9. ਨਿੱਜੀ ਖੇਤੀ (Private or individual agriculture)
  10. ਸਹਿਕਾਰੀ ਖੇਤੀ (Cooperative farming)
  11. ਸਾਂਝੀ ਖੇਤੀ (Collective farming)
  12. ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ (Plantation agriculture)
  13. ਗੁਜ਼ਾਰੇਵੰਦੀ ਖੇਤੀ (Subsistence agriculture)
  14. ਵਪਾਰਿਕ ਖੇਤੀ (Commercial farming) ।

ਸੰਘਣੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ-

  1. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਘੱਟ ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸਿੰਚਾਈ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗੁਜ਼ਾਰੇਵੰਦੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਜ਼ਾਰੇਵੰਦੀ ਖੇਤੀ – ਗੁਜ਼ਾਰੇਵੰਦੀ ਖੇਤੀ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਫਾਲਤੂ ਫ਼ਸਲ ਬਚਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਵੇਚਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਲਈ ਘਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਪਾਰਿਕ ਖੇਤੀ – ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਪਜਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਨਕਦ ਧਨ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆਪਣੀ ਵਪਾਰਿਕ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਵਪਾਰਿਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਾਵਲ (ਚੌਲ) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਵਲ (ਚੌਲ) ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗਰਮ ਅਤੇ ਤਰ (ਨਮ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ, ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ ਚਾਵਲ (ਚੌਲ) ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚੀਨ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੁੱਲ ਚਾਵਲ ਦਾ 36% ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਯੰਗਸੀ ਕਿਆਂਗ ਦੀਆਂ ਨਹਿਰੀ ਘਾਟੀਆਂ ਚੌਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਚਾਵਲ (ਚੌਲ) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਡੈਲਟਾ ਹੈ । ਜਾਪਾਨ ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ‘ਜੈਪੋਨਿਕਾ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਚਾਵਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਦਾ 20% ਚਾਵਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਾਵਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਛੱਤੀਸਗੜ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚਾਵਲ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਰਾਜ ਵਿਚ ਚਾਵਲ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਪਟਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ-
ਤਾਪਮਾਨ – 20° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 30° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 20 ਕੋਹਰਾ ਰਹਿਤ ਦਿਨ ।
ਵਰਖਾ – 50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 100 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ ।
ਧਰਾਤਲ – ਪੱਧਰੀ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਢਲਾਨ ਵਾਲੀ ਭੂਮੀ ।
ਮਿੱਟੀ – ਕਾਲੀ, ਜਲੌੜ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਖਾਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਕਪਾਹ ਚੁਗਣ ਲਈ ਸਸਤੇ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪਟਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਤਾਂ
ਤਾਪਮਾਨ – 24° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 35° ਸੈਲਸੀਅਸ ।
ਵਰਖਾ- 120 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 150 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ, 80 ਤੋਂ 90% ਸਾਪੇਖ ਨਮੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
ਧਰਾਤਲ – ਪੱਧਰਾ ਧਰਾਤਲ ।
ਮਿੱਟੀ – ਜਲੌੜ, ਚੀਕਣੀ ਅਤੇ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ।
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਸਸਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ‘ ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਲਗਪਗ 25% ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਰਾਜ ਦੇ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਬਠਿੰਡਾ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬੀ. ਟੀ. ਕਾਟਨ ਬੀਜ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਨਤੀਜੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਸਫ਼ੈਦ ਸੋਨਾ ਜਾਂ ਸ਼ਵੇਤ ਸੋਨਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਾਹ ਅਤੇ ਕੌਫੀ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਹ – ਚਾਹ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਠਹਿਰੇ । ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਂਟ-ਛਾਂਟ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਕੌਫੀ – ਕੌਫੀ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਸਿੰਜਾਈ ਅਤੇ ਕਾਂਟ-ਛਾਂਟ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਵਧੇਰੇ ਭੂਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤੀ ਭੂਮੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਫਾਰਮ ਦਾ ਔਸਤ ਆਕਾਰ 700 ਏਕੜ ਹੈ । ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ (Extensive) ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦੇ ਫਾਰਮਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰਾਂ ਅਤੇ ਮੰਡੀਆਂ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣ ਤਕ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀ ਲਈ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 250 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੱਸ ਕੇ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਨਾਜ ਫ਼ਸਲ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਕਣਕ ਖਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਣਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅੰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਤਾਂ
ਤਾਪਮਾਨ – 10° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 20° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ ।
ਵਰਖਾ – 50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 100 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ ।
ਧਰਾਤਲ – ਪੱਧਰਾ ਜਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਢਲਾਨ ਵਾਲਾ ।
ਮਿੱਟੀ – ਦੋਮਟ, ਚੀਕਣੀ, ਕਾਲੀ ਜਾਂ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ।
ਬੀਜ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ – ਵਧੀਆ ਬੀਜ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ (ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ) ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਸਮੇਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨਵੰਬਰ-ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਣਕ ਬੀਜਦੇਂ ਸਮੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਘੱਟ ਅਤੇ ਕੱਟਦੇ ਸਮੇਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਫ਼ਸਲ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਮੌਸਮ ਗਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ – ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ| ਸੰਸਾਰ-ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਚੀਨ, ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ., ਰੂਸ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭੂਮੀ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਾਰਨ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦੇ ਕੰਸਾਸ, ਡਕੋਟਾ, ਮੋਨਟਾਨਾ, ਮਿਨੀਸੋਟਾ, ਟੈਕਸਾਸ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਣਕ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਉਂਟਾਰੀਓ ਅਤੇ ਬਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਹਨ ।

ਭਾਰਤ – ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਕਣਕ ਦਾ 72% ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰਾਜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਵੀ ਕਣਕ ਉਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਈ ‘ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ’ (Green Revolution) ਨੇ ਕਣਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਉੱਤਮ ਬੀਜਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਕੇਂਦਰੀ ਅਨਾਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਣਕ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚਾਹ ਅਤੇ ਕੌਫ਼ੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ? ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਚਾਹ ਅਤੇ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਹ ਅਤੇ ਕੌਫ਼ੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ-
ਚਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ-
ਤਾਪਮਾਨ – 20° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 30° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ ।
ਵਰਖਾ – 150 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 300 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ, ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਰੁਕ-ਰੁਕ ਕੇ ।
ਧਰਾਤਲ – ਢਲਾਨਦਾਰ ।
ਮਿੱਟੀ – ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ, ਜੰਗਲੀ ਮਿੱਟੀ (ਜਿਸ ਵਿਚ ਲੋਹ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਹੋਵੇ ।)
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਮੰਡੀ – ਚਾਹ ਦਾ ਮੰਗ ਖੇਤਰ, ਜਿੱਥੇ ਚਾਹ ਵੇਚੀ ਜਾ ਸਕੇ ।
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 1
ਕੌਫ਼ੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂਤਾਂ-

ਪਮਾਨ – 15° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 28° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ ।
ਵਰਖਾ – 100 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 200 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ ।
ਧਰਾਤਲ – ਪਰਬਤੀ ਅਤੇ ਢਲਾਨਦਾਰ ।
ਮਿੱਟੀ – ਦੋਮਟ ਜਾਂ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤਾਂ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ।
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਅਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਚਾਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ – ਚਾਹ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਆਸਾਮ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕੇਰਲਾ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਹਨ ।

  • ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੁੱਲ ਚਾਹ ਦਾ 51% ਭਾਗ ਕੇਵਲ ਆਸਾਮ ਰਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰੀਮਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਸੁਰਮਾ ਘਾਟੀਆਂ ਚਾਹ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ | ਆਸਾਮ ਦੇ ਡਿਬਰੁਗੜ੍ਹ, ਲਖੀਮਪੁਰ, ਸਿਬਸਾਗਰ, ਰੰਗ, ਗੋਲਪਾੜਾ ਆਦਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਚਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ ।
  • ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਚਾਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ, ਜਲਪੈਗੁਰੀ ਅਤੇ ਕੁਚ, ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਵਿਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਚ ਚਾਹ ਨੀਲਗਿਰੀ ਅਤੇ ਅਨਾਮਲਾਈ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਚਾਹ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਹਸਨ ਅਤੇ ਚਿਕਮੰਗਲੂਰ ਅਤੇ ਕੇਰਲ ਦੇ ਕੋਟਾਯਾਮ, ਕੋਲਾਮ ਅਤੇ ਥਿਰੁਵਾਂਥਾਪੁਰਮ (ਤਿਰੁਵੰਤਾਪੁਰਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ – ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕੇਵਲ 2.2% ਕੌਫ਼ੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਕਰਨਾਟਕ, ਕੇਰਲਾ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ 70% ਭਾਗ ਇਕੱਲਾ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਕੋਡੰਗੂ, ਚਿਕਮੰਗਲੂਰ, ਸਿਮੋਗਾ ਅਤੇ ਕੋਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਨੀਲਗਿਰੀ, ਮਦੁਰੈ, ਸੇਲਮ ਅਤੇ ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਟਸਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਪਟਸਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਇਸਦੀ ਵੰਡ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਟਸਨ ਰੀੜ੍ਹ (reed) ਵਰਗਾ ਪਤਲਾ ਅਤੇ ਲੰਬਾ ਪੌਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਪਯੋਗੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬੋਰੀਆਂ, ਰੱਸੀਆਂ, ਟਾਟ ਆਦਿ ਵਸਤੁਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਬਨਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਪਟਸਨ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪਟਸਨ ਦੀ ਖੇਤੀ – ਪਟਸਨ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫ਼ਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ ਵਿਚ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਕੱਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਪਟਸਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਜਲਦੀ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਟਸਨ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਨਰਮ ਹੋ ਕੇ ਉੱਤਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁਕਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ · ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਟਸਨ ਦੀ ਵੰਡ – ਪਟਸਨ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਲ੍ਹੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਚੀਨ, ਭਾਰਤ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ੀਲ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪਟਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹਨ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਟਸਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਗੰਗਾ-ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਡੈਲਟਾਈ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਲਗਪਗ 99% ਪਟਸਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚਾਰ ਰਾਜ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਆਸਾਮ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪਟਸਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਕੱਲਾ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ 80% ਪਟਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਪਟਸਨ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਕੇਰਲਾ ਵਿਚ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਨਾਦੀਆ, ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ, 24 ਪਰਗਨਾ, ਜਲਪਈੜੀ ਅਤੇ ਹੁਗਲੀ, ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਪੁਰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਭੰਗਾ ਅਤੇ ਆਸਾਮ ਵਿਚ ਗੋਲਪਾੜਾ, ਦੁਰਗ ਅਤੇ ਸਿੰਬ ਸਾਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਪਟਸਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ-

  1. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਪਗ 58% ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਰਾਜ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ 35% ਹੈ ।
  2. ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਉਪਜਾਊ ਹੈ । ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਉਹ ਵਿਕਸਿਤ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਖੇਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਟਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਹਾਰਵੈਸਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  4. ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੀ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਭੂਮੀ ਸਿੰਜਾਈ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਉਪਜ ਨੂੰ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  6. ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਭਾਵੇਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਖੇਤੀ-

  • ਖੇਤੀ ਜਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਯੂ. ਐੱਸ.ਏ. ਇਕ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ 30% ਲੋਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਿੱਤੇ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਭੂਮੀ ਦੇ ਲਗਪਗ 20% ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ, ਉੱਤਰਪੂਰਬੀ, ਤੱਟੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੈਦਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਂ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੂਮੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਇਕ ਫਾਰਮ ਦਾ ਔਸਤ ਆਕਾਰ 700 ਏਕੜ ਹੈ ।
  • ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ਾਲ (Extensive) ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਅਸਲ ਵਿਚ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦੇ ਫਾਰਮਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ ਲਗਪਗ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ।ਇਕ ਫਾਰਮ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਕਿਸਮ (Single Crop) ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰਾਂ ਅਤੇ ਮੰਡੀਆਂ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਸਿੰਜਾਈ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
    ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਕ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

PSEB 8th Class Social Science Guide ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਚਾਹ, ਕਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਕੋਕੋ ਦੀ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਫਸਲ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੀਣ ਯੋਗ, ਫਸਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਾਜਨ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ਅਨਾਜ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਹੋ ਸਕੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਹਿਮਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਮੰਡੀ ਗਿਆ । ਉੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਕਪਾਹ ਤੇ ਪਟਸਨ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀਆ । ਉਸਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਅਨਾਜ ਫਸਲਾਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਬਜੀ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਉੱਤਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਫਸਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਾਵਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਚ ਪਹਿਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 72% ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਣਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਤਿੰਨ ਰਾਜ ਮਿਲ ਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਉੱਤਰ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਨ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਤੀਸਰੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡਾ ਰਾਜ ਪੰਜਾਬ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ । ਲੇਕਿਨ ਇੱਥੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਤਪਾਦਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਘਣ ਖੇਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਸ ਫਸਲ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਦਾ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

I.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕ੍ਰਿਆਕਲਾਪ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 2
(i) ਉਦਯੋਗ
(ii) ਖਣਿਜ ਪ੍ਰਾਪਤੀ.
(iii) ਖੇਤੀ
(iv) ਜਨਸੰਖਿਆ ਨਿਯੰਤਰਣ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਖੇਤੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 3
(i) ਝੋਨਾ (ਚਾਵਲ)
(ii) ਕਣਕ
(iii) ਮੱਕੀ
(iv) ਕਪਾਹ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਝੋਨਾ (ਚਾਵਲ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 4
(i) ਚਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਬੀਜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ
(ii) ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ
(iii) ਕਪਾਹ ਚੁੱਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ
(iv) ਕਿੰਨੂ ਦੇ ਪੌਦੇ ਲਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਕਪਾਹ ਚੁੱਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਫਸਲ ਕਿਸ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 5
(i) ਮੈਦਾਨੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ
(ii) ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕਾ ਵਿੱਚ
(iii) ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾ ਵਿੱਚ
(iv) ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ਤੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਫਸਲ ਇੱਕ ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾਤਾ ਕਿਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 6
(i) ਭਾਰਤ (ਏਸ਼ੀਆ ਮਹਾਂਦੀਪ)
(ii) ਇਥੋਪੀਆ (ਅਫਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ)
(iii) ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ (ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ
(iv) ਕਨੇਡਾ (ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਇਥੋਪੀਆ (ਅਫਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ)
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 7
(i) ਪੰਜਾਬ
(ii) ਯੂ. ਐਸ. ਏ.
(iii) ਹਰਿਆਣਾ
(iv) ਆਸਟ੍ਰੇਲਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਯੂ. ਐਸ. ਏ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਝੂਲਣ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਭੂਮੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ
ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਥਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਖੇਤੀ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
(i) ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ
(ii) ਬਗਾਤੀ ਖੇਤੀ
(iii) ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ
(iv) ਝੂਮ ਖੇਤੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਝੂਮ ਖੇਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਾਹਮਣੇ ਦਰਸਾਈ ਮਸ਼ੀਨ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 8
(i) ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਟ੍ਰੋਲ ਕੱਢਣ ਦੇ
(ii) ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਵਾਢੀ ਲਈ
(ii) ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨਾਂ ਬੀਜਣ ਲਈ
(iv) ਕਪਾਹ ਕੱਢਣ / ਚੁਗਣ ਲਈ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਵਾਢੀ ਲਈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ XXXX ਪੱਟੀ ਕਿਸ ਉਪਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 9
(i) ਚੌਲ
(ii) ਕਣਕ
(iii) ਚੌਲ ਤੇ ਕਣਕ ਦੋਨੋਂ
(iv) ਦੋਨੋਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਚੌਲ ਤੇ ਕਣਕ ਦੋਨੋਂ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

II.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਾਹ ਕਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(i) ਚੀਨ
(ii) ਭਾਰਤ
(iii) ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ
(iv) ਜਾਪਾਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਭਾਰਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਹੈ ?
(i) ਚਾਹ
(ii) ਪਟਸਨ
(iii) ਮੱਕੀ
(iv) ਬਾਜਰਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਪਟਸਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(i) ਚਾਹ
(ii) ਰਬੜ
(iii) ਕਾਫ਼ੀ
(iv) ਇਹ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਇਹ ਸਾਰੇ ।

(ਬ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ………………….. ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਝੂਮਿੰਗ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ …………………. ਭਾਗਾਂ (ਦੇਸ਼ਾਂ) ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਚਾਵਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ………………….. ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਉੱਤਰ-
1. ਸਥਾਨਾਂਤਰੀ
2. ਮਾਰੂਥਲੀ
3. ਚੀਨ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਗ਼ਲਤ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਮੱਕੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੋਈ ।
2. ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਸਿਰਫ ਸੀਮਾਵਰਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਚਾਹ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (×)
3. (√)

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਉਪਜਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪਾਲਣ
2. ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਪਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ
3. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
4. ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ।

ਉੱਤਰ-

1. ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
2. ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ ਉਪਜਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ-ਪਾਲਣ
3. ਸੰਘਣੀ ਖੇਤੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ
4. ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਪਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ |

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਿਸਾਨ ਇਕ ਹੀ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਉਸ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ (ਜੈਵਿਕ) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅਨਾਜ, ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਉਗਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਿਸਾਨ ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਪਾਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ ਵੀ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਆਮਦਨ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀ ਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਚਾਹ, ਕੌਫੀ, ਨਾਰੀਅਲ ਅਤੇ ਰਬੜ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਬਾਗਾਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਗਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ‘ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਅਤੇ ਪੀਣ ਯੋਗ (ਪੇਅ) ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ (Fibre Crops)
ਕਪਾਹ
ਪਟਸਨ
ਸਣ

ਪੀਣ ਯੋਗ ਪੇਅ ਫ਼ਸਲਾਂ  (Beverage Crops)
ਚਾਹ
ਕੌਫ਼ੀ
ਕੋਕੋ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਪਾਹ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਪਾਹ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਪਾਹ ਉਤਪਾਦਨ ਰਾਜ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਣਕ ਖਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਨਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਣਕ ਖਾਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਲਿਖੋ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਧਰਾਤਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ – 18° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 27° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ, ਕੋਹਰਾ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਰਖਾ-50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 100 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ । ਧਰਾਤਲ-ਹਲਕੀ ਢਲਾਨ ਵਾਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਤੇਲ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਬੀਜ ਜਿਸ ਤੋਂ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਰੋਂ, ਤਿਲ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਬੀਜ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਤੇਲ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਰੇਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਭੇਡ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਰੇਸ਼ਾ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭੇਡ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਰੇਸ਼ਾ (ਉੱਨ) ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ 10

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਦਾ ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ ਉਦਯੋਗ ਵਿਚ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਕੱਪੜਾ ਭਾਰ ਵਿਚ ਹਲਕਾ ਅਤੇ ਪਹਿਨਣ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਹਨ । ਇਹ ਰਾਜ ਦੇਸ਼ ਦੀ 60% ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਇਕ ਸਮਾਨ ਵਰਖਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਪਹਾੜੀ ਢਲਾਨਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕੌਫ਼ੀ ਪਾਊਡਰ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਕਿਹੜਾ ਤੱਤ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਤੇਜਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੌਫ਼ੀ ਪਾਊਡਰ ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਕੇ, ਭੁੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪੀਸ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ‘ਕੈਫ਼ੀਨ’ ਨਾਂ ਦਾ ਤੱਤ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਤੇਜਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕੌਫ਼ੀ ਦਾ ਪੌਦਾ ਕਿਵੇਂ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੌਫ਼ੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਸਰੀ ਵਿਚ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਛੇ ਜਾਂ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਫਲ ਦੇਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸਦਾ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ । ‘
ਉੱਤਰ-
ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਪਿਛੜੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਧੰਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਥਾਨਅੰਤਰੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਨਅੰਤਰੀ ਖੇਤੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਜੰਗਲ ਦੇ ਇਕ ਟੁਕੜੇ ਦੇ ਰੁੱਖ-ਪੌਦੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਉੱਥੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਲੋਕ ਉਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਥਾਨਅੰਤਰੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਝੂਮਿੰਗ ਖੇਤੀ (Zhuming Cultivation) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਅਜੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਗਿੱਲੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤੀ ਗਿੱਲੀ ਖੇਤੀ
(1) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਖਾ 50 ਸੈਂ. ਮੀ. ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (1) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਧੇਰੇ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਖਾ 200 ਸੈਂ.ਮੀ. ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(2) ਇਹ ਖੇਤੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਭਾਗਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (2) ਇਹ ਖੇਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਅਧਿਕ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਦੱਖਣੀ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(3) ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਦਾਲਾਂ, ਜੌ, ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । (3) ਗਿੱਲੀ ਖੇਤੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਚੌਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਿੱਜੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਿੱਜੀ ਖੇਤੀ – ਨਿੱਜੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੰਦ, ਖਾਦ ਅਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਨ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪੂਰੀ ਆਮਦਨ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਆਮਦਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਸਾਂਝੀ ਖੇਤੀ – ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਮਦਨ ਦਾ ਕੁੱਝ ਭਾਗ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਲਾਭ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਪੂਰਵ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ (USSR) ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਹਿਕਾਰੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹਿਕਾਰੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਇਕ ਸਹਿਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਫ਼ਸਲ ਆਦਿ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਸਹਿਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਲਾਭ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਸਹਿਕਾਰੀ ਖੇਤੀ ਵਰਦਾਨ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਮਾਨ- 20° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ 30° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤਕ ।
ਵਰਖਾ – 100 ਤੋਂ 200 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤਕ । ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਿੰਚਾਈ ਸਹੂਲਤ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
ਮਿੱਟੀ – ਜਲੌੜ, ਚੀਕਣੀ, ਦੋਮਟ, ਡੈਲਟਾਈ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ।
ਧਰਾਤਲ – ਜ਼ਮੀਨ ਪੱਧਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਵਰਖਾ ਜਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪਾਣੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ।
ਮਜ਼ਦੂਰ – ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਚੌਲਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਕੱਟਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 4 ਸਾਡੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।’ ‘
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ – ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ., ਚੀਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਹਨ । ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਲਗਪਗ ਅੱਧੀ ਮੱਕੀ ਇਕੱਲਾ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਦੀ ਮੱਕਾ ਪੇਟੀ (Corn Belt) ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸੁਰ, ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਸ਼ੂ ਮੱਕੀ ‘ਤੇ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬਾਜ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਵਿਚ ਵੀ ਮੱਕੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ – ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੱਕੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਮੱਕੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਨਗਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਝਲਕ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ-

  1. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਪਗ 58% ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ | ਰਾਜ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ 35% ਹੈ ।
  2. ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਉਪਜਾਊ ਹੈ । ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਵਧੇਰੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਉਹ ਵਿਕਸਿਤ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਖੇਤ ਦੇ ਅਨੁਰੂਪ ਟਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਹਾਰਵੈਸਟਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਸਿੰਚਾਈ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਪਾਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਫ਼ਸਲ ਹੈ ? ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ , ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਇਕ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਫ਼ਸਲ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ ਉਦਯੋਗ ਵਿਚ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਕੱਪੜਾ ਭਾਰ ਵਿਚ ਹਲਕਾ ਅਤੇ ਪਹਿਨਣ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਕੁਆਲਟੀ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ, ਮੱਧਮ ਦਰਜੇ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ । ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਕੀਮਤ ਵਿਚ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਪਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ – ਕਪਾਹ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਅਪਰੈਲ-ਮਈ ਵਿਚ ਬੀਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਹਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸੰਬਰ ਤਕ ਚੁਗ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਪਰੈਲਮਈ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਥੇ ਠੰਡ ਜਾਂ ਕੋਹਰੇ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਚੰਗੇ ਬੀਜਾਂ ਅਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਪਾਹ ਦੇ ਫੁੱਲ ਜਾਂ ਡੋਡੇ ਚੁਗਣ ਲਈ ਸਸਤੇ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ-ਸੰਸਾਰ – ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ । ਕਪਾਹ ਦੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦਕ ਪੂਰਵ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਦੇਸ਼, ਮੈਕਸੀਕੋ, ਮਿਸਰ, ਸੂਡਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਨ । ਮਿਸਰ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੱਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ – ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬੀਜ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਅਤੇ ਸੀਮਾਂਤਰ ਮੁੱਖ ਹਨ । ਇਹ ਰਾਜ ਦੇਸ਼ ਦੇ 60% ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਤਮ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੋਵੇਂ ਰਾਜ ਮਿਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਲਗਪਗ 25% ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਮਰਾਵਤੀ, ਨੰਦੇੜ, ਵਾਰਧਾ ਅਤੇ ਜਲਗਾਉਂ (ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ), ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਗਰ ਅਤੇ ਵਧੋਦਰਾ (ਗੁਜਰਾਤ), ਗੰਟੂਰ ਅਤੇ ਪਰਕਾਸਮ (ਸਾਬਕਾ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਠਿੰਡਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ (ਪੰਜਾਬ ਆਦਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਕਪਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬੀ. ਟੀ. ਕਾਟਨ ਬੀਜ ਦੇ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸਫੈਦ ਸੋਨਾ ਜਾਂ ਸ਼ਵੇਤ ਸੋਨਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ Textbook Questions and Answers

ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੋਸ :
(ੳ) ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ-ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਤਲੁਜ, ਰਾਵੀ, ਚਨਾਬ ਤੇ ਜਿਹਲਮ।

(ਅ) ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਨ – ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ, ਸ਼ਿਵਾਜੀ, ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ, ਰਾਣੀ ਝਾਂਸੀ, ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ, ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਤੇ ਹੋਰ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ, ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ: ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਆਦਿ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ :

(ਉ) ਲਹੂਆਂ ਦੇ ਸੰਗ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ,
ਅਣਖ ਤੇਰੀ ਦੀ ਲੰਮੀ ਗਾਥਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਅਸੀਂ ਤੇਰੀ ਸਦਾ ਜੈਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਤੇਰਾ ਸੈ – ਸਤਿਕਾਰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸਿਦਕੀ ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਕਹਾਣੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠਾਂ ਯੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬੁਛਾੜਾਂ ਅੱਗੇ ਹਿੱਕਾਂ ਡਾਹ ਕੇ ਆਪਣਾ ਲਹੂ ਡੋਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀਆਂ ਦੇ ਰੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰੀਆਂ ਹਨ। ਹੇ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮਾਲਕ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸੰਗ – ਨਾਲ ਅਣਖ – ਸ਼ੈ – ਸਤਿਕਾਰ। ਗਾਥਾ – ਕਹਾਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਸਦਾ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਖ਼ਾਤਰ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਖੂਨ ਡੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ।

(ਅ) ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਵੱਟਿਆਂ ਤੇ ਬੈਠੀ,
ਤਵਾਰੀਖ਼ ਪਈ ਆਖੇ।
ਜੈ ਭਾਰਤ, ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈ – ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇਰੇ ਉੱਪਰ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਲਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿਖੇ ਤੇਰੇ ਅਣਖੀਲੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਹੂ – ਵੀਟਵੀਂ ਲੜਾਈ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਤੇਰੇ ਅਥਾਹ ਦੌਲਤ ਨਾਲ ਮਾਲਾ – ਮਾਲ ਸੋਮਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਰਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਚਿਤੌੜ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਆਦਿ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੇਰੇ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਤੇ ਦੁੱਖ ਆਏ ਹਨ।

ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲਿਤਾੜਨਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਣਖੀਲੇ ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਅਜਿਹੀ ਮਾਰ ਪਈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਹੀ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਇੰਨੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਤੇਰੇ ਅਣਖੀਲੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈ – ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹੇ ਅਜਿਹੇ ਲਹੂ – ਭਿੱਜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮਾਲਕ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਅਸੀਂ ਤੇਰੀ ਸਦਾ ਹੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਹਲਦੀ ਘਾਟੀ – ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਸਥਾਨ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ 1576 ਈ: ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਈਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰ। ਸੋਮਨਾਥਕਾਠੀਆਵਾੜ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇਕ ਨਗਰ, ਜਿੱਥੇ ਸੋਮਨਾਥ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਪੰਜ ਗਜ਼ ਉੱਚੀ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੇ 1025 ਈ: ਵਿਚ ਤੋੜ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਟੋਟੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਉਸ ਨੇ ਗ਼ਜ਼ਨੀ ਭੇਜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਪੌੜੀ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਕਚਹਿਰੀ ਦੀ ਪੌੜੀ ਵਿਚ ਜੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਬਾਕੀ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿਚ ਜੁੜਨ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਮੱਕੇ ਮਦੀਨੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਦੁੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ ਜੜੇ ਹੋਏ 56 ਥੰਮ ਸਨ ਅਤੇ ਦੌ ਸੌ ਮਣ ਸੋਨੇ ਦਾ ਇਕ ਸੰਗਲ ਛੱਤ ਨਾਲ ਲਟਕਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਘੰਟਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਹਿਮੂਦ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਤਕਥਾ, ਕਹਾਣੀ / ਰਾਜਪੂਤਾਨੀ ਖੰਡਰ – ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮੇਵਾੜ, ਚਿਤੌੜ ਤੇ ਹਲਦੀ ਘਾਟੀ ਆਦਿ ਵਿਖੇ ਉਹ ਖੰਡਰ ਬਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਣਖੀਲੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਡਟਵਾਂ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਿਕੰਦਰ – ਯੂਨਾਨ ਦਾ ਇਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਜਿਸ ਨੇ 327 ਈ: ਪੂ: ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜੇ ਪੋਰਸ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦੇ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਆਸ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ ਸੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਉੱਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਲੇ ਹੋਏ। ਹਲਦੀ ਘਾਟੀ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਰਾਜਪੁਤਾਨੇ ਦੇ ਖੰਡਰ ਅਤੇ ਸੋਮਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਤੇ ਲੁੱਟ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬਹਾਦਰਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਤੋਂ ਮਾਰ ਖਾ ਕੇ ਹੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨੂੰ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਨਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਸੰਗ : ਨਾਲ
  • ਗਾਥਾ : ਕਥਾ, ਕਹਾਣੀ
  • ਚੰਡੀ : ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ, ਤਲਵਾਰ
  • ਛਾਬਾ : ਤੱਕੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪਲੜਾ, ਡੂੰਘੀ ਟੋਕਰੀ
  • ਸਾਕਾ : ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਅਹਿਮ ਘਟਨਾ
  • ਤਵਾਰੀਖ : ਇਤਿਹਾਸ, ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵਾਰਤਾ
  • ਅਣਖ : ਸ਼ੈਮਾਣ, ਗ਼ੈਰਤ
  • ਖੰਡਰ : ਡਿਗੀ-ਢੱਠੀ ਇਮਾਰਤ, ਖੋਲੇ
  • ਅਮਰ : ਜੋ ਮਰੋ ਨਾ, ਸਦੀਵੀ, ਚਿਰੰਜੀਵ

ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਦੇਸ-ਪਿਆਰ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬਾਲ-ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਓ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ Important Questions and Answers

1. ‘ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਤੇਰੇ ਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ।
‘ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ’ ਤੇਰੇ, ਅੱਗ ਲਾਈ ਵਿਚ ਪਾਣੀ।
ਚੰਡੀ ਬਣ ਕੇ ਰਣ ਵਿਚ ਜੂਝੀ, ਤੇਰੀ ‘ਝਾਂਸੀ ਰਾਣੀ।
ਜੈ ਭਾਰਤ, ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰੇ ਸ਼ੈ – ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਅਣਗਿਣਤ ਰਾਖੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਜ਼ਾਲਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਕਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਮਰ ਕਹਾਣੀ ਬਣ ਕੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਹੇ ਮਾਤਾ ! ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਰਾਖਿਆਂ ਨਾਲ ਜਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਨਿਆਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਉਤਰਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਬਜਬਜ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਹੇ ਮਾਤਾ ! ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤੰਦੂਏ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਜਕੜ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ 1857 ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਉਸ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹਥਿਆਰ ਫੜ ਕੇ ਉੱਠ ਪਏ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ ਤੇਰੇ – ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਵਾਂਗ ਰਣ ਵਿਚ ਜੁਝੀ।ਹੇ ਅਜਿਹੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਮਾਲਕ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ – ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ, ਜਿੱਥੇ 13 ਅਪਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਨਿਹੱਥੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਉੱਪਰ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ 379 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ 1200 ਦੇ ਲਗਪਗ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ – ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1914 ਵਿਚ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਸਰਹਾਲੀ ਨੇ ਇਕ ਜਾਪਾਨੀ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਠੇਕੇ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਲਿਆ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ, ਪਰੰਤੂ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਪਸ ਭਾਰਤੀ ਕੰਢੇ ਬਜਬਜ ਘਾਟ ‘ਤੇ ਪੁੱਜਾ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਚੰਡੀ – ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ। ਰਾਣੀ ਝਾਂਸੀ – ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਰਾਣੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ ਜੋ ਕਿ 1857 ਦੇ ਗ਼ਦਰ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੀ ਹੋਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ, ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਝਾਂਸੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖੂਨ ਡੋਲ੍ਹਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਅਣਖੀਲੇ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸੀਂ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

2. ‘ਭਗਤ ਸਿੰਘ’ ਜਿਹੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇਰੇ, ‘ਊਧਮ ਸਿੰਘ’ ‘ਸਰਾਭੇ।
ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਖੂਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਉਸ ਨੇ, ਤੋਲ ਲਿਆ ਵਿਚ ਛਾਬੇ।
ਗੋਰੀ ਅਣਖ ਨੂੰ ਰੰਡੀ ਕਰ ਗਏ, ਤੇਰੇ “ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ’।
ਜੈ ਭਾਰਤ, ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰੇ ਸਪੁੱਤਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈ – ਸਤਿਕਾਰ ਲਈ ਜੂਝਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੇਰੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ, ਤੇਰੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਹੋਏ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭੇ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਗ਼ਦਰ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਰੰਭ ਕਰ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਬਦਲਾ ਤੱਕੜੀ ਦੇ ਛਾਬੇ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਤੋਲ ਕੇ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਉੱਪਰ ਡਾਂਗਾਂ ਚਲਾ ਕੇ, ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿਚ ਖੂਨ ਦੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡ ਕੇ, ਬਜਬਜ ਘਾਟ ਉੱਤੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਉੱਪਰ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਕੇ ਵਹਾਇਆ ਸੀ।

ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ, 1913 – 14 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ‘ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ) ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਅਣਖ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਿੰਮਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ ਗੋਰੀ ਅਣਖ ਨੂੰ ਰੰਡੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੇ ਅਜਿਹੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਪਤਲੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਮਾਲਕ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈ ਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਭਗਤ ਸਿੰਘ – ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ। ਊਧਮ ਸਿੰਘ – ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਉਹ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾ ਕੇ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਡਾਇਆ ਸੀ। ਸਰਾਭਾ – ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਇਕ ਮਹਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਆਗੂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਚ ਛਾਬ ਤੱਕੜੀ ਦੇ ਪਲੜੇ ਵਿਚ। ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ – ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 1913 – 14 ਵਿਚ ਬਣਾਈ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਜਦੋਜਹਿਦ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਸੂਰਮੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਤੇ ਸ: ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਵਰਗਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਮਚਾਏ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਅਜਿਹੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸੀਂ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

3. “ਲਾਜਪਤ’ ਜਿਹੇ ਬਣ ਗਏ ਤੇਰੀ, ਲਾਜ – ਪੱਤ ਦੇ ਰਾਖੇ ॥
‘ਸ਼ਿਵਾ’ ਅਤੇ ‘ਪਰਤਾਪ’ ਤੇਰੇ ਨੇ, ਲਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਾਕੇ।
ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਫੱਟਿਆਂ ਤੇ ਬੈਠੀ, ਤਵਾਰੀਖ਼ ਪਈ ਆਖੇ।
ਜੈ ਭਾਰਤ, ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਹੇ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਵਰਗੇ ਸੂਰਬੀਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਲਾਠੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਤੇਰੀ ਅਣਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹੀ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।ਹੇ ਮਾਤਾ ! ਤੇਰਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਤੇਰੇ ਸ਼ੈਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਲੰਮੀ ਗਾਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਲਾਜਪਤ – ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਲਾਠੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਸ਼ਿਵਾ – ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਮਹਾਨ ਮਰਾਠਾ ਯੋਧਾ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ ਪਰਤਾਪ – ਇਕ ਅਣਖ਼ੀਲਾ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਹੱਥੋਂ ਹਲਦੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹਾਰ ਖਾ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਈਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨੀ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਿਰ – ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈ ਰੱਖੀ ਸੀ ਸਾਕੇ – ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ। ਤਵਾਰੀਖ਼ – ਇਤਿਹਾਸ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 1 ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਅਣਖ ਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ, ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ, ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਫਾਂਸੀ ਉੱਤੇ ਝੂਲ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਜਿਹੇ ਅਣਖੀਲੇ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸੀਂ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਜੈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਹੜੀਆਂ – ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ਼, ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਸਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪਾਣੀ (ਬਜਬਜ ਘਾਟ) ਤੇ ਝਾਂਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬਾਲ ਸਭਾ ਵਿਚ ਸੁਣਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ : ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪੇ ਕਰਨ ॥

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science Geography Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

SST Guide for Class 8 PSEB ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
I. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 20-25 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਕ ਜਾਂ ਅਨੇਕ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਸਾਇਣਿਕ ਬਨਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਆਪਣੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਚਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਕਰਨਾਟਕ, ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਗੋਆ, ਸੀਮਾਂਧਰ, ਛਤੀਸਗੜ, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੁ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਚ ਸਿੰਘਭੂਮ, ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ ਮਯੂਰਭੰਜ, ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਦੁਰਗ ਅਤੇ ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਮੈਸੂਰ, ਬੈਲਾੜੀ ਅਤੇ ਮਾਰਵਾੜ ਖੇਤਰ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੱਚੇ ਲੋਹੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਰਤਨ, ਸਿੱਕੇ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਨਰਮ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਧਾਤ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਪਤਲੀਆਂ ਸ਼ੀਟਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਾਣਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਾਣਾਂ ਕੋਲਾਰ, ਹੱਟੀ ਅਤੇ ਰਾਮਗਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਰਮਾਣੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਮਾਣੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਵਿਨਾਸ਼ ਜਾਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਜਾਂ ਗੈਰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ, ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ, ਵਾਯੂ ਸ਼ਕਤੀ, ਭੂ-ਤਾਪੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਜਵਾਰੀ ਊਰਜਾ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੋਲੇ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਐਂਥਰੇਸਾਈਟ
  2. ਬਿਟੂਮੀਨਸ
  3. ਲਿਗਨਾਈਟ
  4. ਪੀਟ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਬਹੁ-ਉਦੇਸ਼ੀ ਪਾਜੈਕਟ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਣ-ਬਿਜਲੀ (ਜਲ-ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਡੈਮ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬਹੁ-ਉਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

II. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ 70-75 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ-
ਦੇ-ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਰੂਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਬਾਜ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਸਾਰ ਦਾ 55% ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਭਾਰਤ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਸਮਾਂ-ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-

  1. ਮੈਗਨੇਟਾਈਟ
  2. ਹੈਮੇਟਾਈਟ
  3. ਲਿਮੋਨਾਈਟ
  4. ਸਾਈਡਰਾਈਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਾਕਸਾਈਟ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ‘ ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਕਸਾਈਟ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੱਚੀ ਧਾਤੁ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ ਵਰਗੀ ਧਾਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਰੰਗ ਸਫ਼ੈਦ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਗੁਲਾਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਰਤਨ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਮੋਟਰ ਕਾਰਾਂ, ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਬਾਕਸਾਈਟ ਜਾਂ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਇਸਨੇ ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਟਿਨ ਵਰਗੀਆਂ ਧਾਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਦੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੀ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਤੇਲ ਦਾ ਖੂਹ ਪੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਮਹਾਨਤਾ – ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਘਰਾਂ, ਵਾਹਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ – ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੇਲ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਗੋਦਾਵਰੀ ਬੇਸਿਨ, ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਰਮੇਰ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਦੇਹਾਤ ਅਤੇ ਕੱਛ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਵਿਚ ਵੀ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦੀ ਲਗਪਗ 75% ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਬੰਬੇ ਹਾਈ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਤੱਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ-

  1. ਪਾਣੀ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਵਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ ।
  2. ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਣੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਵੇ ।
  3. ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਢਲਾਣ ਜਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਉਚਾਈ ਹੋਵੇ ।
  4. ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਡਾ ਜਲ-ਭੰਡਾਰ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਥਾਨ ਹੋਵੇ ।
  5. ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾਉਣ, ਬਿਜਲੀ ਘਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪੂੰਜੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਵੇ ।
  6. ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਹੋਵੇ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

III. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰ ਲਗਪਗ 250 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ? ਕੋਈ ਦੋ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੋਲਾ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ, ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ | ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਘਰ ਵਿਚ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਉਦਯੋਗ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹਨ । ਇਹ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।

ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ – ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਦੋ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ
1. ਕੋਲਾ-ਕੋਲਾ ਕਾਲੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਇਕ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਤਾਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੋਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੋਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤਾਪ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕਿਸਮਾਂ – ਕੋਲੇ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-ਐਂਥਰੇਸਾਈਟ, ਬਿਮੀਨਸ, ਲਿਗਨਾਈਟ ਅਤੇ ਪੀਟ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਐੱਥਰੇਸਾਈਟ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਪੀਟ ਸਭ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਕੋਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਕੋਲੇ ਦੀ ਵੰਡ – ਕੋਲਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ, ਰੂਸ, ਪੋਲੈਂਡ ਅਤੇ ਯੂ. ਕੇ. ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਕੋਲੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਲਗਪਗ 4% ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੋਲਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ ਦਾ ਕੋਲੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਲਗਪਗ 33% ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਔਡੀਸ਼ਾ (ਉੜੀਸਾ), ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਸੀਮਾਂਧਰ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਅਸਾਮ, ਬਿਹਾਰ ਆਦਿ ਹਨ । ਮੇਘਾਲਿਆ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਆਦਿ ਰਾਜ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

2. ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ – ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਨੂੰ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਅਤੇ ਚੱਟਾਨੀ ਤੇਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਪਰਤਦਾਰ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਇਸਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸਨੂੰ ‘ਤਰਲ ਸੋਨੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਕੂਟਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜਹਾਜ਼ ਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਇਕ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਿਤ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਗਲਣਸੜਨ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਕੱਚਾ ਤੇਲ (Crude oil) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਤੇਲ-ਸੋਧਕ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੰਡ – ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ., ਰੂਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਚੀਨ ਇਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ ਈਰਾਨ, ਇਰਾਕ, ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਬਹਿਰੀਨ, ਕੁਵੈਤ ਆਦਿ ਮੱਧ-ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਤੇਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਮੀਰ ਹਨ । ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤੇਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਤੇਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਤੇਲ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਲਗਪਗ 33.4 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤੇਲ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਅਸਾਮ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਗੁਜਰਾਤ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਆਦਿ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੇ ਅਸੀਂ ਹੈਮੇਲਾਈਟ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਧਾਤੂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਧਾਤੂ ਜਿਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲੋਹੇ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ (Alloy) ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਟਨ ਸਟੀਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
6 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਇੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੀ ਧਾਤੁ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ (ਲਗਭਗ 75%) ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਧਾਤੂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੋਨਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਕ ਖਨਿਜ ਕਾਲੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ, ਜੋ ਜਲਨਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਲਈ ਕੁਝ ਕੋਲਾ ਖਰੀਦਿਆ ਪਰੰਤੂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟਿਆ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ।
(i) ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ?
(ii) ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੋਲਾ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਖਰੀਦਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਪੀਟ
(ii) ਐਂਨਥਰੇਸਾਈਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਯੂਰੇਨੀਅਮ, ਥੋਰੀਅਮ, ਬਰੇਲੀਅਮ ਨਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜ ਊਰਜਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਤ ਹਨ । ਇਹ ਖਣਿਜ ਦੀ ਕਿਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਮਾਣੂ, ਖਣਿਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ‘ਤਰਲ ਸੋਨਾ’ ਵੀ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਹਤੱਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਜਾਂ ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਤੋਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਤੇਲ ਦਾ ਖੂਹ ਖੋਦਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੰਬਈ ਹਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

I
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈਆਂ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸ ਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 1
(i) ਲੋਹਾ
(ii) ਚਾਂਦੀ
(iii) ਤਾਂਬਾ
(iv) ਸੋਨਾ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਤਾਂਬਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਕੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 2
(i) ਕੋਲੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਪਿਘਲਾਉ
(ii) ਲੋਹੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਕੋਲਾ ਜਲਾਉਣਾ
(iii) ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ
(iv) ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਕੋਲੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਪਿਘਲਾਉਣਾ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਕਿਸ ਊਰਜਾ ਸਾਧਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 3
(i) ਪਨ ਬਿਜਲੀ
(ii) ਸੌਰ ਊਰਜਾ
(iii) ਪੌਣ ਊਰਜਾ
(iv) ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਪਨ ਬਿਜਲੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਉਰਜਾ ਕੀ ਸਮੱਸਿਆ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 4
(i) ਬਰਬਾਦੀ
(ii) ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ
(iii) ਬਰਬਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ
(iv) ਭੂਮੀ-ਕਾਵ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਬਰਬਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਊਰਜਾ ਸਾਧਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 5
(i) ਪਰੰਪਰਾਗਤ
(ii) ਗੈਰ-ਪਰੰਪਰਾਗਤ
(iii) ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ
(iv) ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਗੈਰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਸਾਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ 6
(i) ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਜਲ ਬਿਜਲੀ
(ii) ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਅਤੇ ਜਲ ਬਿਜਲੀ
(iii) ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਅਤੇ ਕੋਲਾ
(iv) ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਖਣਿਜ ਤੇਲ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ।

II.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਰਾਜ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(i) ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
(ii) ਕੇਰਲ
(iii) ਝਾਰਖੰਡ
(iv) ਕਰਨਾਟਕ ।
ਉੱਤਰ-
(iv)ਕਰਨਾਟਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਜਾਂ ਕੱਚਾ ਤੇਲ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ?
(i) ਪਰਤਦਾਰ
(ii) ਅਗਨੀ
(iii) ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਪਰਤਦਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪਰਮਾਣੂ ਖਣਿਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(i) ਚੂਨਾ ਪੱਥਰ
(ii) ਯੂਰੇਨੀਅਮ
(iii) ਥੋਰੀਅਮ
(iv) ਬੈਰੇਲੀਅਮ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਚੂਨਾ ਪੱਥਰ ।

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. …………………….. ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ………………….. ਰਾਜ ਕੋਲੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ ।
3. ਤੇਲ ਦਾ ਖੂਹ ਪੁੱਟਣ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ………………… ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ.,
2. ਝਾਰਖੰਡ,
3. ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਗ਼ਲਤ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਜਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਪੈਦਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਵਾਲਾ ਸੰਸਾਧਨ ਹੈ ।
2. ਜਵਾਰਭਾਟਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਹੈ ।
3. ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਨਾ ਪੈਂਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
1. (×)
2. (√)
3. (√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਬੰਬਈ ਹਾਈ ਐਂਥਰੇਸਾਈਟ
2. ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੋਲਾ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ
3. ਸਭ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਕੋਲਾ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ
4. ਤਰਲ ਸੋਨਾ ਪੀਟ

ਉੱਤਰ-

1. ਬੰਬਈ ਹਾਈ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ
2. ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੋਲਾ ਐਥਰੇਸਾਈਟ
3. ਸਭ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਕੋਲਾ ਪੀਟ
4. ਤਰਲ ਸੋਨਾ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਹਰੇਕ ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

  1. ਧਾਤੁ ਖਣਿਜ-ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ, ਟੰਗਸਟਨ ਆਦਿ ।
  2. ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ-ਹੀਰਾ, ਜਿਪਸਮ ਆਦਿ ।
  3. ਪਰਮਾਣੂ ਖਣਿਜ-ਯੂਰੇਨੀਅਮ, ਬੋਰੀਅਮ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲੋਹ ਧਾਤੁ ਖਣਿਜਾਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਲੋਹ ਧਾਤੁ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹ. ਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਲੋਹ ਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੱਚਾ ਲੋਹਾ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਕਰੋਮਾਈਟ, ਟੰਗਸਟਨ ਲੋਹ ਧਾਤੁ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੱਕਾ, ਬਾਕਸਾਈਟ, ਟਿਨ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਆਦਿ ਬਿਨਾਂ ਲੋਹ ਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੇ ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਸਟੀਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲੋਹੇ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਬਲੀਚਿੰਗ ਪਾਊਡਰ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ, ਪੇਂਟ, ਬੈਟਰੀਆਂ ਆਦਿ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਕਿੰਨਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ ? ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਦੂਸਰਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਰਨਾਟਕ, ਉੜੀਸਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਗੋਆ ਵਿਚ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਾਂਸਾ (Bronze) ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਂਸਾ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਦਿਨ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਂਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਔਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਤਾਂਬਾ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਦੱਸੋ । ( Imp.)
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਤਾਂਬਾ, ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਰੂਸ, ਚਿੱਲੀ, ਜਾਂਬੀਆ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਜ਼ਾਇਰੇ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਸਿੰਘਭੂਮ (ਝਾਰਖੰਡ), ਬਾਘਾਟ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਅਤੇ ਝੂਝਨੁ ਅਤੇ ਅਲਵਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕਸਾਈਟ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਤਾਂਬਾ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਕਸਾਈਟ ਉਤਪਾਦਕ ਰਾਜ ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਹਨ । ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ ਕਾਲਾ ਹਾਂਡੀ ਅਤੇ ਕੋਰਾਪੁਟ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਜਾਮਨਗਰ ਅਤੇ ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ, ਤਾਂਬਾ ਉਤਪੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੋਨੇ ਦੇ ਕੀ ਉਪਯੋਗ ਹਨ ? ਉੱਤਰ-ਸੋਨਾ ਇਕ ਬਹੁਮੁੱਲੀ ਧਾਤੂ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਪਯੋਗ ਹਨ-

  1. ਇਸ ਤੋਂ ਗਹਿਣੇ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਜਾਵਟੀ ਵਸਤੁਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  2. ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ, ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕੁੱਲ ਸੋਨੇ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਭਾਗ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੋਨਾ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੁੱਲ ਸੋਨੇ ਦਾ ਲਗਪਗ 70% ਭਾਗ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਅਬਰਕ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਬਰਕ ਇਕ ਕਾਲਾ, ਭੂਰਾ ਜਾਂ ਸਫੈਦ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਅਧਾਤੂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਲਾ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ, ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੂਰਜੀ ਊਰਜਾ, ਪੌਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਲਹਿਰਾਂ, ਜਵਾਰਭਾਟਾ, ਭੂਮੀਗਤ ਤਾਪ ਊਰਜਾ, ਗੋਬਰ ਸ਼ਕਤੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਧਨ ਸਸਤੇ, ਦੁਬਾਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰਹਿਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਅਤੇ ਉੱਚਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਧਨ ਦੀ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਬਰਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਅਬਰਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ., ਰੂਸ, ਭਾਰਤ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਹਨ | ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅਬਰਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਘੱਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਪੈਦਾਵਾਰ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸਦੀ ਮੰਗ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਵਰਗੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਵੱਧਦਾ ਹੋਇਆ ਉਪਯੋਗ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਬਰਕ ਦੀ ਕੁੱਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ 90% ਭਾਗ ਚਾਰ ਰਾਜਾਂ ਸੀਮਾਂਧਰ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਿਹਾਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਕੇਰਲਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਛਤੀਸਗੜ੍ਹ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਆਦਿ ਰਾਜ ਵੀ ਅਬਰਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅਬਰਕ ਉਤਪਾਦਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲੌਰ, ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਜੈਪੁਰ, ਉਦੈਪੁਰ, ਭੀਲਵਾੜਾ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗਯਾ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰੀਬਾਗ਼ (ਬਿਹਾਰ) ਹਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Solutions Chapter 3 ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਰਮਾਣੂ ਖਣਿਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਮਾਣੂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਊਰਜਾ (ਸ਼ਕਤੀ) ਨੂੰ ਪਰਮਾਣੂ ਊਰਜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ, ਥੋਰੀਅਮ, ਲੀਥੀਅਮ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖਣਿਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

  1. ਯੂਰੇਨੀਅਮ – ਸਿੰਘਭੂਮ, ਹਜ਼ਾਰੀਬਾਗ਼ (ਝਾਰਖੰਡ), ਗਯਾ (ਬਿਹਾਰ), ਸਹਾਰਨਪੁਰ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਅਤੇ ਉਦੈਪੁਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ।
  2. ਥੋਰੀਅਮ – ਕੇਰਲਾ, ਝਾਰਖੰਡ, ਬਿਹਾਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਰਾਜ ।
  3. ਲੀਥੀਅਮ – ਝਾਰਖੰਡ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਕੇਰਲਾ ਰਾਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਣ – ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਊਰਜਾ (ਸ਼ਕਤੀ) ਦੇ ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਸੌਰ ਊਰਜਾ, ਵਾਯੂ ਸ਼ਕਤੀ, ਭੂ-ਤਾਪੀ ਉਰਜਾ, ਜਵਾਰ ਭਾਟਾ ਆਦਿ ਹਨ ।

  • ਸੌਰ ਊਰਜਾ ਤੋਂ ਵੀ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ ।
  • ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪੌਣਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਵਾਯੂ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਵੀ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ ।
  • ਭੂ-ਤਾਪੀ ਸ਼ਕਤੀ (Geo-thermal Energy) ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੂਸ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਭੂ-ਤਾਪੀ ਊਰਜਾ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਜਵਾਰਭਾਟਾ (Tides) ਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀ ਸਾਧਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬਿਜਲੀ ਨੂੰ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਨਦੀਆਂ ‘ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਭੇਜ ਕੇ ਟਰਬਾਈਨਾਂ ਘੁੰਮਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਟਰਬਾਈਨਾਂ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ’ਤੇ ਰਗੜ ਦੇ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ – ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ., ਰੂਸ, ਜਾਪਾਨ, ਜਰਮਨੀ, ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਇਟਲੀ, ਪੋਲੈਂਡ, ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਸੰਸਾਰ ਦੀ 31% ਪਣਬਿਜਲੀ ਕੇਵਲ ਯੂ. ਐੱਸ. ਏ. ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ – ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਲ-ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੇਵਲ 1% ਭਾਗ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲ ਸਾਧਨ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

  1. ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ।
  2. ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੰਗਾ, ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਕਾਰਨ, ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵਹਿੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉੱਤਰੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਲ ਸੰਭਾਵਿਤ ਜਲ ਬਿਜਲੀ ਸਾਧਨ ਦਾ 18% ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਰਖਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਮਰੱਥਾ ਘੱਟ ਹੈ ।

ਵੰਡ – ਗੋਆ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕ, ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਪੰਜਾਬ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਔਡੀਸ਼ਾ (ਉੜੀਸਾ) ਅਤੇ ਕੇਰਲ ਰਾਜਾਂ ਕੋਲ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ । ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਪਰਬਤੀ ਰਾਜ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

  1. ਕਰਨਾਟਕ ਵਿਚ ਨਾਗਾ-ਅਰਜੁਨ ਸਾਗਰ ਬੰਨ੍ਹ,
  2. ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਿਡ ਸਿਸਟਮ,
  3. ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਟਾਟਾ ਹਾਈਡੋ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਿਕ ਬ੍ਰਿਡ,
  4. ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ ਹੀਰਾਕੁਝ ਬੰਨ੍ਹ,
  5. ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਪੰਡੋਹ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਅਤੇ ਭਾਖੜਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Hindi रचना निबंध लेखन (2nd Language)

Punjab State Board PSEB 8th Class Hindi Book Solutions Hindi Rachana Nibandh Lekhan निबंध लेखन Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 8th Class Hindi Rachana निबंध लेखन (2nd Language)

श्री गुरु नानक देव जी

सिक्खों के पहले गुरु नानक देव जी का जन्म सन् 1469 ई० में लाहौर के निकट स्थित ‘राय भोए की तलवंडी (वर्तमान में पाकिस्तान स्थित ननकाना साहब)’ में हुआ। इनकी माता का नाम तृप्ता देवी जी तथा पिता का नाम मेहता कालू राय था। बचपन से आप आत्म-चिंतन में लीन रहा करते थे और आपका अधिकतर समय साधु संतों की सेवा में बीतता था। गुरु नानक देव जी का विवाह बटाला निवासी मूलचन्द की सुपुत्री सुलक्खणी जी के साथ हुआ जिनसे इन्हें दो पुत्र-श्रीचन्द और लखमी दास प्राप्त हुए।

जब गुरु नानक देव जी 20 वर्ष के हुए तब वह ज़िला कपूरथला के सुल्तानपुर लोधी नामक स्थान में अपनी बहन नानकी के पास आ गए। वहाँ इनके बहनोई ने इन्हें वहाँ के गवर्नर दौलत खाँ के यहाँ मोदीखाने में नौकरी दिलवा दी। यहीं गुरु नानक देव जी के तोलने में तेरह-तेरह की जगह ‘तेरा-तेरा’ रटने की कथा भी विख्यात है। यहीं उनके बेईं में प्रवेश करने और तीन दिन तक अदृश्य रहने की घटना घटी। वास्तव में उन दिनों गुरु जी ‘सच्चखण्ड’ में पहुँच गए थे। यहीं गुरु जी ने ‘न को हिन्दू न को मुसलमान’ की घोषणा की।

सन् 1500 से 1521 तक गुरु जी ने देश-विदेश की चार.यात्राएँ की जो गुरु जी की चार उदासियों के नाम से प्रसिद्ध हैं। इन यात्राओं में गुरु जी ने हिन्दुओं और मुसलमानों के तीर्थ रथानों की यात्रा भी की और वहाँ के पंडितों और मुल्लाओं के आडंबर का खंडन करते हुए उन्हें रागात्मक भक्ति का उपदेश दिया।

जीवन के अन्तिम भाग सन् 1521 से 1539 गुरु जी करतारपुर (पाकिस्तान) में रहे। वहाँ उन्होंने अनेक गोष्ठियों का आयोजन किया। इनमें सिद्ध गोष्ठी विशेष उल्लेखनीय है। सन् 1539 ई० में गुरु गद्दी भाई लहना जी, जो बाद में गुरु अंगद देव जी कहलाए, को सौंप कर ईश्वरीय ज्योति में विलीन हो गए।

गुरु तेग़ बहादुर जी

गुरु तेग़ बहादुर जी ने धर्म की रक्षा के लिए जो बलिदान दिया, उसके कारण उन्हें हिन्द की चादर या धर्म की चादर कहा जाता है। गुरु तेग़ बहादुर जी का जन्म 1 अप्रैल सन् 1621 ई० (5 वैसाख सं० 1678) को अमृतसर में छठे गुरु हरगोबिन्द जी के घर हुआ।

आतार में यह पवित्र स्थान ‘गुरु के महल’ के नाम से जाना जाता है। आपका बचपन का नाम त्यागमल था। सन् 1635 ई० में 14 वर्षीय त्यागमल ने सिक्खों और मुग़ल सेना के बीच करतारपुर में हुए युद्ध में तलवार के ऐसे जौहर दिखाए कि प्रसन्न होकर उनका नाम तलवार के धनी अर्थात् तेग़ बहादुर रख दिया।

गुरु तेग़ बहादुर जी के पिता सैनिक गतिविधियों का संचालन करने के लिए कीरतपुर आ गए परन्तु गुरु तेग बहादुर जी अपने ननिहाल बाबा बकाला में ही रहे और प्रभचिंतन में अपना समय बिताने लगे। सन् 1645 में इनके पिता ने अपने पौत्र हरराय को गुरु गद्दी

निबन्ध-लेखन सौंप दी किन्तु गुरु तेग़ बहादुर जी ने कोई आपत्ति नहीं की। बाबा बकाला में आप कोई बीस वर्ष तक रहे। 30 मार्च, सन् 1664 में गुरु हरकृष्ण जी के ज्योति जोत समाने के बाद उन्हीं के आदेशानुसार गुरु तेग़ बहादुर जी अगस्त, 1664 ई० में गुरु गद्दी पर आसीन हुए। गुरु गद्दी मिलने के बाद आप 1664 में हरमन्दिर साहब दर्शनों के लिए गए किन्तु मसन्दों ने उन्हें दर्शन नहीं करने दिये और गुरु घर को ताले लगा दिये। इस पर बिना रुष्ट हुए आप निकट के गाँव वल्ला में चले गए। ग्रंथियों की क्षमा याचना के बाद भी गुरु जी हरमन्दिर साहब नहीं गए और वापस बाबा बकाला लौट आए।

गुरु तेग़ बहादुर जी ने धर्म प्रचार के लिए किसी सुरक्षित स्थान के लिए बिलासपुर के राजा से माखोवाल गाँव से कुछ ज़मीन खरीदी। वहाँ अपनी माता के नाम पर चक्क नानकी’ नामक नगर बसाया, जो बाद में आनन्दपुर साहब के नाम से विख्यात हुआ। इसी दौरान औरंगज़ेब के हिन्दुओं पर आत्याचार बढ़ रहे थे। उन्हीं अत्याचारों से बचने के लिए गुरु जी के पास कुछ कश्मीरी पण्डित आए और गुरु जी से अपनी सुरक्षा की प्रार्थना की।

गुरु जी ने कहा कि ‘स्थिति किसी महापुरुष का बलिदान चाहती है।’ तभी पास बैठे उनके नौ वर्षीय पुत्र गोबिन्द राय बोल पड़े, ‘पिता जी आपसे बढ़कर बलिदान के योग्य महापुरुष और कौन हो सकता है ?’ गुरु जी अपने पुत्र की बात को समझ गए और धर्म की रक्षा के लिए दिल्ली पहुंच गए। उन्हें बन्दी बना लिया गया और इस्लाम धर्म स्वीकार करने के लिए कहा गया। गुरु जी अपने धर्म पर अडिग रहे। 11 नवम्बर, सन् 1675 ई० को गुरु जी ने चाँदनी चौक में शहीदी प्राप्त की। वहीं आजकल गुरुद्वारा शीशगंज स्थित है।

गुरु गोबिन्द सिंह जी

महान योद्धा, कुशल प्रशासक, प्रबुद्ध धर्म गुरु और योग्य राष्ट्र नायक गुरु गोबिन्द सिंह जी का जन्म 22 दिसम्बर, सन् 1666 ई० को पटना (बिहार) में सिक्खों के नौवें गुरु तेग़ बहादुर जी के घर हुआ। छ: वर्ष की अवस्था तक गुरु जी पटना में ही रहे फिर आप पिता द्वारा बसाए नगर आनन्दपुर साहब में आ गए।

आनन्दपुर में ही एक दिन कुछ कश्मीरी पण्डितों ने आकर गुरु तेग़ बहादुर जी से अपनी सुरक्षा की प्रार्थना की। गुरु जी ने कहा, ‘स्थिति किसी महापुरुष का बलिदान चाहती है।’ पास बैठे नौ वर्षीय बालक गोबिन्दराय ने कहा, ‘पिता जी आपसे बढ़कर बलिदान योग्य महापुरुष कौन हो सकता है।’ पुत्र की बात समझ कर गुरु जी ने दिल्ली के चाँदनी चौक में 11 नवम्बर, सन् 1675 ई० में शहीदी प्राप्त की।

नवम् गुरु की शहीदी के बाद नौ वर्ष की अवस्था में गोबिन्द राय जी गुरु गद्दी पर बैठे। गद्दी पर बैठते ही गुरु जी ने अपनी शक्ति बढ़ानी शुरू कर दी जिससे अनेक राजाओं और मुगल सरदारों को ईर्ष्या होने लगी। इसी ईर्ष्या के फलस्वरूप गुरु जी को पांवटा से छ: मील दूर भंगाणी नामक स्थान पर कहलूर के राजा भीम चन्द के साथ युद्ध लड़ना पड़ा। उस युद्ध में गुरु जी को पहली जीत प्राप्त हुई। इसके बाद गुरु जी ने पहाड़ी राजाओं की ओर से लड़ते हुए नादौन में आलिफ खाँ को पराजित किया। इस युद्ध से पहाड़ी राजाओं को गुरु जी की शक्ति का पता चल गया।

सन् 1699 की वैशाखी को गुरु जी ने खालसा पंथ की स्थापना की। उन्होंने आनन्दपुर साहिब में पाँच प्यारों को अमृत छकाया और उनसे स्वयं अमृत छका। इस अवसर पर गुरु जी ने अपना नाम गोबिन्द राय से गोबिन्द सिंह कर लिया और अपने सब शिष्यों को अपने नाम के साथ सिंह लगाने का आदेश दिया।

गुरु जी की शक्ति को बढ़ता देख औरंगजेब ने उसे समाप्त करने का निश्चय कर लिया। अप्रैल 1704 को मुगल सेना ने आनन्दपुर साहब को घेर लिया। यह घेरा दिसम्बर 1704 तक जारी रहा। मुग़ल सेना ने उन्हें भरोसा दिलाया कि आनन्दपुर साहब को छोड़ने पर उन्हें कोई हानि नहीं पहुँचाई जाएगी। किन्तु सरसा नदी को पार करते समय मुग़ल सेना ने विश्वासघात करते हुए गुरु जी की सेना पर आक्रमण कर दिया। अफरातफरी में गुरु जी की माता और दोनों छोटे साहिबजादे उनसे बिछुड़ गए। गुरु जी किसी तरह चमकौर की गढ़ी पहुँचे। चमकौर के युद्ध में सिक्खों ने मुग़ल सेना का डटकर मुकाबला किया। इस युद्ध में गुरु जी के दोनों बड़े साहिबजादे अजीत सिंह और जुझार सिंह शहीद हो गए। उधर गुरु जी के दोनों छोटे साहिबजादों जोरावार सिंह और फतेह सिंह को सरहिन्द के नवाब ने जीवित दीवार में चुनवाकर शहीद कर दिया। अपने चारों साहिबजादों की कुर्बानी से गुरु जी विचलित नहीं हुए।

अपने अन्तिम दिनों में गुरु जी नांदेड़ (महाराष्ट्र) में रहने लगे। वहीं एक दिन गुल खाँ नामक पठान ने उन्हें छुरा घोंप दिया। गुरु जी का घाव कई दिनों बाद भरा। अभी वे पूरी तरह स्वस्थ नहीं हुए थे कि एक कठोर धनुष पर चिल्ला चढ़ाते हुए उनका घाव खुल गया और 7 अक्तूबर, सन् 1708 को गुरु जी ज्योति जोत समा गए।

महात्मा गाँधी

देश के महान् नेता महात्मा गाँधी का पूरा नाम मोहन दास कर्मचन्द गाँधी था। इनका जन्म 2 अक्तूबर, सन् 1869 को गुजरात के पोरबन्दर नामक स्थान पर हुआ। इनके पिता पोरबन्दर, राजकोट और बीकानेर राज्यों के दीवान पद पर रहे। इनकी माता पुतलीबाई बड़ी धर्मनिष्ठ स्वभाव वाली स्त्री थी। उन्हीं की शिक्षा का बाल मोहनदास पर यथेष्ठ प्रभाव पड़ा। सन् 1887 में इन्होंने मैट्रिक की परीक्षा पास की। सन् 1888 में आप इंग्लैण्ड में बैरिस्ट्री पढ़ने के लिए चले गए। इंग्लैण्ड से वापस आकर आप ने पोरबन्दर में वकालत शुरू कर दी। कुछ समय पश्चात् इन्हें एक मुकद्दमे के सिलसिले में दक्षिणी अफ्रीका जाना पड़ा। वहां आप ने भारतीयों के साथ होने वाले दुर्व्यवहार से आहत होकर आपने एक आन्दोलन चलाया जिसके कारण वहाँ भारतीयों के सम्मान की रक्षा होने लगी।

भारत लौटकर गाँधी जी ने देश की राजनीति में भाग लेना शुरू कर दिया। सन् 1914 के प्रथम महा युद्ध में आपने अंग्रेज़ों की इस शर्त पर सहायता की कि युद्ध जीतने की सूरत में अंग्रेज़ भारत को आजाद कर देंगे किन्तु अंग्रेजों ने विश्वासघात करते हुए रोल्ट एक्ट और जलियांवाला बाग के नरसंहार की घटना पुरस्कार रूप में दी।

सन् 1920 में गाँधी जी ने असहयोग आन्दोलन शुरू किया जिसमें हिंसा आ जाने पर सन् 1922 में इन्होंने यह आन्दोलन वापस ले लिया। सन् 1930 में गाँधी जी ने नमक आन्दोलन शुरू किया। सन् 1942 में गाँधी जी ने देश को भारत छोड़ो का नारा दिया। इसी दौरान देश की जनता सरदार भगत सिंह और चन्द्र शेखर जैसे क्रांतिकारियों के बलिदान से जागरूक हो चुकी थी। नेता जी सुभाष चन्द्र बोस की आजाद हिन्द फौज के बढ़ते आक्रमण से डरकर अंग्रेज़ों ने 15 अगस्त, सन् 1947 को भारत को एक स्वाधीन देश घोषित कर दिया किन्तु जाते-जाते अंग्रेज़ देश का बंटवारा कर गए जिसके परिणामस्वरूप देश में हिन्दू मुस्लिम दंगे भड़क उठे। दंगों को शान्त करने के लिए गाँधी जी ने मरण व्रत रखा।

30 जनवरी, सन् 1948 की शाम 6 बजे नात्थूराम गोडसे नामक युवक ने गाँधी जी की हत्या कर दी। इस तरह देश से एक युग पुरुष उठ गया।

पंजाब केसरी लाला लाजपत राय

पंजाब केसरी लाला लाजपत राय जी का जन्म 28 जनवरी, सन् 1865 ई० में ज़िला फिरोजपुर के एक गाँव दुडिके में हुआ। सन् 1880 में मैट्रिक की परीक्षा पास करने के बाद आपने मुख्तारी की परीक्षा पास की और हिसार में वकालत शुरू कर दी। सन् 1892 में आप लाहौर चले गए। वहाँ उन्होंने कई वर्षों तक बिना वेतन लिए डी० ए० वी० कॉलेज में अध्यापन कार्य किया। आपने अपने गाँव दुडिके में अपने पिता के नाम पर राधा कृष्ण हाई स्कूल खोला।

लाला जी का राजनीति में प्रवेश संयोग से हुआ। उस समय सर सैय्यद अहमद खां मुसलमानों को भड़काने वाले और राष्ट्र विरोधी लेख लिख रहे थे। लाला जी पहले व्यक्ति थे जिसने इसके विरुद्ध आवाज़ उठाई। इसी के परिणामस्वरूप सन् 1888 में कांग्रेस के इलाहाबाद अधिवेशन में लाला जी का जोरदार स्वागत हुआ। सन् 1893 के कांग्रेस अधिवेशन में भी लाला जी ने ओजपूर्ण भाषण दिए और कांग्रेस को अपनी कार्रवाई अंग्रेज़ी में न कर हिन्दुस्तानी में करने पर विवश कर दिया।

लाला जी सन् 1902, सन् 1908 और सन् 1913 में इंग्लैंड गए और वहाँ के लोगों को अपने भाषणों और लेखों द्वारा भारत की वास्तविक स्थिति से अवगत करवाया। सन् 1914 में प्रथम महायुद्ध छिड़ने पर लाला जी अमेरिका चले गए। वहाँ उन्होंने ‘इंडियन होम लीग’ की स्थापना की और ‘यंग इंडिया’ नामक साप्ताहिक पत्र भी निकाला।

देश में वापस आने पर सन् 1921 में लाला जी को कांग्रेस के विशेष अधिवेशन का अध्यक्ष चुना गया। महात्मा गाँधी के असहयोग आन्दोलन में भाग लेने पर इन्हें जेल भी जाना पड़ा।

30 अक्तूबर, सन् 1928 को साइमन कमीशन लाहौर पहुँचा। सरदार भगत सिंह की नौजवान भारत सभा ने इसका विरोध किया। इस विरोध प्रदर्शन की अगुवाई लाला जी ही कर रहे थे। जुलूस पर लाठीचार्ज किया गया। लाहौर के डी० एस० पी० सांडर्स ने लाला जी पर ताबड़तोड़ लाठियाँ बरसाईं। जिसके परिणामस्वरूप 17 नवम्बर, सन् 1928 की सुबह लाला जी का देहान्त हो गया। बाद में सरदार भगत सिंह ने सांडर्स की हत्या कर लाला जी की मौत का बदला लिया।

शहीदे आज़म सरदार भगत सिंह

देश की स्वतन्त्रता के लिए शहीद होने वालों में सरदार भगत सिंह का नाम प्रमुख है। सरदार भगत सिंह का जन्म 28 सितम्बर, सन् 1907 को ज़िला लायलपुर (पाकिस्तान) के गाँव बंगा में हुआ। आपका पैतृक गाँव नवांशहर के निकट खटकड़ कलां है। आपकी आरम्भिक शिक्षा गाँव में ही हुई। फिर आपने लाहौर के डी०ए०वी० स्कूल से मैट्रिक पास की। कॉलेज में दाखिला लेते ही आप क्रान्तिकारियों के सम्पर्क में आ गए, जिसके परिणामस्वरूप आपने पढ़ाई छोड़ दी। देश भक्ति और क्रान्ति के संस्कार भगत सिंह को विरासत में मिले थे। आपके पिता किशन सिंह और चाचा अजीत सिंह इन्कलाबी गतिविधियों में भाग लेते रहे थे।

सरदार भगत सिंह महात्मा गाँधी की अहिंसावादी नीति को पसन्द नहीं करते थे। क्योंकि उनका विचार था अहिंसात्मक आन्दोलन से देश को आजादी नहीं मिल सकती। इसी उद्देश्य से उन्होंने सन् 1926 में ‘नौजवान भारत सभा’ का गठन किया। उनके जोश और उत्साह को देखकर महात्मा गाँधी को भी मानना पड़ा कि जिस वीरता और साहस का ये नौजवान प्रदर्शन कर रहे थे उसकी उपेक्षा नहीं की जा सकती। सरदार भगत सिंह और क्रान्तिकारी साथियों का समर्थन कांग्रेस के वरिष्ठ नेताओं पं० जवाहर लाल नेहरू और सुभाष चन्द्र बोस ने भी किया।

9 सितम्बर, सन् 1928 में दिल्ली के फिरोजशाह कोटला मैदान में क्रान्तिकारी युवकों की एक बैठक हुई, जिसमें हिन्दुस्तान समाजवादी प्रजातन्त्र सेना का गठन किया गया। सरदार भगत सिंह इसके सचिव और चन्द्र शेखर आजाद को कमांडर बनाया गया।

30 अक्तूबर, सन् 1928 को साइमन कमीशन लाहौर पहुँचा। नौजवान भारत सभा ने उसके विरोध में प्रदर्शन किया। इस प्रदर्शन में जुलूस की अगुवाई कर रहे लाला लाजपत राय घायल हो गए। 17 नवंबर, सन् 1928 को उनका निधन हो गया। सरदार भगत सिंह ने लाला जी पर लाठियाँ बरसाने वाले डी० एस० पी० सांडर्स की हत्या कर अपने प्रिय नेता की हत्या का बदला ले लिया। गिरफ्तारी से बचने के लिए आप भेस बदलकर रातों-रात लाहौर से निकलकर बंगाल चले गए।

ब्रिटिश सरकार की शोषण नीतियों के प्रति विरोध प्रकट करने के लिए सरदार भगत सिंह और बटुकेश्वर दत्त ने 8 अप्रैल, सन् 1929 को केन्द्रीय विधानसभा में एक धमाके वाला खाली बम फेंका। वे वहाँ से भागे नहीं बल्कि इन्कबाल जिंदाबाद के नारे लगाते रहे। सरदार भगत सिंह जानते थे कि अंग्रेजी सरकार इस जुर्म में उन्हें फाँसी की सज़ा देगी। वे अपनी कुर्बानी से देश में जागृति लाना चाहते थे।

17 अक्तूबर, सन् 1930 को सरदार भगत सिंह, राजगुरु और सुखदेव को फाँसी की सज़ा सुना दी गई। सज़ा सुनाए जाने के अवसर पर सरदार भगत सिंह और उनके साथियों ने ‘इन्कलाब ज़िन्दाबाद’ के खूब नारे लगाए। उनकी फांसी की सज़ा के बारे में सुनकर जनता में खूब रोष फैल गया। अंग्रेज़ी सरकार ने जनता के रोष से डरकर 23 मार्च, सन् 1931 को ही लाहौर जेल में फाँसी दे दी और उनके शव सतलुज किनारे हुसैनीवाला नामक स्थान पर जला दिए।

सरदार भगत सिंह ने शहीदी पाकर भारतीय जनता में एक नया जोश भर दिया। आखिर 15 अगस्त, सन् 1947 को हमारा देश आजाद हुआ। भारतवासी सदा उनके ऋणी रहेंगे।

स्वामी विवेकानन्द

कलकत्ता हाईकोर्ट में सफल वकील श्री विश्वनाथ दत्त के घर 12 जनवरी, सन् 1863 को स्वामी विवेकानन्द का जन्म हुआ। उनका बचपन का नाम नरेन्द्र दत्त था। इनकी माता भुवनेश्वरी देवी इन्हें स्नेह से केवल रामायण व महाभारत की कहानियाँ सुनाकर साहसी, बहादुर और निडर बनाने की प्रेरणा देती थी। नरेन्द्र उन्हें अपना प्रथम गुरु मानते थे। उन्हीं से नरेन्द्र ने अंग्रेजी और बंगला भाषाएँ सीखीं। परिणामतः नरेन्द्र में प्रारम्भ से ही देश-प्रेम, त्याग, तपस्या और ध्यान के संस्कार फलने फूलने लगे। स्नातक की डिग्री प्राप्त करने के पश्चात् इनके पिता इनका विवाह कर देना चाहते थे किन्तु नियति को कुछ और ही मंजूर था। नरेन्द्र परमहंस राम कृष्ण के सम्पर्क में आए और उनकी असाधारण आध्यात्मिक व धार्मिक उपलब्धियों से प्रभावित होकर उनके शिष्य बन गए और सन् 1883 में उन्होंने संन्यास ले लिया और नरेन्द्र दत्त से स्वामी विवेकानन्द हो गए। 16 अगस्त, सन् 1886 परमहंस राम कृष्ण का देहान्त हो जाने पर उन्होंने अपने साथी संन्यासियों और भक्तजनों ने मिलकर रामकृष्ण मिशन की स्थापना की। इस संस्थान ने देश और विदेश में अनेक प्रशंसनीय और अभूतपूर्ण कार्य किये हैं।

उन्नीसवीं शताब्दी के अन्त में कलकत्ता में प्लेग का भयंकर रोग फैल गया। स्वामी जी ने अनेक रोगियों को मौत के मुँह से बचाया। उनकी सेवा की और बंगाल से प्लायन करने से रोका। सेवा कार्य में धन की कमी आने पर उन्होंने अपना बैलूर मठ बेचने का निर्णय किया। यह सुनकर बहुत से धनवान् लोगों ने उन्हें धन दिया जिससे सेवा कार्य बिना किसी बाधा के चलता रहा।

11 सितम्बर, सन् 1893 को अमरीका के शिकागो शहर में स्वामी जी ने विश्व धर्म सम्मेलन की धर्म संसद् में जो ओजस्वी, ज्ञानपूर्ण और मौलिक भाषण दिया उससे प्रभावित होकर लाखों अमरीकन उनके भक्त और शिष्य बन गए। उनके प्रवचनों से अमरीका में धूम मच गई। स्वामी जी लगभग ढाई वर्षों तक अमरीका में रहे और वहाँ भारतीय संस्कृति, अध्यात्म व वेदान्त का प्रचार-प्रसार करते रहे।

भारत लौटने पर उनका भव्य स्वागत किया गया। सारे देश ने उन्हें सिर आँखों पर बैठाया। किन्तु 4 जुलाई, सन् 1902 को इस धर्म वीर, कर्म सूर्य और ज्ञान समुद्र का मात्र 39 वर्ष की अवस्था में निधन हो गया।

स्वामी जी का यह सन्देश हमें सदा प्रेरणा देता रहेगा। “जिस समय तुम भयभीत होते हो, उसी समय तुम दुर्बल होते हो। भय ही जगत में सब अनर्थ का मूल है। सबसे पहले हमारे नवयुवक बलवान होने चाहिए, धर्म बाद में आवेगा मेरे तरुण मित्रो निडर और बलवान बनो।”

सतगुरु राम सिंह जी

नामधारी सिक्ख समुदाय के संस्थापक सतगुरु राम सिंह जी का जन्म 3 फरवरी, सन् 1816 ई० में जिला लुधियाना के एक गाँव राइयाँ में बाबा जस्सा सिंह जी के घर हुआ। छ: वर्ष की छोटी सी आयु में आपका विवाह कर दिया गया। युवावस्था में आप महाराजा रणजीत सिंह के पुत्र नौनिहाल सिंह की फौज में भर्ती हो गए। कुछ समय बाद नौकरी छोड़कर श्री भैणी साहब में आकर प्रभु सिमरन और समाज सेवा में लग गए। साथ ही देश को आजाद करवाने के लिए यत्न करने लगे।

12 अप्रैल, सन् 1857 ई० को वैशाखी के पावन दिन आपने पाँच शिष्यों को अमृतपान कराकर नामधारी सिक्ख समुदाय की नींव रखी। गुरु जी ने लोगों में आत्म सम्मान जगाने, भक्ति और वीरता पैदा करने तथा सामाजिक कुरीतियों को दूर करने का प्रचार शुरू किया। गुरु जी ने देश में कई जगह प्रचार केन्द्र स्थापित किए और प्रत्येक केन्द्र को सूबे की संज्ञा दी। गुरु जी के उपदेशों से प्रभावित होकर हज़ारों लोग नामधारी बन गए। अंग्रेजी शासन के विरुद्ध कूकें (हुंकार) मारने के कारण इतिहास में नामधारी सिक्ख कूका नाम से प्रसिद्ध हो गए।

कूका समुदाय के प्रमुख धार्मिक सिद्धान्त-नामधारी ईश्वर को एक मानते हैं। गुरवाणी का पाठ, पाँच ककारों का धारण करना, सफेद रंग के कपड़े पहनना, सफेद रंग की ऊन के 108 मनकों की माला धारण करना इनके मुख्य धार्मिक सिद्धान्त हैं।

सामाजिक बुराइयों का विरोध-सत् गुरु राम सिंह जी ने अनेक सामाजिक बुराइयों का विरोध करते हुए जन साधारण को जागरूक किया। इनमें बाल विवाह, कन्या वध, गौवध, पुरोहितवाद, मूर्ति पूजा, माँस एवं नशीले पदार्थों के सेवन का विरोध प्रमुख थीं। गुरु जी ने दहेज प्रथा का विरोध करते हुए मात्र सवा रुपए में सामूहिक अंतर्जातीय विवाह की प्रथा आरम्भ की।

स्वतन्त्रता संग्राम में नामधारी समुदाय का योगदान-नामधारी समुदाय ने राष्ट्रीय भावना से ओत-प्रोत राजनीतिक गतिविधियों में भी सक्रिय भाग लिया। सतगुरु राम सिंह जी ने भारत को आजाद कराने के उद्देश्य से असहयोग व स्वदेशी आन्दोलन आरम्भ किया। इसी आन्दोलन का महात्मा गाँधी ने सन् 1920 में प्रयोग किया। गुरु जी ने अपनी अलग डाक व्यवस्था के प्रबन्ध कर लिए। उन्होंने अंग्रेज़ी अदालतों और स्कूलों का बहिष्कार कर न्याय और शिक्षा के अपने प्रबन्ध किये। अंग्रेज़ों को लगने लगा कि गुरु जी ने एक समानान्तर सरकार बना ली है। नामधारी सिक्खों ने अंग्रेजों द्वारा स्थापित गौवध के लिए बनाये जाने वाले बूचड़खानों का डटकर विरोध किया। उन्होंने ऐसे बूचड़खानों पर हमला करके अंग्रेजों को बता दिया कि भारतीय अपने धर्म में किसी का हस्तक्षेप सहन नहीं कर सकते।

अंग्रेज़ों से विरोध करने के कारण सन् 1871 में रायकोट, अमृतसर और लुधियाना में 9 नामधारी सिक्खों को फाँसी दी और सन् 1872 में मालेरकोटला के खुले मैदान में 65 नामधारियों को खड़े करके तोपों से उड़ाकर शहीद कर दिया। नामधारियों के आन्दोलन को सरकार विरुद्ध घोषित करके गुरु जी को गिरफ्तार करने रंगून (तत्कालीन बर्मा) भेज दिया गया जहाँ सन् 1885 में गुरु जी ने इस नश्वर शरीर को त्यागा।

सत् गुरु राम सिंह जी द्वारा चलाया नामधारी समुदाय आज भी भैणी साहब से सादा, पवित्र और आडम्बर रहित जीवन का प्रचार कर रहा है। आजकल गुरु गद्दी पर सत् गुरु जगजीत सिंह जी महाराज विराजमान हैं।

बाबा साहब अम्बेदकर

बाबा साहब अम्बेदकर का जन्म 14 अप्रैल, सन् 1891 को मध्य प्रदेश में इन्दौर के निकट मऊ-छावनी नामक स्थान पर हुआ। आपके पिता श्री राम जी राव ने आपका नाम भीम राव रखा। आपने सोलह वर्ष की अवस्था में मैट्रिक की परीक्षा पास कर ली। स्कूल में ही एक अध्यापक ने इनके नाम के साथ अम्बेदकर शब्द जोड़ दिया।

स्कूली जीवन में अम्बेदकर जी को कई कठिनाइयाँ सहनी पड़ीं, किन्तु अम्बेदकर जी ने हिम्मत नहीं हारी और सन् 1912 में बी० ए० की डिग्री प्राप्त कर ली। सन् 1913 में बड़ौदा नरेश से छात्रवृत्ति पाकर आप विदेश चले गए। वहाँ आप सन् 1917 तक रहे और कोलम्बिया विश्वविद्यालय से आपने एम० ए०, पी० एच-डी० एवं एल० एल० बी० की डिग्रियाँ प्राप्त की। स्वदेश लौटकर बड़ौदा राज्य के सैनिक सचिव नियुक्त हुए। कुछ समय पश्चात् आपने आजीविका चलाने के लिए वकालत का पेशा अपना कर निम्न वर्ग को छुआछूत से छुटकारा दिलाने के लिए काम शुरू कर दिया। लोगों में जागृति लाने के लिए आपने ‘बहिष्कृत हितकारिणी’ और ‘बहिष्कृत भारत’ नामक समाचार-पत्र निकाले। सन् 1927 में आप मुम्बई विधानसभा के सदस्य मनोनीत हुए।

इसी बीच महात्मा गाँधी जैसे राष्ट्रीय नेताओं के साथ मिलकर निम्न वर्ग के उत्थान के लिए अनेक कार्य किये, अनेक आन्दोलन चलाये। इनमें 20 मार्च, सन् 1927 में चलाया चोबदार-तालाब सत्याग्रह उल्लेखनीय है।

सन् 1947 में देश की पहली राष्ट्रीय सरकार में आप कानून मन्त्री बने । आपको संविधान सभा का सदस्य बनाया गया। आपके ही प्रयत्नों से भारतीय संविधान को धर्म-निरपेक्ष बनाया। जिसमें प्रत्येक नागरिक को चाहे वह किसी भी जाति, वर्ण का हो, समान अधिकार दिए गए। आप ही के यत्नों से हिन्दी को राष्ट्रभाषा का स्थान मिला।

किन्हीं अज्ञात कारणों से बाबा साहब अम्बेदकर जी ने नागपुर में बौद्ध धर्म में दीक्षा ले ली।

6 दिसम्बर, सन् 1956 को यह महान विभूति इस दुनिया से चाहे सदा के लिए उठ गयी लेकिन उनके कार्यों और ख्याति को कभी कोई नहीं भुला पाएगा।

मेरी क्यूरी

मेरी क्यूरी का नाम उसकी सेवाओं के कारण दुनिया भर में प्रसिद्ध है। वह पहली महिला थी जिसे नोबेल पुरस्कार (इनाम) दिया गया था। मेरी क्यूरी का जीवन हमारे सामने एक महान् आदर्श पेश करता है।

आपका जन्म 7 नवम्बर, सन् 1867 को हुआ। बचपन का नाम ‘मार्यास्कोटोस्को’ था। उसकी चार बहनें और एक भाई था। पिता स्कूल में अध्यापक होने के साथ-साथ देश-भक्त भी थे। देश को रूसी अत्याचारों से मुक्त कराने के लिए उसे नौकरी छोड़नी पड़ी। उन्होंने अपने बच्चों में भी देश-भक्ति की भावना कूट-कूट कर भरी थी।

बचपन में मार्या की बुद्धि अनोखी थी। उसे विज्ञान (साईंस) में रुचि थी। वह हाई स्कूल की परीक्षा में प्रथम आई। उसे स्वर्ण पदक (सोने का मैडल) मिला। मार्या को नृत्य (नाच)
और संगीत का भी शौक था।

23 वर्ष की आयु में मार्या पढ़ने के लिए बहन ब्रोन्या के पास चली गई। उसने विश्वविद्यालय में अपना नाम ‘मेरी’ लिखवाया। वह विज्ञान विभाग की छात्रा थी। वह एम० एससी० में प्रथम आई। उसके बाद वह पैरिस लौट आई।

सन् 1895 में एक युवक “पियरी क्यूरी” से उसका विवाह सम्पन्न हो गया। वह पेरिस के रसायन विज्ञान और भौतिक विज्ञान संस्थान में प्रयोगशाला का अध्यक्ष था। दोनों की विज्ञान में रुचि थी। दोनों इकट्ठे मिल कर अनुसंधान (प्रयोग) करने लगे।

क्यूरी पति-पत्नी हेनरी बेकरेल के प्रयोगों में रुचि लेने लगे। हेनरी बेकरेल पहला वैज्ञानिक था जिसने यह खोज की थी कि यूरेनियम के लवणों में अजीब गुण हैं। उससे विकरित होने वाली किरणें अपारदर्शी पदार्थों को भी बींध सकती हैं। क्यूरी दम्पति ने यह खोज की कि केवल यूरेनियम ही नहीं, बल्कि कई दूसरे तत्वों के परमाणुओं में भी उपरोक्त किरणें विकरित करने (फैलाने) की क्षमता होती है। कुछ समय बाद उन्होंने किरणें विकरित करने वाले एक और अज्ञात तत्व की खोज की। उन्होंने उसका नाम ‘रेडियम’ रखा। इस खोज पर उन्हें सन् 1903 में नोबेल पुरस्कार मिला।

बदकिस्मती से पियरी क्यूरी की दुर्घटना ( हादसे) में मृत्यु हो गई। उसके पति की जगह उसे प्रोफेसर बना दिया गया। उसने पति के काम को आगे बढ़ाया। उसे दूसरा नोबेल पुरस्कार सन् 1911 में मिला।

सन् 1914 में विश्व युद्ध छिड़ा। मेरी क्यूरी ने घायल सैनिकों के लिए कई चिकित्सक दल संगठित किए। एक-दूसरे के माध्यम से डॉक्टरों की सहायता की। घायलों का इलाज किया। सन् 1918 में युद्ध समाप्त हुआ। युद्ध के पश्चात् फिर मेरी क्यूरी पर उपाधियों और पार्टियों की वर्षा हुई।

मेरी क्यूरी का एक ही सन्देश था कि मानव जाति की सेवा में अपने आपको न्योछावर कर दो। उन्होंने यह भी सिद्ध कर दिया कि महिलाएँ हर क्षेत्र में आगे बढ़ सकती हैं। सन् 1934 में मेरी क्यूरी स्वर्ग सिधार गईं।

महाराजा रणजीत सिंह

शेरे पंजाब कहे जाने वाले महाराजा रणजीत सिंह का जन्म 2 नवम्बर, सन् 1780 ई० को गुजरांवाला (पाकिस्तान) में हुआ। आपके पिता का नाम महासिंह था जो सुकरचकिया मिसल के सरदार थे। आपकी माता राजकौर जींद की फुलकिया मिसल के सरदार की बेटी थी। आपका बचपन का नाम बुध सिंह था, किन्तु आपके पिता ने अपनी जम्मू विजय को याद रखने के लिए आपका नाम रणजीत सिंह रख दिया।

महाराजा रणजीत सिंह ने उस समय छोटे-छोटे राज्यों को और मिसलों को एक किया। मुसलमानों और पठानों को हरा कर समय की माँग को देखते हुए रोपड़ (रूपनगर) के स्थान पर अंग्रेजों के साथ समझौता कर एक सुदृढ़ सिक्ख राज्य की स्थापना की।

महाराजा रणजीत सिंह एक महान् योद्धा और कुशल प्रशासक थे। दस वर्ष की आयु में आपने पहली जीत प्राप्त की। विजयी रणजीत सिंह जब लौटे तो उनके पिता की मृत्यु हो चुकी थी, किन्तु उन्होंने अपनी योग्यता और वीरता से अपने अधिकार को स्थिर रखा।

महाराजा रणजीत सिंह ने पन्द्रह वर्ष की आयु में महताब कौर से विवाह किया। किन्तु यह विवाह सफल न हो सका। तब उन्होंने सन् 1798 ई० में दूसरा विवाह किया जो सफल रहा।

सत्रह वर्ष की उम्र तक पहुँचते-पहुँचते आपने सारी मिसलों का नेतृत्व अपने हाथ में ले लिया। उन्नीस वर्ष की अवस्था में लाहौर पर अधिकार करके उसे अपनी राजधानी बनाया। धीरे-धीरे आपने जम्मू-कश्मीर, अमृतसर, मुल्तान, पेशावर आदि क्षेत्रों को अपने अधीन कर एक विशाल पंजाब राज्य की स्थापना की।

महाराजा रणजीत सिंह की उदारता और छोटे बच्चों से प्रेम की अनेक घटनाएँ प्रचलित हैं। आप एक कुशल प्रशासक और न्यायप्रिय शासक थे। सभी जातियों के लोग आपकी सेना में थे। महाराजा जहाँ वीरों, विद्वानों का आदर कर उन्हें इनाम देते थे, वहाँ अत्याचारी जागीरदारों को दण्ड भी देते थे। वे बिना किसी भेदभाव से सभी उत्सवों और पर्यों में भाग लेते थे। यही कारण है कि जब सन् 1839 में आपकी मृत्य हुई तो सभी धर्मों के लोगों ने आप की आत्मा की शान्ति के लिए प्रार्थना की।

अमर शहीद मेजर भूपेन्द्र सिंह

मेजर भूपेन्द्र सिंह का नाम उन शहीदों में स्वर्णाक्षरों में लिखा जाएगा जिन्होंने देशहित में अपने प्राण न्योछावर कर दिए। सन् 1965 के पाकिस्तान के साथ हुए युद्ध में मेजर भूपेन्द्र सिंह ने जो अद्भुत शौर्य दिखाया उसके लिए भारतीय सदा उनके ऋणी रहेंगे।

मेजर भूपेन्द्र सिंह लुधियाना जिले के रहने वाले थे। देश सेवा और देश भक्ति की भावना उनमें कूट-कूट कर भरी थी। उन्होंने पाकिस्तान के साथ स्यालकोट फ्रंट की लड़ाई में अपने उच्च अधिकारी से टैंकों के संचालन की आज्ञा माँगी। आज्ञा पाकर अगले ही दिन मेजर भूपेन्द्र ने तुरन्त शत्रु पर आक्रमण करने का निश्चय किया। मेजर सिंह के टैंकों ने इतनी भयंकर गोलाबारी की कि शत्रु पक्ष के अनेक टैंक ध्वस्त हो गए। मेजर सिंह के नेतृत्व वाले टैंक दल ने शत्रु के 21 टैंक नष्ट कर दिए, इनमें सात तो अकेले मेजर सिंह ने नष्ट किये थे। कुछ टैंकों को मेजर सिंह ने सही हालत में अपने अधिकार में ले लिया। पाकिस्तानी टैंकों की सहायता उनके विमान भी करने लगे। वे हड़बड़ी में बम फेंक रहे थे। दुर्भाग्य से जिस टैंक में मेजर सिंह बैठे थे उस पर पाकिस्तानी विमान द्वारा फेंकी गई एक मिजाइल आ लगी। उनका टैंक जलने लगा। मेजर सिंह साहस से काम लेते हुए टैंक से बाहर कूद पड़े। अभी वे अपने लिए सुरक्षित स्थान ढूँढ़ ही रहे थे कि उनके साथियों की जलते हुए टैंकों से बचाओ-बचाओ की आवाजें सुनाई दी। मेजर सिंह ने अपनी जान की परवाह न करते हुए अपने तीन साथियों को जलते हुए टैंकों से बाहर निकाला। उनके कपड़ों को आग लग चुकी थी जिससे उनका सारा शरीर झुलस चुका था। अपने साथियों की जान बचाने के बाद वे स्वयं बेहोश होकर गिर पड़े। उन्हें तुरन्त सेना अस्पताल पठानकोट पहुँचाया गया। वहाँ से उन्हें दिल्ली लाया गया। उनकी वीरता और साहस की कहानी सुन कर प्रधानमन्त्री श्री लाल बहादुर शास्त्री स्वयं अस्पताल आए। उनके आने पर मेजर सिंह ने कहा-‘काश मेरे हाथ इस योग्य होते कि मैं उन्हें सैल्यूट कर सकता’-इस वीर की यह हालत देख शास्त्री जी की भी आँखें भर आईं। मेजर सिंह कुछ दिन मौत से लड़ते रहे फिर एक दिन भारत माँ का यह शूरवीर हम से सदा के लिए विदा हो गया।

भारत सरकार ने इस वीर सपूत को महावीर चक्र (मरणोपरान्त) देकर सम्मानित किया। मेजर भूपेन्द्र सिंह की शहादत युवा पीढ़ी को सदा प्रेरित करती रहेगी।

पंजाब के ग्रामीण मेले और त्योहार

देवी-देवताओं, गुरुओं, पीर-पैगम्बरों, ऋषि-मुनियों एवं महात्माओं की पंजाब की धरती अपने कर्मठ किसानों और वीर सपूतों के कारण देश भर के सभी प्रान्तों में शिरोमणि है। पंजाब को मेले और त्योहारों के लिए भी जाना जाता है। साल के शुरू में ही लोहड़ी का त्योहार और माघी का मेला आता है। लोहड़ी पौष मास के अंतिम दिन मनाया जाता है। कड़ाके की सर्दी की परवाह न करते हुए युवक-युवतियों की टोलियाँ-दे माई लोहड़ी, जीवे तेरी जोड़ी या सुंदर मुन्दरिये हो, तेरा कौन विचारा-के गीत गाते हुए उन घरों से विशेषकर लोहड़ी माँगते हैं जिनके घरों में पुत्र का विवाह हुआ हो या पुत्र उत्पन्न हुआ हो। लोहड़ी से अगले दिन मुक्तसर में चालीस मुक्तों की याद में माघी का मेला मनाया जाता है। वैसे माघ महीने की संक्रान्ति को सभी पवित्र सरोवरों और नदियों में स्नान कर लोग पुण्य लाभ कमाते हैं।

माघी के बाद बसंत पंचमी का त्योहार आता है, जो सारे पंजाब में बड़ी धूमधाम से मनाया जाता है। इस दिन लोग पतंग उड़ाते हैं और घरों में पीले चावल या पीला हलवा बनाते हैं और पीले वस्त्र पहनते हैं। प्रकृति भी उस दिन पीली चुनरी (सरसों के फूल खेतों के रूप में) ओढ़ लेती है। पुरानी पटियाला और कपूरथला रियासतों में यह दिन बड़े हर्षोल्लास से मनाया जाता था। इसी दिन बटाला में वीर हकीकत राय की समाधि पर एक बड़ा भारी मेला लगता है।

बसन्त पंचमी के बाद बैसाखी का त्योहार आता है। इस दिन किसान अपनी गेहूँ की फसल को तैयार देखकर झूम उठता है और गा उठता है-‘जट्टा ओ आई बिसाखी, मुक्क गई फसलाँ दी राखी’। गाँव-गाँव शहर-शहर मेले लगते हैं।

इसके बाद सावन महीने में पूर्णिमा को रक्षा बन्धन का त्योहार आता है। यह त्योहार भाईबहन के पवित्र रिश्ते का प्रतीक है। इसी महीने पंजाब का एक ग्रामीण त्योहार भी आता है। इस त्योहार को मायके आई विवाहित लड़कियों का तीज का त्योहार कहा जाता है। मायके आई विवाहित लड़कियाँ सखियों संग झूला झूलती हैं और मन की बातें खुल कर करती हैं। । उपर्युक्त मेलों और त्योहारों के अतिरिक्त पंजाब में कुछ धार्मिक मेले भी होते हैं। इनमें सबसे बड़ा आनन्दपुर साहब में लगने वाला होला-मुहल्ला का मेला है। ग्रामीण मेलों में किला रायपुर का मिनी ओलिम्पिक मेला प्रसिद्ध है। कुछ मेलों में पशुओं की मण्डियाँ भी लगती हैं।

पंजाब के ये मेले और त्योहार आपसी भाई-चारे के प्रतीक हैं। हमें इन्हें पूरी श्रद्धा के साथ मनाना चाहिए।

जीवन में त्योहारों का महत्त्व

कहा जाता है कि जीवन संघर्ष का दूसरा नाम है और मनुष्य शुरू से संघर्ष के बाद, आराम या मनोरंजन चाहता है। इसलिए मनुष्य ने ऐसे अवसरों की तलाश की जिनमें वह अपने सब दुःख-दर्द भूल कर कुछ क्षणों के लिए खुल कर हँस गा सके। हमारे पर्व या त्योहार यही काम करते हैं। त्योहार वाले दिन, चाहे एक दिन के लिए ही सही हम यह भूलने की कोशिश करते हैं कि हम गरीब हैं, दु:खी हैं। आराम जीवन की जरूरत है, परिवर्तन मानव-स्वभाव की माँग है। हमारे पर्व या त्योहार इस ज़रूरत और माँग को पूरा करते हैं।

त्योहार का नाम सुनते ही सभी के मन में उल्लास एवम् स्फूर्ति भर जाती है। त्योहार के दिन हम आनन्द के साथ-साथ जातीय गौरव का भी अनुभव करते हैं। ये त्योहार आपसी भाईचारे के प्रतीक हैं। इनमें सभी धर्मों, सम्प्रदायों के लोग बिना किसी भेदभाव के भाग लेते हैं। जहाँ ये त्योहार आपसी सम्बन्धों को सुदृढ़ करते हैं, वहाँ राष्ट्रीय एकता को भी बढ़ावा देते

हमारे देश में मनाए जाने वाले त्योहार धर्म और राजनीति के उच्चतम आदर्शों को प्रस्तुत करते हैं। प्रत्येक पर्व या त्योहार किसी-न-किसी आदर्श चरित्र से जुड़ा है। जैसे बसन्तोत्सव हमें भगवान् शंकर के कामदहन और श्रीकृष्ण के पूतनावध की याद दिलाता है। आषाढ़ में काल की दुर्निवार गति की याद में भगवान जगन्नाथ जी की रथ यात्रा होती है। श्रावणी पूर्णिमा रक्षाबन्धन के त्योहार द्वारा हिन्दू समाज में भ्रातृत्व का स्मरण दिलाया जाता है। दीवाली के दिन हम लक्ष्मी पूजन के साथ नरकासुर वध की घटना को याद करते हैं। रामनवमी के दिन हमें भगवान् राम के जीवन से त्याग, तपस्या और जन सेवा की शिक्षा मिलती है।

हमारे देश में अनेक त्योहार ऋतुओं या फसलों से भी जुड़े हैं जैसे लोहड़ी, होली, बैशाखी, श्रावणी पूर्णिमा आदि। कुछ त्योहारों पर व्रत रखने की भी परम्परा है जैसे महाशिवरात्रि, जन्माष्टमी, गणेश चतुर्थी आदि । स्वास्थ्य की दृष्टि से इन व्रतों की बहुत उपयोगिता है। ये व्रत व्यक्ति की पाचन क्रिया को सही रखते हैं। संक्षेप में कहा जाए तो हमारे पर्व या त्योहार आत्म शुद्धि का साधन हैं। त्योहार हमारे जीवन में खुशियाँ लाते हैं। त्योहारों के अवसर पर हम अपने सब राग, द्वेष, मद, मोह को भस्मीभूत करके, ऊँच-नीच का, जाति-पाति का भेद भुला कर, एक होकर आनन्द मनाते हैं। इन्हीं त्योहारों ने हमारी प्राचीन संस्कृति को और सामाजिक मूल्यों को बचाए रखा है।

लोहड़ी

लोहड़ी का त्योहार विक्रमी संवत् के पौष मास के अन्तिम दिन अर्थात् मकर संक्रान्ति (माघी) से एक दिन पहले मनाया जाता है। इसे हम ऋतु सम्बन्धी त्योहार भी कह सकते हैं। अंग्रेज़ी कलैण्डर के अनुसार साल का यह पहला त्योहार होता है। इस दिन सर्दी अपने पूर्ण यौवन पर होती है। लोग अपने-अपने घरों में आग जलाकर उसमें मूंगफली, रेवड़ियों, फूलमखानों की आहुति डालते हैं और लोक गीतों को गाते हुए नाचते हुए आग तापते हैं।

लोहड़ी वाले दिन माता-पिता अपनी विवाहिता बेटियों के घर उपर्युक्त चीजें और वस्त्राभूषण भेजते हैं। जिनके घर लड़के की शादी हुई हो या लड़का पैदा हुआ हो, वे लोग अपने नाते-रिश्तेदारों को बुलाकर धूमधाम से लोहड़ी का त्योहार मनाते हैं। कुछ क्रांतिकारी लोगों ने अब लड़की के जन्म पर भी लोहड़ी मनाना शुरू कर दिया है।

पुराने जमाने में लड़के-लड़कियाँ समूह में घर-घर जाकर लोहड़ी माँगते थे और आग जलाने के लिए उपले और लकड़ियाँ एकत्र करते थे। साथ ही वे ‘दे माई लोहड़ी, तेरी जीवे जोड़ी’, ‘गीगा जम्यां परात गुड़ वंडिया’ तथा ‘सुन्दर मुन्दरिये हो, तेरा कौन विचारा-दुल्ला भट्ठी वाला’ जैसे लोक गीत भी गाया करते थे। युग और परिस्थितियाँ बदलने के साथ-साथ लोहड़ी माँगने की यह प्रथा लुप्त होती जा रही है। लोग अब अपने घरों में कम होटलों में अधिक लोहड़ी मनाते हैं और आग जलाने के स्थान पर डी०जे० पर फिल्मी गाने गाते हैंलोक गीत तो जैसे लोग भूल ही गए हैं। बस लोहड़ी के अवसर पर पीना-पिलाना और नाचना-गाना ही शेष बचा है।

कुछ लोग लोहड़ी के त्योहार को फसली त्योहार मानते हैं। गन्ने की फसल तैयार हो जाती है और गुड़-शक्कर बनना शुरू हो जाता है। सरसों की फसल भी तैयार हो जाती। मकई की फसल घरों में आ चुकी होती है। शायद इन्हीं कारणों से आज भी गन्ने के रस की खीर, सरसों का साग और मकई की रोटी बनाने का रिवाज है।

समय चाहे कितना बदल गया हो, किन्तु लोहड़ी के त्योहार को आपसी भाईचारे और पंजाबी संस्कृति का त्योहार माना जाता है।

होली

हिंदुओं के त्योहारों में होली का त्योहार एक प्रमुख त्योहार है। रंगों का यह त्योहार फाल्गुन मास की पूर्णिमा को मनाया जाता है। प्राचीन काल में इस दिन को हिरण्यकश्यप के पुत्र प्रह्लाद और उसकी बुआ होलिका से जोड़ कर देखा जाता था। होलिका दहन की घटना को याद कर सामूहिक रूप से अग्नि प्रज्वलित की जाती थी और यह कल्पना की जाती थी राक्षसी प्रवृत्ति वाली होलिका जल गई है। आज भी कुछ स्थानों पर होली बसन्त के बाद महीना भर मनाई जाती है। वृन्दावन और बरसाने की होली देखने तो देश-विदेश से कई लोग आते हैं।

होली रंगों का और मेल मिलाप का त्योहार है, किन्तु आज की युवा पीढ़ी ने इसे हुड़दंग बाजी का त्योहार बना दिया है। होली के त्योहार को ही कई लोग गांजा, सुल्फा, भांग या शराब पीना शुभ समझते हैं, किन्तु ऐसा करना कभी भी शुभ नहीं माना जाता। यदि किसी पवित्र त्योहार के दिन हम व्यसनों और कुरीतियों की ओर बढ़ते हैं तो इससे हम त्योहार के वास्तविक महत्त्व से बहुत दूर हट जाते हैं।

होली के अवसर पर पहले लोग अबीर, गुलाल से रंग खेलते थे, किन्तु आज हम सस्ते के चक्कर में सिंथेटिक रंगों से होली खेलते हैं। जो स्वास्थ्य के लिए अत्यन्त हानिकारक हैं। इन रंगों के आँखों में पड़ने से आँखों की रोशनी जाने का खतरा बना रहता है। आज आवश्यकता है होली के त्योहार की पवित्रता से युवा पीढ़ी को, बच्चों को परिचित करवाने की। इसके लिए हमारे धार्मिक और सामाजिक नेताओं को आगे आना चाहिए, होली आपसी भाईचारे का, मेल-मिलाप का त्योहार है, हमें यह त्योहार ऊँच-नीच का, छोटे-बड़े का भेद भुला देना सिखाता है। हमें इस दिन लोगों में खुशियाँ बाँटनी चाहिए न कि दुःख या कष्ट पहुँचाना। हमें बड़ों की ही नहीं डॉक्टरों की सलाह पर भी ध्यान देना चाहिए।

वैशाखी

वैशाखी का त्यौहार वैशाख मास की संक्रान्ति को मनाया जाता है। पहले पहल यह त्योहार फसली त्योहार माना जाता था जिसे किसान लोग अपनी गेहूँ की फसल तैयार हो जाने पर मनाते थे। इस दिन गाँव-गाँव मेले लगते हैं। कई स्थानों पर यह मेला दो-दो अथवा तीन-तीन दिनों तक चलता है। नौजवान लोग भाँगड़ा डालते हैं । लोग सजधज कर इन मेलों में शामिल होते हैं । इस त्योहार को शीत ऋतु के प्रस्थान और ग्रीष्म ऋतु के आगमन का त्योहार भी माना जाता है। लोग पवित्र नदियों व सरोवरों में जाकर स्नान करते हैं और गुरुद्वारों में मत्था टेक कर निहाल होते हैं।

वैशाखी के दिन रबी की फ़सल पक कर तैयार हो जाती है जिससे किसानों के ही नहीं, मज़दूरों और शिल्पकारों और दुकानदारों के चेहरे पर रौनक आ जाती है। वास्तव में सारा व्यापार रबी की अच्छी फसल पर ही निर्भर करता है।

वैसाखी का यह पर्व हमें सन् 1699 का वह दिन भी याद दिलाता है जिस दिन गुरु गोबिन्द सिंह जी ने खालसे की साजना की थी। गुरु जी कहा करते थे-जब शान्ति एवं समझौते के सभी तरीके असफल हो जाते हैं तब तलवार उठाने में नहीं झिझकना चाहिए।

वैशाखी का यह पर्व पहले उत्तर भारत में ही विशेषकर गाँवों में मनाया जाता था, किंतु सन् 1919 में इसी दिन जलियांवाला बाग में हुए नरसंहार को याद करते हुए वैशाखी का यह पर्व सारे भारत में मनाया जाता है और जलियांवाला बाग में शहीदों को याद किया जाता है।

वैशाखी वाले दिन से ही नवीन विक्रमी वर्ष का आरम्भ माना जाता है। कई जगहों पर इसी दिन साहुकार लोग अपने नए बही खाते खोलते हैं और मनौतियाँ मनाते हैं। पंजाब के किसान तो खुशी से झूम कर गा उठते हैं-‘जट्टा ओ आई वैशाखी, मुक्क गई फसलाँ दी राखी’। युवक भाँगड़ा डालते हैं तो युवतियाँ गिद्दा डालती हैं। इसी कारण वैशाखी के त्योहार को पंजाब के ग्रामीण मेलों का सिरताज कहा जाता है।

रक्षाबंधन

रक्षाबंधन का त्योहार श्रावण मास की पूर्णिमा को मनाया जाता है। इसी कारण कई लोग इसे श्रावणी पर्व के नाम से भी याद करते हैं। इसी त्योहार के दिन से कार्तिक शुक्ला एकादशी तक चतुर्मास भी मनाया जाता है। पुराने जमाने में ऋषि-मुनि और ब्राह्मण इन चार महीनों में यात्रा नहीं करते थे, अपने आश्रमों में ही रहते थे। राज्य की ओर से उनके रहने खाने-पीने का प्रबंध किया जाता था। आजकल इस नियम का पालन केवल जैन साधु एवं साधवियाँ ही कर रहे हैं।

रक्षाबंधन का त्योहार भाई-बहन के प्यार से कब से सीमित हो गया इसका इतिहास में कोई प्रमाण नहीं मिलता। केवल चित्तौड़ की महारानी करमवती द्वारा मुग़ल सम्राट् हुमायूँ को भेजी राखी की घटना का ही उल्लेख मिलता है। हुमायूँ ने राखी मिलने पर गुजरात के मुसलमान शासक को हरा कर अपनी मुँह बोली बहन के राज्य की रक्षा की थी, किन्तु शुरूशुरू में रक्षाबंधन केवल ब्राह्मण ही अपने यजमानों के ही बाँधा करते थे। समय के परिवर्तन के साथ राजपूत स्त्रियों ने अपने पतियों की कलाई पर युद्ध में जाते समय रक्षाबंधन बाँधना शुरू कर दिया।

आजकल यह त्योहार केवल भाई-बहनों का त्योहार बन कर ही रह गया है। बहन अपने भाई की कलाई पर राखी बाँधती है और भाई उसकी सुरक्षा की प्रतिज्ञा करता है। किंतु आज बहन स्वयं आत्मनिर्भर हो गई है। अपने परिवार का (माता-पिता, भाई-बहन का) भरण पोषण करती है फिर वह अपनी सुरक्षा की गारंटी क्यों चाहेगी। दूसरे आज यह त्योहार मात्र परंपरा का निर्वाह बन कर रह गया है। आज बहन अबला नहीं सबला नारी हो गई है।

पुराने जमाने में विवाहित स्त्रियाँ अपने मायके चली जाती थीं। वह अपनी सहेलियों संग झूला झुलती, आमोद-प्रमोद में दिन बिताती हैं। शायद इसीलिए बड़े-बुजुर्गों ने श्रावण महीने में सास-बहु के इकट्ठा रहने पर रोक लगा दी थी, किंतु आज बड़ों के इस आदेश या नियम की कोई पालना नहीं करता। … हमें चाहिए कि आज प्रत्येक त्योहार को हम पूर्ण श्रद्धा के साथ मनाएँ और अपनी जाति के गौरव और अपने देश की संस्कृति का ध्यान रखें। समय और परिस्थिति के अनुसार उसमें उचित सुधार कर लें।

दशहरा (विजयदशमी)

दशहरा (विजयदशमी) का त्योहार देश भर में शारदीय नवरात्रों के बाद दशमी तिथि को मनाया जाता है। प्रसिद्ध एवं सर्वज्ञात रूप से विजयदशमी के त्योहार को भगवान् श्रीराम की लंकापति रावण पर विजय के रूप में अथवा धर्म की अधर्म पर और सत्य की असत्य पर विजय के रूप में मनाया जाता है। नवरात्र के नौ दिनों में देश के विभिन्न नगरों और गाँवों में दशहरे का मेला लगता है जिसमें रामलीला का मंचन होता है और श्रीराम के जीवन से जुड़ी अनेक झाँकियाँ निकाली जाती हैं। जिन गाँवों में यह मेला नहीं लगता वहाँ के लोग निकट के नगर में यह मेला देखने जाते हैं। दशमी के दिन रावण, कुम्भकरण और मेघनाथ के बड़े-बड़े पुतले, जो रामलीला मैदान में स्थापित किए होते हैं, जलाए जाते हैं।

विजयदशमी का यह त्योहार बंगाल में दुर्गा पूजा के रूप में मनाया जाता है। प्रान्त भर में माँ दुर्गा की विशाल मूर्तियाँ बनाई जाती हैं और विजयदशमी के दिन गंगा में या निकट की नदियों में विसर्जित की जाती हैं। प्राचीन काल में क्षत्रिय लोग शक्ति के प्रतीक शस्त्रों की पूजा किया करते थे।

महाराष्ट्र में विजयदशमी सीमोल्लंघन के रूप में मनाई जाती है। सायंकाल गाँव के लोग नए वस्त्र पहन गाँव की सीमा पार कर शमी वृक्ष के पत्तों के रूप में ‘सोना’ लूट कर गाँव लौटते हैं और उस सुवर्ण का आदान-प्रदान करते हैं।

प्राचीन इतिहास के अनुसार इसी दिन देवराज इन्द्र ने महादानव वृत्रासुर पर विजय प्राप्त की थी। पाण्डवों ने भी इसी दिन अपना तेरह वर्षों का अज्ञातवास पूरा कर द्रौपदी का वरण किया था।

विजयदशमी धार्मिक दृष्टि से आत्म-शुद्धि का पर्व है। राष्ट्रीय दृष्टि से यह दिन सैन्य संवर्धन का दिन है। शक्ति के उपकरण शस्त्रों की पूजा का दिन है। हम स्वयं को आराधना और तप से उन्नत करें, धर्म की, सत्य की अधर्म और असत्य पर विजय को याद रखें और राष्ट्र की सैन्य शक्ति को सुदृढ़ करें, यही विजयदशमी का संदेश है।

दीपावली

दीपावली का त्योहार कार्तिक महीने की अमावस्या को मनाया जाता है। इस त्योहार को भगवान् श्रीराम, सीता जी और लक्ष्मण जी सहित लंका विजय के बाद अयोध्या लौटे थे। इस अवसर पर अयोध्यावासियों ने घी के दीपक जलाकर उनका स्वागत किया था। यह त्योहार प्रायः सम्पूर्ण भारत में मनाया जाता है। लोग अपने घरों और दुकानों को साफ़ कर सजाते हैं। बाज़ारों में चहल-पहल बढ़ जाती है। लोग एक-दूसरे को शुभकामनाएँ और उपहार भेंट करते हैं।

दीपावली का यह त्योहार पाँच दिनों तक मनाया जाता है। कार्तिक मास के शुक्ल पक्ष की त्र्योदशी को धनतेरस के रूप में मनाया जाता है। इस दिन लोग बर्तन या गहने खरीदना शुभ मानते हैं। इससे अगला दिन नरक चौदस अथवा छोटी दीवाली के नाम से प्रसिद्ध है। कहते हैं कि इसी दिन भगवान् श्रीकृष्ण ने नरकासुर नामक राक्षस का वध किया था। अमावस्या की रात को दीवाली का मुख्य पर्व होता है। इस रात धन की देवी लक्ष्मी जी और विघ्ननाशक गणेश जी की पूजा की जाती है। लक्ष्मी जी और गणेश जी की समन्वित पूजा का अर्थ है धन का मंगलमय संचयन और उसका धर्म सम्मत उपयोग। अमावस्या से अगला दिन विश्वकर्मा दिवस के रूप में मनाया जाता है। इसी दिन गोवर्धन पूजा का भी विधान है तथा कार्तिक शुक्ला द्वितीया को भाई-बहन का दूसरा बड़ा त्योहार भाई दूज के रूप में मनाया जाता है। इस तरह पाँच दिनों तक चलने वाला दीवाली का त्योहार समाप्त हो जाता है।

दीवाली के अवसर पर जुआ खेलने की कुप्रथा का भी प्रचलन है। इस कुप्रथा को बन्द होना चाहिए। भले ही जुआ खेलना एक कानूनी अपराध है, किन्तु फिर भी लोग जुआ खेलते हैं। दीवाली के अवसर पर पटाखे चलाने और आतिशवाजी भी हमें बंद कर देने चाहिए। हर वर्ष करोड़ों रुपए पटाखे चलाकर ही हम नष्ट कर देते हैं । इन रुपयों से लाखों भूखों को रोटी दी जा सकती है। लाखों गरीब बच्चों को पढ़ाया जा सकता है। चण्डीगढ़ में सन् 2008 में छात्रों ने पटाखे न चलाने का प्रण करते हुए एक जुलूस भी निकाला था, जो एक सराहनीय कदम है। दीवाली के इस त्योहार को हमें बदली परिस्थितियों के अनुसार मनाना चाहिए।

वसंत ऋतु

वसंत ऋतु को ऋतुओं का राजा कहा जाता है। यह ऋतु अंग्रेज़ी महीने के मार्च-अप्रैल और विक्रमी संवत् के महीनों चैत्र-वैशाख महीनों में आती है, किन्तु लोग वसंत आगमन का त्योहार वसंत पंचमी का त्योहार माघ महीने की पंचमी को ही मना लेते हैं। कहा जाता है आया वसंत तो पाला उड़त अर्थात् इस ऋतु में शीत का अंत हो जाता है। मानव शरीर में नई चेतना एवं स्फूर्ति का अनुभव होने लगता है। इस ऋतु में शरीर में नए रक्त का संचार होता है। प्रकृति भी नए रूप और यौवन के साथ प्रकट होती है। हर तरफ मादकता छायी रहती है। वृक्षों पर नई कोंपलें फूट निकलती हैं और बागों में तरह तरह के फूल खिल उठते हैं। खेतों में फूली सरसों देखकर लगता है जैसे प्रकृति ने पीली चुनरी ओढ़ रखी हो। शायद इसीलिए वसंत को कामदेव का पुत्र माना जाता है। कामदेव के घर पुत्रोत्पत्ति का समाचार पाकर प्रकृति नाच उठती है। हर तरफ हरियाली छा जाती है। शीत मंद और सुगंध भरी वायु बहने लगती है। फूलों पर भौरे मँडराने लगते हैं।

वसंतागमन की सूचना हमें कोयल की कूहू कुहू से मिल जाती है और प्रकृति की इस मादकता का प्रभाव मानव जीवन पर पड़ना शुरू हो जाता है। कहा जाता है कि ज्ञान की देवी सरस्वती का जन्म इसी दिन हुआ था। इसी दिन धर्मवीर हकीकत राय ने धर्म के नाम पर अपना बलिदान दिया था। वसंत पंचमी के दिन बटाला में उनकी समाधि पर बड़ा भारी मेला लगता है। साहित्य जगत् के लोग भी कविवर निराला का जन्म दिन वसंत पंचमी वाले दिन ही मनाते हैं।

वसंत पंचमी के दिन अनेक नगरों में मेले लगते हैं। दिन में कुश्तियाँ होती हैं और शास्त्रीय गायन की सभा सजती है। दिन में लोग पतंग उड़ाते हैं। लखनऊ में पतंगबाजी के मुकाबले सारे देश में प्रसिद्ध हैं। इस दिन लोग पीले कपड़े पहनते हैं। घरों में पीले चावल या पीला हलवा बनाया जाता है।

जब तक ‘मेरा रंग दे वसन्ती चोला नी माए’ गीत गाया जाता रहेगा, वसंत ऋतु हमें सरदार भगत सिंह और वीर हकीकत राय शहीदों की याद दिलाती रहेगी।

मेरे जीवन का उद्देश्य

संसार में मनुष्य के दो ही उद्देश्य होते हैं। पहला आध्यात्मिक और दूसरा भौतिक या सांसारिक। आध्यात्मिक लक्ष्य-ईश्वर प्राप्ति सबका समान होता है किन्तु सांसारिक लक्ष्य मनुष्य अपनी योग्यता और परिस्तिथतियों के अनुसार चुनता है और उसे पूरा करने का यत्न करता है।

मैंने बचपन से ही यह सोच रखा है कि मैं बड़ा होकर एक प्राध्यापक बनूँगा। प्राध्यापक बन कर जहाँ मैं अपनी ज्ञान की भूख मिटा सकूँगा वहाँ समाज, देश की भी सेवा कर सकूँगा। जितने भी डॉक्टर, इंजीनियर बनते हैं उन्हें बनाने वाले प्राध्यापक ही होते हैं। कहते हैं सारा पानी इसी पुल के नीचे से गुज़रता है। बड़ों ने ठीक कहा है कि किसी भी देश या जाति के भविष्य को अगर कोई बनाने वाला है तो वह अध्यापक है। किसी भी देश या जाति के चरित्र को यदि कोई बनाने वाला है तो वह अध्यापक है। शायद इसी कारण कबीर जी गुरु (अध्यापक) को ईश्वर से बड़ा मानते हैं। भले ही आज न तो वैसे शिष्य रहे हैं और न ही अध्यापक किन्तु फिर भी अध्यापक की महत्ता कम नहीं हुई।

आज के माता-पिता के पास अपने बच्चों को पढ़ाने, सिखाने या कुछ बनाने का समय ही नहीं है। केवल अध्यापक ही है जो अपने छात्रों के अन्दर छिपी प्रतिभा को पहचानता है और उसे सही रूप देता है। इसलिए मैं भी एक अच्छा और आदर्श अध्यापक बनना चाहता हूँ। इसके लिए मुझे पहले एम० ए० करना पड़ेगा फिर बी० एड० या पी एच- डी०।

इसके लिए काफ़ी मेहनत की ज़रूरत है। आजकल प्रतियोगिता का युग है। अतः मुझे सभी परीक्षाएँ अच्छे नम्बरों से पास करनी होंगी। इसके लिए हिम्मत और लग्न चाहिए क्योंकि कहा भी है हिम्मत करे इन्सान तो क्या हो नहीं सकता।

परोपकार या सेवा धर्म

भारतीय सभ्यता और संस्कृति की यह विशेषता रही है कि व्यक्ति अपने हित की बात छोड़कर दूसरों की सेवा करता रहा है। इसी लिए तो गोस्वामी तुलसीदास जी ने कहा है’परहित सरिस धर्म नहीं भाई।’ सच है परोपकार ही जीवन का सार है, स्वार्थ नहीं निस्वार्थ और परोपकार ही मनुष्य को सच्चा मनुष्य बनाते हैं। पर उपकार से बढ़कर कोई दूसरी सेवा या पुण्य नहीं। ऐसा ही उदाहरण भाई कन्हैया ने सन् 1704 ई० में गुरु गोबिन्द सिंह जी की सेना और मुग़ल सेना के बीच हो रहे युद्ध में घायलों को बिना किसी भेदभाव के पानी पिलाकर पर सेवा का अद्भुत नमूना प्रस्तुत किया था।

कालान्तर में महात्मा बुद्ध, भगवान् महावीर, महात्मा गाँधी और मदर टेरेसा जैसी महान् विभूतियों ने भी परोपकार को ही अपनाकर नाम कमाया। उन्होंने दूसरों को सुखी बनाने के लिए अपना जीवन अर्पित कर दिया। इन महापुरुषों ने अहिंसा को अपना आदर्श बनाया। क्योंकि स्वार्थ परपीड़ा और हिंसा को जन्म देता है। हिंसा में सभी अधर्मों और पापों का समावेश हो जाता है। परपीड़ा यदि अधर्म की सीमा है तो परहित, दूसरों की निस्वार्थ सेवा करना धर्म की दीन दुखियों की सेवा करना एक अनुपम गुण है। यह गुण जिस व्यक्ति में आ जाए, वह महान् आत्मा है।

परोपकार की शिक्षा मनुष्य ने प्रकृति से ली है। नदियाँ कभी अपना जल नहीं पीती हैं, वे सदा दूसरों की प्यास शान्त करती हैं। वृक्ष कभी अपने फल नहीं खाते, वे उनको संसार के प्राणियों के लिए अर्पित कर देते हैं। बादल सदा दूसरों की सेवा के लिए बनते हैं, वे स्वयं नष्ट होकर धरती को हरियाली प्रदान करते हैं। इसी प्रकार सज्जन लोग भी परोपकार के लिए ही धन संचय करते हैं। हमारा इतिहास ऐसे उदाहरणों से भरा पड़ा है जब लोगों ने परोपकार के लिए अपनी धन सम्पत्ति ही नहीं घरबार को त्याग दिया। महर्षि दधीचि का वह त्याग कैसे भुलाया जा सकता है जब उन्होंने देवताओं की सहायता के लिए अपनी हड्डियों तक का दान दे दिया था।

भले ही आज रेडक्रास जैसी संस्था यही कार्य कर रही है किन्तु स्वार्थ भरे इस युग में परोपकार के लिए किसी के पास समय नहीं है आज तो बस इतना ही कहा जाता है-पहले पूत फिर परोहित।

सदाचार

सदाचार का अर्थ है अच्छा आचरण अर्थात् व्यवहार। सदाचार से मनुष्य में अनेक अच्छे गुण आते हैं जैसे वह दूसरों के प्रति विनम्रता, आदर भाव, दया भाव रखता है। सदाचार से ही व्यक्ति में नैतिकता और सत्यनिष्ठा आती है। सदाचार ही मनुष्य को आदर्श नागरिक बनाता है। सदाचारी मनुष्य में साम्प्रदायिक भेद नहीं होता और न ही ईर्ष्या द्वेष होता है। वह मानव मात्र से प्रेम करता है जिससे समाज में व्यवस्था और शान्ति स्थापित होती है।

प्राणियों में मनुष्य को सर्वश्रेष्ठ प्राणी इसलिए माना जाता है क्योंकि उसके पास बौद्धिक शक्ति होती है। इसी शक्ति के आधार पर व्यक्ति अच्छे बुरे या सत् असत् का निर्णय करता है शास्त्रों में सत् को धर्म तथा सदाचार अर्थात् सत् को जानता और उस पर आचरण करना परम धर्म माना गया है। गुरुओं ने भी सच्चे आचरण को ही महत्त्व दिया है। सदाचार का मुख्य गुण सत् है। हमारी आस्था है कि सदा सत्य की जीत होती है, झूठ की नहीं। सत्यवादी हरिश्चन्द्र की कथा सुन कर ही बचपन में महात्मा गाँधी इतने प्रभावित हुए कि जीवन भर उन्होंने सत्य का सहारा लिया और देश को स्वतन्त्र कराया।

बच्चा सामान्य रूप से सत्य ही बोलता है। हम स्वार्थवश ही उसे झूठ बोलना सिखाते हैं। हमें बच्चे को झूठ बोलने का अवसर नहीं देना चाहिए क्योंकि सत्यवादी बालक निर्भय हो जाता है और छल कपट या अपराध से दूर भागता है। ऐसा बालक सबका विश्वास पात्र बन जाता है।

अहिंसा, नम्रता और नैतिकता सदाचार के अन्य गुण हैं इनमें से नैतिकता सबसे अधिक महत्त्वपूर्ण है। बच्चों में नैतिकता लाने के लिए उनकी संगति का ध्यान रखना बहुत ज़रूरी है। अच्छी संगति से ही बच्चों का चरित्र निर्माण होता है। वह स्वस्थ एवं नीरोग रहता है। माता-पिता की सेवा करता है, उनका कहा मानता है।

इस तरह सदाचार में सत्यवादिता, नम्रता, प्रेम भावना, नैतिकता आदि गुणों का समावेश है। जिसे अपनाने से मनुष्य अपना जीवन सार्थक करता है, मान-सम्मान पाता है, समाज तथा राष्ट्र का हित करता है।

सहयोग

एक-दूसरे का साथ देना सहयोग कहलाता है। हर आदमी को एक-दूसरे की सहायता अथवा रास्ता दिखाने की ज़रूरत पड़ती है। हम उन कमियों को एक-दूसरे का सहयोग प्राप्त कर दूर कर लेते हैं। सहयोग से ही हम कठिनाइयों पर विजय पा सकते हैं। सहयोग जीवन का आधार है।

अन्धे और लंगड़े की कहानी भी सहयोग का एक उदाहरण है। किसी गाँव में अन्धा और लंगड़ा रहते थे। गाँव में वर्षा के दिनों पानी भर गया। गाँव के लोग वहाँ से चले गए। अन्धा और लंगड़ा ही केवल वहाँ रह गए। मुसीबत को सामने देख लंगड़े को एक बात सूझी। उसने अन्धे से कहा कि तुम मुझे अपने कन्धे पर बैठा लो। मैं तुम्हें रास्ता बताता जाऊँगा। इस तरह हम बच जाएँगे। अन्धे को उसकी बात पसन्द आई। ऐसा करके अर्थात् एक-दूसरे के सहयोग से दोनों इस संकट को पार कर गए।

जीवन का कोई भी क्षेत्र हो चाहे बचपन हो, चाहे जवानी या बुढ़ापा, सहयोग के बिना हम कहीं भी आगे नहीं बढ़ सकते। बड़ी-से-बड़ी विपत्ति का मुकाबला सहयोग द्वारा किया जा सकता है। जैसे एक छोटा-सा तिनका तो एकदम आप तोड़कर नष्ट कर सकते हैं परन्तु यदि 50-100 तिनके इकट्ठे करके आप उन्हें तोड़कर नष्ट कर देना चाहें तो कठिनाई आएगी। यह उनका आपसी सहयोग ही आपके लिए कठिनाई ला सकता है।

इसी तरह आपने कबूतरों की कहानी सुनी होगी कि जब वे इकटे आकाश में उड़े जा रहे थे तो किसी शिकारी ने उन्हें पकड़ने के लिए जंगल में चावलों के दाने बिखेर कर ऊपर जाल बिछा दिया। कबूतरों की दृष्टि जब जंगल में पड़े दानों पर पड़ी तो उनका मन ललचा गया। सभी उन दानों पर टूट पड़े। नीचे बैठते ही जाल में फँस गए। अब क्या किया जा सकता था ? कबूतरों के राजा को एक युक्ति (ढंग) सूझी। उसने सबसे आपसी सहयोग की प्रार्थना की। ऐसा सुनते ही सभी कबूतरों ने इकट्ठे होकर (सहयोग से) उड़ान भरी और शिकारी का जाल उठाकर उड़ गए। शिकारी मुँह देखता ही रह गया। कबूतर आपसी सहयोग से ही शिकारी के जाल से छुटकारा पा सके।

सहयोग के बिना हम किसी क्षेत्र में भी अकेले सफल नहीं हो सकते। विद्यार्थी जीवन में विद्यार्थी को अध्यापक, चपड़ासी अथवा अन्य किसी भी कर्मचारी के सहयोग की आवश्यकता बनी रहती है। खेल जगत् में तो सहयोग ही सफलता प्राप्त करने का एकमात्र साधन है।

हमें आपसी सहयोग को ध्यान में रखते हुए हर हालत में एक-दूसरे की सहायता करनी चाहिए या सहयोग देना चाहिए तभी हम ऊँचे-से-ऊँचे पद प्राप्त कर सकते हैं। बड़े-बड़े कार्य कर सकते हैं और बड़े-से-बड़े दुश्मन को दबा सकते हैं। इसलिए सहयोग शब्द का अनुसरण करना ही हमारे लिए सब सुख देने वाला है।

दाँतों की आत्म-कथा
अथवा
दाँत कुछ कहते हैं

हमारा निवास स्थान मुँह है। हमारी टीम के 32 सदस्य हैं। हमारा मुख्य काम भोजन को चबाना है। भोजन के छोटे-छोटे टुकड़े करना और पीस कर चबाना हमारे परिवार के विभिन्न सदस्यों का काम है।

भोजन को चबाने के अलावा ठीक प्रकार से और सही बोलने के लिए भी हमारा होना बहुत ज़रूरी है। हमारा जन्म शरीर के दूसरे अंगों की तरह न होकर बाद में एक-एक, दोदो करके मसूढ़ों पर होता है।

हम आपकी सेवा तभी कर सकेंगे यदि आप भी हमारा ठीक से ध्यान रखेंगे। नियमित रूप से हमारी सफ़ाई होनी चाहिए। अगर सफ़ाई न हो तो भोजन के छोटे-छोटे टुकड़ें हम में फंसे रह जाते हैं। वे वहाँ पड़े-पड़े सड़ने लगते हैं। इनमें कीटाणु पैदा होकर एक प्रकार का तेज़ाब तैयार कर देते हैं। इस तेज़ाब के प्रभाव से एनेमल की ऊपरी तह संक्षारित (नष्ट) हो जाती है। एनेमल की तह हटते ही ये कीटाणु हमारी जड़ों तक पहुँच कर हमें खोखला कर देते हैं। अन्त में हम एक-एक करके आपकी सेवा करना छोड़ देते हैं।

सफ़ाई के अलावा हमें अपने व्यायाम की भी ज़रूरत होती है। सख्त पदार्थ खाने से हमारा व्यायाम होता है। मगर बहुत सख्त चीज़ हम से तुड़वाने की कोशिश न करो। हो सकता है ऐसा करने में हमारा कोई साथी जवाब दे जाए।

यदि आप अपने आपको तन्दरुस्त रखना चाहते हैं तो पहले हमें स्वस्थ रखें। हमें स्वस्थ रखने के लिए कैल्शियम, फॉस्फोरस, विटामिन सी और डी युक्त भोजन खाना चाहिए।

अगर किसी भी कारण से हमारी सेहत कमज़ोर होती दिखाई दे तो तुरन्त ही डॉक्टर की सलाह लेनी चाहिए न कि खुद ही कोई उल्टा-पुल्टा इलाज करने लग जाएँ। क्योंकि नीमहकीम खतरा जान। आप हमारे मालिक हैं और हम आपके सेवक हैं। हम आपके दाँत हैं जिनके महत्त्व के बारे में किसी ने कहा है-दाँत गए तो स्वाद ही गया।

सबको अपने दाँतों का ख्याल रखना चाहिए। बच्चों में दाँतों की देख-रेख के विचार शुरू से ही पैदा करने चाहिएँ। खूबसूरत दाँत सबको अच्छे लगते हैं। बहुत-सी बीमारियां दाँतों की खराबी के कारण पैदा हो जाती हैं। इसलिए हमेशा अपने दाँतों की रक्षा करो।

मोबाइल के लाभ और हानियाँ

एक समय था जब टेलीफ़ोन पर किसी दूसरे से बात करने के लिए देर तक प्रतीक्षा करनी पड़ती थी। किसी दूसरे नगर या देश में रहने वालों से बातचीत टेलीफ़ोन एक्सचेंज के माध्यम से कई-कई घण्टों के इन्तजार के बाद संभव हो पाती थी किन्तु अब मोबाइल के माध्यम से कहीं भी कभी भी सेकेंडों में बात की जा सकती है। सेटेलाइट मोबाइल फ़ोन के लिए यह कार्य और भी अधिक आसानी से सम्भव हो जाता है। तुरन्त बात करने और सन्देश पहुँचाने को इससे सुगम उपाय सामान्य लोगों के पास अब तक और कोई नहीं है। विज्ञान के इस अद्भुत करिश्मे की पहुंच इतनी सरल, सस्ती और विश्वसनीय है कि आज यह छोटे-बड़े, अमीर-गरीब, बच्चे-बूढ़े सभी के पास दिखाई देता है।

मोबाइल फ़ोन दुनिया को वैज्ञानिकों की ऐसी अद्भुत देन है जिसने समय की बचत कर दी है, धन को बचाया है और दूरियाँ कम कर दी हैं। व्यक्ति हर अवस्था में अपनों से जुड़ा-सा रहता है। कोई भी पल-पल की जानकारी दे सकता है, ले सकता है और इसी कारण यह हर व्यक्ति के लिए उसकी सम्पत्ति-सा बन गया है, जिसे वह सोते-जागते अपने पास ही रखना चाहता है। कार में, रेलगाड़ी में, पैदल चलते हुए, रसोई में, शौचालय में, बाज़ार में मोबाइल फ़ोन का साथ तो अनिवार्य-सा हो गया है। व्यापारियों और शेयर मार्किट से सम्बन्धित लोगों के लिए तो प्राण वायु ही बन चुका है। दफ्तरों, संस्थाओं और सभी प्रतिष्ठिानों में इसकी रिंग टोन सुनाई देती रहती है।

मोबाइल फ़ोन की उपयोगिता पर तो प्रश्न ही नहीं किया जा सकता। देश-विदेश में किसी से भी बात करने के अतिरिक्त यह लिखित संदेश, शुभकामना संदेश, निमंत्रण आदि मिनटों में पहुँचा देता है। एस. एम. एस. के द्वारा रंग-बिरंगी तस्वीरों के साथ संदेश पहुँचाए जा सकते हैं। अब तो मोबाइल फ़ोन चलते-फिरते कम्प्यूटर ही बन चुके हैं, जिनके माध्यम से आप अपने टी०वी० के चैनल भी देख-सुन सकते हैं। यह संचार का अच्छा माध्यम तो है ही, साथ ही साथ वीडियो गेम्स का भंडार भी है। यह टॉर्च, घड़ी, संगणक, संस्मारक, रेडियो आदि की विशेषताओं से युक्त है। इससे उच्च कोटि की फोटोग्राफ़ी की जा सकती है। वीडियोग्राफ़ी का काम भी इससे लिया जा सकता है। इससे आवाज़ रिकॉर्ड की जा सकती है और उसे कहीं भी, कभी भी सुनाया जा सकता है। एक तरह से यह छोटा-सा उपकरण अलादीन का चिराग ही तो है।

मोबाइल फ़ोन के केवल लाभ ही नहीं हैं बल्कि इसकी कई हानियाँ भी हैं। बारबार बजने वाली इसकी घंटी परेशानी का बड़ा कारण बनती है। जब व्यक्ति गहरी नींद में डूबा हो तो इसकी घंटी कर्कश प्रतीत होती है। मन में खीझ-सी उत्पन्न होती है। अनचाही गुमनाम कॉल आने से असुविधा का होना स्वाभाविक ही है। मोबाइल फ़ोन से जहाँ रिश्तों में प्रगाढ़ता बढ़ी है वहाँ इससे छात्र-छात्राओं की दिशा में भटकाव भी आया है। फ़ोन-मित्रों की संख्या बढ़ी है जिससे उनका वह समय जो पढ़ने-लिखने में लगना चाहिए था वह गप्पें लगाने में बीत जाता है। इससे धन भी व्यर्थ खर्च होता है। अधिकांश युवा वाहन चलाते समय भी मोबाइल फ़ोन से चिपके ही रहते हैं और ध्यान बँट जाने के कारण बहुत बार दुर्घटनाग्रस्त हो जाते हैं। मोबाइल फ़ोन अपराधी तत्वों के लिए सहायक बनकर बड़े-बड़े अपराधों के संचालन में सहायक बना हुआ है। जेल में बंद अपराधी भी चोरी-छिपे इसके माध्यम से अपने साथियों को दिशा-निर्देश देकर अपराध, फिरौती और अपहरण का कारण बनते हैं।

मोबाइल फ़ोन अदश्य तरंगों से ध्वनि संकेतों का प्रेषण करते हैं जो मानव-समाज के लिए ही नहीं अपितु अन्य जीव-जन्तुओं के लिए भी हानिकारक होती हैं। ये मस्तिष्क को प्रभावित करती हैं। कानों पर बुरा प्रभाव डालती हैं और दृश्य के तारतम्य को बिगाड़ती है। यही कारण है कि चिकित्सकों द्वारा पेसमेकर प्रयोग करने वाले रोगियों को मोबाइल फ़ोन प्रयोग न करने का परामर्श दिया जाता है।

वैज्ञानिकों ने प्रमाणित कर दिया है कि भविष्य में नगरों में रहने वाली चिड़ियों की अनेक प्रजातियाँ अदृश्य तरंगों के प्रभाव से वहाँ नहीं रह पाएँगी। वे वहाँ से कहीं दूर चली जाएँगी या मर जाएँगी, जिससे खाद्य श्रृंखला भी प्रभावित होगी।

प्रत्येक सुख के साथ दुःख किसी-न-किसी प्रकार से जुड़ा ही रहता है। मोबाइल फ़ोन के द्वारा दिए गए सुखों और सुविधाओं के साथ कष्ट भी जुड़े हुए हैं।

मेरा पंजाब

पंजाब को पाँच पानियों की धरती कहा जाता है किन्तु विभाजन के बाद यह प्रदेश तीन पानियों (नदियों) की धरती ही रह गया है। 1 नवम्बर, सन् 1966 से पंजाब में से हरियाणा और हिमाचल प्रदेश अलग कर दिए गए, जिससे वर्तमान पंजाब और छोटा हो गया है। वर्तमान पंजाब का क्षेत्रफल 50,362 वर्ग किलोमीटर है तथा सन् 2011 को जनसंख्या के आँकड़ों के अनुसार इसकी जनसंख्या 2.77 करोड़ है।

गुरुओं, पीरों पैगम्बरों, ऋषिमुनियों की पंजाब की इस धरती ने भारत पर होने वाले प्रत्येक आक्रमण का सामना किया। यूनान के सिकन्दर महान् के आक्रमण को तो पंजाबियों ने खदेड़ दिया था किन्तु मुहम्मद गौरी के आक्रमण का आपसी फूट के कारण मुकाबला न कर सके। राष्ट्रीयता की कमी के कारण यहाँ मुसलमानी शासन स्थापित हो गया। किन्तु शूरवीरता, देशभक्ति पंजाबियों की रग-रग में भरी रही। इसका प्रमाण पंजाबियों ने पहले तथा दूसरे विश्व युद्ध में तथा सन् 1948, 1965 और 1971 के पाकिस्तान के हुए युद्धों तथा मई, सन् 1999 में हुए कारगिल युद्ध में दिया।

पंजाबी लोग दुनिया के कोने-कोने में फैले हुए हैं वहाँ उन्होंने अपने परिश्रमी स्वरूप की धाक जमा दी है। पंजाब के किसान देश के अन्य भण्डार में सबसे अधिक अनाज देते हैं इसका कारण यहाँ की उपजाऊ भूमि, आधुनिक कृषि तकनीक तथा सिंचाई सुविधाओं का विस्तार है। यहाँ की मुख्य उपज गेहूँ, कपास, गन्ना, मक्की और मूंगफली आदि है। सब्जियों में आलू, मटर की पैदावार के लिए पंजाब जाना जाता है।

पंजाब में औद्योगिक क्षेत्र में भी काफ़ी उन्नति की है। लुधियाना हौजरी के सामान के लिए, जालन्धर खेलों के सामान के लिए, अमृतसर सूती व ऊनी कपड़े के उत्पादन के लिए जाने जाते हैं। मण्डी गोबिन्दगढ़ इस्पात उद्योग तथा नंगल व बठिण्डा खाद बनाने के कारखानों के लिए जाने जाते हैं।

शिक्षा के प्रसार के लिए पंजाब देशभर में दूसरे नम्बर पर है। पंजाब में छः विश्वविद्यालय, सैंकड़ों कॉलेज और हज़ारों स्कूल हैं।

पंजाब की इस प्रगति के कारण इस प्रदेश में प्रति व्यक्ति की औसत आय 20 से 30 हज़ार वार्षिक है। गुरुओं, पीरों, महात्माओं और वीरों की यह धरती उन्नति के शिखरों को छू रही है।

चण्डीगढ़

चण्डीगढ़ देश का पहला आयोजित (Planned) शहर है। इस शहर की नींव 7 अक्तूबर, सन् 1953 को देश के प्रथम राष्ट्रपति डॉ० राजेन्द्र प्रसाद द्वारा रखी गयी थी। इस सुन्दर और आदर्श शहर की योजना फ्रांस के एक इंजीनियर एस० डी० कारबूजियर द्वारा तैयार की गई है। पूरा शहर आयतकार सैक्टरों में बँटा हुआ है। प्रत्येक सैक्टर को स्वावलम्बी बनाने के लिए स्कूल, डाकखाना, डिस्पैंसरी, धार्मिक स्थान, मार्कीट, पार्क आदि की व्यवस्था की गई है। सैक्टर 17 को केवल क्रय-विक्रय, होटलों, कार्यालयों आदि के लिए ही रखा गया है। अधिकांश उद्योग राम दरबार में स्थापित हैं।

पयर्टकों के लिए भी यहाँ अनेक दर्शनीय स्थान हैं, जिनमें रॉक-गार्डन, सुखना लेक, रोज़ गार्डन आदि प्रमुख हैं। जहाँ की चौड़ी-चौड़ी सड़कें और सड़कों के दोनों ओर लगे छायादार वृक्ष इस शहर की शोभा को चार चाँद लगाते हैं।

शिक्षा के क्षेत्र में भी चण्डीगढ़ किसी से पीछे नहीं है। पूरा सैक्टर 14 पंजाब विश्वविद्यालय के लिए रखा गया है। सैक्टर 12 में इन्जीनियरिंग कॉलेज, सैक्टर 32 में मैडिकल कॉलेज तथा कोई दर्जन भर लड़के-लड़कियों के कॉलेज हैं।

चिकित्सा के क्षेत्र में भी चण्डीगढ़ पंजाब और हरियाणा की सेवा कर रहा है। सैक्टर 12 में पी० जी० आई०, सैक्टर 16 और सैक्टर 32 में सरकारी अस्पताल हैं।

सांस्कृतिक, धार्मिक एवं सामाजिक गतिविधियों के लिए सैक्टर 15 में गुरु गोबिन्द सिंह भवन, लाला लाजपतराय भवन विद्यमान है तो सैक्टर 18 में टैगोर थियेटर बना है। चण्डीगढ़ के विषय में एक विशेष बात यह है कि इसमें कोई 13 नम्बर का सैक्टर नहीं है।

चण्डीगढ़ में सचिवालय, विधानसभा तथा उच्च न्यायालय के भवन आधुनिक वास्तुकला का सुन्दर नमूना है। चण्डीगढ़ को बाबूओं का शहर भी कहा जाता है क्योंकि बहुत-से सरकारी कर्मचारी अवकाश प्राप्त करने के बाद यहीं बस गए हैं। चण्डीगढ़ में अनेक बहुराष्ट्रीय कम्पनियों ने अपने कार्यालय खोलकर इस शहर की रौनक को और भी बढ़ा दिया है। केन्द्रीय आँकड़ा संस्थान सन् 2005-06 की जो रिपोर्ट भारतीय संसद् में 5-12-2007 को प्रस्तुत की गई थी उसके अनुसार चण्डीगढ़ देश भर में प्रतिव्यक्ति की वार्षिक औसत आय के हिसाब से सबसे आगे है। रिपोर्ट के अनुसार यहाँ के प्रत्येक व्यक्ति की औसत वार्षिक आय 67910 रुपए है।

सन् 2011 की जनगणना के अनुसार चण्डीगढ़ की जनसंख्या 10.5 लाख के करीब है। जो निश्चय ही अगामी जनगणना में 20 लाख के करीब हो जाएगी।

प्रातःकाल की सैर

अंग्रेज़ी की एक कहावत है कि Early to bed and early to rise, makes a man. healthy, wealthy and wise अर्थात् शीघ्र सोने और शीघ्र उठने से व्यक्ति स्वस्थ, सम्पन्न और बुद्धिमान बनता है। आजकल कोई भी छात्र इस नियम का पालन नहीं करता। इस का बड़ा कारण तो यह है कि छात्र देर रात तक टेलीविज़न से चिपके रहते हैं और फिर सुबह सवेरे स्कूल जाने की तैयारी करनी होती है। छात्रों को यह बात अच्छी तरह समझ लेनी चाहिए कि उनके लिए जितनी पढ़ाई ज़रूरी है उतना ही अपने स्वास्थ्य का ध्यान रखना भी ज़रूरी है और स्वस्थ रहने के लिए छात्रों को ही नहीं बल्कि प्रत्येक व्यक्ति को प्रात:काल में सैर अवश्य करनी चाहिए।

प्रात:काल का समय अत्यन्त सुहावना होता है। व्यक्ति को शुद्ध प्रदूषण रहित वायु मिलती है। प्रातःकालीन सैर के अनेक लाभ हैं। यह ईश्वर द्वारा दी गई ऐसी औषधि है जो प्रत्येक अमीर-गरीब को समान रूप से निःशुल्क मिलती है। प्रात:काल की सैर मनुष्य को नीरोग रखने में सहायक होती है। व्यक्ति का शरीर बलिष्ठ और सुन्दर बनता है। मस्तिष्क को शक्ति और शान्ति मिलती है जिससे व्यक्ति की स्मरण शक्ति का विकास होता है, जिसकी विद्यार्थियों को बहुत ज़रूरत है।

हमारे शास्त्रों में लिखा है कि प्रात:काल में, सूर्योदय से पहले, पीपल के वृक्ष के नीचे खड़े होकर 21 बार गायत्री मन्त्र का जाप करना चाहिए। आज के वैज्ञानिक भी इस तथ्य को स्वीकार करते हैं कि पीपल का वृक्ष यों तो 24 घंटे ऑक्सीजन छोड़ता है किन्तु ब्रह्म मुहूर्त में वह दुगुनी ऑक्सीजन छोड़ता है और गायत्री मन्त्र ऐसा मन्त्र है जिसके उच्चारण से शरीर के प्रत्येक अंग में ऑक्सीजन पहुँचती है। अतः इस तथ्य को प्रात: सैर करते हुए ध्यान में रखना चाहिए।

प्रात:काल की सैर करते समय हमें अपनी चाल न बहुत तेज़ और न बहुत धीमी रखनी चाहिए। दूसरे प्रात:काल की सैर नियमित रूप से की जानी चाहिए तभी उसका लाभ होगा। हमें याद रखना चाहिए कि प्रात:कालीन सैर शारीरिक दृष्टि से ही नहीं मानसिक दृष्टि से भी अत्यन्त गुणकारी है।

स्वतंत्रता दिवस-15 अगस्त

15 अगस्त भारत के राष्ट्रीय त्योहारों में से एक है। इस दिन भारत को स्वतंत्रता प्राप्त हुई थी। लगभग डेढ़ सौ वर्षों की अंग्रेजों की गुलामी से भारत मुक्त हुआ था। राष्ट्र के स्वतंत्रता संग्राम में अनेक युवाओं ने बलिदान दिए थे। नेता जी सुभाष चन्द्र बोस का लाल किले पर तिरंगा फहराने का सपना इसी दिन सच हुआ था।

देश में स्वतंत्रता दिवस सभी भारतवासी बिना किसी प्रकार के भेदभाव के अपने-अपने ढंग से प्रायः हर नगर, गाँव में तो मनाते ही हैं, विदेशों में रहने वाले भारतवासी भी इस दिन को बड़े उत्साह के साथ मनाते हैं। राष्ट्रीय स्तर पर स्वतंत्रता दिवस का मुख्य कार्यक्रम दिल्ली के लाल किले पर होता है। लाल किले के सामने का मैदान और सड़कें दर्शकों से खचाखच भरी होती हैं। 15 अगस्त की सुबह देश के प्रधानमंत्री पहले राजघाट पर जाकर महात्मा गाँधी की समाधि पर श्रद्धा सुमन अर्पित करते हैं फिर लाल किले के सामने पहुँच सेना के तीनों अंगों तथा अन्य बलों की परेड का निरीक्षण करते हैं। उन्हें सलामी दी जाती है और फिर प्रधानमंत्री लाल किले की प्राचीर पर जाकर तिरंगा फहराते हैं, राष्ट्रगान गाया जाता है और राष्ट्र ध्वज को 31 तोपों से सलामी दी जाती है। ध्वजारोहण के पश्चात् प्रधानमंत्री राष्ट्र को संबोधित करते हुए एक भाषण देते हैं। अपने इस भाषण में प्रधानमंत्री देश के कष्टों, कठिनाइयों, विपदाओं की चर्चा कर उनसे राष्ट्र को मुक्त करवाने का संकल्प करते हैं। देश की भावी योजनाओं पर प्रकाश डालते हैं। अपने भाषण के अंत में प्रधानमंत्री तीन बार जयहिंद का घोष करते हैं। तीन बार जयहिंद का घोष करने की प्रथा भारत के पहले प्रधानमंत्री पं० जवाहर लाल नेहरू ने शुरू की थी, जिसका उनके बाद आने वाले सारे प्रधानमंत्री अनुसरण करते हैं। प्रधानमंत्री के साथ एकत्रित जनसमूह जयहिंद का नारा लगाते हैं। अन्त में राष्ट्रीय गीत के साथ प्रात:कालीन समारोह समाप्त हो जाता है।

सायंकाल में सरकारी भवनों पर विशेषकर लाल किले में रोशनी की जाती है। प्रधानमंत्री दिल्ली के प्रमुख नागरिकों, सभी राजनीतिक दलों के नेताओं, विभिन्न धर्मों के आचार्यों और विदेशी राजदूतों एवं कूटनीतिज्ञों को सरकारी भोज पर आमंत्रित करते हैं।

हमारे शास्त्रों में लिखा है कि प्रात:काल में, सूर्योदय से पहले, पीपल के वृक्ष के नीचे खड़े होकर 21 बार गायत्री मन्त्र का जाप करना चाहिए। आज के वैज्ञानिक भी इस तथ्य को स्वीकार करते हैं कि पीपल का वृक्ष यों तो 24 घंटे ऑक्सीजन छोड़ता है किन्तु ब्रह्म मुहूर्त में वह दुगुनी ऑक्सीजन छोड़ता है और गायत्री मन्त्र ऐसा मन्त्र है जिसके उच्चारण से शरीर के प्रत्येक अंग में ऑक्सीजन पहुँचती है। अतः इस तथ्य को प्रात: सैर करते हुए ध्यान में रखना चाहिए।

प्रात:काल की सैर करते समय हमें अपनी चाल न बहुत तेज़ और न बहुत धीमी रखनी चाहिए। दूसरे प्रात:काल की सैर नियमित रूप से की जानी चाहिए तभी उसका लाभ होगा। हमें याद रखना चाहिए कि प्रात:कालीन सैर शारीरिक दृष्टि से ही नहीं मानसिक दृष्टि से भी अत्यन्त गुणकारी है।

15 अगस्त राष्ट्र की स्वतंत्रता के लिए शहीद होने वाले वीरों को याद करने का दिन भी है। इस दिन शहीदों की समाधियों पर माल्यार्पण किया जाता है।

15 अगस्त अन्य कारणों से भी महत्त्वपूर्ण है। इस दिन पाण्डिचेरी के सन्त महर्षि अरविन्द का जन्मदिन है तथा स्वामी विवेकानन्द के गुरु स्वामी रामकृष्ण परमहंस की पुण्यतिथि है। इस दिन हमें अपने राष्ट्र ध्वज को नमस्कार कर यह संकल्प दोहराना चाहिए कि हम अपने तन, मन, धन से अपनी स्वतंत्रता की रक्षा करेंगे।

गणतंत्र दिवस-26 जनवरी

भारत के राष्ट्रीय पर्यों में 26 जनवरी को मनाया जाने वाला गणतंत्र दिवस विशेष महत्त्व रखता है। हमारा देश 15 अगस्त, सन् 1947 को अनेक बलिदान देने के बाद, अनेक कष्ट सहने के बाद स्वतंत्र हुआ था। किन्तु स्वतंत्रता के पश्चात् भी हमारे देश में ब्रिटिश संविधान ही लागू था। अतः हमारे नेताओं ने देश को गणतंत्र बनाने के लिए अपना संविधान बनाने का निर्णय किया। देश का अपना संविधान 26 जनवरी, सन् 1950 के दिन लागू किया गया। संविधान लागू करने की तिथि 26 जनवरी ही क्यों रखी गई इसकी भी एक पृष्ठभूमि है। 26 जनवरी, सन् 1930 को पं० जवाहर लाल नेहरू ने अपनी दृढ़ता एवं ओजस्विता का परिचय देते हुए पूर्ण स्वतन्त्रता के समर्थन में जुलूस निकाले, सभाएँ कीं। अतः संविधान लागू करने की तिथि भी 26 जनवरी ही रखी गई।

26 जनवरी को प्रातः 10 बजकर 11 मिनट पर मांगलिक शंख ध्वनि से भारत के गणराज्य बनने की घोषण की गई। डॉ० राजेन्द्र प्रसाद को सर्वसम्मति से देश का प्रथम राष्ट्रपति चुना गया। राष्ट्रपति भवन जाने से पूर्व डॉ० राजेन्द्र प्रसाद ने राष्ट्रपिता महात्मा गाँधी की समाधि पर पुष्पांजलि अर्पित की। उस दिन संसार भर के देशों से भारत को गणराज्य बनने पर शुभकामनाओं के सन्देश प्राप्त हुए।

गणतंत्र दिवस का मुख्य समारोह देश की राजधानी दिल्ली में मनाया जाता है। सबसे पहले देश के प्रधानमंत्री इण्डिया गेट पर प्रज्ज्वलित अमर ज्योति जाकर राष्ट्र की ओर से शहीदों को श्रद्धांजलि अर्पित करते हैं। मुख्य समारोह विजय चौक पर मनाया जाता है। यहाँ सड़क के दोनों ओर अपार जन समूह गणतंत्र के कार्यक्रमों को देखने के लिए एकत्रित होते हैं। शुरू-शुरू में राष्ट्रपति भवन से राष्ट्रपति की सवारी छ: घोड़ों की बग्गी पर चला करती थी। किन्तु सुरक्षात्मक कारणों से सन् 1999 से राष्ट्रपति गणतंत्र दिवस समारोह में बग्घी में नहीं कार में पधारते हैं। परंपरानुसार किसी अन्य राष्ट्र के राष्ट्राध्यक्ष या राष्ट्रपति अतिथि रूप में उनके साथ होते हैं। तीनों सेनाध्यक्ष राष्ट्रपति का स्वागत करते हैं। तत्पश्चात् राष्ट्रपति प्रधानमंत्री का अभिवादन स्वीकार कर आसन ग्रहण करते हैं।

इसके बाद शुरू होती है गणतंत्र दिवस की परेड। सबसे पहले सैनिकों की टुकड़ियाँ होती हैं, उसके बाद घोड़ों, ऊँटों पर सवार सैन्य दस्तों की टुकड़ियाँ होती हैं। सैनिक परेड के पश्चात् युद्ध में प्रयुक्त होने वाले अस्त्र-शस्त्रों का प्रदर्शन होता है। इस प्रदर्शन से दर्शकों में सुरक्षा और आत्मविश्वास की भावना पैदा होती है। सैन्य प्रदर्शन के पश्चात् विविधता में एकता दर्शाने वाली विभिन्न राज्यों की सांस्कृतिक झांकियाँ एवं लोक नृतक मण्डलियाँ इस परेड में शामिल होती हैं।

सायंकाल को सरकारी भवनों पर रोशनी की जाती है तथा रंग-बिरंगी आतिशबाजी छोड़ी जाती है। इस प्रकार सभी तरह के आयोजन भारतीय गणतंत्र की गरिमा और गौरव के अनुरूप ही होते हैं। जिन्हें देखकर प्रत्येक भारतीय यह प्रार्थना करता है कि अमर रहे गणतंत्र हमारा।

राष्ट्र भाषा हिंदी

भारत 15 अगस्त, सन् 1947 को स्वतन्त्र हुआ और 26 जनवरी, सन् 1950 से अपना संविधान लागू हुआ। भारतीय संविधान के सत्रहवें अध्याय की धारा 343 (1) के अनुसार ‘देवनागरी लिपि में हिंदी’ को भारतीय संघ की राजभाषा और देश की राष्ट्रभाषा घोषित किया गया है। संविधान में ऐसी व्यवस्था की गई थी सन् 1965 से देश के सभी कार्यालयों, बैंकों, आदि में सारा कामकाज हिंदी में होगा। किन्तु खेद का विषय है कि स्वतंत्रता प्राप्ति के साठ वर्ष बाद भी सारा काम काज अंग्रेज़ी में ही हो रहा है। देश का प्रत्येक व्यक्ति यह बात जानता है कि अंग्रेजी एक विदेशी भाषा है और हिंदी हमारी अपनी भाषा है।

महात्मा गाँधी जैसे नेताओं ने भी हिंदी भाषा को ही अपनाया था हालांकि उनकी अपनी मातृ भाषा गुजराती थी। उन्होंने हिंदी के प्रचार के लिए ही ‘दक्षिण भारत में हिंदी प्रचार सभा’ प्रारम्भ की थी। उन्हीं के प्रयास का यह परिणाम है कि आज तमिलनाडु में हिंदी भाषा पढ़ाई जाती है, लिखी और बोली जाती है। वास्तव में हिंदी को राष्ट्रभाषा का दर्जा इसलिए दिया गया क्योंकि यह भाषा देश के अधिकांश भाग में लिखी-पढ़ी और बोली जाती है। इसकी लिपि और वर्णमाला वैज्ञानिक और सरल है। आज हिमाचल प्रदेश, हरियाणा, उत्तर प्रदेश, उत्तराखण्ड, मध्य प्रदेश, राजस्थान की राजभाषा हिंदी घोषित हो चुकी है।

हिंदी भाषा का विकास उस युग में भी होता रहा जब भारत की राजभाषा हिंदी नहीं थी। मुगलकाल में राजभाषा फ़ारसी थी, तब भी सूर, तुलसी, आदि कवियों ने श्रेष्ठ हिन्दी साहित्य की रचना की। उन्नीसवीं शताब्दी में अंग्रेज़ी शासन के दौरान अंग्रेज़ी राजभाषा रही तब भी भारतेन्दु, मैथिलीशरण गुप्त और प्रसाद जी आदि कवियों ने उच्च कोटि का साहित्य रचा। इसका एक कारण यह भी था कि हिंदी सर्वांगीण रूप से हमारे धर्म, संस्कृति और सभ्यता और नीति की परिचायक है। भारतेन्दु हरिशचन्द्र जी ने आज से 150 साल पहले ठीक ही कहा था –

निज भाषा उन्नति अहै, सब उन्नति को मूल।
बिन निज भाषा ज्ञान के, मिटत न हिय को शूल।

लेकिन खेद का विषय है कि स्वतन्त्रता प्राप्ति के 68 वर्ष बाद भी हिंदी के साथ सौतेला व्यवहार हो रहा है। अपने विभिन्न राजनीतिक स्वार्थों के कारण विभिन्न राजनेता इसके वांछित और स्वाभाविक विकास में रोड़े अटका रहे हैं। अंग्रेजों की विभाजन करो और राज करो की नीति पर आज हमारी सरकार भी चल रही है जो देश की विभिन्न जातियों, सम्प्रदायों और वर्गों के साथ-साथ भाषाओं में जनता को बाँट रही है ऐसा वह अपने वोट बैंक को ध्यान में रख कर कर रही है। यह मानसिकता हानिकारक है और इसे दूर किया जाना चाहिए। हमें अंग्रेज़ी की दासता से मुक्त होना चाहिए।

राष्ट्रीय एकता

भारत एक अरब से ऊपर जनसंख्या वाला देश है जिसमें विभिन्न धर्मों, सम्प्रदायों, जातियों के लोग रहते हैं। उनकी भाषाएं भी अलग-अलग हैं, उनकी वेश-भूषा, रीति-रिवाज भी अलग-अलग हैं किन्तु फिर भी सब एक हैं जैसे एक माला में रंग-बिरंगे फूल होते हैं। भारत एक धर्म-निरपेक्ष राष्ट्र है। हमारी राष्ट्रभाषा एक है। देश के सभी लोगों को समान अधिकार प्राप्त हैं।

नवम्बर, 2008 में मुम्बई में पाकिस्तानी आतंकवादियों के आक्रमण के समय भारतवासियों ने जिस प्रकार एक जुटता दिखाई उसका उदाहरण मिलना कठिन है। इससे पूर्व भी पाकिस्तानी आक्रमणों के समय अथवा प्राकृतिक आपदाओं के समय ऐसी ही एक जुटता दिखाई थी। इस से यह स्पष्ट होता है कि भारतवासियों में राष्ट्रीयता की भावना कूट-कूट कर भरी है। वे चाहे किसी धर्म को मानते हों, किसी जाति के हों, यही कहते हैं-गर्व से कहो कि हम भारतीय हैं।

पाकिस्तान और उसके भारत में मौजूद कुछ पिठू पाण्डवों की इस उक्ति को भूल जाते हैं कि उन्होंने कहा था पाण्डव पाँच हैं और कौरव 100 किसी बाहरी शत्रु के लिए हम एक सौ पाँच हैं। वास्तव में पाकिस्तान हमारी उन्नति और विकास को देखकर ईर्ष्या से जलभुन रहा है। पिछले साठ वर्षों में भी वहाँ लोकतन्त्रात्मक शासन प्रणाली चालू नहीं हो सकी। इसलिए अपनी कमियों को छिपाने के लिए अपने लोगों का ध्यान बँटाने के लिए कभी कश्मीर का मुद्दा और कभी कोई दूसरा मुद्दा उठाता रहा है।

पड़ोसी देश ही नहीं कुछ भारतीय भी हमारी राष्ट्रीयता को खंडित करने पर तुले हैं। ऐसे लोग अपने स्वार्थ, अपने वोट बैंक और सत्ता हथियाने के चक्र में जो प्रांतवाद का नारा लगाते हैं। अभी हाल ही में महाराष्ट्र में प्रांतवाद के नाम पर जो हिंसा और गुंडागर्दी हुई वह हमारी राष्ट्रीयता को खंडित करने वाला ही कदम है।

हमारा ऐसा मानना है कि सरकार ने भी भाषा के नाम पर देश का बंटवारा कर राष्ट्रीयता को ठेस पहुँचाई है। रही-सही कसर वोट बैंक की राजनीति कर रही है। यदि ईमानदारी से इन बातों को दूर करने का प्रयत्न किया जाए तो राष्ट्रीय एकता के बलबूते भारत विकसित देशों में शामिल हो सकता है।

सांप्रदायिक सद्भाव

सांप्रदायिक एकता के प्रथम दर्शन हमें सन् 1857 के स्वतन्त्रता संग्राम के दौरान देखने को मिले। उस समय हिन्दू-मुसलमानों ने कंधे से कंधा मिलाकर अंग्रेजों से टक्कर ली थी। अंग्रेज़ बड़ी चालाक कौम थी। उस की चालाकी से मुहम्मद अली जिन्ना ने सन् 1940 में पाकिस्तान की माँग की और अंग्रेज़ों ने देश छोड़ने से पहले सांप्रदायिक आधार पर देश के दो टुकड़े कर दिये। विश्व में पहली बार आबादी का इतना बड़ा आदान-प्रदान हुआ। हिन्दू-मुस्लिम दंगे हुए जिसमें लाखों मारे गए। . सन् 1950 में देश का संविधान बना और भारत को एक धर्म-निरपेक्ष गणतंत्र घोषित किया गया। प्रत्येक जाति, धर्म, संप्रदाय को पूर्ण स्वतंत्रता दी गई और सब धर्मों को समान सम्मान दिया गया। आप जानकर शायद हैरान होंगे कि विश्व में सर्वाधिक मुस्लिम जनसंख्या भारत में ही है। बहुत-से देशभक्त मुसलमान पाकिस्तान नहीं गए। लेकिन पाकिस्तान क्योंकि बना ही धर्म पर आधारित देश था अतः वह आज तक हमारे देश के सांप्रदायिक सद्भाव को नष्ट करने की कोशिश कर रहा है। पाकिस्तान में स्वतन्त्रता के साठ वर्ष बाद भी जनतांत्रिक प्रणाली लागू नहीं हो सकी और भारत विश्व का सबसे बड़ा जनतांत्रिक देश बन गया है।

हम यह जानते हैं कि कोई भी धर्म हिंसा, घृणा या विद्वेष नहीं सिखाता। सभी धर्म या संप्रदाय मनुष्य की नैतिकता, सहिष्णुता और शान्ति का पाठ पढ़ाते हैं। किंतु कुछ कट्टरपन्थी धार्मिक नेता अपने स्वार्थ के लिए लोगों में धार्मिक भावनाएँ भड़का कर देश में अशान्ति और अराजकता फैलाने का यत्न करते हैं। हमें याद रखना चाहिए कि –

मज़हब नहीं सिखाता आपस में वैर रखना,
हिन्दी हैं हम वतन है हिन्दोस्तां हमारा।

संप्रदायिक सद्भाव बनाए रखने पर ही हम विकासशील देशों की सूची से निकल कर विकसित देशों में शामिल हो सकते हैं।

हमारी सरकार भले ही धर्म-निरपेक्ष होने का दावा करती है किन्तु वोट बैंक की राजनीति को ध्यान में रखकर वह एक ही धर्म की तुष्टिकरण के लिए जो कुछ कर रही है उसके कारण धर्मों और जातियों में दूरी कम होने की बजाए और भी बढ़ रही है। धर्मनिरपेक्षता को यदि सही अर्थों में लागू किया जाए तो कोई कारण नहीं कि धार्मिक एवं सांप्रदायिक सद्भाव न बन सके। जनता को भी चाहिए कि वह सांप्रदायिक सद्भाव बिगाड़ने वाले नेताओं से चाहे वे धार्मिक हों या राजनीतिक, बचकर रहे, उनकी बातों में न आएँ।

टेलीविज़न के लाभ-हानियाँ

मानव आदिकाल से ही काम के बाद मनोरंजन के साधनों की खोज में रहा है। प्राचीन काल में नाटक, रासलीला, रामलीला या त्योहार मनुष्य के मनोरंजन का साधन हुआ करते थे। फिर रेडियो, सिनेमा या ग्रामोफोन द्वारा लोगों के मनोरंजन के साधन बने। आज सबसे प्रभावी मनोरंजन का साधन टेलीविज़न है।

टेलीविज़न का आविष्कार स्काटलैण्ड के इंजीनियर जॉन एलन बेयर्ड ने सन् 1926 ई० में किया था। इस का सर्वप्रथम प्रयोग ब्रिटिश इण्डिया कार्पोरेशन ने किया था। भारत में इसका प्रसारण सन् 1964 से ही सम्भव हो सका और इसे रंगीन बनाने में लगभग बीस वर्ष लग गए। पंजाब में पहला टेलीविजन केन्द्र अमृतसर में स्थापित हुआ जो बाद में दूरदर्शन केन्द्र जालन्धर में स्थानांतरित कर दिया गया। पहल पहले लोग कार्यक्रम दूरदर्शन पर ही देखा करते थे किन्तु सैटेलाइट नैटबर्क के आगमन से टेलीविजन की दुनिया में क्रान्तिकारी मोड़ ला दिया। आज देश भर में कोई सवा-सौ चैनल अपने कार्यक्रम प्रसारित कर रहे हैं, जिसमें समाचार, खेलकूद, धार्मिक, नाटक, संगीत, सामान्य जानकारी के अलग से चैनल हैं। आज अनेक चैनल क्षेत्रीय भाषाओं में अपने कार्यक्रम प्रसारित कर रहे हैं। आज टेलीविज़न नैटवर्क (केबल) दर्शकों का भरपूर मनोरंजन कर रहे हैं। इन चैनलों द्वारा शिक्षा एवं धर्म का प्रचार भी किया जा रहा है। टेलीविजन के कारण हम घर बैठे अपने मन पसंद सीरियल, गीत, फिल्में आदि देख सकते हैं।

कहते हैं जहाँ फूल होते हैं वहाँ काँटे भी होते हैं। टेलीविज़न के जहाँ अनेक लाभ हैं वहाँ कई हानियाँ भी हैं। सब से बड़ी हानि यह है कि लोगों का आपस में मिलना-जुलना कम हो गया है। लोग मिलने-जुलने की अपेक्षा अपना मनपसन्द सीरियल या फिल्म देखना पसन्द करते हैं। विद्यार्थियों की खेलकूद और अतिरिक्त पढ़ाई में रुचि कम हो गई है। युवावर्ग टेलीविज़न पर अश्लील गाने देखकर बिगड़ रहा है। लगातार कई घण्टे टेलीविज़न से चिपके रहने के कारण बच्चों की आँखों पर नज़र की ऐनकें लग गई हैं।

हमें चाहिए कि टेलीविज़न के लाभ को ध्यान में रखकर ही इसका उपयोग करना चाहिए। हमें वही कार्यक्रम देखने चाहिए जो ज्ञानवर्धक हों। टेलीविज़न एक वरदान है इसे शाप न बनने देना चाहिए।

समाचार-पत्रों के लाभ-हानियाँ

आज भले ही टेलीविज़न पर अनेक चैनल केवल समाचार ही प्रसारित कर रहे हैं फिर भी समाचार-पत्रों का महत्त्व कम नहीं हुआ है। आज के युग में समाचार-पत्र हमारे जीवन का एक आवश्यक अंग बन गए हैं। जिस दिन घर में समाचार-पत्र नहीं आता या देर से आता है तो हम उतावले हो उठते हैं। जिज्ञासा मानव स्वभाव की एक प्रवृत्ति रही है और समाचार-पत्र हमारी इस जिज्ञासा को शान्त करते हैं। समाचार-पत्र हमें घर बैठे ही देशविदेश में हुई घटनाओं, समाचारों की सूचना दे देते हैं। समाचार-पत्रों के अनेक लाभ हैं जिनमें से कुछ का उल्लेख हम यहां पर कर रहे हैं।

समाचार-पत्र प्रचार का एक बहुत बड़ा साधन है। चुनाव के समय विभिन्न राजनीतिक दल समाचार-पत्रों में विज्ञापन देकर अपनी-अपनी पार्टी के पक्ष को प्रस्तुत करते हैं। विभिन्न व्यापारिक संस्थान भी अपने उत्पाद का विज्ञापन समाचार-पत्र में देकर अपने उत्पाद की बिक्री में वृद्धि करते हैं।

समाचार-पत्रों के माध्यम से ही आजकल हम नौकरी, विवाह, प्रवेश सूचना आदि सूचनाएँ प्राप्त करते हैं। समाचार-पत्रों में वर्गीकृत विज्ञापन का स्तम्भ हमें अनेक प्रकार की सूचनाएँ प्रदान करते हैं। समाचार-पत्रों के मैगज़ीन अनुभाग हमें धर्म, स्वास्थ्य, समाजशास्त्र, ज्योतिष, वास्तु शास्त्र, आयकर सम्बन्धी सूचनाएँ प्रदान करते हैं। समाचार-पत्रों के माध्यम से ही हमें रेडियो, टेलीविज़न के कार्यक्रमों की समय सारणी भी प्राप्त हो जाती है। समाचार-पत्रों के माध्यम से ही हमें पुस्तकों, फिल्मों की समीक्षा भी पढ़ने को मिल जाती समाचार-पत्र पाठकों को भ्रष्टाचार, समाज की कुरीतियों जैसे भ्रूण हत्या आदि से जागरूक करते हैं और समाज में सुधार या नव-निर्माण का कार्य करते हैं।

समाचार-पत्रों की कुछ हानियाँ भी हैं। कुछ समाचार-पत्र अपने पत्र की बिक्री बढ़ाने के लिए झूठी तथा सनसनी भरे समाचार छाप कर जनमानस को दूषित करते हैं। ऐसा ही कार्य वे समाचार-पत्र भी करते हैं जो पक्षपात पूर्ण समाचार और टिप्पणियाँ छापते हैं। समाचार-पत्रों में बड़ी शक्ति है। इस का सही प्रयोग होना चाहिए।

दहेज प्रथा एक अभिशाप

कोई भी प्रथा जब शुरू होती है तो अच्छे उद्देश्य से शुरू होती है किन्तु धीरे-धीरे वही प्रथा कुप्रथा बन जाती है। कुछ ऐसा ही हाल दहेज प्रथा का भी है। दहेज प्रथा कितनी प्राचीन है यह तो नहीं कहा जा सकता। किन्तु इतना अवश्य है कि यह प्रथा जब शुरू हुई होगी तब लड़की को अपने पिता की सम्पत्ति में भागीदार नहीं माना जाता था और मातापिता उसके विवाह अवसर पर अपनी सम्पत्ति में से कुछ भाग लड़की को उपहार के रूप में भेंट करते थे। इसी उपहार को कालान्तर में दहेज का नाम दे दिया गया। किन्तु आज जब लड़की अपने पिता की सम्पत्ति में बराबर की हिस्सेदार है, लड़की अब स्वयं कमाने लगी है और पुरुष की आर्थिक दृष्टि से गुलाम नहीं रही है, दहेज देने का तर्क नज़र नहीं आता। किन्तु हम लकीर के फकीर अभी तक इस प्रथा को चलाए जा रहे हैं।

समय के परिवर्तन के साथ-साथ दहेज प्रथा एक कुप्रथा बन गई है और इसे नारी जाति के लिए ही नहीं समाज के लिए भी एक अभिशाप बन कर रह गई है। कुछ अमीर लोगों ने लड़की की शादी पर दिखावे के लिए ज़रूरत से ज्यादा खर्च करना शुरू कर दिया। देखादेखी मध्यमवर्ग में भी यह रोग फैलता गया। यह समझा जाने लगा कि लड़के के मातापिता लड़की को नहीं लड़के को या उसके माता-पिता को उपहार दे रहे हैं। देखा-देखी लड़कों वालों की भूख बढ़ती गई और खुल कर दहेज की माँग की जाने लगी। मनवांछित दहेज न मिल पाने पर लड़की को ससुराल में तंग किया जाने लगा। दहेज के लालच में लक्ष्मी मानी जाने वाली बहू को जला कर मार दिया जाने लगा। दहेज की बलि पर न जाने आज तक कितनी ही भोली-भाली लड़कियाँ चढ़ चुकी हैं।

भले ही सरकार ने दहेज विरोधी कई कानून बनाए हैं लेकिन इन कानूनों की सरेआम धज्जियाँ उड़ाई जा रही हैं। पंजाब और हरियाणा हाईकोर्ट ने जनवरी, सन् 2007 में शादी विवाह में बारातियों की संख्या सम्बन्धी एक आदेश जारी किया था किन्तु इस आदेश की न तो कोई पालना कर रहा है और न ही कोई अधिकारी पालना करवा रहा है।

हमारे विचार से दहेज के इस अभिशाप से युवा वर्ग ही समाज को मुक्ति दिलवा सकता है। बिना दहेज के विवाह करके।

कंप्यूटर का जीवन में महत्त्व

आज के युग को कंप्यूटर का युग कहा जाता है। यह आधुनिक युग का एक ऐसा आविष्कार है जिसने मनुष्य की अनेक समस्याओं का समाधान कर दिया है। कंप्यूटर ने मनुष्य का समय और श्रम बचा दिया है। साथ ही दी है पूर्णता और शुद्धता अर्थात् एक्युरेसी। कंप्यूटर का प्रयोग आज जीवन के प्रत्येक क्षेत्र में लाभकारी सिद्ध हो रहा है। इसी बात को देखते हुए पंजाब सरकार ने स्कूलों में कंप्यूटर शिक्षा को अनिवार्य बना दिया है। इस आदेश से कंप्यूटर का प्रवेश आज आम घरों में भी हो गया है।

कम्प्यूटर का सबसे बड़ा लाभ शिक्षा विभाग को हुआ है। कंप्यूटर की सहायता से परीक्षा परिणाम कुछ ही दिनों में घोषित होने लगे हैं। चुनाव प्रक्रिया में भी इसका प्रयोग चुनाव नतीजों को कुछ ही घंटों में घोषित किया जाने लगा है। बैंकों, रेलवे स्टेशनों, सरकारी और गैर-सरकारी कार्यालयों में कंप्यूटर के प्रयोग से काम को बड़ा सरल बना दिया है। यहाँ तक कि अब तो कई दुकानदार भी अपने बही खाते रखने या बिल बनाने के लिए कंप्यूटर का प्रयोग करने लगे हैं। आज प्रत्येक समाचार-पत्र कंप्यूटर पर ही तैयार होने लगा है। कंप्यूटर की एक अन्य चमत्कारी सुविधा इंटरनैट के उपयोग की है। इंटरनेट पर हमें विविध विषयों की जानकारी तो प्राप्त होती ही है, साथ ही हमें अपने मित्रों, रिश्तेदारों को ई-मेल द्वारा संदेश भेजने की सुविधा भी प्राप्त होती है। कंप्यूटर के साथ एक विशेष उपकरण (कैमरा इत्यादि) लगा कर हम दूर बैठे अपने मित्रों, रिश्तेदारों से सीधे बातचीत भी कर सकते हैं।

प्रकृति का यह नियम है कि जो वस्तु हमारे लिए लाभकारी होती है उसकी कई हानियाँ भी होती हैं। बच्चे कंप्यूटर वीडियो गेम्स खेलने में व्यस्त रहते हैं और अपना कीमती समय नष्ट करते हैं। युवा वर्ग अश्लील वैवसाइट देख कर, इंटरनैट पर अश्लील चित्र एवं चित्र भेज कर बिगड़ रहे हैं। कंप्यूटर पर अधिक देर तक बैठने पर नेत्रों की ज्योति पर तो प्रभाव पड़ता ही है शरीर में अनेक रोग भी पैदा होते हैं। अतः हमें चाहिए कि इस मशीनी मस्तिष्क के गुणों को ध्यान में रखकर ही इसका प्रयोग करना चाहिए।

बढ़ते प्रदूषण की समस्या

मानव और प्रकृति के बीच जब संतुलन बिगड़ जाता है तो हमारा वातावरण दूषित हो जाता है। आज हमारे देश में प्रदूषण की समस्या बड़ी गम्भीर बनी हुई है। प्रदूषण के कारण ही हमारे जीवन की सुरक्षा को भी खतरा बना हुआ है। हमारे देश में प्रदूषण चार प्रकार का है-जल प्रदूषण, वायु प्रदूषण, ध्वनि प्रदूषण तथा भूमि प्रदूषण। इन्हीं प्रदूषणों के कारण हमें शुद्ध पीने का पानी, शुद्ध वायु, शांत वातावरण और भूमि की उर्वरा शक्ति नहीं मिल पा रही है।

देश में तेजी से हो रहा औद्योगीकरण प्रदूषण फैलाने का बड़ा कारण बन रहा है। कल कारखानों से उठने वाला धुआँ हमारी वायु को तो प्रदूषित करता है। इन कल कारखानों से छोड़ा जा रहा रसायन युक्त जल हमारे जल और भूमि को भी प्रदूषित कर रहा है। औद्योगीकरण के साथ-साथ शहरीकरण ने भी जल और वायु को दूषित कर दिया है। बड़ेबड़े नगरों में सीवरेज और कल कारखानों का दूषित जल पास की नदियों में डाला जाता है, शहरों में चलने वाले वाहनों का धुआँ वायु को दूषित कर रहा है और कूड़े कर्कट के ढेर वातावरण को दूषित कर रहे हैं शहरीकरण के कारण अनेक वृक्षों की कटाई हो रही है। हम यह नहीं समझते कि वृक्ष ही हमें शुद्ध वायु प्रदान करते हैं। पीपल जैसा वृक्ष तो हमें 24 घंटे शुद्ध ऑक्सीजन प्रदान करता है किन्तु हम धड़ाधड़ वृक्षकाट रहे हैं।

शहरों में ही नहीं गाँवों में भी प्रदूषण फैलाने के अनेक कार्य होते हैं। किसान लोग अधिक पैदावार की होड़ में कीटनाशक दवाओं और कृत्रिम खादों का प्रयोग करके भूमि की उर्वरा शक्ति को घटा रहे हैं। चावल की पराली को खेतों में ही जलाकर वायु प्रदूषण फैला रहे हैं। आज हम जो फल सब्जियाँ खाते हैं वे सब कीटनाशक दवाइयों से ग्रसित होती हैं। ये सब प्रदूषण फैलाने के साथ-साथ जन-साधारण के स्वास्थ्य को भी प्रभावित करती हैं।

यदि इस बढ़ते प्रदूषण को रोकने का कोई उपाय न किया गया तो आने वाला समय हमारे लिए अत्यन्त भयानक और घातक सिद्ध होगा। प्रदूषण रोकने के लिए हमें बड़े-बड़े उद्योगों के स्थान पर कुटीर उद्योगों को बढ़ावा देना होगा। वृक्ष लगाने के अभियान को और तेज़ करना होगा। वाहनों में धुआँ रहित पेट्रोल-डीज़ल के प्रयोग को अनिवार्य बनाना होगा। कल कारखानों में वाटर ट्रीटमेंट प्लांट लगाने अनिवार्य करने होंगे। प्रदूषण का जन्म ही न हो, ऐसा हमारा प्रयास होना चाहिए।

बढ़ती जनसंख्या की समस्या

किसी भी देश की उन्नति और आर्थिक विकास बहुत कुछ उस देश की जनसंख्या पर निर्भर होता है। भारत को जिन समस्याओं से जूझना पड़ रहा है उनमें तीव्र गति से बढ़ती हुई जनसंख्या की समस्या प्रमुख है। देश के विभाजन के समय सन् 1947 में देश की जनसंख्या 33 करोड़ थी जो अब बढ़कर 125 करोड़ से ऊपर हो गई है। आज जनसंख्या की दृष्टि से भारत विश्व में चीन के बाद दूसरे नम्बर पर है। जिस गति से हमारे देश की जनसंख्या बढ़ रही है उसे देखकर लगता है कि यह शीघ्र ही चीन को पीछे छोड़ जाएगा।

देश की बढ़ती जनसंख्या अनेक समस्याओं को जन्म दे रही है। जैसे खाद्य सामग्री की कमी, आवास की कमी, रोज़गार के साधनों की कमी आदि। देश की धरती तो उतनी ही है उस पर देश के औद्योगीकरण और बिजली परियोजनाओं के लिए बहुत-सी उपजाऊ भूमि का अधिग्रहण किया जा चुका है। इस तरह खेती योग्य भूमि भी दिनों दिन घटती जा रही है। माना कि नई तकनीक से उपज में काफ़ी वृद्धि हुई है। अनाज के क्षेत्र में देश आत्मनिर्भर हो गया है किन्तु यह स्थिति कब तक रहेगी कहा नहीं जा सकता।

जनसंख्या वृद्धि को रोकने के लिए सरकार परिवार नियोजन जैसी कई योजनाओं पर काम कर रही है किन्तु इस योजना का लाभ अशिक्षित और गरीब लोग नहीं उठा रहे। कहा जा सकता है कि जनसंख्या वृद्धि के कारण गरीबी, अशिक्षा, अन्धविश्वास और रूढ़िवादिता है।

जनसंख्या वृद्धि में एक कारण यह भी हो सकता है कि भारत में औसत आयु गत पैंसठ सालों में 21 से बढ़कर 65 तक जा पहुँची है। साथ ही स्वास्थ्य सुविधाओं के बढ़ने से शिशु मृत्यु दर में भी काफी कमी आई है। बालविवाह अभी भी रुके नहीं।

यदि सरकार और जनता ने मिलजुल कर जनसंख्या की वृद्धि पर रोक लगाने का कोई उपाय न किया तो देश को एक दिन खाने के लाले पड़ जाएँगे। हरित क्रान्ति, सफेद क्रान्ति जैसी कोई भी क्रान्ति कारगर सिद्ध न हो सकेगी अतः इस समस्या का समाधान ढूँढ़ना अत्यावश्यक है।

बढ़ती महँगाई की समस्या

आज आम लोगों के सामने सबसे बड़ी समस्या महंगाई की बनी हुई है। बड़ों के मुँह से हम खाद्य पदार्थों के जो भाव सुनते हैं तो हमें या तो झूठ लगता है या सपना। आज महँगाई इतनी बढ़ गई है कि आम आदमी को दो जून की रोटी जुटाना भी कठिन हो रहा है। पंजाबी कवि सूबा सिंह ने ठीक ही कहा है-‘घयो लभदा नहीं धुन्नी नूँ लान जोगा, कित्थों खानियाँ रांझे ने चूरियाँ’-सचमुच आज देसी घी दो सौ रुपए किलो से ऊपर बिक रहा है जो कभी तीन-चार रुपए किलो मिला करता था। तेल, घी, दालें तो अमीर आदमी की पहँच वाली बन कर रह गई हैं। गरीब तो बस यही कहकर संतोष कर लेते हैं कि ‘रूखी सूखी खायकर, ठंडा पानी पी।’.

पेट्रोल, डीज़ल और रसोई गैस की बढ़ती कीमतों ने तो जलती पर तेल छिडकने का काम किया है। पेट्रोल, डीज़ल की कीमतें बढ़ने से बसों की यात्रा तो महँगी हुई ही है ट्रकों का माल भाड़ा भी बढ़ गया है, जिसके कारण फलों, सब्जियों, दालों इत्यादि खाद्य पदार्थों के दाम भी बढ़ गए हैं। सरकार अपने कर्मचारियों का प्रत्येक वर्ष दो बार महँगाई भत्ता बढ़ाती है, इससे कर्मचारियों को तो राहत मिलती नहीं उलटे चीज़ों की कीमतें अवश्य बढ़ जाती हैं।

महँगाई बढ़ने के साथ ही कालाबाजारी, तस्करी और काला धन, जमाखोरी जैसी समस्या बढ़ने लगती है। वर्ष 2008 के अन्त में विश्वव्यापी जो मंदी का दौर आया उसने महँगाई को और भी बढ़ा दिया। उस पर सोने पर सुहागे का काम किया सरकार की दुलमुल नीतियों ने। सरकार अपने मन्त्रियों के वेतन तो हर साल बढ़ा देती है किन्तु सरकारी कर्मचारी पे कमीशनों का कई वर्षों तक मुँह ताकते रहते हैं। मन्त्री अपनी कुर्सी बचाए रखने के लिए सत्ता में बने रहने के लिए बड़े-बड़े उद्योगों को जो सहूलतें दे रहे हैं उससे महँगाई बढ़ रही है।

महँगाई कैसे रुके या कैसे रोकी जाए यह हमारी समझ से तो बाहर है। हाँ यदि सरकार चाहे और दृढ़ संकल्प हो महँगाई पर कुछ हद तक रोक लग सकती है।

नशा बंदी

भारत में नशीली वस्तुओं का प्रयोग दिन-प्रतिदिन बढ़ता जा रहा है। विशेषकर हमारी युवा पीढ़ी इस लत की अधिक शिकार हो रही है। यह चिन्ता का कारण है। उपन्यास सम्राट प्रेमचन्द जी ने कहा था कि जिस देश में करोड़ों लोग भूखे मरते हों वहाँ शराब पीना, गरीबों के रक्त पीने के बराबर है। किन्तु शराब ही नहीं अन्य नशीले पदार्थों के सेवन का प्रचलन बढ़ता ही जा रहा है। कोई भी खुशी का मौका हो शराब पीने पिलाने के बिना वह अवसर सफल नहीं माना जाता। होटलों, क्लबों में खुले आम शराब पी-पिलाई जाती है। पीने वालों को पीने का बहाना चाहिए। शराब को दारू अर्थात् दवाई भी कहा जाता है किन्तु कौन ऐसा है जो इसे दवाई की तरह पीता है। यहाँ तो बोतलों की बोतलें चढ़ाई जाती हैं। शराब महँगी होने के कारण नकली शराब का धंधा भी फल-फूल रहा है। इस नकली शराब के कारण कितने लोगों को जान गंवानी पड़ी है, यह हर कोई जानता है। कितने ही राज्यों की सरकारों ने सम्पूर्ण नशाबंदी लागू करने का प्रयास किया। किन्तु वे असफल रहीं। ताज़ा उदाहरण हरियाणा का लिया जा सकता है। कितने ही होटल बन्द हो गए और नकली शराब बनाने वालों की चाँदी हो गई। विवश होकर सरकार को नशाबंदी समाप्त करनी पड़ी।

पंजाब में भी सन् 1964 में टेकचन्द कमेटी ने नशाबंदी लागू करने का बारह सूत्री कार्यक्रम दिया था। किंतु जो सरकार शराब की बिक्री से करोड़ों रुपए कमाती हो, वह इसे कैसे लागू कर सकती है। आप शायद हैरान होंगे कि पंजाब में शराब की खपत देश भर में सब से अधिक है, किसी ने ठीक ही कहा है बुरी कोई भी आदत हो वह आसानी से नहीं जाती। किंतु सरकार यदि दृढ़ निश्चय कर ले तो क्या नहीं हो सकता।

सरकार को ही नहीं जनता को भी इस बात का ध्यान रखना होगा कि नशा अनेक झगड़ों को ही जन्म नहीं देता बल्कि वह नशा करने वाले के स्वास्थ्य को भी प्रभावित करता है। ज़रूरत है जनता में जागरूकता पैदा करने की। नशाबंदी राष्ट्र की प्रगति के लिए आवश्यक है। शराब की बोतलों पर चेतावनी लिखने से काम न चलेगा, कुछ ठोस कदम उठाने होंगे।

यह देखने में आया है कि देश का युवा वर्ग ही नहीं, किशोर वर्ग नशों की लपेट में आ रहा है। हमारे नेता यह कहते नहीं थकते कि देश में मादक द्रव्यों का प्रसार विदेशी शत्रुओं के कारण हो रहा है किन्तु अपने युवाओं को, बच्चों को समझाया तो जा सकता है।

नशीले पदार्थों से इस पीढ़ी को बचाने का भरसक प्रयास किया जाना चाहिए नहीं तो देश कमज़ोर हो जाएगा और साँप निकल जाने के बाद लकीर पीटने का कोई लाभ न होगा।

खेलों का जीवन में महत्त्व

खेल-कूद हमारे जीवन की एक महत्त्वपूर्ण आवश्यकता है। ये हमारे मनोरंजन का प्रमुख साधन भी हैं। पुराने जमाने में जो लोग व्यायाम नहीं कर सकते थे अथवा खेल-कूद में भाग नहीं ले सकते थे वे शतरंज, ताश जैसे खेलों से अपना मनोरंजन कर लिया करते थे। दौड़ना भागना, कूदना इत्यादि भी खेलों का ही एक अंग है। ऐसी खेलों में भाग लेकर हमारे शरीर की मांसपेशियाँ तथा शरीर के दूसरे अंग स्वस्थ हो जाया करते हैं। खेल-कूद में भाग लेकर व्यक्ति की मासिक थकावट दूर हो जाती है।

अंग्रेज़ी की प्रसिद्ध कहावत है कि All work and no play makes jack a dull boy. इस कहावत का अर्थ यह है कि कोई सारा दिन काम में जुटा रहेगा, खेल-कूद या मनोरंजन के लिए समय नहीं निकालेगा तो वह कुंठित हो जाएगा उसका शरीर रोगी बन जाएगा तथा वह निराशा का शिकार हो जाएगा। अतः स्वस्थ जीवन के लिए खेलों में भाग लेना अत्यावश्यक है। इस तरह व्यक्ति का मन भी स्वस्थ होता है। उसकी पाचन शक्ति भी ठीक रहती है, भूख खुलकर लगती है, नींद डटकर आती है, परिणामस्वरूप कोई भी बीमारी ऐसे व्यक्ति के पास आते डरती है।

खेलों से अनुशासन और आत्म-नियन्त्रण भी पैदा होता है और अनुशासन जीवन के प्रत्येक क्षेत्र में आवश्यक है। बिना अनुशासन के व्यक्ति जीवन में उन्नति और विकास नहीं कर सकता। खेल हमें अनुशासन का प्रशिक्षण देते हैं। किसी भी खेल में रैफ्री या अंपायर नियमों का उल्लंघन करने वाले खिलाड़ी को दण्डित भी करता है। इसलिए हर खिलाड़ी खेल के नियमों का पालन कड़ाई से करता है। खेल के मैदान में सीखा गया यह अनुशासन व्यक्ति को आगे चलकर जीवन के अन्य क्षेत्रों में भी काम आता है। देखा गया है कि खिलाड़ी सामान्य लोगों से अधिक अनुशासित होते हैं।

खेलों से सहयोग व सहकार की भावना भी उत्पन्न होती है। इसे Team Spirit या Sportsmanship भी कहा जाता है। केवल खेल ही ऐसी क्रिया है जिसमें सीखे गए उपयुक्त गुण व्यक्ति के व्यावहारिक जीवन में बहुत काम आते हैं। आने वाले जीवन में व्यक्ति सब प्रकार की स्थितियों, परिस्थितियों और व्यक्तियों के साथ काम करने में सक्षम हो जाता है। Team spirit से काम करने वाला व्यक्ति दूसरों से अधिक सामाजिक होता है। वह दूसरों में जल्दी घुल-मिल जाता है। उसमें सहन शक्ति और त्याग भावना दूसरों से अधिक मात्रा में पाई जाती है।

खेल-कूद में भाग लेना व्यक्ति के चारित्रिक गुणों का भी विकास करता है। खिलाड़ी चाहे किसी भी खेल का हो अनुशासनप्रिय होता है। क्रोध, ईर्ष्या, घृणा आदि हानिकारक भावनाओं का वह शिकार नहीं होता। खेलों में ही उसे देश प्रेम और एकता की शिक्षा मिलती है। एक टीम में अलग-अलग धर्म, सम्प्रदाय, जाति, वर्ग आदि के खिलाड़ी होते हैं। वे सब मिलकर अपने देश के लिए खेलते हैं।

इससे स्पष्ट है कि खेल जीवन की वह चेतन शक्ति है जो दिव्य ज्योति से साक्षात्कार करवाती है। अतः उम्र और शारीरिक शक्ति के अनुसार कोई न कोई खेल अवश्य खेलना चाहिए। खेल ही हमारे जीवन में एक नई आशा, महत्त्वाकांक्षा और ऊर्जा का संचार करते हैं। खेलों के द्वारा ही जीवन में नए-नए रंग भरे जा सकते हैं, इन्द्रधनुषी सुन्दर या मनोरम बनाया जा सकता है।

व्यायाम का महत्त्व

महार्षि चरक के अनुसार शरीर की जो चेष्टा देह को स्थिर करने एवं उसका बल बढ़ाने वाली हो, उसे व्यायाम कहते हैं। शरीर को स्वस्थ रखना व्यक्ति का प्रथम कर्तव्य है। शरीर को स्वस्थ रखने के लिए व्यायाम की नितांत आवश्यकता है।

व्यायाम से हमारा अभिप्राय: वह नहीं है जो आज से कुछ वर्ष पहले समझा जाता था। अर्थात् दंड पेलना, बैठक लगाना आदि किन्तु आज के संदर्भ में व्यायाम का अर्थ किसी ऐसे काम करने से है जिससे हमारा शरीर स्वस्थ रहे। पुराने जमाने में स्त्रियाँ दूध दोहती थीं, बिलोती थीं, घर में झाड़ देती थीं, कपड़े धोती थीं और बाहर से कुएँ से खींचकर पीने के लिए पानी लाया करती थीं। ये सब क्रियाएँ व्यायाम का ही एक भाग हुआ करती थीं। किन्तु आजकल की स्त्रियों के पास इन सब व्यायामों के लिए समय ही नहीं है। जिसका परिणाम यह है कि आज की स्त्री अनेक रोगों का शिकार हो रही है।

पुराने जमाने में पुरुष भी सुबह सवेरे सैर को निकल जाया करते थे। बाहर ही स्नान इत्यादि करते थे। इस तरह उनका व्यायाम हो जाता था। हमारे बड़े बुर्जुगों ने हमारी दिनचर्या कुछ ऐसी निश्चित कर दी जिससे हमारा व्यायाम भी होता रहे और हमें पता भी न चले। जैसे सूर्य उदय होने से पहले उठना, बाहर सैर को जाना, दातुन कुल्ला करना आदि व्यायाम के ही अंग थे। समय बदलने के साथ-साथ हम व्यायाम के उस परिणाम को भूलते जा रहे हैं कि व्यायाम करने से व्यक्ति निरोग रहता है। उसके शरीर में चुस्ती-फुर्ती आती है। पाचन शक्ति ठीक रहती है और शरीर सुडौल बना रहता है।

जो लोग व्यायाम नहीं करते, वे आलसी और निकम्मे बन जाते हैं। सदा किसी-नकिसी रोग का शिकार बने रहते हैं। आज का न ही पुरुष न ही स्त्री, घर का छोटा-मोटा काम भी अपने हाथ से नहीं करना चाहता। सारा दिन कुर्सी पर बैठ कर काम करने वाला कर्मचारी यदि कोई व्यायाम नहीं करेगा तो वह स्वयं बीमारी को बुलावा देने का ही काम करेगा। भला हो स्वामी रामदेव का जिन्होंने लोगों को योग और प्राणायाम की ओर मोड़कर थोड़ा-बहुत व्यायाम करने की प्रेरणा दी है। उनका कहना है कि प्रत्येक व्यक्ति को अपनी शक्ति और शारीरिक आवश्यकता के अनुसार व्यायाम अवश्य करना चाहिए।

एक विद्यार्थी के लिए व्यायाम का अधिक महत्त्व है क्योंकि अपनी इस चढ़ती उम्र में जितना सुन्दर और अच्छा शरीर वह बना सकता है, जितनी भी शक्ति का संचय वह कर सकता है, उसे कर लेना चाहिए। यदि इस उम्र में उसने अपने स्वास्थ्य की ओर ध्यान न दिया तो सारी उम्र वह पछताता ही रहेगा। अतः हमारी विद्यार्थी वर्ग को सलाह है कि वह अपने इस जीवन में खेल-कूद में अवश्य भाग लें, योगासन और प्राणायाम, जो शरीर के लिए श्रेष्ठ व्यायाम है अवश्य करें। प्रातः और सायं भ्रमण के लिए अवश्य घर से बाहर निकलें क्योंकि आने वाला जीवन कोई सरलता लिए हुए नहीं आएगा। तब संघर्ष की मात्रा अधिक बढ़ जाएगी और व्यायाम के लिए समय निकालना कठिन हो जाएगा। अत: जो कुछ करना है इसी विद्यार्थी जीवन में ही कर लेना चाहिए।

समय का सदुपयोग

कहा जाता है कि आज का काम कल पर मत छोड़ो। जिस किसी ने भी यह बात कही है उसने समय के महत्त्व को ध्यान में रखकर ही कही है। समय सबसे मूल्यवान् वस्तु है। खोया हुआ धन फिर प्राप्त हो सकता है किन्तु खोया हुआ समय फिर लौट कर नहीं आता। इसीलिए कहा गया है ‘The Time is Gold’ क्योंकि समय बीत जाने पर सिवाय पछतावे के कुछ हाथ नहीं आता फिर तो वही बात होती है कि ‘औसर चूकि डोमनी गावे तालबेताल।’ कछुआ और खरगोश की कहानी में भी कछुआ दौड़ इसलिए जीत गया था कि उसने समय के मूल्य को समझ लिया था। इसीलिए वह दौड़ जीत पाया। विद्यार्थी जीवन में भी समय के महत्त्व को एवं उसके सदुपयोग को जो नहीं समझता और विद्यार्थी जीवन आवारागर्दी और ऐशो आराम से जीवन व्यतीत कर देता है वह जीवन भर पछताता रहता है।

इतिहास साक्षी है कि संसार में जिन लोगों ने भी समय के महत्त्व को समझा वे जीवन में सफल रहे। पृथ्वी राज चौहान समय के मूल्य को न समझने के कारण ही गौरी से पराजित हुआ। नेपोलियन भी वाटरलू के युद्ध में पाँच मिनटों के महत्त्व को न समझ पाने के कारण पराजित हुआ। इसके विपरीत जर्मनी के महान दार्शनिक कांट ने जो अपना जीवन समय के बंधन में बाँधकर कुछ इस तरह बिताते थे कि लोग उन्हें दफ्तर जाते देख अपनी घड़ियाँ मिलाया करते थे।

आधुनिक जीवन में तो समय का महत्त्व और भी ज्यादा बढ़ गया है। आज जीवन में भागम भाग और जटिलता इतनी अधिक बढ़ गई है कि यदि हम समय के साथ-साथ कदम मिलाकर न चलें तो जीवन की दौड़ में पिछड़ जाएँगे। आज समय का सदुपयोग करते हुए सही समय पर सही काम करना हमारे जीवन की सबसे बड़ी आवश्यकता है।

विद्यार्थी जीवन में समय का सदुपयोग करना बहुत ज़रूरी है। क्योंकि विद्यार्थी जीवन बहुत छोटा होता है। इस जीवन में प्राप्त होने वाले समय का जो विद्यार्थी सही सदुपयोग कर लेते हैं वे ही भविष्य में सफलता की सीढ़ियाँ चढ़ते हैं। और जो समय को नष्ट करते हैं, वे स्वयं नष्ट हो जाते हैं।

इसलिए हमारे दार्शनिकों, संतों आदि ने अपने काम को तुरन्त मनोयोग से करने की सलाह दी है। उन्होंने कहा है कि ‘काल करे सो आज कर आज करे सो अब।’ कल किसने देखा है अतः दृष्टि वर्तमान पर रखो और उसका भरपूर प्रयोग करो। कर्मयोगी की यही पहचान है। जीवन दुर्लभ ही नहीं क्षणभंगुर भी है अतः जब तक साँस है तब तक समय का सदुपयोग करके हमें अपना जीवन सुखी बनाना चाहिए।

आँखों देखा हॉकी मैच
अथवा
मेरा प्रिय खेल

भले ही आज लोग क्रिकेट के दीवाने बने हुए हैं। परन्तु हमारा राष्ट्रीय खेल हॉकी ही है। लगातार कई वर्षों तक भारतं हॉकी के खेल में विश्वभर में सब से आगे रहा किन्तु खेलों में भी राजनीतिज्ञों के दखल के कारण हॉकी के खेल में हमारा स्तर दिनों दिन गिर रहा है। 70 मिनट की अवधि वाला यह खेल अत्यन्त रोचक, रोमांचक और उत्साहवर्धक होता है। मेरा सौभाग्य है कि मुझे ऐसा ही एक हॉकी मैच देखने को मिला।

यह मैच नामधारी एकादश और रोपड़ हॉक्स की टीमों के बीच रोपड़ के खेल परिसर में खेला गया। दोनों टीमें अपने-अपने खेल के लिए पंजाब भर में जानी जाती हैं। दोनों ही टीमों में राष्ट्रीय स्तर के कुछ खिलाड़ी भाग ले रहे थे। रोपड़ हॉक्स की टीम क्योंकि अपने घरेलू मैदान पर खेल रही थी इसलिए उसने नामधारी एकादश को मैच के आरम्भिक दस मिनटों में दबाए रखा। उसके फारवर्ड खिलाडियों ने दो-तीन बार विरोधी गोल पर आक्रमण किये। परन्तु नामधारी एकादश का गोलकीपर बहुत चुस्त और होशियार था। उसने अपने विरोधियों के सभी आक्रमणों को विफल बना दिया। तब नामधारी एकादश ने तेज़ी पकड़ी और देखते ही देखते रोपड़ हॉक्स के विरुद्ध एक गोल दाग दिया। गोल होने पर रोपड़ हॉक्स की टीम ने भी एक जुट होकर दो-तीन बार नामधारी एकादश पर कड़े आक्रमण किये परन्तु उनका प्रत्येक आक्रमण विफल रहा। इसी बीच रोपड़ हॉक्स को दो पेनल्टी कार्नर भी मिले पर वे इसका लाभ न उठा सके। नामधारी एकादश ने कई अच्छे मूव बनाये उनका कप्तान बलजीत सिंह तो जैसे बलबीर सिंह ओलंपियन की याद दिला रहा था। इसी बीच नामधारी एकादश को भी एक पेनल्टी कार्नर मिला जिसे उन्होंने बड़ी खूबसूरती से गोल में बदल दिया। इससे रोपड़ हॉक्स के खिलाड़ी हताश हो गये। रोपड़ के दर्शक भी उनके खेल को देख कर कुछ निराश हुए। मध्यान्तर के समय नामधारी एकादश दो शून्य से आगे थी। मध्यान्तर के बाद खेल बड़ी तेजी से शुरू हुआ। रोपड़ हॉक्स के खिलाड़ी बड़ी तालमेल से आगे बढ़े और कप्तान हरजीत सिंह ने दायें कोण से एक बढ़िया हिट लगाकर नामधारी एकादश पर एक गोल कर दिया। इस गोल से रोपड़ हॉक्स के जोश में जबरदस्त वृद्धि हो गयी। उन्होंने अगले पाँच मिनटों में दूसरा गोल करके मैच बराबरी पर ला दिया। दर्शक खुशी के मारे नाच उठे। मैच समाप्ति की सीटी के बजते ही दर्शकों ने अपने खिलाड़ियों को मैदान में जाकर शाबाशी दी। मैच का स्तर इतना अच्छा था कि मैच देख कर आनन्द आ गया।

आँखों देखा फुटबाल मैच

विश्वभर में फुटबाल का खेल सर्वाधिक लोकप्रिय है। केवल यही एक ऐसा खेल है जिसे देखने के लिए लाखों की संख्या में दर्शक जुटते हैं। फुटबाल के खिलाड़ी भी विश्व भर में सबसे अधिक सम्मान एवं धन प्राप्त करते हैं। 90 मिनट का यह खेल अत्यन्त रोचक, जिज्ञासा भरा होता है। संयोग से पिछले महीने मुझे पंजाब पुलिस और जे० सी० टी० फगवाड़ा की टीमों के बीच हुए मैच को देखने का अवसर मिला। जे० सी० टी० की टीम पिछले वर्ष संतोष ट्राफी की विजेता टीम रही थी। मैच शुरू होते ही पंजाब पुलिस ने विरोधी टीम पर काफी दबाव बनाये रखा परन्तु जे० सी० टी० की टीम भी कोई कम नहीं थी। उसके खिलाड़ियों को थोड़ा अवसर भी मिलता तो वे पंजाब पुलिस के क्षेत्र में जा पहुँचते। पंजाब पुलिस ने अपना आक्रमण और भी तेज़ कर दिया। उनके खिलाड़ियों में आपसी तालमेल और पासिंग तो देखते ही बनता था। उनकी हर मूव को देखकर दर्शक वाह! वाह। कर उठते थे। इस मैच को देखने के लिए पंजाब पुलिस के कई वरिष्ठ अधिकारी भी मैदान में मौजूद थे। सैंकड़ों की संख्या में सिपाही भी अपने खिलाड़ियों को , उत्साहित करने के लिए बक-अप कर रहे थे। पहले मध्यान्तर के 26वें मिनट में पंजाब पुलिस के खिलाड़ियों ने इतना बढ़िया मूव बनाया कि जे० सी० टी० के खिलाड़ी देखते ही रह गये और पंजाब पुलिस ने एक गोल दाग दिया। दर्शक दीर्घा में बैठे लोग खुशी से नाच उठे। इस गोल के बाद जे० सी० टी० के खिलाड़ी रक्षा पर उतर आए। जब भी बाल लेकर आगे बढ़ते पंजाब पुलिस के खिलाड़ी उन से बाल छीन लेते। इसी बीच जे० सी० टी० की टीम ने एक ज़ोरदार आक्रमण किया किन्तु पंजाब पुलिस के गोल कीपर की दाद देनी होगी कि उसने गोल को फुर्ती से बचा लिया। उधर पंजाब पुलिस ने अपना दबाव फिर बढ़ाना शुरू किया। मध्यान्तर के समय पंजाब पुलिस की टीम एक शून्य से आगे थी। दूसरे मध्यान्ह के 45 मिनट में खेल में काफ़ी तेज़ी आई परन्तु पंजाब पुलिस के गोल कीपर ने कई निश्चित गोल बचा कर अपनी टीम को जीत दिलाई। मैच समाप्त होते ही पंजाब पुलिस के कर्मचारियों ने अपनी टीम के खिलाड़ियों को कंधों पर उठा लिया। आज उन्होंने देश की एक प्रसिद्ध टीम को हराया था। कोई दो घण्टे तक मैंने इस मैच का जैसा आनन्द उठाया वह मुझे वर्षों याद रहेगा।

विद्यार्थी और अनुशासन

अनुशासन दो शब्दों से मिलकर बना है-अनु और शासन। अनु का अर्थ है पीछे और शासन का अर्थ है आज्ञा। अतः अनुशासन का अर्थ है-आज्ञा के आगे-पीछे चलना। समाज और राष्ट्र की व्यवस्था और उन्नति के लिए जो नियम बनाए गए हैं उनका पालन करना ही अनुशासन है। अतः हम जो भी कार्य अनुशासनबद्ध होकर करेंगे तो सफलता निश्चित ही प्राप्त होगी। अनुशासन के अन्तर्गत उठना-बैठना, खाना-पीना, बोलना-चलना, सीखानासिखाना, आदर-सत्कार करना आदि सभी कार्य सम्मिलित हैं। इन सभी कार्यों में अनुशासन का महत्त्व है।

अनुशासन की शिक्षा स्कूल की परिधि में ही सम्भव नहीं है। घर से लेकर स्कूल, खेल के मैदान, समाज के परकोटों तक में अनुशासन की शिक्षा ग्रहण की जा सकती है। अनुशासनप्रियता विद्यार्थी के जीवन को जगमगा देती है। विद्यार्थियों का कर्तव्य है कि उन्हें पढ़ने के समय पढ़ना और खेलने के समय खेलना चाहिए। एकाग्रचित होकर अध्ययन करना, बड़ों का आदर करना, छोटों से स्नेह करना ये सभी गुण अनुशासित छात्र के हैं। जो छात्र माता-पिता तथा गुरु की आज्ञा मानते हैं वे परीक्षा में अच्छे अंक प्राप्त करते हैं तथा उनका जीवन अच्छा बनता है। वे आत्मविश्वासी, स्वावलम्बी तथा संयमी बनते हैं और जीवन का लक्ष्य प्राप्त करने में सक्षम हो जाते हैं।

अनुशासन में रहने वाले छात्र को अपने जीवन में कदम-कदम पर यश तथा सफलता मिलती है। उनका भविष्य उज्ज्वल हो जाता है। ऐसे ही छात्र राष्ट्र नेता बनते हैं और देश का संचालन करते हैं। विद्यार्थी का जीवन सुखी तथा सम्पन्न अनुशासनप्रियता से ही बनता है। अनुशासन भी दो प्रकार का होता है-

  • आन्तरिक,
  • बाह्य।

दूसरे प्रकार का अनुशासन परिवार तथा विद्यालयों में देखने को मिलता है। यह भय पर आधारित होता है। जब तक विद्यार्थी में भय बना रहता है तब तक वह नियमों का पालन करता है। भय समाप्त होते ही वह उद्दण्ड हो जाता है। भय से प्राप्त अनुशासन से बालक डरपोक हो जाता है।

आन्तरिक अनुशासन ही सच्चा अनुशासन है। जो कुछ सत्य है, कल्याणकारी है, उसे स्वेच्छा से मानना ही आन्तरिक अनुशासन कहा जाता है। आत्मानुशासित व्यक्ति अपने शरीर, बुद्धि, मन पर पूरा-पूरा नियन्त्रण स्थापित कर लेते हैं। जो अपने पर नियन्त्रण कर लेता है वह दुनिया पर नियन्त्रण कर लेता है।

बड़े दुर्भाग्य की बात है कि छात्र-वर्ग अनुशासन के महत्त्व को भली-भांति नहीं समझ पाता है जिसका परिणाम यह होता है कि यह नित्य-प्रति स्कूल तथा कालेजों में तोड़-फोड़, परीक्षा में नकल करना, अध्यापकों को पीटना आदि कार्य करता है। तोड़-फोड़, लूट-पाट, आगज़नी, पथराव आदि तो नित्य देखने को मिलते हैं। ऐसे छात्र न विद्या ग्रहण कर पाते हैं और न अपने संस्कारों को ही ठीक कर पाते हैं। वे समाज के लिए कलंक बन जाते हैं और समाज को सदैव दुःख ही देते हैं। ऐसे छात्रों से न माता-पिता को सुख मिलता है और न गुरुजनों को। वे देश के लिए भार बन जाते हैं।

अनुशासन से जीवन सुखमय तथा सुन्दर बनता है। अनुशासनप्रिय व्यक्ति अपने जीवन के लक्ष्य को सुगमता से प्राप्त कर लेते हैं। हमें चाहिए कि अनुशासन में रहकर अपने जीवन को सुखी, सम्पन्न एवं सुन्दर बनाएँ।

किसी धार्मिक स्थान की यात्रा
अथवा
किसी पर्वतीय यात्रा का वर्णन
अथवा
वैष्णो देवी की यात्रा

आश्विन के नवरात्रे शुरू होते ही हमने मित्रों सहित माता वैष्णो देवी के दर्शन का निश्चय किया। प्रातः आठ बजे हम चण्डीगढ़ के बस स्टैण्ड पर पहुँचे। वहाँ से हमने पठानकोट के लिए बस ली। वहाँ से हमने जम्मू के लिए बस ली। जम्मू हम सायँ कोई सात बजे पहुँच गए। रात हमने जम्मू की एक धर्मशाला में गुजारी। रात में ही हमने जम्मू के ऐतिहासिक रघुनाथ जी तथा शिव मन्दिर के दर्शन किये। अगले दिन प्रात:काल में ही कटरा जाने वाली बस में सवार हुए। रास्ते भर सभी यात्री माता की भेंटें गाते हुए जय माँ शेराँ वाली के नारे लगा रहे थे। कटरा जम्मू से कोई पचास किलोमीटर दूर है। कटरा पहुँचकर हमने अपना नाम दर्ज करवाया और पर्ची ली। रात हमने कटरा में बिताई। दूसरे दिन सुबह ही हम माता की जय पुकारते हुए माँ के दरवार की और पैदल चल दिए। कटरा से भक्तों को पैदल ही चलना पड़ता है। कटरा से माँ के दरबार को जाने के लिए दो रास्ते हैं। एक सीढ़ियों वाला मार्ग है और दूसरा साधारण। हमने साधारण रास्ता ही चुना। सभी भक्त जन माँ की जय पुकारते हुए बड़े उत्साह से आगे बढ़ रहे थे। पाँच किलोमीटर चलकर हम चरण पादुका मंदिर पहुंचे।

चरण पादुका मन्दिर से चलकर हम आदकुमारी मंदिर पहुंचे। यह मन्दिर कटरा और माता के भवन के मध्य में स्थित है। यहाँ श्रद्धालुओं के रहने और भोजन की अच्छी व्यवस्था है। आदकुमारी मन्दिर से हम गर्भवास गुफा की ओर चल पड़े। हमने भी इस गुफा को पार किया और माँ से जन्म मरण से छुटकारा दिलाने की प्रार्थना की।

आगे का मार्ग बड़ा दुर्गम था। शायद इसी कारण इसे हाथी-मत्था की चढ़ाई कहते हैं। इस चढ़ाई को पार करके हम बाण गंगा और भैरों घाटी को पार कर माता के मन्दिर के निकट पहुँच गए। वहाँ हमने अपना नाम दर्ज करवाया बारी आने पर हमने माँ वैष्णो देवी के दर्शन किये। मन्दिर की गुफा में तीन पिण्डियां हैं, जो महाकाली, महालक्ष्मी और महासरस्वती के नाम से विख्यात हैं। हमने माँ के चरणों में माथा टेका, प्रसाद लिया और पीछे के रास्ते से बाहर आ गए। बाहर आकर हमने कन्या पूजन किया और कन्याओं को दक्षिणा देकर उनसे आशीर्वाद प्राप्त किया। वापसी पर हम भैरव मन्दिर के दर्शन करते हुए कटरा आ गए। कटरा से जम्मू और पठानकोट होते हुए चण्डीगढ़ वापस आ गए।

सत्संगति

मनुष्य एक सामाजिक प्राणी है। उसे दूसरे के साथ किसी-न-किसी रूप में संपर्क स्थापित करना पड़ता है। अच्छे लोगों की संगति जीवन को उत्थान की ओर ले जाती है तो बुरी संगति पतन का द्वार खोल देती है।

संगति के प्रभाव से कोई नहीं बच सकता। हम जैसी संगति करते हैं, वैसा ही हमारा आचरण बन जाता है। रहीम ने कहा –

कदली सीप भुजंग मुख, स्वाति एक गुण तीन।
जैसे संगति बैठिए, तैसोई गुण दीन॥

सत्संगति का महत्त्व-सत्संगति जीवन के लिए वरदान की तरह है। सत्संगति के द्वारा मनुष्य अनेक प्रकार की अच्छी बातें सीखता है। जिसको अच्छी संगति प्राप्त हो जाए उसका जीवन सफल बन जाता है। अच्छी संगति में रहने पर अच्छे संस्कार पैदा होते हैं। बुरी संगति बुरे विचारों को जन्म देती है। मनुष्य की पहचान उसकी संगति से होती है। अच्छे परिवार में जन्म लेने वाला बालक बुरी संगति में पड़ कर बुरा बन जाता है। इसी प्रकार बुरे परिवार में जन्म लेने वाले बालक को यदि अच्छी संगति प्राप्त हो जाती है तो वह अच्छा एवं सदाचारी बन जाता है।

बिनु सत्संगु विवेक न होई।
राम कृपा बिनु सुलभ न सोई॥

सत्संगति मनुष्य के जीवन को सफल बनाती है तो कुसंगति जीवन को नष्ट करती है। कहा भी है, “दुर्जन यदि विद्वान् भी हो तो उसका साथ छोड़ देना चाहिए। मणि धारण करने वाला सांप क्या भयंकर नहीं होता।” बुरी आदतें मनुष्य बुरी संगति से सीखता है। बुरी पुस्तकें, अश्लील चल-चित्र आदि भी मनुष्य को विनाश की ओर ले जाते हैं। बुरे लोगों से बचने की प्रेरणा देते हुए सूरदास जी ने कहा है –

छाडि मन हरि बिमुखन को संग।
चाके संग कुबुद्धि उपजत हैं परत भजन में भंग॥

स्वच्छता अभियान

स्वच्छता अभियान को ‘स्वच्छ भारत अभियान’ या ‘स्वच्छ भारत मिशन’ भी कहा जाता है। यह अभियान भारत के राष्ट्रपिता महात्मा गाँधी जी के स्वप्न स्वच्छ भारत को पूर्ण करने हेतू शुरू किया गया। यह एक राष्ट्रीय स्तर का अभियान है। इस अभियान को अधिकारिक तौर पर राजघाट, नई दिल्ली में 2 अक्तूबर, 2014 को महात्मा गाँधी जी की 145वीं जयन्ती पर प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी द्वारा शुरू किया गया।

स्वच्छता अभियान में प्रत्येक भारतवासी से आग्रह किया था कि वे इस अभियान से जुड़े और अपने आसपास के क्षेत्रों की साफ-सफाई करें। इस अभियान को सफल बनाने के लिए उन्होंने देश के 11 महत्त्वपूर्ण एवं प्रभावी लोगों को इसका प्रचार करने के लिए चुना जिनमें कुछ ऐसे फिल्मकार, क्रिकेटर तथा महान लोग हैं जिनको लोग सुनना पसंद करते हैं। इस अभियान के अंतर्गत कई शहरी तथा ग्रामीण योजनाएं बनाई गई जिसमें शहरों तथा गांवों में सार्वजनिक शौचालय बनाने की योजनाएं हैं। सरकारी कार्यालयों तथा सार्वजनिक स्थलों पर पान, गुटखा, धूम्रपान जैसे गंदगी फैलाने वाले उत्पादों पर रोक लगा दी गई। इस अभियान को सफल बनाने के लिए स्वयं मोदी जी ने सड़कों पर साफसफाई की थी जिसे देखकर लोगों में भी साफ-सफाई के प्रति उत्साह पैदा हो गया।

स्वच्छता अभियान के लिए बहुत सारे नारों का भी प्रयोग किया गया है ; जैसे –

  • एक कदम स्वच्छा की ओर।
  • स्वच्छता अपनाना है, समाज में खुशियां लाना है।
  • गाँधी जी के सपनों का भारत बनाएंगे, चारों तरफ स्वच्छता फैलाएंगे।

स्वच्छता अभियान को अपनाने से कोई हानि नहीं अपितु लाभ ही लाभ होंगे। इससे हमारे आस-पास की हर जगह साफ-सुथरी होगी। साफ-शुद्ध वातावरण में हम और हमारा परिवार बीमार कम पड़ेगा। देश में हर तरफ खुशहाली आएगी और आर्थिक विकास होगा।