Class 8

This PSEB 8th Class Science Notes Chapter 4 ਪਦਾਰਥ: ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਅਧਾਤਾਂ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Science Notes Chapter 4 ਪਦਾਰਥ : ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਅਧਾਤਾਂ

→ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਧਾਤ ਜਾਂ ਅਧਾਤ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਧਾਤਾਂ, ਅਧਾਤਾਂ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਧਾਤਾਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਚਮਕਦਾਰ, ਕਠੋਰ, ਕੁਟੀਣਸ਼ੀਲ, ਖਿਚੀਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਤਾਪ ਦੇ ਚਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਠੋਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸਿਰਫ਼ ਪਾਰਾ (Mercury) ਹੀ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਤਰਲ ਹੈ ।

→ ਅਧਾਤਾਂ ਚਮਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਤਾਪ ਦੇ ਕੁਚਾਲਕ, ਬਿਨਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਭੁਰਭੁਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਠੋਸ, ਤਰਲ ਅਤੇ ਗੈਸੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਘਲਾਓ ਦਰਜਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਧਾਤਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਖਾਰੀ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਅਧਾਤਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਆਕਸਾਈਡ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਜੰਗਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਧਾਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸੋਡੀਅਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡਰੋਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸੋਨੇ ਦੀ ਭਾਫ਼ ਨਾਲ ਵੀ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

→ ਸੋਡੀਅਮ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਫਾਸਫੋਰਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੈ ।

→ ਅਧਾਤਾਂ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ।

→ ਕੁੱਝ ਧਾਤਾਂ ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ (ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ) ਨਾਲ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸੋਨਾ, ਤਾਂਬਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ‘ਤੇ ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

→ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ਾਬਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਭਿਕਿਰਿਆ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਭਿਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਲੜੀ ਹੈ-ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਤਾਂਬਾ, ਲੋਹਾ, ਜਿੰਕ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਸੋਡੀਅਮ । ਵੱਧ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤਾਂ ਘੱਟ ਅਭਿਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਧਾਤ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਧਾਤ ਯੋਗਿਕਾਂ ਦੇ ਜਲੀ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਗੈਸ ‘ਪੱਪ’ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਹੈ ।

→ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਸੋਈ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਅਧਾਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਆਕਸੀਜਨ ਜੀਵਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

→ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਪਟਾਖਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲੋਹਾ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਸੋਡੀਅਮ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥ –

1. ਕੁਟੀਣਸ਼ੀਲਤਾ (Malleability)-ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਗੁਣ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਕੁੱਟ ਕੇ ਸ਼ੀਟ (ਚਾਦਰ) ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਖਿਚੀਣਸ਼ੀਲਤਾ (Ductility)-ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਉਹ ਗੁਣ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
3. ਧਾਤਵਿਕ (Sonorus)-ਧਾਤਾਂ ਨੂੰ ਟਕਰਾਉਣ ਤੇ ਪੈਦਾ ਨਿਨਾਦ ਧੁਨੀ ਦਾ ਗੁਣ ।
4. ਚਮਕੀਲਾਪਣ (Lustre) -ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦੀ ਸਤਹਿ ਦਾ ਗੁਣ ॥
5. ਚਾਲਕਤਾ (Conductance)-ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਗੁਣ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਬਿਜਲੀ ਜਾਂ ਤਾਪ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ।
6. ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਆਕਸਾਈਡ (Acidic oxides)-ਅਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
7. ਖਾਰੀ ਆਕਸਾਈਡ (Basic oxides)-ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡ ਜੋ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਕੇ ਖ਼ਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

This PSEB 8th Class Science Notes Chapter 3 ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Science Notes Chapter 3 ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ

→ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

→ ਧਾਗਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਰੇਸ਼ੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

→ ਧਾਗੇ ਬਣਾਉਟੀ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

→ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਿਤ ਜਾਂ ਬਣਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਜਾਂ ਬਨਾਵਟੀ ਰੇਸ਼ੇ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਲੜੀ ਹੈ । ਇਸ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਲਕ ਪਾਲੀਮਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਰੇਆਨ, ਨਾਈਲਾਂਨ, ਪਾਲੀਐਸਟਰ ਜਾਂ ਐਕ੍ਰਿਲਿਕ ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਿਤ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਰੇਸ਼ੇ ਹਨ ।

→ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਕਪਾਹ, ਰੇਸ਼ਮ ਆਦਿ ਦੇ ਸੋਤ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੁ ਹਨ |

→ ਬਣਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪੌਦੇ ਲੱਕੜੀ) ਜਾਂ ਪੱਥਰਾਟ ਬਾਲਣ (ਕੋਲਾ ਆਦਿ) ਹਨ ।

→ ਨਾਈਲਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਸ਼ਤ ਰੇਸ਼ਾ ਸੀ ।

→ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੇਸ਼ੇ ਆਪਣੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ, ਜਲ ਸੋਖਣ ਸਮਰੱਥਾ, ਦਹਿਣ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ, ਮੂਲ ਟਿਕਾਊਪਨ, ਉਪਲੱਬਧਤਾ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਪਛਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਲਾਸਟਿਕ ਵੀ ਇੱਕ ਬਹੁਲਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹਨ-

• ਥਰਮੋਪਲਾਸਟਿਕ
• ਥਰਮੋਸੇਟਿੰਗ ਪਲਾਸਟਿਕ ॥

→ ਪਾਲੀਥੀਨ ਵੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੈ ।

→ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹਲਕਾ, ਮਜਬੂਤ, ਟਿਕਾਊ, ਜੰਗਾਲਰਹਿਤ, ਤਾਪ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਰੋਧਕ ਹੈ ।

→ ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਪਸ਼ਿਸਟ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ । ਇਹ ਜੈਵ ਅਨਿਮਨੀਕਰਨ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੈ । ਜਲਾਉਣ ਤੇ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਦਬੂ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਭੂਮੀ ਤੇ ਪਾਉਣ ਨਾਲ, ਭੂਮੀ | ਬੰਜਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ ਅਪਘਟਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

→ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਤ ਦੇ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟ ਦਾ ਨਿਸਤਾਰਨ 4R ਸਿਧਾਂਤ (Reduce, Reuse, Recycle, Recover) ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ –

1. ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਿਤ ਰੇਸ਼ੇ (Man made fibres)-ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਵ ਨਿਰਮਿਤ ਰੇਸ਼ੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਪਾਲੀਮਰ ਜਾਂ ਬਹੁਲਕ (Polymer)-ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਲੜੀ ਜਾਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਵੱਡੀ ਲੜੀ ਹੈ ।
3. ਰੇਆਨ (Rayon) -ਬਣਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ਾ ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਮ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਬਣਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਪੈਟ (PET) -ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੋਤਲਾਂ, ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਤਾਰਾਂ, ਬਰਤਨ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
5. ਥਰਮੋਪਲਾਸਟਿਕ (Thermoplastic) -ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕਿਸਮ, ਜੋ ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੇ ਆਪਣਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮੁੜ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਥਰਮੋਪਲਾਸਟਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
6. ਥਰਮੋਸੈਟਿੰਗ ਪਲਾਸਟਿਕ (Thermosetting Plastic)-ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕਿਸਮ,ਜੋ ਗਰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਨਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਥਰਮੋਸੈਟਿੰਗ ਪਲਾਸਟਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਸਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

This PSEB 8th Class Science Notes Chapter 2 ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ-ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Science Notes Chapter 2 ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ-ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ

→ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ (Microorganism) ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੇ ਜੀਵ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸੂਖ਼ਮਦਰਸ਼ੀ (Microscope) ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਊਂਦੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਗਰਮ ਸ੍ਰੋਤਾਂ, ਬਰਫ਼ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ, ਲੁਣੀ ਪਾਣੀ, ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਮਿੱਟੀ (Desert land) ਅਤੇ ਦਲਦਲੀ ਮਿੱਟੀ (Marshy land) ।

→ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਜੀਵਾਣੂ, ਉੱਲੀ, ਟੋਜੋਆ, ਕਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਣੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਹ ਇੱਕ-ਸੈੱਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ | ਕਦੇ-ਕਦੇ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ |

→ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ।

→ ਸ਼ਖ਼ਮਜੀਵ ਹਰ ਜਗਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜੀਵਾਣੂ ਦੇ ਵਿਆਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਇਕ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰਵੇਂ ਭਾਗ ਦਾ 1.25 ਗੁਣਾ ਹੈ ।

→ ਜੀਵਾਣੁ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ-

• ਡੰਡਾਨੁਮਾ
• ਗੋਲ ਅਤੇ
• ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਹਨ ।

→ ਜੀਵਾਣੂ, ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

→ ਜੀਵਾਣੂ, ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਵਿਖੰਡਨ ਜਾਂ ਦੋਹਰੇ ਵਿਖੰਡਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਾਣੁਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ ।

→ ਸਾਈਨੋਬੈਕਟੀਰੀਆ ਵਾਤਾਵਰਨੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਕੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਡਾਇਟਮ ਇਕ ਸੂਖ਼ਮ ਕਾਈ ਹੈ, ਜੋ ਝਰਨਿਆਂ, ਤਲਛੱਟੀ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

→ ਉੱਲੀ, ਪਰਜੀਵੀ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਉੱਲੀਆਂ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਚਮੜਾ, ਕਾਗ਼ਜ਼ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਫ਼ਸਲ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਘਾਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਖਮੀਰ (yeast) ਇੱਕ-ਸੈੱਲੀ ਅਤੇ ਪਰਜੀਵੀ ਉੱਲੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਣਵਨ (Fermentation) ਦੁਆਰਾ ਬੀਅਰ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਫ਼ਿਕਸ ਪੇਅ ਪਦਾਰਥ) ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਵਿਸ਼ਾਣੂ (Virus) ਇੱਕ-ਸੈੱਲੀ ਮ੍ਰਿਤਜੀਵੀ ਹਨ ਜੋ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । 9 ਪੋਟੋਜ਼ੋਆ (Protozoa) ਇੱਕ-ਸੈਂਲੀ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਹੈ ਜੋ ਪੇਚਿਸ਼ ਅਤੇ ਮਲੇਰੀਆ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਭੋਜਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੈਲਾਪਣ (Food poisoning) ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਭੋਜਨ ਤੇ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

→ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕੇ ਹਨ-ਰਸਾਇਣਿਕ ਤਰੀਕਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਮਕ ਮਿਲਾਉਣਾ, ਚੀਨੀ ਮਿਲਾਉਣਾ, ਤੇਲ ਅਤੇ ਸਿਰਕਾ ਮਿਲਾਉਣਾ, ਗਰਮ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ-

1. ਪ੍ਰੋਟੋਜ਼ੋਆ (Protozoa)- ਇਹ ਇਕ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਹੈ ਜੋ ਪੇਚਿਸ ਅਤੇ ਮਲੇਰੀਆ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਉੱਲੀ (Fungi) – ਉੱਲੀ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹਰੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
3. ਵਿਸ਼ਾਣੂ (Virus)- ਇਹ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ਦੀ ਸੀਮਾ ਰੇਖਾ ਤੇ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੋਸ਼ੀ (host) ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਜਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4. ਜੀਵਾਣੂ (Bacteria)-ਇਹ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਦੇ ਸਵੈਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਪੋਸ਼ੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
5. ਖਮੀਰ (Yeast) ਖਮੀਰ ਇੱਕ-ਸੈੱਲੀ ਉੱਲੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿਣਵਨ ਦੁਆਰਾ ਬੀਅਰ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਦੁਸਰੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ (ਛਿੰਕਸ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
6. ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ (Rhizobium) -ਇਹ ਇੱਕ ਜੀਵਾਣੂ ਹੈ ਜੋ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਸਥਿਰੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਫਲੀਦਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
7. ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਉਪਜਾਊਪਣ (Soil fertility)-ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੀ ਅਪੂਰਤੀ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਉਪਜਾਊਪਣ ਹੈ । ਇਹ ਜੀਵਾਣੂ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਹਰੇ ਭਾਈ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
8. ਸੂਖ਼ਮ ਜੀਵ (Micro organism)-ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਜੀਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੰਗੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸੂਖ਼ਮਦਰਸ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
9. ਲੈਕਟੋਬੇਸੀਲਸ (Lactobacillus)-ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਣੂ, ਜੋ ਦਹੀਂ ਜਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਲੈਕਟੋਬੇਸੀਲਸ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
10. ਵਾਹਕ (Carriers)-ਵਾਹਕ ਉਹ ਕੀਟ ਜਾਂ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵ ਹਨ ਜੋ ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
11. ਪ੍ਰਤੀਰੱਖਿਅਕ (Antibodies)-ਜਦੋਂ ਰੋਗਾਣੂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਰੱਖਿਅਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
12. ਟੀਕਾ (Vaccine) -ਇਹ ਮ੍ਰਿਤ ਜਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
13. ਰੋਗਾਣੂ (Pathogen)-ਰੋਗ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਰੋਗਾਣੂ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
14. ਕਿਣਵਨ (Termentation)-ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਖਮੀਰ ਦੁਆਰਾ ਐਲਕੋਹਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਿਣਵਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
15. ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਸਥਿਰੀਕਰਨ (Fixation of Nitrogen) -ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨੂੰ | ਨਾਈਟਰਾਈਟ ਅਤੇ ਨਾਈਟਰੇਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਸਥਿਰੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰਾਈਜ਼ੋਬੀਅਮ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
16. ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਚੱਕਰ (Nitrogen Cycle)-ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦਾ ਸਥਿਰੀਕਰਨ, ਨਾਈਟਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ, ਡੀਨਾਈਟਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਚੱਕਰ ਹੈ ।

This PSEB 8th Class Science Notes Chapter 1 ਫ਼ਸਲ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Science Notes Chapter 1 ਫ਼ਸਲ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

→ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਨ (Crop yield) ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਜਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਨਕਦੀ ਫ਼ਸਲ (Cash crop) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

→ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫ਼ਲ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਵੀ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਾਰਟੀਕਲਚਰ (Horticulture) ਵਿਚ ਅਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਾਧੇ ਲਈ ਪਾਣੀ ਆਕਸੀਜਨ, ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।

→ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਪੱਧਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਨਰਮ ਅਤੇ ਸਮਤਲ ਕਰਨਾ ਮਿੱਟੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਜੁਤਾਈ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਜੜਾਂ ਸੌਖਿਆਂ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਵੱਧਦੀਆਂ ਹਨ । 0 ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਹਨ-ਖੂਹ, ਟਿਊਬਵੈੱਲ, ਤਲਾਬ, ਝੀਲਾਂ, ਦਰਿਆ, ਬੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ।

→ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-ਫੁਹਾਰਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਤੁਪਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ।

→ ਪੌਦ (Seedling) ਜਾਂ ਪਨੀਰੀ ਵਿਚ ਛੋਟਾ ਪੌਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੌਦ ਨੂੰ ਪੌਦੋਸ਼ਾਲਾ ਨਰਸਰੀ) ਵਿੱਚੋਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜਣ ਨੂੰ ਬਿਜਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਮਲੜ੍ਹ (Humus) ਕਾਰਬਨਿਕ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਬਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਰੀ ਸਤਹਿ ਹੈ ਜੋ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟ ਦੇ ਅਪਘਟਨ ਤੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ।

→ ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

→ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਗਣ ਵਾਲੇ ਫਾਲਤੂ ਪੋਦੇ, ਨਦੀਨ (Pest) ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ (Pesticides) ਛਿੜਕ ਕੇ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੀਟ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਮੌਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

• ਰਬੀ (ਹਾੜੀ) ਅਤੇ
• ਖ਼ਰੀਫ਼ ਸਾਉਣੀ) ।

→ ਕਟਾਈ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਤੂੜੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਥੈਸ਼ਿੰਗ (Threshing) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਛੱਟਣ (Winnowing) ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਦਾਣੇ ਤੂੜੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਫ਼ਸਲਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਪੋਲਟਰੀ ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਦਾ ਪਾਲਨ, ਮਾਸ, ਅੰਡੇ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਵਰਗੇ ਖਾਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਪਾਲਤੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਭੋਜਨ, ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਵਾਢੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕੁੱਝ ਖ਼ਾਸ ਤਿਉਹਾਰ, ਜਿਵੇਂ ਪੋਂਗਲ, ਵਿਸਾਖੀ, ਹੋਲੀ, ਦੀਵਾਲੀ, ਨਵਅੰਨਿਆ ਅਤੇ ਬਿਹੂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ –

1. ਖੇਤੀ ਪੱਧਤੀਆਂ (Agriculture practices)-ਫਸਲ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਈ ਕਿਰਿਆ ਕਲਾਪਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਪੱਧਤੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ (Preparation of soil)- ਫ਼ਸਲ ਉਗਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਪਲਟਨਾ, ਪੋਲਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਜੋਤਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਬਿਜਾਈ (Sowing) -ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬਿਜਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
4. ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ (Manures and fertilizers) -ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਬਨਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਪੋਸ਼ਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਅਤੇ | ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
5. ਸਿੰਚਾਈ (Irrigation) -ਪੋਦਿਆਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
6. ਕਟਾਈ (Harvesting-ਪੱਕੀ ਫ਼ਸਲ ਕੱਟਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਕਟਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
7. ਨਿਰਾਈ (Weeding)-ਖਰਪਤਵਾਰ ਨੂੰ ਖੇਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਨਿਰਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
8. ਭੰਡਾਰਨ (Storage) -ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੰਡਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
9. ਪਸ਼ੂਪਾਲਣ (Animal husbandry) -ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਉੱਚਿਤ ਭੋਜਨ, ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਪਾਲਨ |
10. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਸਾਈਲੋਸ (Silos) – ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਪਾਤਰ ਨੂੰ ਸਾਈਲੋਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
11. ਭੰਡਾਰ ਘਰ (Granaries) -ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਕਮਰੇ ਜਿੱਥੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
12. ਬ੍ਰਿਸ਼ਿੰਗ (Threshing)- ਭੂਸੇ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਥੈਸ਼ਿੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
13. ਨਦੀਨ (Weed) -ਫਾਲਤੂ ਪੌਦੇ ਜੋ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਨਦੀਨ ਜਾਂ ਖਰਪਤਵਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
14. ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ (Weedicides)-ਉਹ ਰਸਾਇਣ ਜੋ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ|

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 18 ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 18 ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ

PSEB 8th Class Science Guide ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਧੀਆਂ-

• ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ, ਨਹਾਉਣ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ।
• ਸੀਵੇਜ਼ (Sewage) ਨਾਲ ।
• ਉਦਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਸੁੱਟੇ ਗਏ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ।
• ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਅਤੇ ਮ੍ਰਿਤ ਸ਼ਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ-ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ ।.
• ਖਾਦਾਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਜੀਵਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ।
• ਖਣਿਜਾਂ, ਧਾਤਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਦੀ ਜਲ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ‘ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਅ-

1. ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰਕੇ । ਡੀਜ਼ਲ ਜਾਂ ਸੀਸਾ ਰਹਿਤ ਪੈਟਰੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ।
2. ਪੱਤਿਆਂ, ਟਾਇਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਜਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਕੇ !
3. ਘਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਰੱਖ਼ਤ-ਪੌਦੇ ਉਗਾ ਕੇ ।
4. ਜਨ ਪਰਿਵਹਿਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਫ਼, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਾਣੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੀਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਕਥਨ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਸਾਫ਼, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਾਣੀ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਵਿਚ ਘੁਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸੂਖਮਜੀਵ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੂਖਮਜੀਵ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਵਾਹਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ, ਗੰਧਰਹਿਤ, ਸੂਖਮਜੀਵਾਂ ਰਹਿਤ ਅਤੇ ਘੁਲੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਇਸ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣਾ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਉਪਾਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਉ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਗਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਸਕੇ !
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ-

• ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਚਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਸੀਵੇਜ ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨਾਲ ਉਪਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿਚ ਨਿਸ਼ਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ (Pure Air)	ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ (Polluted Air)
(1) ਹਵਾ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੈ ।	(1) ਹਵਾ ਗੰਦੀ ਅਤੇ ਪਾਰਭਾਸੀ ਹੈ ।
(2) ਧੂੰਆਂ ਅਤੇ ਧੂੜਕਣ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ।	(2) ਧੂੰਆਂ ਅਤੇ ਧੂੜਕਣਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਹੈ ।
(3) ਕੋਈ ਗੰਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।	(3) ਦੁਰਗੰਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(4) ਸੂਖਮਜੀਵ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।	(4) ਸੂਖਮਜੀਵ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਸਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ (Acid rain)-ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣਾਂ ਦੇ ਅਪੂਰਨ ਜਲਣ ਅਤੇ ਅਧਾਤਾਂ ਦੇ ਪਰੀਸ਼ਕਰਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਗੈਸਾਂ; ਜਿਵੇਂ-SO₂, SO₃, NO₂, N₂੦ ਆਦਿ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ H₂SO₃, H₂SO₄, HNO₃ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਡਿਗਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ, ਫ਼ਸਲ, ਜੰਗਲੀ ਪੌਦਿਆਂ, ਸਟੀਲ, ਰੇਲ ਪਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਗਲੇ, ਨੱਕ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜਲਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਹਰਾ-ਘਰ ਗੈਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ੳ) ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਸਲਫ਼ਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਈ) ਮੀਥੇਨ
(ਸ) ਨਾਈਟੰਜਨ |
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਨਾਈਜਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ (Green House Effect)-ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ । ਇਹ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਗਰਮ ਹੋਣਾ, ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਵਿਚ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਤੇ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਜ਼ੋਨ ਪਰਤ, ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਇਹਨਾਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ CO₂, ਸੋਖਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਕਿਰਨਾਂ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ! ਚਾਰ ਗੈਸਾਂ : ਜਿਵੇਂ-CO₂, ਜਲ-ਕਣ (H₂O), ਉਜ਼ੋਨ (O₃) ਅਤੇ ਮਿਥੇਨ (CH₄) ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ CO₂, ਹੀ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ੀਸ਼ਾਘਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਦੇ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸੰਖੇਪ ਭਾਸ਼ਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ (Global Warming)-ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ, ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਗੈਸਾਂ : ਜਿਵੇਂ-CO₂, ਮਿਥੇਨ, ਉਜ਼ੋਨ, ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਹੌਲੀਹੌਲੀ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ । ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ; ਜਿਵੇਂ-ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਜਾਵੇਗੀ, ਹੇਠਲੇ ਖੇਤਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ, ਵਰਖਾ ‘ਤੇ ਅਸਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਉੱਚਾ ਉਠਣ ਲੱਗੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀ, ਜੰਗਲੇ ਆਦਿ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ‘ਤੇ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉਚਿਤ ਤੇ ਜਲਦੀ ਉਪਾਅ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਤਾਜਮਹਲ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਜਮਹਲ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੱਤ ਅਜੂਬਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਗਮਰਮਰ ਤੋਂ ਬਣੀ ਸਫ਼ੈਦ ਇਮਾਰਤ ਹੈ । ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ । ਤਾਜਮਹਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਸਲਫਰ ਡਾਇਓਕਸਾਈਡ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਆਕਸਾਈਡ ਵਰਗੀਆਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਗੈਸਾਂ ਪਥਰਾਟ ਬਾਲਣਾਂ ਦੇ ਅਪੂਰਨ ਜਲਣ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਗੈਸਾਂ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ, ਇਮਾਰਤ ‘ਤੇ ਡਿਗਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਘੋਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੀਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਦਿਨ ਇਮਾਰਤ ਡਿਗ ਜਾਵੇਗੀ ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਪੱਥਰ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਤਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉੱਤਰਜੀਵਿਤਾ (Survival) ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਸ਼ਕਾਂ (ਨਾਈਟਰੇਟ, ਫਾਸਫੇਟ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸ਼ੈਵਾਲ (algae) ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸ਼ੈਵਾਲ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੇ ਅਪਘਟਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਰੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਪੱਧਰ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਰਜੀਵਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਅੰਕੁਸ਼ ਨੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਾਹਨਾਂ ‘ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ । ਵਾਹਨ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ੲ) ‘ੴ’ ਅਤੇ ‘ਅ ਦੋਵੇਂ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ‘ੴ’ ਅਤੇ ‘ਅ’ ਦੋਵੇਂ ।
[ਅਰਥਾਤ (ੳ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ (ਅ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਕਾਰਣ ]

2. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਹਰਾ ਘਰ ਗੈਸ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ
(ਇ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਸ) ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ।

3. ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ
(ਉ) ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਅੱਗ
(ਅ) ਸਵੈਚਲਿਤ ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀ ਗੈਸ
(ਇ) ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਜਲਣ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਧੂੰਆਂ
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਤ ਮਾਤਰਾ ਹਵਾ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ?
(ੳ) ਆਕਸੀਜਨ
(ਅ) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ
(ਈ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਸ) ਆਰਸਾਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ।

5. ਦਿੱਲੀ ਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਈਂਧਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਐੱਲ.ਪੀ.ਜੀ.
(ਅ) ਬਾਇਓਗੈਸ
(ੲ) ਸੀ.ਐੱਨ.ਜੀ.
(ਸ) ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਗੈਸ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਸੀ.ਐੱਨ. ਜੀ. ।

6. ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਹੈਜ਼ਾ
(ਅ) ਟਾਈਫਾਈਡ
(ਈ) ਪੀਲੀਆ
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ।

7. ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਮਾ ਖਾਂਸੀ ਅਤੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਧੂੰਆਂ
(ੲ) ਧੂੜ ਦੇ ਕਣ
(ਸ) ਸਮੌਗ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਮੌਗ ।

8. ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਆਮ ਰਸਾਇਣਿਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਉਬਾਲਣਾ
(ਆ) ਫਿਲਟਰ ਕਰਨਾ
(ਈ) ਕਲੋਰੀਕਰਨ
(ਸ) : ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਸਾਰੇ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਲੋਰੀਕਰਨ ।

9. ਗੰਗਾ ਕਾਰਜ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ?
(ਉ) 1965 ਵਿੱਚ
(ਅ) 1975 ਵਿੱਚ
(ੲ) 1995 ਵਿੱਚ
(ਸ) 1985 ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 1985 ਵਿੱਚ ।

10. ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਸੋਖਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ
(ੲ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਸ) ਆਕਸੀਜਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ।

11. ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਪੀਣ ਲਈ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ?
(ਉ) 40
(ਅ) 30%
(ੲ) 25%
(ਸ) 15%
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 25

12. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਹਰਾ-ਘਰ ਗੈਸ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ਅ) ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ
(ੲ) ਮੀਥੇਨ
(ਸ) ਨਾਈਟਰੋਜਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਨਾਈਟਰੋਜਨ ॥

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਘਟਕ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਘਟਕ-ਹਵਾ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ 78% ਨਾਈਟਰੋਜਨ, 21% ਆਕਸੀਜਨ 17 ਹੋਰ ਗੈਸਾਂ ਜਿਵੇਂ-ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਆਕਸਾਈਡ, ਧੂੰਆਂ ਆਦਿ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਹੜਾ ਪਦਾਰਥ ਮੁੱਖ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੂਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਧੂੰਏਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

• ਵਾਹਨ
• ਬਾਲਣਾਂ ਦਾ ਜਲਣਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੁੱਝ ਕੁਦਰਤੀ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਧੂੰਆਂ ਅਤੇ ਧੂੜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਹ ਸੰਬੰਧੀ ਰੋਗ (Respiratory Problems).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਾਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਉਤਸਰਜਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਆਕਸਾਈਡ, ਧੂਆਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਲਹੂ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, (Corbon Monoxide) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਮੋਗ (Smog) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੂੰਆਂ ਅਤੇ ਧੁੰਦ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਨੂੰ ਸਮੋਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਾਹ ਸੰਬੰਧੀ ਕੁੱਝ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਮਾ, ਖਾਂਸੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂ-ਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਰੈਫਰੀਜਰੇਟਰ, ਏ. ਸੀ.ਇੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ (CFC) ਉਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ UV ਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੀਵੇਜ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਤੱਤ, ਕੀਟ ਨਾਸ਼ਕ, ਖਰਪਤਵਾਰਨਾਸ਼ਕ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
3R ਸਿਧਾਂਤ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

• ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ (Reduce),
• ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ (Reuse),
• ਮੁੜ ਚੱਕਰਣ (Recycle) |

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਵਾ ਵਿਚ ਨਿਲੰਬਿਤ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਵਾਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪੈਟਰੋਲ, ਡੀਜ਼ਲ ਆਦਿ ਦਾ ਜਲਣਾ ।
• ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ; ਜਿਵੇਂ-ਸਟੀਲ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਖਾਨਾਂ ਖੋਦਣਾ ।
• ਸ਼ਕਤੀ ਘਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ-

1. ਸਲਫਰ ਅਤੇ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਆਕਸਾਈਡ ॥
2. ਰੇਡਿਓ ਐਕਟਿਵ ਕਚਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਉਦਯੋਗ-ਕਾਗਜ਼, ਸਟੀਲ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਰਿਫਾਈਨਰੀ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਉਦਯੋਗ।
• ਵਾਹਨ ।
• ਧੂਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੀਵੇਜ (Sewage) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀਵੇਜ-ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਉਤਸਰਜਨ ਸੀਵੇਜ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਈ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੀਵੇਜ ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਜਲ ਕਿਉਂ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀਵੇਜ ਜਲ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ-ਮੂਤਰ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਬਦਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਈ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਨਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਿਵੇਂ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ-

• ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਸੀਵੇਜ ਜਲ ਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਜਲਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ ਤੋਂ ਰਸਾਇਣ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਉਦਯੋਗ ਲਗਾਉਣ ਵਿਚ ਮਨਾਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ ਹਾਨੀਕਾਰਨ ਕਿਵੇਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਉਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਰਤ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹਾਨੀਕਾਰਨ UV ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਜੀਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਜੀਵਾਂ ’ਤੇ ਅਸਰ-ਲਹੂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਿਮੋਗਲੋਬੀਨ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ ਸੋਖਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਹੂ ਦੁਆਰਾ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਜੀਵ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਅ-

• ਜਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਭੱਠੀਆਂ ਵਿਚ ਜਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਵਾਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬਾਲਣਾਂ ਦੇ ਪੂਰਨ ਜਲਣ ਵਾਲੇ ਬਾਲਣਾਂ; ਜਿਵੇਂ ਡੀਜ਼ਲ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਉਤਪਾਦ ਨਾ ਬਣਨ ॥
• ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਵਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਜਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਵਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਉ ।
ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਹਾਨੀਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਵਿਗਿਆਨਿਕਾਂ ਨੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ 100 ਮੀ. ਉਪਰ ਵਧ ਜਾਵੇਗਾ । ਜਦੋਂ ਹਰਾ-ਘਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ 3-6°C ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਤੱਟੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਕਈ ਦੀਪ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਤੇ ਗਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ । ਲਗਪਗ 5000 ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਦੀ ਵਿਚ ਵਿਸਰਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੋਕ ਨਦੀ ਵਿਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਦੇ ਹਨ, ਮਲ-ਮੂਤਰ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਥੈਲੇ ਆਦਿ ਵੀ ਨਦੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ-ਸਾਡੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੇ ਸਮਤਾਪ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਓਜ਼ੋਨ, ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਫਰਿਜ਼, ਏ. ਸੀ. ਪਲਾਸਟਿਕ ਫੋਮ ਵਿਚ ਇਕ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਪਦਾਰਥ CFC (ਕਲੋਰੋਫਲੋਰੋ ਕਾਰਬਨ) ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਨੂੰ ਪਤਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੀਵਤ ਵਸਤੂਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ । ਇਹ ਪਰਤ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਉਤਸਰਜਿਤ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਰਨਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੰਤੂਆਂ ਵਿਚ ਚਮੜੀ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੇ ਭਿਆਨਕ ਰੋਗ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਕਿਰਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਵੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਿਸ਼ਵ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਇਸ ਨਾਲ ਗਰਮੀਆਂ ਖੁਸ਼ਕ ਤੇ ਹੋਰ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਦੀਆਂ ਨਮੀ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਠੰਢੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ ।
• ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਿਘਲ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਜਲ ਪੱਧਰ ਦੋ ਫੁੱਟ ਹੋਰ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਪੂਰਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸੋਕਾ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗੰਗਾ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਗਾ ਕਿਨਾਰੇ ਵਸੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਸਿਰਫ਼ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਹੀ 5000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਦਯੋਗਿਕ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਰੀ ਵਿਚ ਪੇਂਟ ਦੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਪਦਾਰਥ, ਸੀਵੇਜ ਪਾਣੀ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਕੂੜਾ-ਕਚਰਾ ਆਦਿ ਮਿਲਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਚੀਨੀ ਮਿੱਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗੰਗਾ ਵਰਗੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਵੱਛਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੇਲ ਰਿਫਾਇਨਰੀਆਂ, ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਖੰਡ ਮਿੱਲਾਂ, ਕਾਗਜ਼ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਨਦੀ ਵਿਚ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧੀਨਿਯਮ ਬਣਾਏ ਹਨ । ਜਿਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਪੈਦਾ ਅਪਸ਼ਿਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਰੋੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਚਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਵਧੇਰੇ ਉਦਯੋਗ ਇਹਨਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ’ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ (Air Pollution-ਹਵਾ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । ਹਵਾ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਬਲੋੜੇ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ, ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਮੁੱਖ ਪਦੂਸ਼ਕ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ, ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੇ ਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਨਿਲੰਬਿਤ ਠੋਸ ਕਣ ਹਨ । ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੱਚੇ ਮਾਲ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਸੰਪਦਾ ਜਿਵੇਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਜੀਵਨ ਲਈ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਓਜ਼ੋਨ ਹਾਨੀ (Ozone depletion) ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਓਜ਼ੋਨ ਹਾਨੀ (Ozone depletion)-ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਰਤ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ CFC ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਹਾਨੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ UV ਵਿਕਿਰਨਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੁੱਜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਓਜ਼ੋਨ ਹਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਓਜ਼ੋਨ ਹਾਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ-

• UV ਵਿਕਿਰਨਾਂ, ਚਮੜੀ ਕੈਂਸਰ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾ ਰਹੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਕਿਰਨਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਰੱਖਿਅਕ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਵਿਸ਼ਵ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਵਾਤਾਵਰਨੀ , ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ; ਜਿਵੇਂ-ਹੜ੍ਹ, ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆਦਿ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਅ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਅ-

• ਵਿਕਲਪੀ ਊਰਜਾ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜੋ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾ ਫੈਲਾਉਣ; ਜਿਵੇਂ-ਸੌਰ ਊਰਜਾ, ਪੌਣ ਊਰਜਾ ।
• ਸੀਸਾ ਰਹਿਤ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਜਿਵੇਂ ਸੰਪੀੜਤ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ (CNG) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਾਂ, ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿਚ, ਵਾਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲਗਾ ਕੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿਮਨੀਆਂ ਵਿਚ ਫਿਲਟਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਪੋਦੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਵੱਧ ਪੌਦੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਦੀ ਜਗਾ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਜੂਟ ਦੇ ਥੈਲੇ ਵਰਤਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਮੁੜ ਚੱਕਰਣ, ਜਿਵੇਂ-ਕਾਗਜ਼, ਧਾਤੂ ਆਦਿ ਦਾ ਮੁੜ ਚੱਕਰਣ ।
• ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ, ਕਾਗਜ਼, ਕੂੜੇ ਆਦਿ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਧੂਆਂ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਐਰੋਸਾਲ ਵਰਗੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲਟਕੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰ ਤੇ ਸਭ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-ਸੁਗੰਧ ਆਦਿ ।
• ਸਿਗਰੇਟ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੀਵੇਜ ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀਵੇਜ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਘਰੇਲੂ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ ਸੀਵੇਜ਼ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ । ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ! ਸੀਵੇਜ ਨਾਲ ਨਦੀ, ਝੀਲ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਹੈਜ਼ਾ, ਟਾਈਫਾਈਡ, ਪੇਚਿਸ਼, ਪੀਲੀਆ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਰੋਗ ਵਰਗੇ ਸੰਕਰਮਣ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਵਾਹਕ ਹੈ । ਸੀਵੇਜ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅਪਘਟਨ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਉਪਯੋਗ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਵਿਚਲਾ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਲੀ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਅਤੇ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖੇਤੀ ਲਈ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੇਜ਼ਾਬੀ (ਅਮਲੀ) ਗੈਸਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ । ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ! ਕੀ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੁਸੀਂ ਨਵੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਗੈਸਾਂ ਜੋ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਗੈਸਾਂ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (SO₂), ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (NO₂) ।’ ਸੰਗਮਰਮਰ ਇਮਾਰਤ ‘ਤੇ ਅਸਰ-ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ SO₂, ਅਤੇ NO₂, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਤੇਜ਼ਾਬ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

2SO₂ + H₂O +O₂ → 2H₂SO₄ (ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਅਮਲ)
4NO₂ +O₂, + 2H₂O → 4HNO₃ (ਨਾਈਟਰਿਕ ਅਮਲ)
ਇਹ ਤੇਜ਼ਾਬ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਹਨ । ਤੇਜ਼ਾਬ ਵਾਲੀ ਇਸ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਅਮਲ ਸੰਗਮਰਮਰ (CaCO₃) ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

CaCO₃ + H₂SO₄ → CaSO₄ + CO₂ ↑ + H₂O
CaCO₃ + 2HNO₃ → Ca(NO₃)₂ + CO₂ ↑ +H₂O
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਵਰਖਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ
(ਉ) ਘਰੇਲੂ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ-ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

• ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਮਲ-ਮੂਤਰ
• ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ)
• ਡਿਟਰਜੈਂਟਸ
• ਜੀਵਾਣੂ ।

(ਅ) ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ-ਉਦਯੋਗਿਕ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਧਾਤਾਂ; ਜਿਵੇਂ-ਪਾਰਾ, ਸੀਸਾ, ਆਰਸੇਨਿਕ, ਕੈਡਮਿਅਮ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਦੀਆਂ, ਝੀਲਾਂ, ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਪੀੜਕਨਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ-ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ, ਪੀੜਕਨਾਥਾਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ੀਆਂ ਆਦਿ ਕਈ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨੂੰ ਜਲਗਾਹਾਂ ਤੱਕ ਵਹਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । DDT ਵਰਗੇ ਪੀੜਕਨਾਸ਼ੀ ਅਨਿਮਨਕਰਣੀ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।

(ਸ) ਜਲ ਤਾਪ-ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਜਕਲਾਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਾਪ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਜਲ ਊਸ਼ਮਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉੱਸ਼ਮੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘਰ ਆਦਿ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਜਗਾਹਾਂ ਵਿਚ ਵਹਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਲਗਾਹਾਂ ਦੇ ਜਲ ਅਚਾਨਕ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਲੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 17 ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 17 ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ

PSEB 8th Class Science Guide ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ (✓) ਲਾਓ-
(ਉ) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(i) ਸ਼ੂਦਰ ਗ੍ਰਹਿ
(ii) ਉਪਗ੍ਰਹਿ
(iii) ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ
(iv) ਧੂਮਕੇਤੂ ॥
ਉੱਤਰ-
(iv) ਧੂਮਕੇਤੂ ।

(ਅ) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸੂਰਜ ਦਾ ਹਿ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(i) ਸੀਰਿਯਸ
(ii) ਬੁੱਧ
(iii) ਸ਼ਨੀ
(iv) ਧਰਤੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਸੀਰਿਯਸ ॥

(ਇ) ਚੰਨ ਦੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ-
(ੳ) ਅਸੀਂ ਚੰਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਭਾਗ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਸਾਡੀ ਚੰਦਰਮਾ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
(ਇ) ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਚੰਨ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਹੀ ਭਾਗ ਨੂੰ ਢੱਕਦੀ ਹੈ ।
(ਸ) ਚੰਨ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਨਿਯਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਅਸੀਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਭਾਗ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
(ਓ) ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੂਰੀ ਵਾਲਾ ਹਿ ………….. ਹੈ ।
(ਆ) ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਣ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹਿ …………. ਹੈ ।
(ਇ) ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਜੋ ਕੋਈ ਪੈਟਰਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ …….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
(ਸ) ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
(ਹ) ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਟਾਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ……….. ਨਹੀਂ ਹਨ ।
(ਕ) ਉਪਗ੍ਰਹਿ (Satellite) ……….. ਅਤੇ ……… ਦੇ ਹਿਪਥਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਨੈਪਚੂਨ
(ਅ) ਮੰਗਲ
(ਈ) ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ
(ਸ) ਉਪ
(ਹ) ਤਾਰਾ
(ਕ) ਮੰਗਲ, ਹਿਸਪਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ ਹਨ ਜਾਂ ਗਲਤ, ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸਹੀ (T) ਅਤੇ ਗਲਤ ਉੱਤੇ (F) ਲਾਓ
(ਉ) ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ । ()
(ਅ) ਬੁੱਧ, ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹਿ ਹੈ । ()
(ਈ) ਯੂਰੇਨਸ, ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵਾਲਾ ਹਿ ਹੈ । ()
(ਸ) INSAT ਇੱਕ ਬਨਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹੈ । ()
(ਹ) ਸਾਡੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਨੌਂ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ । ()
(ਕ) ਉਰਾਂਯਨ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਸਿਰਫ਼ ਦੂਰਬੀਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ()
ਉੱਤਰ-
(ਉ) F
(ਅ) T
(ਈ) E
(ਸ) F
(ਸ) T
(ਹ) F
(ਕ) F.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਲਮ (ਉ) ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਾਲਮ (ਅ) ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸਹੀ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-

ਕਾਲਮ (ਉ)	ਕਾਲਮ (ਅ)
(1) ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿ	(ਉ) ਸ਼ਨੀ
(2) ਬਾਹਰੀ ਹਿ	(ਅ) ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ
(3) ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ	(ਇ) ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ
(4) ਧਰਤੀ ਦੇ ਉਪਹਿ	(ਸ) ਚੰਨ
(ਹ) ਧਰਤੀ	(ਕ) ਉਰਾਂਯਨ
	(ਖ) ਮੰਗਲ ।

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ (ੳ)	ਕਾਲਮ (ਅ)
(1) ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿ	(ਖ) ਮੰਗਲ
(2) ਬਾਹਰੀ ਹਿ	(ਹ) ਧਰਤੀ
(3) ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ	( ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ
(4) ਧਰਤੀ ਦੇ ਉਪਹਿ	(ਉ) ਸ਼ਨੀ
	(ਕ) ਉਰਾਂਯਨ
	(ਸ) ਚੰਨ
	(ਅ) ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੇ ਸ਼ੁਕਰ ਸੰਧਿਆ ਤਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦੇਖੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਕਾਸ਼ ਦੇ ਪੱਛਮ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿਸਪਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਕਿਸੇ ਦੋ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ-ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ, ਜੋ ਪਛਾਣਨ ਯੋਗ ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਸਮ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਉਰਸਾ , ਮੇਜਰ ਉਰਾਂਯਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
(i) ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਅਤੇ
(ii) ਉਰੱਯਨ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ ਖਿੱਚੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੋਟੇ ਹਿ, ਉਲਕਾ, ਕੁਦਰਤੀ ਉਪਹਿ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਕਿ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਧਰੁਵ ਤਾਰੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਕਰੋਗੇ ?

ਉੱਤਰ-
ਊਰਸਾ ਮੇਜਰ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਤਾਰੇ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਥਿਰ ਤਾਰਾ ਉਰਸਾ ਮੇਜਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਖੀਰਲੇ ਦੋ ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚ ਕੇ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਧਰੁਵ ਤਾਰੇ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਜਾਏਗੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੀ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਪੁਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਪਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਤੇ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਸਥਿਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲੀਆਂ ਦੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਕਥਨ ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਤਾਰਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੂਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਲੀ ਦੁਰੀ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੈ । ਇਹ ਦੂਰੀਆਂ ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਂ ਬਿਲੀਅਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿਚ ਦੱਸਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਾਤਰਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਨਾਲ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਰੇ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਦ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੂਰ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਆਪਣੇ ਵੇਗ 3×10⁸ m/s ਨਾਲ 8 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਉਸ ਤਾਰੇ ਤੱਕ ਪੁੱਜੇਗਾ ।
ਹੁਣ 1 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ = 9.46 x 10¹⁵ ਮੀਟਰ
8 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ = 8 x 9.46 x 10¹⁵ ਮੀਟਰ
= 75.6 x 10¹⁵ ਮੀਟਰ
ਇਸ ਲਈ ਤਾਰਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 7.56 x 10¹⁶ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਨਾਲੋਂ 11 ਗੁਣਾ ਹੈ । ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਇਤਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਪਰਿਚਲਿਤ ਕਰੋ | ਹਿਸਪਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਸਮਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਹੱਲ-ਮੰਨ ਲਓ ਧਰਤੀ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = r ਮੀਟਰ
ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = πr ਮੀਟਰ

= \(\frac{4}{3} \pi r^{3}\) : \(\frac{4}{3}(\pi r)^{3}\)
r³:133/r³
1:1331
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 1331 ਧਰਤੀਆਂ ਸਮਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਬੂਝੋ ਨੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ ਖਿੱਚਿਆ । ਕੀ ਇਹ ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ ਸਹੀ ਹੈ ? ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਕਰੋ ।

ਉੱਤਰ-ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਚਿਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ

PSEB Solutions for Class 8 Science ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਪਰਵਿੰਦਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਵਿਖਾਇਆ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ । ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਹੈ ?

(ਉ) ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ
(ਅ ਉਰਾਯਾਨ
(ਈ) ਕੈਸਿਯੋਪਿਯਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ।

2. ਸੂਰਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਧਰਤੀ
(ਅ) ਬੁੱਧ
(ਈ) ਸ਼ਨੀ
(ਸ) ਸ਼ੁਕਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਬੁੱਧ |

3. ਕਿਸ ਹਿ ਨੂੰ ਲਾਲ-ਲ੍ਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੰਗਲ
(ਅ) ਬੁੱਧ
(ਸ਼ੁਕਰ
(ਸ) ਹਿਸਪਤੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਮੰਗਲ ।

4. ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕੀਲਾ ਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੁੱਧ
(ਅ) ਧਰਤੀ
(ਈ) ਸ਼ੁਕਰ
(ਸ) ਮੰਗਲ |
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਸ਼ੁਕਰ

5. ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੇਪਚੂਨ
(ਅ) ਜੁਪੀਟਰ
(ਇ) ਮਰਕਰੀ
(ਸ) ਧਰਤੀ |
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਨੇਪਚੂਨ ॥

6. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬਨਾਉਟੀ ਉਪ-ਹਿ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
(ਉ) INSAT (ਇਨਸੈਟ)
(ਅ) IRS (ਆਈ.ਆਰ. ਐੱਸ.)
(ਇ) ਆਰੀਆ ਭੱਟ
(ਸ) ਕਲਪਨਾ-I (EDUSAT)
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਆਰੀਆ ਭੱਟ ।

7. ਸੂਰਜ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੁੱਧ .
(ਅ) ਧਰਤੀ
(ਈ) ਮੰਗਲ
(ਸ) ਸ਼ਨੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਧਰਤੀ ।

8. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ੳ) ਸੁੰਦਰ ਗ੍ਰਹਿ
(ਅ) ਉਪ ਹਿ
(ਈ) ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ
(ਸ) ਧੂਮਕੇਤੂ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਧੂਮਕੇਤੂ ॥

9. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸੂਰਜ ਦਾ ਹਿ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੀਰਿਯਸ
(ਅ) ਬੁੱਧ
(ੲ) ਸ਼ਨੀ
(ਸ) ਧਰਤੀ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੀਰਿਯਸ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਤਾਰੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਲਫਾ ਸੈਂਟਾਰੀ (Alpha Centuri)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਹੜਾ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਪੂਛ ਵਾਲੀ ਪਤੰਗ ਵਰਗਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਊਰਸਾ ਮੇਜਰ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਹੜਾ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਚਮਕੀਲੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਰਗਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਲੀਡਸ (Pleides) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 1.5 x 10⁸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜਾ ਹਿ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਤੇ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੁਰਵ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੂਰੇਨਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਹੜਾ ਬਲ ਨ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੁਰੂਤਾ ਬਲ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਹੜੇ ਹਿ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਦਰਤੀ ਉਪਹਿ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿਸਪਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਸਥਿਰ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਧਰਤੀ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਉਪਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਨ ॥

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੋਟੇ ਹਿ (Asteroids) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੋਟੇ ਹਿ-ਹਿਸਪਤੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਦੇ ਆਰਬਿਟਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਖੋਟੇ ਹਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ (Meteorites) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ-ਉਹ ਉਲਕਾ, ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਪਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹਿ ਤੇ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ, ਉਲਕਾ ਪਿੰਡ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਣਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਕੀ ਹੈ ? ਬਣਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਦੋ ਉਪਯੋਗ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਿੰਡ, ਜੋ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇ । ਬਣਾਵਟੀ ਉਪਹਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗ-ਬਣਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੂਰ ਸੰਵੇਦਨ, ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਰਸਾ ਮੇਜਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ –
ਊਰਸਾ ਮੇਜਰ ਦੀ ਪਛਾਣ-ਇਹ ਸੱਤ ਚਮਕੀਲੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੜਛੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਗਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਤਾਰੇ ਉਪਰੀ ਸਿਰੇ ਤੇ 1 ਅਤੇ 2 ਅੰਕਿਤ ਹੈ । ਇਹ ਤਾਰੇ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਧਰੁਵ ਤਾਰੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹਿ ਕੀ ਹੈ ? ਸੌਰ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹਿ ਹਨ ? ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿ (Planets)-ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਸਮਾਨ ਵਿਚ ਚਮਕਦੇ ਪਿੰਡ, ਜੋ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬਦਲਾਵ ਲਿਆਂਉਦੇ ਹਨ, ਹਿ (Planets) ਕਹਾਂਉਦੇ ਹਨ । ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਨੌਂ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ-ਬੁੱਧ, ਸ਼ੁਕਰ, ਧਰਤੀ, ਮੰਗਲ, ਹਿਸਪਤੀ, ਸ਼ਨੀ, ਯੂਰੇਨਸ, ਪਲੂਟੋ, ਨੇਪਚੂਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਕਿਉਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਓਜੋਨ ਪਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਵਿਕਿਰਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੀ ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰਾ ਮੰਡਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਇਹ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਹਨਾਂ ਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜ ਹੋਰ ਹਿ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ-ਬੁੱਧ, ਮੰਗਲ, ਸ਼ੱਕਰ, ਹਿਸਪਤੀ, ਸ਼ਨੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਾਰੇ ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਹਿ ਚਮਕੀਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰੇ ਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰ ਗ੍ਰਹਿ ਚਮਕੀਲਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਚਮਕੀਲੇਪਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਸੰਘਣੇ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਚੌਥਾਈ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਹਿ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਹਿ ਨੂੰ ਸਵੇਰ ਦਾ ਤਾਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਤਾਰਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਉਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਢਲਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਖਤਿਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਮਕੀਲੇ ਤਾਰੇ ਵਰਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਹਿ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਤਾਰੇ (Stars)	गरि (Planets)
(i) ਇਹ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(i) ਇਹ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
(ii) ਇਹ ਖ਼ੁਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।	(ii) ਇਹ ਸੂਰਜ ‘ਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਇਹ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ।	(iii) ਇਹ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ।
(iv) ਇਹ ਬਿੰਦੂ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(iv) ਇਹ ਤਸ਼ਤਰੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(v) ਇਹ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੁਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।	(v) ਇਹ ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੇ ਗਿਰਦ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਕੀ ਹੈ ? ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਿ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ-ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜਿਵੇਂ ਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ, ਖੋਟੇ ਹਿ, ਪੂਛਲ ਤਾਰਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸਮੂਹ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਆਰਬਿਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਆਰਬਿਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿਚ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕਰ ਨ੍ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਉਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ-ਇਸ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਹੀ ਤਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ, ਇਸਨੂੰ ਧਰੁਵ ਤਾਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਧਰੂਵ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਤੋਂ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਤਾਰਾ (Star)	ਟੁੱਟਦਾ ਤਾਰਾ (Shooting star)
(i) ਤਾਰਾ ਗਰਮ ਗੈਸਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਹੀਲੀਅਮ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।	(i) ਟੁੱਟਦਾ ਤਾਰਾ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਤਵੀ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਿਊਕਲੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(ii) ਟੁੱਟਦਾ ਤਾਰਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਰਗੜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਦੀਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਤਾਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(iii) ਟੁੱਟਦਾ ਤਾਰਾ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਧੂੜ ਕਣ ਤੋਂ ਵੀ ਛੋਟਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਲਕਾਵਾਂ ਜਾਂ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ (Meteor / Shooting Star) ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਲਕਾਵਾਂ-ਕੁੱਝ ਪਿੰਡ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਪਤਲੀ ਜਿਹੀ ਧਾਰਾ ਛੱਡਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ‘ਤਾਰਾ’ ਸ਼ਬਦ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਲਈ ਉਪਯੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਖੁਦ ਤਾਰੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਹਨ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਤੈਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਤੈਰਦੇ ਕਣ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਰਗੜ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅੱਗ ਦੇ ਗੋਲੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਹੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । | ਜਦੋਂ ਉਲਕਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਵਾਲੇ ਇਹ ਟੁਕੜੇ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕੀ ਹੈ ? ਇਹ ਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਕ ਸੈਕੰਡ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 3 x 10⁸ ਮੀ. ਜਾਂ 3 x 10⁵ ਕਿ. ਮੀ. ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
∴ 1 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ = 365\(\frac{1}{4}\) × 24 × 60 × 60 × 3 × 10⁸ m
ਜਾਂ 1 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ = 9.46 x 10⁵ m

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਪੁਰਵ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਉਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਪੁਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਉੱਤੇ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵਲ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਸਥਿਰ ਹੈ । ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਅਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਤੇ 24 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ
(i) ਗ੍ਰਹਿ
(ii) ਉਪਗ੍ਰਹਿ
(iii) ਘੁੰਮਣ ਕਾਲ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਹਿ-ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਨ੍ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਬੁੱਧ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ।
(ii) ਉਪਹਿ-ਹਿਆਂ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਉਪਹਿ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਪਹਿ ਚੰਨ ਹੈ । ਹੋਰ ਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਵੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਹਨ ।
(iii) ਘੁੰਮਣ ਕਾਲ-ਕਿਸੇ ਨ੍ਹੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਘੁੰਮਣ ਕਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਾਲੇ ਗੁਆਂਢੀ ਹਿ ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਆਵਰਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੋ ਤਾਪ ਆਵਰਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਹਿ ਸੂਰਜ ਦੇ ਇੰਨੇ ਨੇੜੇ ਹਨ ਕਿ ਦਿਨ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਦੇ ਤਾਪ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸਿਰਫ਼ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਆਵਰਣ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹੀ ਸੰਤੁਲਨ ਦੋਨੋਂ ਧਿਆਂ ਤੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਹ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਹੈ

• ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਪਾਇਆ ਜਾਣਾ ਕਿ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੀਵ-ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ।
• ਧਰਤੀ ਦੀ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਉੱਚਿਤ ਦੂਰੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਉੱਚਿਤ ਹੋਣਾ ।
• ਧਰਤੀ ਤੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਪਰਤ ਓਜ਼ੋਨ ਦਾ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ਜੋ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਰਾਬੈਂਗਣੀ ਵਿਕਿਰਣਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜੀ ਪਰਿਵਾਰ-ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ, ਮੰਗਲ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਪਤੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ

ਖੋਟੇ ਨ੍ਹੀ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਧੂਮਕੇਤੂ ਪੂਛਲ ਤਾਰਾ) ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੇ ਤਾਰੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬੜੇ ਵੱਡੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਬੁੱਧ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਵਾਲਾ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ, ਹਿਸਪਤੀ, ਸ਼ਨੀ, ਯੁਰੇਨਸ, ਨੇਪਚੂਨ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਜਿੱਥੇ ਬੁੱਧ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਸਪਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿ ਹੈ। | ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸੂਰਜ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਅੰਡਾਕਾਰ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ : ਅਲਫ਼ਾ ਸੈਂਟਾਰੀ ਤਾਰਾ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਵਾਲਾ ਤਾਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 4.3 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ | ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕੀਲਾ ਤਾਰਾ ਸੀਰੀਅਸ (Sirius) ਹੈ ਜੋਕਿ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 8.3 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੁਰ ਹੈ । ਸੂਰਜ, ਸੌਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ 99.9% ਪੁੰਜ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਉਰਜਾ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀ ਉਰਜਾ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਧਰਤੀ ਵਰਗੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਵਰਗੇ ਹਿ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਰਤੀ ਵਰਗੇ ਹਿ (Terrestrial Planets)-ਸੂਰਜ ਦੇ ਚਾਰ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹਿਆਂ-ਬੁੱਧ, ਸ਼ੁਕਰ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਰਗੇ ਹਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਧਰਤੀ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਵਰਗੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਹਿਆਂ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪਤਲੇ ਹਨ । ਇਹ ਛੋਟੇ ਹਿ ਹਨ ।

ਹਿਸਪਤੀ ਵਰਗੇ ਹਿ (Jovian Planets)-ਹਿਸਪਤੀ, ਸ਼ਨੀ, ਅਰੂਨ, ਵਰੁਨ, ਧਰਤੀ ਵਰਗੇ ਹਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡੇ ਹਨ । ਇਹ ਗਹਿ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਹੀਲੀਅਮ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਹਿਸਪਤੀ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਵਰਗੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਛੱਲੇ ਵੀ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੜਾ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂਤਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਨਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਨਾਵਟੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ (Artificial Satellites) ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਪਯੋਗ –

• ਧਰਤੀ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਟੈਲੀਫੋਨ ਦੁਆਰਾ ਦੁਰ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਟੀ. ਵੀ. ਅਤੇ ਰੇਡਿਓ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮੌਸਮੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਮੌਸਮ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਬਾਹਰੀ ਪੁਲਾੜ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਅੰਕੜੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਜਾਸੂਸੀ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਅਕਾਸ਼ੀ ਅਵਲੋਕਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਉਪਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 16 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 16 ਪ੍ਰਕਾਸ਼

PSEB 8th Class Science Guide ਪ੍ਰਕਾਸ਼ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੰਨ ਲਓ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਹਨੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਮਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ, ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਪਈ ਵਸਤੂ ਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਨੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ | ਕਮਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਆਪਾਤੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਿਯਮਿਤ ਅਤੇ ਖਿੱਲਰਵਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ । ਕੀ ਖਿੱਲਰਵੇਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਯਮਿਤ ਅਤੇ ਖਿੱਲਰਵੇਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ	ਖਿੱਲਰਵਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ
(i) ਸਮਤਲ ਅਤੇ ਮੁਲਾਇਮ ਸੜਾ ਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	(i) ਖੁਰਦਰੀ ਸੜਾ ਤੋਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ ਸਮਾਂਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।	(ii) ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ ਅਸਮਾਂਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਵਿਸਰਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਸਮੇਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ ਸਹੀਂ ਹੈ | ਅਜਿਹਾ ਸਤਾ ਦੀਆਂ ਅਨਿਯਮਿਤਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੇ ਲਿਖੋ, ਜੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ-ਅੰਤਰ ਕਿਰਨ-ਪੁੰਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਏ ਤਾਂ ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਖ਼ਿਲਰਵਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੋਵੇਗਾ | ਹਰ ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰ ਦੀ ਉੱਚਿਤਤਾ ਦੱਸੋ ।
(ੳ) ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਮੇਜ਼
(ਆ) ਚੱਕ ਪਾਊਡਰ
(ੲ) ਗੱਤੇ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ
(ਸ) ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਖਿੱਲਰਿਆ ਪਾਣੀ ॥
(ਹ) ਦਰਪਣ
(ਕ) ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪਾਲਿਸ਼ ਯੁਕਤ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਮੇਜ਼-ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਿਉਂਕਿ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਮੇਜ਼ ਦੀ ਸਤਾ ਪਾਲਿਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਮਤਲ ਵੀ ਹੈ ।
(ਅ) ਚੱਕ ਪਾਊਡਰ-ਸਹਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਿਉਂਕਿ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਖੁਰਦੁਰੀ ਸੜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ੲ)ਗੱਤੇ ਦੀ ਸੜਾ-ਵਿਸਰਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ, ਸੜਾ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਅਨਿਯਮਿਤਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ।
(ਸ) ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਫ਼ਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਖਿਲਰਿਆ ਪਾਣੀ-ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਮਤਲ ਸੜਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਹ) ਦਰਪਣ-ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਸੜਾ ਸਮਤਲ ਹੈ ।
(ਕ) ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਟੁਕੜਾ-ਨਿਯਮਿਤ ਜੇ ਕਰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸਮਤਲ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜੇ ਕਰ ਕਾਗਜ਼ ਖ਼ੁਰਦਰਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ
(i) ਆਪਾਤੀ ਕੋਣ ∠i = ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕੋਣ ∠r
(ii) ਆਪਾਤੀ ਕਿਰਨ, ਆਪਾਤੀ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਅਭਿਲੰਬ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਤਲ ਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕਿ ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ, ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਨ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਅਭਿਲੰਬ ਇੱਕ ਹੀ ਤਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਕਲਾਪ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਰਿਆਕਲਾਪ-ਇੱਕ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਇੱਕ ਸਫ਼ੇਦ ਸ਼ੀਟ ਫੈਲਾਓ । ਇਸ ਤੇ MM ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੋ । ਇਸ ਰੇਖਾ ਤੇ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰੋ । ਹੁਣ ਟਾਰਚ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਟੀ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਕੰਘੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਓ ਕਿ ਇਹ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੋਵੇ | ਆਪਤਿਤ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਪੈਟਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇੱਕ ਪੈਨਸਿਲ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਪਾਤਿਤ ਕਿਰਨ ਤੇ ਤਿੰਨ ਬਿੰਦੂ A, B, C ਆਪਤਿਤ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਗਤ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਤੇ ਕਿਰਨ ਬਿੰਦੁ D, E, F ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ 1 ਟਾਰਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ । ਦਰਪਣ ਹਟਾ ਲਓ । ਹੁਣ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦਰਪਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤਕ ਵਧਾਓ 1 ABC ਰੇਖਾ MM ਨੂੰ 0 ਤੇ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰਾਂ DEF ਰੇਖਾ ਵੀ MM’ ਨੂੰ 0 ਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । OA ਆਪਾਤਿਤ ਕਿਰਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ OF ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਹੈ । O ਤੇ ਅਭਿਲੰਬ ON ਖਿੱਚ ਕੇ ਆਪਤਨ ਕੋਣ ON ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ FON ਮਾਪੋ ਜੋ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣਗੇ । ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਨ ਬਿੰਦੁ ਤੇ ਅਭਿਲੰਬ ਸਾਰੇ ਇਕ ਹੀ ਇਕੋ ਤਲ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਨਿਯਮ ਸਿੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
(ੳ)
ਇੱਕ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ 1m ਦੂਰ ਖਲੋਤਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਤੋਂ ………… m ਦੁਰ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਜੇ ਕਿਸੇ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖਲੋ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਆਪਣੇ …………. ਕੰਨ ਨੂੰ ਛੂਹੋ ਤਾਂ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸੱਜਾ ਕੰਨ ……….. ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੂਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
(ਈ) ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਪੁਤਲੀ ਦਾ ਅਕਾਰ …….. ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਰਾਤ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਡਜ਼ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨਾਲੋਂ ਕੋਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ………………………… ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) 2
(ਅ) ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ
(ੲ) ਵੱਡਾ
(ਸ) ਵੱਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ
(ੳ) ਆਪਤਨ ਕੋਣ, ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(i) ਹਮੇਸ਼ਾ
(ii) ਕਦੇ-ਕਦੇ
(iii) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ
(iv) ਕਦੇ ਨਹੀਂ !
ਉੱਤਰ-
(i) ਹਮੇਸ਼ਾ ।

(ਅ) ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(i) ਆਭਾਸੀ, ਦਰਪਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਵੱਡਾ
(ii) ਆਭਾਸੀ, ਦਰਪਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਬਿੰਬ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਦੇ ਬਰਾਬਰ
(iii) ਵਾਸਤਵਿਕ, ਦਰਪਣ ਤੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਵੱਡਾ
(iv) ਵਾਸਤਵਿਕ, ਦਰਪਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਬਿੰਬ ਦੇ ਸਾਇਜ਼ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਵਾਸਤਵਿਕ, ਦਰਪਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਬਿੰਬ ਦੇ ਸਾਇਜ਼ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਲੀਡੀਓਸਕੋਪ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਲੀਡੀਓਸਕੋਪ-ਇਹ ਇੱਕ ਖਿਡੌਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਕਲੀਡੀਓਸਕੋਪ ਵਿੱਚ ਦਰਪਣ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪੱਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿਜ਼ਮ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੋਟੇ ਚਾਰਟ

ਨਾਲ ਬਣੇ ਬੇਲਨਾਕਾਰ ਟਿਊਬ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਟਿਉਬ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਛੇਕ ਯੁਕਤ ਗੱਤੇ ਦੀ ਡਿਸਕ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਸਮਤਲ ਕੱਚ ਦੀ ਗੋਲ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ ਪਲੇਟ ਦਰਪਣ ਨੂੰ ਛੁਹਦੇ ਹੋਏ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕੁੱਝ ਰੰਗੀਨ ਕੱਚ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪਿਸੇ ਹੋਏ ਕੱਚ ਦੀ ਪਲੇਟ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲੀਡੀਓਸਕੋਪ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਦਾ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ !
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਦਾ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ ਚਿੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਗੁਰਮੀਤ ਲੇਜ਼ਰ ਟਾਰਚ ਦੁਆਰਾ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ 16.8 ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਅਧਾਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੇਜ਼ਰ ਟਾਰਚ ਦੀ ਕਿਰਨ ਅੱਖ ਦੇ ਰੇਟੀਨਾ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਲੇਜ਼ਰ ਟੱਰਚ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਲਈ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਵਰਣਨ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ-ਅੱਖਾਂ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਦੇਣ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।

• ਸਾਫ਼ ਸਵੱਛ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਜਾਂ ਘੱਟ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਚਲਦੇ ਵਾਹਨ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ |
• ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਮਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਧੁੱਪ ਦੀਆਂ ਐਨਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਨਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਾਫ਼ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵਿਟਾਮਿਨ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੇ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ, ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ ਨਾਲ 90° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਏ ਤਾਂ ਆਪਤਨ ਕੋਣ ਦਾ ਮਾਨ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ |
ਹੱਲ-ਜੇ ∠i = ਆਪਤਨ ਕੋਣ
∠r = ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ
∠i + ∠r = 90° ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ)
ਪਰ ∠i = ∠r ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ)
∴ ∠i + ∠i = 90°
∴ 2∠ 90°
∴ ∠i = 45° ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਜੇ ਦੋ ਸਮਾਨੰਤਰ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ 40 cm ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਤੇ ਰੱਖੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਇੱਕ ਮੋਮਬਤੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣਨਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ ਦੋ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ 40cm ਦੀ ਆਪਸੀ ਦੂਰੀ AB ਤੇ ਸਮਾਂਤਰ ਰੱਖੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਦਰਪਣ ਵਿਚਲਾ ਕੋਣ 0° ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ 360° ਦਾ ਛੋਟਾ ਗੁਣਾਂਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ B, A, B, Y ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਣਗਿਣਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ B, A, ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪਰਾਵਰਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਕੁੱਝ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਦੋ ਦਰਪਣ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਲੰਬ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ ਇੱਕ ਦਰਪਣ ਉੱਤੇ 30° ਦੇ ਕੋਣ ਤੇ ਆਪਤਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਬਣਾਓ ।

ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਬੂਝਿ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੇ ਠੀਕ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਇੱਕ ਕਿਨਾਰੇ A ਤੇ ਖੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਉਹ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕੀ ਉਹ P, 9 ਅਤੇ R ਤੇ ਸਥਿਤ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵੀ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ-
“ਬੂਝੇ’ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦਰਪਣ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ P ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ । ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ ਪਰੰਤੂ Q ਅਤੇ R ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
(ੳ) A ਤੇ ਸਥਿਤ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਬਣਨ | ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
(ਅ) ਦੀ ਸਥਿਤੀ 8 ਤੋਂ “ਹੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(ੲ) ਦੀ ਸਥਿਤੀ 0 ਤੋਂ ‘ਬੂਥੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
(ਸ) ਜਦੋਂ “ਪਹੇਲੀ B ਤੋਂ Cਤੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ-
(ੳ) A ਤੇ ਸਥਿਤ ਵਸਤੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਉੱਨੀ ਹੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਬਣੇਗਾ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਵਸਤੂ ਦਰਪਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ ।
(ਅ) ਸਥਿਤੀ B ਤੋਂ ‘ਪਹੇਲੀ’ A ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵੇਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(ੲ) ਬਥਿਤੀ C ਤੋਂ ‘ਬੂਝੂ’ A ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਜਦੋਂ ਸਥਿਤੀ B ਤੋਂ ‘ਪਹੇਲੀ’ ਸਥਿਤ C ਤੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਖਿਸਕਦਾ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਪ੍ਰਕਾਸ਼ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਸਮਤਲ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਸੜ੍ਹਾ ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਉਸੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਭੇਜਦੀ ਹੈ, ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ :
(ਉ) ਲੈੱਨਜ਼
(ਅ) ਪਿਜ਼ਮ
(ਇ) ਦਰਪਣ
(ਸ ਬਹੁਦਰਸ਼ੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਦਰਪਣ !

2. ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਰੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 2
(ਅ) 5
(ੲ) 7
(ਸ) 3.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 7.

3. ਇਹ ਨਿਰੋਗ ਅੱਖ ਦੁਆਰਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਦੂਰੀ ਹੈ :
(ਉ) 10 ਸੈਂਮੀ.
(ਅ) 25 ਸੈਂਮੀ.
(ੲ) 15 ਸੈਂਮੀ.
(ਸ) 20 ਸੈਂਮੀ. ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 25 ਸੈਂਮੀ. ।

4. ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਵੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਪੁਤਲੀ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ………… ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਘੱਟ
(ਅ ਵੱਧ
(ੲ) ਨਾ ਘੱਟ ਨਾ ਵੱਧ
(ਸ) ਬਿਲਕੁਲ ਘੱਟ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਵੱਧ !

5. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਆਪਣੇ ਘਟਕ ਰੰਗਾਂ ਵਿਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਪਰਾਵਰਤਨ
(ਅ ਅਪਵਰਤਕ
(ਈ) ਵਿਖੇਪਣ
(ਸ) ਸੰਯੋਜਨ !
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਵਿਖੇਪਣ ।

6. ਨੇਤਰ ਲੈੱਨਜ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਫੋਕਸ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਰਨੀਆ ਤੇ
(ਅ) ਰੈਟਿਨਾ ਤੇ
(ਈ) ਆਇਰਸ ਤੇ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਰੇਟਿਨਾ ਤੇ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿਸ ਵਸਤੂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੋਈ ਦੋ ਦੀਪਤ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਸੂਰਜ,
• ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਬਲਬ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੀ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀਪਤ ਪਿੰਡ ਹੈ ਜਾਂ ਅਦੀਪਤ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਦੀਪਤ ਪਿੰਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਹੜੀ ਸੜ੍ਹਾ ਦਰਪਣ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਚਮਕੀਲੀ ਸੜਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦਰਪਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹੋ । ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਦੀ ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਦੂਰੀ = ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦੀ ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੱਤ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਕੇਸਰੀ, ਪੀਲਾ, ਹਰਾ, ਨੀਲਾ, ਨੀਲ, ਬੈਂਗਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸੱਤ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਉਦਾਹਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੱਤ ਰੰਗੀ ਪੀਂਘ ਨ ਬੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਫ਼ੈਦ ਪਰਤ (Sclerotic) ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਾਰਜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ੈਦ ਪਰਤ ਅੱਖ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੀ ਅੱਖ ਦੇ ਲੈਂਸ ਦਾ ਫੋਕਸ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ, ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਦੇ ਲੈਂਸ ਦਾ ਫੋਕਸ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ । ਇਹ ਸੀਲਿਯਰੀ ਪੱਠੇ ਦੁਆਰਾ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਰਾਂਡਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਂਡਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਲਈ ਸਹੀ ਹਨ । ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਰਾਂਡਸ ਉਤੇਜਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੋਣ (Cone) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਟੀਨਾ ਤੇ ਕੋਨ ਰੰਗ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਰੰਗ ਅੰਧਰਤਾ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਫਿਰ ਨਾ ਹੋਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੋ, ਜੋ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ A, H, 0, I, M, T, U, V, W, X ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਠ ਅਤੇ ਠ |

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੀਪਤ ਅਤੇ ਅਦੀਪਤ ਪਿੰਡ ਕੀ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੀਪਤ ਪਿੰਡ-ਉਹ ਪਿੰਡ ਜੋ ਖੁਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੀਪਤ ਪਿੰਡ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂਸੂਰਜ, ਤਾਰੇ, ਅੱਗ, ਰੇਡੀਅਮ ਆਦਿ । ਅਦੀਪਤ ਪਿੰਡ-ਉਹ ਪਿੰਡ ਜੋ ਖ਼ਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਪਰ ਦੂਜੇ ਦੀਪਤ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਮਕਦੇ ਹਨ, ਅਦੀਪਤ ਪਿੰਡ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਉਦੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ-ਚੰਦਰਮਾ, ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੋਰ ਹਿ, ਕਮਰੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਸੀਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸ੍ਰੋਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਸਤੂ ਉੱਤੇ ਟਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਸਤੂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹਨ-

• ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸੋਤ
• ਵਸਤੂ
• ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ (Virtual Image) ਕੀ ਹੈ ? ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਦੱਸੋ ਜਿੱਥੇ ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ-ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ, ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਜਾਂ ਅਪਵਰਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਨਾ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਾਸੇ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ (Lateral Inversion) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਵਿੱਚ, ਵਸਤੂ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਬਿੰਬ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਬਿੰਬ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ (Reflection of Light) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮਤਲ ਜਾਂ ਪਾਲਿਸ਼ ਸੜਾ ਤੇ ਟਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
(i) ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ
(ii) ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ-ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨ, ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ii) ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ-ਆਪਤਨ ਬਿੰਦੁ ਤੇ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਅਭਿਲੰਬ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਿਆ ਕੋਣ, ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੇ ਆਪਾਤੀ ਕਿਰਨ, ਦਰਪਣ ਤੇ 90° ਤੇ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਕਿੰਨਾ ਕੋਣ ਬਣਾਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ ਦਰਪਣ ਤੇ 90° ਤੇ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ ਉਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਵੇਗੀ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਪਤਨ ਕੋਣ ਜ਼ੀਰੋ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕੋਣ ਵੀ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਵਿਖੇਪਣ (Dispersion of Light) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਵਿਖੇਪਣ (Dispersion of Light-ਜਦੋਂ ਸਫ਼ੈਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇੱਕ ਮ੍ਰਿਜ਼ਮ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੰਘਟਕ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਫ਼ੈਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਘਟਕ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਵਰਣ-ਵਿਖੇਪਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪ੍ਰਿਜ਼ਮ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਫ਼ੈਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੱਤ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੰਘ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਪਿਜ਼ਮ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਪ੍ਰਿਜ਼ਮ ਦੇ ਕੋਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਲਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਭਿੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਵਿਭਿੰਨ ਪੱਖਾਂ ਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਪੈਕਟਰਮ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ :

(ੳ) ਕਿਰਨ AO ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।
(ਅ) ਕਿਰਨ OB ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।
(ਇ) ਕੋਣ X ਦਾ ਮਾਨ ਪਤਾ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਕਿਰਨ AO ਦਾ ਨਾਂ-ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ।
(ਅ) ਕਿਰਨ OB ਦਾ ਨਾਂ-ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ।
(ਇ) ਕੋਣ X ਦਾ ਮਾਨ-30° ਕਿਉਂਕਿ ਆਪਨ ਕੋਣ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਲੇਬਲ ਕਰੋ !

ਉੱਤਰ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਸ ਨਿਯਮ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਕਲੀਡੀਓਸਕੋਪ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕੋਣ ਉੱਤੇ ਦਰਪਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਾਂ ਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ? ਉਸਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ-
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ1. ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ, ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਨ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਅਭਿਲੰਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕੋ ਤਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 2. ਆਪਨ ਕੋਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ-ਸਮਤਲ ਸੜਾ ਤੋਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਯਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

• ਆਪਤਣ ਕੋਣ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਰਥਾਤ ∠i = ∠r
• ਆਪਤਿਤ ਕਿਰਨ, ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨ, ਆਪਨ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਅਭਿਲੰਬ, ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਤਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਿਸਰਿਤ (Diffused) ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ (Regular) ਪਰਾਵਰਤਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਸਰਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਸੜ੍ਹਾ ਸਮਤਲ ਜਾਂ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਿਰਨਾਂ ਖੁਰਦਰੀ ਸੜਾ ਤੋਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਂਤਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪਰਾਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵਿਸਰਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ-ਇਹ ਪਰਾਵਰਤਨ ਸਮਤਲ ਜਾਂ ਪਾਲਿਸ਼ ਸੜਾ ਜਿਵੇਂ ਦਰਪਣ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਮਤਲ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਿਰਨਾਂ ਸਾਫ਼ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਸ਼ਨ 7.
ਨਿਕਟ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼ (Myopia) ਅਤੇ ਦੂਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼ (Hypermetropia) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਕਟ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼-ਕੁੱਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਲੈਂਸ ਦੀ ਫੋਕਸ ਦੂਰੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦੂਰ ਪਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਰੈਟੀਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੂਰ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵੇਖ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ । ਇਸ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਕਟ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਦੂਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼-ਉਮਰ ਵੱਧਣ ਨਾਲ, ਅੱਖ ਲੈਂਸ ਦੇ ਪੱਠੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਖ ਲੈਂਸ ਦੀ ਵਕਰਤਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ | ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਨੇੜੇ ਰੱਖੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਰੈਟੀਨਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇੜੇ ਪਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਪਾਉਂਦੇ । ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਦੂਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ (Perception of Colour) ‘ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਅੱਖ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕੋਣ ਅਤੇ ਰਾਡਸ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ । ਰਾਂਡਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਸੰਵੇਦਕ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਣ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਸੰਵੇਦਕ ਹਨ । ਜੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਰੰਗਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅੰਧਰਾਤਾ (colourblindness) ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-(ੳ) ਵਾਸਤਵਿਕ ਅਤੇ ਆਭਾਸੀ ਤਿਬਿੰਬ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
(ਅ) ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸਤਵਿਕ ਅਤੇ ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-

ਵਾਸਤਵਿਕ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ	ਆਭਾਸੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ
1. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਜਾਂ ਅਪਵਰਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ।	1. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਪਰਾਵਰਤਨ ਜਾਂ ਅਪਵਰਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
2. ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਲਟੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ।	2. ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਿੱਧੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
3. ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।	3. ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

(ਅ) ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ –

• ਇਹ ਦਰਪਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉੱਨੀ ਹੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਵਸਤੂ ਦਰਪਣ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਆਭਾਸੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਸਤੂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ਖੱਬਾ ਤੇ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਸੱਜਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਉੱਤੇ ਲਿਆਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 15 ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 15 ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ

PSEB 8th Class Science Guide ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ (✓) ਲਾਓ
(ਉ) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਰਗੜ ਦੁਆਰਾ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਚਾਰਜਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ?
(i) ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ
(ii) ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਛੜ
(iii) ਫੁੱਲਿਆ ਗੁਬਾਰਾ
(iv) ਉੱਨ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਛੜ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਦੋਂ ਕੱਚ ਦੀ ਛੜ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਰਗੜਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਛੜ
(i) ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਦੋਵੇਂ ਧਨ ਚਾਰਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਧਨ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਰਿਣ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਦੋਵੇਂ ਰਿਣ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਰਿਣ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਧਨ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਧਨ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਰਿਣ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ (T) ਹਨ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ (F)
(ੳ) ਸਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਇਕ ਦੂਜੇ ਚਾਰਜ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(ਅ) ਚਾਰਜਿਤ ਕੱਚ ਦੀ ਛੜ ਚਾਰਜਿਤ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਟ੍ਰਾਅ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
(ਈ) ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਅਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
(ਸ) ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) F
(ਅ) T
(ਬ) F
(ਸ) F.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੈਟਰ ਉਤਾਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੜ-ਕੜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈਟਰ ਉਤਾਰਦੇ ਸਮੇਂ ਰਗੜ ਕਾਰਨ ਸਵੈਟਰ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਚਾਰਜਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੇ ਹੋਏ ਆਕਰਸ਼ਣ/ਅਪਕਰਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਕੜ-ਕੜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜਦ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚਾਰਜਿਤ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੂਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਚਾਰਜ ਗੁਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚਾਰਜਿਤ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੂਹੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਚਾਰਜ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਸਤੂ ਅਣਚਾਰਜਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਸ ਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ੀ ਊਰਜਾ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕਿਸੇ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਮਾਪ 3 ਹੈ | ਕੀ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁਚਾਲਯੰਤਰ ਸੀਸਮੋਗਾ) ਨਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਕੀ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ੀ ਊਰਜਾ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਪੈਮਾਨਾ ਰੇਖੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ 3 ਦਾ ਮਾਨ ਸੀਸਮੋਗਰਾਫ਼ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਭੂਚਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਤੀਬ੍ਰਤਾ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਉਪਾਅ ਸੁਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-

• ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਗਰਜਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਮਕਾਨ ਜਾਂ ਇਮਾਰਤ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਜਾਓ ।
• ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਾਹਨ ਵਿੱਚ ਹੋ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ-ਖਿੜਕੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲਓ ।
• ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਤਾਂ ਸਿਮਟ (ਸੁੰਗੜ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਓ ਅਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਓ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚਾਰਜਿਤ ਗੁਬਾਰਾ ਦੂਜੇ ਚਾਰਜਿਤ ਗੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਅਣ-ਚਾਰਜਿਤ ਗੁਬਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋਣ ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਦੋ ਚਾਰਜਿਤ ਗੁਬਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਤਿਕਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਚਾਰਜਿਤ ਅਤੇ ਇਕ ਅਣਚਾਰਜਿਤ ਗੁਬਾਰਾ ਵਿਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਲਟ ਚਾਰਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ) ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਯੰਤਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਚਾਰਜਿਤ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਰਜਿਤ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਯੰਤਰ ਬਿਜਲਈਦਰਸ਼ੀ (ਇਲੈੱਕਟਰੋਸਕੋਪ) ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਲੈੱਕਟਰੋਸਕੋਪ (Electroscope) ਬਣਾਉਣਾ-ਇੱਕ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਜਾਰ ਦੇ ਮੁੰਹ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗੱਤੇ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿੱਚ ਪੇਪਰ ਕਲਿੱਪ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬਾਰੀਕ ਪੱਤੀਆਂ ਗੱਤੇ ਦੇ ਲੰਬੇਦਾਅ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸਨੂੰ ਜਾਰ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਰਾਜਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ਜਿੱਥੇ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਝਟਕੇ ਵਧੇਰੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਕੱਛ ਦਾ ਰਨ
• ਰਾਜਸਥਾਨ
• ਸਿੰਘ ਗੰਗਾ ਦਾ ਮੈਦਾਨ
• ਕਸ਼ਮੀਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮੰਨ ਲਓ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਝਟਕੇ ਲਗਦੇ ਹਨ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਕੀ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਝਟਕਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ

• ਇਮਾਰਤ, ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਖੰਭੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਿਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਲੇਟ ਜਾਓ
• ਕਾਰ ਜਾਂ ਬੱਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਨਿਕਲੋ ।
• ਕਾਰ ਜਾਂ ਬੱਸ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਲੈ ਜਾਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਇਹ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨਿਸਚਿਤ ਦਿਨ ਗਰਜ ਵਾਲੇ ਝੱਖੜ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮੰਨ ਲਓ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦਿਨ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਛਤਰੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓਗੇ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਛੱਤਰੀ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ ਬਹੁਤ ਘਾਤਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਚੇ ਭਵਨ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਿਜਲੀ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ :

1. ਬਿਜਲੀ ਚਾਰਜ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) 2
(ਅ) 3
(ਈ) 4
(ਸ) 6
ਉੱਤਰ-
(ੳ) 2.

2. ਬਿਜਲਈ ਚਾਰਜ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਰਨ ਲਈ ਜੁਗਤ ਕੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਿਜਲੀਦਰਸ਼ੀ
(ਅ) ਸੂਖਮਦਰਸ਼ੀ
(ਈ) ਪੈਰੀਸਕੋਪ
(ਸ) ਬਿਜਲਈਲੇਪਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਬਿਜਲੀਦਰਸ਼ੀ ।

3. ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਰਿਕਟਰ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਪਰਿਮਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) 5 ਤੋਂ ਘੱਟ
(ਅ) 5 ਅਤੇ 7 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ
(ਈ) 1 ਅਤੇ 5 ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ .
(ਸ) 7 ਤੋਂ ਵੱਧ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 7 ਤੋਂ ਵੱਧ ।

4. ਵਿਪਰੀਤ ਚਾਰਜ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਹਨ :
(ਉ) ਆਕਰਸ਼ਿਤ ।
(ਆ) ਪ੍ਰਤੀਕਰਸ਼ਿਤ
(ਈ) ਕਦੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਕਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਰਸ਼ਿਤ
(ਸ) ਨਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਨਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਸ਼ਿਤ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਆਕਰਸ਼ਿਤ ।

5. ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਗ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ
(ਅ) ਬਾਹਰੀ ਕੋਰ
(ਈ) ਮੈਂਟਲ
(ਸ) ਭੂ-ਪਪੜੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਰ ।

6. ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਗਰਜ ਵਾਲੇ ਝੱਖੜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ੳ) ਇਮਾਰਤ
(ਅ) ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ
(ਇ) ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ
(ਸ) ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਇਮਾਰਤ |

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਚਿੰਗਾਰੀ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਕੜਕਨਾ ਇੱਕੋ ਹੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਫਰੈਂਕਲਿਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਸੁੱਕੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਗੜ ਕੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਂਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਸਟਿਕ ਪੈਮਾਨਾ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜਦੋਂ ਦੋ ਊਨੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨਾਲ ਰਗੜੇ ਗਏ ਦੋ ਗੁਬਾਰੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਂਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਹੜੇ ਚਾਰਜ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਲਟ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜਾਂ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਾਰਜ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਰਜ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

• ਰਿਣ ਚਾਰਜ ਅਤੇ
• ਧਨ ਚਾਰਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਗੜੀ ਹੋਈ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕੰਘੀ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਕੰਘੀ ਚਾਰਜਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦੋ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜਿਤ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ? ਦੋ ਸੁਝਾਓ ਦਿਓ ।

ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਤਰ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਵਿਸਰਜਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚਾਰਜਿਤ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ –

• ਸੁੱਕੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ॥
• ਪਾਲੀਥੀਨ ਨਾਲ ਰਗੜੀ ਹੋਈ ਪਾਲੀਥੀਨ ਰੀਫਲ ।
• ਉਨੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨਾਲ ਰਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਗੁਬਾਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜਦੋਂ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਚਾਰਜਿਤ ਬੱਦਲ ਜਦੋਂ ਰੁੱਖ ਦੇ ਓਪਰੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਉੱਲਟ ਕਿਸਮ ਦਾ ਚਾਰਜ (ਵਿਜਾਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਜਾਤੀ ਚਾਰਜਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਕੇ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਰੱਖ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਛੜ, ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਕ ਕਿਉਂ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਚਾਰਜਿਤ ਬੱਦਲ ਜਦੋਂ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਲਟ ਕਿਸਮ ਦੇ ਚਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਧਾਤ ਦੀ ਛੜ ਦੀ ਨੋਕ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਧਾਤ ਦੀ ਛੜ ਚਾਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚਾਰਜ ਛੜ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਚਾਰਜਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕੰਘੀ, ਪੈਂਨ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਜਦੋਂ ਦੂਸਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਰਗੜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਪਿੱਥ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਚਾਰਜਿਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਦੇ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਸੀਂ ਬਾਲਣ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-

• ਸਕੂਟਰ ਅਤੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਪਾਰਕ ਪਲੱਗ ਦੁਆਰਾ ।
• ਰਸੋਈ ਗੈਸ ਜਲਾਉਣ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਲਾਈਟਰ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦੀ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਣ-ਭੂਚਾਲ, ਭੂ-ਖੋਰ, ਹੜ੍ਹ, ਸੋਕਾ, ਚੱਕਰਵਾਤ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਫੱਟਣਾ ਅਤੇ ਸੁਨਾਮੀ ਆਦਿ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੁਨਾਮੀ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੁਨਾਮੀ-ਭੁਚਾਲ ਆਉਣ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੰਪਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਉੱਠੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ, ਸੁਨਾਮੀ ਅਖਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਆਮ ਕਰਕੇ ਤੇਜ਼ ਵੇਗ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰਬਰ ਤਰੰਗਾਂ (Harbour Waves) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਸੁਨਾਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

• ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਾਨੀ
• ਜਲ-ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਾਨੀ ।
• ਇਮਾਰਤਾਂ, ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਚਲ-ਅਚਲ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ।
• ਤੱਟੀ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਉਖੜਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਲੈਂਕਟਰੋਸਕੋਪ ਦੇ ਤਿੰਨ ਉਪਯੋਗ ਲਿਖੋ । ਇਲੈੱਕਟਰੋਸਕੋਪ ਦੇ ਲਾਭ
ਉੱਤਰ-

1. ਇਲੈੱਕਟਰੋਸਕੋਪ ਚਾਰਜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਹ ਚਾਰਜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਹ ਚਾਰਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ-ਇਹ ਘਟਨਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸਰਜਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੁਰਜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਆਵੇਸ਼ ਵਾਲੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਤੇ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ ਤੇਜ਼ ਵੇਗ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚੱਕਰਵਾਤ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੱਕਰਵਾਤ-ਚੱਕਰਵਾਤ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਤੂਫ਼ਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਗਤੀ 119 ਕਿ. ਮੀ. ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਾਰਨ-ਜਦੋਂ ਗਰਮ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੰਘਣਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਹਵਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਥੱਲੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਚੱਕਰੀ ਗਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਮੌਜੂਦ ਹਵਾ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚੱਕਰਵਾਤ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । | ਚੱਕਰਵਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਫ਼ਸਲਾਂ, ਸਿਹਤ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਆਦਿ ਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦਾ ਉੱਲਟ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਕਾਰਨ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਉਪਾਅ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ-

• ਤਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਵਰਖਾਂ ਦੇ ਦਿਨ, ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਰੁੱਖ ਦੇ ਥੱਲੇ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਟੀ.ਵੀ. ਦੇ ਸਵਿੱਚ ਨੂੰ ਸਾਕੇਟ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਸਤੂਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਗੜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਦਾ ਚਾਰਜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਇੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਲਓ । ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਉਨੀ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਰਗੜੋ । ਹੁਣ ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਰਗੜੋ । ਇਹਨਾਂ ਦੋਨੋਂ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੈ ਜਾਓ । ਤੁਸੀਂ ਵੇਖੋਗੇ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਪੈਮਾਨੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਪੈਮਾਨੇ ਚਾਰਜਿਤ ਹਨ । ਹੁਣ ਇੱਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਸਟੈਂਡ ਤੋਂ ਲਟਕਾਓ ਕੁਝ ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਆਕਰਸ਼ਣ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਗੜਨ ਨਾਲ ਵਿਖਮਜਾਤੀ ਚਾਰਜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣਾ (Lightning) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣਾ-ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਸੰਘਨੜਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਜਲੀ ਉੱਤਸਰਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਰੀ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਧਨ-ਚਾਰਜ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਣ-ਚਾਰਜ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਚਾਰਜਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਚਾਰਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਵਾ ਦੀ ਕੁਚਾਲਕਤਾ ਵੀ ਚਾਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ । ਰਿਣ ਅਤੇ ਧਨ ਚਾਰਜਾਂ ਦੇ ਉਸ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹਵਾ ਦੇ ਕਣ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ-ਇਹ ਇੱਕ ਨੁਕੀਲੀ ਧਾਤ ਦੀ ਛੜ ਹੈ ਜੋ ਭਵਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਛੜ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਹੇਠਾਂ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । · ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ-ਇੱਕ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਦੋ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ-

1. ਬਿਜਲੀ ਚਮਕਣ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਚਾਰਜਿਤ ਬੱਦਲ ਜਦੋਂ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨੁਕੀਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਤੇ ਉਲਟ ਕਿਸਮ ਦਾ ਚਾਰਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਰਾ ਨੁਕੀਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚਾਰਜ ਇਕੱਠਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ ਅਤੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਚਾਰਜ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਚਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਜੇ ਬਿਜਲੀ ਵਿਸਰਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਵਿਸਰਜਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ , ਹਾਨੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹਨ ? ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੂਚਾਲ-ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ , ਹੋਈਆਂ ਕੰਪਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਚਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਕਾਰਨ-ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਰਤ ਸੱਤ ਖੰਡਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਲੇਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪਲੇਟਾਂ ਬਹੁਤ ਧੀਮੀ ਗਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹਲਚਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਹਲਚਲ ਨਾਲ ਭਵਨ, ਪੁਲ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਆਦਿ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸੁਨਾਮੀ-
ਸੁਨਾਮੀ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਲਹਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਭੂਚਾਲ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ !

1. ਕਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਡਿੱਗਣਾ ।
2. ਮੂਲ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਆਪੂਰਤੀ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ।
3. ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ-

• ਭੂਚਾਲ ਸੰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਕਾਨ ਇਮਾਰਤੀ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਭਾਰੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਮਿੱਟੀ, ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਇੱਟਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ।
• ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਿਟ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭੁਚਾਲ ਸਮੇਂ ਡਿੱਗ ਨਾ ਸਕਣ ।
• ਦੀਵਾਰ ਘੜੀ, ਫੋਟੋ ਫਰੇਮ, ਗੀਜ਼ਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀ ਪੁਰਵਕ ਲਟਕਾਇਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਵਸਤੁਆਂ ਡਿੱਗ ਨਾ ਸਕਣ ।
• ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਕਾਰਨ ਅੱਗ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 14 ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 14 ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ

PSEB 8th Class Science Guide ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਧੇਰੇ ਵ ……… , ………. ਅਤੇ …….. ਦੇ ਘੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ਆ) ਕਿਸੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੰਘਣ ਤੇ ……….. ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਈ) ਜੇ ਕਾਂਪਰ ਸਲਫ਼ੇਟ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੰਘਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਾਂਪਰ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ……… ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਪਲੇਟ ਉੱਤੇ ਜੰਮਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਉੱਤੇ ਇੱਛਤ ਧਾਤ ਦੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖ਼ਾਰ, ਲੂਣ
(ਅ) ਰਸਾਇਣਿਕ
(ਈ) -ve (ਰਿਣ)
(ਸ) ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਟੈਸਟਰ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੋਬਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਚੁੰਬਕੀ ਸੂਈ ਵਿਖੇਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੁੰਬਕੀ ਸੂਈ ਵਿਖੇਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਘੋਲ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਜਿਹੇ ਤਿੰਨ ਦਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਖਣ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨ ਤੇ ਚੁੰਬਕੀ ਸੂਈ ਵਿਖੇਪਿਤ ਹੋ ਸਕੇ ।
ਉੱਤਰ-

• ਤੇਜ਼ਾਬ,
• ਖ਼ਾਰ ਅਤੇ
• ਲੂਣ ਦੇ ਘੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਨਹੀਂ ਚਮਕਦਾ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਆਪਣੇ ਉੱਤਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਚਮਕਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਦੁਵ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦ੍ਰਵ ਇੰਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਵੇ ਕਿ ਬਲਬ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਲਈ ਯਕੀਨੀ ਜਾਂਚ ਲਈ LED ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਵੀ ਜਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦੋ ਵਾਂ A ਅਤੇ B ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਨ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਟੈਸਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਇਹ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਟੈਸਟਰ ਦਾ ਬਲਬ ਵ A ਵਿੱਚ ਚਮਕੀਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦ੍ਰ B ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ :
(i) ਵ A, ਵ B ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
(ii) ਵ B, ਦ੍ਰਵ A ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
(iii) ਦੋਨੋਂ ਦੂਵਾਂ ਦੀ ਚਾਲਕਤਾ ਸਮਾਨ ਹੈ ।
(iv) ਵਾਂ ਦੀ ਚਾਲਕ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਵ A, B ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕੀ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ? ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਲਕ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੇ
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਲਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਹਲਕੇ ਸਲਫ਼ਿਊਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦੀਆਂ ਮਿਲਾ ਦੇਵਾਂਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਫਾਇਰਮੈਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਹੋਜ਼ ਪਾਈਪਾਂ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ, ਪਰੰਤੁ ਨਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਹੈ । ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਫਾਇਰਮੈਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪਾਈਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੱਖ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤੱਟੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਟੈਸਟਰ ਨਾਲ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੇਖਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਲਈ ਚੁੰਬਕੀ ਸੁਦੀ ਵਧੇਰੇ ਵਿਖੇਪਨ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੁਣਾਂ ਦੀ ਸੰਘਣਤਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੰਘਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਚੁੰਬਕੀ ਸੂਈ ਵੱਧ ਵਿਖੇਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕੀ ਤੇਜ਼ ਵਰਖਾ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਲਾਈਨਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਬਾਹਰਲੀ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ, ਲਾਈਨਮੈਨ ਦੇ ਲਈ ਵਰਖਾ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਬਾਹਰਲੀ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਨਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲਾਈਨਮੈਨ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਹੇਲੀ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉੱਨਾ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਕਸੀਦਤ ਪਾਣੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਕੱਚ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਟੈਸਟਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰੇਖਣ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਚੁੰਬਕੀ ਸੂਈ ਵਿਖੇਪਨ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੇਸ਼ੱਕ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸੁੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਉਪਲੱਬਧ ਬਿਜਲੀ ਮੁਲੰਮਿਤ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਮੁਲੰਮਿਤ ਵਸਤਾਂ –

• ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਹੈਂਡਲ ।
• ਕਾਰ ਦੇ ਪਹੀਏ ।
• ਨਕਲੀ ਗਹਿਣੇ ।
• ਇਸ਼ਨਾਨ ਘਰ ਦੀਆਂ ਟੂਟੀਆਂ ।
• ਗੈਸ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਰਨਰ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਤੁਸੀਂ ਕਿਰਿਆ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਉਹ ਪਰ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਪਤਲੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕੱਪਰ ਛੜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਸ਼ੁੱਧ ਕੱਪਰ ਦੀ ਛੜ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਿਹੜੀ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਇਲੈੱਕਟਾਡ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਵੇ ? ਕਾਰਨ ਵੀ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਪਰ ਸਲਫ਼ੇਟ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਪਲੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫ਼ੇਟ, ਕਾਪਰ ਅਤੇ ਸਲਫ਼ੇਟ ਵਿੱਚ ਨਿਯੋਜਿਤ ਘੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਤੇ ਜੁੜੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਕਾਂਪਰ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਤੇ ਮੁਲੰਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂਕਿ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਸ਼ੁੱਧ ਚਿੱਤਰ-ਬਿਜਲੀ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਪਰ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਦੀ ਆਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇ, ਇਸ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜੀ ਗਈ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਿੱਲ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਕੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

(ੳ) ਗਰੇਫਾਈਟ
(ਅ) ਪਲਾਸਟਿਕ
(ਇ) ਲੱਕੜੀ
(ਸ) ਰਬੜ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗਰੇਫਾਈਟ ॥

2. ਪੰਕਜ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਮਕ ਘੋਲ ਦਿਓ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ਉ) ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ
(ਅ) ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਰਹੇਗਾ
(ਈ) ਪਾਣੀ ਨਾ ਸੁਚਾਲਕ ਹੋਵੇਗਾ ਨਾ ਕੁਚਾਲਕ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸੂਚਾਲਕ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ।

3. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਬਿਜਲਈ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ ?
(ਉ) ਤੇਜ਼ਾਬ
(ਅ) ਐਲਕਲੀ
(ਈ) ਸ਼ੁੱਧ ਜਲ
(ਸ) ਲੂਣਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਸ਼ੁੱਧ ਜਲ ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਰਬੜ
(ਅ) ਪਲਾਸਟਿਕ
(ਇ) ਲੱਕੜੀ
(ਸ) ਤਾਂਬਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਤਾਂਬਾ ।

5. ਇਲੈੱਕਟ੍ਰੋਲਾਈਟ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਲੰਘਾਉਣ ਨਾਲ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੁੰਬਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਅ) ਤਾਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਈ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ।

6. ਬਿਜਲਈ ਲੇਪਨ ਕ੍ਰਿਆ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੁੰਬਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਅ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਏ) ਤਾਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ।

7. ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਉਪ-ਸਥਿਤੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ –
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸੂਚਾਲਕ
(ਅ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ
(ਈ) ਸ਼ੁੱਧ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸੂਚਾਲਕ ॥

8. ਦੋ ਵਾਂ A ਅਤੇ B ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਨ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਟੈਸਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਇਹ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਟੈਸਟਰ ਦਾ ਬਲਬ ਵ A ਵਿੱਚ ਚਮਕੀਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵ B ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲਕਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ :
(ਉ) ਵ A, ਵ B ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
(ਅ) ਵ , ਵ ਨ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
(ਈ) ਦੋਨੋਂ ਫ਼ਾਂ ਦੀ ਚਾਲਕਤਾ ਸਮਾਨ ਹੈ ।
(ਸ) ਦਵਾਂ ਦੀ ਚਾਲਕਤਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਵ , ਵ B ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਹੈ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਸਾਰੇ ਦ੍ਰਵ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ. (L.E.D.) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ.-ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉੱਤਸਰਜਕ ਡਾਉਡ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਸ ਪ੍ਰਕਰਮ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਾਰਨ ਅਪਘਟਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ (Electrolysis) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤੇਜ਼ਾਬਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਉਪਜਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਲਬ ਜਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਘੱਟ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਪਨ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਚੁੰਬਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੁੱਝ ਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਚਾਲਕ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ, ਚਨੇ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਸਿਰਕਾ, ਨਲਕੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਿਹੜੇ ਤ੍ਰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੇਜ਼ਾਬ, ਖ਼ਾਰ ਅਤੇ ਲੂਣ ਦੇ ਘੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਰਮ ਦੁਆਰਾ ਸਸਤੀ ਧਾਤ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਜਾਂ ਮਹਿੰਗੀ ਧਾਤ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ (ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ) ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ (Conductors) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ-ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਚਾਂਦੀ, ਕਾਪਰ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ, ਲੋਹਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲੀਰੋਧਕ (Insulator) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀਰੋਧਕ-ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ, ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਲੱਕੜੀ, ਰਬੜ, ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ (Electrods) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ-ਬੈਟਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੇ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਵ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਧਾਤ ਦੀ ਛੜ, ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ (Electroplating) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਜਾਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ-ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਸਸਤੀ ਧਾਤ ਤੇ ਮਹਿੰਗੀ ਧਾਤ (ਜਿਵੇਂ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਸੋਨਾ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਖੋਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਵਾ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਵਧੀਆ ਚਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਇੱਕ ਕੁਚਾਲਕ-ਇੱਕ ਬਲਬ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਅਤੇ ਸਵਿੱਚ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੋੜੋ । ਜਦੋਂ ਸਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪਲੱਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਲਬ ਚਮਕਦਾ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਪਲੱਗ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਨਾਲ ਸਵਿਚ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਵਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਵਾ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਵਧੀਆ ਚਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ (Electrolysis) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ-ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਾਰਨ ਰਸਾਇਣਿਕ ਯੋਗਿਕਾਂ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਅਪਘਟਿਤ ਹੋਣਾ, ਬਿਜਲੀ ਅਪਘਟਨ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਜਦੋਂ ਤੇਜ਼ਾਬ ਯੁਕਤ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੰਘਟਕ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਕੈਥੋਡ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਐਨੋਡ ਉੱਪਰ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
LED ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ. (LED-ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉੱਤਸਰਜਕ ਡਾਉਡ ਹੈ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੰਘਣ ਨਾਲ ਵੀ ਜਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਅਤੇ ਦੋ ਤਾਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੀਡਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਤਾਰ ਦੂਜੇ ਤਾਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਥੋੜੀ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਲੰਬੀ ਤਾਰ, ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਧਨ (+ve) ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਤਾਰ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਰਿਣ (-ve) ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਵਧੀਆ ਚਾਲਕ ਹੈ ? ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਾਧਾਰਨ ਲੂਣ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ-ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਰੋਧਕ ਹੈ । ਦੋ ਕਾਰਬਨ ਦੀਆਂ ਛੜਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਲਬ 6V ਬੈਟਰੀ ਅਤੇ ਸਵਿੱਚ ਨਾਲ ਜੋੜੋ, ਬਲਬ ਚਮਕਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਚਾਲਕ ਹੈ ।

ਹੁਣ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਮਕ ਦਾ ਘੋਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਓ । ਸਵਿੱਚ ਦਬਾਉਣ ਤੇ ਬਲਬ ਚਮਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਲੂਣ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚੰਗਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਜਾਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦੇ ਉਪਯੋਗ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਜਾਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ-ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਸਤੀ ਧਾਤ ਉੱਪਰ ਮਹਿੰਗੀ ਧਾਤ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ, ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਯੋਗਿਕ ਜਾਂ ਵ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸੰਘਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਧਨ ਆਇਨ, ਰਿਣ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਵੱਲ ਅਤੇ ਰਿਣ ਆਇਨ ਧਨ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਘਟੀਆ ਵਸਤੂਆਂ ਉੱਪਰ ਧਾਤਾਂ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਜਮਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਬਿਜਲੀ ਲੇਪਨ ਜਾਂ ਮੁਲੰਮਾਕਰਣ ਦੇ ਉਪਯੋਗ-

• ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਖੋਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਨਿਕਲ ਜਾਂ ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ ਨਾਲ ਵਿਲੋਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਣਾਵਟੀ ਗਹਿਣੇ, ਜੋ ਸਸਤੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੋਨਾ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਮੁਲੰਮਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਹੈਂਡਲ, ਪਹੀਏ ਦੇ ਰਿਮ, ਕਾਰਾਂ ਦੇ ਭਾਗ ਡੋਮਿਅਮ ਨਾਲ ਵਿਲੋਪਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਚਮਕਦਾਰ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣ ਸਕਣ।
• ਲੋਹੇ ਉੱਪਰ ਟੀਨ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਮੁਲੰਮਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਟੀਨ ਦੇ ਡੱਬੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇੱਕ ਚਮਚ ਨੂੰ ਕਾਂਪਰ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਵਿਲੋਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਇੱਕ ਚਮਚ ਲਉ ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਪਰ ਨਾਲ ਵਿਲੋਪਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਕੱਪਰ ਪਲੇਟ ਲਉ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਐਨੋਡ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਡ ਦੀ ਜਗਾ ਬੈਟਰੀ ਦੇ ਧਨ (+ve) ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੋੜੋ ਅਤੇ ਚਮਚ ਨੂੰ ਰਿਣ (-ve) ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੋੜੋ । ਇੱਕ ਰਿਓਸਟੇਟ (Rheostat), ਸਵਿੱਚ ਅਤੇ ਐਮਮੀਟਰ (Ammeter) ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਾ ਪਰਿਪਥ ਵਿੱਚ ਜੋੜੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਕੱਚ ਦੇ ਜਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਪਰ ਸਲਫ਼ੇਟ (CusO₄) ਦਾ ਘੋਲ ਲਉ । ਰਿਓਸਟੇਟ (Rheostat) ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੋ ਕਿ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਠੀਕ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋਵੇ । ਆਮ ਕਰਕੇ 1A ਧਾਰਾ 100 cm² ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਜੇ ਚਮਚ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ 60 cm² ਹੈ ਤਾਂ 0.06 A ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ 5-10 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਹੋਣ ਦਿਉ ਤਾਂ ਜੋ ਚਮਚ ਤੇ ਚਮਕਦਾ ਹੋਇਆ ਕੱਪਰ ਜਮਾਂ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Science Book Solutions Chapter 13 ਧੁਨੀ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Science Chapter 13 ਧੁਨੀ

PSEB 8th Class Science Guide ਧੁਨੀ Textbook Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈਧੁਨੀ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ –
(ੳ) ਸਿਰਫ਼ ਹਵਾ ਜਾਂ ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਸਿਰਫ਼ ਠੋਸਾਂ ਵਿੱਚ
(ੲ) ਸਿਰਫ਼ ਵਾਂ ਵਿੱਚ ,
(ਸ) ਠੋਸਾਂ, ਦਵਾਂ, ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਠੋਸਾਂ, ਦਵਾਂ, ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਵਾਕ ਧੁਨੀ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ
(ੳ) ਛੋਟੀ ਲੜਕੀ ਦੀ
(ਅ) ਛੋਟੇ ਲੜਕੇ ਦੀ
(ਈ) ਆਦਮੀ ਦੀ
(ਸ) ਔਰਤ ਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਆਦਮੀ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਥਨ ਠੀਕ (T) ਹਨ ਜਾਂ ਗਲਤ (F) ।
(ਉ) ਧੁਨੀ ਖਲਾਅ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । (T/F)
(ਅ) ਕਿਸੇ ਕੰਪਿਤ ਵਸਤੂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਡੋਲਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਆਵਰਤਕਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । (T/F)
(ਈ) ਜੇ ਕੰਪਨ ਦਾ ਆਯਾਮ ਵੱਧ ਹੈ, ਤਾਂ ਧੁਨੀ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (T/F)
(ਸ) ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਲਈ ਸੁਣੀਨਯੋਗ ਸੀਮਾ 20 Hz ਤੋਂ 20,000 Hz ਹੈ । (T/F)
(ਹ) ਕੰਪਨ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਜਿੰਨੀ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗੀ, ਪਿੱਚ ਓਨੀ ਹੀ ਵੱਧ ਹੋਵੇਗੀ । (T/F)
(ਕ) ਅਣਚਾਹੀ ਜਾਂ ਭੈੜੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । (T/F)
(ਖ) ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਧੂਰਾ ਬੋਲਾਪਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । (T/F)
ਉੱਤਰ-
(ਉ) T
(ਅ) F
(ਈ) F
(ਸ) 1
(ਹ) F
(ਕ) F
(ਖ) T.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ

(i) ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਡੋਲਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਏ ਗਏ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਵਰਤਕਾਲ

(ii) ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਕੰਪਨ ਦੇ ……….. ਨਾਲ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਯਾਮ

(iii) ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਮਾਕ……….. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਰਟਜ਼

(iv) ਅਣਚਾਹੀ ਧੁਨੀ ਨੂੰ …………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ

(v) ਧੁਨੀ ਦਾ ਤਿੱਖਾਪਣ ਕੰਪਨਾਂ ਦੀ ……… ਤੋਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ ਪੈਂਡੂਲਮ 4 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ 40 ਵਾਰ ਡੋਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਆਵਰਤਕਾਲ ਅਤੇ ਆਵਿਤੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ-
ਡੋਲਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 40
ਡੋਲਨਾਂ ਲਈ ਲੱਗਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ = 4 ਸੈਕਿੰਡ

= \(\frac{40}{4}\)
= 10 Hz ਉੱਤਰ

= 0.1 ਸੈਕਿੰਡ ਉੱਤਰ ·

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇੱਕ ਮੱਛਰ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਨੂੰ 500 ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਦੀ ਔਸਤ ਦਰ ਨਾਲ ਕੰਪਿਤ ਕਰਕੇ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੰਪਨ ਦਾ ਆਵਰਤਕਾਲ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਹੱਲ-ਆਤੀ = 500 ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ = 500 Hz
ਆਵਰਤ ਕਾਲ = ?
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਆਵਰਤਕਾਲ =
= \(\frac{1}{500}\)
= \(\frac{2 \times 1}{2 \times 500}\)
= 2 x 10^-3 ਸੈਕਿੰਡ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪਛਾਣੋ ਜੋ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕੰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ੳ) ਢੋਲ
(ਅ) ਸਿਤਾਰ
(ਇ) ਬੰਸਰੀ ।
ਉੱਤਰ

ਸਾਜ਼ਾਂ	ਕੰਪਨ ਵਾਲਾ ਭਾਗ
(ਉ ਢੋਲ	ਕੱਸੀ ਹੋਈ ਖੁੱਲੀ
(ਅ) ਸਿਤਾਰ	ਕੱਸੀ ਹੋਈ ਤਾਰ
(ੲ) ਬੰਸਰੀ	ਹਵਾ-ਸਤੰਭ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ? ਕੀ ਕਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੋਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਸ਼ੋਰ	ਸੰਗੀਤ
(1) ਇਹ ਚੰਗੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।	(1) ਇਹ ਚੰਗੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਹੈ।
(2) ਇਹ ਤਕਲੀਫ਼ਦਾਇਕ ਹੈ ।	(2) ਇਹ ਸੁੱਖਦਾਇਕ (ਸੁਖਾਵੀ) ਹੈ ।
(3) ਇਸ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।	(3) ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਹਾਂ, ਸੰਗੀਤ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਇਸਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਆਪਣੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸਰੋਤ-

• ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ
• ਲਾਉਡ-ਸਪੀਕਰ
• ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ
• ਪਟਾਕੇ
• ਵਾਤਾਨੁਕੂਲਨ
• ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ
• ਰਸੋਈ ਦੇ ਉਪਕਰਨ
• ਖੋਮਚੇ ਵਾਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਰਣਨ ਕਰੋ ਕਿ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ

1. ਨੀਂਦ ਘੱਟ ਆਉਣਾ
2. ਉੱਚ ਰਕਤ ਚਾਪ
3. ਉਤਸੁਕਤਾ
4. ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਿਕ ਘਾਟ (Partial deafness) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਮਕਾਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਕਾਨ ਸੜਕ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸੜਕ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗਲੀਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਲੈਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ (Offer) ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਮਕਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿਓਗੇ ? ਆਪਣੇ ਉੱਤਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਸੜਕ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗਲੀ ਦੂਰ ਵਾਲਾ ਮਕਾਨ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੜਕ ਵਾਲੇ ਮਕਾਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਹਾਨੀਆਂ ਹਨ-

• ਮਕਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੰਘ ਰਹੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ।
• ਵਾਹਨਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੋਇਆ ਧੂੰਆਂ ਅਤੇ ਧੂੜ ।
• ਟਰੈਫ਼ਿਕ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਹੋਣ ਤੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਾਲੇ ਹਾਰਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਠ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਜ ਦੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੰਠ ਦੀ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ-ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਵਾਕ ਤੰਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੰਪਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਾਕ ਤੰਦ ਢਿੱਲੇ, ਮੋਟੇ ਤਣੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪਤਲੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਵਾਕ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਗੱਜਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਸਮਾਨ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਘਟਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਅਕਾਸ਼ੀ ਬਿਜਲੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਗਰਜ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਵੇਗ 3 x 10⁸ m/s ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਧੁਨੀ ਦਾ ਵੇਗ 340 m/s ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਗਰਜਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਮਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਦਲ ਦੇ ਗਰਜਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 8 Science ਧੁਨੀ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ

1. ਧੁਨੀ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ-
(ੳ) ਸਿਰਫ ਹਵਾ ਜਾਂ ਗੈਸਾਂ ਵਿਚ
(ਅ) ਸਿਰਫ ਠੋਸਾਂ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਸਿਰਫ ਦੁਵਾਂ ਵਿੱਚ ।
(ਸ) ਠੋਸਾਂ, ਵਾਂ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਠੋਸਾਂ, ਵਾਂ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵਿਚ ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਵਾਕ ਧੁਨੀ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ-
(ਉ) ਛੋਟੀ ਲੜਕੀ ਦੀ
(ਅ) ਛੋਟੇ ਲੜਕੇ ਦੀ
(ਇ) ਆਦਮੀ ਦੀ
(ਸ) ਔਰਤ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਆਦਮੀ ਦੀ ।

3. ਆਤੀ ਦੀ ਇਕਾਈ ਹੈ –
(ਉ) dB
(ਅ) Hz
(ਇ) dB ਅਤੇ Hz
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) Hz.

4. ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਲਈ ਅਣਚਾਹੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਹੈ-
(ਉ) 60 dB
(ਅ) 10 dB
(ਇ) 90 dB
(ਸ) 30 dB.
ਉੱਤਰ-
(ਇ) 90 dB.

5. ਪਰਾਸ਼ਰਵ (Ultrasonic) ਧੁਨੀ ਹੈ-
(ਉ) 20 Hz ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਵਿਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ
(ਅ) 20 KHz ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਵਿਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ
(ਈ) 20 Hz ਤੋਂ 20000 Hz ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਵਾਲੀ ਆਤੀ ਦੀ ਧੁਨੀ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 20 KHz ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਵਿਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ॥

6. 20°C ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਧੁਨੀ ਲਗਭਗ ਚਾਲ ਹੈ-
(ਉ) 430 m/s
(ਅ) 304 ms
(ਇ) 340 m/s
3400 m/s.
ਉੱਤਰ-
(ਇ) 340 m/s.

7. ਸਧਾਰਨ ਸਾਹ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਹੈ
(ਉ) 10 dB
(ਅ) 20 dB
(ਇ) 60 dB
(ਸ) 70 dB.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 10 dB.

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਧੁਨੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ-ਇਹ ਊਰਜਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਜੋ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਧੁਨੀ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਪਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਧੁਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਕੰਪਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਆਯਾਮ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੇ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਇੱਕ ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ 10 ਡੋਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
10 Hz.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਧੁਨੀ ਲੱਕੜੀ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਚਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਠੋਸਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਵਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਚੱਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਲੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 6.
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉਸ ਭਾਗ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਕ ਯੰਤਰ (Larynx) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਧੁਨੀ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਗੁਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ ਦੇ ਗੁਣ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹਨ-

• ਭਾਰਤੱਵ ਤੇ
• ਤਿੱਖਾਪਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨਾਂ ਲਈ ਸੁਣਨ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਰੱਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
20 Hz ਤੋਂ 20000 Hz ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਧੁਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਦਾ ਮਾਕ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡੈਸੀਬਲ (dB).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਣਨ ਸੰਬੰਧੀ ਰੋਗ, ਚੋਟ, ਵੱਡੀ ਉਮਰ, ਉੱਚਾ ਸ਼ੋਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸ਼ੋਰ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-

• ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ।
• ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕਿਸ ਮਾਕ ਤੇ ਧੁਨੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
80 dB ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਵਿਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਿਹੜੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਜੀਵ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਰੱਖਤ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਕੇ ਟੇਬਲ ਪੂਰਾ ਕਰੋ।

ਲੜੀ ਨੰ:	ਸੁਰ ਸਾਜ਼	ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਗ
1.	ਵੀਣਾ
2.	ਤਬਲਾ

ਉੱਤਰ –

ਲੜੀ ਨੰ:	ਸੁਰ ਸਾਜ਼	ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਗ
1.	ਵੀਣਾ	ਕੱਸੀ ਹੋਈ ਤਾਰ
2.	ਤਬਲਾ	ਕੱਸੀ ਹੋਈ ਝਿਲੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੰਨ ਤੇ ਇੱਕ ਯਾਤਰੀ ਦੂਜੇ ਯਾਤਰੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਦੂਜਾ ਯਾਤਰੀ ਪਹਿਲੇ ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੰਨ ਤੇ ਕੋਈ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਯਾਤਰੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਧੁਨੀ ਦੇ ਸੰਚਾਰਨ ਲਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖ ਧੁਨੀ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖੀ ਧੁਨੀ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ-ਮਨੁੱਖੀ ਧੁਨੀ ਕੰਪਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਾਕਯੰਤਰ (Larynx) ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਾਕ ਯੰਤਰ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਾਕ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਤਾਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਵਾ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਤੰਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੰਪਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੰਪਨ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਲਾਸਾਉਂਡ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਲਟਾਸਾਊਂਡ (Ultrasound)-ਸਾਡੇ ਕੰਨ 20 ਹਰਟਜ਼ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ 20.OOO ਹਰਟਜ਼ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦੇ । 20,000 ਹਰਟਜ਼ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਅਲਟ੍ਰਾਸਾਉਂਡ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਰਾਸਰਵਨ ਧੁਨੀ (ਜਾਂ ਅਲਟ੍ਰਾਸਾਊਂਡ) ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਾਸਰਵਨ ਧੁਨੀ ਦੇ ਉਪਯੋਗ-

1. ਕੁੱਤੇ ਪਰਾਸਰਵਨ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਲੋਕ ਇਸ ਧੁਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
2. ਡਾਕਟਰ ਇਸ ਧੁਨੀ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਪੌੜੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਾਲੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌੜੀਆਂ ਦੇ ਹਰ ਸਟੈਂਪ ਦੀ ਦੂਰੀ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਵੱਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਤਾਲੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਧੁਨੀ ਹਰ ਸਟੈਂਪ ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਟਕਰਾਉਂਦੀ । ਇਹ ਛੋਟੇ ਨਿਯਮਿਤ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ਤੇ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਧੁਨੀ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਿਯਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਜਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ਼ੋਰ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਮਾਤਕ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਅਜਿਹੀ ਧੁਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਜੋ ਕਿ ਮਿੱਠੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸ਼ੋਰ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਵਾਹਨਾਂ, ਪਟਾਖਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਧੁਨੀ । ਧੁਨੀ ਦਾ ਮਾਤਕ ਡੇਸੀਬਲ (dB) ਹੈ । ਸ਼ੋਰ ਦੀ ਰੇਂਜ 90 dB-120dB ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ-ਅਜਿਹੀ ਧੁਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ, ਜਦੋਂਕਿ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਧੁਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਬੱਚੇ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗਿਕ ਯੁਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਪਛਾਣੋ ਅਤੇ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ?
(ii) ਕਿਹੜਾ ਘੱਟ ਪਿੱਚ ਦੀ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਕਿਹੜਾ ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਦੀ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ-

(i) ਚਿੱਤਰ ਹਨ : (a) ਢੋਲ (b) ਸੀਟੀ ।
(ii) ਢੋਲ ਘੱਟ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਕੰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪਿੱਚ ਦੀ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਸੀਟੀ ਵਧੇਰੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਦੀ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠਾਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਸੁਰ ਸਾਜ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹਰੇਕ ਸਾਜ਼ ਵਿਚ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਦੱਸੋ ।

ਉੱਤਰ-

ਸਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਂ	ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਗ
1. ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ	ਹਵਾ ਕਾਲਮ
2. ਤਬਲਾ	ਖਿੱਚੀ ਬਿੱਲੀ
3. ਸਿਤਾਰ	ਖਿੱਚੀ ਤਾਰ
4. ਬੰਸਰੀ	ਹਵਾ ਕਾਲਮ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਕੰਪਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੇਬਲ ਵੀ ਕਰੋ ।

ਉੱਤਰ-
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚਿੱਤਰ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਨ ਦਾ ਪਰਦਾ ਜੋ ਇਕ ਖਿੱਚੀ ਰਬੜ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕੰਪਨ ਕਰਦਾ । ਇਹ ਕੰਪਨਾਂ ਅੰਦਰ ਦੇ ਕੰਨ ਤੱਕ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।ਉੱਥੋਂ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗ ਤੱਕ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ ? ਇਸ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ?

ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਵਾਕ ਯੰਤਰ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਗਲੇ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੋ ਖਿੱਚੇ ਹੋਏ ਸੁਰ ਤੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਬਲ ਪੂਰਵਕ ਫੇਫੜੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸੁਰ ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਝਿਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੁਰ ਤੰਦ ਕੰਪਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਯਾਮ, ਆਵਰਤਕਾਲ ਅਤੇ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਯਾਮ-ਪਿਤ ਵਸਤੁ ਦੁਆਰਾ ਮੱਧ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੁਰੀ, ਆਯਾਮ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਆਵਰਤਕਾਲ-ਇੱਕ ਡੋਲਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਸਮਾਂ, ਵਸਤੁ ਦਾ ਆਵਰਤਕਾਲ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਆਵਿਤੀ-ਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਡੋਲਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਡੋਲਨਾਂ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਆਤੀ ਦਾ ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਹਰਟਜ਼ (Hz) ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੱਛਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਧੁਨੀ, ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਦਹਾੜ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਵਸਤੂ ਦੇ ਆਯਾਮ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਮੱਛਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਖੰਭਾਂ ਦੀ ਫ਼ੜਫੜਾਹਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਦਹਾੜ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਵਾਕ ਤੰਦਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮੱਛਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਦਾ ਆਯਾਮ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦੋਨੋਂ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਅਤੇ ਗੁਣ ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਦੋਨੋਂ ਧੁਨੀਆਂ ਵੱਖਵੱਖ ਅਤੇ ਪਛਾਨਣਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ਕਿ ਧੁਨੀ ਠੋਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਦੋ ਮਾਚਿਸ ਦੀਆਂ ਡੱਬੀਆਂ ਨੂੰ ਧਾਗੇ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਸਿਰਿਆਂ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ । ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਚਿਸ

ਦੀ ਡੱਬੀ ਨੂੰ ਕੰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਹੋ । ਫਿਰ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਕੱਸ ਕੇ ਦੂਜੀ ਡਿੱਬੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰੋ । ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੁਣ ਲਵੇਗਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੁਨੀ ਠੋਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਧੁਨੀ ਹਵਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ ਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਖ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਯੋਗ-ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਗੁਬਾਰਾ ਲਉ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੋ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੰਨਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਉੱਲੀ ਨਾਲ ਖਰੋਚੋ ! ਇੱਕ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇਗੀ । ਹੁਣ ਇਸੇ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਹਵਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਗੁਬਾਰੇ ਨਾਲ ਕਰੋ । ਦੋਨੋਂ ਧਨੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਨਾਲ ਪੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੁਨੀ ਦਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸੰਗੀਤ ਕੀ ਹੈ ? ਵਾਦ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਪਨ ਕਰਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਖੋ :
ਉੱਤਰ-
ਸੰਗੀਤ (Music)-ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਿੱਠੀ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ, ਸੰਗੀਤ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਵਾਦ ਯੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੋਰੀ, ਬਿੱਲੀ, ਹਵਾ ਸਤੰਭ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵਾਦ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਰਗ ਹਨ-

• ਤੰਦਾਂ ਵਾਲੇ ਵਾਦ ਯੰਤਰ-ਉਦਾਹਰਨ-ਵਾਇਲਨ, ਸਿਤਾਰ ਆਦਿ ।
• ਹਵਾ ਸਤੰਭ ਵਾਲੇ ਵਾਦ ਯੰਤਰ-ਉਦਾਹਰਨ-ਬੰਸਰੀ, ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਆਦਿ ।
• ਬਿੱਲੀ ਵਾਲਾ ਵਾਦ ਯੰਤਰ-ਤਬਲਾ, ਮੀਢੰਗਮ ਆਦਿ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ਕਿ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ-ਪਿਤ ਵਸਤੁਆਂ ਤੋਂ ਧੁਨੀ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਹਵਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਕੰਪਨ ਦੁਆਰਾ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਕੰਨ ਅਤੇ ਕੰਪਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੁ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ । ਇਸਦਾ ਅਧਿਐਨ ਅੱਗੇ ਵਰਨਣ ਕੀਤੀ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਰਿਆ ਕਲਾਪ-ਇੱਕ ਲੱਕੜੀ ਦੀ ਸੋਟੀ ਲਓ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਕੰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖੋ | ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਖੁਰਚਣ ਲਈ ਕਹੋ । ਤੁਸੀਂ ਖੁਰਚਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਗੁਬਾਰੇ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਗੁਬਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਧੁਨੀ ਸੁਣੋ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਿੰਨੇ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇਗੀ, ਪਰੰਤੁ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਮਾਧਿਅਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ-ਬੇਲੋੜੀ ਧੁਨੀ, ਜੋ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਸ਼ੋਰ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਧੁਨੀ ਸ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨ-

• ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਧੁਨੀ ।
• ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ।
• ਜਨਰੇਟਰ ।
• ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਇੰਜਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ।
• ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ।
• ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ।
• ਪਟਾਖੇ ।

ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

1. ਬੋਲਾਪਨ ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਘੱਟ ਹੋਣਾ)
2. ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਦਾ ਤੇਜ਼ ਹੋਣਾ ।
3. ਅੱਖ ਦੀ ਪੁਤਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।