Punjab State Board PSEB 12th Class Environmental Education Book Solutions Chapter 8 ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ / ਝੱਲਣਯੋਗ / ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ (ਭਾਗ-1) Textbook Exercise Questions and Answers.
PSEB Solutions for Class 12 Environmental Education Chapter 8 ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ / ਝੱਲਣਯੋਗ / ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ (ਭਾਗ-1)
Environmental Education Guide for Class 12 PSEB ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ / ਝੱਲਣਯੋਗ / ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ (ਭਾਗ-1) Textbook Questions and Answers
ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਉ ।
ਜਾਂ
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਸ਼ਵ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (World Commission on Environment and Development) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਰੈਂਡਟਲੈਂਡ ਕਮਿਸ਼ਨ (Brundiland Commission) ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਨੇ ਸੰਨ 1987 ਵਿਖੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।
“ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਯੋਗ ਵਿਕਾਸ, ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਇਆਂ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।”
(“Sustainable development is the process of development which meets the needs of present generation without compromising the ability of the future generation to meet their own needs.”)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰ-
- ਆਰਥਿਕ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਸੰਗਤੀ (Equity) ।
- ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ।
- ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖਪਤ ਆਮਦਨ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਖਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਾਡੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਨਿਰਬਾਹ (Subsistence) ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨਾਜ, ਦੁੱਧ, ਮਾਸ, ਬਾਲਣ (Fuel wood) ਆਦਿ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵਸਤਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਵੱਧ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਉਤਪਾਦਾਂ, ਸੀਮਿੰਟ ਅਤੇ ਬਨਾਉਟੀ ਖਾਦਾਂ (Fertilizers) ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਵਸਤਾਂ (Secondary goods) ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ (Tertiary goods) ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਾਂਸਪੋਰਟ, ਵਾਹਨਾਂ (Vehicles) ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਯੰਤਰ (Appliances) ਦੀ ਭਾਰੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਦੀ ਪੱਧਰ ਆਮਦਨੀ ਦੀ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਵਸੋਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੀ. ਡੀ. ਪੀ. (GDP) ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਿਹਾਇਸ਼ੀਆਂ (Residents) ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਰਿਹਾਇਸ਼ੀਆਂ (Non-residents) ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਹੱਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਵਰਤਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵਸਤਾਂ (Goods) ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ (Services) ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਜੀ ਐੱਨ ਪੀ ਸ [ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਡਕਟ (Gross General National Product)] ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਲ ਵਿਕਾਸ ਉਤਪਾਦ (GDP) ਨੂੰ ਕੁੱਲ ਵਸੋਂ ਦੁਆਰਾ ਤਕਸੀਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਜੀ ਡੀ ਪੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਨੁੱਖ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਰੋੜਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਰੋੜਾ ਹੈ-
- ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਅਤੇ ਵੇਨਿੰਗ ਦੀ ਘਾਟ
- ਸਮੁਦਾਇ ਵਲੋਂ ਸਮਰਥਨ (Support) ਦੀ ਘਾਟ
- ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਲੋਂ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਕਮੀ ।
- ਨਾ-ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਵਤੀਰੇ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ।
- ਬਦਲਵੇਂ (Alternate) ਝੱਲਣਯੋਗ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ (Services) ਦੀ ਕਮੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਐੱਚ ਡੀ ਆਈ (HDI) ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (United Nations Development Programme, UNDP) ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ-ਅੰਕ (Human Development Index HDI) ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸੀਮਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਸੂਚਕ-ਅੰਕ (Measure) ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਢਲੇ ਸੰਘਟਕਾਂ ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਘਟਕ ਹਨ :
- ਜੀਵਨ ਲੋਚਾਂ (Life expectancy) ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰਕ ਹਿੱਤ ਦੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸੀਮਾ ।
- ਬਾਲਗ਼ ਸਾਖਰਤਾ (Adult literacy) ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਗਏ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਿੱਖਿਆ (Education)
- ਪ੍ਰਤੀ ਜੀਅ ਦਾ ਜੀ ਡੀ ਪੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਪੇ ਹੋਏ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਅਤੇ ਖਰੀਦਣ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਥਮਤਾ (PPP) ਨਾਲ ਮਿਲਾਨ PPP = Purchasing Power Priority)
ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੂਲ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੂਲ ਲੱਛਣ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ (Life Style) ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬਿਹਤਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਨੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜਿਹਾ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਲੱਛਣ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-
- ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਿੱਤ ਐੱਸ. ਡੀ. ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।
- ਆਰਥਿਕ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸਮੇਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੱਲ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਰ (Natural World) ਵਿਚਾਲੇ ਪਾਏਦਾਰ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਟਿਕਾਈ ਰੱਖਣਾ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਨਿਚੋੜ (Essence) ਹੈ ।
- ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਹੈ ।
- ਲੋਕੀਂ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ।
- ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਕੋਲੋਂ ਕੇਵਲ ਓਨਾ ਹੀ ਲੈਣ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਆਪ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਅਪਨਾਏ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ।
- ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪਦ (Term) ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਤਰੀਕੇ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ।
- ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਜ਼ਜ਼ਬ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀਮਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਬੁੱਲਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਝੱਲਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਲੋੜ-
- ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਡਲ ਨਾ-ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ (unstable) ਹੈ । ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ ।
- ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ, ਤੋਂ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਰਗੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵਾਧੂ ਬੋਝ ਪਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਸਾਧਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਗੇ । ਕਿਉਂਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਵੱਸੋਂ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
- ਜਨ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਲਿਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਨਾਜ਼ੁਕ ਸੀਮਾ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਵੀ ਸਾਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
- ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਜੀਵਨ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏ ਬਗ਼ੈਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਜੀਵਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਨਾ ਕਠਿਨ ਹੋਵੇਗਾ ।
- ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ (Sustainable Development) ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ।
- ਵਿਸ਼ਵ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (World Commission on Environment and Development) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੈਡਲੈਂਡ ਕਮਿਸ਼ਨ (Brandland Commission) ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਸੰਨ 1987 ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ । ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ :-
‘‘ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹਾਨੀ ਦੇ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵੱਡੇ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਜਾ
ਕਿਸ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਢੰਗ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ । ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵੱਡੇ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ, ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਛਾਉਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹ-
ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੇ ਲਾਭਾਂ ਲਈ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਣ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ, ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਹਾਨੀ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ । ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਮਨੁੱਖੀ ਬਸਤੀਆਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਦੇ ਉਸਾਰਨ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਣੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ (ਹਿਮਾਚਲ) ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਬੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਵੀ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੰਗਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਉੱਥੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਵਾਸ-ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਨਵੇਂ ਇਲਾਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮੁਆਫ਼ਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੀਹ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਵਿਛਾਉਣ ਸਮੇਂ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ) ਚਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਫੋਟਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਧਮਾਕੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਕ ਤਾਂ ਜੰਗਲੀ ਜੰਤੂ ਦੌੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰੁੱਖਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਟਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ।
ਮਾਸਾਹਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਸਫੋਟਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਟਾਨਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚਟਾਨਾਂ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਸਣ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਪਜਾਊ ਦਾ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਮੈਗਾ ਪਾਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਯੋਗ/ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਿਆਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
- ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਿਆਰ -ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਸ (ਮਨੁੱਖ) ਦੇ ਜੀਵਨ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
- ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਐਸ਼-ਆਰਾਮ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਜੀਵਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਨਰੋਆ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇ ।
- ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਢੁਕਵੀਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਾਲੀ ਹੈ । ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰਕ, ਦਿਮਾਗੀ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
- ਇਹ ਢੁਕਵੇਂ, ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੁਣ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ, ਨਿਆਂ ਸੰਗਤੀ, ਸੁਖਾਵੇਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਬੰਧ ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ, ਦਿਮਾਗੀ ਸਕੂਲ, ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਨਰੋਆ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।
- ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦਾ ਉੱਚਾ ਮਿਆਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਚੇਰੀ ਉੱਤਮਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ।
- ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਇਕ ਆਸ ਵਜੋਂ ਮੰਗਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਰੋਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਜੀ. ਡੀ. ਪੀ. (GDP) ਅਤੇ ਜੀ. ਐੱਨ. ਪੀ. (GNP) ਤੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁੱਖ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਜਾਂ
ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਣੀ, ਭੋਜਨ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਤਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਉਸ (ਮਨੁੱਖ) ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵਿਚ ਨਿਜੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਚੰਗਾ ਹਲ ਇਕ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਖਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ, ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੇ ਸਰੋਤ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨ ਹਨ ।
ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਇਕ | ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਦਾਲ ਅਤੇ ਚੌਲ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਕਿਸਮ ਦਾ ਭੋਜਨ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪੋਸਿਆ ਹੋਇਆ ਪੁਲਾਓ (Palao) ਮਠਿਆਈਆਂ ਅਤੇ ਆਈਸ ਕਰੀਮ ਵੀ ਭੋਜਨ ਹੀ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕਿਸਮ ਜਿਸ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸੇਵਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਖ-ਸਾਧਨਾਂ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਸੁਖ-ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮੁਦਾਇ ਤੋਂ ਸਮੁਦਾਇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚਾਲੇ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜਿਹੜੀ ਵਸਤੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਲਈ ਉਹ ਸੁਖ-ਸਾਧਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਅੱਜ ਦੀ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਲਈ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1. IUCN (International Union of Conservation of Nature and Natural Resources), UNEP (United Nations Environment Programme) ਅਤੇ WWF (World Wild Life Fund) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਝੱਲਣ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਨੂੰ ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਝੱਲਣਯੋਗ (ਟਿਕਾਊ) ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਤਾਵਰਣੀ, ਸਮਾਜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਟੀਚੇ (Goals) ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ (Homes) ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਭਾਵੀ ਸਾਧਨਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮਾਜੀ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਆਦਿ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ।
3. ਤਗੜੀ (Robust) ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਸੰਪੰਨਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।
4. ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਣ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੀ ਭਲਾਈ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ, ਸਮਾਂਤਰ ਚਿੰਤਨ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਪੌਣ-ਪਾਣੀ, ਆਰਥਿਕ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਊਰਜਾ, ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਫੋਕਟ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਣ, ਜੈਵਿਕ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ, ਜਲ-ਨਿਖੇੜਕਾਂ (Water Sheds) ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਟਕਨਾਲੋਜੀ, ਜ਼ਰਾਇਤ (ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ) ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਸਿਆਸਤ, ਤਾਜ਼ੇ (ਬਣੇ) ਭਵਨ, ਝੱਲਣਯੋਗ ਸ਼ਹਿਰ, ਤੇਜ਼ ਵਿਕਾਸ, ਸਮੁਦਾਇ/ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੰਬੰਧ, ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਅੰਸ਼ ਝੱਲਣਯੋਗ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅੰਗ ਹਨ ।
5. ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਿਆਂ ਬਗ਼ੈਰ ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅਸਲ ਮੁੱਦਾ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਸੀਮ ਹੈ ।
6. ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ) ਸਥਾਨਕ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਚੇਰੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਟਿਕਾਊ ਖਪਤ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਯੋਗ/ਝੱਲਣਯੋਗ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (CSD, Commission of Sustainable Development) ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਆਸਲੋ (Oslo) ਵਿਖੇ ਜਨਵਰੀ 1994 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਨੇ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖਪਤ ਦੇ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਪਾਅ ਅਰਥਾਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾਣ-
- ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨਵਿਆਉਣਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ।
- ਜਨਤਕ ਵਾਂਸਪੋਰਟ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
- ਫੋਕਟ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ ਚੱਕਰਣ ਅਤੇ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
- ਪੈਕ ਕਰਨ ਲਈ ਡੱਬੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ।
- ਵਧੇਰੇ ਰਿਸ਼ਟ-ਪੁਸ਼ਟ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫ਼ਜ਼ਾਈ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ।
- ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚਲੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
- ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ।