Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ Textbook Exercise Questions, and Answers.
PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ
Science Guide for Class 6 PSEB ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ Intext Questions and Answers
ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ (ਪੇਜ 125)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਲਬ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਜਿਹੜਾ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ………… ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਲਬ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਜਿਹੜਾ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ ਵਿੱਚ ………. ਸਿਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਜਵਾਬ (ਪੇਜ 128)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਪੱਖ ਵਿੱਚੋਂ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਜਦੋਂ ਪਰਿਪੱਥ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਨਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੋਵੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ……………. ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਟੁੱਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ਬੰਦ (OFF) ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਟੁੱਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 6th Class Science Guide ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ Textbook Questions, and Answers
1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
(i) ਇਕ ਉਪਕਰਣ ਜਿਸਨੂੰ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਤੋੜਨ ਜਾਂ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵਿੱਚ,
(ii) ਜਦੋਂ ਬਲਬ ਵਿੱਚੋਂ …………… ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਲਬ ਜਗਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ,
(iii) ………….. ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਲਕ,
(iv) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ …………… ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੋਧਕ ॥
2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ-
(i) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(ii) ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਜੁਟ ਦੇ ਤਾਰ ਇੱਕ ਸਰਕਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iii) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਇੱਕ ਪੈਨਸਿਲ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(iv) ਜਦੋਂ ਸੁੱਕੇ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਰਸਾਇਣ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(v) ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ. ਅਧਾਰਤ ਲੈਂਪ ਵਾਤਾਵਰਣ-ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।
3. ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –
ਉੱਤਰ-
4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਨੂੰ
(i) ਬੈਟਰੀ …………… ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ ।
(a) ਚਾਲਕਾਂ
(b) ਰੋਧਕਾਂ
(c) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲਾਂ
(d) ਫਿਲਾਮੈਂਟ ॥
ਉੱਤਰ-
(c) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲਾਂ ।
(ii) ਇੱਕ ਮੁਢਲੇ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ
(a) ਸਿਰਫ਼ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰੋਤ
(b) ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਚਾਲਕ ਤਾਰਾਂ
(c) ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਉਪਕਰਣ ਜਾਂ ਯੰਤਰ
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
(iii) ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਲਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਲੰਘਣ ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ
(a) ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(b) ਮੋਟੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ
(c) ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ
(d) ਮੋਟੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(c) ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਛੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ- ਇਹ ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਇਕ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਧਾਤੂ ਦੀ ਟੋਪੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਧਾਤੂ ਦੀ ਡਿਸਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਧਨ (+) ਅਤੇ ਰਿਣ – ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਜਮਾਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ- ਇਕਾਈ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ ਦੇ ਵਹਾਉ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਸੈੱਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਰਿਣ-ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਦੋ ਦੋ ਬਿਜਲਈ ਸੇਣੀਬੱਧ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਮਾਰਗ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਜਿਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । | ਹੇਠਾਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ, ਇੱਕ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਲਬ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਸਵਿੱਚ ਆਨ ਕਰਨ ਤੇ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਜਾਂ ਸਵਿਚ ਨੂੰ ਸਪਰਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾਉਣਾ ਕਿਉਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਜਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸਵਿੱਚ ਨੂੰ ਗਿੱਲੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਸਪਰਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲਈ ਸਾਂਕ (ਝਟਕਾ) ਲਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਜਾਂ ਸਵਿੱਚ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੱਥ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਸਾਇੰਸ ਲੈਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਲਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਸੈੱਲ ਨਾਲ ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਰਾਹੀਂ ਜੋੜਿਆ । ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਸਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਚਾਲੂ (ON) ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਲਬ ਜਗਿਆ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਅਵਲੋਕਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੋ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਲਬ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਉਸ ਬਲਬ ਦਾ ‘ਆਨ (ਚਾਲੂ) ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਾ ਜਗਣ ਦੇ ਦੋ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ :
- ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦੇ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਦਾ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਣਾ ਅਰਥਾਤ ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਊਜ਼ ਹੋ ਜਾਣਾ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪਰਿਪੱਥ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
- ਜੋੜਕ ਤਾਰਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪੁਆਇੰਟ ਦੇ ਢਿੱਲਾ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਚਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਰੋਧਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ? ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ- ਜਿਹੜਾ ਪਦਾਰਥ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋਣ ਦੇਵੇ ਉਸਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਤਾਰ, ਲੋਹੇ ਦੀ ਚਾਬੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ । ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ- ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਰਬੜ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਅਤੇ ਲੱਕੜੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਦੱਸੋ ਕਿ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਗਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪਰੀਪੱਥ ਵਿੱਚ ਤਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਬਿਜਲਈਸੈੱਲ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਸਿਰਾ ਬਲਬ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਿਜਲਈ ਸੈਂਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਟਰਮੀਨਲ ਰੋਧਕ ਰਾਹੀਂ ਬਲਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਟਰਮੀਨਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪੱਥ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਨਹੀਂ ਜਗਦਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਰਕਟ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਲੇਬਲ ਨਾਲ ਮਿਲਾਓ :
ਉੱਤਰ-
7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਉੱਪਰ ਚਾਲਕ ਪਰੀਖਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਚਾਲਕ ਹੈ ਜਾਂ ਰੋਧਕ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਲਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਚਾਲਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਚਾਲਕ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਇਲੈਕਟੀਸ਼ੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸੰਦ ਜਿਵੇਂ ਪੇਚਕਸ ਅਤੇ ਪਲਾਸ ਦੇ ਦਸਤਿਆਂ ਉਪਰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਰਬੜ ਦੇ ਕਵਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਲੈੱਕਟ੍ਰੀਸ਼ੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਔਜ਼ਾਰ ਸੰਦ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੇਚਕਸ ਅਤੇ ਪਲਾਸ ਪਲਾਇਰਜ਼ ਦੇ ਹੱਥਿਆਂ (ਹੈਂਡਲਾਂ ਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਰਬੜ ਦੇ ਕਵਰ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਰਬੜ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਧਾਰਾ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
PSEB Solutions for Class 6 Science ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ Important Questions and Answers
1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
(i) ਇੱਕ ਯੰਤਰ ਜੋ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਣ ਦੇ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ …………. ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵਿੱਚ,
(ii) ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ……………… ਟਰਮੀਨਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ,
(iii) ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਹੋਇਆ ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ ਜਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਰਕਟ ……… ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੂਰਾ,
(iv) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਲਕ,
(v) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ……………… ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ।
2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ ਭਰ –
(i) ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(ii) ਬਿਜਲੀ ਸਰਕਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਧਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਪਟਸਨ ਦੀ ਡੋਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iii) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਥਰਮੋਕੋਲ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iv) ਸਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(v) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ॥
3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ :
| ਕਾਲਮ ‘ਉ’ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’ |
| (i) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ | (ਉ) ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ |
| (ii) ਬੈਕੇਲਾਈਟ | (ਅ) ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ |
| (iii) ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ | (ਇ) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸਰੋਤ |
| (iv) ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਮਿਸਤਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ । | (ਸ) ਤਾਂਬਾ । |
ਉੱਤਰ-
| ਕਾਲਮ ‘ਉ’ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’ |
| (i) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ | (ਇ) ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸਰੋਤ |
| (ii) ਬੈਕੇਲਾਈਟ | (ਉ) ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ |
| (ii) ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ | (ਸ) ਤਾਂਬਾ |
| (iv) ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਮਿਸਤਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ । | (ਅ) ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ । |
4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ-
(i) ਇੱਕ ਯੰਤਰ (ਜੁਗਤ) ਜਿਹੜੀ ਬਿਜਲੀ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ
(ਅ) ਸਵਿੱਚ
(ਈ) ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸਵਿੱਚ ।
(ii) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਤਿੰਨ
(ਅ) ਇੱਕ
(ਈ) ਦੋ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਦੋ ।
(iii) ਬਿਜਲਈ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਰਬੜ
(ਅ) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ
(ਇ) ਪਲਾਸਟਿਕ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ।
(iv) ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ
(ਅ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ
(ਇ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ।
(v) ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ
(ਉ) ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ
(ਅ) ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ
(ਇ) ਅੱਧਾ ਸਮਾਂ ਧਨ ਤੋਂ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਸਮਾਂ ਰਿਣ ਤੋਂ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ।
(vi) ਅਜਿਹਾ ਪਦਾਰਥ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ
(ਅ) ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ
(ਉ) ਅਰਧ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ |
(vii) ਸੈੱਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਚੁੰਬਕੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਰਸਾਇਣਿਕ ਉਰਜਾ ਨੂੰ ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਸਾਇਣਿਕ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ।
(viii) ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਟੰਗਸਟਨ
(ਆ) ਕਾਪਰ
(ਈ) ਪਲਾਟੀਨਮ
(ਸ) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਟੰਗਸਟਨ ॥
(ix) ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਯੰਤਰ ਦਾ ਕੀ ਨਾਮ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੈੱਲ
(ਆ) ਤਾਰ
( ਬਲਬ
(ਸ) ਸਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਵਿੱਚ ।
5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਟਾਰਚ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟਾਰਚ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ, ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਅਲਾਰਮ ਘੜੀ, ਹੱਥ ਘੜੀ, ਰੇਡੀਓ, ਕੈਮਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਜੁਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦਾ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਛੜ ਹੈ, ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ (ਰਿਣਾਤਮਕ ਸਿਰਾ) ਧਾਤੂ (ਜ਼ਿੰਕ) ਦੀ ਡਿਸਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਕਦੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਕਿਸ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਦਾ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਤਲੇ ਟੰਗਸਟਨ ਦੀ ਤਾਰ ਨੂੰ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ (ਤੰਤੂ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲ ਕੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲ ਧਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਰਿਣਾਤਮਕ ਸਿਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਲਬ ਜਿਹੀ ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬਿਜਲਈ ਸੈਂਲ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ |
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ-ਇਹ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ (ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਪੱਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਸੇ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਧਨ (+) ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਰਿਣ (-) ਟਰਮੀਨਲ ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਬਲਬ ਕਦੋਂ ਫਿਊਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ (ਤੰਤੂ ਖੰਡਿਤ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਰੀਪੱਥ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਫਿਊਜ਼ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸਵਿੱਚ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿੱਚ-ਇਹ ਇੱਕ ਸਰਲ ਯੰਤਰ (ਜੁਗਤ) ਹੈ ਜੋ ਸਰਕਟ (ਪਰੀਪੱਥ) ਨੂੰ ਜੋੜ (ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਤੋੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਰਕਟ (ਪਰੀਪੱਥ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਰਕਟ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜਿਹੜੇ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ-
- ਚਾਬੀਆਂ,
- ਪਿੰਨ,
- ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀ ਪੱਤੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਚਾਰ ਬਿਜਲੀ-ਰੋਧੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
- ਕਾਰਕ,
- ਰਬੜ,
- ਕੱਚ,
- ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਗੁਟਕਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਾਂਬਾ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਆਦਿ ਧਾਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਕੀ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਹੈ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲਿਜਾ ਰਹੀ ਨੰਗੀ ਤਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਉਪਯੋਗ-
- ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
- ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪੱਖਾ, ਫ਼ਰਿਜ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
- ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਚਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਮਿਸਤਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਕਿਉਂ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ ? ਬਿਆਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਬਿਜਲੀ ਮਿਸਤਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਅਚਣਚੇਤੀ ਬਿਜਲੀ ਮਿਸਤਰੀ ਦਾ ਹੱਥ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਲੈ ਜਾ ਰਹੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਾਰ ਨਾਲ ਛੂਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਝਟਕਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਿਜਲਈ-ਸਵਿੱਚ ਨੂੰ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਮਕਸਦ ਹੈ ? ਕੁੱਝ ਬਿਜਲੀ-ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਬਲਬ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸਵਿੱਚ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਜੋੜਨਾ ਸੁਖਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਜਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਜਲਈ ਸਵਿੱਚ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਿੰਨ ਦੀ ਜਗਾ ਰਬੜ ਲਗਾ ਦਿਓ ਤਾਂ ਕੀ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੁਰੱਖਿਆ ਪਿੰਨ ਦੀ ਜਗਾ ਰਬੜ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ , ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਰਬੜ ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲੀ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੀ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਨੋਂ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਿਰੇ ਬਲਬ ਅਤੇ ਸੈੱਲ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਦਾ ਵਹਾਓ ਸਰਕਟ ਵਿਚੋਂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਚੁਣੋ ਸਿੱਕਾ, ਕਾਰਕ, ਰਬੜ, ਕੱਚ, ਚਾਬੀਆਂ, ਪਿਨ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਕੇਲ, ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਗੁਟਕਾ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀ ਪੱਤੀ, ਮੋਮਬੱਤੀ, ਸੁਈ, ਥਰਮੋਕੋਲ, ਕਾਗ਼ਜ਼ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ-ਸਿੱਕਾ, ਚਾਬੀਆਂ, ਪਿੰਨ, ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਦੀ ਪੱਤੀ, ਸੂਈ । ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ-ਕਾਰਕ, ਰਬੜ, ਕੱਚ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਕੇਲ, ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਗੁਟਕਾ, ਮੋਮਬੱਤੀ, ਥਰਮੋਕੋਲ, ਕਾਗ਼ਜ਼ ॥
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਧਾਤਾਂ ਕਿਉਂ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਤਾਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਚਾਲਕ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਧਾਤਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਤਾਂਬਾ ਅਤੇ ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਧਾਤਾਂ ਹੀ ਬਿਜਲੀ ਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਪਰੀਪੱਥ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਬਿਜਲਈ ਪਰੀਪੱਥ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ (+) ਤੋਂ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ () ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਬਲਬ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੈੱਲ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਬਲਬ ਦੇ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੋ ਕੇ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬਲਬ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਬਿਜਲਈ ਉਪਕਰਣ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਲੰਘਣ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਬਣਾਵਟ-ਬਲਬ ਵਿੱਚ ਕੱਚ ਦਾ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਖੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਲਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਗੈਸ ਆਰਗਾਨ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਨੂੰ ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਬਲਬ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਤਲੀ ਤਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਨੂੰ ਦੋ ਮੋਟੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਤਾਰ ਬਲਬ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਧਾਤ ਦੇ ਖੋਲ ਜਾਂ ਕੇਸ (case) ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਦੂਜੀ ਮੋਟੀ ਤਾਰ ਅਧਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਧਾਤ ਦੇ ਸਿਰੇ (tip) ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਲਬ ਸਿਰੇ ਦਾ ਅਧਾਰ ਅਤੇ ਅਧਾਰ ਦੀ ਧਾਤਵੀਂ ਨੋਕ ਬਲਬ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲ ਹਨ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਟਰਮੀਨਲ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਦੇ ।
ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ-ਬਿਜਲੀ ਬਲਬ ਨੂੰ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਬਲਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਲ, ਗਰਮ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਫ਼ੈਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ।