This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 15 The Gupta: Empire will help you in revision during exams.
The Gupta: Empire PSEB 6th Class SST Notes
→ Foundation of the Gupta Kingdom: The Gupta kingdom was founded by Maharaja Gupta in the fourth century A.D. in Eastern Uttar Pradesh.
→ The Greatest Conqueror of the Gupta dynasty: Samudragupta was the greatest conqueror of the Gupta dynasty. He conquered a very large number of kings and made others submit to his authority.
→ Ashvamedha: Ashvamedha means a horse sacrifice. It was a symbol of universal rule.
→ Chandragupta-II: Chandragupta-II is also known as Chandragupta Vikramaditya. He was son of Samudragupta. He was a very popular hero among the kings of ancient times.
→ Bhuktis and Vishayas: In the Gupta administration, provinces were called ‘Bhuktis’, and districts were known as ‘Vishayas’.
→ Fa-hein: Fa-hein was a Chinese traveller who came to India in the Gupta period and wrote an account of his stay in India.
→ Kalidasa: Kalidasa was a famous poet of the Gupta period, who wrote Shakuntala and Meghaduta.
→ Aryabhatta and Varahamihira: Aryabhatta and Varahamihira were famous scientists, astronomers, and mathematicians of the Gupta period.
भारत 200 ई. पू. से 300 ई. तक PSEB 6th Class SST Notes
→ गुप्त साम्राज्य की स्थिति – गुप्त साम्राज्य पूर्वी उत्तर प्रदेश में स्थित था।
→ महाराज गुप्त – महाराज गुप्त, गुप्त साम्राज्य का संस्थापक था।
→ चन्द्रगुप्त प्रथम – चन्द्रगुप्त प्रथम गुप्त साम्राज्य का प्रथम महान् शासक था।
→ समुद्रगुप्त – समुद्रगुप्त गुप्त साम्राज्य का सबसे महान् विजेता था।
→ हरिषेन – हरिषेन समुद्रगुप्त का राजकवि था जिसने इलाहाबाद के स्तम्भ लेख में समुद्रगुप्त की सफलताओं का वर्णन किया है।
→ अश्वमेध यज्ञ – समुद्रगुप्त ने चक्रवर्ती सम्राट् बनने के लिए अश्वमेध यज्ञ किया था। इस यज्ञ में एक घोड़ा छोड़ दिया जाता था और जहां तक घोड़ा जाता था वहां तक के प्रदेश पर राजा का अधिकार माना जाता था।
→ विक्रमादित्य की उपाधि – विक्रमादित्य का अर्थ वीरता का सूर्य है। चन्द्रगुप्त द्वितीय ने विक्रमादित्य की उपाधि धारण की थी।
→ पाटलिपुत्र (पटना) – पाटलिपुत्र (पटना) गुप्त साम्राज्य की राजधानी थी।
→ गुप्त साम्राज्य का अन्त – गुप्त साम्राज्य का अन्त लगभग 550 ई० में हुआ।
→ फाह्यान – फाह्यान एक चीनी यात्री था जो गुप्त शासक चन्द्रगुप्त द्वितीय के शासन काल में भारत आया था।
→ दीनार – गुप्त काल में सोने के सिक्कों को दीनार कहते थे।
→ कालिदास – कालिदास गुप्तकाल के संस्कृत के महान् कवि थे।
→ अजंता की गुफाएं – अजंता की गुफ़ाएं महाराष्ट्र में औरंगाबाद के समीप स्थित हैं।
→ आर्यभट्टियम – आर्यभट्ट की पुस्तक का नाम आर्यभट्टियम है।\
→ गुप्तकाल का विशाल स्तम्भ – गुप्तकाल में दिल्ली में कुतुबमीनार के समीप लोहे का विशाल स्तम्भ बनवाया गया था।
ਭਾਰਤ 200 ਈ: ਪੂ: ਤੋਂ 300 ਈ: ਤੱਕ PSEB 6th Class SST Notes
→ ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ-ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ ।
→ ਮਹਾਰਾਜ ਗੁਪਤ-ਮਹਾਰਾਜ ਗੁਪਤ, ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ ।
→ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਪਹਿਲਾ-ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਪਹਿਲਾ ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ।
→ ਸਮੁਦਰਗੁਪਤ-ਸਮੁਦਰਗੁਪਤ ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਜੇਤੂ ਸੀ ।
→ ਹਰੀਸ਼ੇਨ-ਹਰੀਸ਼ੇਨ ਸਮੁਦਰਗੁਪਤ ਦਾ ਰਾਜ-ਕਵੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਸਤੰਭ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਸਮੁਦਰਗੁਪਤ ਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
→ ਅਸ਼ਵਮੇਧ ਯੱਗ-ਸਮੁਦਰਗੁਪਤ ਨੇ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਮਰਾਟ ਬਣਨ ਲਈ ਅਸ਼ਵਮੇਧ ਯੱਗ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘੋੜਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਘੋੜਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉੱਥੋਂ ਤੱਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ’ਤੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
→ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਿਆ ਦੀ ਉਪਾਧੀ-ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀਰਤਾ ਦਾ ਸੂਰਜ ਹੈ । ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਦੁਜੇ ਨੇ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਿਆ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ ਸੀ ।
→ ਪਾਟਲੀਪੁੱਤਰ (ਪਟਨਾ)-ਪਾਟਲੀਪੁੱਤਰ (ਪਟਨਾ) ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ ।
→ ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ-ਗੁਪਤ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਲਗਪਗ 550 ਈ: ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ।
→ ਛਾਹਿਆਨ-ਫ਼ਾਹਿਆਨ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਸੀ ਜੋ ਗੁਪਤ ਸ਼ਾਸਕ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ ।
→ ਦੀਨਾਰ-ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦੀਨਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ।
→ ਕਾਲੀਦਾਸ-ਕਾਲੀਦਾਸ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਸਨ ।
→ ਅਜੰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ-ਅਜੰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹਨ ।
→ ਆਰੀਆ ਭੱਟੀਅਮ-ਆਰੀਆ ਭੱਟ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਨਾਂ ਆਰੀਆ ਭੱਟੀਅਮ ਹੈ ।
→ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਤੰਭ-ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁਤਬਮੀਨਾਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੱਗਾ ਲੋਹੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਤੰਭ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।