This PSEB 7th Class Science Notes Chapter 9 ਮਿੱਟੀ will help you in revision during exams.
PSEB 7th Class Science Notes Chapter 9 ਮਿੱਟੀ
→ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਜਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉੱਗ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਿੱਟੀ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
→ ਮਿੱਟੀ, ਟੁੱਟੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ, ਕਾਰਬਨਿਕ ਪਦਾਰਥ, ਜੰਤੂ, ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਸੂਖਮਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
→ ਮਿੱਟੀ ਕਾਰਬਨਿਕ ਅਤੇ ਅਕਾਰਬਨਿਕ ਦੋਨੋਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਟਕਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਗਲੇ ਸੜੇ ਪੱਤੇ ਜਾਂ ਪੌਦੇ, ਕੀਟ ਜਾਂ ਮ੍ਰਿਤ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਸਰੀਰ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਗੋਬਰ ਆਦਿ ਮਿਲ ਕੇ ਕਾਰਬਨਿਕ ਪਦਾਰਥ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੱਲ੍ਹੜ (ਹਿਯੂਮਸ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਮਿੱਟੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨਿਕ ਅਤੇ ਅਕਾਰਬਨਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਕਣਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਚੀਕਣੀ, ਰੇਤਲੀ, ਪੱਥਰੀਲੀ ਅਤੇ ਦੋਮਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਤੇਜ਼ਾਬੀ, ਖਾਰੀ ਜਾਂ ਉਦਾਸੀਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
→ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ pH 1 ਤੋਂ 6 ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਖਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ pH 8 ਤੋਂ 14 ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਉਦਾਸੀਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ pH 7 ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ pH ਪੇਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
→ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਲੂਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਪਾਹ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਜਿਸ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਗੰਧਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਪਿਆਜ਼ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਬਣਨ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲ ਲਗਦੇ ਹਨ ।
→ ਹੜਾਂ, ਹਨੇਰੀਆਂ, ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖਾਨਾਂ ਪੁੱਟਣ ਕਾਰਨ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕੌਂ-ਖੋਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਖਾਨਾਂ ਪੁੱਟਣ ਨਾਲ, ਚਰਨ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਖੁਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਪੋਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਪੋਲੀ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਛੇਤੀ ਕੌਂ-ਖੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਰੁੱਖ ਉਗਾ ਕੇ, ਚੈੱਕ ਡੈਮ ਬਣਾ ਕੇ, ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ਤੇ ਘਾਹ ਲਗਾ ਕੇ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਜਾਂ ਨਹਿਰਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ , ਪੱਕੇ ਕਰਕੇ ਕੌਂ-ਖੋਰ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
- ਮਿੱਟੀ-ਮਿੱਟੀ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਹਿਊਮਸ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਮਿੱਟੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
- ਮਿੱਟੀ ਖਾਕਾ-ਮਿੱਟੀ ਖਾਕਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਖੜੇ ਦਾਅ ਕਾਟ ਮਿੱਟੀ ਖਾਕਾ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
- ਹਿਉਮਸ-ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੜੇ-ਗਲੇ ਜੈਵ ਪਦਾਰਥ ਹਿਉਮਸ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
- ਮਿੱਟੀ ਨਮੀ-ਮਿੱਟੀ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਮੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
- ਭੋਂ-ਖੋਰ-ਪਾਣੀ, ਪੌਣ ਜਾਂ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਹਟਣਾ ਕੌਂ-ਖੋਰ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
- ਛਿੱਜਣ-ਉਹ ਵਿਧੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਛਿੱਜਣ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।