PSEB 9th Class SST Solutions Geography Chapter 1(a) ਭਾਰਤ: ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ

Punjab State Board PSEB 9th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 1(a) ਭਾਰਤ: ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 9 Social Science Geography Chapter 1(a) ਭਾਰਤ: ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ

Social Science Guide for Class 9 PSEB ਭਾਰਤ: ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
(ਓ) ਨਕਸ਼ਾ ਕਾਰਜ (Map Work)

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੇਖਾ ਮਾਨ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ :
(i) ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਕ ਲੰਬਾਕਾਰ (82 \(\frac{1}{2}\) ਪੂ.)
(ii) ਕਰਕ ਰੇਖਾ
(iii) ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਣ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ।
(iv) ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਜੋ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਦੇ ।
(v) ਭਾਰਤ ਦਾ ਗੁਆਂਢੀ ਟਾਪੂ ਦੇਸ਼ ।
ਸੰਕੇਤ-
(iii) ਪੰਜਾਬ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ-
(iv) ਨੇਪਾਲ, ਭੂਟਾਨ
(v) ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ।
ਨੋਟ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ MBD Map Master ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰਨ ।

Based upon Survey of India map with the permission of the Surveyor General of India. The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher. The territorial waters of india extend into the sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate baseline. The external boundaries and coastlines of India agree with the Record Master Copy certified by Surveyor General © Government of India, Copyright, 2020.

(ਅ) ਜਮਾਤੀ ਕਿਰਿਆ – (Class Activity)

• ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਸਾਰਕ (SAARC) ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜਮਾਤ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ | ਲਗਾਓ |
• ਭਾਰਤ ਦੇ 28 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 8 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਸਮੇਤ ਦੋ ਖਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ । ਨੋਟ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰਨ ।

(ਈ) ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਇਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਵਾਕ ਵਿਚ ਦਿਓ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨ (China).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਹ ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਵਾਂ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਜ਼ੀਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ?
(i) ਮਨੀਪੁਰ
(ii) ਗੁਜਰਾਤ
(iii) ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ
(iv) ਨਾਗਾਲੈਂਡ 1
ਉੱਤਰ-
ਗੁਜਰਾਤ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(i) ਰਾਏਪੁਰ
(ii) ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ
(iii) ਰਾਂਚੀ
(iv) ਪਣਜੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਵਿਥਕਾਰੀ ਪਸਾਰ ਸਹੀ ਹੈ ?
(i) 8°4′ ਉੱਤਰ ਤੋਂ 37°.6′ ਉੱਤਰ ਤੱਕ
(ii) 6°2′ ਉੱਤਰ ਤੋਂ 35°2′ ਉੱਤਰ ਤੱਕ
(iii) 8°4′. ਦੱਖਣ ਤੋਂ 37°6′ ਦੱਖਣ ਤੱਕ
(iv) 6°2′ ਦੱਖਣ ਤੋਂ 35°2′ ਦੱਖਣ ਤੱਕ ।
ਉੱਤਰ-
84′ ਉੱਤਰ ਤੋਂ 37°6′ ਉੱਤਰ ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਗਣਰਾਜ/ਗਣਤੰਤਰ ।

(ਸ) ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਦਿਓ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ, ਦੱਖਣੀ, ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰੀ ਸਿਰਾ-ਦਫ਼ਦਾਰ (dafdar) ਦੱਖਣੀ ਸਿਰਾ-ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ (ਕੇਪ ਕੋਮੋਰਿਨ) ਪੂਰਬੀ ਸਿਰਾ-ਕਬੀਬੂ (Kibithu) ਪੱਛਮੀ ਸਿਰਾ-ਗੁਹਾਰ ਮੋਤੀ (ਕੱਢ) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਾਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਕ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ 82 \(\frac{1}{2}\)⁰ ਪੂਰਬ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੇ ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਇਸੇ ਰੇਖਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਰੇਖਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਗਰੀਨਵਿਚ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ 5.30 ਘੰਟੇ ਅੱਗੇ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਗਰੀਨਵਿਚ ਵਿੱਚ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ 12 ਵਜਦੇ ਹਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮ ਦੇ 5.30 ਵਜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਘੰਟੇ ਦਾ ਅੰਤਰ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ (ਗੁਜਰਾਤ) ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ | ਸੂਰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸਮੇਂ 4° (ਮਿੰਟ) ਪ੍ਰਤੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਘੱਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਰੁਣਾਚਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ 2 ਘੰਟੇ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਛਿਪਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਧੁੱਪ ਖਿੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਰਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ-ਉਰਦੂ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਡੋਗਰੀ, ਗੁਜਰੀ, ਦਾਦਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ । ਤੇਲੰਗਾਨਾ-ਤੇਲਗੂ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਾਰਕ (SAARC) ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰਕ (SAARC) ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਘ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਖੇਤਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਸੰਗਠਨ (South Asian Association for Regional Coperation) ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ 8 ਦੇਸ਼-ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਭੂਟਾਨ, ਮਾਲਦੀਵ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ।

(ਹ) ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਉੱਤਰ ਦਿਓ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਵਪਾਰ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਵਪਾਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ । ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤੱਥ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ –

ਚਿੱਤਰ-ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਣਿਜ ਦੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮਹਾਂਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ।

• ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦਾ 96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਉਪਾਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮਾਰਗ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮਾਰਗ ਵੀ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ‘ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਗੁਜਰਦੇ ਹਨ ।
• ਰਤ ਸੁਏਜ਼ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਅੰਤਰੀਪ ਮਾਰਗ ਦੁਆਰਾ ਯੂਰਪ, ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।
• ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਪਾਰ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੈ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ, ਯੂਰਪ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• 1869 ਵਿੱਚ ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਬੰਧ ਹੋਰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਈ 10 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 5 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ 10 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ 5 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਹੈ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਸਾਮ ਬਿਹਾਰ ਗੁਜਰਾਤ ਹਰਿਆਣਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਕਰਨਾਟਕ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜਸਥਾਨ ਈਟਾਨਗਰ ਦਿਸਪੁਰ ਪਟਨਾ ਗਾਂਧੀ ਨਗਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਿਮਲਾ ਚੇਨੱਈ ਬੰਗਲੁਰੂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ , ਜੈਪੁਰ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ

ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵੰਡ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਪੱਖੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸੰਘ ਹੈ । ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇਸਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ

1. ਰਾਜ,
2. ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ ।

ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 28 ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 8 ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ, ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ।

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ.


Based upon Survey of India map with the permission of the Surveyor General of India. The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher. The territorial waters of India extend into the sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate baseline. The external boundaries and coastlines of India agree with the Record Master Copy certified by Surveyor General of India. © Government of India, Copyright, 2020

2. ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ

ਨੋਟ-ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 1483 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ-ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਲਗਪਗ 3 ਲੱਖ 42 ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ । ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੈਪੁਰ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਾ ਮਾਰੂਥਲੀ/ਰੇਤਲਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ-ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 3702 ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ । ਇਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪਣਜੀ ਹੈ ।

PSEB 9th Class Social Science Guide ਪੰਜਾਬ: ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ Important Questions and Answers

I. ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਸਥਿਤ ਹੈ –
(ਉ) ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ
(ਅ) ਪੂਰਬੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ
(ਇ) ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ
(ਸ) ਪੱਛਮੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰਾ ਕੀ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਲੱਕਾ .
(ਅ) ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ
(ਇ) ਕੇਰਲ ਤੱਟ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਹੈ –
(ਉ) 42.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ.
(ਅ) 22.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ
(ਇ) 30.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ.
(ਸ) 32.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ.।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) 32.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ.।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਸਥਾਂਨ ਹੈ –
(ਉ) ਚੌਥਾ
(ਅ) ਪੰਜਵਾਂ
(ਇ) ਛੇਵਾਂ
(ਸ) ਸੱਤਵਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸੱਤਵਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤ ਭੂ-ਭਾਗ ਏਸ਼ੀਆ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਜਿਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ –
(ਉ) ਪੂਰਬੀ
(ਅ) ਉੱਤਰੀ
(ਈ) ਦੱਖਣੀ
(ਸ) ਪੱਛਮੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਦੱਖਣੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਸ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜਿਹੜਾ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੀਮਾ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੂਹਦਾ –
(ੳ) ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
(ਅ) ਰਾਜਸਥਾਨ
(ਇ) ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
(ਸ) ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੀਪ ਦੇਸ਼ ਹੈ –
(ਉ) ਨੇਪਾਲ
(ਅ) ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਸਮੂਹ
(ਇ) ਮਾਲਦੀਵ
(ਸ) ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਮਾਲਦੀਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸੁਏਜ਼ ਨਹਿਰ ਖੁੱਲੀ ਸੀ –
(ਉ) 1869 ਈ: ਵਿੱਚ
(ਅ) 1852 ਈ: ਵਿੱਚ
( 1937 ਈ: ਵਿੱਚ
(ਸ) 1879 ਈ: ਵਿੱਚ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 1869 ਈ: ਵਿੱਚ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ –
(ੳ) ਇੰਫਾਲ
(ਅ) ਕੋਹਿਮਾ
(ਇ) ਅਗਰਤਲਾ
(ਸ) ਆਈਜ਼ੋਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਆਈਜ਼ੋਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਹੈ –
(ਉ) ਗੋਆ।
(ਅ) ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ
(ਇ) ਰਾਜਸਥਾਨ
(ਸ) ਹਰਿਆਣਾ |
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਗੋਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਹੈ –
(ਉ) 37°6′ ਉ.
(ਅ) 97°25′ ਉ.
(ਈ) 687′ ਉ.
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 37°6’ ਉ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ –
(ਉ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਅ) ਬੰਗਲੁਰੁ
(ਏ) ਹੈਦਰਾਬਾਦ
(ਸ) ਈਟਾਨਗਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਏ) ਹੈਦਰਾਬਾਦ

II. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ………. ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ………….. ਰੇਖਾ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਰਕ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ………. ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੂਸ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ………. ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਏਸ਼ੀਆ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
………. ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਹਰਾਦੂਨ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪੰਜਾਬ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ………… ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਜਰਾਤ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
………. ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੈਦਰਾਬਾਦ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
………….. ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਨਸੰਖਿਆ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
17.5%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਉਪਜਾਊ ਮੈਦਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਗਾ, ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖੇਤਰਫਲ ਪੱਖੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੂਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਗਪਗ 32.87 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭੂ-ਭਾਗ ਖਣਿਜਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੀਪ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਸਟਰੇਲੀਆ, ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ, ਚੀਨ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਕਨੈਡਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਸਾਗਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ ਅਤੇ |ਉਸਦੇ ਗੁਆਂਢੀ

Based upon Survey of India map with the permission of the Surveyor General of India. The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher. The territorial waters of india extend into the sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate baseline. The external boundaries and coastlines of India agree with the Record Master Copy certified by Surveyor General of India. © Government of India, Copyright, 2020

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਕਿਹੜੇ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਵਿਤ ਜਾਂ ਕਿਹੜੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾ ਲਗਪਗ ਦੋ ਸਮਾਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਰਕ ਵਿਤ ਜਾਂ ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਲਗਪਗ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ 23°30′ ਉੱਤਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਦੀਪ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਦੀਪ ਰਾਜ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਮਾਲਦੀਵ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਯਨਮਾਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਚੀਨ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈ ਜੋ ਬਾਕੀ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
28 ਰਾਜ ਅਤੇ 8 ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਖੇਤਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੂਸਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਚਾਰ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੂਸਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤਟ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਚਾਰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਚਾਰ ਰਾਜ ਹਨ-ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਓਡੀਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਲ ਸੀਮਾ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਲ ਸੀਮਾ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਲਗਪਗ 15,200 ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਭਾਰਤ ਦੀ ਤੱਟ ਰੇਖਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦੀ ਤੱਟ ਰੇਖਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 7516 ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ? ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਾਗਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਵਾਰ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਲ ਸੀਮਾ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ (4096 ਕਿ.ਮੀ.) ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ (802 ਕਿ.ਮੀ.) ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਨਕ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿੰਨਾ ਅੱਗੇ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਚਾਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਗੁਜਰਾਤ,
• ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ,
• ਕਰਨਾਟਕ,
• ਕੇਰਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਕਿਸੇ ਚਾਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ,
2. ਅਸਮ,
3. ਮੇਘਾਲਿਆ,
4. ਮਿਜ਼ੋਰਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਾਏਪੁਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਾਂਚੀ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘‘ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰੀ ਵਿਸਥਾਰ ਲਗਪਗ 30 ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣ ਵਿਸਤਾਰ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ । ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ੀ ਵਿਸਥਾਰ 30⁰ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਨਾ ਹੀ ਇਸਦਾ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰੀ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਿਸਤਾਰ ਨੂੰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਮਾਪਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਰੀ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਵਿਸਥਾਰ ਲਗਪਗ 2933 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਵਿਸਥਾਰ ਲਗਪਗ 3214 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ।

ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਧਰੁਵਾਂ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿਚਲੀ ਦੂਰੀ ਘੱਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਵਿਸਥਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ) ਘੱਟ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਦਰਜਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਏਸ਼ੀਆ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਬਾਕੀ ਏਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਨੇਪਾਲ, ਭੂਟਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਮਾਲਦੀਵ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲਗਪਗ ਦੋ ਸਮਾਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਭੌਤਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲਗਪਗ ਦੋ ਸਮਾਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ-ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ 1 ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ-ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਭੂ-ਭਾਗ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ-ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਭੂ-ਭਾਗ ਤਿਭਜਾਕਾਰ ਹੈ ।

ਇਸ ਤਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ ਉੱਤਰ ਦੇ ਵੱਲ ਹੈ । ਦੱਖਣ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਭੂ-ਭਾਗ ਤੰਗ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟੀ ਮੈਦਾਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਨਕ ਮਾਧਿਆਨ ਰੇਖਾ (ਦੇਸ਼ਾਤਰ ਰੇਖਾ) ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿਉਂ ਹੈ ? ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਨਕ ਮਾਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਨਕ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਇਸੇ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਵਿਵਸਥਾ, ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੜਬੜੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਮਾਨਕ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 82°30’ ਪੂਰਬ ਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਮਾਨਕ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦੱਸੋ ਕਿ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸੂਰਜ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਠੀਕ ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਕਰਕ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਦਿੱਲੀ ਕਰਕੇ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਕਰਕ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸੂਰਜ ਸਿੱਧਾ ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੁ ਇਸਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸੂਰਜ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਠੀਕ ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਵਿਸਥਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਵਿਸਥਾਰ ਲਗਪਗ 30° ਹੈ । ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਹੱਤਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਉਦੈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੰਤਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਵ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਇੱਕ ਹੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਉਦੈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।

ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 30° ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ । ਹਰ ਇੱਕ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮਿੰਟ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦਾ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਤਰ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਵਿਸਥਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਕੰਨਿਆ ਕੁਮਾਰੀ (ਲਗਪਗ 8° ਉ. ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼) ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਲਗਪਗ ਬਰਾਬਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਗਪਗ 37° ਉ. ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼) ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ ।

ਇੱਥੇ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਤਿਰਛੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਇੱਥੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਝੁਕਾਓ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੈ । ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ –

• ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ 8°4′ ਉੱਤਰ ਤੋਂ 37°6′ ਉੱਤਰ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰੀ ਵਿਸਥਾਰ 687′ ਪੂਰਬ ਤੋਂ 97°25′ ਪੂਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੇਸਾਂਤਰੀ ਵਿਸਤਾਰ ਲਗਪਗ ਬਰਾਬਰ (309) ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਲੋਮੀਟਰਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਵਿਸਥਾਰ ਇਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ-ਪੱਛਮੀ ਵਿਸਥਾਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ।
• ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਆਧਿਆਨ) ਰੇਖਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਗੋਲਾਰਧ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
• ਕਰਕ ਵਿਤ (2330′ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਲਗਪਗ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਪਰਬਤੀ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ ਪਠਾਰੀ ਹੈ ।
• ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਲਗਪਗ 32.7 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕੁੱਲ ਭੂ-ਭਾਗ ਦਾ 2.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ ।
• ਭਾਰਤ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰ-ਮਾਰਗਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਥਲ ਹੈ ।
  ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰਿਕ ਸੰਬੰਧ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗਲੋਬ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ –

1. ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
2. ਇਸਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੀ ਦੀਵਾਰ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
3. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਹੈ ।
4. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
5. ਕਰਕ ਰੇਖਾ (23\(\frac{1}{2}\)° ਉ.) ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ ।
6. ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਲ ਸੀਮਾ ਸੱਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ-ਮਯਨਮਾਰ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਨੇਪਾਲ, ਭੂਟਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਚੀਨ ।
7. ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿਚ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਮਯਨਮਾਰ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ।
8. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਮਾਲਦੀਪ ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਹਨ ।