This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 20 Rural Development and Local Self Government will help you in revision during exams.
Rural Development and Local Self Government PSEB 6th Class SST Notes
→ Local Self-Government: A local Self-Government is a form of government at the local level. It is formed to solve local problems.
→ India-A Land of Villages: India is a land of villages. There are about six lac villages. Nearly 75% population of India lives in villages.
→ Panchayati Raj: The structure of rural local self-government in India is known as Panchayati Raj.
→ Institutions of Panchayati Raj: Village Panchayat, Panchayat (Block) Samiti, and Zila Parishad are the three institutions of Panchayati Raj.
→ Village Panchayat: Village Panchayat is the lowest unit of Panchayati Raj. It is established in a village with a population of 500 or more.
→ Panchayat(Block) Samiti: Panchayat (Blpgk) Samiti is a committee formed of members from Village Panchayats and others. It works at the block level. A block is a group of villages in a part of a district.
→ Zila Parishad: Zila Parishad is the highest unit of Panchayati Raj. It is a council of members drawn from Panchayat Samiti, the State Legislative Assembly and Legislative Council, and also the members of Parliament.
→ Tenure of the Institutions of Panchayati Raj: The tenure of all the three institutions of Panchayati Raj (Village Panchayat, Panchayat Samiti, and Zila Parishad) is five years.
ग्रामीण विकास और स्थानीय सरकार PSEB 6th Class SST Notes
→ गांवों का देश – भारत में लगभग 6 लाख गांव हैं। यहां की 75% जनसंख्या गांवों में रहती है।
→ पंचायती राज – गाँवों के विकास के लिए त्रि-स्तरीय व्यवस्था।
→ ग्राम पंचायत – पंचायती राज का सबसे निचला स्तर जो अपने गाँव के विकास के लिए कार्य करती है।
→ ग्राम सभा – गाँव के वयस्क नागरिकों का समूह जो पंचायत के सदस्यों का चुनाव करते हैं।
→ न्याय पंचायत – गाँव में न्याय का कार्य करने वाली संस्था।
→ पंचायत समिति – यह संस्था ब्लॉक स्तर पर ग्रामीण विकास का कार्य करती है।
→ जिला परिषद् – यह संस्था जिला स्तर पर ग्रामीण विकास का कार्य करती है।
ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ PSEB 6th Class SST Notes
→ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼-ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 6 ਲੱਖ ਪਿੰਡ ਹਨ । ਇੱਥੋਂ ਦੀ 75% ਜਨਸੰਖਿਆ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
→ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ-ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਤਿੰਨ-ਪੱਧਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ।
→ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ-ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ ਪੱਧਰ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
→ ਗ੍ਰਾਮ ਸਭਾ-ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਲਗ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ, ਜੋ ਪੰਚਾਇਤ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
→ ਨਿਆਂ ਪੰਚਾਇਤ-ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ।
→ ਪੰਚਾਇਤ ਸੰਮਤੀ-ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਬਲਾਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
→ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ-ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਜ਼ਿਲਾ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।