Prasanna

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Vishram Chinh ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ Exercise Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Punjabi Grammar ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ (1st Language)

‘ਵਿਸਰਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਠਹਿਰਾਓ’। ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਠਹਿਰਾਓ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ –

1. ਡੰਡੀ ( । ) – ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਾਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਠਹਿਰਾਓ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ਇਹ ਮੇਰੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। (ਅ) ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ।

2. ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ – (?) – ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੂਰਨ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ : ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਤੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜਾ ? ਕੀ ਤੂੰ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹੇਂਗਾ ?

3. ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ – (!) – ਇਸ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮੀ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਾਕ – ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –

ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ – ਓਇ ਕਾਕਾ ! ਇਧਰ ਆ। ਹੈਰਾਨੀ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਗ਼ਮੀ ਭਰੇ ਵਾਕ – ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ (ਉ) ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ! ਕਾਸ਼ ! (ਅ) ਵਾਹ ! ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਿਆ ! (ਈ) ਹੈਂ! ਤੂੰ ਫ਼ੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਐਂ ! ਹਾਏ ! ਹਾਏ !

4. ਕਾਮਾ – (ੳ) ਜਦ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਦਾ ਕਰਤਾ ਲੰਮਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਵਾਕ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਕਾਮਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –
ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਰੇੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਰੌਲਾ – ਰੱਪਾ, ਸਭ ਦਾ ਸਿਰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

(ਆ) ਜਦੋਂ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਉਪਵਾਕ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਪਵਾਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਵੱਲੀ ਕਾਮੇ ਲਾਏ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ –

ਉਹ ਲੜਕੀ, ਜਿਹੜੀ ਕੱਲ੍ਹ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਅੱਜ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਅਨੁਕਰਮੀ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਕਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ : ਜਿਵੇਂ ਖਾਣਾ ਖਾ ਕੇ, ਹੱਥ ਧੋ ਕੇ, ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਅਰਾਮ ਕਰ ਕੇ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਚਲੇ ਗਏ।

(ਸ) ਜਦੋਂ ਵਾਕ ਵਿਚ “ਕੀ’, ‘ਕਿਉਂਕਿ’, ‘ਤਾਂ ਜੋ’, ਆਦਿ ਯੋਜਕ ਨਾ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਮਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –

ਸਭ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਹਰ ਥਾਂ ਸਚਾਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(ਹ) ਜਦੋਂ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਉਪਵਾਕ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਉਪਵਾਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –
ਜੇ ਕਿਰਨ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੀ, ਤਾਂ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।

(ਕ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਵਾਕ ਦੇ ਉਪਵਾਕ ‘ਤਾਹੀਓਂ, “ਇਸ ਲਈ’, ‘ਸ ਅਤੇ ‘ਫਿਰ ਵੀ’, ਆਦਿ ਯੋਜਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਕਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –
ਹਰਜਿੰਦਰ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਹੈ, ਤਾਹੀਓਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ।

(ਖ) ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ॥

(ਗ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਇਕੋ – ਜਿਹੇ ਵਾਕ – ਅੰਸ਼ ਜਾਂ ਉਪਵਾਕ ਹੋਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਯੋਜਕ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਰ ਵਾਕੰਸ਼ ਜਾਂ ਉਪਵਾਕ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਕਾਮਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ –

ਰਾਮ ਦਾ ਘਰ 20 ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ, 12 ਫੁੱਟ ਚੌੜਾ ਤੇ 150 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੈ।

() ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਯੋਜਕ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਰ ਜੋੜੇ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕਾਮਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –

ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਊਚ – ਨੀਚ, ਜਾਤ – ਪਾਤ ਅਤੇ ਅਮੀਰ – ਗਰੀਬ ਦਾ ਭੇਦ – ਭਾਵ ਨਹੀਂ।

(ਝੀ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨਾਉਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਾਮੇ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਂ ‘ਅਤੇ’ ਲਗਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –

‘ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਬਲੈਕੀਆ, ਬੇਈਮਾਨ, ਜੂਏਬਾਜ਼, ਸ਼ਰਾਬੀ, ਦੜੇਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਮਾਰ ਹੈ।

(ਚ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਉਪਵਾਕ ਨੂੰ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਮਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –

ਸੁਰਜੀਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਫ਼ਸਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿਚ ਪਾਸ ਹੋ ਕੇ ਦਿਖਾਵਾਂਗਾ।”

5. ਬਿੰਦੀ ਕਾਮਾ ( ; ) – ਬਿੰਦੀ ਕਾਮਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਾਮੇ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਠਹਿਰਾਓ ਹੋਵੇ, ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ –

(ਉ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸ਼ਬਦ “ਜਿਵੇਂ ਜਾਂ ‘ਜਿਹਾ ਕਿ’ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ : ਜਿਵੇਂ –

ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਸਥਾਨਾਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਉਂ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਕੁਲਜੀਤ, ਮੇਜ਼, ਕੁੱਕੜ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ।

(ਅ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਉਪਵਾਕ ਹੋਣ, ਜਿਹੜੇ ਹੋਣ ਵੀ ਪੂਰੇ, ਪਰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵੀ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ – ਵੱਖਰੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋ : ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਦੁੱਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ; ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।

6. ਦੁਬਿੰਦੀ ( : ) – ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੱਖਰ ਪੂਰੇ ਨਾ ਲਿਖਣੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਦੁਬਿੰਦੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ – ਸ: ਸਰਦਾਰ), ਪ੍ਰੋ: ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ।

ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਹੋਣ, ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਪੁਰਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ਤੇ ਦੂਜਾ ਵਾਕ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਬਿੰਦੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ‘ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੁ ਇਕ ਸਫਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਸਨ ; ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਆਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਟਿਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਕਦੇ।

7. ਡੈਸ਼ ( – ) (ਉ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਗੱਲ ਆਖਣੀ ਹੋਵੇ ; ਜਿਵੇਂ – ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਅਨੁਸਾਰ – ਥੋੜ੍ਹਾ ਗਹੁ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ – ਤੇਰੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਹੀ ਤੇਰੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ।

(ਅ) ਨਾਟਕੀ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਸਮੇਂ –
ਪਰਮਿੰਦਰ – ਨੀਂ ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਏਂ।
ਕਿਰਨ – ਆਹੋ, ਤੂੰ ਕਿਹੜੀ ਘੱਟ ਏਂ।

(ਈ) ਥਥਲਾਉਣ ਜਾਂ ਅਧੂਰੀ ਗੱਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ।
ਮੈਂ – ਮ – ਮੈਂ – ਅੱਜ, ਸ – ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਗਿਆ !

8. ਦੁਬਿੰਦੀ ਡੈਸ਼ (:) (ਉ) ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਜਾਓ ’ਤੇ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੈ ਆਓ : –
ਸ਼ੱਕਰ, ਆਟਾ, ਲੂਣ, ਹਲਦੀ ਤੇ ਗੁੜ।
(ਆ) ਚੀਜ਼ਾਂ, ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂਵ ਆਖਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ : – ਮੋਹਨ, ਘਰ, ਜਲੰਧਰ ਤੇ ਕੁਰਸੀ।
(ਈ) ਇਸ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ, ਉਦਾਹਰਨ ਜਾਂ ਟੂਕ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਕਾਗਦ, ਕਾਦੀਆਂ, ਰਜ਼ਾ, ਹੁਕਮ, , ਸ਼ਾਇਰ, ਕਲਮ ਆਦਿ।

9. ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (” “) – ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ : ਇਕਹਿਰੇ ਤੇ ਦੋਹਰੇ।
(ਉ) ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਹਰਜੀਤ ਨੇ ਗੁਰਦੀਪ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮੱਦਦ ਕਰਾਂਗਾ।”

(ਅ) ਕਿਸੇ ਉਪਨਾਮ, ਸ਼ਬਦ, ਜਾਂ ਰਚਨਾ ਵਲ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਦੁਆਉਣ ਲਈ ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਵੰਨਗੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਦਰਜ ਧਨੀ ਰਾਮ ‘ਚਾਤ੍ਰਿਕ’ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਕਵਿਤਾ ‘ਸੁਰਗੀ ਜੀਊੜੇ ਵਿਚੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

10. ਬੈਕਟ ( ), [ ] – (ੳ) ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਪਾਤਰ ਦਾ ਹੁਲੀਆ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦੇ ਭਾਵ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ; ਜਿਵੇਂ –
ਸੀਤਾ – ਦੁਹੱਥੜ ਮਾਰ ਕੇ) ਹਾਏ ! ਮੈਂ ਲੁੱਟੀ ਗਈ।

(ਆ) ਵਾਕ ਵਿਚ ਆਏ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ; ਜਿਵੇਂ – ਇਹ ਏ. ਆਈ. ਆਰ. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ) ਦੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਹੈ।

11. ਜੋੜਨੀ ( – ) ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਾਕ ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ ਸਤਰ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਪੂਰਾ ਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਦੂਜੀ ਸਤਰ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਜੋੜਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –

(ਉ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਪੁੱਜੀ ਸਹਾ –
ਇਤਾ ਬੜੇ ਕੰਮ ਆਈ।
(ਆ) ਸਮਾਸ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ; ਜਿਵੇਂ ਲੋਕ – ਸਭਾ, ਰਾਜ – ਸਭਾ, ਜੰਗ – ਬੰਦੀ ਆਦਿ।

12. ਬਿੰਦੀ ( , ) – (ਉ) ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ; ਜਿਵੇਂ – 1.2. 3.4
(ਅ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ; ਜਿਵੇਂ – ਐੱਮ. ਏ., ਐੱਮ. ਐੱਲ. ਏ., ਐੱਸ. ਪੀ.।

13. ਛੁਟ ਮਰੋੜੀ ( ‘ ) – ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਅੱਖਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –
‘ਚੋਂ = ਵਿਚੋਂ ’ਤੇ = ਉੱਤੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਰੈਕਟ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ –
(ੳ) ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ
(ਅ) ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਈ) ਡੈਸ਼
(ਸ) ਵਿਸਮਿਕ
(ਹ) ਜੋੜਨੀ
(ਕ) ਛੁੱਟ ਮਰੋੜੀ
(ਖ) ਬਿੰਦੀ ਕਾਮਾ॥
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (?),
(ਅ) ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ” ” )
(ਇ) ਡੈਸ਼ ( – )
(ਸ) ਵਿਸਮਿਕ ( ! )
(ਹ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਕ) ਛੁੱਟ ਮਰੋੜੀ ( ‘ )
(ਖ) ਬਿੰਦੀ ਕਾਮਾ ( ; )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾਓ
(ਉ) ਨੀਰੂ ਨੇ ਨੀਲੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ
(ਅ) ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸਦਾ ਸੱਚ ਬੋਲੋ ਕਦੀ ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲੋ
(ਈ) ਮੇਰੇ ਜੁਮੈਟਰੀ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਦੋ ਪੈੱਨ ਇੱਕ ਪੈਂਨਸਿਲ ਇੱਕ ਰਬੜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਟਾ ਹੈ
(ਸ) ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਉਮੀਦ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨੰਬਰ ਲਏ ਹਨ ਨੇਹਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ
(ਹ) ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਜਿਵੇਂ ਬਿੱਲੀ ਦਾ ਰੋਣਾ ਕਾਲੀ ਬਿੱਲੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕੱਟਣਾ ਛਿੱਕ ਮਾਰਨਾ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣਾ ਆਦਿ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨੀਰੂ ਨੇ ਨੀਲੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?”
(ਅ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਸਦਾ ਸੱਚ ਬੋਲੋ , ਕਦੀ ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲੋ।
(ਇ) ਮੇਰੇ ਜੁਮੈਟਰੀ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਦੋ ਪੈੱਨ, ਇੱਕ ਪੈਂਨਸਿਲ, ਇੱਕ ਰਬੜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਟਾ ਹੈ।
(ਸ) “ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ ! ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਉਮੀਦ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨੰਬਰ ਲਏ ਹਨ।” ਨੇਹਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
(ਹ) ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਹਿਮਾਂ – ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ; ਜਿਵੇਂ – ਬਿੱਲੀ ਦਾ ਰੋਣਾ, ਕਾਲੀ ਬਿੱਲੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕੱਟਣਾ, ਛਿੱਕ ਮਾਰਨਾ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣਾ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾ ਕੇ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਸਮਝ ਗਿਆ ਸਮਝ ਗਿਆ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਬੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾਓ
(ਆ) ਬੱਚੇ ਘੁੱਗੀਆਂ ਕਾਂ ਚਿੜੀਆਂ ਰਿੱਛ ਬਾਂਦਰ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫੇਰ ਪਹਾੜ ਕੋਲ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ ਪਹਾੜ – ਪਹਾੜ ਤੇਰੇ ਰੁੱਖ ਕੀਹਨੇ ਵੱਢ ਲਏ ਤੇਰਾ ਘਾਹ ਕਿਧਰ ਗਿਆ।
(ਈ) ਬੇਬੇ ਨੇ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਬਹੁਤਾ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰ, ਕੱਚੀ ਬੁਧ ਐ ਇਹਨਾਂ ਦੀ, ਆਪੇ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) “ਸਮਝ ਗਿਆ, ਸਮਝ ਗਿਆ।” ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਬੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾਓ।
(ਅ) ਬੱਚੇ, ਘੁੱਗੀਆਂ, ਕਾਂ, ਚਿੜੀਆਂ, ਰਿੱਛ, ਬਾਂਦਰ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫੇਰ ਪਹਾੜ ਕੋਲ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ, ‘ਪਹਾੜ – ਪਹਾੜ, ਤੇਰੇ ਰੁੱਖ ਕੀਹਨੇ ਵੱਢ ਲਏ ? ਤੇਰਾ ਘਾਹ ਕਿਧਰ ਗਿਆ ?”
(ਈ) ਬੇਬੇ ਨੇ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, ”ਬਹੁਤਾ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰ, ਕੱਚੀ ਬੁਧ ਐ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ। ਆਪੇ ਸਮਝ ਜਾਣਗੇ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ।”

Punjab State Board PSEB 5th Class EVS Book Solutions Chapter 24 Use of Computers Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 5 EVS Chapter 24 Use of Computers

EVS Guide for Class 5 PSEB Use of Computers Textbook Questions and Answers

Textbook Page No. 177

Question 1.
Fill in the blanks : (project, field, games, internet, treatment)
(i) Computers are now-a-days used in almost every ………………………. .
(ii) Students prepare ………………………. on computer.
(iii) Children play ………………………. on computer.
(iv) With the help of computer ………………………. of patients can be done at a distance.
(v) Now the T.V. programs can be watched on the ……………………… .
Answer:
(i) field,
(ii) project,
(iii) games,
(iv) treatment,
(v) internet.

Question 2.
Tick (✓) the right and cross (✗) the wrong sentences :
(i) Computers are used in schools only.
(ii) Computers are a good source of entertainment.
(Hi) We can pay our bills at home with computer.
(iv) Computer provide no help in the field of health.
(v) We can listen to music on computer.
Answer:
(i) x,
(ii) V,
(iii) V,
(iv) x,
(v) V.

Textbook Page No. 178

Question 3 (i).
Names the fields where computer is used.
Answer:
Computers find their use in various fields, e.g. banks, house, education, entertainment, health, games and other fields.

Question 3 (ii).
Which work can you do with computer at home?
Answer:
Computer can be used at home for entertainment, keeping account to pay bills using internet, chatting with relatives etc.

Question 4.
Match the column :
Work to be done – Name of field
(a) Digital Score Board – (i) entertainment
(b) X-ray – (ii) Bank
(c) Games – (iii) Education
(d) ATM – (iv) Games
(e) Timetable – (v) Health
Answer:
(a) (iii)
(b) (iv)
(c) (v)
(d) (i)
(e) (ii)

PSEB 5th Class EVS Guide Use of Computers Important Questions and Answers

1. Put a tick (✓) on correct option :

(i) We can do works related with ……………………….. using computer.
(a) business
(b) bank
(c) education
(d) all
Answer:
(d) all

(ii) Students prepare their ……………………….. using computer.
(a) Bread
(b) Project
(c) Copy
(d) Nothing.
Answer:
(b) Project

(iii) ATM is rel ated with :
(a) School
(b) Hospital
(c) Bank
(d) All.
Answer:
(c) Bank

(iv) Which task cannot be done using computer?
(a) selling-purchasing
(b) transfer of money
(c) listening songs
(d) drinking water.
Answer:
(d) drinking water

2. Answer in one/two lines :

Question 1.
Which machine is used to withdraw money?
Answer:
A.T.M.

Question 2.
Which bills can be paid using computer?
Answer:
Electricity, water, telephone etc.

Question 3.
For what purpose teachers use computer labs?
Answer:
They keep record and make time table using computer.

Question 4.
Write one characteristic of computer?
Answer:
It has capacity to store a huge amount of data i.e. its memory is high.

3. Fill in the blanks :

(i) ………………….. can be used for doing tasks at banks, home etc.
(ii) Computers have revolutionized the field of ………………….. and medicine.
(iii) We can study using ………………….. while at home.
Answer:
(i) Computer
(ii) health
(iii) internet.

4. True/False

(i) Computers do not help to make things easy.
(ii) We can do our banking work at home using net banking.
Answer:
(i) F
(ii) T.

5. Match the following column :

(A) – (B)
(i) A.T.M. (a) Sending Documents
(ii) Fax (b) Bank
(iii) T.V. (c) Entertainment.
Answer:
(i) (b),
(ii) (a),
(iii) (c).

6. Mind Map :

Answer:

7. Answer in five/six lines :

Question How can you use computer at home?
Answer:
Keeping accounts, making expenditures, budgeting, for surveillance, paying bills like electricity, telephone, water etc. are some of the works which can be completed using computer at home.

Punjab State Board PSEB 8th Class Maths Book Solutions Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ InText Questions and Answers.

PSEB 8th Class Maths Solutions Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ InText Questions

ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੇ ਘਣ ਦੀ ਇਕਾਈ ਦਾ ਅੰਕ ਪਤਾ ਕਰੋ :
(i) 3331
(ii) 8888
(iii) 149
(iv) 1005
(v) 1024
(vi) 77
(vii) 5022
(viii) 53.
ਹੱਲ:
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਕਾਂ 0, 1, 4, 5, 6 ਅਤੇ 9 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਘਣ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 0, 1, 4, 5, 6 ਅਤੇ 9 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦਕਿ 2 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣ 8 ਉੱਤੇ ਅਤੇ 8 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣ 2 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 3 ਅਤੇ 7 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਘਣ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 7 ਅਤੇ 3 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਇਕਾਈ ਅੰਕ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸਦੇ ਘਣ ਦੇ ਇਕਾਈ ਅੰਕ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਹੁਣ ਪੁਛੀ ਗਈ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਹਰੇਕ ਦੇ ਘਣ ਦਾ ਇਕਾਈ ਅੰਕ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ :

ਕੁੱਝ ਰੋਚਕ ਪੈਟਰਨ
ਟਾਂਕ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪੈਟਰਨ ਦੇਖੋ :
1 = 1 = 1³
3 + 5 = 8 = 2³
7 + 9 + 11 = 27 = 3³
13 + 15 + 17 + 19 = 64 = 4³
21 + 23 + 25 + 27 + 29 = 125 = 5³
31 + 33 + 35 + 37 + 39 + 41 = 216 = 6³
43 + 45 + 47 + 49 + 51 + 53 + 55 = 343 = 7³
57 + 59 + 61 + 63 + 65 + 67 + 69 + 71 = 512 = 8³
73 + 75 + 77 + 79 + 81 + 83 + 85 + 87 + 89 = 729 = 9³
91 + 93 + 95 + 97 + 99 + 101 + 103 + 105 + 107 + 109 = 1000 = 10³

ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਟਾਂਕ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਓ :
(a) 6³
(b) 8³
(c) 7³.
ਹੱਲ:
(a) 6³ = 216 = 31 + 33 + 35 + 37 + 39 + 41
(b) 8³ = 512 = 57 + 59 + 61 + 63 + 65 + 67 + 69 + 7
(c) 7³ = 343 = 43 + 45 + 47 + 49 + 51 + 53 + 55
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਦੇਖੋ :
2³ – 1³ = 1 + 2 × 1 × 3
3³ – 2³ = 1 + 3 × 2 × 3
4³ – 3³ = 1 + 4 × 3 × 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :
(i) 7³ – 6³
(ii) 12³ – 11³
(iii) 20³ – 19³
(iv) 51³ – 50³.
ਹੱਲ:
(i) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ :
7³ – 6³ = 1 + 7 × 6 × 3
= 1 + 126 = 127
(ii) 12³ – 11³ = 1 + 12 × 11 × 3
= 1 + 396 = 397
(iii) 20³ – 19³ = 1 + 20 × 19 × 3
= 1 + 1140 = 1141
(iv) 51³ – 50³ = 1 + 51 x 50 x 3
= 1 + 7650 = 7651

ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ :

ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹਨ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
400
ਹੱਲ:
400

∴ 400 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਦਾ ਇਕ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 2 × 5 × 5 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 400 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
3375
ਹੱਲ:
3375

∴ 3375 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 5 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 3 ਅਤੇ 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 3375 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
8000
ਹੱਲ:
8000

∴ 8000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 2 ਅਤੇ 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨ ਦੇ | ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈਂ ।
ਇਸ ਲਈ, 8000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
15625
ਹੱਲ:
15625

∴ 15625 = 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 5 ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 15625 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
9000
ਹੱਲ:
9000

∴ 9000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 3 × 3 × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
ਇੱਥੇ, 2 ਦਾ ਇਕ ਗੁੱਟ ਅਤੇ 5 ਦਾ ਇਕ ਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 3 × 3 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
6859
ਹੱਲ:
6859

∴ 6859 = \(\underline{19 \times 19 \times 19}\)
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 19 ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 6859 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
2025
ਹੱਲ:
2025

∴ 2025 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 3 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, 3 ਦਾ ਇਕ ਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 3 × 5 × 5 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 2025 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
10648.
ਹੱਲ:
10648

∴ 10648 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) x \(\underline{11 \times 11 \times 11}\)
ਇੱਥੇ, ਹਰੇਕ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਤਿੰਨ ਬਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 10648 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ, ਚਰਚਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਿਖੋ :

1. ਪੜਤਾਲ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
2700
ਹੱਲ:
2700

∴ 2700 = 2 × 2 × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 5 ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 2700 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
1600
ਹੱਲ:
16000

∴ 16000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × 5 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 2 ਅਤੇ 5 ਦੇ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਕ 2 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 16000 ਇਕ ਪੁਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
64000
ਹੱਲ:
64000

∴ 64000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 5 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 2, 2 ਅਤੇ 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 64000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
900
ਹੱਲ:
900

∴ 900 = 2 × 2 × 3 × 3 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 3 ਅਤੇ 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ 900 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
125000
ਹੱਲ:
125000

∴ 125000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 5 ਅਤੇ 5 ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 125000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
36000
ਹੱਲ:
36000

∴ 36000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × 2 × 3 × 3 × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 5 ਦਾ ਇਕ-ਇਕ ਤਿਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 2 × 2 × 3 × 3 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 36000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
21600
ਹੱਲ:
21600

∴ 21600 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × 2 × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 5 × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 3 ਦੇ ਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 2 × 2 × 5 × 5 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 21600 ਇਕ ਪੁਰਨ ਘੱਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
10000
ਹੱਲ:
10000

∴ 10000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) × 5
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 5 ਦੇ ਗੁੱਟ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 2 × 5 ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 10000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ix).
2700000
ਹੱਲ:
27000000
∴ \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)

ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 2, 3, 5, 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ‘
ਇਸ ਲਈ, 27000000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (x).
1000.
ਇਹਨਾਂ ਪੂਰਨ ਘਣਾਂ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਪੈਟਰਨ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ?
ਹੱਲ:
1000
∴ 1000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)

ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 5 ਹਰੇਕ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 1000, ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਪੂਰਨ ਘਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਦੇ ਪੂਰਨ ਗੁੱਟ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਸੋਚੋ, ਚਰਚਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਿਖੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੱਸੋ ਕਿ ਸੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਝੂਠ : ਕਿਸੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ ” ਦੇ ਲਈ, m² < m³ ਅਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਿਉਂ ?
ਹੱਲ:
ਹਾਂ, ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ।
ਕਿਉਂਕਿ m² ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ m ਦੋ ਬਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਜਦਕਿ m³ ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ m ਤਿੰਨ ਬਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Maths Book Solutions Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ Ex 7.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Maths Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ Exercise 7.2

1. ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣਮੂਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
64
ਹੱਲ:
64
∴ 64 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\)
∴ \(\sqrt[3]{64}\) = 2 × 2 = 4.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
512
ਹੱਲ:
512
∴ 512 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\)
∴ \(\sqrt[3]{512}\) = 2 × 2 × 2 = 8.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
10648
ਹੱਲ:
10648
∴ 10648 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{11 \times 11 \times 11}\)
∴ \(\sqrt[3]{10648 }\) = 2 × 11
= 22

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
27000
ਹੱਲ:
27000
∴ 27000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
∵ \(\sqrt[3]{27000 }\) = 2 × 3 × 5
= 30

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
15625
ਹੱਲ:
15625
∴ 15625 = \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
∴ \(\sqrt[3]{15625 }\) = 5 × 5
= 25

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
13824
ਹੱਲ:
13824
∴ 13824 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\)
∴ \(\sqrt[3]{13824 }\) = 2 × 2 × 2 × 3
= 24

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
110592
ਹੱਲ:
110592
∴ 110592 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\)
∴ \(\sqrt[3]{110592 }\) = 2 × 2 × 2 × 2 × 3
= 48

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
46656
ਹੱਲ:
46656
∴ 46656 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\)
∴ \(\sqrt[3]{46656 }\) = 2 × 2 × 3 × 3
= 36

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ix).
175616
ਹੱਲ:
175616
∴ 175616 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{7 \times 7 \times 7}\)
∴ \(\sqrt[3]{175616 }\) = 2 × 2 × 2 × 7
= 56

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (x).
91125.
ਹੱਲ:
91125
∴ 91125 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)
∴ \(\sqrt[3]{91125 }\) = 3 × 3 × 5
= 45

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੱਸੋ ਸੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਝੂਠ :
(i) ਕਿਸੀ ਵੀ ਟਾਂਕ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣ ਜਿਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ‘ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(iii) ਜੇ ਕਿਸੇ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਵਰਗ 5 ’ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਘਣ 25 ’ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ 8 ‘ ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(v) ਦੋ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣ ਤਿੰਨ ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੀ ਸੰਖਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(vi) ਦੋ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਘਣ ਵਿਚ ਸੱਤ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ | ਅੰਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
(vii) ਇਕ ਅੰਕ ਵਾਲੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਘਣ ਇਕ ਅੰਕ ਵਾਲੀ ਸੰਖਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਝੂਠ
(ii) ਸੱਚ
(iii) ਝੂਠ
(iv) ਸੱਚ
(v) ਝੂਠ
(vi) ਝੂਠ
(vii) ਸੱਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 1331 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ | ਕੀ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਨਖੰਡ ਕੀਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਸਦਾ ਘਣਮੂਲ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 4913, 12167 ਅਤੇ 32768 ਦੇ ਘਣਮੂਲਾਂ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉ ।
ਹੱਲ:
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 0, 1, 4, 5, 6 ਅਤੇ 9 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਘਣ ਵੀ 0, 1, 4, 5 ਅਤੇ 9 ਉੱਤੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਕਿਉਂਕਿ 1331 ਦਾ ਇਕਾਈ ਅੰਕ 1 ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ
1331 = 11 × 11 × 11 ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਮੁਲ = 11
4913 = 17 × 17 × 17
∴ 4913 ਦਾ ਘਣਮੂਲ = 17
12167 = 23 × 23 × 23
12167 ਦਾ ਘਣਮੂਲ = 23
32768 = 32 × 32 × 32
32768 ਦਾ ਘਣਮੂਲ = 32.

Punjab State Board PSEB 5th Class EVS Book Solutions Chapter 22 Natural Resources Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 5 EVS Chapter 22 Natural Resources

EVS Guide for Class 5 PSEB Natural Resources Textbook Questions and Answers

Textbook Page No. 152

Question 1.
Why do leopards and other wild animals come towards the residential areas?
Answer:
Living area for the leopards and other animals is decreasing because of deforestation. Men have destroyed their habitats and thus food for them is also reduced. In search of food and habitat they come towards residential areas.

Question 2.
Has any such incident happened in your area that a wild animal entered a residential area and caused harm 7 If not, you might have heard any such incident on television or read in a newspaper. Write it down with the help of your teacher.
Answer:
A sambhar came in our area. It ran here and there and in this way some crops were destroyed. People called police and forest department. They controlled it, caught it and left it in the forest.

Textbook Page No. 153

Question 3.
What are natural resources? List different types of natural resources.
Answer:
These are resources which are available in nature e.g. air, coal, water, soil, petroleum, natural gas, forests.

Question 4.
Given below is one example each of renewable and non-renewable resources. Complete the list.

Renewable Natural Resources Forest	Non-renewable Natural Resources Coal

Answer:

Renewable Natural Resources Forest	Non-renewable Natural Resources Coal
Air	Petroleum
Water	Natural gas
Soil

Activity 1

Select a branch of the tree without breaking it from the tree. Cover this branch with dry polythene bag and tie its free end tightly. Observe it on the second day.

What do you observe? Do you see some water droplets inside the polythene bag? Where does this water come from? Find out and note down the answer in your notebook.
Answer:
Do it yourself.

Textbook Page No. 154

Question 5.
What products are obtained from forests?
Answer:
Fruits, rubber, gum, medicinal herbs, vegetables and colours are obtained from the forests.

Question 6.
How do forests help in making the soil fertile?
Answer:
Various trees and plant parts like branches, fruits, leaves, flowers etc. fall down on ground. These parts decay and make soil fertile by mixing in it.

Textbook Page No. 155-156

Question 7.
Why are forests being cut?
Answer:
Population is increasing day by day. Therefore, more land is required for residential area, for agricultural purposes, for industry, for roads, railway lines, for development new cities etc. This need of land is met by cutting forests.

Question 8.
What would you do to save the forests?
Answer:

• Use less paper, since paper is made from wood pulp.
• Avoid use of wood, we can use iron, aluminium etc. instead.
• We should help the organization, which are there to save forests We can help them by giving money.

Activity 2
Let us understand the principle of wind mill.

1. Take a square sheet of paper.
2. Give a cut from all the four sides towards the centre of the paper.
3. Fold the paper from four comers towards the centre and put a pin.
4. Insert the pm m the straw and bend it a little.
5. Hold it in your hand and run or hold tliis in front of a running fan, it would start rotating.
   

Steps to make paper fan by paper folding

Question 9.
Which gas do plants use from the atmosphere for photosynthesis?
Answer:
Carbon dioxide.

Textbook Page No. 157

Question 10.
Which gas is used by living beings for respiration?
Answer:
Oxygen.

Question 11.
Which gas is released out by living beings during respiration?
Answer:
Carbon dioxide.

Textbook Page No. 158

Question 12.
Listed below are some activities, which of these activities cause pollution and which do not?
(a) Burning of wood – ………………….
(b) Filling the tyres – ………………….
(c) Breathing – ………………….
(id) Burning crackers – ………………….
(e) Working of fan – ………………….
(f) Storm – ………………….
(g) Burning the wastes – ………………….
(h) Burning crop residue – ………………….
Answer:
(a) Burning of wood – Yes
(b) Filling the tyres – No
(c) Breathing – No
(d) Burning crackers – Yes
(e) Working of fan – No
(f) Storm – No
(g) Burning the wastes – Yes
(h) Burning crop residue – Yes

Textbook Page No. 159

Question 13.
In which day-to-day life activities do you use water?
Answer:
Water is necessary for all living organisms for drinking for cleaning things, in agriculture for irrigation, shipping, industries, fish farming, water is used in hydroelectric power houses to generate electricity.

Question 14.
What steps would you take to curb the wastage and pollution of water during our daily activities?
Answer:

• During brushing our teeth we should turn off the tap.
• Reusing water for irrigation after washing vegetables, fruits etc.
• Water left after washing clothes should be used to wipe and to clean the floors.
• Cars should be cleaned by wet cloth.

Textbook Page No. 160

Question 15.
In which day-to-day life activities do you use soil?
Answer:
In the field, making bricks, constructing houses, making utensils etc.

Question 16.
Give suggestion to reduce soil pollution.
Answer:

• Do not use chemical fertilizers.
• Use of polythene, plastic, thermocol should be avoided.
• By not using insecticides, pesticides, weedicides etc.
• By saving the soil, which can be blown off or can be washed away by planting more trees.

Textbook Page No. 161

Activity 3

Which certificate regarding pollution is essential for a driver? This certificate is related to the protection of which natural resource? Try to find out with the help of your teacher.
Answer:
Pollution under control certificate. This certificate is related to the protection of petrol and diesel.

Activity 4

Ask your mother which fuel does she use in the kitchen? Is it a renewable or non-renewable resource? What steps does she take to save fuel?

Name of fuel used at home	Non-renewable or renewable	Methods to conserve fuel

Answer:

Name of fuel used at home	Non-renewable or renewable	Methods to conserve fuel
Coal	non-renewable	use renewable sources
L.P.G.	non-renewable	more and avoid the
Solar Energy	renewable	use of non-renewable sources

Question 18.
How do you use air in your day-to-day life?
Answer:
Respiration, for burning fire, kite flying, to remove husk from grains.

Question 19.
Which gas is used and which gas is released in the atmosphere when fuel is burnt in scooters, cars, trucks etc?
Answer:
Oxygen is used during burning and carbon dioxide is released after burning of the fuel.

Question 20.
List the causes of pollution.
Answer:
Air pollution is caused by following activities :

• Burning garbage, crop remains, leaves etc.
• Due to forest fires.
• Leaving and dumping garbage in open.
• Smoke coming out from household activities, automobiles, industries, cigarettes etc.
• Fire crackers produce a lot of smoke.

Question 21.
What steps would you take to save the air from pollution?
Answer:

• By reducing the use of cars and other vehicles. By carpooling.
• We should switch off the vehicles at red lights.
• By not burning garbage and crop remains.
• By not using fire crackers.

PSEB 5th Class EVS Guide Natural Resources Important Questions and Answers

1. Tick the correct option :

(i) Water is used.
(a) in shipping ( )
(b) in industries ( )
(c) for irrigation ( )
(d) all ( )
Answer:
(d) all

(ii) Non-renewable natural resources are.
(a) Coal ( )
(b) L.P.G. ( )
(c) petrol ( )
(d) all ( )
Answer:
(d) all

(iii) Which one is renewable Natural resource?
(a) coal ( )
(b) air ( )
(c) petrol ( )
(d) kitchen gas ( )
Answer:
(b) air

2. Answer in one/two lines :

Question 1.
How is soil wasted by natural processes?
Answer:
Due to floods and due to wind fertile soil is wasted.

Question 2.
Give one use of air.
Answer:
Wind mills are used to generate electric power using air.

3. Fill in the blanks :

(i) Forests are important resources.
(ii) During photosynthesis plants take gas and release gas.
(iii) gas is required for burning fuel.
(iv) is non-renewable natural resource.
Answer:
(i) natural,
(ii) carbon dioxide, oxygen,
(iii) oxygen,
(iv) coal.

4. True/False :

(i) World environment day is cele¬brated on 5th June.
(ii) Due to transpiration trees lose water in the atmosphere.
(iii) Soil is one of the natural resource. Answer:
(i) T,
(ii) T,
(iii) T.

5. Match the following column :

(A) – (B)
(i) World earthday – (a) First week of July
(ii) Van mahotsav – (b) Non-renewable source
(iii) Coal – (c) 22 April
(iv) Wind – (d) Renewable
source.
Answer:
(i) (c),
(ii) (a),
(iii) (b),
(iv) (d).

6. Mind Map :

Answer:

7. Answer in five/six lines :

Question 1.
How forests are beneficial for us?
Answer:
Forests are very important natural source. These are important for maintaining balance in the nature. Forests release oxygen in the atmosphere and absorb carbon dioxide that too in large amounts. Therefore they are helpful in maintaining the proportion of gases in the atmosphere. They also release vapours of water in large amounts in the atmosphere and thus control the temperature of the atmosphere. They also help in rain fall. Forests are also helpful in reducing the noise pollution.

Question 2.
Discuss the bad effects of firecrackers?
Answer:

• They cause air pollution.
• They cause noise pollution.
• Sometimes accidents take place.
• Money gets wasted.

Punjab State Board PSEB 8th Class Maths Book Solutions Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ Ex 7.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Maths Chapter 7 ਘਣ ਅਤੇ ਘਣਮੂਲ Exercise 7.1

1. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹਨ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
216
ਹੱਲ:
216

∴ 216 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\)
ਇੱਥੇ, ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 3 ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 216 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘੁਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
128
ਹੱਲ:
128

∴ 128 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2
ਇੱਥੇ 128 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮਾਨ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਵਿਚ ਸਮੂਹਿਤ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਕ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ ਹੈ ।
∴ 128 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
1000
ਹੱਲ:
1000
∴ 1000 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\)

ਇੱਥੇ, 1000 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮਾਨ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਵਿਚ ਸਮੂਹਿਕ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ ।
ਇਸ ਲਈ, 1000 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
100
ਹੱਲ:
100

∴ 100 = 2 × 2 × 5 × 5
ਇੱਥੇ, 100 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਅਤੇ 5 ਦਾ ਕੋਈ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ।
ਇਸ ਲਈ, 100 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
46656.
46656
∴ 46656 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3 \times 3 \times 3 \times 3}\)

ਇਥੇ, 46656 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮਾਨ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਤਾਂ 2 ਅਤੇ 3 ਦੇ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, 46656 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।

2. ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪੂਰਨ ਘਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਵੇ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
243
ਹੱਲ:
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 243 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ 3, ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਦੋ ਸਮੂਹ ਗੁਣਨਖੰਡ 3 ਅਤੇ 3 ਬਾਕੀ ਬਚਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 3 × 3 ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ 3 ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਬਣ ਜਾਏਗਾ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੋਵੇਗਾ |
ਅਰਥਾਤ
243 × 3 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) x \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) = 729
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ 243 ਨੂੰ ਗੁਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ 3 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
256
ਹੱਲ:
256
256 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2 × 2
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 256 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ 2 ਦੇ ਦੋ ਤ੍ਰਿਗੁੱਟ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਦੋ ਸਮਾਨ ਗੁਣਨਖੰਡ 2, 2 ਹੈ ।
ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕ 2 ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।
ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ :
256 × 2 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) = 512

ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ 256 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਏ 2 ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
72
ਹੱਲ:
72
72 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 3 × 3
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 72 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨੁ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦੋ ਗੁਣਨਖੰਡ 3, 3 ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਘੰਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕ 3 ਦੀ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।
ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ।

72 × 3 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) = 216
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 3 ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ 72 ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
675
ਹੱਲ:
675
∴ 675 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 5 × 5
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 675 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ 5 | ਦੇ ਦੋ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਾਕੀ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਇਸਨੂੰ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕ 5 ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ !
ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ,
675 × 5 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) = 3375
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 5 ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 675 ਨੂੰ ਗੁਣਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੁਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
100.
ਹੱਲ:
100
100 = 2 × 2 × 5 × 5
ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 100 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ 2 ਅਤੇ 5 ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ।
∴ ਇਸਨੂੰ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਕ 2 ਅਤੇ ਇਕ 5 ਹੋਰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ,
100 × 2 × 5 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{5 \times 5 \times 5}\) = 1000
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 10 ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 100 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

3. ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ‘ਤੇ ਭਾਗਫਲ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
81
ਹੱਲ:
81

∴ 81 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 3
ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ 3 ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
∴ 81 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 81 ਨੂੰ 3 ਨਾਲ, ਤਾਂ ਭਾਗਫਲ ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ :
81 ÷ 3 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) = 27
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 3 ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ 81 ਨੂੰ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
128
ਹੱਲ:
128

∴ 128 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 2
128 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਣਨਖੰਡ 2 ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ 128 ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 128 ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਵੰਡਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਭਾਗਫਲ ਦੇ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ :
128 ÷ 2 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) = 64
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 2 ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ 128 ਨੂੰ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
135
ਹੱਲ:
135

∴ 135 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) × 5 × 5
675 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗੁਣਨਖੰਡ 3 ਤਿੰਨ ਦੇ | ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ 675 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 675 ਨੂੰ 25 ਨਾਲ ਵੰਡਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਭਾਗਫਲ ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ :
675 ÷ 25 = \(\underline{3 \times 3 \times 3}\) = 27
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 25 ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ 675 ਨੂੰ ਗੁਣਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
192
ਹੱਲ:
192
∴ 192 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 3
192 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗੁਣਨਖੰਡ 3 ਤਿੰਨ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ 192 ਪੁਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 192 ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਵੰਡਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਭਾਗਫਲ ਦੇ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
192 ÷ 3 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\)
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 3 ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ 392 ਨੂੰ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
704.
ਹੱਲ:
704

∴ 704 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × 11
704 ਦੇ ਅਭਾਜ ਗੁਣਨਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਗੁਣਨਖੰਡ 11 ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, 704 ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 704 ਨੂੰ 11 ਨਾਲ ਵੰਡਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਭਾਗਫਲ ਗੁਣਨਖੰਡ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
704 ÷ 11 = \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) × \(\underline{2 \times 2 \times 2}\) = 64
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਪੂਰਨ ਘਣ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ 11 ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ 704 ਨਾਲ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਪੁਰਨ ਘਣ ਬਣ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਰਿਕਸ਼ਤ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਇਕ ਘਣਾਵ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ 5 cm, 2 cm ਅਤੇ 5 cm ਹਨ । ਇਕ | ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਘਣਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ ?
ਹੱਲ:
ਇਕ ਘਣਾਵ ਦਾ ਆਇਤਨ = 5 cm × 2 cm × 5 cm = 50 cm³
∴ 50 = 2 × 5 × 5
50 ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ 2 × 2 × 5 ਨਾਲ ਅਰਥਾਤ 20 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਘਣ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ 20 ਘਣਾਵਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Sundar Likhai te Sudha Sabda Jora ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ Exercise Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Punjabi Grammar ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ (1st Language)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਮੇਹਨਤ, ਵੇਹੜਾ, ਦੁਪੈਹਰ, ਔਰਤ, ਸ਼ੈਹਰ, ਬੌਹਤਾ, ਚੋਲ।
(ਅ) ਵੋਹਟੀ, ਭਿਖਾਰਣ, ਆਯਾ, ਅਬਿਆਸ, ਦੂੱਦ, ਰੈਂਹਦਾ।
(ਈ ਨੈਹਰ, ਕਚੈਹਰੀ, ਪੀਂਗ, ਗੋਬੀ, ਸੌਂਹ, ਜੇਹੜਾ ਕੇਹੜਾ, ਪੈਹਰ।
(ਸ) ਗੈਹਣਾ, ਸੀਤਲ, ਸ਼ਿਖ਼ਰ, ਸ਼ੜਕ, ਸੌਹਰਾ, ਬੌਹਵਚਨ, ਨੌਂਹ।
(ਹੇ) ਧ, ਮੁੜਕਾ, ਗਾਂਜਾ, ਸ਼ਕਤਿ, ਬਨਾਵਟ, ਚੁੰਜ।
(ਕ) ਸ਼ੁਕਰ, ਬਕੀਲ, ਉਨਘ, ਆੜਾ, ਕੇਹੜਾ, ਸੁਰਤਿ, ਸ਼ੈਤ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਿਹਨਤ, ਵਿਹੜਾ, ਦੁਪਿਹਰ, ਔਰਤ, ਸ਼ਹਿਰ, ਬਹੁਤਾ, ਚੌਲ।
(ਅ) ਵਹੁਟੀ, ਭਿਖਾਰਨ, ਆਇਆ, ਅਭਿਆਸ, ਦੁੱਧ, ਰਹਿੰਦਾ।
(ਇ) ਨਹਿਰ, ਕਚਹਿਰੀ, ਪੀਂਘ, ਗੋਭੀ, ਸਹੁੰ, ਜਿਹੜਾ, ਕਿਹੜਾ, ਪਹਿਰ।
(ਸ) ਗਹਿਣਾ, ਸੀਤਲ, ਸਿਖਰ, ਸੜਕ, ਸਹੁਰਾ, ਬਹੁਵਚਨ, ਨਹੁੰ।
(ਹ) ਬਿਰਧ, ਮੁਕਾ, ਸਾਂਝਾ, ਸ਼ਕਤੀ, ਬਣਾਵਟ, ਚੁੰਝ।
(ਕ) ਸ਼ੁਕਰ, ਵਕੀਲ, ਉੱਘ, ਆਢਾ, ਕਿਹੜਾ, ਸੁਰਤ, ਸ਼ਾਇਦ।

Punjab State Board PSEB 5th Class EVS Book Solutions Chapter 21 Glimpses of Past Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 5 EVS Chapter 21 Glimpses of Past

EVS Guide for Class 5 PSEB Glimpses of Past Textbook Questions and Answers

Textbook Page No. 139

Victoria Memorial Clock Tower

Fill in the blanks :
(a) Name of the monument is? …………………………….. .
(b) Where is it located? …………………………….. .
(c) When was it made? …………………………….. .
(d) Height of the building is? …………………………….. .
(e) Who built it? …………………………….. .
Answer:
(a) Victoria Memorial Clock Tower,
(b) Faridkot,
(c) 1902.
(d) 115 ft.
(e) Raja Balbir Singh

Textbook Page No. 142

This notice board gives information about Qila Mubarak in Bathinda. Let us read this and note down the information.
(a) Name of the monument
(b) Where is it situated?
(c) Who built it?
(d) Who possessed this fort after Raja Jaipal?
(e) Razia Sultan ruled till?
Answer:
(a) Qila Mubarak or Qila Gobindgarh,
(b) Bathinda,
(c) Raja Deb during the reign of Kushanas,
(d) Mehmood Gazni,
(e) 1236 – 1240.

Question 1.
Write in brief what you know about Qila Mubarak.
Answer:
Qila Mubarak is in Bathinda. It has been built by Raja Deb during the reign of Kushanas in early centuries. After Raja Jaipal, Mehmood Gazni captured this fort. Razia Sultan was imprisoned in Qila Bathinda. In 1754, this Qila was conquered by Chief of Phulkia, Ala Singh. The fort has 32 small and 4 large burjs. Its main door is towards north-east with sharp and pointed rods on it.

Textbook Page No. 145

Activity 1

Have you ever seen any one of the above type of arches in any monument? If yes, where did you see it? You can also write something important about that monument if you remember.
Answer:
Do it yourself.

Question 2.
What method is used now-a- days to measure road distance?
Answer:
There are milestones fixed on road sides showing distances. Some big boards are fixed on the roads showing distances.

Textbook Page No. 146

Question 3.
What was the use of constructing the Sarai? Ask from your teacher nr some elder in your family.
Answer:
In. olden days, means of transport were not available and usually people have to walk long distances on foot or they used bullock- cart etc. It took so many days to cover the distance. People have to stay somewhere at nights, for their facilities Sarai was constructed.

Textbook Page No. 148

Question 4.
How many districts are in Punjab? Write the names of all districts with the help of your teacher.
Answer:

Textbook Page No. 149

Question 5.
Write the names of five historical buildings shown in the map and colour the districts in which these historical buildings are situated. Also write the names of these buildings. You can take the help of your teacher.
Answer:
Sarai Akbar (Sri Amritsar Sahib), Takhat-c-Akbari (Gurdaspur), Qila Mubarak (Bathinda), Kos Minar (Ludhiana).

Question 6.
Match the following :
1. Sarai Noor Mahal – (a) Sanghol
2. Takhat – i – Akbari – (b) Amanat Khan
3. Aam Khas Bagh – (c) Noor Mahal
4. Bodhi Stupa – (d) Kalannaur
5. Sarai Akbar – (e) Sirhind
Answer:
1. (c),
2. (d),
3. (e),
4. (a),
5. (b).

Question 7.
Mind Mapping :

Answer:

Question 8.
Which department of Punjab does take care of historical monuments?
Answer:
Archeology department.

Textbook Page No. 150

Question 9.
What kind of information do we get from a historical monument?
Answer:
We get the information about the architecture of those times, the material used for construction, who constructed it and when etc.

Question 10.
Which king of Delhi was the father of Razia?
Answer:
Iltutmish.

Question 11.
Where and why were Razia and her husband murdered?
Answer:
Razia’s brother Muiz-ud-Din Bahram Shah murdered Razia and her husband near Kaithal. It was done to get power.

PSEB 5th Class EVS Guide Glimpses of Past Important Questions and Answers

1. Tick the correct option :

(i) Daulat-e-khas was built by
(a) Jahangir ( )
(b) Shah Jahan ( )
(c) Altunia ( )
(d) Razia-Sultan ( )
Answer:
(b) Shah Jahan

(ii) Noor Mahal is a town near
(a) Ludhiana ( )
(b) Jalandhar ( )
(c) Amritsar ( )
(d) Sangroor ( )
Answer:
(b) Jalandhar

2. Answer in one/two lines :

Question 1.
Who constructed Hamam and Sarodkhana?
Answer:
Jahangir.

Question 2.
What is Kos Minar?
Answer:
These minars were constructed by Mughal kings after every mile to know the distance while travelling.

Question 3.
Who ordered to build sarai Noormahal?
Answer:
It was built with the order of Mallika Nooijahan wife of Jahangir.

3. Fill in the blanks :

(i) Nanakshahi bricks are also called …………………. bricks.
(ii) …………………. was jailed in Qua Mubarak.
(iii) …………………. started the constniction of Aam Khas Bhag.
(iv) Noor Mahal is a town near ………………….
(y) Kos Minar was c.onstructed by Mughal kings after ………………….
Answer:
(i) lahori,
(ii) Razia Sultan,
(iii) Babar,
(iv) Jalandhar
(v) every mile.

4. True/f alse :

(i) Qila Mubarak is in Ludhiana.
(ii) Nur Mahal is in Amritsar.
(iii) Archeology department takes care of historical monuments.
Answer:
(i) F,
(ii) F,
(iii) T.

5. Match the following column :

(A) – (B)
(i) Qila Mubarak – (a) Lahori brick
(ii) Nanakshahi brick – (b) Jahangir
(iii) Sheesh Mahal – (c) Malika Noorjahan
(iv) Sarai Noor Mahal – (d) Bathinda
Answer:
(i) (d)
(ii) (a)
(iii) (b)
(iv) (c)

6. Mind Map :

Answer:

7. Answer in five/six lines :

Question 1.
Write names of five heritage places and their districts.
Answer:

• Kachcha Quila – Fazilka
• They Gatti – Jalandhar
• Bodhi Stupa – Fatehgarh Sahib
• Kos Minar – Ludhiana
• Sarai Akabar – Shri Amritsar Sahib
• Qila Mubarak – Bathinda.

Question 2.
Write any four district names in map of Punjab.
Answer:

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Pranava ਪੜਨਾਂਵ Exercise Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Punjabi Grammar ਪੜਨਾਂਵ (1st Language)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੇਦ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਓ।
ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਦੀ ਜਗਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ , ਸਾਡਾ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਇਹ, ਉਹ, ਆਪ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੜਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ – ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ ਛੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ। . ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –
(ੳ) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਮੇਰਾ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਨੂੰ, ਸਾਡਾ, ਸਾਡੇ, ਸਾਡੀ, ਸਾਥੋਂ ਆਦਿ।
(ਆ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ “ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਡੀ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ, ਤੈਨੂੰ, ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੇਰਾ, ਤੇਰੇ ਆਦਿ।
(ਈ) ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਓ “ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਉਹ, ਇਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿ

2. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ‘ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਆ) ਮੈਂ ਆਪ ਉੱਥੇ ਗਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ‘ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਮੈਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ।

3. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਯੋਜਕ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ‘ਰਾਮ ਉਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ .
(ਅ) “ਉਹ ਲੋਕ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ’, ‘ਜੋ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

4. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਇੱਥੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਸਲੇਟ ਕਿਸ ਨੇ ਤੋੜੀ ਹੈ ?
(ਇ) ਕੌਣ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਕੀ’, ‘ਕਿਸ’ ਤੇ ‘ਕੌਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। 5. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਦਿਸਦੀ ਚੀਜ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਉਹ” ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
(ਆ) ਔਹ ਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਇ) ਅਹੁ ਕੁੱਝ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ “ਉਹ”, “ਔਹ, ਤੇ “ਅਹੁ’ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

6. ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ – ਜੋ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤਾਂ ਦੱਸੇ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ‘ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
(ਅ) ‘ਇੱਥੇ ਕਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਰਦੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।’
(ਇ) ਬਾਜੇ ਬੜੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸਾਰੇ, “ਕਈ, ‘ਕੁੱਝ ਅਤੇ ‘ਬਾਜੇ ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਸਭ’, ‘ਸਾਰੇ’, ‘ਅਨੇਕਾਂ’, ‘ਕਈ’, ‘ਸਰਬੱਤ’ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੜਨਾਂਵ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲਾਂ (‘) ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਦਾ ਹੀ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਪੜਨਾਂਵ ਦੋਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਏਗਾ। (ਇਕ – ਵਚਨ)
(ਆ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਉਣਗੇ। (ਬਹੁ – ਵਚਨ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ ਛੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ। . ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –
(ੳ) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਮੇਰਾ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਨੂੰ, ਸਾਡਾ, ਸਾਡੇ, ਸਾਡੀ, ਸਾਥੋਂ ਆਦਿ।
(ਆ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ “ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਡੀ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ, ਤੈਨੂੰ, ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੇਰਾ, ਤੇਰੇ ਆਦਿ।
(ਈ) ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਓ “ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਉਹ, ਇਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿ

2. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ‘ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਆ) ਮੈਂ ਆਪ ਉੱਥੇ ਗਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ‘ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਮੈਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ।

3. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਯੋਜਕ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ‘ਰਾਮ ਉਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ .
(ਅ) “ਉਹ ਲੋਕ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ’, ‘ਜੋ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

4. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਇੱਥੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਸਲੇਟ ਕਿਸ ਨੇ ਤੋੜੀ ਹੈ ?
(ਇ) ਕੌਣ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਕੀ’, ‘ਕਿਸ’ ਤੇ ‘ਕੌਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। 5. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਦਿਸਦੀ ਚੀਜ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਉਹ” ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
(ਆ) ਔਹ ਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਇ) ਅਹੁ ਕੁੱਝ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ “ਉਹ”, “ਔਹ, ਤੇ “ਅਹੁ’ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

6. ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ – ਜੋ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤਾਂ ਦੱਸੇ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ‘ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
(ਅ) ‘ਇੱਥੇ ਕਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਰਦੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।’
(ਇ) ਬਾਜੇ ਬੜੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸਾਰੇ, “ਕਈ, ‘ਕੁੱਝ ਅਤੇ ‘ਬਾਜੇ ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਸਭ’, ‘ਸਾਰੇ’, ‘ਅਨੇਕਾਂ’, ‘ਕਈ’, ‘ਸਰਬੱਤ’ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੜਨਾਂਵ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲਾਂ (‘) ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਦਾ ਹੀ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਪੜਨਾਂਵ ਦੋਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਏਗਾ। (ਇਕ – ਵਚਨ)
(ਆ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਉਣਗੇ। (ਬਹੁ – ਵਚਨ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ ਛੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ। . ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –
(ੳ) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਮੇਰਾ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਨੂੰ, ਸਾਡਾ, ਸਾਡੇ, ਸਾਡੀ, ਸਾਥੋਂ ਆਦਿ।
(ਆ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ “ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਡੀ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ, ਤੈਨੂੰ, ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੇਰਾ, ਤੇਰੇ ਆਦਿ।
(ਈ) ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਓ “ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਉਹ, ਇਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿ

2. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ‘ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਆ) ਮੈਂ ਆਪ ਉੱਥੇ ਗਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ‘ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਮੈਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ।

3. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਯੋਜਕ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ‘ਰਾਮ ਉਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ .
(ਅ) “ਉਹ ਲੋਕ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ’, ‘ਜੋ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

4. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਇੱਥੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਸਲੇਟ ਕਿਸ ਨੇ ਤੋੜੀ ਹੈ ?
(ਇ) ਕੌਣ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਕੀ’, ‘ਕਿਸ’ ਤੇ ‘ਕੌਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। 5. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਦਿਸਦੀ ਚੀਜ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਉਹ” ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
(ਆ) ਔਹ ਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਇ) ਅਹੁ ਕੁੱਝ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ “ਉਹ”, “ਔਹ, ਤੇ “ਅਹੁ’ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

6. ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ – ਜੋ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤਾਂ ਦੱਸੇ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ‘ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
(ਅ) ‘ਇੱਥੇ ਕਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਰਦੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।’
(ਇ) ਬਾਜੇ ਬੜੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸਾਰੇ, “ਕਈ, ‘ਕੁੱਝ ਅਤੇ ‘ਬਾਜੇ ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਸਭ’, ‘ਸਾਰੇ’, ‘ਅਨੇਕਾਂ’, ‘ਕਈ’, ‘ਸਰਬੱਤ’ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੜਨਾਂਵ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲਾਂ (‘) ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਦਾ ਹੀ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਪੜਨਾਂਵ ਦੋਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਏਗਾ। (ਇਕ – ਵਚਨ)
(ਆ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਉਣਗੇ। (ਬਹੁ – ਵਚਨ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ ਛੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ। . ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –
(ੳ) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਮੇਰਾ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਨੂੰ, ਸਾਡਾ, ਸਾਡੇ, ਸਾਡੀ, ਸਾਥੋਂ ਆਦਿ।
(ਆ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ “ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਡੀ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ, ਤੈਨੂੰ, ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੇਰਾ, ਤੇਰੇ ਆਦਿ।
(ਈ) ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਓ “ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਉਹ, ਇਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿ

2. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ‘ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਆ) ਮੈਂ ਆਪ ਉੱਥੇ ਗਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਕਰਤਾ ‘ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਆਪ’ ਪੜਨਾਂਵ ਮੈਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ “ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ।

3. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਯੋਜਕ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ‘ਰਾਮ ਉਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ .
(ਅ) “ਉਹ ਲੋਕ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ’, ‘ਜੋ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

4. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਇੱਥੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਸਲੇਟ ਕਿਸ ਨੇ ਤੋੜੀ ਹੈ ?
(ਇ) ਕੌਣ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਕੀ’, ‘ਕਿਸ’ ਤੇ ‘ਕੌਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। 5. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਦਿਸਦੀ ਚੀਜ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਉਹ” ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
(ਆ) ਔਹ ਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਇ) ਅਹੁ ਕੁੱਝ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ “ਉਹ”, “ਔਹ, ਤੇ “ਅਹੁ’ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

6. ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ – ਜੋ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤਾਂ ਦੱਸੇ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ‘ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।
(ਅ) ‘ਇੱਥੇ ਕਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਰਦੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।’
(ਇ) ਬਾਜੇ ਬੜੇ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸਾਰੇ, “ਕਈ, ‘ਕੁੱਝ ਅਤੇ ‘ਬਾਜੇ ਅਨਿਸਚਿਤ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਸਭ’, ‘ਸਾਰੇ’, ‘ਅਨੇਕਾਂ’, ‘ਕਈ’, ‘ਸਰਬੱਤ’ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੜਨਾਂਵ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲਾਂ (‘) ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਦਾ ਹੀ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਪੜਨਾਂਵ ਦੋਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਏਗਾ। (ਇਕ – ਵਚਨ)
(ਆ) ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਉਣਗੇ। (ਬਹੁ – ਵਚਨ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਲਿਖੋ

1. ਮੈਂ, ਅਸੀਂ
2. ਕਿਸ ਨੇ, ਕਿਹੜਾ
3. ਉਹ, ਇਹ
4. ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ
5. ਕੌਣ, ਕਿਹੜਾ
6. ਆਪ, ਆਪਸ
7. ਜੋ, ਸੋ
8. ਜਿਹੜੇ
9. ਕਈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ
10. ਅਹੁ, ਆਹ

ਉੱਤਰ :

1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
2. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
3. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
4. ਪੁਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
5. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
6. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
7. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
8. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
9. ਅਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ,
10. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੋ

1. ਮਿਰਚ, ਫੁੱਲ, ਦਿੱਲੀ, ਆਪ
2. ਕੌਣ, ਲੜਕੀ, ਕੱਪੜਾ, ਸਾਡੇ
3. ਜਲੰਧਰ, ਜਿਹੜਾ, ਮੈਂ, ਅਸੀਂ ,
4. ਕਿਸ ਨੇ, ਗੀਤ, ਵਿਸ਼ਾਲ, ਹੈ
5. ਘਰ, ਮੇਰਾ, ਉਹ, ਗਿਆ

ਉੱਤਰ :

1. ਆਪ,
2. ਕੌਣ, ਸਾਡੇ,
3. ਮੈਂ, ਜਿਹੜਾ, ਅਸੀਂ,
4. ਕਿਸਨੇ,
5. ਮੇਰਾ, ਉਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਖੋ

1. ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਬੜਾ ਬੇਈਮਾਨ ਹੈ।
2. ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।
3. ਕੌਣ – ਕੌਣ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸਨ।
4. ਕਈ ਲੋਕ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
5. ਜੋ ਕਰੇਗਾ ਸੋ ਭਰੇਗਾ।
6. ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ?
7. ਅਹਿ ਕਿਸ ਦਾ ਪੈੱਨ ਹੈ ?
8. ਗਰੀਬ ਨਾਲ ਕੋਈ – ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉੱਤਰ :

1. ਉਸ,
2. ਤੁਹਾਨੂੰ, ਆਪ,
3. ਕੌਣ – ਕੌਣ,
4. ਕਈ (ਨੋਟ – ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ !
5. ਜੋ, ਸੋ,
6. ਕੀ,
7. ਅਹਿ, ਕਿਸ,
8. ਕੋਈ – ਕੋਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ –
(ਉ) ਜਿਹੜੇ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ …………………………………… ਪੁਰਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(ਅ) ਜਿਸ ਪੁਰਖ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ …………………………………… ਪੁਰਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(ਈ) ਨਾਂਵ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ …………………………………… ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ …………………………………… ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੱਧਮ
(ਅ) ਅਨਯ
(ਈ) ਪੜਨਾਂਵ
(ਸ) ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀ (✓) ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ (✗) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ –
(ਉ) ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੁਰਖ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
(ਅ) ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ, ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸਣ, ਪੜਨਾਂਵ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
(ਈ) ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਦੀ ਥਾਂ ਆ ਕੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਪੜਨਾਂਵ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
(ਹ) ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਯੋਜਕ ਵਾਂਗ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਉਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਓ) (✓)
(ਅ) (✗)
(ਈ) (✓)
(ਸ) (✗)
(ਹ) (✗)

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Vacana ਵਚਨ Exercise Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Punjabi Grammar ਵਚਨ (1st Language)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਵਚਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਵਚਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਕਿਹੜੇ – ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਜਾਂ ਇਕ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਰੂਪ ਉਸ ਦਾ ਵਚਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਕਿਹੜੇ – ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਚਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ।
(ੳ) ਇਕ – ਵਚਨ – ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਰੂਪ ਕਿਸੇ ਇਕ ਚੀਜ਼, ਗੁਣ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਇਕ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ – ਸਧਾਰਨ ਤੇ ਸੰਬੰਧਕੀ। ਇਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹਨ
(ਉ) ਤੇਰਾ ਮੁੰਡਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ? (“ਮੁੰਡੇ ਇਕ – ਵਚਨ, ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ।
(ਅ) ਤੇਰੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ। (‘ਮੁੰਡੇ’ ਇਕ – ਵਚਨ ਸੰਬੰਧਕੀ ਰੂਪੀ।)
(ਈ) ਬਹੁ – ਵਚਨ – ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਰੂਪ ਇਕ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਗੁਣਾਂ ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਬਹੁ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਵੀ ਦੋ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ : ਸਧਾਰਨ ਤੇ ਸੰਬੰਧਕੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰੂਪ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹਨ –

(ੳ) ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਹਨ। (“ਮੁੰਡੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ, ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ।)
(ਅ) ਉਸ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ! (‘ਮੁੰਡਿਆਂ ਬਹੁ – ਵਚਨ, ਸੰਬੰਧਕੀ ਰੂਪ।)

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਦੇ ਦੋ ਦੋ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਸੰਬੰਧਕੀ। ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਕ ਦਾ, ਦੇ, ਦੀਆਂ, ਨੇ, ਲਈ, “ਖ਼ਾਤਰ, ਤੋਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਬੰਧਕੀ ਰੂਪ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਨੋਟ – ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਦੇ ਇਹੋ ਤਰੀਕੇ ਹੀ ਸਿਖਾਉਣੇ ਤੇ ਸਿੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਦੇ ਦੋ – ਦੋ ਰੂਪ ਹੀ ਲਿਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

ਹੇਠਾਂ ਦੇਖੋ ਵਚਨ ਬਦਲੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਿਯਮ
(ਉ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੰਨਾ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

ਕੁੱਝ ਕੰਨਾ ਅੰਤਕ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਇੱਕੋ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ –
ਇਕ – ਵਚਨ – ਬਹੁ – ਵਚਨ
ਇਕ ‘ਦਰਿਆ – ਦੋ ‘ਦਰਿਆ
ਇਕ ਭਰਾ – ਚਾਰ “ਭਰਾ”
ਇਕ ‘ਤਲਾ – ਪੰਜ ‘ਤਲਾ

ਪਰ ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਕੀ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਹਨ : ਦਰਿਆਵਾਂ, ਭਰਾਵਾਂ।

(ਅ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੰਨਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਮੁਕਤਾ, ਬਿਹਾਰੀ, ਔਕੜ, ਦੁਲੈਂਕੜ ਆਦਿ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ – ਵਚਨ ਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ –

(ਇ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੁਕਤਾ, ਕੰਨਾ, ਬਿਹਾਰੀ, ਔਂਕੜ, ਦੁਲੈਂਕੜ, ਦੁਲਾਵਾਂ, ਹੋੜਾ ਜਾਂ ਕਨੌੜਾ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ – ਵਚਨ ਤੇ ਬਹੁ – ਵਚਨ ਦਾ ਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੇ ਵਚਨ ਬਦਲੋ
ਘੋੜਾ, ਮੇਜ਼, ਧੀ, ਛਾਂ, ਵਸਤੂ, ਕਵਿਤਾ, ਲੇਖ, ਹਵਾ, ਬੋਰੀ, ਕਿਰਿਆ, ਘਰ, ਤੂੰ, ਤੇਰਾ, ‘ਮੈਂ, ਉਹ।
ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਚਨ ਬਦਲ ਕੇ ਵਾਕ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਲਿਖੋ

(ਉ) ਲੜਕਾ ਗੀਤ ਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਲੜਕੇ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।

(ਅ) ਪੰਛੀ ਅਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਛੀ ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਹਨ।

(ਇ) ਚਿੜੀ ਚੀਂ – ਚੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਚਿੜੀਆਂ ਚੀਂ – ਚੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਸ) ਤਕ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਪਈ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਹਨ।

(ਹ) ਕੁੜੀ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਕੁੜੀਆਂ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

(ਕ) ਸ਼ੇਰਨੀ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਫਿਰਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਪ) ਅੰਬ ਮਿੱਠਾ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਅੰਬ ਮਿੱਠੇ ਤੇ ਸੁਆਦੀ ਹਨ।

(ਗ) ਕਿਸਾਨ ਹਲ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿਸਾਨ ਹਲ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।

(ਘ) ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲ ਬੱਕਰੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਕੋਲ ਬੱਕਰੀਆਂ ਹਨ !

(ਬ) ਕੁੜੀ ਟੈਲੀਫੋਨ ‘ਤੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਕੁੜੀਆਂ ਟੈਲੀਫੋਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

(ਚ) ਚਿੱਟਾ ਘੋੜਾ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਚਿੱਟੇ ਘੋੜੇ ਦੌੜਦੇ ਹਨ।

(ਛ) ਉੱਚੀ ਇਮਾਰਤ ਦੂਰੋਂ ਦਿਸਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੂਰੋਂ ਦਿਸਦੀਆਂ ਹਨ।