Prasanna

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ MCQ Questions with Answers.

PSEB 7th Class Maths Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ MCQ Questions

1. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜੇਕਰ ਇਕ ਰੇਖਾ ਤਿੰਨ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟੇ, ਤਾਂ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸੋ ।
(a) 1
(b) 2
(c) 3
(d) 4.
ਉੱਤਰ:
(c) 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਕੋਲ
(a) ਦੋ ਸਿਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
(b) ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(c) ਕੋਈ ਸਿਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(d) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ:
(c) ਕੋਈ ਸਿਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
45° ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ ਹੈ
(a) 45°
(b) 135°
(c) 90°
(d) 180°.
ਉੱਤਰ:
(a) 45°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
100° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ ਹੈ :
(a) 80°
(b) 100°
(c) 90°
(d) 180°.
ਉੱਤਰ:
(a) 80°

2. ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜੇਕਰ ਦੋ ਕੋਣ ਪੂਰਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੋੜਫਲ ਦਾ ਮਾਪ …………… ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
90°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਜੇਕਰ ਦੋ ਕੋਣ ਸੰਪੂਰਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੋੜਫਲ ਦਾ ਮਾਪ ………….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
180°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਉਹ ਕੋਣ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੂਰਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ ………….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
45°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਉਹ ਕੋਣ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸੰਪੂਰਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ ………….. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
90°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਜੇਕਰ ਦੋ ਲਾਗਵੇਂ ਕੋਣ ਸੰਪੂਰਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ………. ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ:
ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ

3. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਦੋ ਨਿਊਨ ਕੋਣ ਪੂਰਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । (ਸਹੀ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਦੋ ਅਧਿਕ ਕੋਣ ਸੰਪੂਰਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । (ਸਹੀ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗ਼ਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਸਮਕੋਣ ਦਾ ਪੂਰਕ ਸਮਕੋਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਸਹੀ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗ਼ਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਲਾਗਵੇਂ ਕੋਣ ਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗ਼ਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਪੂਰਕ ਕੋਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਾਗਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । (ਸਹੀ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗ਼ਲਤ

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ Ex 5.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ Exercise 5.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੰਗਤ ਕੋਣ, ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ, ਇਕਾਂਤਰ ਬਾਹਰਲੇ ਕੋਣ, ਲਾਗਵੇਂ ਕੋਣ, ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ, ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣ ਅਤੇ ਰੇਖੀ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣੋ ।
(i) ∠3 ਅਤੇ ∠6
(ii) ∠3 ਅਤੇ ∠7
(iii) ∠2 ਅਤੇ ∠4
(iv) ∠2 ਅਤੇ ∠7
(v) ∠1 ਅਤੇ ∠8
(vi) ∠4 ਅਤੇ ∠6
(vii) ∠1 ਅਤੇ ∠5
(viii) ∠1 ਅਤੇ ∠4
(ix) ∠5 ਅਤੇ ∠7

ਹੱਲ :
(i) ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ
(ii) ਸੰਗਤ ਕੋਣ
(iii) ਲਾਗਵੇਂ ਕੋਣ
(iv) ਇਕਾਂਤਰ ਬਾਹਰਲੇ ਕੋਣ
(v) ਇਕਾਂਤਰ ਬਾਹਰਲੇ ਕੋਣ
(vi) ਇਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣ
(vii) ਸੰਗਤ ਕੋਣ
(viii) ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ
(ix) ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੱਸੋ :

(i) ਸੰਗਤ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ
(ii) ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ
(ii) ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ
(iv) ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ ।
ਹੱਲ :
(i) ∠1 ਅਤੇ ∠5, ∠2 ਅਤੇ ∠6,
∠3 ਅਤੇ ∠7, ∠4 ਅਤੇ ∠8.
(ii) ∠1 ਅਤੇ ∠7, ∠2 ਅਤੇ ∠8.
(iii) ∠1 ਅਤੇ ∠8, ∠2 ਅਤੇ ∠7.
(iv) ∠1 ਅਤੇ ∠3, ∠2 ਅਤੇ ∠4,
∠5 ਅਤੇ ∠7, ∠6 ਅਤੇ ∠8.

3. ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ, ਦਰਸਾਏ ਅਗਿਆਤ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)

ਉੱਤਰ:
l || m ਅਤੇ a ਇੱਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∠b = 80° ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ
∠a = ∠b ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ
∴ ∠a = 80° [∵ ∠b = 80°]
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ∠ c = 80° [ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ]
ਇਸ ਲਈ a = 80°, b = 80°, c = 80°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)

ਉੱਤਰ:
∠x° + 70°= 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
∴ ∠x = 180° – 70°
∠x = 110°
∠y = 70°. (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
AB || CD ਅਤੇ EF ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠z° = 70° [ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ]
ਇਸ ਲਈ x = 110°, y = 70° ਅਤੇ z = 70°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)

ਉੱਤਰ:
110° + a = 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
∴ a = 180° – 110° = 70°
b = a (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
∴ b = 70°
d = b. (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∴ d = 70°
b + c = 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
70° + c = 180°
∴ c = 180° – 70° = 110°
ਇਸ ਲਈ a = 70°, b = 70°, c = 110°, d = 70°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)

ਉੱਤਰ:
P + 75° = 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
∴ P = 180° – 75° = 105
R = P = 105 (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
Q = 75° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
AB || CD ਅਤੇ EE ਇਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
S = R (ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ)
∴ S = 105°
T = Q (ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ)
= 75°
ਹੁਣ U = T
= 75° (ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ)
V = S (ਇਕਾਂਤਰ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ)
= 105°
ਇਸ ਲਈ P = 105°, Q = 75°, R = 105°, S = 105°, T = 75°, U = 750, V = 1050

4. ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ l || m ਹੈ, ਤਾਂ 1 ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)

ਉੱਤਰ:
l || m ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ 2x + 3x = 180° [ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਸੰਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |]
ਜਾਂ 5x = 180°
x = \(\frac{180^{\circ}}{5}\) = 36°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)

ਉੱਤਰ:
a = 5x (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
ਕਿਉਂਕਿ l || m ਅਤੇ n ਇੱਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ 4x + 5x = 180° [ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਸੰਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |]

ਜਾਂ 9x = 180°
∴ x = \(\frac{180^{\circ}}{9}\)
x = 20°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)

ਉੱਤਰ:
a = x (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
ਹੁਣ l || m ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ a + 4x = 180° [ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਸੰਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |]

∴ a + 4x = 180°
ਜਾਂ x + 4x = 180°
ਜਾਂ 5x = 180°
ਜਾਂ x = \(\frac{180^{\circ}}{5}\) = 36°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)

ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ l ॥ m ਆ ਹੈ ਅਤੇ n ਇੱਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ । (ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਸੰਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।)
∴ 5x + 4x = 180°
ਜਾਂ 9x = 180°
x = \(\frac{180^{\circ}}{9}\) = 20°

5. ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਕੋਣਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਂਤਰ ਹਨ, ਤਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (a).
(i) ∠DGC
(ii) ∠DEF

ਉੱਤਰ:
(i) AB || DE ਅਤੇ BC ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠DGC = ∠ABC (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
= 65° (∵ ∠ABC = 65°)

(ii) ਕਿਉਂਕਿ BC ॥ EF ਅਤੇ DE ਇਕ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠DEF = ∠DGC (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
= 65° (∠DGC = 65°)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (b).
(i) ∠MNP
(ii) ∠RST

ਉੱਤਰ:
(i) ਕਿਉਂਕਿ MN || RS ਅਤੇ NP ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠MNP = ∠ROP ਸੰਗਤ ਕੋਣ
= 70° (∵ ∠RQP = 70°)

(ii) ਕਿਉਂਕਿ NP || ST ਅਤੇ RS ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠RST = ∠RQP (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
= 70° (∵ ∠RQP = 70°)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ AB || CD ਅਤੇ EF || GH ਹੈ ਤਾਂ ∠x ਅਤੇ ∠y ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ :
ਕਿਉਂਕਿ AB || CD ਅਤੇ EF ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠y = 65° (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
ਕਿਉਂਕਿ EF ॥ GH ਅਤੇ AB ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠x = 65° [ਅੰਦਰਲੇ ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ]
ਇਸ ਲਈ ∠x = 65° ਅਤੇ ∠y = 65°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ PQ ⊥ RS ਹੈ ਤਾਂ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ :
ਮੰਨ ਲਓ O, PQ ਅਤੇ RS ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਹੁਣ PQ ਅਤੇ MN ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ O ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।
∴ ∠POM = ∠NOQ (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
= 3x° (∵ ∠NOQ = 3x°)
ਹੁਣ, ∠POS = 90°
∴ ∠POM + ∠MOS= 90°
6x° + 3x° = 90°
9x° = 90°
x = 10°

8. ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ l || m ਹੈ ਜਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
ਇੱਥੇ 123° +47° = 170°
ਪਰ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
∴ l, m ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਇੱਥੇ, 127° + 53° = 180°
∴ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ
ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ , ਅ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).

ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 80° + 80° = 160°
ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਤਿਰਛੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਇੱਕੋ ਪਾਸੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ l, m ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).

ਉੱਤਰ:
115° ਅਤੇ 65° ਸੰਗਤ ਕੋਣ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ l, m ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

9. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ …….. ਹੈ :
(a) 130°, 50°
(b) 35°, 55°
(c) 25°, 75°
(d) 27°, 53°.
ਉੱਤਰ:
(b) 35°, 55°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ………..
(a) 55°, 1150
(b) 65°, 125°
(c) 47°, 133°
(d) 40°, 50°
ਉੱਤਰ:
(b) 65°, 125°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਜੇਕਰ ਰੇਖੀ ਜੋੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਣ ਨਿਊਨ ਕੋਣ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਸਰਾ ਕੋਣ ………. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(a) ਨਿਊਨ ਕੋਣ
(b) ਅਧਿਕ ਕੋਣ
(c) ਸਮਕੋਣ
(d) ਸਰਲ ਕੋਣ
ਉੱਤਰ:
(b) ਅਧਿਕ ਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ l || m ਹੈ, ਤਾਂ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

(a) 50°
(b) 60°
(c) 70°
(d) 45°
ਉੱਤਰ:
(a) 50°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ l ॥ m ਹੋਵੇ, ਤਾਂ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

(a) 75°
(b) 95°
(c) 105°
(d) 115°
ਉੱਤਰ:
(c) 105°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, x ਦਾ ਉਹ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ l || m ਹੋ ਜਾਵੇ ।

(a) 20
(b) 30
(c) 60
(d) 80.
ਉੱਤਰ:
(a) 20

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ Ex 5.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 5 ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੋਣ Exercise 5.1

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਊਨ ਕੋਣ, ਅਧਿਕ ਕੋਣ, ਸਮਕੋਣ ਜਾਂ ਰਿਫਲੈਕਸ ਕੋਣ ਦੱਸੋ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)

ਉੱਤਰ:
ਸਮਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)

ਉੱਤਰ:
ਅਧਿਕ ਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)

ਉੱਤਰ:
ਸਰਲ ਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)

ਉੱਤਰ:
ਰਿਫਲੈਕਸ ਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)

ਉੱਤਰ:
ਅਧਿਕ ਕੋਣ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi)

ਉੱਤਰ:
ਨਿਊਨ ਕੋਣ

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਪੂਰਕ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
53°
ਉੱਤਰ:
53° ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (90° – 53°) = 37°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
90°
ਉੱਤਰ:
90° ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (90° – 90°) = 0°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
85°
ਉੱਤਰ:
85° ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (90° – 85°) = 5°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਸਮਕੋਣ ਦਾ \(\frac{4}{9}\)
ਉੱਤਰ:
ਸਮਕੋਣ ਦੇ \(\frac{4}{9}\) ਦਾ ਪੂਰਕ
ਇਸ ਲਈ 40° ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ = (90° – 40°) = 50°
[∵ ਸਮਕੋਣ ਦਾ \(\frac{4}{9}\)
= \(\frac{4}{9}\) × 90° = 40°]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
0°
ਉੱਤਰ:
0° ਦਾ ਪੁਰਕ ਕੋਣ = (90° – 0°) = 99°.

3. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
55°
ਉੱਤਰ:
55° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (180° – 55°) = 125°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
105°
ਉੱਤਰ:
105° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (180° – 105°) = 75°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
100°
ਉੱਤਰ:
100° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ
= (180° – 100°) = 80°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਸਮਕੋਣ ਦਾ \(\frac{2}{3}\)
ਉੱਤਰ:
ਸਮਕੋਣ ਦਾ \(\frac{2}{3}\)
= \(\frac{2}{3}\) × 90° = 60.
∴ 60° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ
= ( 180° – 60°) = 120°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
270° ਦਾ \(\frac{1}{3}\)
ਉੱਤਰ:
270 ਦਾ \(\frac{1}{3}\) = \(\frac{1}{3}\) × 270° = 90°
ਇਸ ਲਈ 90° ਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ – ( 180° – 90°) = 90°

4. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਜਾਂ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੱਸੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
65° ਅਤੇ 15°
ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 65° + 115° = 180°.
∴ ਇਹ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
112° ਅਤੇ 68°
ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 112° + 68° = 180°
∴ ਇਹ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
63° ਅਤੇ 27°
ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 63° + 27° = 90°
∴ ਇਹ ਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
45° ਅਤੇ 45°
ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 45° + 45° = 90°
∴ ਇਹ ਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
130° ਅਤੇ 50°
ਉੱਤਰ:
ਕਿਉਂਕਿ 130° + 50° = 180°.
∴ ਇਹ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦੋ ਪੂਰਕ ਕੋਣ 4 : 5 ਵਿਚ ਹਨ, ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ = 4 : 5
ਮੰਨ ਲਓ ਪੂਰਕ ਕੋਣ 4x ਅਤੇ 5x ਹਨ ।
ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 90°
∴ 4x + 3x = 90°
9x = 90°
x = 10
∴ ਪਹਿਲਾ ਕੋਣ = 4x = 4 × 10° = 40°.
ਦੂਜਾ ਕੋਣ = 5x = 4 × 10° = 50°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ 5 : 13 ਵਿਚ ਹਨ, ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ = 5 : 13
ਮੰਨ ਲਓ 5x ਅਤੇ 13x ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ ਹਨ
ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 180°
∴ 5x + 13x = 180°
18x = 180°
x = 10°
∴ ਪਹਿਲਾ ਕੋਣ = 5x = 5 × 10° = 50°.
ਦੂਜਾ ਕੋਣ = 13x = 13 × 10° = 130°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉਹ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੂਰਕ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ।
ਹੱਲ :
ਮੰਨ ਲਓ ਇੱਕ ਕੋਣ = x
ਇਸ ਲਈ ਕੋਣ ਦਾ ਪੂਰਕ ਕੋਣ = 90° – x
ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਣ ਆਪਣੇ ਪੂਰਕ ਕੋਣ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ।
∴ x = 90° – x
ਜਾਂ x + x = 90°
ਜਾਂ 2x = 90°
ਜਾਂ x = \(\frac{90^{\circ}}{2}\)
ਜਾਂ x = 450
ਇਸ ਲਈ 45° ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੋਣ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਹ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ।
ਹੱਲ :
ਮੰਨ ਲਓ ਇੱਕ ਕੋਣ x ਹੈ ।
ਇਸਦਾ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ = 180° – x
ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਣ ਸੰਪੂਰਕ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ।
∴ x = 180° – x
ਜਾਂ x + x = 180°
ਜਾਂ 2x = 180°
x = 90°
ਇਸ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਕੋਣ 90° ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, AOB ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਹੈ, ∠AOC ਦਾ ਮਾਪ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ :
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ AOB ਇਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∠AOC ਦਾ ਮਾਪ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
∴ ∠AOB = 180°
∴ ∠AOC + ∠BOC = 180°
ਜਾਂ ∠AOC + 50° = 180°
[∵ ∠BOC = 50° (ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ)]
∴ ∠AOC = 180° – 50°
= 130°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, MON ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਹੈ । ਪਤਾ ਕਰੋ ।
(i) ∠MOP
(ii) ∠NOP

ਹੱਲ :
ਕਿਉਂਕਿ MON ਇਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠MON = 180°
∴ ∠MOP + ∠NOP = 180°
[∵∠MOP = x + 20°
∠NOP = x + 40°]
ਜਾਂ 2x + 60° = 180°
ਜਾਂ 2x = 180° – 60°
ਜਾਂ 2x = 120°
ਜਾਂ x = \(\frac{120^{\circ}}{2}\) = 60°
(i) ∠MOP = x + 20° = 60° + 20° = 80°
(ii) ∠NOP = x + 40° = 60° + 40°
= 100° ਉੱਤਰ

11. ਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ x, y ਅਤੇ z ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
ਪਹਿਲੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ
x = 100° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
y = 80° ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਦੂਜੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ
∠ = 60° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∠y + 60°= 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
ਜਾਂ y = 180° – 60° = 120°
x = y (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
= 120°

12. ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ x, y, z ਅਤੇ p ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
ਪਹਿਲੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ
45° + x + 35°= 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
ਜਾਂ x + 80° = 180°
ਜਾਂ x = 180° – 80°
ਜਾਂ x = 100°
y = 45° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 45° + ∠ = 180° (ਰੇਖਾ ਜੋੜਾ)
∴ ∠ = 180° – 450
= 135°
ਇਸ ਲਈ = 100°, y = 45°, ∠ = 135°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਚਿੱਤਰ (ii) ਵਿੱਚ
p + 65° + 55° = 180° (ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ)
p + 120° = 180°
∴ p = 60°
x = 55° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∠ = P
y = 60° (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
ਇਸ ਲਈ x = 55°, y = 65°, ∠ = 60°,
p = 60°

13. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਜੇਕਰ ਦੋ ਕੋਣ ਪੂਰਕ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ …………. ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(a) 180°
(b) 90°
(c) 360°
(d) ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ:
(b) 90°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਦੋ ਕੋਣਾਂ ਨੂੰ ………… ਕੋਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੋਵੇ ।
(a) ਸੰਪੂਰਕ
(b) ਪੂਰਕ
(c) ਸਮਕੋਣ
(d) ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ:
(a) ਸੰਪੂਰਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਜੇਕਰ ਦੋ ਲਾਗਵੇਂ ਕੋਣ ਸੰਪੂਰਕ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ………….. ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
(a) ਸਮਕੋਣ
b) ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ
(c) ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ
(d) ਸੰਗਤ ਕੋਣ ।
ਉੱਤਰ:
(c) ਰੇਖੀ ਜੋੜਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਜੇਕਰ ਦੋ ਰੇਖਾਵਾਂ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ‘ ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ……… ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(a) ਬਰਾਬਰ
(b) ਸਿਫਰ
(c) 90°
(d) ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ:
(a) ਬਰਾਬਰ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 7 ਰੂਪਨਗਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 7 ਰੂਪਨਗਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਰੂਪਨਗਰ Textbook Questions and Answers

ਰੂਪਨਗਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ? ਇਸ ਦਾ ਵਰਤਮਾਨ ਨਾਂ ਕਦੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਸੀ ਇਸਦਾ ਵਰਤਮਾਨ ਨਾਂ 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ

(ਅ) ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹੜੇ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਸ ਦਰਿਆ ਵਿਚੋਂ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਅਤੇ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ ਨਹਿਰਾਂ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਂਝ ਗਲ ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਤੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਭਾਖੜਾ ਨਹਿਰ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਹੀ ਲੰਘਦੀ ਹੈ।

(ਈ) ਰੂਪਨਗਰ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦਰਿਆ ਇਕ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਪਰ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸਥਾਨ ਕੁਦਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ।

(ਸ) ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਨਜੋਦੜੋ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਕੇ, ਬਰਤਨ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਹੈ।

(ਹ) ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੰਧੀ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਰੋਪੜ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ 1831 ਵਿਚ ਦਰਿਆ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਈ। ਇਸ ਸੰਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਹੱਦ ਮੰਨ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਧੀ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

(ਕ) ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸੜਕੀ ਅਤੇ ਰੇਲ-ਮਾਰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਸੜਕੀ ਆਵਾਜਾਈ ਰਾਹੀਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਜਲੰਧਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਡਲਹੌਜ਼ੀ, ਕੁੱਲੂ – ਮਨਾਲੀ, ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ, ਨੈਣਾ ਦੇਵੀ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਮੋਰਿੰਡਾ, ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ, ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਥਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਨਾਲ ਰੇਲ – ਮਾਰਗ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

(ਖ) ਰੂਪਨਗਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਪੈਰਾ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਸੀ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਇਸ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ ਨਹਿਰ ਕੱਢੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਨਜੋਦੜੋ ਸਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਕੇ, ਬਰਤਨ ਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ ਨੇ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ।

ਇਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਵਿਖੇ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। 1831 ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਹੀ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਕ ਤਾਪ ਬਿਜਲੀ – ਘਰ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਪੁਆਧੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵੀ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਹੈੱਡ ਵਰਕਸ : ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੋਂ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਲਾ ਕੇ ਕੋਈ ਨਹਿਰ ਕੱਢੀ ਗਈ ਹੋਵੇ
• ਸੰਧੀ : ਸਮਝੌਤਾ, ਸੁਨਾਮਾ
• ਸਮੇਲ : ਚੰਗਾ ਮੇਲ, ਸੁਜੋੜ
• ਭੂਮੀ : ਧਰਤੀ, ਜ਼ਮੀਨ
• ਸਿਫ਼ਤਾਂ : ਗੁਣ, ਵਡਿਆਈ, ਉਸਤਤ, ਸ਼ਲਾਘਾ
• ਵਾਹਨ : ਸਵਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਗੱਡੀ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਜੋੜ-ਮੇਲਾ, ਮੁਹਾਂਦਰਾ, ਨੁੱਕ ਬਣਨੀ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ, ਫ਼ਾਸਲਾ, ਚਿੰਨ, ਵਹੀਰਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ
ਉੱਤਰ :

1. ਜੋੜ – ਮੇਲਾ (ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ) – – ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੋਲੇ – ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਜੋੜ – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੋਟਰਾਂ – ਗੱਡੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
2. ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਸ਼ਕਲ – ਸੂਰਤ, ਰੂਪ – ਰੇਖਾ) – ਨਵੀਆਂ ਉਸਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ !
3. ਠੁਕ ਬਣਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਨਾ) – ਚੋਰਾਂ – ਡਾਕੂਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਦਲੇਰੀ ਭਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਕੇ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਐੱਸ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਚੰਗੀ ਠੁਕ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ।
4. ਸੈਰ – ਸਪਾਟਾ (ਘੁੰਮਣ – ਫਿਰਨ – ਅਸੀਂ ਸੈਰ – ਸਪਾਟਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।
5. ਫ਼ਾਸਲਾ (ਦੂਰੀ) – ਫਗਵਾੜਾ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਉੱਤੇ ਹੈ।
6. ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਛਣ, ਸੰਕੇਤ, ਰੂਪ) – ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਕਵੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ।
7. ਵਹੀਰਾਂ (ਸਫ਼ਰ ਉੱਤੇ ਤੁਰੀ ਭੀੜ) – ਹੋਲੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਲੋਕ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਕੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
8. ਸ਼ਰਧਾਲੂ (ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ! 9. ਵਸਨੀਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ) – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਵਿਆਕਰਨ : ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ- ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਕੌਣ, ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ, ਜੋ ਆਦਿ।

ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਛੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ :

• ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਅਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ

1 ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਮੈਂ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ।

ਪੁਰਖ-ਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :
(ਉ) ਉੱਤਮਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ
(ਅ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ
(ੲ) ਅੰਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ

(ੳ) ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ : ਜਿਹੜਾ ਪੁਰਖ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਮੈਂ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਡਾ ਆਦਿ।
(ਅ) ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ : ਜਿਸ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੇਰਾ, ਤੁਹਾਡਾ ਆਦਿ।
(ੲ) ਅੰਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ : ਜਿਹੜੇ ਪੁਰਖ ਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਉਹ, ਉਹਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਆਦਿ।

4. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ, ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਪੁਰਖ ਦੇ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੇ :

(ੳ) “ਤੂੰ ਸੁਣਦਾ ਨੀ, ਬੀਰ , ਭੈਣ ਨੇ ਮੇਰੇ ਮੋਢੇ ਨੂੰ ਹਲੂਣ ਕੇ ਆਖਿਆ।
(ਅ) “ਇਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਊ ?” “ਹੋਰ ਕੀ ? ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
(ੲ) “ਤਾਂ ਫਿਰ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਮਿੰਟ ਸਹਿਮ ਕੇ ਖਲੋਤੇ ਰਹੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਤੂੰ – ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ।
(ਅ) ਇਹ – ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ; ਆਪਾਂ – ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ ; ਉਸ – ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ।
(ਇ) ਕੀ – ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ , ਅਸੀਂ – ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ।
(ਸ) ਤੂੰ – ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ ; ਮੈਨੂੰ – ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ।

ਤੁਹਾਡਾ ਪਿੰਡ/ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ? ਉਸ ਸੰਬੰਧੀ ਦਸ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਬੇਗਮਪੁਰ ਜੰਡਿਆਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਭੋਗਪੁਰ – ਬੁਲੋਵਾਲ ਸੜਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।

ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 400 ਤੇ ਅਬਾਦੀ ਲਗਪਗ ਡੇਢ ਹਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਤੇ ਫਿਰਨੀ ਪੱਕੀ ਹੈ।

ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ – ਲਿਖੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤੀ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮ – ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦੋ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹਨ। ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਪੀਰ ਬਾਬਾ ਅਮਾਨਤ ਖਾਂ ਜੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਲਾ – ਦੁਆਲਾ ਹਰਾ – ਭਰਾ ਹੈ। ਦੂਰ ਉੱਤਰ : ਪੂਰਬ ਵਲ ਸ਼ਿਵਾਲਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਮਨ ਮੋਂਹਦੇ ਹਨ ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਰੂਪਨਗਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
‘ਰੂਪਨਗਰ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਸੀ। 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਰੂਪਨਗਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਇਸ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਕੱਢੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਨਹਿਰ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ। ਨੰਗਲ – ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਤੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਭਾਖੜਾ ਨਹਿਰ ਵੀ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਨਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਣ ਲਈ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦਰਿਆ ਇਕ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਕੁਦਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ 1 ਇਸ ਦੀ ਇਸ ਸੁੰਦਰਤਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਰੂਪਨਗਰ ਬੜਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਹੈ।

ਰੂਪਨਗਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤੀ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਮਹੱਤਤਾ ਭਰਿਆ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਨਜੋਦੜੋ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਕੇ, ਬਰਤਨ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਵਰਤਮਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਰੂਪਨਗਰ ਦੋ ਹੀ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿੱਥੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ ਨੇ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਸੇਨ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਆਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਦੋ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ‘ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਦੇ ਭੱਠੇ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਇਸ ਸਮੇਂ ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

1831 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਪਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾਉਣਾ ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਹੱਦ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਤੀਕ ਮੰਨਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸੰਧੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ! ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਏ ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਸੰਧੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁਨਰ – ਗਠਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੂਪ ਨਗਰ (ਰੋਪੜ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਬਾਲਾ ਦੀ ਇਕ ਤਹਿਸੀਲ ਸੀ।

ਰੂਪਨਗਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਬਣੇ ਜੰਦਰੇ ‘ਰੋਪੜੀ ਤਾਲੇ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਤਾਪ ਬਿਜਲੀ – ਘਰ ਅਤੇ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਲੱਗੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਅਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਇਹ ਇਕ ਉੱਨਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਸਟੇਡੀਅਮ ਹੈ।

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਜਲੰਧਰ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਪਠਾਨਕੋਟ ਤੇ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਲੂ – ਮਨਾਲੀ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਵੀ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਹੋਲਾ – ਮਹੱਲਾ ਦੇ ਜੋੜ – ਮੇਲੇ ਸਮੇਂ ਰੂਪਨਗਰ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਮੋਟਰਾਂ – ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਵਾਹਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮੋਰਿੰਡਾ, ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ, ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਆਦਿ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਰੂਪਨਗਰ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਦੀ ਤਿਕੋਣ ਵਿਚ ਹੀ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਸਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਵੀਆਂ ਉਸਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਲਾ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦਫ਼ਤਰ ਬਣ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਖੂਬ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਰੂਪਨਗਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ – ਦੁਆਬੀ, ਮਲਵਈ, ਪੁਆਧੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਲੂੰਹਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਇੱਥੋਂ ਕੇਵਲ 42 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ।

ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਰੂਪਨਗਰ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਉਤਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਪੁਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਈਦਾ ਹੈ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਭਾਗ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਰਗਾ ਹੀ ਤੰਗ ਗਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਭੀੜਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਬ੍ਰਿਜ ਲਾਲ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਵਰੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਪ੍ਰੋ: ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕਦੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇ। ਵਿਅੰਗਕਾਰ ਭੂਸ਼ਣ ਧਿਆਨਪੁਰੀ ਵੀ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਰਹੇ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ,

1. ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਸੀ। 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਤੋਂ ਰੁਪਨਗਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਇਸ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ ਵੀ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਵਹਿਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਹਿਰ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਹੈ। .

ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੰਗਲ, ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਤੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਭਾਖੜਾ ਨਹਿਰ ਵੀ ਰੂਪਨਗਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਰੂਪਨਗਰ ਵਿਖੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਣ ਲਈ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਕੁਦਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਂ ‘ਰੂਪਨਗਰ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਕਾਰਨ ਬੜਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਲੇਖ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਹੜੀ
(ਆ) ਗੱਗੂ,
(ਈ) ਰੂਪਨਗਰ
(ਸ) ਦਲੇਰੀ।
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪਨਗਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਲੇਖ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪ੍ਰੋ: ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ
(ਅ) ਪ੍ਰੋ: ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ
(ਈ) ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲ
(ਸ) ਡਾ: ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਡਾ: ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਆ) ਰੋਪੜ
(ਈ) ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ
(ਸ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰੋਪੜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਰਾਜਮਹਲ ਪਹਾੜੀਆਂ
(ਅ) ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ
(ਇ) ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ
(ਸ) ਤ੍ਰਿਕੁਟ ਪਹਾੜੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਹੜਾ ਦਰਿਆ ਰੂਪਨਗਰ ਕੋਲੋਂ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਤਲੁਜ
(ਅ) ਗੰਗਾ
(ਈ) ਜਮੁਨਾ
(ਸ) ਨੀਲ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਤਲੁਜ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਢੁੱਕਵਾਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਉਦਯੋਗ
(ਅੇ) ਸੁੰਦਰਤਾ
(ਈ) ਸੜਕਾਂ
(ਸ) ਵਿੱਦਿਅਕ ਪੱਖੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅੇ) ਸੁੰਦਰਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰੋਪੜ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲਣ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੌਣ ਸਨ ?
(ੳ) ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ
(ਈ) ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੈੱਡਵਰਕਸ ਕਿੱਥੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਤਲੁਜ ‘ਤੇ
(ਅ) ਰਾਵੀ ‘ਤੇ
(ਈ) ਜਿਹਲਮ ’ਤੇ
(ਸ) ਸਿੰਧ ’ਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਤਲੁਜ ‘ਤੇ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਥਾਂ ਕਿੱਥੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
(ਉ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ
(ਅ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ
(ਇ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ
(ਸ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਉੱਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਉੱਤੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਕਿਸ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਝੀਲ ਵਾਂਗ
(ਅ) ਨਹਿਰ ਵਾਂਗ
(ਈ) ਤਲਾਅ ਵਾਂਗ
(ਸ) ਟੋਭੇ ਵਾਂਗ।
ਉੱਤਰ :
ਉ ਝੀਲ ਵਾਂਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂ ਰੋਪੜ ਤੋਂ ਰੂਪਨਗਰ ਕਦੋਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ?
(ਉ) 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਈਸਵੀ
(ਅ) 17 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਈਸਵੀ
(ਈ) 18 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਈਸਵੀ
(ਸ) 21 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਈਸਵੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 16 ਨਵੰਬਰ, 1976 ਈਸਵੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਖੋਜ
(ਅ) ਮਾਘ
(ਈ) ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ
(ਸ) ਰੂਪਨਗਰ/ਰੋਪੜ/ਨਵੰਬਰ/ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ/ਪੰਜਾਬ/ਸ਼ਿਵਾਲਕ/ਸਤਲੁਜ/ਸਰਹਿੰਦ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ/ਦੁਆਬਾ/ਨੰਗਲਭਾਖ਼ੜਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰੂਪਨਗਰ/ਰੋਪੜ/ਨਵੰਬਰ/ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ/ਪੰਜਾਬ/ਸ਼ਿਵਾਲਕ/ਸਤਲੁਜ ਸਰਹਿੰਦ/ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ/ਦੁਆਬਾ ਨੰਗਲ/ਭਾਖੜਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਦਰਿਆ/ਝੀਲ/ਸ਼ਹਿਰ/ਪੈਸਾ/ਦ੍ਰਿਸ਼ਡੈਮ/ਨਹਿਰ/ਕਿਨਾਰੇ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ੳ) ਆਮ ਨਾਂਵ
(ਅ) ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ
(ਈ) ਵਸਤਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
(ਸ) ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਆਮ ਨਾਂਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸੁੰਦਰਤਾ
(ਅ) ਕੁਦਰਤੀ
(ਈ) ਆਰੰਭ
(ਸ) ਢੁੱਕਵਾਂ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੁੰਦਰਤਾ।

2. ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੂਪਨਗਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਅਬਾਦੀ ਪੱਖੋਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਵੱਡਾ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਵੇਖੋ। ਇੱਥੇ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਕੇ, ਬਰਤਨ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ। ਵਰਤਮਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਰੂਪਨਗਰ ਦੋ ਹੀ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਲੇ ਹਨ।

ਉਂਝ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ ਨੇ ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਸੇਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰ ਜੀ ਤੱਕ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ – ਛੂਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਣ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰੂਪਨਗਰ ਤੋਂ ਦੋ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ‘ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਦੇ ਭੱਠੇ ਉੱਤੇ ਵਿਸਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ‘ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਰੂਪਨਗਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਫ਼ਾਸਲਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਹੀ ਭਾਗ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
(ਅ) ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ
(ਈ) ਡਾ: ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ ਕਲੇਰ
(ਸ) ਡਾ: ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਡਾ: ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੋਮਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਵੀਹ
(ਅ) ਬਾਈ
(ਈ) ਚੌਵੀ
(ਸ) ਤੀਹ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬਾਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੂਪਨਗਰ ਕਿਵੇਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਬਹੁਤੀ ਆਬਾਦੀ ਕਰਕੇ
(ਅ) ਬਹੁਤੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਈ) ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਤੇ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਰਕੇ
(ਸ) ਬਹੁਤੇ ਪੜ੍ਹੇ – ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਤੇ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਕਰਕੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰੂਪਨਗਰ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਕੇ, ਬਰਤਨ ਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ?
(ੳ) ਮੈਸੋਪੋਟਾਮੀਆ,
(ਅ) ਰੋਮ
(ਈ) ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ
(ਸ) ਮਿਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰੂਪਨਗਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਹੜੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਲੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਮਨੀਮਾਜਰਾ
(ਅ) ਕੁਰਾਲੀ
(ਈ) ਮੁਹਾਲੀ
(ਸ) ਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰੂਪਨਗਰ ਕਿਹੜੇ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਰਾਜਾ ਰਾਮ
(ਅ) ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ
(ਈ) ਰਾਜਾ ਅਨੰਗਪਾਲ
(ਸ) ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰੂਪਨਗਰ ਕਿਸ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ
(ਅ) ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ
(ਈ) ਬਾਰਵੀਂ ਸਦੀ
(ਸ) ਤੇਰਵੀਂ ਸਦੀ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਗਿਆਰਵੀਂ ਸਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ ਨੇ ਰੂਪਨਗਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ?
(ੳ) ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਸੇਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ
(ਅ) ਧੀ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ
(ਈ) ਜਵਾਈ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ
(ਸ) ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰੂਪ ਸੇਨ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਤਕ ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਹੇ ?
(ਉ) ਰੂਪਨਗਰ
(ਅ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਈ) ਮੁਹਾਲੀ
(ਸ) ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲਾ ਛੱਡਣ ਮਗਰੋਂ ਕਿੱਥੇ ਵਿਸਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ
(ਅ) ਰੂਪਨਗਰ
(ਇ) ਮੁਹਾਲੀ
(ਸ) ਕੁਰਾਲੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ।
(ਅ) ਗਰਨਾ ਸਾਹਿਬ
(ਈ) ਟਾਹਲੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ
(ਸ) ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਰਨ ਦਿਓ
(ੳ) ਪੰਜਾਬ/ਰੂਪਨਗਰ/ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ/ਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ)/ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ/ਰੂਪ ਸੇਨਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ/ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ/ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ/ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ।
(ਆ) ਪਿੰਡ
(ਈ) ਸਥਾਨ
(ਸ) ਫ਼ਾਸਲਾ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ/ਰੂਪਨਗਰ/ਹੜੱਪਾ ਤੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋਸੰਘੋਲ (ਉੱਚਾ ਪਿੰਡ/ਰਾਜਾ ਰੋਕੇਸ਼ਰ/ਰੂਪ ਸੇਨ/ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ/ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ/ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ/ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ/ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਣ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬਾਈ/ਇਸ/ਵੱਡਾ/ਉੱਚਾ/ਰਾਜਾ/ਛੇਵੇਂ ਦਸਵੇਂ ਦੋ
(ਅ) ਯਾਦ
(ਬ) ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
(ਸ) ਸਥਾਨ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬਾਈ/ਇਸ ਵੱਡਾ/ਉੱਚਾ/ਰਾਜਾ ਛੇਵੇਂ ਦਸਵੇਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਰਹੇ ਹਨਰਹਿ ਗਿਆ
(ਅ) ਹੈ।
(ਈ) ਕਰਾਂਗੇ
(ਸ) ਰੱਖਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਹੇ ਹਨਰਹਿ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸੱਭਿਅਤਾ
(ਆ) ਪਹਿਲਾਂ
(ਈ) ਪਾਠ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ/ਅਸੀਂ/ਇਸ/ਇਹ/ਉਸ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ/ਅਸੀਂ ਇਸ/ਇਹ/ਉਸ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਸਿੱਖਾਂ
(ਅ) ਸੰਘੋਲ
(ਈ) ਹੜੱਪਾ
(ਸ) ਹਨ/ਹੈਕਰਾਂਗੇ/ਵੇਖੋ/ਹੋਈਆਂ/ਮਿਲੇ ਹਨ/ਰੱਖਿਆ/ਰਹੇ ਹਨਹੋਈ/ਕੀਤਾ ਸੀ/ਰਹਿ ਗਿਆ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹਨ/ਹੈ/ਕਰਾਂਗੇ/ਵੇਖੋ/ਹੋਈਆਂ/ਮਿਲੇ ਹਨ/ਰੱਖਿਆ/ਰਹੇ ਹਨ ਹੋਈ/ਕੀਤਾ ਸੀ/ਰਹਿ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਰਾਜਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ :
(ਉ) ਰਾਜੀ
(ਅ) ਰਾਣੀ ਰਾਨੀ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਣੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰਾਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਬਾਈ/ਛੇਵੇਂ/ਦਸਵੇਂ
(ਅ) ਆਪਦੇ
(ਈ) ਪੁਰਾਣੀ
(ਸ) ਵੱਡਾ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਬਾਈ/ਛੇਵੇਂ/ਦਸਵੇਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
‘ਕਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ –
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
(ਹ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਹ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ।


ਉੱਤਰ :

3. 1831 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ ਇਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਦੀ ਹੱਦ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਤੀਕ ਮੰਨਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਸੰਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਆਏ ਯਾਤਰੂ ਸੰਧੀ ਵਾਲੀ ਯਾਦਗਾਰ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰੋਪੜ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਬਾਲਾ ਦੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਸੀ। ਫਿਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਪਿੱਛੋਂ ਅੰਬਾਲਾ ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਭਾਗ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਰੂਪਨਗਰ ਪੂਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੂਪਨਗਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਨਰਲ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ
(ਅੇ) ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ
(ਈ) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
(ਸ) ਲਾਰਡ ਹੈਨਰੀ ਹਾਰਡਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?
(ਉ) 1830
(ਅ) 1831
(ੲ) 1832
(ਸ) 1833.
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 1831

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸੰਧੀ ਕਿਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਈ ?
(ਉ) ਸਤਲੁਜ ਦੇ
(ਅ) ਬਿਆਸ ਦੇ
(ਇ) ਰਾਵੀ ਦੇ
(ਸ) ਜਿਹਲਮ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਤਲੁਜ ਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਹੱਦ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ?
ਉ) ਸਤਲੁਜ
(ਆ) ਬਿਆਸ
(ਇ) ਰਾਵੀ
(ਸ) ਜਮਨਾ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਤਲੁਜ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਆਏ ਯਾਤਰੂ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਵੇਖਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸੰਧੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ
(ਅ) ਸਤਲੁਜ ਜਾਂ ਪੁਲ
(ਈ) ਡੈਮ
(ਸ) ਵੱਡੀ ਨਹਿਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੰਧੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੋਪੜ ਕਿਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਸੀ ?
(ਉ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
(ਆ) ਅੰਬਾਲਾ
(ਇ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਸ) ਪਟਿਆਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਅੰਬਾਲਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਅੰਬਾਲਾ ਕਿਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਦਾ।
(ਅ) ਯੂ. ਪੀ. ਦਾ
(ਇ) ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ
(ਸ) ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰੂਪਨਗਰ ਪੂਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਦੋਂ ਬਣਿਆ ?
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ
(ਅ) 1947 ਵਿਚ
(ਇ) 1857 ਵਿਚ
(ਸ) 1901 ਵਿਚ 1
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸ਼ਹਿਰ/ਕੰਢੇ/ਸੰਧੀ/ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ/ਤਹਿਸੀਲ/ਸਥਾਨ।
(ਅ) ਪੁਨਰਗਠਨ
(ਈ) ਰੂਪਨਗਰ
(ਸ) ਸਤਲੁਜ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸ਼ਹਿਰ/ਕੰਢੇ/ਸੰਧੀ/ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ/ਤਹਿਸੀਲ/ਸਥਾਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਹੋਣੀ ਸੀ/ਪਾਉਣਾ ਸੀ/ਲੈਣੀ ਸੀ/ਰੱਖਦੀ ਹੈ/ਕਰਦੇ ਹਨਸੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਇਹ
(ਅ) ਪੁਨਰਗਠਨ
(ਈ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
(ਸ) ਕੰਢੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹੋਣੀ ਸੀ/ਪਾਉਣਾ ਸੀ/ਲੈਣੀ ਸੀ/ਰੱਖਦੀ ਹੈਕਰਦੇ ਹਨ/ਸੀ/ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈਇਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
(ਅ) ਉਪਰੰਤ
(ਈ) ਸ਼ਹਿਰ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ/ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕਸਤਲੁਜ/ਭਾਰਤ/ਰੋਪੜ ਅੰਬਾਲਾ/ਹਰਿਆਣਾ/ਰੂਪਨਗਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ/ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ/ਸਤਲੁਜ/ਭਾਰਤ ਰੋਪੜ/ਅੰਬਾਲਾ/ਹਰਿਆਣਾ/ ਰੂਪਨਗਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਰੋਪੜ
(ਅ) ਅੰਬਾਲਾ
(ਈ) ਪੁਨਰਗਠਨ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਜਾ/ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ/ਇਸੇ/ਇਸ/ਇਹ/ਵਿਸ਼ੇਸ਼/ਸਾਂਝੇ ਤਹਿਸੀਲ/ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਹਾਰਾਜਾ/ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡਇਸੇ/ਇਸ/ਇਹ/ਵਿਸ਼ੇਸ਼/ਸਾਂਝੇ ਤਹਿਸੀਲ/ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਣ ਗਿਆ, ਪਾਉਣਾ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਮਹਾਰਾਜਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ।
(ਉ) ਰਾਣੀ
(ਅ) ਰਾਨੀ
(ਈ) ਮਹਾਰਾਣੀ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਮਹਾਰਾਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘ਤਹਿਸੀਲ’ ਅਤੇ ‘ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵਿਚ ਲਿੰਗ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਤਹਿਸੀਲ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਹੈ, ਪਰੰਤੁ ‘ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿੰਗ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17,
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੇਦ ਹਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਦੀ ਜਗਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਸਾਡਾ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਇਹ, ਉਹ, ਆਪ ਆਦਿ

ਪੜਨਾਂਵ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
• ਅਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦੇ ਭੇਦ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕੇਵਲ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ।

ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

1. ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ‘ ‘ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਮੇਰਾ, ਮੈਨੂੰ, ਅਸੀਂ, ਸਾਨੂੰ, ਸਾਡਾ, ਸਾਡੇ, ਸਾਡੀ, ਸਾਥੋਂ ਆਦਿ।
2. ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ “ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਤੁਹਾਡਾ, ਤੁਹਾਡੀ, ਤੁਹਾਡੀਆਂ, ਤੈਨੂੰ, ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੇਰਾ, ਤੇਰੇ ਆਦਿ।
3. ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਸਰਾ ਪੁਰਖ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਉਹ, ਇਸ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਦਿ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਸੁਮੇਲ – ਸੋਹਣਾ ਮੇਲ, ਸੁਜੋੜ
• ਵਹਿੰਦਾ – ਵਗਦਾ।
• ਹੈੱਡਵਰਕਸ – ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੋਂ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਲਾ ਕੇ ਕੋਈ ਨਹਿਰ ਕੱਢੀ ਗਈ ਹੋਵੇ।
• ਬਿਸਤ – ਬਿਆਸ + ਸਤਲੁਜ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸ਼ਬਦ
• ਅਧਿਕਾਰੀ – ਹੱਕਦਾਰ।
• ਖੁਦਾਈ – ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪੁੱਟਣਾ।
• ਉਪਰੰਤ – ਪਿੱਛੋਂ।
• ਵਿਸਰਾਮ – ਅਰਾਮ
• ਫ਼ਾਸਲਾ – ਦੂਰੀ ਦਾ ਫ਼ਰਕ।
• ਸੰਧੀ – ਸਮਝੌਤਾ, ਸੁਲਾਹਨਾਮਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਬਣਾਉਣਾ, ਹੱਦਬੰਦੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਉਲੀਕਣਾ
• ਵਾਹਨ – ਗੱਡੀਆਂ, ਮੋਟਰਾਂ ਆਦਿ।
• ਭੂਮੀ – ਧਰਤੀ।
• ਤਿਕੋਣ – ਤਿੰਨ ਨੁਕਰਾਂ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਲ, ਸੀਮਾਵਾਂ – ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹਾਂਦਰਾ
• ਚਿਹਰਾ – ਮੋਹਰਾ,
• ਰੂਪ – ਰੇਖਾ
• ਟੁੱਕ ਬਣ ਜਾਣਾ – ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਨਾ।
• ਪੁਆਧ – ਰੋਪੜ ਤੇ ਮੁਹਾਲੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ, ਪਹਾੜ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਪੁਆਧ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਵਸਨੀਕ – ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਵਸਣ ਵਾਲੇ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ Ex 3.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 3 ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ Exercise 3.4

1. ਦੱਸੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਦਾ ਹੋਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ, ਕਿਸਦਾ ਹੋਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਦਾ ਹੋਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਪਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਮਾਰੂਤੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ 200 ਲੋਕ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ:
ਇਹ ਹੋਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਤੁਸੀਂ ਕਲ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਉਛਾਲਣ ’ਤੇ ਚਿੱਤ ਆਵੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ:
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣ ਤੇ 8 ਆਵੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ:
ਅਸੰਭਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਕਲ੍ਹ ਬੱਦਲਵਾਈ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਉੱਤਰ:
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਭਾਰਤ ਅਗਲੀ ਟੈਸਟ ਲੜੀ ਜਿੱਤੇਗਾ ।
ਉੱਤਰ:
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
ਅਗਲੀ ਟੈਫਿਕ ਲਾਈਟ ਹਰੀ ਦਿਖੇਗੀ ।
ਉੱਤਰ:
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

2. ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚ 6 ਬੰਟੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ‘ ਤੇ 1 ਤੋਂ 6 ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਅੰਕਿਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਸੰਖਿਆ 5 ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਨਮੂਨਾ ਸਪੇਸ : {1, 2, 3, 4, 5, 6}
ਇੱਥੇ 6 ਬਰਾਬਰ ਸੰਭਾਵਤ ਨਤੀਜੇ ਹਨ ।
ਨਤੀਜੇ 1, 2, 3, 4, 5 ਅਤੇ 6.
ਸੰਖਿਆ 5 ਵਾਲੇ ਬੰਟੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ = \(\frac{1}{6}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਸੰਖਿਆ 2 ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਸੰਖਿਆ 2 ਵਾਲੇ ਬੰਟੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ = \(\frac{1}{6}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੋ ਟੀਮਾਂ A ਅਤੇ B ਹਨ । ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਟੀਮ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ, ਸਿੱਕਾ ਉਛਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਟੀਮ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰੇਗੀ ?
ਹੱਲ :
ਜਦੋਂ ਸਿੱਕਾ ਉਛਾਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਪੱਟ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ।
ਨਮੂਨਾ ਸਪੇਸ : [H, T]
ਚਿੱਤ ਅਤੇ ਪੱਟ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਰਾਬਰ ਹੈ = \(\frac{1}{2}\)
∴ ਟੀਮ A ਦੇ ਮੈਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ = \(\frac{1}{2}\).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇੱਕ ਥੈਲੇ ਵਿੱਚ 3 ਲਾਲ ਅਤੇ 7 ਹਰੀਆਂ ਗੇਂਦਾਂ ਹਨ । ਬਿਨਾਂ ਦੇਖੇ ਥੈਲੇ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸੰਭਾਵਨਾ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕੱਢੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ
(i) ਲਾਲ ਹੋਵੇ
(ii) ਹਰੀ ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ :
ਕੁੱਲ ਗੇਂਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 3 +7 = 10
(i) ਲਾਲ ਗੇਂਦ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ = \(\frac{3}{10}\)
(ii) ਹਰੀ ਗੇਂਦ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ = \(\frac{7}{10}\)

ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਿਸੇ ਅਸੰਭਵ ਘਟਨਾ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ :
(a) -1
(b) 0
(c) 2
(d) 1.
ਉੱਤਰ:
(b) 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
“GIRL` ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 6 ਅੱਖਰ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ :
(a) 1
(b) \(\frac{1}{2}\)
(c) \(\frac{1}{4}\)
(d) \(\frac{1}{3}\)
ਉੱਤਰ:
(c) \(\frac{1}{4}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣ ‘ਤੇ, ਸੰਖਿਆ ‘4’ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ।
(a) \(\frac{1}{2}\)
(b) \(\frac{1}{3}\)
(c) \(\frac{4}{6}\)
(d) \(\frac{1}{6}\)
ਉੱਤਰ:
(d) \(\frac{1}{6}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇੱਕ ਥੈਲੇ ਵਿੱਚ 5 ਚਿੱਟੀਆਂ ਗੇਂਦਾਂ ਅਤੇ 10 ਕਾਲੀਆਂ ਗੇਂਦਾਂ ਹਨ । ਥੈਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿੱਟੀ ਗੇਂਦ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ :
(a) \(\frac{5}{10}\)
(b) \(\frac{5}{15}\)
(c) \(\frac{10}{15}\)
(d) 1
ਉੱਤਰ:
(b) \(\frac{5}{15}\)

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 10 ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 10 ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ Textbook Questions and Answers

ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸ :

(ੳ) ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਰੁੱਖ ਵੱਢੀ ਜਾਣ ਵਿਰੁੱਧ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਉੱਜੜ ਜਾਣਗੇ। ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਪਦੀਆਂ ਲੁਆਂ ਵਾਲੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਸੀ !

(ਅ) ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਅੰਨੇਵਾਹ ਕੀਤੀ ਕਟਾਈਦਾਕੀ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅੰਨੇਵਾਹ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਜੰਗਲ ਮੁੱਕ ਗਏ। ਫਿਰ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਏ। ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਗਏ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹਰਾ – ਭਰਾ , ਦੇਸ਼ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਬਦਲ ਗਿਆ ! ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਨਿੱਤ ਚਲਦੀਆਂ ਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੇਤ ਵਿਛਾ ਕੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਫਿਰ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਡਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਵੀ ਚਲਦੀਆਂ।

(ੲ) ਰੇਤਥਲ ਦੇ ਤੁਫ਼ਾਨ ਕਾਰਨ ਭੀਖੂ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਕੀ ਵਾਪਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੇਤ – ਥਲ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਇੰਨਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਤੇ ਮਾਰੂ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਖਾੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਉਡਾ ਲਿਆ। ਭੀਖੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਝੱਖੜ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਟਿਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰਹੇ ਤੇ ਉਹ ਉੱਖੜੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਾਂਗੂ ਅੱਗੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਰਿਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਅਟਕ ਗਏ। ਝੱਖੜ ਦੇ ਥੰਮਣ ਅਤੇ ਹੋਸ਼ ਆਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਸੀ, ਉਹ ਇਕ ਰੁੱਖ ਸੀ।

(ਸ) ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭੀਖੂ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਰੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਈ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਝੱਖੜ ਵਿਚ ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਭੀਖੂ ਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲਮਕਦੀਆਂ ਟਾਹਣਾਂ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਬਚ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਭੀਖੁ ਨੂੰ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹਰਾ – ਭਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਣੀ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁੱਝੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਟ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਪੀਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਰੁੱਖ ਦੇ ਫਲ ਮਿਲ ਗਏ। ਫਿਰ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਕੱਟ ਕੇ ਭੀਖੂ ਨੇ ਢਾਰਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਆਲਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਰੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆੜੀ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਦੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਕਦੀ ਉਸਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨਾਲ ਝੂਲਦਾ ! ਮਗਰੋਂ ਆਪਣੇ ਸੁੱਖਾਂ ਲਈ ਭੀਖੁ ਨੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਸ ਦੇ ਟਾਹਣੇ ਵੱਢ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੰਡ – ਮੁੰਡ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰੰਤੂ ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੁੱਖ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ।

(ਹ) ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਭੀਖੂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਫ਼ਕੀਰ ਭੀਖੂ ਦੁਆਰਾ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁੰਡ – ਮੁੰਡ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਕੇ ਦੁਖੀ ਤੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਰੁੱਖ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੱਢੇ ਹਨ, ਪਰ ਰੁੱਖ ਲਾਏ ਨਹੀਂ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਮੁੱਕ ਗਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਉੱਤੇ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰੁੱਖ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭੀਖੂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਜੀ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਗਏ। ਹੁਣ ਫਕੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀ ਬੀਜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਆਲਮ ਨੇ ਭੀਖੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰੁੱਖ ਵੱਢਣ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਰੁੱਖ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੀਖੂ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

(ਕ) ਆਲਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਭੀਖੂ ਅਤੇ ਫ਼ਕੀਰ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਕੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਆਲਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਭੀਖੂ ਅਤੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਗੱਲ – ਬਾਤ ਤੋਂ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਅਰਥਾਤ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਤੁਰਸ਼ : ਗੁਸੈਲ, ਧੀ
• ਰੇਤਥਲ, ਮਾਰੂਥਲ : ਰੇਗਿਸਤਾਨ, ਰੇਤਲਾ ਇਲਾਕਾ
• ਜ਼ਰਖੇਜ਼ : ਉਪਜਾਊ
• ਮਾਰੂ : ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ, ਘਾਤਕ
• ਸਾਹਵੇਂ : ਸਾਮਣੇ, ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ
• ਤੀਬਰ ਗਤੀ : ਤੇਜ਼ ਚਾਲ
• ਢਾਰਾ : ਛੰਨ, ਛੱਪਰ
• ਅਹੁੜੀ : ਸੁੱਝੀ, ਕੋਈ ਗੱਲ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਫੁਰਨੀ
• ਵਾ-ਵਰੋਲਾ : ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ ਨਾਲ਼ ਭਰੀ ਗੋਲ-ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ।
• ਤਿੱਖੜ : ਤਿੱਖੀ, ਤੇਜ਼।

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਵਰਾਛਾਂ ਖਿੜ ਜਾਣੀਆਂ, ਆਸਰਾ, ਤੜਕਸਾਰ, ਟੱਬਰ- ਟੀਹਰ, ਲੂ ਵਗਣਾ, ਰੋਣਹਾਕਾ, ਹਰਿਆਵਲ
ਉੱਤਰ :

• ਵਰਾਛਾਂ ਖਿੜ ਜਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਣਾ) – ਜਦੋਂ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਇਕ – ਇਕ ਕੰਬਲ ਵੰਡਦੇ ਦਾਨੀ ਤੋਂ ਤੇਜੂ ਨੂੰ ਦੋ ਕੰਬਲ ਮਿਲ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਵਰਾਛਾਂ ਖਿੜ ਗਈਆਂ।
• ਆਸਰਾ (ਸਹਾਰਾ) – ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਸਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
• ਤੜਕਸਾਰ ਸਵੇਰੇ, ਮੁੰਹ – ਹਨੇਰੇ) – ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਸਵੇਰੇ ਤੜਕਸਾਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਟੱਬਰ – ਟੀਹਰ – ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ – ਵੱਡੇ ਜੀ) – 1947 ਵਿਚ ਹੋਈ ਪੰਜਾਬ – ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਫ਼ਿਰਕੂ ਫ਼ਸਾਦ ਫੈਲਣ ‘ਤੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ – ਟੀਹਰ ਲੈ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂਵਾਂ ਵਲ ਚਲ ਪਏ।
• ਲੂ ਵਗਣਾ – (ਗਰਮ ਹਵਾ ਦਾ ਚਲਣਾ) – ਜੇਠ – ਹਾੜ੍ਹ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਗਰਮ ਲੂ ਵਗਦੀ ਹੈ।
• ਰੋਣ – ਹਾਕਾ ਰੋਣ ਵਾਲਾ) – ਪਿਓ ਦੀਆਂ ਝਿੜਕਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਬੱਚਾ ਰੋਣ – ਹਾਕਾ ਹੋ ਗਿਆ।
• ਹਰਿਆਵਲ ਹਰਾਪਨ – ਬਰਸਾਤਾਂ ਵਿਚ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੌਦੇ ਉੱਗਣ ਨਾਲ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਹਰਿਆਵਲ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਵਿਆਕਰਨ : ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਤੁਰਸ਼ ਹਵਾਵਾਂ, ਹਰਾ-ਭਰਾ ਜੰਗਲ, ਜ਼ਰਖੇਜ਼ ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
4. ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
5. ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੇ। ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਆਕਾਰ, ਅਵਸਥਾ ਆਦਿ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ, ਸੋਹਣਾ ਰੁੱਖ, ਠੰਢੀ-ਮਿੱਠੀ ਛਾਂ ਆਦਿ।

ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਸੰਖਿਆ, ਭਾਰ, ਗਿਣਤੀ .ਜਾਂ ਦਰਜੇ ਆਦਿ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ:ਇੱਕ ਰੁੱਖ, ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ, ਦੂਜੀ ਕਤਾਰ, ਦੁੱਗਣਾ ਕਿਰਾਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮਿਣਤੀ, ਮਾਪ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲੋਂ, ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਕੁਝ ਲੀਕਾਂ, ਕਿੰਨੇ ਮਿੱਠੇ, ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਕੰਮ, ਕੋਈ ਰੁੱਖ, ਕਿੰਨੀ ਸੋਹਣੀ ਛਾਂ।

ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

4. ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਵੇ ਕਿ ਉਸ ਵੱਲ ਨਿਸ਼ਚੇ ਨਾਲ਼ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਸਾਡਾ ਘਰ ਹੈ, ਅਹੁ ਮੁੰਡਾ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਹੈ, ਅਹਿ ਕਿਤਾਬ ਕਿਸ ਦੀ ਹੈ ? ਇਹਨਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੋਵੇ ਪਰ ਨਾਂਵ- ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੋ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਜਿਹੜਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰੇਗਾ, ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੱਪੜੇ ਚੰਗੇ ਸੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਦੱਸੋ :

1. ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਨਿੱਤ ਦਿਨ ਵਗਦੀਆਂ ਤੇ ਉਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੇਤ ਵਿਛਾ ਕੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੀਆ।
2. ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਪੂਰੀ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ।
3. ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਉਹਨਾਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ।
4. ਉਹ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਰਲ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਏ।
5. ਭੀਖੁ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੱਸਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ, “ਜੇ ਏਨਾ ਸੋਹਣਾ ਰੁੱਖ ਕੋਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਚਾਹੀਦੈ ?

ਉੱਤਰ :

1. ਤੇਜ਼ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
2. ਪੂਰੀ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
3. ਤਿੰਨੇ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ; ਉਨ੍ਹਾਂ – ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
4. ਸਾਰੇ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
5. ਏਨਾ ਸੋਹਣਾ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।

ਸ਼੍ਰੇਣੀ-ਅਧਿਆਪਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੂਟੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੇ।

ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ-ਦਿਨ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ, ਘਰ ਜਾਂ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂਟਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਦੂਰ ਤਕ ਤਪਦਾ ਮਾਰੂਥਲ ਸੀ ਤੇ ਗਰਮ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਰੇਤਾ ਉੱਡ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਥੇ ਹਰਾ – ਭਰਾ ਜੰਗਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਰੁੱਖ ਵੱਢ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਕ ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢ – ਵੱਢ ਕੇ ਉਹ ਉਜੜ ਜਾਣਗੇ ਪਰ ਲੋਕ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਰੁੱਖ ਕੱਟੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਲੱਕੜੀਆਂ ਵੇਚ – ਵੇਚ ਕੇ ਅਮੀਰ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੂਰਖਤਾ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਸੀ !

ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਰੁੱਖ ਮੁੱਕ ਗਏ ਫਿਰ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਏ। ਹੜਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਲਈ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੜਾਂ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਗਏ। ਲੋਕ ਨੰਗ ਮੁਨੰਗੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਤੇਜ਼ ਹਵਾਵਾਂ ਵਗਦੀਆਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੇਤ ਵਿਛਾ ਜਾਂਦੀਆਂ।

ਇਕ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲਿਆ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਢਾਰੇ ਉੱਡਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਣਕਿਆਸੇ ਥਾਂਵਾਂ ਵਲ ਉੱਡਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਭੀਖੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਝੱਖੜ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਟਿਕ ਰਹੇ। ਅੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਾਹਵਾਂ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ! ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਟਕ ਗਏ ! ਝੱਖੜ ਥੰਮਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਝੱਖੜ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਚਾਲ ਤੋਂ ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਸੀ, ਉਹ ਇਕ ਰੁੱਖ ਸੀ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਹੇਠਾਂ ਲਮਕਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਵਿਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਸਨ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਗੀ ਸੀ।

ਭੀਖੁ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੀਣ ਲਈ ਨੇੜੇ ਕਿਧਰੇ ਪਾਣੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਇੰਨਾ ਹਰਾ ਹੈ ! ਪਾਣੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਭੀਖੂ ਨੇ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਡੰਗੋਰੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਠਕੋਰਿਆ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਖ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਲੀਕਾਂ ਵਾਹੀਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਥਾਂ ਡੰਗੋਰੀ ਗੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਰੇ ਜੀਆਂ ਨੇ ਉਹ ਥਾਂ ਪੁੱਟੀ, ਤਾਂ ਹੇਠੋਂ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲ ਆਇਆ। ਝੱਖੜ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਨੂੰ ਰੇਤ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੁੱਕਾਂ ਭਰ – ਭਰ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਤੇ ਰੁੱਖ ਨਾਲੋਂ ਫਲ ਤੋੜ ਕੇ ਖਾਧੇ। ਰੁੱਖ ਦੀ ਠੰਢੀ – ਮਿੱਠੀ ਛਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਬਣ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਆਲਮ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਆੜੀ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਦੀ ਰੁੱਖ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਕਦੀ ਉਸਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨਾਲ ਝੂਲਦਾ।

ਭੀਖੂ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਰੁੱਖ ਕੋਲ ਹੀ ਟਿਕ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭੀਖੂ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਤੋੜ ਕੇ ਢਾਰਾ ਛੱਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭੀਖੂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਰੁੱਖ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਸੀ, ਉਸਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤੋੜਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ। ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਭੀਖੂ ਨੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਕੁੱਝ ਟਾਹਣੇ ਵੱਢ ਕੇ ਮੰਜਾ – ਪੀੜ੍ਹਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਹੌਕਾ ਭਰਿਆ ਕਿ ਇਹ ਰੁੱਖ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਛਾਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਬਹੁਤ ਮਿੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਭੀਖੂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨਿੱਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ – ਕਰਦਾ ਰੁੱਖ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਮੁੱਕਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਆਖ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਭਰੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਝੁੰਡ ਜਿਹਾ ਤਣਾ ਹੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਭੀਖੂ ਨੇ ਦੂਰ ਅੰਦੇਸ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਣੇ ਨੂੰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਤਣਾ ਅੱਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਟੱਬਰਟੀ ਦੇ ਕੰਮ ਆਵੇਗਾ।

ਇਕ ਦਿਨ ਲੂਆਂ ਵਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਫ਼ਕੀਰ ਉਧਰੋਂ ਲੰਘਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਚਾਰੇ ਦੇ ਸੇਕ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਰੱਬ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੀ ਕੋਈ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਭੀਖੁ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਰੁੱਖ ਹੈ, ਪਰ ਗੁੰਡ – ਮੁੰਡ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਦੀ ਕੱਟ ਵੱਢ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਪੁੰਗਰਿਆ ਨਹੀਂ। ਫ਼ਕੀਰ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕੱਟੇ ਹੀ ਹਨ, ਪਰ ਲਾਏ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ? ਕੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚੋਂ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਮੁੱਕ ਗਏ ਹਨ ?

ਭੀਖੁ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਸੁੱਝਾ ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਲਈਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਉਦਾਸ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇਸ ਘਰ ਉੱਤੇ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰੁੱਖ ਨਾ ਹੋਣ, ਉੱਥੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ‘ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਗਏ। ਫ਼ਕੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਪੁੰਗਰ ਪਏ ਸਨ।

ਫ਼ਕੀਰ ਦੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਬੇਵਸ ਜਿਹੇ ਰੜੇ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਆਲਮ ਨੇ ਸ਼ਰਮਸਾਰੀ ਵਿਚ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰੁੱਖ ਵੱਢਣ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਰੁੱਖ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ ? ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਏ ਭੀਖੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਰੀਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਆਲਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਬਣੇਗਾ ਰੁੱਖ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਉਹ ਤਿੱਖੀ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਲੱਭਣ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਤੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ ਲੱਭ ਪਏ। ਹੁਣ ਉਹ ਜਿਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰੁੱਖ ਲਾਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਸ ਮਨ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀ ਬੀਜੀਦੀ ਹੈ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

ਇੱਕ ਵਾਰ ਹਵਾ ਨੇ ਝੱਖੜ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ। ਬੇਰੰਗ ਜਿਹੇ ਢਾਰੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉੱਖੜ ਗਏ। ਰੇਤਥਲ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਬਹੁਤ ਮਾਰੂ ਸੀ। ਝੱਖੜ ਦਾ ਵੇਗ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਣਕਿਆਸੇ ਥਾਂਵਾਂ ਵੱਲ ਉਡਾ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਵੱਸਦੇ ਲੋਕ ਉੱਜੜ – ਪੁੱਜੜ ਗਏ। ਭੀਖੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਝੱਖੜ ਸਾਹਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਟਿਕੇ। ਉਹ ਉੱਖੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਅੱਗੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਲੁਕਦੇ, ਰਿੜ੍ਹਦੇ ਗਏ ਸਨ ਅਚਾਨਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਾਂਹਵਾਂ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਅਟਕ ਗਏ ਸਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਪੂਰੀ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਸ਼ ਪਰਤੀ, ਝੱਖੜ ਥੰਮ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਜਿਸਨੇ ਝੱਖੜ ਦੀ ਤੀਬਰ ਗਤੀ ਕੋਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਸੀ, ਉਹ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਸੀ। ਉਸ ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਹੇਠਾਂ ਤਕ ਲਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਟਾਹਣੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਗੀ ਸੀ। ਭੀਖੂ ਬੋਲਿਆ, “ਇਸ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੀਣ ਲਈ ਨੇੜੇ ਹੀ ਕਿਧਰੇ ਪਾਣੀ ਏਂ, ਤਾਂ ਹੀ ਇਹ ਰੁੱਖ ਏਨਾ ਹਰਾ ਏ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਝੱਖੜ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਉਖਾੜ (ਉਡਾ) ਦਿੱਤਾ ?
(ਉ) ਢਾਰੇ ਤੇ ਲੋਕ
(ਅ) ਦਰਖ਼ਤ
(ਈ) ਪਹਾੜ
(ਸ) ਘਾਹ – ਪੱਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਢਾਰੇ ਤੇ ਲੋਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੂਫ਼ਾਨ ਕਿੱਥੇ ਆਇਆ ਸੀ ?
(ੳ) ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ
(ਅ) ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ
(ਈ) ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ
(ਸ) ਰੇਤ – ਬਲ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰੇਤ – ਥਲ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੀਖੂ ਨੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਮੰਜੇ ਨੂੰ
(ਅ) ਰੁੱਖ ਨੂੰ
(ਈ) ਕਿੱਲੇ ਨੂੰ
(ਸ) ਪਤਨੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪਤਨੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੀਖੂ ਹੋਰੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਰਿੜ੍ਹਦੇ ਗਏ ?
(ੳ) ਰੇਤ ਵਾਂਗ
(ਅ) ਉੱਖੜੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਾਂਗ
(ਇ) ਉੱਖੜੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਵਾਂਗ
(ਸ) ਪੱਥਰਾਂ ਵਾਂਗ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਉੱਖੜੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਾਂਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭੀਖੂ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਕਿਸ ਨੇ ਬਚਾਈ ਸੀ ?
(ੳ) ਇਕ ਰੁੱਖ ਨੇ
(ਅ) ਇਕ ਬੰਦੇ ਨੇ
(ਈ) ਇਕ ਪਸ਼ੂ ਨੇ
(ਸ) ਇਕ ਦੇਵਤੇ ਨੇ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਕ ਰੁੱਖ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭੀਖੂ ਹੋਰੀਂ ਕਿੱਥੇ ਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ ?
(ਉ) ਕੰਧ ਨਾਲ
(ਅ) ਪਹਾੜ ਨਾਲ
(ਈ) ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਵਿਚ
(ਸ) ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਰੁੱਖ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹਰਿਆਵਲ ਤੇ ਤਾਜ਼ਗੀ ਕਿੱਥੇ ਸੀ ?
(ਉ) ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ
(ਆ) ਵੇਲਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ
(ਇ) ਘਾਹ ਵਿਚ
(ਸ) ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੀਖੁ ਨੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉੱਥੇ ਨੇੜੇ ਪਾਣੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਰੁੱਖ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਤੋਂ
(ਅ) ਉੱਡਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ
(ਈ) ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ
(ਸ) ਬੂਟੀਆਂ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੁੱਖ ਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਕਿਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ
(ਆ) ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ
(ਈ) ਗੱਗੂ
(ਸ) ਛੱਲੀਆਂ ਦੇ ਰਾਖੇ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜਿਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਿੰ: ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ
(ਅ) ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
(ਸ) ਕਰਨਲ ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕਰਨਲ ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਰੁੱਖ
(ਅ) ਉਸ
(ਇ) ਜਾਨ
(ਸ) ਅਣਕਿਆਸੇ/ਵਸਦੇ/ਆਪਣੀ/ਪੂਰੀ/ਤੀਬਰ/ਇਕ/ਉਸ/ਤਿੰਨੇਇਸ/ਏਨਾ ਹਰਾ ਤਾਜ਼ਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਅਣਕਿਆਸੇ/ਵਸਦੇ/ਆਪਣੀ/ਪੂਰੀ/ਤੀਬਰ/ਇਕ/ਉਸ/ਤਿੰਨੇਇਸ/ਏਨਾ ਹਰਾ/ਤਾਜ਼ਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇਸ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਰੁੱਖ
(ਅ) ਤੀਬਰ
(ਇ) ਜਾਨ
(ਸ) ਉਹਨਾਂ/ਉਹ/ਕਿਸੇ/ਜਿਸ/ਉਸ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਹਨਾਂ/ਉਹ/ਕਿਸੇ/ਜਿਸ/ਉਸ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਗਏਟਿਕੇ/ਗਏ ਸਨ/ਜਾਪਿਆ/ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਅਟਕ ਗਏ ਸਨ/ਥੰਮ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ/ਲਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ/ਨਿਕਲੇ ਬੋਲਿਆ
(ਆ) ਰੁੱਖ
(ਇ) ਅਚਾਨਕ
(ਸ) ਬਾਂਹਵਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਗਏ/ਟਿਕੇ/ਗਏ ਸਨ/ਜਾਪਿਆ/ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਅਟਕ ਗਏ ਸਨ ਥੰਮ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀਲਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ/ਅਟਕੇ ਹੋਏ ਸਨ/ਨਿਕਲੇ/ਬੋਲਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬੇਰੰਗ
(ਆ) ਉਖੜ
(ਇ) ਅਚਾਨਕ
(ਸ) ਹਵਾ/ਝੱਖੜ/ਢਾਰੇ/ਜੜਾਂ/ਰੇਤਥਲ/ਤੂਫ਼ਾਨਵੇਗ/ਲੋਕਾਂ/ਥਾਂਵਾਂ/ਭੀਖੂ/ਪਤਨੀ /ਪੁੱਤਰ/ਪੈਰ/ਝਾੜੀਆਂ/ਬਾਂਹਵਾਂ/ਘੇਰੇ/ਹੋਸ਼/ਗਤੀ/ਜਾਨ/ਹੱਕ/ਟਾਹਣੀਆਂ/ਪੱਤਿਆਂ/ਹਰਿਆਵਲਪਾਣੀ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹਵਾ/ਝੱਖੜ/ਢਾਰੇ/ਜੜਾਂ/ਰੇਤਥਲਤੂਫ਼ਾਨ/ਵੇਗ/ਲੋਕਾਂ/ਥਾਂਵਾਂ/ਭੀਖੂ/ਪਤਨੀ/ਪੁੱਤਰ/ਪੈਰ/ਝਾੜੀਆਂ/ਬਾਂਹਵਾਂ/ਘਰੇ/ਦੋਸ਼/ਗ/ਜਾਨ/ਰੁੱਖ/ਟਾਹਣੀਆਂ/ਪੱਤਿਆਂ/ ਹਰਿਆਵਲ/ਪਾਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਇਸ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ
ਉੱਤਰ :
ਹੋਸ਼, ਤਾਜ਼ਗੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਪਤਨੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਪਤੀ
(ਅ) ਪੱਤੀ
(ਈ) ਪਾਤਨੀ
(ਸ) ਪੜ੍ਹੀਸ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪਤੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
“ਝੱਖੜ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ” ” )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –

ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗਣ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ – ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਦਰਾਂ, ਵੀਹ, ਤੁਰਸ਼, ਹਰਾ – ਭਰਾ, ਜ਼ਰਖੇਜ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

1. ਗੁਣਵਾਚਕ
2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ
3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ
4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ
5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ।

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਪ੍ਰਟ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ‘ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ, ਸੋਹਣਾ ਰੁੱਖ, ਠੰਢੀ ਮਿੱਠੀ ਹਵਾ, ਹਰਾ – ਭਰਾ ਜੰਗਲ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ “ਵੱਡਾ”, “ਸੋਹਣਾ’, ‘ਠੰਢੀ – ਮਿੱਠੀ’ ਤੇ ‘ਹਰਾ – ਭਰਾ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਟਾਹਲੀ, ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਸੱਤਵੀਂ ਜਮਾਤ, ਦੂਜੀ ਕਤਾਰ, ਡਿਓਢਾ ਕਿਰਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ “ਇਕ”, “ਅਗਲੇ’, ‘ਸੱਤਵੀਂ, “ਦੂਜੀ’, ‘ਡਿਓਢਾ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ, ਕਈ ਸਾਲ, ਕੁੱਝ ਬੰਦੇ, ਕਿੰਨਾ ਮਿੱਠਾ, ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਨੂੰ, ਕੋਈ ਘਰ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ‘ਬਹੁਤੇ, “ਕਈਂ’, ‘ਕੁੱਝ’, ‘ਕਿੰਨਾ’, ‘ਕਿਸੇ’, ‘ਕੋਈ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਅਹੁ ਮੁੰਡਾ, ਅਹਿ ਕਿਤਾਬ, ਹਾਹ ਰੁੱਖ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਅਹੁ, ਅਹਿ ਤੇ ਹਾਹ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ !

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਕੌਣ ਕੁੜੀ, ਕੀ ਚੀਜ਼, ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਹੜੀ ਇਸਤਰੀ, ਜੋ ਆਦਮੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਘਰ ਆਦਿ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ‘ਕੌਣ’, ‘ਕੀ, “ਕਿਹੜੀ’, ‘ਜਿਹੜੀ’, ‘ਜੋ’, ‘ਤੁਹਾਡਾ”, “ਮੇਰਾ”, “ਸਾਡਾ” ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਤਿੱਖੀਆਂ – ਤੁਰਸ਼ – ਕੋਧੀ, ਗੁਸੈਲ, ਬਹੁਤ ਗਰਮ
• ਪਾਗਲਾਂ – ਹਾਰ – ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗ ਸੋਖਣ ਚੂਸਣ।
• ਜਰਖੇਜ਼ – ਉਪਜਾਊ
• ਮਾਰੂਥਲ – ਰੇਗਸਤਾਨ।
• ਬੇਰੰਗ – ਬਦਰੰਗ, ਰੰਗਹੀਨ
• ਢਾਰੇ ਕੱਖ – ਕਾਨ ਦੇ ਛੱਪਰ, ਛੰਨ।
• ਵੇਗ – ਚਾਲ
• ਮਾਰੂ – ਮਾਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ
• ਅਣਕਿਆਸੇ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।
• ਸਾਹਵੇਂ – ਸਾਹਮਣੇ।
• ਤੀਬਰ – ਤੇਜ਼।
• ਤਾਜ਼ਗੀ – ਤਾਜ਼ਾਪਨ
• ਡੰਗੋਰੀ – ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਸੋਟੀ।
• ਸੋਤ – ਸੋਮਾ
• ਵਰਾਛਾਂ – ਮੂੰਹ ਦੇ ਕੋਨੇ। ਆੜੀ ਖੇਡ ਦਾ ਸਾਥੀ।
• ਦੂਰ – ਅੰਦੇਸ਼ੀ – ਦੂਰ ਦੀ ਸੋਚ ਵਾਲੀ।
• ਲੂੰਡ – ਜਿਸ ਰੁੱਖ ਦਾ ਕੇਵਲ ਅੱਧਾ ਕੁ ਤਨਾ ਹੀ ਖੜਾ
• ਹੋਵੇ।ਲੂਆਂ – ਗਰਮ ਹਵਾਵਾਂ
• ਹਸ਼ਰ – ਅੰਤ।
• ਛਿਣ – ਅੱਖ ਝਮਕਣ ਦਾ ਸਮਾਂ
• ਅਹੁੜੀ ਸੁੱਝੀ ਰੜੇ – ਸੁੱਕੀ ਪੱਧਰੀ ਥਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਘਾਹ ਆਦਿ ਨਾ ਹੋਵੇ।
• ਵਾਵਰੋਲਾ – ਘੁੰਮਦੀ ਹੋਈ ਮਿੱਟੀ ਭਰੀ ਹਵਾ।
• ਤਿੱਖੜ – ਤਿੱਖੀ, ਤੇਜ਼।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 5 ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 5 ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ Textbook Questions and Answers

ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ :

(ਉ) ਜੇ ਕਿਧਰੇ ਹਾਰਾਂ ਲੱਕ ਤੋੜਨ,
ਮਨ ਹੋ ਜਾਏ ਨਿਰਾਸ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਾਈਂ ਘੋਲ ਲੰਮੇਰਾ,
ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਜੇਕਰ ਕਿਧਰੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਹਾਰਾਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੇਰਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਣ ਤੇ ਤੇਰਾ ਮਨ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇਕ ਲੰਮਾ ਘੋਲ ਹੈ ਤੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਤੈਨੂੰ ਜਿੱਤ ਜ਼ਰੂਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਇਕ ਲੰਮਾ ਘੋਲ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਜਿੱਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

(ਅ) ਸਿਦਕ, ਲਗਨ ਦੇ ਤਕੜੇ ਖੰਭਾਂ,
ਉੱਡਣਾ ਉੱਚ-ਅਸਮਾਨੀਂ। ਥਲ,
ਸਾਗਰ ਵੀ ਰੋਕ ਸਕਣ ਨਾ,
ਤੇਰੀ ਸਹਿਜ ਰਵਾਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਪਿਆਰੇ, ਤੈਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਲਗਨ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਖੰਭਾਂ ਨਾਲ ਉੱਚੇ ਅਸਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।ਤੇਰੀ ਚਾਲ ਅਜਿਹੀ ਨਿਰੰਤਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਥਲ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵੀ ਰੋਕ ਨਾ ਸਕੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਉੱਚੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵਲ ਇੰਨੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚਾਲ ਨਾਲ ਵਧੇ ਕਿ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਾ ਸਕੇ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸਿਦਕ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੀ ਲਗਨ – ਰੁਚੀ। ਥਲ – ਜ਼ਮੀਨ, ਮਾਰੂਥਲ।

2. ਉੱਦਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਉੱਦਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉੱਚੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਉਸ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਲੋਚੇ : ਚਾਹੇਂ, ਇੱਛਿਆ ਕਰੇਂ
• ਰਹਿਸਣ : ਰਹਿਣਗੇ।
• ਭਰਪੂਰ : ਭਰੇ ਹੋਏ
• ਘੋਲ : ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੀ ਕੁਸ਼ਤੀ, ਟਾਕਰਾ, ਜੰਗ, ਲੜਾਈ
• ਦਾਸੀ : ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ
• ਸਿਦਕ : ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਭਰੋਸਾ
• ਸਹਿਜ ਰਵਾਨੀ : ਸੁਭਾਵਿਕ ਚਾਲ

4. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਮੰਜ਼ਲ, ਉੱਦਮ, ਨਿਰੰਤਰ, ਸੁਗੰਧੀਆਂ, ਸਿਦਕ, ਸੱਖਣੇ ਹੱਥ, ਲੱਕ ਤੋੜਨਾ
ਉੱਤਰ :

• ਮੰਜ਼ਿਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ) – ਬੰਦਾ ਉੱਦਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮਨ – ਚਾਹੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਉੱਦਮ (ਯਤਨ) – ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਉੱਦਮ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਨਿਰੰਤਰ ਲਗਾਤਾਰ) – ਤੋਰ – ਨਿਰੰਤਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ, ਸਫਲ ਹੋਣ ਉਹ ਲੋਕ।
• ਸੁਗੰਧੀਆਂ (ਖੁਸ਼ਬੂਆਂ – ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਤਲਾਂ ਵਿਚ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
• ਸਿਦਕ (ਵਿਸ਼ਵਾਸ) – 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਰਹਿ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।
• ਸੱਖਣੇ ਹੱਥ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥ – ਤੂੰ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਸੱਖਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਿਉਂ ਆਇਆ ਹੈਂ ?
• ਲੱਕ ਤੋੜਨਾ (ਹੌਸਲਾ ਤੋੜ ਦੇਣਾ – ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਹਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।

ਬੱਚਿਓ ! ਦਿਨ-ਭਰ ਤੁਸੀਂ ਕੀ-ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ ?
ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ/ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ।

ਪੜੋ ਤੇ ਸਮਝੋ :
– ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਗਣਾ ਸੂਚਕ ਹੈ :
– ਨਿਰੰਤਰ ਤੌਰ
– ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ
– ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਮਣਾ ਕਰਨਾ

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ Important Questions and Answers

1. ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

(ਉ) ਜੇ ਕੁਝ ਲੋਹੇਂ ਮਨ ਵਿਚ ਸੱਜਣਾ
ਉੱਦਮ ਕਰੀਂ ਜ਼ਰੂਰ।
ਬਿਨ ਉੱਦਮ ਹੱਥ ਸੱਖਣੇ ਰਹਿਣ
ਉੱਦਮ ਥੀਂ ਭਰਪੂਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਮਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈਂ, ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਹੱਥ ਖ਼ਾਲੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਮਨ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਇੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਯਤਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੱਥ – ਪੱਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਲੋਚੀਂ – ਚਾਈਂ। ਉੱਦਮ – ਯਤਨ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼। ਸੱਖਣੇ – ਖ਼ਾਲੀ। ਰਹਿਸਣ – ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

(ਅ) ਜੇ ਚਾਹੇਂ ਪੁੱਜਣਾ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ
ਵਸੀਂ ਜਿਵੇਂ ਦਰਿਆ
ਤੋਰ – ਨਿਰੰਤਰ ਨਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ
ਮੌਤ, ਕਦਮ ਰੁਕਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਦਰਿਆ ਵਾਂਗ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਚੀਰਦੇ ਹੋਏ ਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਾ ਤਾਰ ਤੁਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕਦਮ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਨਿਰੰਤਰ ਤੇਜ਼ ਚਾਲ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਿਰੰਤਰ ਤੋਰ ਦਾ ਹੀ ਨਾਂ ਹੈ।

(ਲ) ਜੇ ਕਿਧਰੇ ਮਨ ਦੇ ਅੰਬਰ ‘ਤੇ,
ਛਾਏ ਘੋਰ – ਉਦਾਸੀ।
ਮਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਨ ਨਾ ਦੇਵੀਂ
ਇਹ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਦਾਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਤੇਰੇ ਮਨ ਦੇ ਅਕਾਸ਼ ਉੱਪਰ ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ ਪਸਰ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਤੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਉੱਪਰ ਹਕੂਮਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦੇਵੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੁਲਾਮ ਸਮਝ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ – ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਦਾਸੀ। ਦਾਸੀ – ਗੁਲਾਮ।

(ਮ) ਤੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨ ਸੂਰਜ
ਚੰਦਰਮਾ ਤੇ ਤਾਰੇ।
ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਤੇਰੇ,
ਸਮਝ ਲਵੇਂ ਜੇ ਪਿਆਰੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਿੱਛੇ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸੂਝ – ਬੂਝ ਦੇ ਸੂਰਜ, ਚੰਦ ਤੇ ਤਾਰੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਸਮਝ ਲਵੇਂ, ਤਾਂ ਤੇਰੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਤੇਰੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਹਨ। ਤੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਉੱਦਮ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੂਝ – ਬੂਝ ਭਰੀ ਪਈ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਮਝ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(ਕ) ਤੇਰੇ ਖਿੜਨ ਤੋਂ ਜੱਗ ਨੇ ਖਿੜਨਾ,
ਮੁਰਝਾਇਆਂ, ਮੁਰਝਾਵੇ।
ਵੰਡ ਸੁਗੰਧੀਆਂ, ਪ੍ਰੀਤ – ਸੁਨੇਹੇ,
ਨਿੱਘੇ ਪਿਆਰ – ਕਲਾਵੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਹੇ ਪਿਆਰੇ ! ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇਂਗਾ, ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਉਦਾਸ ਹੋਵੇਂਗਾ, ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵੀ ਉਦਾਸ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਤੈਨੂੰ ਸੁਗੰਧੀਆਂ, ਪ੍ਰੀਤ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨਿੱਘੇ ਪਿਆਰ – ਕਲਾਵੇ ਵੰਡਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਤੈਨੂੰ ਹਰ ਇਕ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਉਹ ਉਦਾਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ, ਪ੍ਰੀਤਾਂ ਤੇ ਗਲਵਕੜੀਆਂ ਹੀ ਵੰਡਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 4 ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 4 ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ Textbook Questions and Answers

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ? ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਕੀ। ਨਾਂ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪਰੈਲ, 1563 ਈ: ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਸੀ।

(ਅ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

(ੲ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ ਦਾ ਵਰ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਇਸ ਕਥਨ ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਖਰੇ ਉੱਤਰੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ ਦਾ ਵਰ ਆਪ ਦੇ ਨਾਨਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਤਾ (ਅ) ਆਪ ਇਸ ਕਥਨ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਰੇ ਉੱਤਰੇ ਕਿ ਆਪ ਨੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕੁੱਲ 5894 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚੋਂ 2218 ਆਪ ਦੇ ਰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ।

(ਸ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ? ਉਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸੁਖਮਨੀਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਰਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਸੰਤ, ਭਗਤ, ਬ੍ਰਹਮ – ਗਿਆਨੀ ਤੇ ਜੀਵਨ – ਜੁਗਤ ਆਦਿ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

(ਹ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਕਾਰਜ ਕਦੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਇਹ ਕਾਰਜ 1604 ਈ: ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ।

(ਕ) ਸ੍ਰੀ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਸ ਤੋਂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਰਖਵਾਈ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ 1588 ਈ: ਵਿਚ ਰਖਵਾਈ ਗਈ।

(ਹੈ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ? ਕੋਈ ਪੰਜ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਦੇ ਨਾਂ ਇਹ ਹਨ – ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਭਗਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ, ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ, ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਭਗਤ ਸਧਨਾ ਜੀ।

(ਗ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਨਤਿਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਨਤਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਸੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਰਖਵਾਉਣਾ ਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਧਰਮ – ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਜਨਤਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਾਤਾਂ ਤੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ – ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਸਾਂਝੇ ਧਰਮ – ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਜਨਤਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਸੰਤੋਖਸਰ, ਰਾਮਸਰ ਤੇ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿਖੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਤੇ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਸਰੋਵਰ ਕਾਇਮ ਕਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਏਕ ਦਿੜਾਉਣਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਨਤਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਬਣਵਾਉਣਾ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿਚ ਕੋਹੜੀਆਂ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹਣਾ, ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨੀ ਕਾਬਲ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਢਾਕੇ ਤਕ ਵਪਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਮਿਸਾਲ ਲੋਕ – ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਸਨ।

(ਘ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਧਰਮ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਝਿਜਕਦੇ। ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਸਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ। ਆਪ ਨੂੰ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਸੀਸ ਉੱਤੇ ਤੱਤੀ ਰੇਤ ਪਾਈ ਗਈ ਆਪ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਅਡੋਲ ਰਹੇ। ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਆਪ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ‘ਤੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਹਿਰਦੇਵੇਧਕ ਕਸ਼ਟ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਅੰਤ ਆਪ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਵਿਰਸਾ : ਵੱਡੇ-ਵਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਉਹ ਜਾਇਦਾਦ ਜੋ ਅਗਲੀ ਪੀੜੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ
• ਬਖੂਬੀ : ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ
• ਉਪਰਾਮ : ਉਦਾਸ, ਉਚਾਟ
• ਮਨਸੂਬਾ : ਇਰਾਦਾ, ਮਨਸ਼ਾ
• ਵੰਨਗੀਆਂ: ਨਮੂਨੇ, ਕਿਸਮਾਂ
• ਹਿਰਦੇਵੇਧਕ : ਦਿਲ ਨੂੰ ਵਿੰਨ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ, ਦੁਖਾਵੀਂ
• ਸਰਤਾਜ : ਸਿਰ ਦਾ ਮੁਕਟ, ਮੁਖੀਆ, ਪ੍ਰਧਾਨ
• ਪੂੰਜ। : ਸਮੂਹ, ਫੇਰ
• ਬਾਉਲੀ : ਉਹ ਖੂਹ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਇੱਟਾਂ ਜਾਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਣ
• ਤਸੀਹੇ : ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ, ਕਸ਼ਟ
• ਲਾਹੌਰ : ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਜੋ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਹੈ।

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਜੀਵਨ-ਜਾਚ, ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ, ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ, ਮੁਹਾਰਤ, ਯੋਗਦਾਨ, ਸ਼ਹਾਦਤ, ਅਡੋਲ
ਉੱਤਰ :

• ਜੀਵਨ – ਜਾਚ (ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦਾ ਢੰਗ – ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਮਹਾਨ ਕਿਰਤ) – ‘ਜਪੁਜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ।
• ਵੱਡ – ਅਕਾਰੀ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਵਾਲੀ) – ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਵੱਡ – ਅਕਾਰੀ ਧਰਮ ਗੰਥ ਹੈ।
• ਮੁਹਾਰਤ ਨਿਪੁੰਨਤਾ) – ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੰਦਾ ਉਸ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
• ਯੋਗਦਾਨ (ਹਿੱਸਾ, ਦੇਣ) – ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੂੰਹ – ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਨਿਖ਼ਾਰਨ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ।
• ਸ਼ਹਾਦਤ (ਕੁਰਬਾਨੀ, ਸ਼ਹੀਦੀ) – ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ।
• ਅਡੋਲ ਨਾ ਡੋਲਣਾ, ਦ੍ਰਿੜ ਰਹਿਣਾ, ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ) – ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਸਹਿ ਸਰੀਰਕ ਕਸ਼ਟ ਦਿੱਤੇ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਅਡੋਲ ਰਹੇ ਤੇ ਧਰਮ ਨਾ ਹਾਰਿਆ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਲਿੰਗ : ਨਾਂਵ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਜ਼ਨਾਨੇ ਅਤੇ ਮਰਦਾਵੇਂ ਭੇਦ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਲਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ –
(ਉ) ਪੁਲਿੰਗ
(ਅ) ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ

ਪਿਤਾ, ਦੋਹਤਾ, ਮੁੰਡਾ, ਤੋਤਾ, ਸ਼ੇਰ, ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਘੋੜਾ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਮਾਤਾ, ਦੋਹਤੀ, ਕੁੜੀ, ਤੋਤੀ, ਸ਼ੇਰਨੀ, ਹਥਣੀ ਅਤੇ ਘੋੜੀ ਇਸਤਰੀ-ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਲਿੰਗ ਬਦਲ ਕੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਿਖੋ

(ੳ) ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ।
(ਅ) ਗੱਭਰੂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮਦੇ ਆਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
(ੲ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਉਸ ਦੀ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ।
(ਸ) ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਪਿੰਡ ਵਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।
(ਅ) ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਆਮ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਈ) ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ।
(ਸ) ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।

1. ਦਸ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ :

• ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ,
• ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ।

2. ਪੜ੍ਹੋਤੇ ਸਮਝੋ :

1. – ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਉਸਾਰੀ।
2. – ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਉਸਾਰਿਆ।
3. – ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਉਸਾਰਿਆ।
4. – …………………………………

ਉੱਤਰ :

1. ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਉਸਾਰੀ।
2. ਗੁਰੁ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ।
3. ਗੁਰੁ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ।
4. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਲੇਖ ਦਾ ਸਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪਰੈਲ, 1563 ਈ: ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਆਪ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਨਾ ਮਿਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਣਾ ਆਪ ਨੇ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਿਯੋਗ ਵਿਚ ਜੋ ਪਹਿਲਾ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਆਪ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ ਸੀ :

ਮੇਰਾ ਮਨ ਲੋਚੈ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਤਾਈਂ,
ਬਿਲਪ ਕਰੈ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈਂ।
ਤਿਖਾ ਨ ਉਤਰੈ ਸਾਂਤਿ ਨਾ ਆਵੇ,
ਬਿਨ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ ॥

ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਹੋਰ ਸਨ – ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਤੇ ਮਹਾਂਦੇਵ। ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਪਰੰਤੁ ਮਹਾਂਦੇਵ ਉਪਕਾਰੀ ਸੁਭਾ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਪਿਥੀ ਚੰਦ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਪਰੰਤੂ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਤੰਬਰ 1581 ਈ: ਵਿਚ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗੀ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਆਪਦੇ ਨਾਨਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਵਰ ‘ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੁੱਲ 5894 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚੋਂ 2218 ਸ਼ਬਦ ਆਪ ਦੇ ਰਚੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਪ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਰੱਬੀ – ਪ੍ਰੇਮ, ਭਗਤੀ, ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਹੈ। ‘ਸੁਖਮਨੀ ਆਪ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਸੰਤ, ਭਗਤ, ਮ – ਗਿਆਨੀ ਤੇ ਜੀਵਨ – ਜੁਗਤ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਆਪ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ, ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ, ਰੇਖ਼ਤਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ, ਗਾਥਾ, ਸਹਿਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਪੰਜਾਬੀ (ਅ) ਹਿੰਦੀ ਆਦਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਨੇ 30 ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਰਚੀ 1 ਸਿਰੰਦਾ ਆਪ ਦਾ ਮਨ – ਭਾਉਂਦਾ ਸਾਜ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਗੁਰੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਤਾਂ, ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਮਨੁੱਖੀ ਏਕਤਾ ਤੇ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ! ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ (ਪੰਜਾਬ) ਕਬੀਰ ਤੇ ਰਾਮਾਨੰਦ (ਯੂ.ਪੀ.) ਬੇਣੀ (ਬਿਹਾਰ) ਨਾਮ ਦੇਵ, ਤਿਲੋਚਨ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ), ਪੀਪਾ (ਗੁਜਰਾਤ), ਸਧਨਾ (ਸਿੰਧ) ਜੈਦੇਵ ਬੰਗਾਲ ਸੈਣ ਤੇ ਭੀਖਣ (ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ) ਆਦਿ ਸੰਤਾਂ – ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੁਨੇਹਾ ਰੱਬੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਰਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰਤੀਬ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖ਼ਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ (ਅ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜ 1604 ਈ: ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1588 ਈ: ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਰਖਵਾਈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਂਝਾ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਆਪ ਨੇ ਸੰਤੋਖਸਰ ਤੇ ਰਾਮਸਰ ਦੋ ਹੋਰ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਏ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ ਨਗਰ ਵੀ ਵਸਾਇਆ ਤੇ ਉੱਥੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਇਆ ਆਪ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ (ਅ) ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਚ ਯਤੀਮਾਂ ਤੇ ਕੋਹੜੀਆਂ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਆਪ ਨੇ ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਚਲਾਈ ਤੇ ਕਾਬਲ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਢਾਕੇ ਤਕ ਸੰਬੰਧ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ।

ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਆਪ ਪ੍ਰਤੀ ਰਵੱਈਆ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ।ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਸੀਸ ਉੱਤੇ ਗਰਮ – ਗਰਮ ਰੇਤ ਵੀ ਪਾਈ ਗਈ, ਪਰੰਤੂ ਆਪ ਪ੍ਰਭੂ – ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਅਡੋਲ ਰਹਿ ਕੇ ਮੰਨਦੇ ਰਹੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਆਪ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅੰਤ ਆਪ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਹੋਈ; ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਿਰਤਾਜ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ ਤੇ ਉਹ ਮੀਰੀ – ਪੀਰੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣੇ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ !

1. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਣ ਉਪਰੰਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਨਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਵਰ ‘ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ” ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੁੱਲ 5894 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 2218 ਸ਼ਬਦ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਰਚਨਾ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਰੱਬੀ ਪ੍ਰੇਮ – ਪਿਆਰ, ਭਗਤੀ, ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਰਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾਮ – ਸਿਮਰਨ, ਸੰਤ, ਭਗਤ, ਬ੍ਰੜ੍ਹਮ – ਗਿਆਨੀ ਜੀਵਨ ਜਗਤ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ, ਬ੍ਰਜ – ਭਾਸ਼ਾ, ਰੇਖ਼ਤਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ, ਗਾਥਾ, ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸਭ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਆਪ ਨੇ 30 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਰਚੀ। ਆਪ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਸਰੰਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ – ਪਸੰਦ ਸਾਜ਼ ਸੀ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ
(ਅ) ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ
(ਇ) ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ – ਬੱਤ ਘਾੜਾ
(ਸ) ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਪਾਠ ਕਿਸ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪ੍ਰਿੰ: ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਡਾ: ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਇ) ਜਨਕ ਰਾਜ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ॥
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਡਾ: ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕੀ ਲਗਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਦੋਹਿਤਾ
(ਅ) ਭਤੀਜਾ
(ਈ) ਸਪੁੱਤਰ
(ਸ) ਭਾਣਜਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੋਹਿਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕੀ ਲਗਦੇ ਸਨ ?
ਉ। ਬਾਬਾ ਜੀ
(ਅ) ਨਾਨਾ ਜੀ।
(ਈ) ਪਿਤਾ ਜੀ
(ਸ) ਮਾਮਾ ਜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਨਾਨਾ ਜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕੀ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ
(ਅ) ਮੀਰੀ – ਪੀਰੀ ਦਾ ਮਾਲਕ
(ਈ) ਕਵੀ ਤੇ ਸੰਪਾਦਕ
(ਸ) ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੋਹਿਤਾ ਬਾਣੀ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ?
(ਉ) 5894
(ਅ) 2218
(ਈ) 518
(ਸ) 54.
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 5894.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਰਚੇ ਹੋਏ ਕਿੰਨੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ?
(ਉ) 5894
(ਆ) 2218
(ਈ) 1516
(ਸ) 1518.
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 2218

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੈਤਸਰੀ ਕੀ ਵਾਰ
(ਅ) ਸੁਖਮਨੀ
(ਈ) ਫੁਨਹੇ
(ਸ) ਬਾਰਾਂਮਾਂਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸੁਖਮਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਰਚੀ ?
(ਉ) 29
(ਅ) 30
(ਈ) 31
(ਸ) 28.
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 30.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮਨ – ਭਾਉਂਦਾ ਸਾਜ਼ ਕਿਹੜਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਤਾਨਪੁਰਾ
(ਅ) ਸਿਰੰਗੀ
(ਈ) ਸਿਤਾਰ
(ਸ) ਸਰੰਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਰੰਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵਰਤੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਹਿਸਕ੍ਰਿਤੀ/ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ/ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ/ਰੇਖ਼ਤਾ/ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ/ਗਾਥਾ/ਪੰਜਾਬੀ/ ਲਹਿੰਦੀ।
(ਅ) ਫ਼ਾਰਸੀ
(ਈ) ਉਰਦੂ
(ਸ) ਹਿੰਦੀ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਹਿਸਕ੍ਰਿਤੀ/ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ/ਬ੍ਰਿਜ ਭਾਸ਼ਾ/ਖ਼/ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ/ਗਾਥਾ/ਪੰਜਾਬੀ/ ਲਹਿੰਦੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਗੁਰਗੱਦੀ/ਰਚਨਾ/ਨਾਨਾ/ਦੋਹਿਤਾ/ਬੋਹਿਥਾ/ਸ਼ਬਦ/ਬਾਣੀ/ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ/ਰਾਗਾਂ ਸੰਗੀਤ/ਸਰੰਦਾ/ਸਾਜ਼/ਸੰਤ ਭਗਤ/ਬ੍ਰਹਮ – ਗਿਆਨੀ।
(ਅ) ਸੱਚ
(ਈ) ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ
(ਸ) ਮਨਪਸੰਦ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗੁਰਗੱਦੀ/ਰਚਨਾ/ਨਾਨਾ/ਦੋਹਿਤਾ/ਬੋਹਿਥਾ/ਸ਼ਬਦ/ਬਾਣੀ/ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ/ਰਾਗਾਂ/ ਸੰਗੀਤ/ਸਰੰਦਾ/ਸਾਜ਼/ਸੰਤ/ਭਗਤ/ਬ੍ਰਹਮ – ਗਿਆਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਰ/ਸੱਚ/ਪ੍ਰੇਮ – ਪਿਆਰ/ਭਗਤੀ/ਸਿਮਰਨਜੀਵਨ – ਜਾਚ/ ਢੰਗ/ਮੁਹਾਰਤ।
(ਅ) ਗੁਰੂ
(ਈ) ਰਾਗ
(ਸ) ਸਾਜ਼।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਰ/ਸੱਚ/ਪ੍ਰੇਮ – ਪਿਆਰ/ਭਗਤੀ/ਸਿਮਰਨ/ਜੀਵਨ – ਜਾਚ/ਢੰਗ/ਮੁਹਾਰਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਗੁਰੂ
(ਅ) ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
(ਈ) ਸਿਮਰਨ
(ਸ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ/ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ/ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ/ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ/ਬ੍ਰਜ – ਭਾਸ਼ਾ/ਰੇਖ਼ਤਾ/ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ/ਗਾਬਾ/ਸਹਿਸਕ੍ਰਿਤੀ ਪੰਜਾਬੀ/ਹਿੰਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ/ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ/ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ/ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ/ਸੰਤ – ਭਾਸ਼ਾ/ਬ੍ਰਜ – ਭਾਸ਼ਾ/ਖ਼ਤਾ/ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ/ਗਾਥਾ/ਸਹਿਸਕ੍ਰਿਤੀ/ਪੰਜਾਬੀ/ ਲਹਿੰਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬਹੁਤ
(ਅ) ਸਰਲ
(ਈ) ਪੇਸ਼
(ਸ) ਆਪ/ਉਹਨਾਂ/ਇਸ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਆਪ/ਉਹਨਾਂ/ਇਸ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬਾਰੇ
(ਅ) ਆਪ
(ਈ) ਸੰਤ
(ਸ) ਗੁਰੂ/ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ/ਬਿਲਕੁਲ/ਸੀ/5894/2218/ਪ੍ਰਮੁੱਖ/ਡੂੰਘੀ/ਸ਼ਾਹਕਾਰ/ ਬਹੁਤ ਸਰਲ/ਪ੍ਰਚਲਿਤ/ਸਭ/30/ਮਨ – ਪਸੰਦ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰੂ/ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ/ਬਿਲਕੁਲ/ਸੀ/5894/2218/ਪ੍ਰਮੁੱਖਡੂੰਘੀ/ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਬਹੁਤ ਸਰਲ/ਪ੍ਰਚਲਿਤ/ਸਭ/30/ਮਨ – ਪਸੰਦ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਬਾਨੀ
(ਅ) ਬਾਣਾ
(ਈ) ਵਾਣੀ
(ਸ) ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਰਚਨਾ
(ਅ) ਸ਼ਾਹਕਾਰ
(ਈ) ਆਪ
(ਸ) ਹੋਇਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹੋਇਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਪੜਨਾਂਵ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਆਪ, ਉਹਨਾਂ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
“ਗੁਰਗੱਦੀ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
(ਹ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਹ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –

ਉੱਤਰ :

2. ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਵਡਮੁੱਲਾ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਗੁਰੂਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਤਾਂ, ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਇਹ ਵੱਡ – ਆਕਾਰੀ ਧਰਮ – ਗ੍ਰੰਥ ਮਨੁੱਖੀ ਏਕਤਾ ਤੇ ਸਰਬ – ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ (ਪੰਜਾਬ) ਕਬੀਰ ਤੇ ਰਾਮਾ ਨੰਦ (ਯੂ. ਪੀ.) ਬੇਣੀ (ਬਿਹਾਰ) ਨਾਮਦੇਵ, ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ (ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ) ਪੀਪਾ (ਗੁਜਰਾਤ ਸਧਨਾ (ਸਿੰਧ) ਜੈ ਦੇਵ ਬੰਗਾਲ) ਸੈਣ ਤੇ ਭੀਖਨ (ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ) ਆਦਿ, ਸਾਰੇ ਸੰਤ ਭਗਤ ਵੱਖਰੇ – ਵੱਖਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਰੱਬੀ ਏਕਤਾ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਰਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਰਤੀਬ ਦੇ ਕੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇੱਕ ਯੋਗ ਸੰਪਾਦਕ ਵਾਂਗ ਸਾਰਾ ਕਾਰਜ ਨਿਭਾਇਆ। ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਤੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜ 1604 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ।

ਪਿੱਛੇ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ
(ਅ) ਧਰਮ – ਪ੍ਰਚਾਰ
(ਈ) ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰਤੀਬ ਦਿੱਤੀ ?
(ੳ) ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ
(ਅ) ਰਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ
(ਈ) ਬਾਣੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ
(ਸ) ਸੰਤਾਂ – ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰਾਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਨੁੱਖੀ ਏਕਤਾ ਤੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ
(ਅ) ਕਿਸੇ ਇਕ ਧਰਮ ਦਾ
(ਈ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੌਮ
(ਸ) ਉੱਚ ਵਰਗ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਨੁੱਖੀ ਏਕਤਾ ਤੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਕਿਸ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਬਿਹਾਰ
(ਈ) ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ
(ਸ) ਯੂ.ਪੀ.,
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਗਤ ਰਾਮਾਨੰਦ/ਕਬੀਰ ਕਿਸ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਯੂ.ਪੀ
(ਈ) ਬਿਹਾਰ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਯੂ.ਪੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਕਿਸ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਸਨ ?
(ਉ) ਬਿਹਾਰ
(ਅ) ਯੂ. ਪੀ
(ਈ) ਬੰਗਾਲ
(ਸ) ਸਿੰਧ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਬਿਹਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਤੇ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਬਿਹਾਰ
(ਅ) ਬੰਗਾਲ
(ਈ) ਸਿੰਧ
(ਸ) ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗੁਜਰਾਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਹੜੇ ਭਗਤ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ ?
(ਉ) ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਜੀ।
(ਅ) ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ
(ਈ) ਭਗਤ ਸਧਨਾ ਜੀ
(ਸ) ਭਗਤ ਨਾਮ ਦੇਵ ਜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਹੜੇ ਭਗਤ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਧਨਾ
(ਅ) ਕਬੀਰ
(ਈ) ਪੀਪਾ
(ਸ) ਸੈਣ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਧਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਭਗਤ ਜੈਦੇਵ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ?
(ਉ) ਬਿਹਾਰ
(ਆ) ਬੰਗਾਲ
(ਈ) ਸਿੰਧ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬੰਗਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭਗਤ ਸੈਣ ਤੇ ਭੀਖਨ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਬਿਹਾਰ
(ਈ) ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ
(ਸ) ਸਿੰਧ ॥
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤਾ ?
(ੳ) ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ਨੇ
(ਅ) ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ
(ਈ) ਭਾਈ ਪੈੜੇ ਮੋਖੇ ਜੀ ਨੇ
(ਸ) ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਦੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 1601 ਈ:
(ਅ) 1604 ਈ:
(ਈ) 1606 ਈ:
(ਸ) 1608 ਈ:
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 1604 ਈ:

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ/ਵੱਡਮੁੱਲਾ/ਚਾਰ/ਵਡ – ਅਕਾਰੀ/ਬਾਬਾ/ਵੱਖਰੇ – ਵੱਖਰੇ/ਬੀ/ਸਾਰੀ/ਯੋਗ।
(ਅ) ਧਰਮ – ਗ੍ਰੰਥ
(ਈ) ਜੈਦੇਵ
(ਸ) ਸੰਪੂਰਨ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ/ਵੱਡਮੁੱਲਾ/ਚਾਰ/ਵਡ – ਅਕਾਰੀ/ਬਾਬਾ/ਵੱਖਰੇ – ਵੱਖਰੇ/ਰੱਬੀ/ਸਾਰੀ/ਯੋਗ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਸੰਤ – ਭਗਤ
(ਅ) ਸੰਪਾਦਕ
(ਇ) ਸੰਪੂਰਨ
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ/ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ/ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ/ਪੰਜਾਬ/ ਕਬੀਰ/ਰਾਮਾਨੰਦ/ਯੂ.ਪੀ./ਬੇਣੀ/ਬਿਹਾਰ/ਨਾਮਦੇਵ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ/ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ/ਪੀਪਾ/ਗੁਜਰਾਤ ਸਧਨਾ/ਸਿੰਧ/ਜੈਦੇਵ/ਬੰਗਾਲ/ਸੈਣ/ਭੀਖਨ/ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ/ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ/ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ/ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ/ਪੰਜਾਬ/ ਕਬੀਰ/ਰਾਮਾਨੰਦ/ਯੂ.ਪੀ./ਬੇਣੀ/ਬਿਹਾਰ/ਨਾਮਦੇਵ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ/ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ/ਪੀਪਾ/ਗੁਜਰਾਤ ਸਧਨਾ/ਸਿੰਧ/ਜੈਦੇਵ/ਬੰਗਾਲ/ਸੈਣ/ਭੀਖਨ/ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ/ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਲਿਖਾਈ।
(ਅ) ਕਾਰਜ
(ਈ) ਸੈਣ
(ਸ) ਗੁਰੂ/ਕਾਰਜ/ਸੰਪਾਦਨਾ/ਰਚਨਾ/ਰਾਗ/ਧਰਮ – ਗ੍ਰੰਥ/ਸੰਤ – ਭਗਤ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰੂ/ਕਾਰਜ/ਸੰਪਾਦਨਾ/ਰਚਨਾ/ਰਾਗ/ਧਰਮ – ਗ੍ਰੰਥ/ਸੰਤ – ਭਗਤ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਮਨੁੱਖੀ – ਏਕਤਾ/ਸਰਬ – ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ।
(ਅ) ਰਚਨਾ
(ਇ) ਗੁਰੂ
(ਸ) ਸੰਪੂਰਨ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਨੁੱਖੀ – ਏਕਤਾ/ਸਰਬ – ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਸੰਪਾਦਕ
(ਅ) ਰਾਮਾਨੰਦ
(ਈ) ਸਾਰੀ
(ਸ) ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ/ਹੈ/ਸੰਭਾਲਿਆ/ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ/ਨਿਭਾਇਆ/ਹੋਇਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ/ਹੈ/ਸੰਭਾਲਿਆ/ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ/ਨਿਭਾਇਆ/ਹੋਇਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
‘ਭਾਈਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ –
(ਉ) ਭੈਣ/ਭਾਬੀ/ਭਾਈਆਣੀ
(ਅ) ਬਾਈ
(ਇ) ਤਾਈ।
(ਸ) ਭਜਾਈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭੈਣ/ਭਾਬੀ/ਭਾਈਆਣੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਿਭਾਇਆ।
(ਅ) ਨਿਬਾਓ
(ਈ) ਨਿਭਾ
(ਸ) ਨਿਬਾਇਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਿਭਾਇਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
‘ਸੰਪਾਦਨਾ ਰਚਨਾ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਚੁਣ ਕੇ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਸਾਰੇ, ਚਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ੲ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਬੈਕਟ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ੲ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਬੈਕਟ ( ( ) )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

3. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ (ਅ) ਕਈ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ 1588 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ਕੀਰ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਰਖਵਾਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਲਾਅ ਸਰੋਵਰ) ਬਣਵਾਇਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੰਤੋਖਸਰ ਤੇ ਰਾਮਸਰ ਦੋ ਹੋਰ ਸਰੋਵਰ ਬਣਵਾਏ। ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਅ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਸੀ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਿਆ ਜਾਂ ਤਲਾਅ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਨਗਰ ਵੀ ਵਸਾਇਆ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਲੋਕ – ਭਲਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਧਰਮ – ਅਸਥਾਨ ਉਸਾਰੇ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬਾਉਲੀ ਬਣਵਾਈ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਯਤੀਮਾਂ ਤੇ ਕੋੜੀਆਂ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ 1 ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਾਬਲ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਢਾਕੇ ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ !

ਪਿੱਛੇ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਦੋਂ ਰਖਵਾਈ ?
(ਉ) 1588 ਈ
(ਅ) 1590 ਈ:
(ਈ) 1578 ਈ:
(ਸ) 1580 ਈ:
ਉੱਤਰ :
(ੳ) 1588 ਈ:

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਸ ਤੋਂ ਰਖਵਾਈ ?
(ਉ) ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ
(ਅ) ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ
(ਈ) ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ
(ਸ) ਸਾਈਂ ਬੰਨੋ ਜੀ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੰਤੋਖ ਸਰ (ਅ) ਰਾਮ ਸਰ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ
(ਅ) ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ .
(ਈ) ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ
(ਸ) ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਸਰੋਵਰ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ
(ਅ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ
(ਈ) ਸੰਤੋਖਸਰ ਦਾ
(ਸ) ਰਾਮ ਸਰ ਦਾ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਕੀ ਬਣਾਇਆ ?
(ਉ) ਸਰੋਵਰ
(ਅ) ਬਉਲੀ
(ਈ) ਮਹੱਲ
(ਸ) ਘਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬਉਲੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੋੜੀਆਂ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਕਿੱਥੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ?
(ਉ) ਤਰਨਤਾਰਨ
(ਅ) ਛੇਹਰਟੇ
(ਈ) ਕਰਤਾਰਪੁਰ
(ਸ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਤਰਨਤਾਰਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਕਿਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ?
(ੳ) ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ
(ਅ) ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ
(ਈ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ
(ਸ) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ।
ਉੱਤਰ :
ਇ ਗੁਰੁ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ। ਨੋਟ – ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਦਸਵੰਧ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਆਰੰਭ ਸੰਬੰਧੀ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਾਬਲ – ਕੰਧਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤਕ ਚਾਲ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਮੁੰਬਈ ਤਕ
(ਅ) ਕੋਲਕਾਤੇ ਤਕ
(ਈ) ਚੇਨੱਈ ਤਕ
(ਸ) ਢਾਕੇ ਤਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਢਾਕੇ ਤਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸ ਲਈ ਬਣਵਾਇਆ ?
(ੳ) ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ
(ਅ) ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ
(ਈ) ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਲਈ
(ਸ) ਸਭ ਲਈ ਸਾਂਝਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਭ ਲਈ ਸਾਂਝਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਧਰਮ/ਯੋਗਦਾਨ/ਮਹੱਤਵ/ਭਲਾਈ
(ਅ) ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਇ) ਲਾਹੌਰ
(ਸ) ਖੇਤਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਧਰਮ/ਯੋਗਦਾਨ/ਮਹੱਤਵ/ਭਲਾਈ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਰਖਵਾਈ/ਬਣਵਾਇਆ/ਕੀਤੇ/ਉਸਾਰੇ/ਖੋਲ੍ਹਿਆ/ਕੀਤੀ/ਕੀਤਾ
(ਅ) ਨਗਰ
(ਈ) ਦਸਵੰਧ
(ਸ) ਵਪਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਖਵਾਈ/ਬਣਵਾਇਆ/ਕੀਤੇ/ਉਸਾਰੇ/ਖੋਲ੍ਹਿਆ/ਕੀਤੀ/ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਧਰਮ
(ਆ) ਇਤਿਹਾਸ
(ਈ) ਨੀਂਹ
(ਸ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ/ਸਿੱਖ ਧਰਮ/ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ/ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ/ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਸੰਤੋਖਸਰ/ਰਾਮਸਰ/ਤਰਨਤਾਰਨ/ਲਾਹੌਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ/ਸਿੱਖ ਧਰਮ/ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ/ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ/ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ/ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਸੰਤੋਖਸਰ/ਰਾਮਸਰ/ਤਰਨਤਾਰਨ/ਲਾਹੌਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਸਿੱਖ ਧਰਮ
(ਅ) ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਈ) ਰਾਮਸਰ
(ਸ) ਕਈ ਹੋਰ/ਵਡਮੁੱਲਾ/ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ਕੀਰ/ਸਾਂਝਾ/ਬਹੁਤ/ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ/ਲੋਕ ਭਲਾਈ/ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕਈ ਹੋਰ/ਵਡਮੁੱਲਾ/ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ਕੀਰ/ਸਾਂਝਾ/ਬਹੁਤ/ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ/ਲੋਕ ਭਲਾਈ/ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਲੋਕ – ਭਲਾਈ
(ਅ) ਵਪਾਰ
(ਈ) ਉਸਾਰੇ
(ਸ) ਆਪ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਆਪ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
“ਫ਼ਕੀਰ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਫ਼ਕੀਰੀ
(ਅ) ਫੱਕਰੀ
(ਇ) ਫ਼ਕੀਰਨੀ
(ਸ) ਸ਼ੱਕਰਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਫ਼ਕੀਰਨੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਈ, ਦੋ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਦਸਵੰਧ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ !
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਬੈਕਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ (।)
(ਅ) ਕਾਮਾ (,)
(ਈ) ਜੋੜਨੀ (-)
(ਸ) ਬੈਕਟ। ( ( ) )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਿੰਗ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਜ਼ਨਾਨੇ ਮਰਦਾਵੇਂ ਭੇਦ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਲਿੰਗ` ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ :
(ਉ) ਪੁਲਿੰਗ
(ਅ) ਇਸਤਰੀ – ਲਿੰਗ।

ਪੁਲਿੰਗ – ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਦਾਨੇ ਰੂਪ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਮੁੰਡਾ, ਆਦਮੀ, ਮੱਝ, ਤੋਤਾ, ਸ਼ੇਰ, ਹਾਥੀ (ਅ) ਘੋੜਾ ਆਦਿ।

ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ – ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਨਾਨੇ ਰੂਪ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ – ਕੁੜੀ, ਤੀਵੀਂ, ਝੋਟਾ, ਤੋਤੀ, ਸ਼ੇਰਨੀ, ਹਥਨੀ ਤੇ ਘੋੜੀ ਆਦਿ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਜੀਵਨ – ਜਾਚ – ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦਾ ਢੰਗ
• ਵਿਰਸੇ ਵਿਚੋਂ – ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ! ਬਖੂਬੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ।
• ਉਪਰਾਮ – ਉਦਾਸ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ
• ਮਨਸੂਬਿਆਂ – ਇਰਾਦਿਆਂ, ਯੋਜਨਾਵਾਂ !
• ਵਰ – ਅਸੀਸ। ਬੋਹਿਥਾ ਜਹਾਜ਼।
• ਸ਼ਾਹਕਾਰ – ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਕਿਰਤ।
• ਮੁਹਾਰਤ – ਨਿਪੁੰਨਤਾਂ
• ਵੱਡ – ਅਕਾਰੀ – ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ
• ਸੰਪਾਦਨਾ – ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਜਾਂ ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਕ ਜਿਲਦ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨਾ।
• ਸੰਪੂਰਨ – ਪੂਰਾ
• ਬਾਉਲੀ – ਪੌੜੀਦਾਰ ਖੂਹ
• ਪ੍ਰਥਾ – ਰੀਤ।
• ਪੰਜ – ਸਮੂਹ, ਢੇਰ, ਇਕੱਠ।
• ਤਸੀਹੇ – ਦੁੱਖ
• ਕਬੂਲ – ਮਨਜ਼ੂਰ।
• ਹਿਰਦੇਵੇਧਕ – ਦਿਲ ਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ।
• ਸਿਰਤਾਜ – ਸਿਰ ਦਾ ਮੁਕਟ, ਮੁਖੀ
• ਬਾਨੀ – ਮੋਢੀ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 4 ਸਰਲ ਸਮੀਕਰਨ Ex 4.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 4 ਸਰਲ ਸਮੀਕਰਨ Exercise 4.3

1. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਹਰ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
6x + 10 = – 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 6x + 10 = – 2
+ 10 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ‘ਤੇ
6x = – 2 – 10
ਜਾਂ 6x = – 12
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 6 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
x = – 2 ਜੋਂ ਕਿ ਲੋੜੀਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ॥
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = – 2
ਭਰਨ ਤੇ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 6x + 10 = 6 × – 2 + 10
= – 2 ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2y – 3 = 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 2y – 3 = 2
– 3 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
2y = 2 + 3
ਜਾਂ 2y = 5
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
\(\frac{2y}{2}\) = \(\frac{5}{2}\) ਜਾਂ y = \(\frac{5}{2}\), ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ y = \(\frac{5}{2}\) ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 2y – 3 = 2 × \(\frac{5}{2}\) – 3
= 5 – 3 = 2 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
\(\frac{a}{5}\) + 3 = 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{a}{5}\) + 3 = 2
+ 3 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{a}{5}\) = 2 – 3
ਜਾਂ \(\frac{a}{5}\) = – 1
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
5 × \(\frac{a}{5}\) = 5 × – 1
ਜਾਂ a = 5 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ॥
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ a = – 5
ਭਰਨ ਤੇ \(\frac{a}{5}\) + 3 = 2, ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = \(\frac{a}{5}\) + 3
= \(\frac{a}{5}\) + 3 = – 1 + 3 = 2 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
\(\frac{3x}{2}\) = \(\frac{2}{3}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{3x}{2}\) = \(\frac{2}{3}\)
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
2 × \(\frac{3x}{2}\) = 2 × \(\frac{2}{3}\) = \(\frac{4}{3}\)
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{3x}{3}\) = \(\frac{4}{3}\) × \(\frac{1}{3}\)
ਜਾਂ x = \(\frac{4}{9}\) ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = \(\frac{4}{9}\)
ਭਰਨ ਤੇ \(\frac{3x}{2}\) = \(\frac{3}{2}\)
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = \(\frac{3x}{2}\) = \(\frac{3}{2}\) × \(\frac{4}{9}\) = \(\frac{2}{3}\) = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\frac{5}{2}\)x = -5
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{5}{2}\)x = – 5
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
2 × \(\frac{5}{2}\)x = 2 × – 5
ਜਾਂ 5x = – 10
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{5x}{5}\) = \(-\frac{10}{5}\)
ਜਾਂ x = – 2 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = – 2 ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = \(\frac{5}{2}\)x = \(\frac{5}{2}\) × -2 = -5 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
2x + \(\frac{5}{2}\) = \(\frac{37}{2}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 2x + \(\frac{5}{2}\) = \(\frac{37}{2}\)
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ \(\frac{5}{2}\) ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
2x + \(\frac{5}{2}\) – \(\frac{5}{2}\) = \(\frac{37}{2}\) – \(\frac{5}{2}\)
ਜਾਂ 2x = \(\frac{37-5}{2}\) ਜਾਂ 2x = \(\frac{32}{2}\)
ਜਾਂ 2x = 16
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
\(\frac{2x}{2}\) = \(\frac{16}{2}\) ਜਾਂ x = 8 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = 8 ਭਰਨ
ਤੇ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 2x + \(\frac{5}{2}\) = 2 × 8 + \(\frac{5}{2}\)
= 16 + \(\frac{5}{2}\) = \(\frac{32+5}{2}\) = \(\frac{37}{2}\) = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।

2. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
5 (x + 1) = 25
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 5 (x + 1) = 25
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{5(x+1)}{5}\) = \(\frac{25}{5}\)
ਜਾਂ x + 1 = 5
1 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
1 = 5 – 1
ਜਾਂ x = 4 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ !
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = 4
ਭਰਨ ਤੇ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 5 (x + 1) = 5 (4 + 1)
= 5 (5) = 25 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2 (3x – 1) = 10
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 2(3x – 1) = 10
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ 2 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{2(3x-1)}{2}\) = \(\frac{10}{2}\)
ਜਾਂ 3x – 1 = 5
– 1 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
3x = 5 + 1
3x = 6
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{3x}{3}\) = \(\frac{6}{3}\) = ਜਾਂ x = 2 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = 2 ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 2 (3x – 1) = 2 (3 × 2 – 1)
= 2 (6 – 1) = 2 × 5 = 10 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
4 (2 – x) = 8
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 4 (2 – x) = 8
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 4 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{4(2-x)}{4}\) = \(\frac{8}{4}\)
ਜਾਂ 2 – x = 2
2 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
-x = 2 – 2
ਜਾਂ – x = 0
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ -1 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ,
-x × – 1= x – 1
ਜਾਂ x = 0, ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x – 0 ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 4 (2 – x) = 4 (2 – 0) = 4 × 2
= 8 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
-4 (2 + x) = 8.
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : -4 (2 + x) = 8
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ -4 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{-4(2+x)}{-4}\) = \(\frac{8}{-4}\)
ਜਾਂ 2 + x = – 2
2 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
x = -2 – 2
ਜਾਂ x = – 4 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : x = – 4 ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = – 4 (2 + x) = – 4 [2 + (-4)]
= -4 (2 – 4) = – 4 (- 2) = 8 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

3. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
4 = 5 (x – 2)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 4 = 5 (x – 2)
ਜਾਂ 4 = 5x – 10
5x ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ 4 ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
– 5x = – 4 – 10
ਜਾਂ -5x = – 14
ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ – 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{-5 x}{-5}\) = \(\frac{-14}{-5}\)
ਜਾਂ x = \(\frac{14}{5}\), ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ \(\frac{14}{5}\) ਭਰਨ ਤੇ ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ : 5 (x – 2) =5 (\(\frac{14}{5}\) – 2)
= 5(\(\frac{14-10}{5}\)) = 5(\(\frac{4}{5}\)) = 4 = ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
-4 = 5 (x – 2)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : – 4 = 5 (x – 2)
ਜਾਂ – 4 = 5x – 10
-4 ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ 51 ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
-5x = 4 – 10 ਜਾਂ -5x = -6
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ – 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{-5x}{-5}\) = \(\frac{-6}{-5}\)
ਜਾਂ x = \(\frac{6}{5}\), ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ x = \(\frac{6}{5}\) ਭਰਨ ਤੇ
ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ = 5 (x – 2) = 5(\(\frac{6}{5}\) – 2)
= 5\(\left(\frac{6-10}{5}\right)\) = 5\(\left(\frac{4}{5}\right)\) = -4 = ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
4 + 5(p – 1) = 34
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 4 + 5 (p – 1) = 34
4 ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
5(p – 1) = 34 – 4
5(p – 1) = 30
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{5(p-1)}{5}\) = \(\frac{30}{5}\)
p – 1 = 6
-1 ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
p = 6 + 1
p = 7 ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ: ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ p = 7 ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 4 + 5 (p – 1) = 4 + 5 (7 – 1)
= 4 + 5 (6) = 34 = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ।
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
6y – 1 = 2y +1.
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 6y – 1 = 2y + 1
– 1 ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ 2y ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਤੇ
6y – 2y = 1 + 1
ਜਾਂ 4y = 2 ਜਾਂ y = \(\frac{2}{4}\)
ਜਾਂ y = \(\frac{1}{2}\), ਜੋ ਕਿ ਲੋੜੀਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
ਪੜਤਾਲ : ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਿੱਚ y = \(\frac{1}{2}\) ਭਰਨ ਤੇ
ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = 6y – 1 = 6 × \(\frac{1}{2}\) – 1 = 3 – 1 = 2
ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ = 2y + 1 = 2 × \(\frac{1}{2}\) + 1 = 1 + 1 = 2.
∴ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ = ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ

4.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x = 2 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 3 ਸਮੀਕਰਨ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ:
ਪਹਿਲੀ ਸਮੀਕਰਨ : x = 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 10 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
10x = 20
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 2 ਜੋੜਨ ਤੇ
10x + 2 = 20 + 2
ਜਾਂ 10x + 2 = 22
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ ।
ਦੂਜੀ ਸਮੀਕਰਨ : x = 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੇ
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
∴ \(\frac{x}{5}\) = \(\frac{2}{5}\)
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ ।
ਤੀਜੀ ਸਮੀਕਰਨ : x = 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 5 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
5x = 5 × 2
ਜਾਂ 5x = 10
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 3 ਘਟਾਉਣ ਤੇ
5x – 4 = 10 – 3
ਜਾਂ 5x – 3 = 7
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x = – 2 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 3 ਸਮੀਕਰਨ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ:
ਪਹਿਲੀ ਸਮੀਕਰਨ : x – 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ,
3x = – 6
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ ।
ਦੂਜੀ ਸਮੀਕਰਨ : x = – 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ 3x = – 6
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 7 ਜੋੜਨ ਤੇ
3x + 7= – 6 + 7
3x + 1 = 1
ਤੀਜੀ ਸਮੀਕਰਨ : x = – 2 ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
3x = – 6
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 10 ਜੋੜਨ ਤੇ
3x + 10 = – 6 + 10
ਜਾਂ 3x + 10 = 4
ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੇਕਰ 7x + 4 = 39, ਤਾਂ x =
(a) 6
(b) – 4
(c) 5
(d) 8
ਉੱਤਰ:
(c) 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜੇਕਰ 8m – 8 = 56 ਤਾਂ m = …….
(a) – 4
(b) – 2
(c) – 14
(d) 8.
ਉੱਤਰ:
(d) 8.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਸੰਖਿਆ ਸਮੀਕਰਨ -6 + x = -18 ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(a) 10
(b) – 13
(c) – 12
(d) – 16.
ਉੱਤਰ:
(a) 10

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੇਕਰ \(\frac{x}{2}\) = 14, ਤਾਂ 2x + 6 = ……
(a) 62
(b) – 64
(c) 16
(d) – 62
ਉੱਤਰ:
(a) 62

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਦੁਗਣੇ ਵਿੱਚੋਂ 3 ਘਟਾਉਣ ‘ਤੇ 5 ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਖਿਆ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(a) – 4
(b) – 2
(c) 2
(d) 4
ਉੱਤਰ:
(d) 4

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜੇਕਰ 5 ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਤਿਗੁਣੇ ਵਿੱਚ ਜੋੜੀਏ ਤਾਂ – 7 ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(a) – 6
(b) – 5
(c) – 4
(d) 4.
ਉੱਤਰ:
(c) – 4

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 4 ਸਰਲ ਸਮੀਕਰਨ Ex 4.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 4 ਸਰਲ ਸਮੀਕਰਨ Exercise 4.2

1. ਪਹਿਲਾਂ ਚਲ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਗ ਲਿਖੋ, ਫਿਰ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
x + 1 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : x + 1 = 0
ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 1 ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
x + 1 – 1 = – 1
ਇਸ ਲਈ x = – 1 ਦਿੱਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x – 1 = 5
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ, x – 1 = 5
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚ 1 ਜੋੜਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x – 1 + 1 = 5 + 1
ਜਾਂ x = 6
ਇਸ ਲਈ x = 6 ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
x + 6 = 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : x + 6 = 2
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 6 ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
x + 6 – 6 = 2 – 6
ਜਾਂ x = -4
ਇਸ ਲਈ x = – 4 ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
y + 4 = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : y + 4 = 4
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 4 ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
y + 4 – 4 = 4 – 4
ਜਾਂ y = 0
ਇਸ ਲਈ y = 0 ਇਸ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
y – 3 = 3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : y – 3 = 3
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 3 ਜੋੜਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
y – 3 + 3 = 3 + 3
ਜਾਂ y = 6
ਇਸ ਲਈ y = 6 ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

2. ਪਹਿਲਾਂ ਚਲ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਗ ਲਿਖੋ, ਫਿਰ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
3x = 15
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 3x = 15
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
\(\frac{3x}{3}\) = \(\frac{15}{3}\)
ਜਾਂ x = 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
\(\frac{p}{7}\) = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{p}{7}\) = 4
ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 7 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
7 × \(\frac{p}{7}\) = 7 × 4
ਜਾਂ p = 28 ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
8y = 36
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 8y = 36
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 8 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
\(\frac{8y}{8}\) = \(\frac{36}{8}\)
ਜਾਂ y = \(\frac{9}{2}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
20x = – 10
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ :
20x = – 10
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 20 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{20x}{20}\) = \(\frac{-10}{20}\)
ਜਾਂ x = \(\frac{-1}{2}\)

3. ਚਲ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਗ ਲਿਖੋ, ਫਿਰ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
5x + 7 = 17
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 5x + 7 = 17
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 7 ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
5x + 7 – 7 = 17 – 7
ਜਾਂ 5x = 10
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 5 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ।
\(\frac{5x}{5}\) = \(\frac{10}{5}\)
ਜਾਂ x = 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
\(\frac{20x}{3}\) = 40
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{20x}{3}\) = 40
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3 × \(\frac{20x}{3}\) = 3 × 40
ਜਾਂ 20x = 3 × 40
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 20 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-
\(\frac{20x}{20}\) = \(\frac{3×40}{20}\)
ਜਾ x = 6

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3p – 2 = 46
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 3p – 2 = 46
ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 2 ਜੋੜਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
3p – 2 + 2 = 46 + 2
ਜਾਂ 3p = 48
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
\(\frac{3p}{3}\) = \(\frac{48}{3}\)
ਜਾਂ p = 16 ਉੱਤਰ

4 ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਮੀਕਰਨ ਹੱਲ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
10x + 10 = 100
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 10x + 10 = 100
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਘਟਾਉਣ ਤੇ
10x + 10 – 10 = 100 – 10
ਜਾਂ 10x = 90
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{10x}{10}\) = \(\frac{90}{10}\)
ਜਾਂ x = 9
ਇਸ ਲਈ x = 9 ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
\(\frac{-p}{3}\) = 5
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : \(\frac{-p}{3}\) = 5
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ – 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ,
– 3 × \(\frac{-p}{3}\) = -3 × 5
ਜਾਂ p = – 15
ਇਸ ਲਈ p = – 15 ਇਸ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x + 12 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 3x + 12 = 0
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 12 ਘਟਾਉਣ ਤੇ
3x + 12 – 12 = – 12
ਜਾਂ 3x = -12
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ,
\(\frac{3x}{3}\) = \(\frac{-12}{3}\)
ਜਾਂ x = -4
ਇਸ ਲਈ x = -4 ਇਸ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
2q – 6 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 2q – 6 = 0
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵਿੱਚ 6 ਜੋੜਨ ਤੇ
2q – 6 + 6 = 0 + 6
ਜਾਂ 2q = 6
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{2q}{2}\) = \(\frac{6}{2}\)
ਜਾਂ q = 3
ਇਸ ਲਈ q = 3 ਇਸ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
3p = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ : 3p = 0
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{3p}{3}\) = \(\frac{0}{3}\)
ਜਾਂ p = 0
ਇਸ ਲਈ p = 0 ਇਸ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
3x = -9.
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੀਕਰਨ ਹੈ :
3x = -9
ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ
\(\frac{3x}{3}\) = \(-\frac{9}{3}\)
ਜਾਂ x = – 3
ਇਸ ਲਈ x =- 3 ਦਿੱਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।