PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 1.
If (\(\frac{x}{3}\) + 1, y – \(\frac{2}{3}\)) = (\(\frac{5}{3}\), \(\frac{1}{3}\))
find the values of x and y.
Answer.
It is given that (\(\frac{x}{3}\) + 1, y – \(\frac{2}{3}\)) = (\(\frac{5}{3}\), \(\frac{1}{3}\))
Since the ordered pairs are equal, the corresponding elements will also be equal.
Therefore, \(\frac{x}{3}\) + 1 = \(\frac{5}{3}\) and y – \(\frac{2}{3}\)) = (\(\frac{1}{3}\)

⇒ \(\frac{x}{3}\) = \(\frac{5}{3}\) – 1 and y = \(\frac{1}{3}\) + \(\frac{2}{3}\)

⇒ \(\frac{x}{3}\) = \(\frac{5}{3}\) and y = \(\frac{3}{3}\)
⇒ x = 2 and y= 1
∴ x = 2 and y = 1.

Question 2.
If the set A has 3 elements and the set B = {3, 4, 5}, then find the number of elements in (A × B).
Answer.
It is given that set A has 3 elements and the elements of set B are 3, 4, and 5.
⇒ Number of elements in set B = 3
Number of elements in (A × B) = (Number of elements in A) × (Number of elements in B)
= 3 × 3 = 9
Thus, the number of elements in (A × B) is 9.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 3.
If G = {7, 8} and H = {5, 4, 2}, find G × H and H × G.
Answer.
G = {7, 8} and H = {5, 4, 2}
We know that the Cartesian product P × Q of two non-empty sets P and Q is defined as
P × Q = {(p, q) : p ∈ P, q ∈ Q}
∴ G × H = {(7, 5), (7, 4), (7, 2), (8, 5), (8, 4), (8, 2)}
H × G = {(5, 7), (5, 8), (4, 7), (4, 8), (2, 7), (2, 8)}.

Question 4.
State whether each of the following statements are true or false. If the statement is false, rewrite the given statement correctly,
(i) If P = {m, n} and Q = {n, m}, then P × Q = {(m, n), (n, m)}.
(ii) If A and B are non-empty sets, then A × B is a non-empty set of ordered pairs (x, y) such that x ∈ A and y ∈ B.
(iii) If A = {1, 2}, B = {3, 4}, then A × (B ∩ Φ) = Φ.
Answer.
(i) False
If P = {m, n} and Q = {n, m}, then P × Q = {(m, m), (m, n), {n, m), (n, n)}
(ii) True
(iii) True.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 5.
If A = {- 1, 1}, find A × A × A.
Answer.
It is known that for any non-empty set A, A × A × A is defined as
A × A × A = {(a, b, c) : a, b, c ∈ A}
It is given that A = {- 1, 1}
∴ A × A × A = {(- 1, – 1, – 1), (- 1, – 1, 1), (- 1, 1, – 1), (- 1, 1, 1), (1, – 1, – 1), (1, – 1, 1), (1, 1, – 1), (1, 1, 1)}

Question 6.
If A × B = {(o, x), (a, y), (b, x), (b, y)}. Find A and B.
Answer.
It is given that A × B = {(a, x), (a, y), (b, x), (b, y)}
We know that the Cartesian product of two non-empty sets P and Q is defined as P × Q = {(p, q): p ∈ P, q ∈ Q}
A is the set of all first elements and B is the set of all second elements.
Thus, A = {a, b} and B = {x, y}.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 7.
Let A = {1, 2}, B = {1, 2, 3, 4}, C = {5, 6} and D = {5, 6, 7, 8}. Verify that
(i) A × (B ∩ C) = (A × B) ∩ (A × C)
(ii) A × C is a subset of B × D
Answer.
(i) To verify: A × (B ∩ C) = (A × B) ∩ (A × C)
We have B ∩ C = {1, 2, 3, 4} ∩ {5, 6} = Φ
L.H.S. = A × (B ∩ C) = A × Φ = Φ
A × B = {(1, 1), (1, 2), (1, 3), (1, 4), (2, 1), (2, 2), (2, 3), (2, 4)}
A × C = {(1, 5), (1,6), (2, 5), (2,6)}
R.H.S. = (A × B) ∩ (A × C) = Φ
L.H.S. = R.H.S
Hence, A × (B ∩ C) = (A × B) ∩ (A × C)

(ii) To verify: A × C is a subset of B × D
A × C = {(1, 5), (1, 6), (2, 5), (2, 6)}
B × D = {(1, 5), (1, 6), (1, 7), (1, 8), (2, 5), (2, 6), (2, 7), (2, 8), (3, 5), (3, 6), (3, 7), (3, 8), (4, 5), (4, 6), (4, 7), (4, 8)}
We can observe that all the elements of set A × C are the elements of set B × D.
Therefore, A × C is a subset of B × D.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 8.
Let A = {1, 2} and B = {3, 4}. Write A × B. How many subsets will A x B have? List them.
Answer.
A = {1, 2} and B = {3, 4}
A × B = {(1, 3), (1, 4), (2, 3), (2, 4)}
⇒ n(A × B) = 4
We know that if C is a set with n(C) = m, then n[P(C)] = 2m.
Therefore, the set A × B has 24 = 16 subsets.
These are {Φ, (1, 3)}, {(1, 4)}, {(2, 3)}, {(2, 4)}, {(1, 3), (1, 4)}, {(1, 3), (2, 3)}, {(1, 3), (2, 4)}, {(1, 4), (2, 3)}, {(1, 4), (2, 4)}, {(2, 3), (2, 4)}, {(1, 3), (1, 4), (2, 3)}, {(1, 3), (1, 4), (2, 4)}, {(1, 3), (2, 3), (2,4)}, {(1, 4), (2, 3), (2, 4)}, {(1, 3), (1, 4), (2, 3), (2, 4)}

Question 9.
Let A and B be two sets such that n(A) = 3 and n(B) = 2. If (x, 1), (y, 2), (z, 1) are in A × B, find A and B, where x, y andz are distinct elements.
Answer.
It is given that n(A) = 3 and n(B) = 2; and (x, 1), (y, 2), (z, 1) are in A × B.
We know that A=Set of first elements of the ordered pair elements of A × B
B = Set of second elements of the ordered pair elements of A × B.
∴ x, y, and z are the elements of A; and 1 and 2 are the elements of B.
Since n(A) = 3 and n(B) = 2, it is clear that A = {x, y, z} and B = {1, 2}.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 2 Relations and Functions Ex 2.1

Question 10.
The Cartesian product A × A has 9 elements among which are found (-1, 0) and (0, 1). Find the set A and the remaining elements of A × A.
Answer.
We know that if n(A) =p and n(B) =q, then n(A × B) = pq.
∴ n(A × A) = n(A) × n(A)
It is given that n(A × A) = 9
n(A) × n(A) = 9
=> n (A) = 3
The ordered pairs (- 1, 0) and (0, 1) are two of the nine elements of A × A.
We know that A x A={(a, a) : a ∈ A}.
Therefore, – 1, 0, and 1 are elements of A.
Since n(A} = 3, it is clear that A = {- 1, 0, 1}.
The remaining elements of set A × A are (- 1, – 1), (- 1, 1), (0, – 1), (0, 0), (1, – 1), (1, 0), and (1, 1).

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2)

Punjab State Board PSEB 12th Class Environmental Education Book Solutions Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2) Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Environmental Education Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2)

Environmental Education Guide for Class 12 PSEB ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2) Textbook Questions and Answers

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ, ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਅਤੇ ਸਰਬਆਹਾਰੀ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜੰਤੂ (Herbivores) – ਹਿਰਨ, ਬੱਤਖ, ਭੇਡ, ਬੱਕਰੀ ।
ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜੰਤੂ (Carnivores) – ਭੇੜੀਆ, ਸ਼ੇਰ, ਬਿੱਲੀ, ਡਰੈਗਨ ਮੱਖੀ (Dragon fly) ਅਤੇ ਇੱਲਾਂ (Eagles) ।
ਸਰਬ ਆਹਾਰੀ ਜੰਤੂ (Omnivores) – ਕਾਂ, ਰਿੱਛ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੇ ਦੋ ਬਾਹਰੀ ਪਰਜੀਵੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਜੀਵੀ (Endoparasites) – ਜ਼ਿਆਰਡੀਆ (Giardia), ਐਸਕੈਰਿਸ (Ascaris), ਫੀਤਾਕਿਰਮ (Tapeworm) ਅਤੇ ਲਿਵਰਫਲੂਕ ।
ਬਾਹਰੀ ਪਰਜੀਵੀ (Ectoparasites) – ਖਟਮਲ, ਕੁਤਕੀ (Mite) ਅਤੇ ਜੂੰਆਂ (Lice) ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਜੈਵ-ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨੌਂ (Nine) ਜੈਵ-ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਰਗੀਕਰਨ ਰੋਜ਼ਰਜ਼ ਅਤੇ ਪਨਵਰ (Rodgers and Panwar) ਨੇ ਸੰਨ 1988 ਨੂੰ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਸੰਸਥਾ (Wildlife Institution of India) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ ।

ਇਹ ਖੇਤਰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਲਏ ਗਏ ਹਨ-

  1. ਸ-ਹਿਮਾਲਿਆ (Trans-Himalayas)
  2. ਹਿਮਾਲਿਆ (The Himalayas)
  3. ਭਾਰਤੀ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰ (ਬਾਰ ਰੇਗਿਸਥਾਨ) (The Indian Desert Region), (Thar Desert)
  4. ਅਰਧ ਏਰਿਡ (ਖੁਸ਼ਕ) ਖੇਤਰ (The Semi-Arid Region)
  5. ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ (ਤਪਤਖੰਡੀ ਸਦਾਬਹਾਰ ਵਣ (Western Ghats, Tropical Evergreen Forests)
  6. ਦੱਖਣ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ (ਪੈਨਿਨਸੂਲਾ) (The Deccan Peninsula)
  7. ਗੰਗਾ ਦਾ ਮੈਦਾਨ (The Gangetic Plain) ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਉਪਜਾਊ ਖੇਤਰ (The most fertile area in the world)
  8. ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ (North-East India Region).
  9. ਟਾਪੂ (Islands) (ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਲਕਸ਼ਦੀਪ (Andaman and Nicobar Islands in the Bay of Bengal and Lakshadeeps in the Arabian Sea)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰੋਟੋ ਆਪਦਾਰੀ (Proto-Cooperation) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੋ ਆਪਦਾਰੀ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪਰਸਪਰ ਹਿੱਤਵਾਦ ਹੈ । ਇਸ . ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਦੋਵਾਂ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਸਥਾਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਬੰਧ ਕਦੀ-ਕਦਾਈਂ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਲਾਲ-ਚੁੰਝ ਵਾਲਾ ਔਕਸ-ਪੈਕਰ (Red billed Ox-pecker) ਕਾਲੇ ਗੈਂਡੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜੇ ਹੋਏ ਚਿੱਚੜਾਂ ਆਦਿ ਬਾਹਰੀ ਪਰਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਅਤਿ-ਉੱਤਮ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂਅ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵੈਸਟਰਨ ਘਾਟ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਬਾਇਓਡਾਇਵਰਸਿਟੀ ਬੋਰਡ ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਬਾਇਓਡਾਇਵਰਸਿਟੀ ਬੋਰਡ-ਇਸ ਬੋਰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਇਓਲੋਜੀਕਲ ਡਾਇਵਰਸਿਟੀ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਦਸੰਬਰ 2004 ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ, ਜੀਵ ਸੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਮੰਤਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਬੋਰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਬੋਰਡ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ।

ਜਿਹੜੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਆਦਿ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਸ ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਲੈਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਬੋਰਡ ਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ ਬਾਇਓਡਾਇਵਰਸਿਟੀ/ ਜੀਵਕ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ‘ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬੋਰਡ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦੀ ਪੱਧਰ : ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗਾ । ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਲੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਜ ਹੈ । ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਥਾਨਕ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸ੍ਰੋਤ ਸਥਾਨਕ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕ, ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਆਦਿ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਲਈ ਇਸ ਐਕਟ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਂਵਾਰੀ ਵੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਹੈ । ਸਥਾਨਕ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਬਾਰੇ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ
ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਸਥਾਨਕ ਜੰਗਲੀ ਅਤੇ ਪਾਲਤੂ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਇਸ ਰਜਿਸਟਰ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾਇਆ ਕਰੇਗੀ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੀ ਜੰਤੂ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ‘ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ’ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਜੰਤੁ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਬੜਾ ਅਮੀਰ ਹੈ । ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੁਫ਼ੀਦ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕਈ ਵਸਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ :-

  1. ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਮੁਰਗੀ ਪਾਲਣ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਬੱਕਰੀਆਂ ਤੇ ਭੇਡਾਂ ਬਠਿੰਡਾ, ਸੁਨਾਮ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉੱਨ, ਖੱਲਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਮਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸੂਰ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  5. ਖੋਤੇ, ਝੋਟੇ, ਬੈਲ, ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਊਠਾਂ ਤੋਂ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਦਾ ਕੰਮ ਬਠਿੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਅਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
    ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੰਤੁ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਮਰੱਥਾ-

1. ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ – ਤਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਕੜੇ ਅਤੇ ਝੱਗੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੱਤਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀਆਂ ਤੋਂ ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਦਕਿ ਭੇਡ, ਸੂਰ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਖਾਣ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮਾਸ ਉਪਲੱਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੰਛੀ ਵੀ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ।

2. ਮਧੂ ਮੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ, ਲਾਖ ਕੀਟਾਂ ਤੋਂ ਲਾਖ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜਿਆਂ ਤੋਂ ਰੇਸ਼ਮ ਪ੍ਰਾਪਤ . ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ (Musk deer) ਤੋਂ ਕਸਤੂਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਮਧੂ ਮੱਖੀਆਂ, ਤਿਤਲੀਆਂ, ਭੰਬਟ (Moths) ਅਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੰਛੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪਰਾਗਣ ਲਈ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

4. ਮੱਝਾਂ, ਗਾਂਵਾਂ, ਭੇਡ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

5. ਲੋਕ ਕਈ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਲੁਕ-ਛੁਪ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਖੱਲਾਂ, ਸਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸ ਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਧਨ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਚੋਰੀ-ਛੁਪੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੰਗਲੀ ਜਾਤੀਆਂ ਲੁਪਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਸਿੰਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਗੈਂਡਿਆਂ (Rhinoceros) ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੰਦ (Ivory). ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੱਝਾਂ, ਗਾਈਆਂ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਖੱਲਾਂ ਤੋਂ ਚਮੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜੁੱਤੀਆਂ, ਬੂਟ ਅਤੇ ਜੈਕਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

6. ਭੇਡਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉੱਨ ਤੋਂ ਊਨੀ ਕੱਪੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੱਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਘਟੀਆ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਕੰਬਲ ਅਤੇ ਗਰਮ ਕੱਪੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਖਰਗੋਸ਼ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਅਤੇ ਖੱਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਟੋਪੀਆਂ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮਾਸ ਵੀ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਕਾ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਕਈ ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੀਆਂ ਤਿੱਤਲੀਆਂ ਦਾ ।

8. ਸਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਮੋਤੀਆਂ (Pearls), ਘੋਗਿਆਂ (Shells) ਅਤੇ ਗੇ (Corals) ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 2 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-2)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ‘ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ-

  • ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ – ਜਾਨਵਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੱਕਰੀ, ਭੇਡ, ਟਰਕੀ, ਮੁਰਗੀਆਂ, ਮੱਛੀਆਂ, ਝੀਂਗਾ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਸੁਰ ਤੋਂ ਮਾਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮੁਰਗੀਆਂ ਤੋਂ ਆਂਡੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕੋਡਲਿਵਰ ਆਇਲ, ਸਾਨੂੰ ਕੋਡ (Cod) ਨਾਂ ਦੀ ਮੱਛੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਖੱਲਾਂ ਆਦਿ – ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਕਈ ਪਾਣੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਝਾਂ, ਬੱਕਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖੱਲਾਂ ਤੋਂ ਚਮੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ, ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੂਟ, ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜੈਕੇਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਢੋਆ – ਢੁਆਈ-ਇਸ ਮੰਤਵ ਦੇ ਲਈ ਬੈਲ, ਝੋਟੇ, ਊਠ, ਯਾਕ, ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਖੱਚਰਾਂ ਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਤੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੋਤੀ ਆਇਸਟਰਾਂ (Pearl Oysters) ਤੋਂ ਮੋਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਘੋਗੇ ਤੇ ਸਿੱਪੀਆਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ।
  • ਦੁਧਾਰੂ ਜਾਨਵਰ-ਦੁਧਾਰੁ ਜਾਨਵਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਮੱਝ, ਗਾਂ, ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਭੇਡ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਰੇਗਿਸਥਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਊਠਨੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਉੱਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੇਸ਼ੇ-ਭੇਡਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਉੱਨ ਤੋਂ ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਸਵੈਟਰ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਉਠ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੋਟੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਗਦੇਲੇ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਗੋਹੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰੂੜੀ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਉਪਜ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਬਰ ਗੈਸ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

Punjab State Board PSEB 12th Class Environmental Education Book Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Environmental Education Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

Environmental Education Guide for Class 12 PSEB ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) Textbook Questions and Answers

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ, ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵਾਂ ਦੇ ਉਲੇਖ ਨੂੰ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਜਾਂ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਆਖਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਤਾ (Variability) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉਦਾਹਰਨ – ਕੁੱਤਾ, ਬਿੱਲੀ, ਕਿਰਲੀ, ਟਾਹਲੀ, ਕਿੱਕਰ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਪਣੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿਚਲੇ ਕੁੱਝ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਲਾਭ ਦੱਸੋ ।
ਜਾਂ
ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਫਾਇਦੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦਵਾਈਆਂ (ਔਸ਼ਧੀਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਪੌਦੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਆਲੇਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-

  • ਨਿੰਮ (Neem) – ਨਿੰਮ ਦੇ ਸੁਕੇ ਹੋਏ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਭੰਬਟਾਂ (Moths) ਦੇ ਅਪਕਰਸ਼ਨ (Repelling) ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਫੂਫ ਪਾਊਡਰ) ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਲੇਵੀ ਪੁਲਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਟਾਣੂ ਰੋਧਕ (Antibacterial) ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਨਿੰਮ ਦੀਆਂ ਨਰਮ-ਨਰਮ ਅਤੇ ਕੁਲੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਨੂੰ ਦਾਤਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ।
  • ਤੁਲਸੀ (Tulsi) – ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾਂਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਕਾਮ ਆਦਿ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਕੁਆਰ-ਗੰਦਲ ਜਾਂ ਅਲੋਵੀਰਾ (Aloe-vera) – ਇਸ ਪੌਦੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਚਮੜੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਗੁਣਕਾਰੀ ਕਰੀਮਾਂ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਅਚਾਰ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਹ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ, ਹਨੇਰੀਆਂ, ਅੱਗ (ਲੱਗਣਾ) ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਜੰਤੂ (Pests) ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨਾਲ ਅਸੰਤੁਲਿਤ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ, ਸੰਤੁਲਿਤ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਲੱਗ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਖਿਸਕਣ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਰੁੱਖ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪਾੜ (Gap) ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ (ਪਾੜ) ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਪੌਦੇ ਉੱਗ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਮੁੜ ਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਜੇਕਰ
ਅਸੰਤੁਲਿਤ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਬਾਹਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਪਾੜ ਆਦਿ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਰੁੱਖ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਉੱਗਦੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਇਹ ਅਸੰਤੁਲਿਤ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਉਤਪੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਪਰ ਇਸ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਐਮਾਜ਼ੋਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤੀ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਦੇ ਤਿਆਗ ਕਰਨ (Abandon) ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਘਾਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ (ਸਵਾਨਾ ਵਿਚ ਤਾਂ ਤਬਦੀਲ ਤਾਂ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Resource Limitations) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Resource Limitations) – ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਜਿਹੜੀ ਵੀ ਵਸਤੂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਉਤਰਜੀਵਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸਨੂੰ ਸਾਧਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਮੀਨ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਭੂਮੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Limitations of Land Resources) – ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਖੇਤਰਫਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਲਈ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਖੇਤਰਫਲ ਹੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਦਬਾਅ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਤਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Limitations of Water Resources) – ਸਾਡੇ, ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਪਰ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲੱਬਧੀ ਵਿਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਰਤੋਂ ਠੀਕ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ । ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਹਰ ਦਿਨ ਵੱਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 1
ਖਣਿਜੀ ਸੋਤਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Limitations of Mineral Resources) – ਕੋਲਾ, ਲੋਹਾ, ਅਤੇ ਤਾਂਬਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖਣਿਜ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸੀਮਿਤ ਹੈ । ਜਿਸ ਦਰ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ।
ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਚੱਕਰਣ ਕਰਕੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਜੈਵਿਕ ਸੋਤਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾਬੱਧਤਾ (Limitations of Biological Resources) – ਵਣ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜੈਵਿਕ ਸਾਧਨ ਹਨ । ਵਣਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਵਸਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਮਾਰਤੀ ਲੱਕੜੀ, ਈਂਧਨ, ਔਸ਼ਧੀਆਂ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਆਦਿ । ਜੰਗਲ, ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਵਜੋਂ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਣਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੀਟ, ਰੀਂਗਣ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਥਣਧਾਰੀ ਜੀਵ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਵਣ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੁਨਰ ਚੱਕਰਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਵਰਖਾ ਵਣ (Rain forests) ਪਾਣੀ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੈਵਿਕ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਜੀਵਕਾ ਉਸ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਰੇਕ ਜਾਤੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਛੋਟਾ ਠਿਕਾਣਾ ਜਾਂ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਨਿਚ (Ecological niche) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਲਈ ਹਰੇਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਯੋਗ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉੱਥੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੂਸਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਭੌਤਿਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚਲੇ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਥਿਰਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਕਿਸੇ ਸਮੁਦਾਇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰੁੱਖਾਂ (ਪੌਦਿਆਂ) ਦੀਆਂ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਵਰਖਾ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਹਾਨੀ ਪੁੱਜ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਦੇ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਪਜ ‘ਤੇ ਵੀ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜੇਕਰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਜੀਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ (Variation) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅੰਤਰ ਹੋਣਗੇ । ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਹਾਨੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜੇਗੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉਪਜ (ਝਾੜ) ਵੀ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੁਹਾਡਾ ਪਿੰਡ/ਕਸਬਾ/ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੂ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜਾਤੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡਾ ਕਸਬਾ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪੌਦੇ (Plants) – ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ, ਕੁੱਝ ਇਕ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਬੇਰੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ, ਟਾਹਲੀਆਂ ਦੇ ਅਤੇ ਸਫੈਦਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖੀਰੇ, ਖਜੂਰਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਾਣੀ – ਸੁਧਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਝਾਂ, ਗਾਵਾਂ, ਕੁੱਤੇ, ਬਿੱਲੀਆਂ, ਮੁਰਗੇ-ਮੁਰਗੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਛੀ ਆਦਿ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜੈਵਿਕ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਲੋਕ ਇਸ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਦੇ ਲਈ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵਣਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ । ਰੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਸ ਦਾ ਮਨ ਪਸੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਨੱਚਦੇ ਹੋਏ ਮੋਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ।

ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ (Banyan Tree) ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਦਮੀ ਦੇਖਦਾ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰੁੱਖ ਦਾ ਮੁੱਖ ਤਣਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੁਨੀਨ ਕਿਸ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁਨੀਨ ਪੀਲੇ ਸਿਨਕੌਨਾ (Yellow Cinchona) ਨਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਲ (Bark) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਲੇਰੀਆ ਬੁਖਾਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੈਵਿਕ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਪਹਿਲੂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਲਈ ਜੈਵਿਕ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਇਕ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਸੰਪਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪੜਾਅ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੈਵਿਕ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਵਿਚ । ਆਪਣੀ ਭੁਮਿਕਾ ਨਾ ਨਿਭਾਈ ਹੋਵੇ ।

(ਉ) ਪਰਿਸਥਿਤਿਕੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Ecological Value).
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 2

  1. ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ, ਕਾਰਬਨ । ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ, ਜਲ-ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਥੋਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਵਰਗੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਅਲੋਪ ਹੋਇਆ ਪੰਛੀ । ਕਰਵਾਈਆਂ ਹਨ ।
  2. ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਕ ਜਾਤੀ ਦੀ ਉੱਤਰਜੀਵਤਾ (Survival) ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਇਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ (System) ਜਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕਥਨ ਨੂੰ ਡੋ-ਡੋ (Do-Do) ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਕੈਲਵੇਰਸ (Calvaris) ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਅਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Genetic Values) – ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨ ਬਨਾਉਟੀ ਚੋਣ (Artificial selection) ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਸਲਾਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਉਹ ਜੰਗਲੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਜੀਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਕੇ ਘਰੇਲੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ (Domesticated) Histni nied ਦਾਖ਼ਿਲ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜੀਨਾਂ ਦੇ ਇਸ ਵਟਾਂਦਰੇ (Gene exchange) ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਸੀਂ ਵਧੇਰੇ ਉਪਜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਏ ਹਾਂ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਧਾਨ ਦੀ ਜੰਗਲੀ ਕਿਸਮ (Wild variety of Orya sativa) ਤੋਂ ਜੀਨਜ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਧਾਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸਮ, ਜਿਸਦੀ ਖੇਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ । ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਜੀਨ ਸੰਮ੍ਹਾਲਿਆਂ ਜੀਨ ਬੈਂਕ (Gene bank) ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੁਧਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 3

(ੲ) ਆਰਥਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Economic Values) – ਜੀਵ-ਮੰਡਲ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਵਣਾਂ ਦੇ ਵਾਸੀ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ-ਲੱਕੜੀ, ਭੋਜਨ, ਤਨ ਢੱਕਣ ਲਈ ਪਦਾਰਥ, ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਲਈ ਵਣਾਂ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮਛੇਰੇ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਜਲ ਜੀਵਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਣ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

(ਸ) ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Scientific values) – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਯੋਗਤਾ ਵਰਗ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂਕੀਮਤਾਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਣਨਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਾਇਓ-ਤਕਨੋਲੋਜਿਸਟ ਵਧੇਰੇ ਉਪਜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਸਕੇ ਹਨ । ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬੀਟੀ-ਕਪਾਹ (Bt-cotton) ਦਾ ਬਾਇਓਟੈਕਨੋਲੋਜਿਸਟਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਿਕਾਸ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ।
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 4

(ਹ) ਦਵਾਈਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Medicinal Value) – ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਦਵਾਈਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੁੱਝ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

  • ਕੁਕੀਨ (Quinine) – ਇਸ ਦਵਾਈ ਦਾ ਸਰੋਤ ਪੀਲਾ ਸਿਨਕੋਨਾ (Yellow (Cinchona) ਰੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਲੇਰੀਆ ਤਾਪ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਪੈਨਸੀਲੀਨ (Penicillin) – ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਰਾਣਾ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕ (Anti-biotic) ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦਵਾਈ ਪੈਨੀਸੀਲੀਅਮ (Penicillium) ਨਾਂ ਦੀ ਉੱਲੀ (Fungus) ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਡਿਜੀਟੋਕਸਿਨ (Digitoxin) – ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇਹ ਦਵਾਈ ਆਮ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਫੋਕਸਗਲੋਵ (Foxglove) ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਤੁਲਸੀ (Tulsi) – ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਤੁਲਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਪ ਨਿਵਾਰਨ ਅਤੇ ਖ਼ਰਾਬ ਗਲੇ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ।
  • ਟੈਕਸੋਲ (Taxol) – ਇਹ ਦਵਾਈ ਥਿਊ ਪੌਦੇ (Yew plant, Taxus spp) ਦੀ ਛਿਲੜ/ਛਿਲਕੇ (Bark) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 5

(ਕ) ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ (Social values) – ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਮੁਦਾਇ ਨਾਲ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮੁਦਾਇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਉਤਰਜੀਵਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਕਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਫ਼ਸਲਾਂ ਫੇਲ ਨਾ ਹੋਣ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

(ਖ) ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Cultural Values) – ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਸਾਡੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਲਸੀ, ਪਿੱਪਲ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਈ ਲੋਕ ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਕਈ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲੋਕ ਪੁਜਦੇ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸੱਪਾਂ ਦਾ ਪੂਜਨ ਕਰਨ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਨਾਗ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਉਤਸਵ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਛੋਟੇ ਵਣਾਂ (Groves) ਜਾਂ ਝਿੜੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 6

(ਗ) ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ (Aesthetic and Recreational Values) ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਲੋਕਾਂ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਰੰਗਤ, ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਨੱਚਦਾ ਹੋਇਆ ਮੋਰ ਸਭ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਬੜੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ । ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਰਮਣੀਕ ਪਹਾੜ, ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਥਾਨ ਖਿੱਚ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹਨ । ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਕਾਫੀ ਸੁਨੇਹ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1) 7

ਨੈਤਿਕ ਮਹੱਤਤਾ (Ethical Value) – ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਜੀਵਨ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਵਜ਼ਾ ਜੀਵ ਵਿਕਾਸ (Organic evolution) ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹੋਣ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਿਆ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਡਾ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੀਏ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਵੀ ਸਾਡੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਕਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੱਧਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਦਮੀ ਤਰਤੀਬ (Hierarchial level) ਦੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਨ
(i) ਜਣਨਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ,
(ii) ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ /ਜਾਤੀ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਅਤੇ
(iii) ਪਰਿਆਵਰਣ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ।

(i) ਜਣਨਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (Genetic diversity) – ਕਿਸੇ ਜਾਤੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਜੀਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਲੇਖ ਜਣਨਿਕ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਜਣਨਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ) ਕਰਦਾ ਹੈ । ਮੋਸੋਮਜ਼ (Chromosomes) ਜੀਨਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ (Subspecies) ਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ii) ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ /ਜਾਤੀ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (Species diversity) – ਕਿਸੇ ਖਿੱਤੇ (Region) ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਉਲੇਖ ਨੂੰ ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਗਿਆਨੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ 1.8 ਮਿਲੀਅਨ ਜੀਵਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਮੌਜੂਦ ਸਜੀਵਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇਕ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਅੰਸ਼ ਹੀ ਹੈ । ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਖੋਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਲੱਭ ਰਹੇ ਹਨ । ਜਾਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਜਾਂ ਜ਼ਰਾਇਤੀ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚਲੀ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ/ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (Eco-system diversity) – ਕਿਸੇ ਸਮੁਦਾਇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੰਤਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਚੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚਲੀ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰਿਆਵਰਣ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਦਰਿਆ, ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਸਾਗਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚਲੀ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਪੂਰਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ (Modified) ਪਰਿਆਵਰਣ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
‘ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ’ ਉੱਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ (Balance in Nature) – ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਿਥਵੀ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਆਈ ਕੋਈ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਅਤੇ ਅਜੈਵਿਕ ਦੋ ਹੀ ਅੰਸ਼ ਹਨ ।

ਜੈਵਿਕ ਅੰਸ਼ (Biotic Components) – ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀ, ਪੰਛੀ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। | ਜੇਕਰ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਦਾ ਹੀ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਅਜੈਵਿਕ ਅੰਸ਼ (Abiotic Components) – ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਨਿਰਜੀਵ ਵਸਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ, ਖਣਿਜ, ਹਵਾ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਲ੍ਹ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਅੰਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਆਇਆ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਅਤੇ ਅਜੈਵਿਕ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਪਰਿਸਥਿਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਜੀਵ ਭਾਵੇਂ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੀ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਆਪਸੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੀ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਵਸੋਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਵਾਧਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦਾ ਉੱਜਲ ਭਵਿੱਖ ਲੋਚਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਬੇਲੋੜੀ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਬੜੇ ਗੰਭੀਰ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

PSEB 12th Class Environmental Education Solutions Chapter 1 ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ / ਜੀਵ ਅਨੇਕਰੂਪਤਾ (ਭਾਗ-1)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸੀਮਿਤ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ? .
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਸੀਮਿਤ ਸਰੋਤ :

  1. ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ),
  2. ਪਾਣੀ,
  3. ਖਣਿਜ,
  4. ਪਥਰਾਟ ਈਂਧਨ ।

ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਤਰੀਕੇ – ਪਾਣੀ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਕਾਇਮ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਦਾ 70.8% ਭਾਗ ਪਾਣੀ ਨੇ ਮੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ 97% ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਜਿਹੜਾ ਪਾਣੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕੇਵਲ 1.0% ਹੀ ਹੈ ।2% ਪਾਣੀ ਹਿਮ ਟੋਪੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਮ ਨਦੀਆਂ ਵਿਚ ਕੈਦ ਹੈ ।

ਜਿਸ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੇ ਇਹ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਦੁਰਲੱਭ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ – ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ । ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸੁਝਾਅ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ-

  1. ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  2. ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਕੀਟਾਣੂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  3. ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।
  4. ਘਰੇਲੂ ਨਲਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟੂਟੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ । ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਟੂਟੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।
  5. ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਵਹਿਣਾਂ ਦਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਆਦਿ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  6. ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਈ ਸੇਜਲ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਲਈ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  7. ਭੂਮੀਗਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਈ ਛੱਪੜਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  8. ਮੀਂਹ ਆਦਿ ਦਾ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਥੁੜ੍ਹ ਹੈ ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਹੈ ‘ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਜਿਉ ਹੈ ਜਿਤ ਹਰਿਆ ਸਭ ਕੋਇ ।’
ਇਸ ਤੁਕ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ 5 ਦਵਾਈਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਲੱਭੋ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਭਾਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਪੰਜ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-

ਪੌਦੇ ਦਾ ਨਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ
1. ਤੁਲਸੀ ਪੱਤੇ ਪੱਤੇ ਬੁਖਾਰ, ਗਲੇ ਦੀ ਖਰਾਬੀ
2. ਬ੍ਰਹਮੀ ਬੂਟੀ ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਤਣਾ ਦਿਮਾਗੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ
3. ਅਜਵਾਇਣ ਬੀਜ ਪੇਟ ਦਰਦ ਅਤੇ ਜੀ ਮਤਲਾਉਣਾ
4. ਨਿੰਮ ਪੱਤੇ, ਫਲ ਅਤੇ ਬੀਜ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਕਾਹੜਾ ਪੀਣ ਨਾਲ ਜਾਂ ਪੱਤੇ ਚੱਬਣ ਨਾਲ ਫੋੜੇ ਫਿਨਸੀਆਂ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਫਲ ਖਾਣ ਨਾਲ ਖੂਨ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਛਾਲ ਮੋਗਰਾ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੁਸ਼ਟ ਰੋਗ (Leprosy) ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਸੌਂਫ ਬੀਜ (ਫਲ) ਪੇਟ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ
6. ਪੁਦੀਨਾ ਪੱਤੇ ਪੇਟ ਦਰਦ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ
7. ਫੋਕਸ ਗਲੋਵ ਬੀਜ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਮੁਫੀਦ ਹੈ ।
8. ਕੁਆਰ ਗੰਦਲ ਗੁੱਦੇਦਾਰ ਪੱਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਨਿਖਾਰ ਦੇ ਲਈ ।

 

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

This PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) Notes will help you in revision during exams.

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡਾਟਾ ਵਿਚ ਸਾਰਣੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਣੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਾਰਣੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਸਾਰਣੀ ਦੀ ਬਣਾਵਟ, ਇਸਦੀ ਮਾਡੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਪੜਾਂਗੇ ।

ਟੇਬਲ (Table) –
ਨੂੰ 638 ਟੇਬਲ ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਮੁਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ (Rows) ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ (Columns) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਜਾਂ ਅੰਕੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ । ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਕਤਾਰ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੈਂਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸਿਖਾਂਗੇ ਕਿ ਇਕ ਟੇਬਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜਨਾ ਹੈ, ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰਨਾ ਹੈ ਆਦਿ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 1

ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ (Creating a Table)
ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ

  • ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ
  • ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ
  • ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ –
ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮ ਹਨ –

  • ਆਪਣੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇੱਕ ਗਰਿੱਡ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਗ੍ਰੇਡ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਸਾਰਣੀ ਸਕੀਨ ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 2

ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ
ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ

  • ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Insert Table ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 3

ਇਸ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਟਨ Ok ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ –
ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ

  1. ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  2. ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ-ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Draw Table ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਮਾਉਸ ਪੁਆਇੰਟਰ ਇੱਕ ਪੈਨਸਿਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ ।
  4. ਪੇਜ ‘ਤੇ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਕ ਚਤੁਰਭੁਜ ਖਿੱਚੋ ।
  5. ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਲਮ ਅਤੇ ਕਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੰਬਕਾਰੀ ਅਤੇ ਖਿਤਿਜੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਬਣਾਓ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਦਾਖਲ ਕਰਨਾ (Enter text into Table)
ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ :

  • ਉਸ ਸੈੱਲ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
  • ਅਗਲੇ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ Tab ਬਟਣ ਦਬਾਓ ਜਾਂ Right arrow ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
    ਜਾਂ
  • ਤੁਸੀਂ ਕਾਪੀ ਪੇਸਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਟੈਕਸਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸਾਰਣੀ (Table)-
ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ

  • ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  • Insert ਟੈਬ ਦੀ ਟੇਬਲ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Convert Text to Table ਕਮਾਂਡ ਕਰੋ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  • Convert Text to Table ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।
  • Separate Text at ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  • OK ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਟੈਕਸਟ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 4

ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ (Convert Table into Text)

  • ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੋ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ’ਤੇ Data ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ Convert ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 5

 

Convert Table ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ Separate Text With ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਖਰੇ ਅੱਖਰ `ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਾਲਮ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ । ਕਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਰਾਗਾਫ਼ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 6

OK ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਮਾਡੀਫਾਈ ਟੇਬਲ (Modifying a Table)
ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਡਾਟਾ ਜੋੜਨ ਜਾਂ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਣੀ ਵਿਚ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਅਤੇ ਮਿਟਾ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਟੇਬਲ ਦੀ ਦਿੱਖ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵਰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਚੁਣਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ (Design) ਅਤੇ ਲੇਆਊਟ (Layout) ਟੈਬਸ ਰਿਬਨ ਤੇ ਟੇਬਲ ਟੂਲਸ (Table Tools) ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਉੱਤੇ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੋਧ (Modifications) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸੈੱਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਕਤਾਰ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ ।ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨ ਦੇ 2 ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂਗੇ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

Method 1.
ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨ ਦੇ ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਹਨ –

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ ਮਾਊਸ ’ਤੇ ਸੱਜਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਸਕੂਨ ’ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 7

 

  • ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ insert ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ (Insertion Point) ਦੇ ਉੱਪਰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Row Above ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ Insertion Point ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Row Below ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ।

Method 2.
ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ –

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਊਟ (layout) ਟੈਬ ਦੇ Rows & Columns ਸਮੂਹ ਤੋਂ Insert Above/Insert Below ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 8

ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਉੱਪਰ/ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ।

ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਕਾਲਮ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਜੇ ਕਿਸੇ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ Insertion ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
ਵਰਡ ਵਿਚ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –
Method 1.

  • ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ।
  • ਮਾਊਸ ’ਤੇ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ । ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 9

  • ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Insert ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ Insertion Point ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Column to the left ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Column to the right ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

Method 2.
ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ –

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਊਟ (Layout) ਟੈਬ ਦੇ Rows & Columns ਸਮੂਹ ਤੋਂ Insert Left/Insert Right ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਸੈੱਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ
‘ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਚੁਣੇ ਸੈੱਲ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੈੱਲ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੱਜਾ, ਖੱਬਾ, ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸੈਂਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਦਮ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

  • ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਸੈੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾਊਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  • ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Insert ਅਤੇ ਫਿਰ Insert Cell ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਚੁਣੇ ਸੈੱਲ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਪਾਸੇ ਸੈੱਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ |

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 10

  • Ok ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ –
ਇਕ ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ

  • ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਚੁਣੋ ।
  • ਆਪਣੇ ਮਾਊਸ ’ਤੇ ਸੱਜਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 11

  • ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲਜ਼ ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇੱਕ ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ |

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 12

  • Delete entire row ਜਾਂ Delete entire column ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਉੱਚਿਤ ਕਤਾਰ/ਕਾਲਮ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਤਾਰਾਂ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਮਿਟਾਉਣਾ

  • ਉਹ ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਉਟ ਟੈਬ ਦੇ Rows & Columns ਸਮੁਹ ਤੋਂ Delete ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 13

  • ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਕਤਾਰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ Delete Row ਵਿਕਲਪ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ Delete Column ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੀ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Delete Table ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸੈੱਲ ਮਿਟਾਉਣਾ –

  • ਉਹ ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੇ Rows & Columns ਸਮੂਹ ਤੋਂ Delete ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ, Delete Cell ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਉਂ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਇਕ ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 14

  • ਇਸ ਬਕਸੇ ਵਿਚੋਂ Shift Cells Left/Shift Cells Right ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਚੁਣਿਆ ਸੈੱਲ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਜਾਂ

  1. ਉਸ ਸੈੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾਊਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Delete Cell ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਹੁਣ ਇਕ ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ ਜਾਵੇਗਾ |
  4. ਇਸ ਬਕਸੇ ਵਿਚੋਂ Shift Cells Left/Shift Cells Right ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  5. ਚੁਣਿਆ ਸੈੱਲ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਟੇਬਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ (Table Properties) –
ਟੇਬਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਅਤੇ ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਘਟਾ-ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 15
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਪਲਿਟ ਜਾਂ ਮਰਜ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਬਦਲਣਾ (Changing Alignment of Table)
ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ –

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Layout ਟੈਬ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Table ਗਰੁੱਪ ’ਤੇ Properties ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 16

ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿਚ Table ਟੈਬ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 17
ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਚੁਣੇ

OK ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲਣਾ (Changing Size of Row, Column or Cell)

  • ਉਸ ਸੈੱਲ, ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਵਿਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ।
  • Layout ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Table ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ Properties ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । (ਇਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਆਵੇਗਾ)
  • ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ Row, Columns ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਟੈਬ ਚੁਣੋ ।
  • ਰੋਅ ਵਾਸਤੇ Height, ਕਾਲਮ ਵਾਸਤੇ Width ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਮੁੱਲ ਭਰੋ ।
  • OK ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਸਪਲਿਟ ਕਰਨਾ (Splitting the Cell) ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਕਈ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਅਸੀਂ ਸਮਝਾਂਗੇ ਕਿ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਕਈ ਛੋਟੇ ਉੱਪ-ਸੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇ ।

  • ਆਪਣੇ ਮਾਊਸ ਪੁਆਇੰਟਰ ਨੂੰ ਸੈੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਿਆਓ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ ਲੇਆਉਟ ਟੈਬ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਪਲਿਟ ਸੈੱਲਜ਼ (Split Cells) ਬਟਨ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 18

ਇਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 19

  • ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚੁਣੋ ।
  • Ok ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਸਪਲਿਟ ਕਰਨਾ (Splitting the Table) –
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲ ਟੇਬਲਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਦੋ ਟੇਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਵਰਡ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਦੋ ਟੇਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਸਧਾਰਨ ਕਦਮ ਹਨ –

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉਸ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਰੱਖੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੀ ਟੇਬਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਤਾਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਤੇ Merge ਸਮੂਹ ਤੋਂ Split Table ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 20

ਸੈੱਲ ਜੋੜਨਾ ਜਾਂ ਮਿਲਾਉਣਾ (Merging Cells) –
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸੈੱਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਟੇਬਲ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ
ਅਕਸਰ ਉਪਰਲੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਕਾਲਮ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ । ਤੁਸੀਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋ-ਵਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ-ਵਾਰ ਮਿਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਤੁਸੀਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਤਿਰਛਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਸਕਦੇ । ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੇ ਕਦਮ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

  • ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮਿਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
  • ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ’ਤੇ Merge ਸਮੂਹ ਤੋਂ Merge Cells ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) 21

  • ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ ਹਰ –

  1. ਇਕ ਟੇਬਲ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮਜ਼ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
  2. ਟੇਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਕਸਰ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
  3. ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਲੇਟਵੀਆਂ (Horizontal) ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਅਜ਼ (Rows) ਅਤੇ ਖਵੀਆਂ (Vertical) ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਮਜ਼ (Columns) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਰੋਅ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੇ ਕਾਟ ਖੇਤਰ (ਇੰਟਰਸੈਕਸ਼ਨ) ਨੂੰ ਸੈੱਲ (Cell) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  5. ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਟੇਬਲ ਡਰਾਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ : ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਟੇਬਲ ਦੀ ਹਰੇਕ ਰੋਅ ਵਿੱਚ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  6. ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ Tab ਕੀਅ ਜਾਂ “ਰਾਈਟ ਐਰੋ (Right Arrow) ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।
  7. ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣ ਲਈ “Shift + Tab” ਕੀਅ ਜਾਂ “ਲੈਫਟ ਐਰੋ (Left Arrow)” ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।
  8. ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਲਮ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੋਅ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਨੀਚੇ ਨਵੀਂ ਰੋਅ ਦਾਖਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  9. ਇਕ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਨੂੰ ਸਪਲਿਟਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  10. ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਇਕ ਸੈੱਲ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਮਰਜਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  11. Table Properties ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਰੋਅਜ਼, ਕਾਲਮਜ਼ ਅਤੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ

This PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ

ਮੈਮਰੀ ਕੀ ਹੈ ? (What is Memory ?)
ਕੰਪਿਊਟਰ ਮੈਮਰੀ ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ।
ਮੈਮਰੀ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੈਮਰੀ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੈੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹਰ ਸੈੱਲ ਦਾ ਐਡਰੈਸ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ/ਇਕਾਈਆਂ (Memory Units)
ਮੈਮਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਬਾਈਟਸ ਵਿਚ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਮੁੱਢਲੇ ਯੂਨਿਟ ਹਨ ਜੋ ਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :-
ਬਿਟ (Bit) (ਬਾਈਨਰੀ ਡਿਜਿਟ) : ਇਕ ਬਿਟ ਜਾਂ ਬਾਈਨਰੀ ਡਿਜਿਟ ਨੂੰ ਲੋਜੀਕਲ 0 ਅਤੇ 1 ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

  • ਨਿਬਲ (Nibble) – ਚਾਰ ਬਿਟਸ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਨਿਬਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਬਾਈਟ (Byte) – ਅੱਠ ਬਿਟਸ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਬਾਈਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
    ਬਾਈਟ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਇਕਾਈ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਡਾਟਾ ਆਈਟਮ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਵਰਡ (Word) – ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਕੁਝ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਬਿਟਸ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰੋਸੈੱਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ (ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ) ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਵਰਡਸਾਈਜ਼ ਜਾਂ ਵਰਡ-ਲੈਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ 8-ਬਿਟਸ ਜਿੰਨਾ ਛੋਟਾ ਅਤੇ 96-ਬਿਟਸ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਮੈਮਰੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ-
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 1

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ

ਮੈਮਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Type of Memory)
ਮੈਮਰੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 2

ਇਨਟਰਨਲ ਮੈਮਰੀ (Internal Memory)
ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਸੀ.ਪੀ.ਯੂ. ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 3
1. CPU ਰਜਿਸਟਰਸ (CPU Registers).
CPU ਰਜਿਸਟਰ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ (temporary) ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਾਲੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮੈਮਰੀ ਹੈ ਜੋ CPU ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ CPU ਦੁਆਰਾ ਤੁਰੰਤ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ/ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । CPU ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਜਿਸਟਰਜ਼ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ-ਰਜਿਸਟਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਰਜਿਸਟਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਹਦਾਇਤਾਂ, ਮੈਮਰੀ ਐਡਰੈਸ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਡਾਟਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । CPU ਰਜਿਸਟਰਜ਼ ਦੀਆਂ ਆਮ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ-ਇਨਸਟਰਕਸ਼ਨ ਰਜਿਸਟਰ (IR), ਮੈਮਰੀ ਬਫਰ ਰਜਿਸਟਰ (MBR), ਮੈਮੋਰੀ ਡਾਟਾ ਰਜਿਸਟਰ (MDR), ਅਤੇ ਮੈਮੋਰੀ ਐਡਰੈਸ ਰਜਿਸਟਰ (MAR) ।

2. ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ (Cache Memory)
ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਸੀ.ਪੀ. ਯੂ. ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੇ ਲਾਭ – ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੇ ਲਾਭ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :

  • ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਮੁੱਖ ਮੈਮਰੀ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਮੁੱਖ ਮੈਮਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸ ਦਾ ਐਕਸੈਸ ਟਾਈਮ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਉਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕੈਸ਼ ਮੈਰੀ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ (Temporory) ਸਟੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ-ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :

  • ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

3. ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਮੈਮਰੀ (Primary Memory)
ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਚਲਦੇ ਸਮਾਂ ਡਾਟੇ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਸਟੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :
I. ਰੈਮ
II. ਰੋਮ ।

ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ :

  1. ਇਹ ਸੈਮੀ-ਕੰਡਕਟਰ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੈਮਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਇਹ ਅਸਥਿਰ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਡਾਟਾ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕੰਮ-ਕਾਜੀ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  4.  ਇਹ ਸੈਕਡੰਰੀ ਮੈਮਰੀ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ CPU ਰਜ਼ਿਸਟਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
    ਕੰਪਿਊਟਰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।

I. ਰੈਮ (RAM) – RAM ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ Random Access Memory ਹੈ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਉਹ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਸਟੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਡਾਟਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 4ਰੈਮ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੰਡ – ਰੈਮ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-
1. ਸਟੈਟਿਕ ਰੈਮ – ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਉਦੋਂ ਤਕ ਡਾਟਾ ਸਟੋਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜਦ ਤਕ ਇਸ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਛੇ ਝਾਂਜ਼ਿਸਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਪੈਸਟਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ । ਝਾਂਜ਼ਿਸਟਰਾਂ ਦੀ ਲੀਕੇਜ਼ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਫਰੈਂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ – ਸਟੈਟਿਕ ਰੈਮ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ-

  • ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਚਲਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਫਰੈਂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
  • ਇਹ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਕੈਸ਼ ਮੈਮਰੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਜਲੀ ਵਰਤਦੀ ਹੈ ।

2. ਡਾਇਨੈਮਿਕ ਰੈਮ – ਇਸ ਮੈਮਰੀ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਰਿਫਰੈਸ਼ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੇ ਰਿਫਰੈਸ਼ ਸਰਕਟ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਸੌ ਵਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਸਸਤੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਝਾਂਜ਼ਿਸਟਰ ਅਤੇ ਕਪੈਸਟਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ – ਡਾਇਨੈਮਿਕ ਰੈਮ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ-

  • ਇਹ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਫਰੈਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਨੂੰ ਰੈਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਮੈਮਰੀ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਘਟ ਖਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

II. ਰੋਮ (ROM) – ਰੋਮ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਰੀਡ ਉਨਲੀ ਮੈਮਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਹ ਸਥਾਈ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਰੋਮ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ-ਰੋਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-
(i) Masked ROM – ਇਹ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਸਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 5
(ii) PROM : PROM ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਇਕ ਬਾਰ ਬਦਲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਖਾਲੀ PROM ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਡਾਟਾ ਭਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 6
(iii) EPROM: EPROM ਤੋਂ ਡਾਟਾ ਅਲਟ੍ਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਚਾਰਜ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਅਲਟ੍ਰਾਵਾਇਲਟ ਕਿਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਚਾਰਜ 10 ਸਾਲ ਤਕ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

(iv) EEPROM : ਇਸ ਰੋਮ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਲਗਪਗ 10000 ਵਾਰ ਮਿਟਾਇਆ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ROM ਦੇ ਲਾਭ – ਰੋਮ ਦੇ ਲਾਭ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :

  1. ਇਹ ਸਥਾਈ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਲਾ ਡਾਟਾ ਕਿਸੇ ਦੁਰਘਟਨਾਵੱਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ।
  3. ਇਹ ਰੈਮ ਨਾਲੋਂ ਸਸਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  4. ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨੀ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਰੈਮ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰੋਸੇਲਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  5. ਇਹ ਸਟੈਟਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਫਰੈਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

ਐਕਸਟਰਨਲ ਮੈਮਰੀ (External Memory)
ਐਕਸਟਰਨਲ ਮੈਮਰੀ ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡਾਟੇ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ, ਐਗਜੂਅਲਰੀ ਜਾਂ ਸਥਾਈ ਮੈਮਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਮੈਮਰੀ ਤੋਂ ਡਾਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੀ. ਪੀ. ਯੂ ਵਿਚ ।
ਸੀ.ਡੀ., ਡੀ.ਵੀ.ਡੀ., ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਆਦਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।
ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੰਡ-ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੰਡ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 7
ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਬਾਹਰੀ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਇਹ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. ਇਹ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਅਤੇ ਆਪਟੀਕਲ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਬੈਕਅੱਪਰਿਯੂਜ਼ਏਬਲ ਮੈਮਰੀ – ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਉੱਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਾ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਇਸਨੂੰ ਯੂਜ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾਵੇ।
  3. ਸਥਾਈ ਮੈਮਰੀ – ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਡਾਟਾ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਟੋਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਭਰੋਸੇਯੋਗ – ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਉੱਚ ਭੌਤਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨੀ – ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਅਧਿਕਾਰਿਤ (Authorized) ਲੋਕ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  6. ਸਮਰੱਥਾ-ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਡਿਸਕਾਂ ਦੇ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਡਾਟਾ ਸਟੋਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  7. ਕੀਮਤ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਨਾਲੋਂ ਟੇਪ ਜਾਂ ਡਿਸਕ ਉੱਤੇ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਸਤਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।
    • ਸੀਕੁਐਨਸ਼ੀਅਲ ਐਕਸੈਸ – ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਾਸਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੀਕੁਐਂਨਸ਼ੀਅਲ ਮੈਮਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
    • ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸੈਸ ਮੈਮਰੀ – ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਿੱਧੇ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਇਰੈਕਟ ਐਕਸੈਸ ਮੈਮਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਰੈਮ, ਰੋਮ, ਸੀਡੀ, ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 8

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ

ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਡਿਸਕ ਦਾ ਫਿਜ਼ੀਕਲ ਸਟਰਕਚਰ (Physical Structure of Magnetic Disk)
ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਡਿਸਕ ਇੱਕ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ਼ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ (Permanently) ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਡਿਸਕ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ (Sequential) ਅਤੇ ਬੇਤਰਤੀਬੇ (Random) ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇੱਕ ਚੁੰਬਕੀ ਡਿਸਕ ਨੂੰ ਟਰੈਕ (Tracks) ਅਤੇ ਸੈਕਟਰਜ਼ (Sectors) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਟਰੈਕਸ (Tracks)
ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਸਕ ਦਾ ਤਲ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਸਾਂਝੇ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਚੱਕਰਾਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਕਸ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਨੰਬਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਟਰੈਕਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਡਿਸਕਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ-ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 9

ਸੈਕਟਰਜ਼ (Sectors)
ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਸਕ ਵਿਚ ਕਈ ਟਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਹਰ ਟਰੈਕ ਨੂੰ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਕਟਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਇਕ ਟਰੈਕ ਵਿਚ 8 ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਕਟਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਸੈਕਟਰ ਵਿਚ 512 ਬਾਈਟਸ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਸਕ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਇਕ ਫਾਰਮੂਲੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 8 ਮੈਮਰੀ ਯੂਨਿਟਸ 10
ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ = ਕੁੱਲ ਤਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ × ਕੁੱਲ ਟਰੈਕਸ ਪ੍ਰਤੀਤਲ × ਕੁੱਲ ਸੈਕਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਟਰੈਕ × ਕੁੱਲ ਬਾਈਟਸ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਟਰ
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਟੋਰ ਇਸ ਗਣਨਾ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼

This PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼

ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ (Computer Generations)
ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵ ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕੇਵਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਦੇ ਬਦਲਾਵ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਜਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼

ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ (1942-1955 ) [First Generation (1942-1955)]
ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਸਮਾਂ 1942 -1955 ਤਕ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਵੈਕਿਊਮ ਟਿਊਬਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।ਇਹ ਟਿਊਬਾਂ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਲਬਾਂ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਟਿਊਬਾਂ ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਬੈਂਚ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਚ ਕਾਰਡ, ਪੇਪਰ ਟੇਪ ਅਤੇ ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਟੇਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 1
ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ-

  • ENIAC
  • EDVAC
  • EDSAC
  • UNIVAC-I
  • IBM 701.

ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. ਵੈਕਿਊਮ ਟਿਊਬਾਂ ਮੁੱਢਲੇ ਪੁਰਜ਼ਿਆਂ ਵਜੋਂ, ਇਲੈੱਕਟੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਰਿਲੇਅ ਮੈਮਰੀ ਅਤੇ ਪੰਚ ਕਾਰਡ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।
  2. ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਅਸੈਂਬਲੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਟੋਰਡ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਿਧਾਂਤ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
  3. ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
  4. ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰੋਸੇਲਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
  5. ਇਹ ਵਪਾਰਿਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।
  6. ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੇ ਅਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ।

ਦੂਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ( 1955-1964 ) [Second Generation (1955-1964)]
ਦੂਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਪਹਿਲੀ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸਮਾਂ 1955 ਤੋਂ 1964 ਤਕ ਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਸਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਹ ਝਾਂਜ਼ਿਸਟਰ ਸਸਤੇ, ਘੱਟ ਬਿਜਲੀ ਖਪਤ, ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟੇ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰੋਸੇਲਾਇਕ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਈਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਲਈ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਕੋਰ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਈ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਟੇਪ ਅਤੇ ਡਿਸਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 2
ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਅਸੈਂਬਲੀ ਅਤੇ ਹਾਈ ਲੈਵਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ FORTRAN ਅਤੇ COBOL ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਬੈਂਚ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਮਲਟੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।
IBM 7030 ਅਤੇ UNIVAC-LARC ਦੂਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਨ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 3
ਦੂਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲਾ ਪੁਰਜ਼ਾ ਵਾਂਜ਼ਿਸਟਰ, ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਕੋਰ ਮੈਮਰੀ, ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਟੇਪਾਂ ਅਤੇ ਡਿਸਕਾਂ ਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
  2. ਬੈਂਚ ਉਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, ਹਾਈ ਲੈਵਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ।
  3. ਇਹ ਪਿਛਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼, ਛੋਟੇ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰੋਸੇਲਾਇਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਨੇ ਅਸਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਿਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
  4. ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ ।
  5. ਇਹ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗੇ ਸਨ ।
  6. ਪਹਿਲੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਸਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
  7. ਇਹ ਘੱਟ ਬਿਜਲੀ ਖਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼

ਤੀਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ( 1964-1975 ) [Third Generation (1964-1675)]
ਤੀਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ 1964 ਤੋਂ 1975 ਤਕ ਚਲੀ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਆਈ. ਸੀ. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਕ ਆਈ. ਸੀ. ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਂਜ਼ਿਸਟਰ, ਰਜਿਸਟਰ ਅਤੇ ਕਪੈਸਟਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਛੋਟੇ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਰਿਮੋਟ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਟਾਈਮ ਸ਼ੇਅਰਿੰਗ, ਰਿਅਲ ਟਾਈਮ ਅਤੇ ਮਲਟੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਉਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਹਾਈ ਲੈਵਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ FORTRAN II to IV, COBOL, PASCAL, PL/1, BASIC, ALGOL-68 ਆਦਿ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 4
IBM 360/370, PDP-8, PDP-11, CDC-6600 ਆਦਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 5
ਤੀਜੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੇ ਪੁਰਜ਼ੇ IC ਸਨ ਜੋ ਕਿ SSI ਅਤੇ MSI ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
  2. ਵੱਡੀਆਂ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਕੋਰ ਮੈਮਰੀਆਂ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਪੈਸਟੀ ਵਾਲੀਆਂ ਡਿਸਕਾਂ ਅਤੇ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਟੇਪਾਂ ਨੂੰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਟਾਈਮ ਸ਼ੇਅਰਿੰਗ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਮਲਟੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।
  4. ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਸਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਅਪਗਰੇਡ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨੀ ਸੀ ।
  5. ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ, ਵਪਾਰਿਕ ਅਤੇ ਇੰਟਰਐਕਟਿਵ ਆਨਲਾਈਨ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

ਚੌਥੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ( 1975-1989) [Fourth Generation (1975-1989)] 
ਚੌਥੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ 1975 ਤੋਂ 1981 ਤਕ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ VLSI ਸਰਕਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਚ 5000 ਤਕ ਜ਼ਿਸਟਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੁਰਜ਼ੇ ਇਕ ਚਿਪ ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।ਇਸ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਛੋਟੇ, ਭਰੋਸੇ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਸਤੇ ਸਨ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 6
ਇਸ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਵਿਚ ਟਾਈਮ ਸ਼ੇਅਰਿੰਗ, ਰੀਅਲ ਟਾਈਮ ਨੈੱਟਵਰਕ ਅਤੇ ਡਿਸਟਰੀਬਿਊਟਿਡ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਹਾਈ ਲੈਵਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ-ਜਿਵੇਂ C, C++, DBMS ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ।

IBM-PC, APPLE-II, CRAY-1, 11 ਅਤੇ X/MP ਆਦਿ ਇਸ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਨ ।

ਚੌਥੀ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. VLSI ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਾਲੇ IC ਅਤੇ ਮਾਈਕਰੋ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ।
  2. ਸੈਮੀ ਕੰਡਕਟਰ ਮੈਮਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕਾਂ ਇਨ-ਬਿਲਟ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਟੋਰੇਜ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  3. ਮੈਗਨੇਟਿਕ ਟੇਪਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਲੌਪੀ ਡਿਸਕਾਂ ਪੋਰਟੇਬਲ ਸਟੋਰੇਜ ਮੀਡੀਆ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ।
  4. PC’S ਲਈ GUI ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਸਿੰਗਲ ਟਰਮੀਨਲ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਮਲਟੀਪਲ ਵਿੰਡੋ ।
  5. ਮਲਟੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, ਯੂਨਿਕਸ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, C ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਲੈਂਗਏਜ ਦੇ ਨਾਲ, ਆਬਜੈਕਟ ਓਰੀਐਂਟਡ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
  6. PC ਨੈੱਟਵਰਕ ਬੇਸਡ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਇਹ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਛੋਟੇ, ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਖ਼ਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ, ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ PC ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ, ਮੇਨਫ਼ਰੇਮ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਨ ।
  7. ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਨਰਲ ਪਰਪਜ਼ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਸਾਨ ਅਤੇ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨਾ ਵੀ ਅਸਾਨ ਸੀ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼

ਪੰਜਵੀਂ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ( 1989 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤਕ) [Fifth Generation (1989……)]
ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ 1989 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ULSI ਤਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਮਾਈਕਰੋਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਚਿੱਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਚਿੱਪਾਂ ਵਿਚ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਤਕ ਪੁਰਜ਼ੇ ਲਗ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਪਰਸਨਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਹਾਰਵੇਅਰ ਅਤੇ ਆਰਟੀਫਿਸ਼ਿਅਲ ਇਨਟੈਲੀਜੈਂਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । AI ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ Artificial Intelligence ਹੈ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਫੀਲਡ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । AI ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-

  1. ਰੋਬੋਟਿਕਸ
  2. ਗੇਮ ਪਲੇਇੰਗ
  3. ਐਕਸਪਰਟ ਸਿਸਟਮ
  4. ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ।
    ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਹਾਈ ਲੈਵਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ C, C++,
    Java ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪੰਜਵੀਂ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ-

  • IBM ਨੋਟ-ਬੁਕਸ
  • ਪੈਨਟਿਅਮ PCs
  • SUN ਵਰਕ-ਸਟੇਸ਼ਨ
  • IBM sp/2
  • ਪਰਮ 10000.

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 7 ਕੰਪਿਊਟਰ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ 7
ਪੰਜਵੀਂ ਜੈਨਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣ-

  1. ULSI ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਾਲੇ ICS, ਵੱਡੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੈਮਰੀ, ਅਤੇ RAID ਸੁਪੋਰਟ ਨਾਲ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  2. ਪੋਰਟੇਬਲ ਡ-ਓਨਲੀ ਸਟੋਰੇਜ ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਆਪਟੀਕਲ ਡਿਸਕਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  3. ਨੋਟ-ਬੁੱਕ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਡੱਸਕਟਾਪ PC ਅਤੇ ਵਰਕ-ਸਟੇਸ਼ਨ, ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਰਵਰ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  4. ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਅਤੇ ਕਲਸਟਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  5. ਮਾਈਕ੍ਰੋ-ਕਲਰ ਆਧਾਰਿਤ, ਮਲਟੀਥਰੈਡਿੰਗ, ਡਿਸਟੀਬਿਊਟਿਡ OS, ਪੈਰੇਲਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ MPI & PVM, JAVA ਵਰਲਡਵਾਈਡ ਵੈੱਬ, ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  6. ਹੁਣ ਪੋਰਟੇਬਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਸਸਤੇ, ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਡੱਸਕਟਾਪ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹਨ ।
  7. ਜਲਦੀ-ਜੁੜਨ ਵਾਲੇ (Hot-plugable) ਪੁਰਜ਼ਿਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਪ-ਟਾਈਪ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  8. ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਸਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਰੈਪਿਡ-ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਸੰਭਵ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

This PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) will help you in revision during exams.

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਠਕ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਸਕਣ । ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਪਾਉਣ, ਚਾਰਟ ਪਾਉਣ, ਆਬਜੈਕਟ ਬਣਾਉਣ, ਵਰਡ ਆਰਟ, ਕਲਿੱਪ ਆਰਟ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂਗੇ ।

ਟੈਕਸਟ ਚੁਣਨਾ (Text Selection) –
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਪਏਗੀ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਉਸ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਉੱਪਰ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕੀਏ । ਅਸੀਂ mouse ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕੀਬੋਰਡ ਦੀਆਂ keys ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਫਿਰ Mouse ’ਤੇ ਖੱਬਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਲਡ ਕਰਕੇ ਟੈਕਸਟ ਉੱਤੇ ਭੇਜੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ । ਟੈਕਸਟ ਚੁਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਟੈਕਸਟ ਚੁਣਨ ਲਈ ਕੁਝ ਸ਼ੌਰਟਕਟ ਹਨ –

  • ਇਕੋ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣਨ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੋ ਵਾਰ (Double) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਪੂਰੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ਼ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਲਈ ਪੈਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਸੰਪੂਰਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਮ (Home) ਟੈਬ ਵਿਚ ਸੰਪਾਦਨ (Editing) ਸਮੂਹ ਵਿਚ Select ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ Select All ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ।
    ਜਾਂ
    ਕੀਬੋਰਡ ਤੋਂ CTRL + A ਦਬਾਓ ।
  • ਕੀਬੋਰਡ ਤੋਂ Shift + Arrow ਦਬਾਓ । ਸ਼ਿਫਟ ਬਟਨ ਨੂੰ ਹੋਲਡ ਕਰੋ ਅਤੇ ਐਰੋ ਬਟਨ ਦਬਾਓ, Word ਐਰੋ ਬਟਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੇਗਾ । ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਐਰੋ ਕੁੰਜੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 1

ਹੋਮ ਟੈਬ (Home) –
ਹੋਮ ਟੈਬ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਵਿਚ ਡਿਫੌਲਟ ਟੈਬ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਸਮੂਹ ਹਨ-ਕਲਿੱਪਬੋਰਡ, ਫੌਂਟ, ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ, ਸ਼ੈਲੀ ( Styles) ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ (Editing) । ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਫੌਂਟ ਅਕਾਰ, ਬੁਲੇਟਸ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ, ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ । ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ Home section ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 2

ਕਲਿਸਬੇਕਡ (Clipboard)-
ਕਲਿੱਪਬੋਰਡ ਸਮੂਹ ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਪਹਿਲਾ ਸਮੂਹ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ 4 ਕਮਾਂਡਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ cut, copy, paste, format printer | ਇਹ ਅਕਸਰ ਐਡੀਟਿੰਗ (Editing) ਸਮੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਟੈਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣ, ਨਕਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੇਸਟ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂਗੇ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

Copy Paste Options
ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਾਪੀ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ |
ਕਾਪੀ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਬਚਦੀ ਹੈ । ਕਾਪੀ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤੇ ਨਕਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ | MS Word ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੇਸਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਢੰਗ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ –
Method 1.

  • ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੋਮ ਟੈਬ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਕਾਪੀ (Copy) ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 3

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਪੇਸਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਮ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟ (Paste) ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

Method 2.

  1. ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ Language ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. Selected ਟੈਕਸਟ ਉੱਤੇ ਕਰਸਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ Mouse ’ਤੇ ਸੱਜਾ (Right) ਕਲਿੱਕ Copy ਕਰੋ ।
  3. ਇੱਕ ਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ । ਇਸ ਵਿਚੋਂ “ਕਾਪੀ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 4

4. ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਗਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਓ ਅਤੇ Mouse ’ਤੇ ਸੱਜਾ (Right) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
5. ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ । ਇਸ ਵਿਚੋਂ ‘Paste”ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

Method 3.

  • ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ Ctrl+C ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  • ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਲੈ ਜਾਓ ਅਤੇ Ctrl +V ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।

Cut Paste Options
ਕੱਟ ਵਿਕਲਪ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲਿਜਾਣਾ | ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚੋਂ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਕੱਟ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਇਕ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਜਾਂ ਉਸੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਪੇਸਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਟੈਕਸਟ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਲਿੱਪਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । MS Word ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ cut ਅਤੇ paste ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਢੰਗ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ –
Method 1.

  • ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ Cut ਕਰਨਾ Home ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੋਮ ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਕਾਪੀ (Cut) ਕਮਾਂਡ Copy ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਪੇਸਟ Clipboard ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਮ ਟੈਬ ਵਿੱਚ

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 5

  • ਪੇਸਟ (Paste) ਕਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

Method 2.

  1. ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ Cut ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. Selected ਟੈਕਸਟ ਉੱਤੇ ਕਰਸਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ Mouse ’ਤੇ ਸੱਜਾ (Right) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ, ਇਸ ਵਿਚੋਂ ‘Cut’ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 6

4. ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਲੈ ਜਾਓ ਅਤੇ Mouse ’ਤੇ ਸੱਜਾ (Right) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
5. ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ, ਇਸ ਵਿਚੋਂ ‘Paste’’ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

Method 3.

  1. ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. ਹੁਣ Ctrl+ X ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  3. ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਗਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਓ ਅਤੇ Ctrl+ V ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।

ਫਾਰਮੈਟ ਪੇਂਟਰ (Format Painter) –
ਫ਼ਾਰਮੈਟ ਪੇਂਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚਲੇ ਟੈਕਸਟ ਉੱਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਫਾਰਮੈਟ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕੀਤੇ ਕਾਪੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ (Steps) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

Method 1.

  1. ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ | ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. ਹੋਮ ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ Format Painter ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਪੇਸਟ Format Painter ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  4. ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਮ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟ (Paste) ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 7

5. ਹੁਣ ਮਾਊਸ ਪੁਆਇੰਟਰ ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ ।
6. ਉਸ ਟੈਕਸਟ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕੀਤੇ ਫਾਰਮੈਟ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
7. ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਰੱਦ ਕਰਨ ਲਈ ESC key ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਫਿਰ ਫਾਰਮੈਟ ਪੇਂਟਰ ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

Method 2.

  • ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ Ctrl + Shift +C ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  • ਉਸ ਟੈਕਸਟ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕੀਤੇ ਫਾਰਮੈਟ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੁਣ Ctrl + Shift + V ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।

ਫੁੱਟ ਗਰੁੱਪ (Font Group)
ਟਾਈਪਰਾਇਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ ਟੈਕਸਟ ਬਹੁਤ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਟੈਕਸਟ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੈਕਸਟ ਦਾ ਰੰਗ, ਸ਼ੈਲੀ, ਅਕਾਰ ਆਦਿ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਹੋਮ (Home) ਟੈਬ ਦਾ ਫੌਂਟ (Font) ਸਮੂਹ ਸਾਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਫਾਰਮੈਟ (Character Formatting) ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਫੌਂਟ ਸਟਾਈਲ, ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼, ਫੌਂਟ ਕਲਰ, ਬੋਲਡ, ਇਟੈਲਿਕ, ਅੰਡਰਲਾਈਨ ॥ Ctrl + Shift + F ਕੁੰਜੀਆਂ (keys) ਦਬਾਉਣ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਫੌਂਟ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਣਗੇ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 8

ਫੌਂਟ ਫੇਸ (Font Face) –
ਫੌਂਟ ਫੇਸ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ
1. ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
2. ਉਪਰੋਕਤ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਫੌਂਟ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿਚੋਂ ਉੱਚਿਤ ਫੌਂਟ ਚੁਣੋ ।
ਜਾਂ
ਹੋਮ ਟੈਬ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਫੌਂਟ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਫੌਂਟ ਡੰਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚੋਂ ਫੌਂਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ । ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ Times New Roman ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 9
ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼ (Font Size)
ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ

  • ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਅਕਾਰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਉਪਰੋਕਤ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਫੌਂਟ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿਚੋਂ ਉੱਚਿਤ ਫੌਂਟ ਅਕਾਰ (Font Size) ਚੁਣੋ ।
    ਜਾਂ
    ਹੋਮ ਟੈਬ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਫੱਟ ਸਮੂਹ ਵਿਚ Font Size ਡੁੱਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚੋਂ ਫੌਟ ਅਕਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ । ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ 12 Size ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
    PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 10

ਅਸੀਂ Ctrl + Shift + P ਸਵਿੱਚਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਫੌਂਟਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਸ਼ਿੰਕ ਅਤੇ ਗੋ ਫਾਂਟ (Grow Font and Shrink Font)
ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਦੀ A ਨੂੰ Grow Font ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਅਕਾਰ ਦੀ A ਨੂੰ Shrink Font ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । Grow ਫੌਂਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਅਕਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਅਕਾਰ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ Shrink ਫੌਂਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਅਕਾਰ ਨੂੰ
ਇਕ ਅਕਾਰ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 11
1. ਜਿਸ ਟੈਕਸਟ ਦਾ ਅਕਾਰ ਕੁਮਵਾਰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੈ, ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ Grow ਫੌਂਟ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl +> ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
2. ਜਿਸ ਟੈਕਸਟ ਦਾ ਅਕਾਰ ਕੁਮਵਾਰ ਘਟਾਉਣਾ ਹੈ, ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ Shrink ਫੌਂਟ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl +< ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।

ਫੌਂਟ ਸਟਾਈਲ (Font Style) –
ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਲਈ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਸਿਕ ਫੌਂਟ ਸਟਾਈਲ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 12

  1. ਬੋਲਡ (Bold) – ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚਲੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਮੋਟਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਲਈ ਬੋਲਡ (B) ਵਿਕਲਪ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫੌਂਟ (Font) ਸਮੂਹ ਤੋਂ 8 ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+B ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  2. ਇਟੈਲਿਕ (Italic)- ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚਲੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ Italicize ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਲਈ ਇਟੈਲਿਕ (I) ਵਿਕਲਪ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫੌਂਟ (Font) ਸਮੂਹ ਤੋਂ / ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਕੀ ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl +I ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
  3. ਅੰਡਰਲਾਈਨ (Underline)- ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚਲੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਅੰਡਰਲਾਈਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਲਈ ਅੰਡਰਲਾਈਨ (U) ਵਿਕਲਪ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ | ਇਸਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਫੌਂਟ (Font) ਸਮੂਹ ਤੋਂ U ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+U ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।

ਫੌਂਟ ਕਲਰ (Font Color)
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਪੈਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ Font Color ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ।
ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੇ ਫੱਟ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਾਂ . ਤੁਸੀਂ ਫੌਂਟ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਤੋਂ Font Color ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਕਦਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ

  1. ਉਹ ਟੈਕਸਟ, ਜਿਸ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਨੂੰ ਚੁਣੋ ।
  2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫੌਂਟ ਸਮੂਹ ਤੋਂ Font Color ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਹੁਣ ਇਕ Pull Down ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 13
3. ਹੁਣ ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਮਨਪਸੰਦ ਰੰਗ ਚੁਣੋ । ਹੁਣ ਤੁਹਾਡਾ ਟੈਕਸਟ ਉਸ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ |

ਟੈਕਸਟ ਹਾਈਲਾਈਟ ਰੰਗ (Text Highlight Color) –
ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕਲਮ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਲਿਖਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਵਾਕ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ (Highlight) ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ (Highlight) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

  1. ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਹਾਈਲਾਈਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. ਫੌਂਟ ਸਮੂਹ ਤੋਂ Text Highlight ਚੋਣ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਹੁਣ ਇਕ Pull Down ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।
  3. ਹੁਣ ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਮਨਪਸੰਦ ਰੰਗ ਚੁਣੋ । ਹੁਣ ਤੁਹਾਡਾ ਟੈਕਸਟ ਉਸ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹਾਈਲਾਈਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਸਾਫ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ (Clear Formatting)- PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 14
ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਟੈਕਸਟ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਲਾਗੂ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਸਦਾ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਤੁਸੀਂ ਹਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ । ਫਿਰ Home ਟੈਬ ਤੋਂ Clear Formatting ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਟੈਕਸਟ ਕੇਸ ਬਦਲਣਾ (Change Text Case)-ਇਹ ਚੋਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਕੇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਪੰਜ ਹੋਰ ਵਿਕਲਪਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਲਖੀਆਂ ਹਨ –
(i) ਵਾਕ ਕੇਸ (Sentence Case)-ਇਹ ਹਰੇਕ ਵਾਕ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
(ii) ਲੋਅਰਕੇਸ (Lower Case)-ਇਹ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਅਪਰਕਸ ਤੋਂ ਲੇਅਕੇਸ ਵਿਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ।
(iii) ਅਪਰਕਸ (Upper Case)-ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
(iv) ਕੈਪੀਟਲਾਈਜ਼ ਵਰਡ (Capitalise each word)
ਇਹ ਹਰੇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 15
(v) ਟੌਗਲ ਕੇਸ (Toggle Case)-ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੋ ਕੇਸ ਦਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ-Capitalize Each Word and CAPITALIZE EACH WORD ਵਿਚਕਾਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਕੇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ, ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਫੌਟ ਸਮੂਹ ਤੋਂ Change Case ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ (Paragraph Group) –
ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੀ ਸੈਟਿੰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ, ਬੁਲੇਟ ਅਤੇ ਨੰਬਰਿੰਗ, ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਪੇਸਿੰਗ ਆਦਿ । ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੁਕਵੇਂ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ Show/Hide PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 16 ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਾਂ Ctrl + ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ (Alignment)-
ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਟੈਕਸਟ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ, ਜੋ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ :

  • Align Text Left (Ctrl+L)-ਇਹ ਚੁਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਨਾਲ ਇਕਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Align Text Right (Ctrl + R)-ਇਹ ਚੁਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਨਾਲ ਇਕਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Center (Ctrl + E-ਇਹ ਚੁਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੇ ਅੰਦਰ Center ਵਿਚ ਇਕਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Justify (Ctrl+J)-ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੋਵਾਂ ’ਤੇ ਇਕਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 17
ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ

  1. ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  2. Home ਟੈਬ ਦੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਉੱਚਿਤ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਬੁਲੇਟ ਅਤੇ ਨੰਬਰ (Bullets and Numbers)-
ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਬੁਲੇਟ ਜਾਂ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਬੁਲੇਟ ਅਤੇ ਨੰਬਰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ

  • ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿਥੇ ਤੁਸੀਂ ਬੁਲੇਟ/ਨੰਬਰ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬੁਲੇਟ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚੋਂ ਬੁਲੇਟ PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 18 ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਨੰਬਰ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਨੰਬਰ PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 19 ਬਟਨ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬੁਲੇਟ/ਨੰਬਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਬੁਲੇਟ/ਨੰਬਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਐਰੋ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਇਹ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਵੇਗਾ ।
  • ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਬੁਲੇਟ/ਨੰਬਰ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਚੁਣੋ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।

ਆਈਡੈਂਟਿੰਗ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ (Paragraph Indenting)-
ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਨੂੰ ਆਈਡੈਂਟ ਕਰਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਇਕ ਪੈਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟੈਕਸਟ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਆਈਡੈਂਟਿੰਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ਹਨ –

  • First line-ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਪੈਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਲਈ ਖੱਬੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Hanging-ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਹਰ ਲਾਈਨ ਦੀ ਖੱਬੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Left-ਇਕ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਹਰ ਲਾਈਨ ਲਈ ਖੱਬੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • Right-ਇਕ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਹਰ ਲਾਈਨ ਲਈ ਸੱਜੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫਾਂ ਨੂੰ ਆਈਡੈਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ –
(a) ਕਰਬਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ ।
(b) ਆਈਡੈਂਟ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਈਡੈਂਟ ਵ PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 20 ਬਟਨਾਂ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(c) ਆਈਡੈਂਟ ਦੇ ਅਕਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਈਡੈਂਟ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
(a) ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਲਾਂਚਰ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(b) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿਚੋਂ ਆਈਡੈਂਟਸ ਅਤੇ ਸਪੇਸਿੰਗ ਟੈਬ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(c) ਆਪਣੇ ਆਈਡੈਂਟਸ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 21

ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ ਐਡਜਸਟਮੈਂਟ (Line Spacing Adjustment)-
ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ ਇੱਕ ਪੈਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਬਕਾਰੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉੱਪਰਲੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹਰੇਕ ਲਾਈਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ 1.15 ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ਼ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਾਸਲਾ ਵਧਾ ਜਾਂ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ ਡਰਾਪਡਾਊਨ-ਮੀਨੂ ਵਿੱਚ Space Point (pt.) ਵਿਕਲਪਾਂ ਨਾਲ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, Add Space Before Paragraph ਅਤੇ Add Space After Paragraph | ਇਹ ਚੋਣ ਪੈਰੇ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਪੈਰੇ ਹੇਠ ਸਪੇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਤੁਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਈਨਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਪੇਸ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

  1. ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. ਹੋਮ ਟੈਬ ਉੱਤੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਲਾਂਚਰ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਆਈਡੈਂਟਸ ਅਤੇ ਸਪੇਸਿੰਗ ਟੈਬ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  4. Spacing ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪੇਸ ਐਡਜਸਟ ਕਰੋ । ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ (Line Spacing) PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 22 ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
    ਜਾਂ
    ਸਿੰਗਲ ਲਾਈਨ ਸਪੇਸ ਐਡ ਕਰਨ ਲਈ (Ctrl+1), ਡਬਲ ਲਾਈਨ ਸਪੇਸ ਜੋੜਨ ਲਈ (Ctrl +2) ਅਤੇ 1.5 ਲਾਈਨ ਸਪੇਸ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ (Ctrl+5) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

Borders and Shading –
ਤੁਸੀਂ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਾਰਡਰ ਅਤੇ ਸ਼ੇਡਿੰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

  1. ਸੇਡਿਗ (shading)- PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 23ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਜਾਂ ਚੁਣੇ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਬਾਰਡਰ (Border)- PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 24 ” ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੇ ਸੈੱਲ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਬਾਰਡਰ ਨੂੰ

ਅਨੁਕੂਲਿਤ (Customize) ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਜਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਬਾਰਡਰ/ਸ਼ੇਡਿੰਗ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਰਾ ਜਾਂ ਸਫ਼ਾ ਚੁਣੋ । ਫਿਰ ਬਾਰਡਰ ਜਾਂ ਸੈਟਿੰਗਜ਼ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ, ਵਧੇਰੇ ਬਾਰਡਰ/ਸ਼ੇਡਿੰਗ ਵਿਕਲਪਾਂ ਲਈ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਛੋਟੇ ਤੀਰ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਸਟਾਈਲ ਗਰੁੱਪ (Style Group) –
ਤੁਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ (Style) ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ MS Word ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਯੋਗ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ | ਸਟਾਈਲ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।Quick Styles ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ

  • ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੇ ਅਗਲੇ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਸਟਾਈਲਜ਼ ਗਰੁੱਪ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਉਹ ਸਟਾਈਲ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 25

ਐਡੀਟਿੰਗ (Editing) –
ਸੰਪਾਦਨ ਸਮੂਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਜੇ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਿਕਲਪ ਹਨ, ਜੋ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ ।

  1. Find (Ctrl+F)-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਵਾਕ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਖੋਜ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  2. Replace (Ctrl+H-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  3. Select-ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਵਿਕਲਪ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –
  • Select All (Ctrl + A)-ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਪੂਰੇ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  • Select Object-ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ Objects ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  • Select Text with Similar Formatting-ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

4. GoTo (Ctrl+ G)- ਇਸ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੇਜ, ਅਨੁਭਾਗ, ਬੁੱਕਮਾਰਕ, ਫੁਟਨੋਟ, ਐਂਡਨੋਟਸ ਆਦਿ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ (Find Words)
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ

  • Home ਟੈਬ ’ਤੇ ਸੰਪਾਦਨ (Editing) ਸਮੂਹ ਤੋਂ Find ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ Find What ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਾਈਂਡ ਨੈਕਸਟ (Find Next) ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 26

  • Home ਟੈਬ ’ਤੇ ਸੰਪਾਦਨ (Editing) ਸਮੂਹ ਤੋਂ Replace ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ Find What ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਟਾਈਪ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
  • Replace with ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਟਾਈਪ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 27

  • ਫਾਈਂਡ ਨੈਕਸਟ (Find Next) ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭਣ (Find) ਲਈ Ctrl + F ਸਵਿੱਚਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਬਦਲਣ (Replace) ਲਈ Ctrl + H ਸ਼ੌਰਟਕਟ ਕੁੰਜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ (Insert Tab) –
ਇਸ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮਾਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਪੰਨੇ (Pages), ਟੇਬਲ (Tables), ਲਿੰਕ (Links),
ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਫੁੱਟਰ (Header and Footer), ਟੈਕਸਟ (Text), ਪ੍ਰਤੀਕ (Symbols) ਇਹ ਸਭ ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਹਨ ।

ਪੇਜ (Pages) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੇਜ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ 3 ਵਿਕਲਪ ਹਨ –
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 28g

  • Cover Page-ਇਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੀ-ਫਾਰਮੈਟ ਕੀਤੇ ਕਵਰ ਪੇਜ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪੇਜ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੇਜ ਦੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • Blank Page-ਕਰਸਰ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਇਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਖ਼ਾਲੀ ਪੇਜ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਚੋਣ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਵਾਂ ਪੰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert ਟੈਬ ਦੇ ਪੇਜ (Page) ਸਮੂਹ ਵਿਚੋਂ Blank Page ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Page Break-ਮੌਜੂਦਾ ਕਰਸਰ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪੇਜ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਚੋਣ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਜ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੋ । Page Breake ਲਈ Page ਗਰੁੱਪ ਵਿਚੋਂ ਪੇਜ ਬ੍ਰੇਕ (Page Break) ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਾਂ Ctrl + Return ਕੁੰਜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ।

ਟੇਬਲ (Tables)
ਇਹ ਬਟਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਇਕ ਟੇਬਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਟੇਬਲ ਜਾਂ ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ | MS Word ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ Table ਵਿਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

  1. ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  2. Insert ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਹੁਣ ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਟੇਬਲ ਗਰਿੱਡ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ।
  3. ਟੇਬਲ ਗਰਿੱਡ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਚੁਣੋ ॥

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 29
ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਅਨੁਸਾਰ Draw Table ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । Quick Tables ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਸ ਦੀ ਸੂਚੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋਗੇ । ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੇ ਕੋਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਇਲੁਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨਸ (Illustrations)
ਇਹ ਸਮੂਹ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਫੋਟੋਆਂ, ਕਲਿੱਪ ਆਰਟ, ਅਕਾਰ, ਸਮਾਰਟ ਆਰਟ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
1. Pictures-ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਫੋਟੋਆਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਤਸਵੀਰਾਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਾਂ ਹਨ –

  • ਉੱਥੇ ਕਰਸਰ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • Insert ਟੈਬ ਵਿਚ Illustrations ਟੈਬ ਤੋਂ Picture ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ Insert Picture ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 30

  • ਇਸ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਤੋਂ ਉਸ ਤਸਵੀਰ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ Insert ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਇਨਸਰਟ ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

2. Shapes-ਇਹ ਬਟਨ ਇੱਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿਚ ਰੈਡੀਮੇਡ ਸ਼ੇਪਸ (Shapes) ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਲ, ਵਰਗ, ਤੀਰ ਅਤੇ ਤਿਕੋਣ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਜਦੋਂ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸ਼ਕਲ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਸ਼ਕਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

  • Insert ਟੈਬ ਵਿੱਚ Illustrations ਟੈਬ ਤੋਂ Insert ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗੈਲਰੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ।
  • ਲੋੜੀਂਦੀ Shape ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ Shape ਨੂੰ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿਚ ਖਿੱਚੋ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਚਿੱਤਰ

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 31

ਖਿੱਚੀ ਗਈ Shape ਵਿਚ ਕੁਝ ਲਿਖਣਾ ਦੇ ਕੋਲ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕਦਮ ਹਨ
(a) ਖਿੱਚੀ Shape ’ਤੇ ਸੱਜਾ (Right) ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(b) ਪੌਪ-ਅਪ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Add Text ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 32
ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਆਪਣੀ Shape ਵਿਚ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ।

3. Smart Art-ਕਿਸੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ Smart Art ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖੋਵੱਖਰੇ ਖਾਕੇ (Layout) ਵਿੱਚੋਂ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਸਮਾਰਟ ਆਰਟ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪਗ ਹਨ –
I. Insert ਟੈਬ ’ਤੇ Illustration ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ Smart Art ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
II. Choose a Smart Art Graphic ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਲੇਆਊਟ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ Insert ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 33

III. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਟੈਕਸਟ ਦਰਜ ਕਰੋ ।
Create Graphic ਸਮੂਹ ਤੋਂ Text Pane ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 34
Type your text here ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਟੈਕਸਟ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 35
मां
ਸਮਾਰਟ ਆਰਟ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਵਿੱਚ [Text] ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਟੈਕਸਟ ਟਾਈਪ ਕਰੋ | ਵਧੀਆ ਨਤੀਜਿਆਂ ਲਈ ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਬਕਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

ਹੈੱਡਰ ਅਤੇ ਫੁੱਟਰ (Header & Footer)
Header ਅਤੇ Footer ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਉਹ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ, ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਲੋਗੋ, ਕੋਈ ਵੀ ਫੋਟੋ ਆਦਿ । ਹਰ ਪੰਨੇ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ Header ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਪੰਨੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ Footer ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 36

ਇਕ ਪੇਜ ‘ਤੇ Header & Footer ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

  • Insert ਟੈਬ ਤੋਂ Header & Footer ਸਮੁਹ ਤੋਂ Header/Footer ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੈਲੀ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  • ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ Footer ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ Footers ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਖੁੱਲ੍ਹਣਗੇ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ॥
  • ਹੁਣ ਹੈਡਰ ਜਾਂ ਫੁਟਰ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Edit Header ਜਾਂ Edit Footer ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 37

  • ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਹੈਡਰ/ਫੁਟਰ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ (Edit) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  • ਸੰਪਾਦਨ ਮੋਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲਈ Close Header and Footer ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਸਿਰਲੇਖ ਜਾਂ ਫੁਟਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰੀਖ ਜਾਂ ਸਮਾਂ ਪਾਉਣਾ (Insert Date and Time in Header/ Footer)
ਸਿਰਲੇਖ ਜਾਂ ਫੁਟਰ ਵਿਚ ਤਾਰੀਖ ਜਾਂ ਸਮਾਂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੋ –

Insert ਟੈਬ ਤੋਂ Text ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ Date & Time ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 38

  • ਹੁਣ ਇੱਕ Date & Time ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।
  • ਇਸ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਉਪਲੱਬਧ ਫਾਰਮੈਟ ਤੋਂ ਮਿਤੀ ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  • ਆਪਣੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਭਾਸ਼ਾ (Language) ਚੁਣੋ ।
  • Update Automatically ਚੈੱਕ ਬਾਕਸ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ OK ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਹੈਡਰ ਅਤੇ ਫੁਟਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਹੈਡਰ ਅਤੇ ਫੁਟਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ –

  • Insert ਟੈਬ ਤੋਂ Header & Footer ਸਮੂਹ ਤੋਂ Header/Footer ਕਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਹੁਣ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ । ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ Remove Header/Remove Footer ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਪੇਜ ਨੰਬਰ (Page Number)
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਹਰ ਪੰਨੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿਰਲੇਖ, ਫੁੱਟਰ ਜਾਂ ਪਾਸੇ ਦੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਅਸੀਂ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਨੰਬਰ ਦੇਣ ਲਈ Format Page Number ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ |
ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਵਿੱਚ ਕਮਾਂਡਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ-ਪੇਜ ਦਾ ਟੌਪ, ਪੇਜ ਦਾ ਹੇਠਲਾ, ਪੇਜ ਮਾਰਜਿਨ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ, ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਹਟਾਓ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 39
(i) ਪੇਜ ਦਾ ਸਿਖਰ ( Top of Page)-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੇਜ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਨੰਬਰ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ Insert ਟੈਬ ਦੇ Header & Footer ਸਮੂਹ ਤੋਂ Page Number ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ Top of Page ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

(ii) ਪੇਜ ਦੇ ਥੱਲੇ (Bottom of Page)-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੇਜ ਦੇ ਤਲ `ਤੇ ਨੰਬਰ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ Insert ਟੈਬ ਦੇ Header & Footer ਸਮੂਹ ਤੋਂ Page Number ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ Bottom of Page ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

(iii) ਕਰੰਟ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ (Current Position)-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕਰਸਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ Insert ਟੈਬ ਦੇ Header & Footer ਸਮੂਹ ਤੋਂ Page Number ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ Current Position ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

(iv) ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਹਟਾਉਣਾ (Remove Page Number)-ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ Insert ਟੈਬ ਦੇ Header & Footer ਸਮੂਹ ਤੋਂ Page Number ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ Remove Page Number ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਟੈਕਸਟ ਸਮੂਹ (Text Group) –
ਟੈਕਸਟ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ

  • ਟੈਕਸਟ (Text)-ਟੈਕਸਟ ਬਕਸੇ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਕੁਇੱਕ ਪਾਰਟਸ (Quick Parts)-ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀ-ਫਾਰਮੈਟ ਕੀਤੇ ਟੈਕਸਟ, ਆਟੋ ਟੈਕਸਟ, ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਫੀਲਡਸ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ । ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ Quick Parts ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ । ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ਡ Quick Parts ਬਣਾਉਣਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ।
  • ਵਰਡ ਆਰਟ (WordArt)-ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਸਜਾਵਟੀ ਟੈਕਸਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ।
  • ਡਰਾਪ ਕੈਪ (Drop Cap-ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪੂੰਜੀ (Capital) ਅੱਖਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ Drop Caps ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਡੰਪ ਕੈਪਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਹੋਣਗੇ ।

(v) ਸਿਗਨੇਚਰ ਲਾਈਨ (Signature Line)-ਇਹ ਬਟਨ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਦਸਤਖ਼ਤ ਲਾਈਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ
ਡਿਜੀਟਲ ਆਈ. ਡੀ. ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

(vi) ਆਬਜੈਕਟ (Object-ਇਹ ਬਟਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ object ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਐਕਸਲ ਵਰਕਸ਼ੀਟ ਜਾਂ ਇਕ ਐਕਸਲ ਚਾਰਟ । ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਬਜੈਕਟ
ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਪਾਉਣਾ (Adding Text Box)-
ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

  • Insert ਟੈਬ ਤੋਂ Text ਸਮੂਹ ਤੋਂ Text Box ਕਮਾਂਡ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 40

  • ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ । ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੈਂਪਲੇਟ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • ਜਾਂ Draw Text ਬਾਕਸ ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ।
  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਹੋਲਡ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰੋ ।
  • ਮਿਲਨ (Insertion) ਬਿੰਦੂ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ | ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟੈਕਸਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਟਾਈਪ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
  • ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2)

ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਮੁਵ ਕਰਨਾ (Moving Text Box).

  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮੂਵ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ Mouse ਨੂੰ ਹੋਵਰ ਕਰੋ | Mouse pointer ਤੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਰਾਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ । PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 41
  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਹੋਲਡ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰੋ ।

ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦਾ ਅਕਾਰ ਬਦਲਣਾ (Changing Size of Text Box)

  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਅਕਾਰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਕੋਨਿਆਂ ਜਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ‘ਤੇ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਵਾਲਾ ਤੀਰ ਅਕਾਰ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਹੋਲਡ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਲੋੜੀਂਦਾ ਅਕਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਵਰਡਆਰਟ (WordArt)
ਇਸ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸਟਾਈਲ ਜਾਂ 3D ਆਰਟ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ Slanted, Wavy, Shadow, Inflated ਲੁੱਕ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

  • ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
  • ਫਿਰ Insert ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Text ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਵਰਡਆਰਟ (WoidArt) ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਐਰੋ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 42

  • ਵਰਡਆਰਟ ਸਟਾਈਲ ਦਾ ਇੱਕ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ | ਜੋ Style ਤੁਸੀਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  • Word ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਟੈਕਸਟ ਲਈ ਇੱਕ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਬਣਾਏਗਾ ਅਤੇ ਟੈਕਸਟ ਚੁਣੀ Style ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਚਿੰਨ੍ਹ (Symbols)
ਦੋ ਬਟਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟਾਈਪਿੰਗ ਜੋੜਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਟਨ ਹਨ Equation ਅਤੇ Symbols.
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 43

ਇਕਵੇਸ਼ਨਜ਼ (Equation)
ਸਮੀਕਰਨ (Equation) ਟੂਲ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਗਣਿਤ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨ, ਜੋੜਨ ਦਾ ਇਕ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ | ਕੁਝ ਆਮ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਲਈ ਸਮੀਕਰਨ ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 44
ਤੁਸੀਂ Built-In ਸਮੀਕਰਨ (Equation) ਸੂਚੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੀਕਰਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
ਜਾਂ
“Insert New Equation ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ‘‘Equation Tools’ Ribbon ਟੈਬ ਵੇਖੋਗੇ, ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਕੈਚ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਸਮੀਕਰਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗੀ ।

ਸਿਮਬਲਜ਼ (Symbols)
ਸਿੰਬਲ ਟੂਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਅੱਖਰ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ । ਕਾਪੀਰਾਈਟ ਜਾਂ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ Symbol ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਬਟਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਕੁਝ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ | ਕੋਈ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ‘ਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਾਂ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ “ਸੰਮਿਲਿਤ ਕਰੋ ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-2) 45

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ

  1. ਇਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਸਾਈਜ਼ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ, ਫੌਂਟ ਫੇਸ ਬਦਲਣਾ, ਕਲਰ ਸਟਾਈਲ ਬਦਲਣਾ, ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ, ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ, ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕਾਰਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਇੱਕ ਫੌਂਟ (Font) ਇੱਕ ਖਾਸ ਫੇਸ (face) ਅਤੇ ਸਾਈਜ਼ (size) ਦੇ ਦਿਖਣ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਟੈਕਸਟ ਕਰੈਕਟਰਜ਼ (ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਫਾਰਮੈਟ ਪੇਂਟਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਉੱਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਫਾਰਮੈਟਿੰਗ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਕਾਪੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  4. ਐਡੀਟਿੰਗ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਅਨਡੂ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਉਲਟਾ (Reverse) ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਐਡਿਟ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ Quick Access Toolbar ਵਿੱਚੋਂ Undo ਕਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਕੇ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਖਿਰ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਦਲਾਵ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
  5. ਅਸੀਂ Grow Font ਅਤੇ Shrink Font ਆਪਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼ ਨੂੰ ਵੱਡਾ (Increase) ਅਤੇ ਛੋਟਾ (Decrease) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  6. ਟੈਕਸਟ ਲਈ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੇਸਿਕ ਫੌਂਟ ਸਟਾਈਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-ਬੋਲਡ, ਇਟੈਲਿਕ, ਅੰਡਰਲਾਈਨ ।
  7. ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਹਾਈਲਾਈਟ ਕਲਰ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਟੈਕਸਟ ਇੱਕ ਹਾਈਲਾਈਟਰ ਪੈਂਨ ਨਾਲ ਮਾਰਕ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਟੈਕਸਟ ਇਫੈਕਟਸ ਵਿੱਚ Outline, Shadow, Glow ਅਤੇ Reflection ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  9. ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਅਤੇ ਓਰੀਐਂਟੇਸ਼ਨ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੈਫਟ ਅਲਾਈਨ (Left align) ਟੈਕਸਟ, ਰਾਈਟ ਅਲਾਈਨ (Right align) ਟੈਕਸਟ, ਸੈਂਟਰਡ (Centered) ਟੈਕਸਟ ਜਾਂ ਜਸਟੀਫਾਈਡ (Justified) ਟੈਕਸਟ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਮਾਰਜਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਲਾਈਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
  10. ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਡੌਕੂਮੈਂਟਸ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਔਖਾ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |Find ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵਰਡ ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  11. ਵਰਡ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹਰ ਪੇਜ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪੇਜ ਨੰਬਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਹੈਡਰ, ਫੁਟਰ ਜਾਂ ਸਾਈਡ ਮਾਰਜਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
  12. ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਇਕ ਓਬਜੈਕਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਾਈਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਟਾਈਪ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

This PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) will help you in revision during exams.

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ (Introduction)
ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਕਲਪਾਂ ਜਾਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ, ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ, ਨਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਫਾਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲੀਅਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨਜ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ (Working with Transitions)
ਸਲਾਇਡ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਅਤੇ ਮੋਸ਼ਨ (ਗਤੀ ਇਫੈਕਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਸਲਾਇਡ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਸਲਾਇਡ ’ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਅਸੀਂ ਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ (control) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਾਉਂਡ ਦਾਖਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਟੈਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ :

  1. ਉਸ ਸਲਾਇਡ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨੀ ਹੈ ।
  2. Transitions ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ “Transition to This Slide” ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਰ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਇਫੈਕਟਸ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ (Effect Options), ਸਾਊਂਡ (Sound) ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਅਵਧੀ (Duration) ਆਦਿ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  4. ਟ੍ਰਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਦੀ ਦਿਖਾਵਟ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ Preview ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  5. ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਲਾਇਡਜ਼ ਉੱਪਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ Timing ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ “Apply To All” ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਅਸੀਂ Transitions ਟੈਬ ਵਿੱਚ None ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਸਲਾਇਡਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਹਟਾ ਵੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਵਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਸੈਟਿੰਗਜ਼ :

  1. ਇਫੈਕਟ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ (Effect Options) – ਇਹ ਆਪਸ਼ਨ, ਜ਼ੀਸ਼ਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਇਫੈਕਟਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਸਾਊਂਡ (Sound) – ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਹਰ ਜ਼ੀਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਸਾਊਂਡ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  3. ਡਿਊਰੇਸ਼ਨ (Duration) – ਇਹ ਆਪਸ਼ਨ ਸਾਨੂੰ ਝਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਅਵਧੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਜਾਂ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਵਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਕਿੰਨੀ ਤੇਜ਼/ਹੌਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲੇ, ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ Duration ਆਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ (Working with Animation)
ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਇਫੈਕਟਸ (visual effects) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਗਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਲਾਇਡ ਆਬਜੈਕਟ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਟੈਕਸਟ, ਤਸਵੀਰਾਂ, ਚਾਰਟਸ, ਸਮਾਰਟ ਆਰਟ ਫਿਕਸ, ਸ਼ੇਪਸ, ਵੀਡੀਓ ਕਲਿੱਪਸ ਆਦਿ । ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :

  1. ਐਂਟਰੈਂਸ (Entrance) – ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ (object) ਦੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਉੱਪਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਐਂਟਰੀ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਐਂਟਰੈਂਸ (Entrance) ਕਿਸਮ ਦੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  2. ਐਮਫੇਸਿਸ (Emphasis) – ਇਸ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਵੱਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  3. ਐਗਜ਼ਿਟ (Exit) – ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਸਲਾਇਡ ਉੱਪਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ, ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਐਗਜ਼ਿਟ ਕਿਸਮ ਦੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  4. ਮੋਸ਼ਨ ਪਾਥਸ (Motion Paths) – ਮੋਸ਼ਨ ਪਾਥਸ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲਾਇਡ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮੇ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 1

ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕਿਵੇਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨੀ ਹੈ ? (How to Apply Animation ?)
ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦੇ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਸਕੀਮਜ਼ (Animation Schemes) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਕਲਿੱਕ ਨਾਲ ਸਲਾਇਡ ਆਬਜੈਕਟ ’ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸਲਾਇਡ ਆਬਜੈਕਟਸ ਉੱਪਰ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਟੈਪਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

  1. Animation ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  2. ਉਸ ਓਬਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਅਸੀਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਸਕੀਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
  3. Animation ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ More ਐਰੋ ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਾਰੀਆਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  4. ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਗੈਲਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 2

ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ (Working with Animation Options)
ਅਸੀਂ ਸਲਾਇਡ ਆਬਜੈਕਟ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ Animation ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਬਦਲਣੇ ਪੈਣਗੇ । ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਆਮ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ :

1. ਇਫੈਕਟ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ (Effect Options) -Effect Options ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਸਿਲੈਕਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਸੀਂ Animation ਟੈਬ ਵਿੱਚ Effect Options ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਕੇ ਇਫੈਕਟਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 3
2. ਐਡ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ (Add Animation) – ਇੱਕੋ ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇੱਕੋ ਸਲਾਇਡ ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਸਾਰੀਆਂ ਚਾਰੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕਿਸਮਾਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਮਲਟੀਪਲ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨਜ਼ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਬਜੈਕਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ Add Animation ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 4

3. ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਨ (Animation Pane) – ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਨ ਸਾਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਲਾਈਡ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਇਫੈਕਟ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਐਡਿਟ ਅਤੇ ਮੁੜ-ਕੁਮਬੱਧ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਆਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਕਈ ਇਫੈਕਟਸ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੈਨ ਨੰ ਖੋਲਣ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਟੈਪਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ :
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 5
(i) Animations ਟੈਬ ਵਿੱਚ Animation Pane ਕਮਾਂਡ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(ii) ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਨ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ । ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਲਾਇਡ ਉੱਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਓਬਜੈਕਟਸ ਉੱਪਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਉਸ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏਗੀ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 6

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕੁਮਬੱਧ ਕਰਨ ਦੇ ਪੱਗ

  1. Animation ਪੇਨ ਵਿੱਚ ਇਫੈਕਟ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੂੰ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ ।
  2. ਇਫੈਕਟ ਮੁੜ-ਕੁਮਬੱਧ (reorder) ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦਾ ਪ੍ਰੀਵਿਊ

  1. Animation ਪੇਨ ਵਿੱਚ Play ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  2. ਮੌਜੂਦਾ ਸਲਾਇਡ ਲਈ ਇਫੈਕਟਸ play ਹੁੰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ ।
  3. ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ (timeline) ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ਜੋ ਹਰੇਕ ਇਫੈਕਟ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ (progress) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

4. ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਂਟਰ (Animation Painter) – ਇਹ ਆਪਸ਼ਨ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਂਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਬਜੈਕਟ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਆਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਕਾਪੀ ਕਰਨ ਦੇ ਸਟੈਪ ਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 7

  1. ਉਸ ਓਬਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਫੈਕਟਸ ਅਸੀਂ ਕਾਪੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
  2. Animations ਟੈਬ ਵਿੱਚ Animation Painter ਕਮਾਂਡ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਹੁਣ ਉਸ ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਿਸ ’ਤੇ ਇਫੈਕਟਸ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਇਫੈਕਟਸ ਲਾਗੂ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ।

5. ਟਾਈਮਿੰਗ ਇਫੈਕਟਸ (Timing Effects) – ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਟੈਬ ਦਾ Timing ਗਰੁੱਪ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕਦੋਂ ਸਟਾਰਟ (Start) ਹੋਵੇ, ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਸਮਾਂਅਵਧੀ (Duration), ਦੇਰੀ ਦਾ ਸਮਾਂ (Delay) ਅਤੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦਾ ਕੁਮ ਬਦਲਣ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪਸ਼ਨਜ਼ (Reorder Animation) ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 8

  • Start ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਹੋਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਬਾਈ ਡਿਫਾਲਟ ਇਹ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ Start ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਡਰਾਪ ਡਾਉਨ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ :
    • On Click : ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਟਾਰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾਊਸ ਦੇ ਖੱਬੇ ਬਟਨ ਨਾਲ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
    • With Previous : ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਠੀਕ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸਟਾਰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦਾ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਿਛਲੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਸਟਾਰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
    • After Previous : ਇਹ ਆਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਲਾਗੂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸਟਾਰਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਿਛਲੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ (Previous Animation) ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 9

  • Duration ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਅਵਧੀ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  • ਓਬਜੈਕਟ ਉੱਪਰ ਸੈੱਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ | ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ Delay ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
  • Move Earlier ਜਾਂ Move Later ਆਪਸ਼ਨਜ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਬਜੈਕਟਸ ਉੱਪਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਇਫੈਕਟਸ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

6. ਪ੍ਰੀਵਿਊਇੰਗ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨਜ਼ (Previewing Animations) – ਆਬਜੈਕਟਸ ਉੱਪਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਕਿਵੇਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ, ਇਹ ਟੈਸਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਟੈਬ ਦੇ Preview ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ Preview ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਅਸੀਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰੀਵਿਊ ਵੇਖਣ ਲਈ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਪੇਨ ਤੇ Play ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਵੀ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 10

ਰਿਕਾਰਡ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ-ਨਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਟਾਈਮਿੰਗਜ਼ (Recored Slide Show-Narration & Timings)
Record Slide Show ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰਿਹਰਸ ਟਾਈਮਿੰਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ (comprehensive) ਹੈ । ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਾਊਂਡ ਕਾਰਡ, ਮਾਈਕਰੋਫੋਨ, ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੈੱਬ ਕੈਮ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਅਸੀਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਤੇ ਸਲਾਇਡ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਬਿਰਤਾਂਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਪਲੇਅ (play) ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਫਾਈਲ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੇਵ (save) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਚਲਦੀ (self-running) ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨਜ਼ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਾਬਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਵਿੱਚ ਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਦਾਖਲ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(i) Slide Show ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(ii) Setup ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ Record Slide Show ਡਰਾਪ-ਡਾਊਨ ਐਰੋ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(iii) Start Recording from Beginning ਜਾਂ Start Recording from Current Slide ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, Record Slide Show ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 11
(iv) ਅਸੀਂ ਕੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਚੈੱਕ-ਬਕਸਿਜ਼ (Slide and animation timings ਅਤੇ/ਜਾਂ Narrations and laser pointer) ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ Start Recording ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 12
(v) ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਪੂਰੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਉੱਪਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ । ਹੁਣ ਸਲਾਇਡ ਟਾਈਮਿੰਗਜ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਚਲਾਓ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਨਰੇਸ਼ਨ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮਾਈਕਰੋਫੋਨ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੋਲਣਾ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 13
(vi) Pause ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਬਟਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਰੋਕ ਵੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(vii) ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ Esc ਕੀਅ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਣਾ ਹੈ ।
(viii) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਲਾਇਡਜ਼ ਉੱਪਰ ਨਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਸਲਾਇਡਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ ‘ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਆਈਕਨ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ।
(ix) ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਪਲੇਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਚਲਦੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਦੇਖ/ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਸਲਾਇਡ ਸ਼ੋਅ ਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਅਤੇ ਟਾਈਮਿੰਗਜ਼ ਖਤਮ ਕਰਨਾ (Removing Narrations Timings from a Recorded Slide Show)

  1. Slide Show ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  2. Set Up ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ Record Slide Show ਦੇ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਐਰੋ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. Clear ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਸਬਮੀਨੂੰ ਓਪਨ ਕਰੋ ।
  4. ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 14

 

ਪੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਫਾਰਮੈਟਸ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save Presentation As…)
ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਫੋਰਮੈਟਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ Save As … ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸੇਵ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ PDF ਫਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save Presentation in PDF Format)
PDF ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਾਇਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਟੈਂਟਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ । PDF ਫਾਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਸਲਾਇਡਜ਼ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰ ਦੇ ਸਟੈਪਸ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ :
(i) File ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(ii) Save as ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 15
(iii) ਫਾਈਲ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟ ਕਰੋ ।
(iv) Save as type ਡਰਾਪ-ਡਾਊਨ ਲਿਸਟ ਵਿਚੋਂ PDF (*pdf) ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
(v) Save ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ PDF ਫਾਈਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੀਡੀਓ ਫਾਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save Presentation as a Video)
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਲਾਇਡਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਉੱਪਰ ਟਾਈਮਿੰਗ ਅਤੇ ਨਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਫਾਈਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੇ ਸਟੈਪ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ :
(i) File ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(ii) Save as ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 16
(iii) ਫਾਈਲ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ (Location) ਸੈੱਟ ਕਰੋ ।
(iv) Save a type ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਲਿਸਟ ਵਿਚੋਂ (Windows Media Video) (*wmv) ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
(v) Save ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਵੀਡੀਓ ਫਾਈਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ।

  1. ਇਸ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਫੇਸਬੁੱਕ ਜਾਂ ਯੂਟਿਊਬ ਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਪੋਸਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਇਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵੀਡੀਓ ਪਲੇਅਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3)

ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚੋਂ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save Presentation as PowerPoint Show)
ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਸੇਵ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਟੈਪ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ-

  1. File ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  2. Save As ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
  3. ਫਾਈਲ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟ ਕਰੋ ।
  4. Save as type ਡਰਾਪ-ਡਾਊਨ ਲਿਸਟ ਵਿਚੋਂ PowerPoint Show ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
  5. Save ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ PowerPoint Show ਫਾਈਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ ।

PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 17
ਇਸ ਫਾਈਲ ਦੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ :ppsx ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਫਾਈਲ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਓਪਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸਿੱਧਾ ਸਲਾਈਡ ਸ਼ੋਅ ਓਪਨ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪਲੇਅ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰੈਜ਼ਨੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਿਕਚਰ ਫਾਈਲਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save Presentation in the form of Picture Files)
ਅਸੀਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਲਾਇਡਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੇਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸਟੈਪਸ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰੈਜ਼ਨਟੇਸ਼ਨ ਸਲਾਇਡਜ਼ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
(i) File ਟੈਬ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(ii) Save As ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 18
(iii) ਫਾਈਲ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟ ਕਰੋ ।
(iv) Save as Type ਡਰਾਪ-ਡਾਊਨ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਇਮੇਜ਼ (Image) ਫਾਰਮੈਟਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

  1. GIF (Graphics Interchange Format)
  2. JPEG (Joint Photographic Expert Group)
  3. PNG (Portable Network Graphics)
  4. TIFF (Tag Image File Format)
  5. BMP (Bitmap Picture)
  6. WMF (Windows Meta File)
  7. EMF (Enhanced Windows Meta File)

(v) Save ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
(vi) ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਓਪਨ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 3 ਬਟਨ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਗੇ : Every Slide, Current Slide Only ਅਤੇ Cancel ਬਟਨ । ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਢੁੱਕਵੇਂ ਬਟਨ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
PSEB 8th Class Computer Notes Chapter 6 ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਪਾਵਰਪੁਆਇੰਟ (ਭਾਗ-3) 19
(vii) ਇੱਕ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਣ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਲਾਇਡਜ਼ ਜਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਲਾਇਡ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ । “OK” ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ।

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.6

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.6 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.6

Question 1.
If X and Y are two sets such that n(X) = 17, n(Y) = 23 and n(X ∪ Y) = 38, find n(X ∩ Y).
Answer.
It is given that: n(X) = 17, n(Y) = 23, n(X ∪ Y) = 38, n(X ∩ Y) = ?
We know that: n(X ∪ Y) = n(X) + n(Y) – n(X ∩ Y)
– 38 = 17 + 23 – n(X ∩ Y)
⇒ n(X ∩ Y) = 40 – 38 = 2
n(X ∩ Y) = 2

Question 2.
If X and Y are two sets such that X ∪ Y has 18 elements, X has 8 elements and Yhas 15 elements; how many elements doesXnY have?
Answer.
It is given that:
n(X ∪ Y) = 18, n(X) = 8, n (Y) = 15, n(X ∩Y)
We know that:
n(X ∪ Y) = n(X) + n (Y) – n(X ∩ Y)
∴ 18 = 8 + 15 – n(X ∩ Y)
⇒ n(X ∩ Y) = 23 – 18 = 5
n(X ∩ Y) = 5.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.6

Question 3.
In a group of 400 people, 250 can speak Hindi and 200 can speak English. How many people can speak both Hindi and English?
Answer.
Let H be the set of people who speak Hindi, and E be the set of people who speak English
n(H ∪ E) = 400, n(H) = 250, n(E) = 200, n(H ∩ E) = ?
We know that: n(H ∪ E) = n(H) + n(E) – n(H ∩ E)
400 = 250 + 200 – n(H ∩ E)
⇒ 400 = 450 – n(H ∩ E)
n(H ∩ E) = 450 – 400
n(H ∩ E) = 50
Thus, 50 people can speak both Hindi and English.

Question 4.
If S and T are two sets such that S has 21 elements, T has 32 elements, and S ∩ T has 11 elements, how many elements does S ∪ T have?
Answer.
It is given that:-
n(S) = 21, n(T) = 32, n(S ∩ T) = 11
We know that:
n(S ∪ T) = n(S) + n(T) – n(S ∩ T)
∴ n(S ∪ T) = 21 + 32 – 11 = 42.
Thus, the set (S ∪ T) has 42 elements.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.6

Question 5.
If X and Y are two sets such that Xhas 40 elements, X ∪ Y has 60 elements and X ∩ Y has 10 elements, how many elements does Y have?
Answer.
It is given that:
n(X) = 40, n(X ∪ Y) = 60, n(X ∩ Y) = 10
We know that:
n(X ∪ Y) = n(X) + n(Y) – n(X ∩ Y)
60 = 40 + n(Y) – 10
n(Y) = 60 – (40 – 10) = 30
Thus, the set Y has 30 elements.

Question 6.
In a group of 70 people, 37 like coffee, 52 like tea and each person likes at least one of the two drinks. How many people like both coffee and tea?
Answer.
Let C denote the set of people who like coffee and T denote the set of people who like tea,
n(C ∪ T) = 70, n(C) = 37, n(T) = 52.
We know that:
n(C ∪ T) = n(C) + n(T) – n(C ∩ T)
70 = 37 + 52 – n(C ∩ T)
⇒ 70 = 89 – n(C ∩ T)
⇒ n(C ∩ T) = 89 – 70 = 19
Thus, 19 people like both coffee and tea.

Question 7.
In a group of 65 people, 40 like cricket, 10 like both cricket and tennis. How many like tennis only and not cricket? How many of like tennis?
i Answer.
Let C denote the set of people who like cricket, and T denote the set of people who like tennis
n(C ∪ T) = 65, n(C) = 40, n(C ∩ T) = 10
We know that:
n(C ∪ T) = n(C) + n(T) – n(C ∩ T)
65 = 40 + n(T) – 10
⇒ 65 = 30 + n(T)
⇒ n(T) = 65 – 30 = 35
Therefore, 35 people like tennis.
Now, (T – C) ∪ (T ∩ C) = T
Also, (T – C) ∩ (T ∩ C) = Φ
∴ n(T) = n(T – C) + n(T ∩ C)
Thus, 25 people like only tennis.

Question 8.
In a committee, 50 people speak French, 20 speak Spanish and 10 speak both Spanish and French. How many speak at least one of these two languages?
Answer.
Let F be the set of people in the committee who speak French, and S be the I set of people in the committee who speak Spanish
n(F) = 50, n(S) = 20, n(S ∩ F) = 10.
We know that:
n(S ∪ F) = n(S) + n(F) – n(S ∩ F)
= 20 + 50 – 10
= 70 – 10 = 60
Thus, 60 people in the committee speak at least one of the two languages.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.5

Question 1.
Let U = {1, 2, 3; 4, 5, 6, 7, 8, 9}, A = {1, 2, 3, 4}, B= {2, 4, 6, 8} and C = {3, 4, 5, 6}. Find
(i) A’
(ii) B’
(iii) (A ∪ C)’
(iv) (A ∪ B)’
(v) (A’)’
(vi) (B – C)’
Answer.
U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9};
A = {1, 2, 3, 4};
B = {2, 4, 6, 8};
C = {3, 4, 5, 6}
(i) A’ = U – A
= {1, 2, 3, 4, S, 6, 7, 8, 9} – {1, 2, 3, 4} = {5, 6, 7, 8, 9}

(ii) B’ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {2, 4, 6, 8} = {1, 3, 5, 7, 9}

(iii) (A ∪ C) = {1, 2, 3, 4} ∪ {3, 4, 5, 6} = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
(A ∪ C)’ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {1, 2, 3, 4, 5, 6} = {7, 8, 9}

(iv) (A ∪ B) = {1, 2, 3, 4} ∪ {2, 4, 6, 8} = {1, 2, 3, 4, 6, 8}
(A ∪ B)’ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {1, 2, 3, 4, 6, 8} = {5, 7, 9}

(v) A’ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {1, 2, 3, 4} = {5, 6, 7, 8, 9}
(A0′ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {5, 6, 7, 8, 9} = {1, 2, 3, 4}

(vi) B – C = {2, 4, 6, 8} – {3, 4, 5, 6} = {2, 8}
(B – C)’ = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} – {2, 8} = {1, 3, 4, 5, 6, 7, 9}.

Question 2.
If U = {a, b, c, d, e, f, g, h}, find the complements of the following
(i) A={«, b, c}
(ii) B={d, e,f, g}
(iii) C={o, c, e, g}
(iv) D={f, g, h, a}
Answer.
(i) A’ = U – A = {a, b, c, d, e, f, g, h} – {a, b, c} = {d, e, f, g, h}
(ii) B’={a, b, c, d, e, f, g, h} – {d, e, f, g} = {a, b, c, h}
(iii) C’ = {a, b, c, d, e, f, g, h} – {a, c, e, g} = {b, d, f, h}
(iv) U = {a, b, c, d, e, f, g, h} – {f, g, h, a} = {b, c, d, e}.

Question 3.
Taking the set of natural numbers as the universal set, writedown the complements of the following sets:
(i) {x : x is an even natural number}
(ii) {x : x is an odd natural number}
(iii) {x : x is a positive multiple of 3}
(iv) {x : x is a prime number}
(v) {x: x is a natural number divisible by 3 and 5}
(vi) {x : x is a perfect square}
(vii) {x : x is perfect cube}
(viii) (x : x + 5 = 8}
(ix) {x : 2x + 5 = 9}
(x) {x : x ≥ 7}
(xi) {x : x ∈ N and 2x + 1 > 10}
Answer.
U = N : Set of natural numbers
(i) {x : x is an even natural number}’ = {x : x is an odd natural number}
(ii) {x : x is an odd natural number}’ = {x : x is an even natural number}
(iii) {x : x is a positive multiple of 3}’ = {x : x ∈ N and x is not a multiple of 3}
(iv) {x : x is a prime number}’ = {x : x is a positive composite number and x = 1}
(v) {x : x is a natural number divisible by 3 and 5}’ = {x : x is a natural number that is not divisible by 3 or 5}
(vi) {x : x is a perfect square}’ = {x : x ∈ N and x is not a perfect square}
(vii) {x : x is a perfect cube}’ = {x : x ∈ N and x is not a perfect cube}
(viii) {x : x + 5 = 8}’ = {x : x ∈ N and x ≠ 3}
(ix) {x : 2x + 5 = 9}’ = {x: x ∈ N and x ≠ 2}
(x) {x : x ≥ 7}’ = {x : x ∈ N and x < 7} (xi) {x : x ∈ N and 2x + 1 > 10}’ = {x : x ∈ N and x < 9/2}.

Question 4.
If U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}, A = {2, 4, 6, 8} and B = {2, 3, 5, 7}.Verify that
(i) (A ∪ B)’ = A’ ∩ B’
(ii) (A ∩ B)’= A’ ∪ B’ .
Answer.
U = {1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9}
A = {2, 4, 6, 8}, B = {2, 3, 5, 7}
(i) (A ∪ B)’ = {2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}’ = {1, 9}
A’ = {1, 3, 5, 7, 9}
B’ = {1, 4, 6, 8, 9}
A’ ∩ B’ = {1, 3, 5, 7, 9} ∩ {1, 4, 6, 8, 9} = {1, 9}
(A ∪ B)’ = A’ ∩ B’

(ii) (A ∩ B)’ = {2}’ = {1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
A’ ∪ B = {1, 3, 5, 7, 9} ∪ {1, 4, 6, 8, 9}
= {1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
(A ∩ B)’ = A’ ∪ B’

Question 5.
Draw appropriate Venn diagram for each of the foUowing:
(i) (A ∪ B)’
(ii) A’ ∩ B’
(iii) (A ∩ B)’
(iv) A’ ∪ B’
Answer.
(i) Shaded Area (A ∪ B)’

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5 1

(ii) A’ ∩ B’ = Common shaded area

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5 2

(iii) (A ∩ B)’ shaded Area

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5 3

(iv) A’ ∪ B’ All shaded area formed by all horizontal and vertical lines.

PSEB 11th Class Maths Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.5 4

Question 6.
Let U be the set of all triangles in a plane. If A is the set of all triangles with at least one angle different from 60°, what is A?
Answer.
A’ is the set of all equilateral triangles.

Question 7.
Fill in the blanks to make each of the following a true statement:
(i) A ∪ A’ = ……….
(ii) A’ ∩ A = ………
(iii) A ∩ A’= ………
(iv) A’ ∩ A = ………
Answer.
(i) A ∪ A’= U
(ii) Φ’ ∩ A = U ∩ A = A
(iii) A ∩ A’ = Φ
(iv) U’ ∩ A = Φ ∩ A = Φ