Bhagya

This PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 5 ਤੇ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੈਂਟ (ਭਾਗ-2) will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 5 ਤੇ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੈਂਟ (ਭਾਗ-2)

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ (Introduction)
ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰਿਬਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

ਹੋਮ ਟੈਬ ਰਿਬਨ (Home Tab Ribbon)
ਸਾਨੂੰ ਹੋਮ ਟੈਬ ਰਿਬਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਟੂਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ | ਹੋਮ ਟੈਬ ਰਿਬਨ ਪੇਂਟ ਵਿੰਡੋ ਵਿੱਚ ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਕਲਿੱਪ ਬੋਰਡ ਮੀਨੂੰ (Clipboard Menu).
ਕਲਿੱਪ ਬੋਰਡ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-ਕੱਟ, ਕਾਪੀ ਅਤੇ ਪੋਸਟ | ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਦੋਂ ਹੀ ਕੱਟ ਅਤੇ ਕਾਪੀ ਆਈਕਾਨ ਐਕਟਿਵ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪੇਸਟ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਐਕਟਿਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟ ਫ਼ਰਾਮ (From) ਆਪਸ਼ਨ ਵਰਤ ਕੇ ਵੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਦੀ ਡਰਾਇੰਗ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਾ ਕੇ ਸੇਵ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ | ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪੇਸਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਣੇ ਐਰੋ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਆਪਸ਼ਨ ਪੇਸਟ ਫ਼ਾਰਮ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਸੇਵ ਕੀਤੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ ਓਪਨ ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਾਂਗੇ ।

ਇਮੇਜ ਮੀਨੂ (Image Menu)
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਡੌਟਿਡ (doted) ਜਾਂ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਾਲੇ ਆਇਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਣੇ ਐਰੋ ਜਾਂ ਇਮੇਜ਼ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਣੇ ਐਰੋ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਟਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਡਰਾਇੰਗ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਸਿਲੈਂਕਟ ਜਾਂ ਚੁਣ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।

(i) ਝਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ (Transparent Selection) – ਸਿਲੈਂਕਟ ਮੀਨੂੰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਅਸੀਂ ਟ੍ਰਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਰਨ ਲਈ ਟਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਰਾਈਟ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ‘Add to Quick Access Toolbar’ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਸਾਡੀ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘Transparent Selection’ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਚੈੱਕ-ਬਾਕਸ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਜੇਕਰ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ (√) ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਵਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਹੈ । ਆਪਣੀ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਓਪੇਕ (Opaque) ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਚੈੱਕ-ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਸਹੀ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ (√) ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿਓ ।

(ii) ਰੈਕਟੈਂਗੂਲਰ ਆਇਤਾਕਾਰ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ (Rectangular Selection) – ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਰੈਕਟੈਂਗੂਲਰ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਹੀ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ । ਰੈਕਟੈਂਗੂਲਰ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ, ਕਰੌਸ ਹੇਅਰ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਉਸ ਜਗਾ ਰੱਖੋ ਜਿੱਥੋਂ ਅਸੀਂ ਤਸਵੀਰ ਜਾਂ ਡਰਾਇੰਗ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਮਾਊਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਖਿੱਚ ਕੇ ਹੇਠਲੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਓ । ਇੱਕ ਡੈਸ਼ਡ ਰੈਕਟੌਗਲ (ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਾਲਾ ਆਇਤ) ਤੁਹਾਡੀ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ | ਮੂਵ ਕਰਸਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਡਰੈਗ ਕਰੋ ।

(iii) ਫ਼ਰੀ ਫੌਰਮ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ (Free Form Selection) – ਫ਼ਰੀ ਫ਼ੋਰਮ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਡਰਾਇੰਗ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ।

1. ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਦੀ ਕਾਪੀ ਬਣਾਉਣਾ (Copying a Selection) – ਕਾਪੀ ਕਰਨ ਲਈ ਰਿਬਨ ਉੱਤੇ ਕਾਪੀ ਬਟਨ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਰਾਹੀਂ ਜਲਦੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਰੈਕਟੈਂਗੂਲਰ ਜਾਂ ਫ਼ਰੀ ਫੌਰਮ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿਲੈੱਕਟ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੀ ਕਾਪੀ ਬਣਾਉਣੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਮੁਵ ਕਰਸਰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ, ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾਓ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਡਰੈਗ ਕਰਕੇ ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਾਂਗੇ, ਸਿਲੈਂਕਟ ਕੀਤੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਕਾਪੀ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਕਾਪੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਕਰੋ । ਇਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਦੁਹਰਾਓ, ਜਿੰਨੀ ਵਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।

2. ਨੈੱਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪੇਂਟ ਕਰਨਾ (Point the Selection Area) – ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕਰੋ । ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹੋਣ । ਐਬਸਟਰੈਕਟ ਪੈਟਰਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਅਤੇ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਡਰੈਗ ਕਰੋ | ਅਸੀਂ ਇਸ
ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਨਾਲ ਲਿਖ ਵੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

3. ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਆਪਸ਼ਨ(Selection Option) – ਇਲੈੱਕਸ਼ਨ ਆਪਸ਼ਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਆਪਸ਼ਨਾਂ : Crop, Resize, ਅਤੇ Rotate Flip ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(i) ਕਰੌਪ (Crop) – ਕਰੌਪ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ । ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਰਲਾ ਬਟਨ, ਜੋ ਕਿ ਡਾਇਮੰਡ ਸ਼ੇਪ ਵਿਚਕਾਰ ਲਾਈਨ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਕਰੌਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਡੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਕਰੌਪ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਚੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਬਾਕੀ ਬਚੇ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਰੌਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੇਵ ਆਈਕਾਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਵੱਡੀ ਡਰਾਇੰਗ ਦਾ ਪੇਜ਼ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ii) ਕੱਟ-ਆਊਟ (ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ) ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Save the Cut-out)-

• ਜਿਸ ਤਸਵੀਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰੋ ।
• ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿਲੈੱਕਟ ਕਰੋ (ਚੁਣੋ), ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕੱਟ-ਆਊਟ ਵਾਂਗ ਸੇਵ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
• ਕਰੌਪ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਪੇਂਟ ਬਟਨ ’ਤੇ ਜਾਓ ਅਤੇ ਮੀਨੂੰ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ।
• ਸੇਵ ਐਜ਼ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਕੱਟ-ਆਊਟ ਲਈ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸੇਵ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਸਾਡੀ ਪੇਂਟ ਵਿੰਡੋ ਵਿੱਚ ਕੱਟ- ਆਉਟ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਾਮ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕੱਟ-ਆਊਟ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕੀਤਾ ਸੀ ।

(iii) ਰੀਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਸਕਿਊ (Resize and Skew) – ਸਿਲੈਂਕਟ ਬਟਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੂਜਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਬਟਨ ਰੀਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਸਕਿਊ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ।

(ਉ) ਰੀਸਾਈਜ਼ (Resize) – ਰੈਕਟੈਂਗਲ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਹੈਂਡਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰੀਸਾਈਜ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਪਰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਾਈਜ਼ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਰੀਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਸਕਿਊ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਜੇਕਰ ‘Maintain Aspect Ratio’ ਆਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਹੌਰੀਜੈਂਟਲ ਵਿਕਲਪ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਾਂਗੇ ਉਹੀ ਵਰਟੀਕਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮੋਟਾ ਜਾਂ ਪਤਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਹਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

(ਅ) ਸਕਿਊ (Skew) – ਰੀਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਸਕਿਊ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਾਨੂੰ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਕਿਊ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਾਰਡਰ ਏਰੀਆ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਕੱਟ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਜੇਕਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ Undo ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ ।

(ੲ) ਰੋਟੇਟ ਜਾਂ ਫਲਿੱਪ (Rotate or Flip) – ਰੋਟੇਟ ਜਾਂ ਫ਼ਲਿੱਪ ਮੀਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕੀਤੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਖਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਟੀਕਲੀ ਜਾਂ ਲੇਟਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੌਗਜੈਂਟਲ ਵਿੱਚ ਮਿਰਰ (Mirror) ਇਮੇਜ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ 90 ਡਿਗਰੀ ‘ਤੇ ਘੁਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਵਰਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮਿਰਰ (Mirror) ਇਮੇਜ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਪੀ ਕੀਤੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਘੁਮਾ ਕੇ ਉਸੇ ਅੱਧੀ ਤਸਵੀਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿਓ ।

(ਸ) ਇਨਵਰਟ ਕਲਰ (Invest Colour) – ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ ’ਤੇ ਰਾਈਟ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੱਟ, ਕਾਪੀ, ਪੇਸਟ, ਕਰਾਪ, ਸਿਲੈਂਕਟ ਆਲ, ਇਨਵਰਟ ਸਿਲੈਂਕਸ਼ਨ, ਡਿਲੀਟ, ਰੋਟੇਟ, ਰੀਸਾਈਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨਵਰਟ ਕਲਰ ਆਪਸ਼ਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਆਪਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਇਸੇ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਨਵਰਟ ਕਲਰ ਆਪਸ਼ਨ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਮਾਸਕ (Mask) ਵਿੱਚ ਚਿੱਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਟੈਕਸਟ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਲਿਖਿਆ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ । ਇਨਵਰਟ ਕਲਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਾਡੀ ਸਿਲੈੱਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉਲਟ ਰੰਗ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਣ-ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨਵਰਟ ਕਲਰ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਫੈਦ ਰੰਗ ਦਿਖਾ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਟੂਲ ਮੀਨੂੰ (Tool Menu)
(i) ਪੈਂਨਸਿਲ (Pencil) – ਐੱਨਸਿਲ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਲਾਈਨ ਲਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੈਂਨਸਿਲ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ੂਮ-ਇਨ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਪਿਕਸਲ ਵਜੋਂ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਐਡਿਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੈਂਨਸਿਲ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮਾਊਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਕਲਰ-1 ਅਤੇ ਸੱਜਾ। ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਕਲਰ-2 ਨਾਲ ਡਰਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਕਲਰ 1 ਫ਼ਿਰਊਂਡ ਕਲਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਰ 2 ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਪੈਂਨਸਿਲ ਦੀ ਮੋਟਾਈ (thickness) ਨੂੰ ਸਾਈਜ਼ ਟੈਬ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1, 2, 3 ਜਾਂ 4 ਪਿਕਸਲਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਦੇ ਨਾਲ ‘+’ ਦਬਾ ਕੇ ਵਧਾ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਦੇ ਨਾਲ
‘-’ ਦਬਾ ਕੇ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

(ii) ਛਿੱਲ ਵਿੱਚ ਕਲਰ (Fill with color) – ਫਿੱਲ ਵਿੱਚ ਕਲਰ ਟੂਲ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਰੰਗ ਨਾਲ ਭਰਦੇ ਹਾਂ । ਕਲਰ-1 ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਸੀਂ ਮਾਊਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਅਤੇ ਕਲਰ-2 ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਸੀਂ ਮਾਉਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ੇਡ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਟੂਲ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਛਿੱਲ ਵਿਦ ਕਲਰ ਟੂਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੌਲਿਡ (Solid) ਕਲਰ ਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਟੈਂਕਸਟ ਟੂਲ (Text Tool) – ਪੇਂਟ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਵਰਜ਼ਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਟੈਕਸਟ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟੈਂਕਸਟ ਭਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਟੈਕਸਟ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਪਹਿਲਾਂ ਟੈਕਸਟ ਟੂਲ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ | ਕਰਸਰ ਇਨਸਰਸ਼ਨ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਬਾਕਸ ਬਣਾਓ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਟੈਕਸਟ ਆ ਜਾਵੇ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਲਿੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਟੈਂਕਸਟ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਮੈਟ ਕਰਨਾ-

1. ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਗਏ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸਿਲੈੱਕਟ ਕਰੋ ।
2. ਫੌਂਟ ਨੇਮ ਬਾਕਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਐਰੋ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਫੌਂਟਸ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇ ।
3. ਬਿਨਾਂ ਮਾਊਸ ਦਾ ਬਟਨ ਦਬਾਏ, ਆਪਣੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਫੌਂਟ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਘੁਮਾਓ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਟੈਕਸਟ ਦੀ ਦਿੱਖ ਫੌਂਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਦੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਹੜਾ ਫੌਂਟ ਸਾਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ’ਤੇ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
4. ਫੌਂਟ ਲਿਸਟ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।
5. ਅਸੀਂ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼ ਉੱਤੇ ਵੀ ਦੁਹਰਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
6. ਅਸੀਂ ਬੈਕਗਰਾਊਂਡ ਨੂੰ ਵੀ ਟਰਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਤੋਂ ਓਪੇਕ ਜਾਂ ਓਪੇਕ ਤੋਂ ਟਰਾਂਸਪੇਰੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
7. ਅਸੀਂ ਕਲਰ-1 ਅਤੇ ਕਲਰ-2 ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਐਂਟਰ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਨੂੰ ਪੇਜ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਖਿੱਚ ਕੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਤਰਫ਼ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਆਪਣੇ ਟੈਂਕਸਟ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਸਪੇਸ-ਬਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸੈਂਟਰ ਅਲਾਈਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹੀ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗ, ਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਫੌਂਟ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਟੈਕਸਟ ਟਾਈਪ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਟੈਂਕਸਟ ਦੀ ਐਡੀਟਿੰਗ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪੇਜ ਉੱਤੇ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਟੈਕਸਟ ਟੂਲਬਾਰ ਦਿਸਣਾ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੈਕਸਟ ਵੀ ਪੇਂਟ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਮੁੜ ਬਦਲਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

(iv) ਇਰੇਜ਼ਰ (Eraser) – ਇਰੇਜ਼ਰ ਟੂਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਮਾਊਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਉੱਪਰ ਅਸੀਂ ਇਰੇਜ਼ਰ ਨੂੰ ਡਰੈਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਥਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਬੈਕਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ-Color-2 ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਰੇਜ਼ਰ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਦੇ ਨਾਲ ‘+’ ਵਰਤ ਕੇ ਵਧਾ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਦੇ ਨਾਲ ‘-‘ ਵਰਤ ਕੇ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਮਾਊਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਉਣ ਨਾਲ ਇਰੇਜ਼ਰ ਟੂਲ ਕਲਰ ਦੇ ਪਿਕਸਲ ਤੋਂ ਕਲਰ-2 ਦੇ ਪਿਕਸਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ’ਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ।

(v) ਕਲਰ-ਪਿੱਕਰ (Color Picker) – ਕਲਰ-ਪਿੱਕਰ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫ਼ਾਰਗਰਾਊਂਡ ਜਾਂ ਬੈਕਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮੈਚ ਕਰਨ ਲਈ (ਮਿਲਾਉਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਰੰਗ ਪੈਲੇਟ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਡਰਾਇੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਪਿੱਕ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹੀ ਰੰਗ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਡਰਾਇੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵਰਤਿਆ ਸੀ ਤਾਂਕਿ ਸਾਡੇ ਰੰਗ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੈਚ (ਮਿਲ) ਹੋ ਜਾਣ ।

ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜ਼ੂਮ ਇੰਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੈਂਸਿਲ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਜਗਾ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ੇਡ ਹੋਣ । ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਸ਼ੇਡ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਟੂਲ ਇੱਕ ਪੈਂਨਸਿਲ ਟੂਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਮਨ-ਚਾਹੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਲੋਡਿਡ ਹੋਵੇਗਾ ।

(vi) ਮੈਗਨੀਫਾਇਰ ਟੂਲ (Magnifier Tool) – ਮੈਗਨੀਫ਼ਾਇਰ ਟੂਲ ਸਾਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਜੂਮ ਇੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੈਗਨੀਫ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਉਸ ਜਗਾ ਉੱਪਰ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਖੱਬੇ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਜ਼ੂਮ ਆਊਟ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਬੁਰਸ਼ (Brushes)
ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਡਥ (ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਮੋਟਾਈ) ਅਤੇ ਟੈਕਸਚਰ ਨੂੰ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਵਿਡਥ (Width) ਨੂੰ ਬੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਈਜ਼ ਟੂਲ ਦੋਹਾਂ ਨਾਲ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦ ਕਿ ਟੈਕਸਚਰ ਨੂੰ ਬੁਰਸ਼ ਨਾਲ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪੈਂਟ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਵਿਡਥ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਲਾਈਨਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

ਸ਼ੇਪਸ (Shapes)
ਸ਼ੇਪਸ ਗੈਲਰੀ ਵਿੱਚ ਰੈਕਟੈਂਗਲ, ਰਾਊਂਡਿਡ ਰਿਕਵੈਂਗਲ, ਐਲਿਪਸ (ellipse) ਅਤੇ ਫ਼ਰੀ ਹੈਂਡ ਪੋਲੀਗਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਈਨ ਟੂਲ ਅਤੇ ਕਰਵ ਲਾਈਨ ਟੂਲ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ੇਪਸ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਰੋ, ਸਪੀਚ ਬੈਲੂਨ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ Shapes ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਅਸੀਂ ਸ਼ੇਪਸ ਗੈਲਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੇਪਸ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਐਰੋ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸ਼ੇਪ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਡਰਾਅ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।

• ਸਿੱਧੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ – ਮਾਊਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਲਰ-1 ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਊਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਕਲਰ-2 ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸ਼ਿਫ਼ਟ ਕੀਅ ਦਬਾ ਕੇ
  ਰੱਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਲਾਈਨ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੀ ਬਣੇਗੀ ।
• ਕਰਵਡ ਲਾਈਨ – ਕਰਵ ਨੂੰ ਡਰਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਵਡ ਲਾਈਨ ਟੂਲ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਫਿਰ ਆਊਟ-ਲਾਈਨ ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਨਪਸੰਦ ਰੰਗ ਜਾਂ ਟੈਕਸਚਰ ਨੂੰ ਚੁਣੋ । ਹੁਣ ਸਾਈਜ਼ ਪਿਕਚਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਲਾਈਨ ਦੀ ਮੁਟਾਈ ਚੁਣੋ ।
• ਐਲਿਪਸ ਰੈਕਟੈਂਗਲ, ਸਰਕਲ ਅਤੇ ਸਕੁਏਅਰ (ਵਰਗ) – ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਸ਼ੇਪ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸਕੁਏਅਰ (ਵਰਗ) ਜਾਂ ਇੱਕ ਸਰਕਲ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਡਰਾਅ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਫਰੀ ਹੈਂਡ ਪੋਲੀਗਨ – ਫ਼ਰੀ ਹੈਂਡ ਪੋਲੀਗਨ ਡਰਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਗੈਲਰੀ ਵਿੱਚ ਪੋਲੀਨ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਮਾਊਸ ਦਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਪੋਲੀਗਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਡਰਾਅ ਕਰੋ । ਫਿਰ ਮਾਊਸ ਦਾ ਬਟਨ ਛੱਡ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਸ ਜਗਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਿੱਥੇ ਅਗਲੀ ਲਾਈਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣੀ ਹੋਵੇ । ਅਖੀਰਲੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੇਪ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ । ਉਪਰੰਤ ਡਬਲ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਸਾਈਜ਼ ਟੂਲ (Size Tool)
ਇਹ ਟੂਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਐਕਟਿਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਚੋਣ ਜਾਂ ਸ਼ੇਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ । ਆਪਣੇ ਬੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਬੇਪ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਈਜ਼ ਟੂਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਐਰੋ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨਾਲ ਲਾਈਨ ਦi ਮੁਟਾਈ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਲਾਈਨ ਦੀ ਮੁਟਾਈ ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਚੋਣ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਰੰਗ (Colour) ਰਿਬਨ ਦੇ ਕਲਰ ਸੈੱਕਸ਼ਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
1. ਬਾਕਸ ਜੋ ਕਿ ਐਕਟਿਵ ਰੰਗ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ : ਕਲਰ-1, ਕਲਰ-2
2. ਕਲਰ-ਪੈਲੇਟ
3. ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਬਟਨ ।

1. ਕਲਰ ਬਾਕਸ-
ਕਲਰ-1: ਕਲਰ-1 ਫ਼ੇਰਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੇਂਟ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਕਲਰ-2 : ਕਲਰ-2 ਬੈਕਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੇਂਟ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ – ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਲਰ ਪੈਟ ਦੀਆਂ ਉੱਪਰਲੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੀ ਖ਼ਾਲੀ ਸੁਕੇਅਰਜ਼ ਦੀ ਲਾਈਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਰੰਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

3. ਐਡਿਟ ਕਲਰ – ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਬਟਨ ਸਾਨੂੰ ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-

ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਨੂੰ ਐਕਸਟੈਡਿਡ ਪੈਲੇਟ ਤੋਂ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ Add to Custom Colors ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰੰਗ ਨੂੰ ਹੀ ਪੈਲੇਟ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਕੁਏਅਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਹੋਰ ਰੰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਵਾਰ, ਇੱਕ ਰੰਗ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਊ ਟੈਬ ਰਿਬਨ (View Tab Ribbon)
ਜਨਮ ਮਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ : ਜ਼ੂਮ, ਸ਼ੋਅ ਜਾਂ ਹਾਈਡ ਅਤੇ ਡਿਸਪਲੇਅ ।

ਜੂਮ (Zoom)
ਜ਼ੂਮ-ਇੰਨ ਅਤੇ ਆਊਟ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਰਿਬਨ ਉੱਤੇ ਜ਼ੂਮ ਟੂਲ ਨਾਲ ਜਾਂ ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਉੱਤੇ ਸਲਾਈਡਰ ਨਾਲ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੂਮ ਇੰਨ ਅਤੇ ਜੂਮ ਆਊਟ ਟੂਲਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਦੂਰ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਲਿੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । 100% ਆਪਸ਼ਨ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਨਾਰਮਲ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।

ਸ਼ੋਅ ਜਾਂ ਹਾਈਡ (Show or Hide)
ਵਿਊ ਟੈਬ ਰਿਬਨ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :
ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਲਈ ਸ਼ੋਅ ਜਾਂ ਹਾਈਡ ਆਪਸ਼ਨ/ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਡਰਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਗਰਿੱਡ ਲਾਈਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੇਪਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਰੂਲਰ ਜੋਕਿ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਲਾਏ ਜਾਂ ਹਟਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਡਿਸਪਲੇਅ (Display)
ਡਿਸਪਲੇਅ ਸੈੱਕਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅਸੀਂ ਭੁੱਲ ਸਕਰੀਨ ਵਿਊ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਅਸੀਂ F11 ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਵੀ ਫੁੱਲ ਸਕਰੀਨ ਵਿਊ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਨੌਰਮਲ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲਈ Esc ਕੀਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਬੰਬਨੇਲ (Thumbnail) – ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜ਼ੁਮ-ਇੰਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਐਕਟਿਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਡੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਨੌਰਮਲ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.2

Question 1.
Which of the following are examples of the null set.
(i) Set of odd natural numbers divisible by 2
(ii) Set of even prime numbers
(iii) {x : x is a natural number, x < 5 and x > 7}
(iv) {y : y is a point common to any two parallel lines}
Answer.
(i) A set of odd natural numbers divisible by 2 is a null set because no odd number is divisible by 2.
(ii) A set of even prime numbers is not a null set because 2 is an even prime number.
(iii) {x : x is a natural number, x < 5 and x > 7} is a null set because a number cannot be simultaneously less than 5 and greater than 7.
(iv) {y : y is a point common to any two parallel lines} is a null set because parallel lines do not intersect.
Hence, they have no common point.

Question 2.
Which of the following sets are finite or infinite
(i) The set of months of a year
(ii) {1, 2, 3,…}
(iii) {1, 2, 3, 99, 100}
(iv) The set of positive integers greater than 100
(v) The set of prime numbers less than 99
Answer.
(i) The set of months of a year is a finite set because it has 12 elements.
(ii) {1, 2, 3, …} is an infinite set as it has infinite number of natural numbers.
(iii {1, 2, 3, …………., 99, 100} is a finite set because the numbers from 1 to 100 are finite in number.
(iv) The set of positive integers greater than 100 is an infinite set because positive integers greater than 100 are infinite in number.
(v) The set of prime numbers less than 99 is a finite set because prime numbers less than 99 are finite in number.

Question 3.
State whether each of the following set is finite or infinite:
(i) The set of lines which are parallel to the x-axis
(ii The set of letters in the English alphabet
(iii) The set of numbers which are multiple of 5
(iv) The set of animals living on the earth
(v) The set of circles passing through the origin (0, 0)
Answer.
(i) The set of lines which are parallel to the x-axis is an infinite set because lines parallel to the x-axis are infinite in number.
(ii) The set of letters in the English alphabet is a finite set because it has 26 elements.
(iii) The set of numbers which are multiple of 5 is an infinite set because multiples of 5 are infinite in number.
(iv) The set of animals living on the earth is a finite set because the number of animals living on the earth is finite (although it is quite a big number).
(v) The set of circles passing through the origin (0, 0) is an infinite set because infinite number of circles can pass through the origin.

Question 4.
In the following, state whether A=B or not:
(i) A = {a, b, c, d}; B = {d, c, b, a}
(ii) A = {4, 8, 12, 16}; B = {8, 4, 16,18}
(iii) A = {2, 4, 6, 8,10}; B = {x : x is positive even integer and x < 10}
(iv) A = {x : x is a multiple of 10}; B = {10, 15, 20, 25, 30, ………}
Answer.
(i) A = {a, b, c, d}; B = {d, c, b, a}
The order in which the elements of a set are listed is not significant.
∴ A = B

(ii) A = {4, 8,12, 16}; B = {8, 4,16,18}.
It can be seen that 12 ∈ A but 12 ∉ B and 18 ∈ B but 18 ∉ A.
∴ A ≠ B

(iii) A = {2, 4, 6, 8, 10}
B = {x : x is positive even integer and x < 10}
= {2, 4, 6, 8, 10}
∴ A = B

(iv) A = {x : x is a multiple of 10}
= {10, 20, 30, 40, ……..}
B = {10, 15, 20, 25, 30, …………}
It can be seen that 15 ∈ B but 15 ∉ A.
∴ A ≠ B.

Question 5.
Are the following pair of sets equal? Give reasons.
(i) A = {2, 3}; B ={x : x is solution of x² + 5x + 6 = 0}
(ii) A= {x : x is a letter in the word FOLLOW}; B = {y : y is a letter in the word WOLF}
Answer.
(i) A = {2, 3}; B = {x : x is a solution of x² + 5x + 6 = 0
The equatioh x² + 5x + 6 = 0 can be solved as :
x (x + 3) + 2 (x + 3) = 0
⇒ (x + 2) (x + 3) = 0
⇒ x = – 2 or x = – 3
∴ A = {2, 3}; B = {- 2, – 3}
∴ A ≠ B

(ii) A = {x : x is a letter in the word FOLLOW} = {F, O, L, W}
B = {y : y is a letter in the word WOLF} = {W, O, L, F}
The order in which the elements of a set are listed is hot significant.
∴ A = B

Question 6.
From the sets given helow, select equal sets :
A = {2, 4, 8, 12}, B = {1, 2, 3, 4}, C = {4, 8, 12, 14}, D = {3, 1, 4, 2} E = {- 1, 1},F = {0 ,o}, G = {1, – 1}, H = {0, 1}
Answer.
A = {2, 4, 8, 12}; B = {1, 2, 3, 4}; C = {4, 8, 12, 14}
D = {3, 1, 4, 2}; E = {- 1, 1}; F = {0, a}
G = {1, – 1}; A = {0, 1}
It can be seen that
8 ∈ A, 8 ∉ B, 8 ∉ D, 8 ∉ E, 8 ∉ F, 8 ∉ G, 8 ∉ H
⇒ A ≠ B, A ≠ D, A ≠ E, A ≠ F, A ≠ G, A ≠ H
Also, 2 ∈ A, 2 ∉ C
∴ A ≠ C

3 ∈ B, 3 ∉ C, 3 ∉ E, 3 ∉ F, 3 ∉ G, 3 ∉ H
∴ B ≠ C, B ≠ E, B ≠ F, B ≠ G, B ≠ H

12 ∈ C, 12 ∉ D, 12 ∉ E, 12 ∉ F, 12 ∉ G, 12 ∉ H
∴ C ≠D, C ≠ E, C ≠ F, C ≠ G, C ≠ H

4 ∈ D, 4 ∉ E, 4 ∉ F, 4 ∉ G, 4 ∉ H
∴ D ≠ E, D ≠ F, D ≠ G, D ≠ H
Similarly, E≠ F, E ≠ G, E ≠ H F ≠ G, F ≠ H, G ≠ H
The order in which the elements of a set are listed is not significant
∴ B = D and E = G
Hence, among the given sets, B = D and E = G.

This PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੇਟ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 4 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੇਟ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ (Introduction)
ਪੇਂਟ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਡਰਾਇੰਗ ਟੂਲ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਆਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰੰਗੀਨ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਾਪੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਡੈਸਕਟਾਪ ਦੇ ਵਾਲ ਪੇਪਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੇਂਟ ਕੀ ਹੈ ? (What is Ms Paint ?)
ਐੱਮ.ਐੱਸ ਪੈਂਟ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਪੈਂਟ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ (How to Start MS Paint)

ਜਾਂ

1. ਟਾਸਕਬਾਰ/ਸੁਪਰਬਾਰ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਸਟਾਰਟ ਮੀਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ।
2. ਆਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਜ਼ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੀਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ।
3. ਅਕਸੈਸਰੀਜ਼ ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੀਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇਂਟ ਦੀ ਆਪਸ਼ਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।
4. ਪੇਟ ਦੀ ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਪੇਂਟ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਭਾਗ (Parts of Paint Window) 
ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ, ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਬਾਰ, ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ, ਸਕਰੋਲ ਬਾਰ ਅਤੇ ਵਰਕ ਏਰੀਆ ਆਦਿ ਪੇਂਟ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਭਾਗ ਹਨ ।

1. ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ – ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਚੀਜ਼ ਇੱਕ ਪੇਂਟ ਪੈਲੇਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵਿੰਡੋ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ Restore, Move, Size, Minimize, Maximize ਅਤੇ Close | ਦੂਜੀ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗੀ, ਉਹ ਹੈ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਟਾਈਟਲ ਜਿਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-Paint. ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਤਸਵੀਰ ਸੇਵ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ‘‘Untitled’’ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

(i) ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ – ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਬਟਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੇਵ, ਅਨ-ਡੂ, ਰੀ-ਡੂ ਅਤੇ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ।
(ii) ਮਿਨੀਮਾਈਜ਼, ਮੈਕਸੀਮਾਈਜ਼ਰੀਸਟੋਰ, ਕਲੋਜ਼ – ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਬਟਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

• ਮਿਨੀਮਾਈਜ਼ ਬਟਨ – ਇਹ ਪੇਂਟ ਦੇ ਵਿੰਡੋ ਨੂੰ ਟਾਸਕਬਾਰ ’ਤੇ ਮਿਨੀਮਾਈਜ਼ (ਛੋਟਾ) ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਮੈਕਸੀਮਾਈਜ਼/ਰੀਸਟੋਰ ਬਟਨ – ਇਹ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਨੂੰ ਮੈਕਸੀਮਾਈਜ਼ (ਵੱਡਾ) ਅਤੇ ਰੀ-ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਕਲੋਜ਼ ਬਟਨ – ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਨੂੰ ਕਲੋਜ਼ (ਬੰਦ) ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ – ਇਹ ਟੂਲਬਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਦਲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

• ਰਿਬਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ
• ਰਿਬਨ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ

ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਈਕਾਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਹਟਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਨੂੰ ਰਿਬਨ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ Save, Undo ਅਤੇ Redo ਨੂੰ ਰਿਬਨ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ ‘ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ, ਜਦ ਤਕ ਕਿ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਆਈਕਾਨ ਉੱਭਰ ਕੇ (highlight) ਨਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ । ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਆਈਕਾਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ‘Show below the Ribbon’ ਆਪਸ਼ਨ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗੀ । ਇਸ ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਰਿਬਨ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਚਲੀ ਜਾਵੇਗੀ ।

ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਨੂੰ ਰਿਬਨ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ।
ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਆਈਕਾਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ New, Open, Print preview ਆਦਿ ।

ਪੇਂਟ ਬਟਨ ਵਿਚਲੇ ਮੀਨੂੰ ਦੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ :

ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਨਾਂ	ਫੰਕਸ਼ਨ (ਕੰਮ)
New (ਨਿਊ)	ਨਵੀਂ, ਖ਼ਾਲੀ ਇਮੇਜ ਫ਼ਾਈਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
Open (ਓਪਨ)	ਇੱਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਇਮੇਜ ਫਾਈਲ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ (ਦੇਖਿਆ) ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
Save (ਸੇਵ)	ਮੌਜੂਦਾ ਫ਼ਾਈਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
Print (ਪ੍ਰਿੰਟ)	ਮੌਜੂਦਾ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ
Print Preview (ਪ੍ਰਿੰਟ ਵਿਊ)	ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਸਵੀਰ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਹੋਵੇਗੀ ।
Send In Email (ਸੈਂਡ ਇਨ ਈ-ਮੇਲ)	ਪੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਕਾਪੀ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਅਟੈਚਮੈਂਟ ਵਜੋਂ  ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
Undo (ਅਨਭੂ)	ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕੈਂਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ।
Repeat (ਰਿਪੀਟ)	ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ।
Show Below/above the Ribbon	ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਨੂੰ ਰਿਬਨ ਦੇ ਉੱਪਰ/ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ।
Minimize The Ribbon	ਰਿਬਨ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣ/ਹਟਾਉਣ ਲਈ

ਰਿਬਨ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ।
ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ’ਤੇ Right ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਏ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚੋਂ Add to Quick toolbar ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

3. ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ – ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਟੈਬਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿਚ ਟੈਬ
ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ Help ਬਟਨ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
1. ਪੇਂਟ ਬਟਨ – ਪੇਟ ਬਟਨ ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮਾਂਡਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅੱਗੇ ਦਿਖਾਏ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ :

ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਨਾਮ	ਫੰਕਸ਼ਨਜ਼ (ਕੰਮ)
Save As (ਸੇਵ ਐਜ਼)	ਮੌਜੂਦਾ ਫ਼ਾਈਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਫ਼ਾਈਲ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਮੈਟ ਦੇਣ ਲਈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ PNG, JPEG, BMP, GIF ਜਾਂ ਫ਼ਾਈਲ ਲਈ ਹੋਰ ਕਈ ਫ਼ਾਰਮੈਟ
From Scanner and Camera (ਸਕੈਨਰ ਅਤੇ ਕੈਮਰੇ ਤੋਂ)	ਕੈਮਰੇ ਅਤੇ ਸਕੈਨਰ ਤੋਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਇਮਪੋਰਟ ਕਰਨ ਲਈ ।
Set as desktop background (ਡੈਕਸਟਾਪ ਬੈਕਗ੍ਰਾਉਂਡ ਵਜੋਂ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕਰਨਾ)	ਮੌਜੂਦਾ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਡੈਕਸਟਾਪ ਬੈਕਗ੍ਰਾਊਂਡ ਵਜੋਂ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਲਈ
Properties (ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼)	ਤਸਵੀਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਬਦਲਣ ਲਈ । ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਡਾਇਲਾਗ ਉਸ ਤਸਵੀਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰਾਂ, ਇੰਚਾਂ ਅਤੇ ਪਿਕਸਲਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ।
Exit (ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ)	ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਲਈ ।

ਰਿਬਨ – ਰਿਬਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੈਬ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਮਾਂਡ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਟੈਬ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

2. ਹੋਮ ਟੈਬ ਰਿਬਨ – ਇਸ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਟੂਲਜ਼, ਸ਼ੇਪਸ਼, ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕਮਾਂਡਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਰਿਬਨ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਡਰਾਪ ਡਾਊਨ ਐਰੋ ਸਾਨੂੰ ਮੀਨੂੰਆਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਟੂਲਜ਼, ਸ਼ੇਪਸ, ਬੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਟੈਬ ਨੂੰ ਮਿਨੀਮਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਸ਼ਨ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਲੁਕਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜਦੋਂ Home ਟੈਬ ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਫਿਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੋਮ ਟੈਬ ਰਿਬਨ ਦੇ ਕਲਰ ਸੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
(1) ਐਕਟਿਵ ਕਲਰ ਬਾਕਸ
(ii) ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ
(iii) ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਬਟਨ ।

(1) ਐਕਟਿਵ ਕਲਰ ਬਾਕਸ – ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਲਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਕਲਰ (1) – ਇਹ ਫੋਰ ਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਕਲਰ (2) – ਇਹ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਕਲਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

(2) ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ – ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ।ਉੱਪਰਲੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਰੰਗ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੇਠਲੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੂਜ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਰੰਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
(3) ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਬਟਨ – ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਬਟਨ ਐਡਿਟ ਕਲਰ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੋਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਕਲਰ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਲਰ, ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

3. ਵਿਊ ਟੈਬ ਰਿਬਨ – ਵਿਊ ਟੈਬ ਹੋਮ ਟੈਬ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੂਮ ਇਨ, ਜੂਮ ਆਊਟ, ਸ਼ੋਅ ਜਾਂ ਹਾਈਡ ਅਤੇ ਡਿਸਪਲੇਅ ਆਦਿ ਵਿਕਲਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜ਼ੂਮ ਇਨ-ਆਊਟ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ Zoom ਟੂਲ ਨਾਲ ਜੋ ਰਿਬਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ
ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਲਾਈਡਰ ਨਾਲ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

4. ਸਕਰੋਲ ਬਾਰ – ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਸਰਕਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-

• ਹੋਰੀਜੋਂਟਲ ਸਕਰੋਲ ਬਾਰ – ਇਹ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਘੁਮਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਵਰਟੀਕਲ ਸਕਰੋਲ ਬਾਰ-ਇਹ ਪੇਂਟ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਘੁਮਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

5. ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ – ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ ਪੇਂਟ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੀ ਫ਼ਾਈਲ ਬਾਰੇ ਆਪਸ਼ਨ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਲਿਖੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(i) ਕਰਸਰ ਪੁਜੀਸ਼ਨ – ਇਹ ਕਰਸਰ ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਸਿਲੇਕਸ਼ਨ ਸਾਈਜ਼-ਇਹ ਸਾਡੇ ਵਲੋਂ ਕਿਸੇ ਸਿਲੈਕਸ਼ਨ ਸਾਈਜ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਡਰਾਅ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਸਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਵੀ ਇਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ।

(iii) ਇਮੇਜ ਸਾਈਜ਼ – ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਮਾਪ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਅਕਸਰ ਪਿਕਸਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਯੂਨਿਟ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਮਾਪ ਪੂਰੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਯੂਨਿਟ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰਾਂ ਅਤੇ ਇੰਚਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

(iv) ਡਿਸਕ ਸਾਈਜ਼ – ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਸ਼ਨ ਸਾਨੂੰ ਸਟੋਰੇਜ਼ ਡਿਸਕ ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ।

(v) ਜੂਮ ਸਲਾਈਡਰ-ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜੂਮ ਇਨ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੂਮ ਆਊਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਸ਼ਨ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਸਤੇ ਵੱਡੀ ਜਾਂ ਛੋਟੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

6. ਵਰਕ ਏਰੀਆ-ਖ਼ਾਲੀ ਜਗਾ ਨੂੰ ਵਰਕ ਏਰੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨਾ (Saving our Drawing)
ਸਾਲ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੁਇੱਕ ਐਕਸੈੱਸ ਟੂਲਬਾਰ ਦੇ ਸੇਵ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰ (Save) ਸੇਵ ਬਟਨ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰ ਲਈ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ । ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੇਵ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਸੇਵ ਐਜ਼ (Save as) – ਸੇਵ ਐਜ਼ ਆਪਸ਼ਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਕਾਪੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸੇਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਪੇਂਟ ਬਟਨ ਤੇ ਜਾਓ ਅਤੇ ਮੀਨੂੰ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ।

Save as ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਮ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿਓ ਅਤੇ ਫਿਰ Save ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.1

Question 1.
Which of the following are sets? Justify your answer.
(i) The collection of all months of a year beginning with the letter
(ii) The collection of ten most talented writers of India.
(iii) A team of eleven best-cricket batsmen of the world.
(iv) The collection of all boys in your class.
(v) The collection of all natural numbers less than 100.
(vi) A collection of novels written by the writer Munshi Prem Chand.
(vii) The collection of all even integers.
(viii) The collection of questions in this Chapter.
(ix) A collection of most dangerous animals of the world.
Answer.
(i) The collection of all months of a year beginning with the letter J is a well-defined collection of objects because one can definitely identify a 1 month that belongs to this collection.
Hence, this collection is a set.

(ii) The collection of ten most talented writers of India is not a well-defined collection because the criteria for determining a writer’s talent may vary from person to person.
Hence, this collection is not a set.

(iii) A team of eleven best cricket batsmen’s of the world is not a well-defined collection because the criteria for determining a batsman’s talent may vary from person to person.
Hence, this collection is not a set.

(iv) The collection of all boys in your class is a well-defined collection because you can definitely identify a boy who belongs to this collection.
Hence, this collection is a set.

(v) The collection of all natural numbers less than 100 is a well-defined collection because one can definitely identify a number that belongs to this collection.
Hence, this collection is a set.

(vi) A collection of novels written by the writer Munshi Prem Chand is a well-defined collection because one can definitely identify a novel that belongs” to this collection.
Hence, this collection is a set.

(vii) The collection of all even integers is a well-defined collection because one can definitely identify an even integer that belongs to this collection.
Hence, this collection is a set.

(viii) The collection of questions in this chapter is a well-defined collection because one can definitely identify a question that belongs to this chapter. Hence, this collection is a set.

(ix) The collection of most dangerous animals of the world is not a well-defined collection because the criteria for determining the dangerousness of an animal can vary from person to person.
Hence, this collection is not a set.

Question 2.
Let A = {1, 2, 3, 4, 5, 6}. Insert the appropriate symbol e or g in the blank spaces:
(i) 5 …. A
Answer.
5 ∈ A

(ii) 8 …. A
Answer.
8 ∉ A

(iii) 0 …. A
Answer.
0 ∉ A

(iv) 4 …. A
Answer.
4 ∈ A

(v) 2 …. A
Answer.
2 ∈ A

(vi) 10 …. A
Answer.
10 ∉ A.

Question 3.
Write the following sets in roster form :
(i) A = {x : x is an integer and – 3 < r < 7}.
(ii) B = {x : x is a natural number less than 6}.
(iii) C = {x : x is a two-digit natural number such that the sum of its digits is 8}
(iv) D = {x : x is a prime number which is divisor of 60}.
(v) E = The set of all letters in the word TRIGONOMETRY.
(vi) F = The set of all letters in the word BETTER
Answer.
(i) A={x, x is an integer and – 3 < x < 7}
The elements of this set are – 2, – 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, and 6 only.
Therefore, the given set can be written in roster form as A = {- 2, – 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}.

(ii) B = {x : x is a natural number less than 6}
The elements of this set are 1, 2, 3, 4, and 5 only.
Therefore, the given set can be written in roster form as B = {1, 2, 3, 4, 5}

(iii) C = {x : x is a two digit natural number such that the sum of its digits is 8}
The elements of the set are 17, 26, 35, 44, 53, 62, 71, and 80 only.
Therefore, this set can be written in roster form as
C = {17, 26, 35, 44, 53, 62, 71, 80}

(iv) D = {x : x is a prime number which is a divisor of 60}

60 = 2 × 2 × 3 × 5
The elements of this set are 2, 3, and 5 only.
Therefore, this set can be written in roster form as D = {2, 3, 5}

(v) E = The set of all letters in the word TRIGONOMETRY.
There are 12 letters in the word TRIGONOMETERY, out of which letters T, R and O are repeated.
Therefore, this set can be written in roster form as E = {T, R, I, G, O, N, M, E, Y}.

(vi) F = The set of all letters in the word BETTER
There are 6 letters in the word BETTER, out of which letters E and T are repeated.
Therefore, this set can be written in roster form as F = {B, E, T, R}.

Question 4.
Write the following sets in the set-builder form :
(i) {3, 6, 9, 12}
(ii) {2, 4, 8, 16, 32}
(iii) {5, 25, 125, 625}
(iv) {2, 4, 6, ……}
(v) {1, 4, 9, ……., 100}
Answer.
(i) A = {x : x is a natural number multiple of 3 and x < 15}
(ii) B = {x : x = 2ⁿ, n ∈ N and n < 6}
(iii) C = {x : x = 5ⁿ, and n ∈ N and n < 4}
(iv) D = {x : x is an even natural number}
(v) E = {x : x = n², n ∈ A and n < 11}

Question 5.
List all the elements of the following sets :
(i) A = {x : x is an odd natural number}
(ii) B = {x : x is an integer, – \(\frac{1}{2}\) < x < \(\frac{9}{2}\)}
(iii) C = {x : x is an integer, x² < 4}
(iv) D = {x : x is a letter in the word “LOYAL”}
(v) E = {x : x is a month of a year not having 31 days}
(vi) F = {x : x is a consonant in the English alphabet which precedes k}.
Answer.
(i) A = {1, 3, 5, 7, ……}
(ii) B = {0, 1, 2, 3, 4}
(iii) C = {- 2, – 1, 0, 1, 2}
(iv) D = {L, O, Y, A}
(v) E = {February, April, June, September, November}
(vi) F = {b, c, d, f, g, h, j}.

Question 6.
Match each of the set on the left in the roster form with the same set on the right described in set-builder form:

Answer.
(i) All the elements of this set are natural numbers as well as the divisors of 6.
Therefore, (i) matches with (c).

(ii) It can be seen that 2 and 3 are prime numbers. They are also the divisors of 6.
Therefore, (ii) matches with (a).

(iii) All the elements of this set are letters of the word MATHEMATICS.
Therefore, (iii) matches with (d).

(iv) All the elements of this set are odd natural numbers less than 10.
Therefore, (iv) matches with (b).

This PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 1 ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ will help you in revision during exams.

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 1 ਟਾਈਪਿੰਗ ਟਿਊਟਰ

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ

ਟਾਈਪਿੰਗ ਟਿਊਟਰ ਉਹ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Software) ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਤੇਜ਼ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਹੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ ।

ਟੱਚ ਟਾਈਪਿੰਗ (Touch Typing)
ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵੇਖੋਂ ਸਹੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ । ਕੀ-ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕੀਅ ਬੋਰਡ ‘ਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ (Fingers Position on Keyboard) –
ਇਕ QWERTY ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਉੱਪਰ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਕੀਅਜ਼ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਕੀਅਜ਼ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਦਬਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੀਅ ਬੋਰਡ ਤੇ ਮੁੱਖ ਚਾਰ ਲਾਈਨਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ A ਵਾਲੀ ਲਾਈਨ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਹੋਮ ਰੋਅ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
1. ਹੋਮ ਰੋਅ-ਰੋਅ ਰੋਅ ਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀਂ ਉੱਗਲ (ਲਿਟਲ ਫਿਗਰ) “A’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਤੀਸਰੀ ਉਂਗਲ ‘S’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਦੂਸਰੀ ਉੱਗਲਾਂ ‘D’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ‘F’ ਕੀਅ ਅਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ‘G’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ, ਤੀਸਰੀ, ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ਕੁਮਵਾਰ ,, L’, ‘K, J’ ਅਤੇ ‘H ਉੱਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

2. ਦੂਜੀ ਰੋਅ-ਹੋਮ ਰੋਅ ਦੇ ਉਪਰਲੀ ਲਾਈਨ ਦੀਆਂ ਕੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਲਾਈਨ ਦੀਆਂ ਕੀਅਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ “Q’ ਅੱਖਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ (ਲਿਟਲ ਫਿਗਰ) ਨੂੰ “Q ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਤੀਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ‘w’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਦੂਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ‘Eਕੀਅ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ “R? ਕੀਅ ਜਾਂ T’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਰੱਖੋ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ “P . ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਤੀਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ “O’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਦੂਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ‘I’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ U` ਉੱਤੇ ਜਾਂ ‘Y` ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਰੱਖੋ ।

3. ਤੀਜੀ ਰੋਅ-ਹੋਮ ਰੋਅ ਤੋਂ ਹੇਠਲੀ ਰੋਅ ਨੂੰ ਤੀਜੀ ਰੋਅ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ Z ਕੀਅ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ (ਲਿਟਲ ਫਿਗਰ) ਨੂੰ ‘Z’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ | ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਫਿਰ ਵਾਪਸ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਉੱਤੇ ਆ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਤੀਸਰੀ ਉਂਗਲ ਕੀਅ ਉੱਤੇ, ਦੂਸਰੀ ਉਂਗਲ ‘C’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ‘V` ਕੀਅ ਜਾਂ ‘B’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਰੱਖੋ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ? ਕੀਅ ਤੀਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ? ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਦੂਸਰੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ , ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ “M’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਜਾਂ N’ ਕੀਅ ਉੱਤੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਰੱਖੋ । ਛੋਟੀ (ਲਿਟਲ/ਪਿੰਕੀ) ਉਂਗਲੀZ

4. ਚੌਥੀ ਰੋਅ-ਚੌਥੀ ਰੋਅ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਕੀਜ਼ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ । ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਟਾਈਪ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਬੜੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਡੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਹੋਮ ਰੋਅ ਉੱਪਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ 100% ਸਹੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਅੰਕ ਵਾਲੀ ਕੀਅ ਦਬਾਉਣੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਤੇ ਫਿਰ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਉੱਤੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਆਓ | ਜੇਕਰ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਲਾਈਨ ਉੱਤੇ ਹੀ ਰੱਖੀ ਰੱਖੋ ।

ਨੁਮੈਰਿਕ ਕੀਅ-ਪੈਡ (Numeric Keyboard)-
ਨੁਮੈਰਿਕ ਕੀਅ ਪੈਡ ਕੀਅਬੋਰਡ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਕੁਲ 17 ਕੀਅ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਇਕ ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਨੁਮੈਰਿਕ ਕੀਅ ਪੈਡ ਤੇ ਅੰਕ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਨੁਮੈਰਿਕ ਕੀਅ ਪੈਡ ਤੇ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ –

• ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ ਅੰਗੂਠਾ “O’ ਉੱਤੇ
• ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਉਂਗਲ °4′ ਉੱਤੇ
• ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਉਂਗਲ ‘5 ਉੱਤੇ
• ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ ‘6 ਉੱਤੇ

ਕੀਅ ਪੈਡ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਕੀਅ (Special Keys) –
ਕੀਅ ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਕੀਜ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-

1. ਐਂਟਰ-ਕੀਅ-ਇਹ ਕੀਅ ਨਵੀਂ ਲਾਈਨ ’ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਐਂਟਰ-ਕੀਅ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
2. ਸਪੇਸ ਬਾਰ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ (ਸਪੇਸ) ਛੱਡਣ ਲਈ ਸਪੇਸ-ਬਾਰ ਕੀਅ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ-ਇਹ ਕੀਅ, ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰ (ਕੈਪੀਟਲ ਲੈਟਰ) ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅੱਖਰ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਸ਼ਿਫ਼ਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਅੱਖਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਚੌਥੀ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਸ਼ਿਫ਼ਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
4. ਬੈਕ ਸਪੇਸ-ਇਹ ਕੀਅ ਕਰਸਰ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
5. ਕੈਪਸ ਲੌਕ ਕੀਅ-ਜੇਕਰ ਪੂਰਾ ਸ਼ਬਦ, ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਪੈਰਾ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੈਪਸ ਲੋਕ ਕੀਅ ਨੂੰ ON ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । ਅਸੀਂ ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਅਨਮੋਲ ਲਿਪੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰ –
ਅਨਮੋਲ ਲਿਪੀ ਫੌਂਟ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅਨਮੋਲ ਲਿਪੀ ਫੌਂਟ ਚੁਣਨਾ ਪਵੇਗਾ | ਅਨਮੋਲ ਲਿਪੀ ਕੀਅ-ਮੈਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ –

ਟਾਈਪਿੰਗ ਸਪੀਡ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਹਿਦਾਇਤਾਂ (Instructions to increase Typing Speed) –
ਟਾਈਪਿੰਗ ਸਪੀਡ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖ ਕੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –

1. ਲਗਾਤਾਰ, ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਹੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ।
2. ਸਾਡੇ ਹੱਥ/ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਉੱਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਤੋਂ ਹੋਰਨਾਂ ਕੀਜ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
3. ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਹਰ ਇੱਕ ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਅੱਖਰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਸਾਨੂੰ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲੋਂ, ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਸਹੀ ਕੀਅ ਦਬਾਉਣ ਉੱਤੇ ਵੱਧ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰਫ਼ਤਾਰ (ਸਪੀਡ) ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਆ ਜਾਵੇਗੀ ।
5. ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਉੱਤੇ ਨਾ ਦੇਖੋ ।

ਟਾਈਪਿੰਗ ਵਾਸਤੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ (Sitting Position for Typing)-
ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠਣ ਦੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ –

1. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਮੋਨੀਟਰ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਸਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਮੋਨੀਟਰ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਕਾਪੀ ਉੱਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

3. ਸਾਡੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਗੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਕੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।
4. ਸਾਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਸਾਨੂੰ ਹਰ-ਇੱਕ ਕੀਅ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਦਬਾਕੇ, ਮੁੜ ਹੋਮ-ਰੋਅ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
6. ਸਾਡੇ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਤਨਾਅ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ :
ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਦੇ ਵਕਤ ਤਨਾਉ ਅਤੇ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-

1. ਆਪਣੇ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੈੱਟ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਉਠਿਆ ਹੋਵੇ | ਆਪਣੇ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾ ਰੱਖੋ ।
2. ਆਪਣੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬੈਠੇ | ਸਾਡੀ ਸਕਰੀਨ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਦੋ ਫੁੱਟ ਦੂਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਕਾਪੀ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਨੂੰ ਕਸਰਤ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਓ ।
4. ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟਾਈਪਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਅਰਾਮ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਗੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਕੂਹਣੀਆਂ ਨੂੰ 90 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਐਂਗਲ ਤੇ ਮੋੜੋ । ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਗੁੱਟ ਟੇਬਲ ਉੱਤੇ ਟਿਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ॥
6. ਜੇਕਰ ਕੁਰਸੀ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਾਡੇ ਗੋਡੇ 90 ਡਿਗਰੀ ’ਤੇ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਉਚਾਈ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ ।
7. ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਸਰਤ ਕਰੋ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਤਨਾਅ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
8. ਟਾਈਪਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅੰਤਰਾਲ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਰਾਮ ਕਰੋ |

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 13 Probability Miscellaneous Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 13 Probability Miscellaneous Exercise

Question 1.
A and B are two events such that P(A) ≠ 0. Find P(B/A), if
(i) A is a subset of B
(ii) A ∩ B = Φ
Solution.
It is given that, P(A) ≠ 0
A is a subset of B.
⇒ A ∩ B = A
∴ P(A ∩ B) = P(B ∩ A) = P(A)
∴ P(B/A) = \(\frac{P(B \cap A)}{P(A)}=\frac{P(A)}{P(A)}\) = 1

(ii) A ∩ B = Φ
⇒ P(A ∩ B) = 0
⇒ P(B/A) = \(\frac{P(A \cap B)}{P(A)}\) = 0.

Question 2.
A couple has two children,
(i) Find the probability that both children are males, if it is known that at least one of the children is male.
(ii) Find the probability that both children are females, if it is known that the elder child is a female.
Solution.
If a couple has two children, then the sample space is
S = {(b, b), (b, g), (g, b), (g, g)}
(i) Let E and P respectively denote the events that both children are males and atleast one of the children is a male.
E ∩ F = {(b, b)}
⇒ P(E ∩ F) = \(\frac{1}{4}\)

P(E) = \(\frac{1}{4}\);

P(F) = \(\frac{3}{4}\)

P(E/F) = \(\frac{P(E \cap F)}{P(F)}=\frac{\frac{1}{4}}{\frac{3}{4}}=\frac{1}{3}\)

(ii) Let A and B respectively denote the events that both children are females and the elder child is a female.
A = {(g, g)}
⇒ P(A) = \(\frac{1}{4}\)
B = {(g, b), (g, g)}
⇒ P(B) = \(\frac{2}{4}\)
A ∩ B = {(g, g)}
⇒ P(A ∩ B) = \(\frac{1}{4}\)
P(A/B) = \(\frac{P(A \cap B)}{P(B)}=\frac{\frac{1}{4}}{\frac{2}{4}}=\frac{1}{2}\)

Question 3.
Suppose that 5% of men and 0.25% of women have grey hair. A gray haired person is selected at random. What is the probability of this person being male?
Assume that there are equal number of males and females.
Solution.
Probability of selecting a male = P(E₁)
= \(\frac{1}{2}\)

Probability of selecting a female = P(E₂)
= \(\frac{1}{2}\)

5% men are grey haired P(A/E₁) = 5% = 0.05
0.25% women have grey hair
i.e., P(A/E₂) = 0.25% = 0.0025

Now, P(E₁/A) = \(\frac{P\left(E_{1}\right) \cdot P\left(A / E_{1}\right)}{P\left(E_{1}\right) \cdot P\left(A / E_{1}\right)+P\left(E_{2}\right) \cdot P\left(A / E_{2}\right)}\)

= \(\frac{\frac{1}{2} \times 0.05}{\frac{1}{2} \times 0.05+\frac{1}{2} \times 0.0025}\)

= \(\frac{0.05}{0.0525}=\frac{500}{525}=\frac{20}{21}\)

Question 4.
Suppose that 90% of people are right-handed. What is the probability that at most 6 of a random sample of 10 people are right-handed?
Solution.
A person can be either right-handed or left-handed.
It is given that 90% of the people are right-handed.
∴ p = P (right-handed) = \(\frac{1}{10}\)
q = P (left-handed)
= 1 – \(\frac{1}{10}\)
= \(\frac{9}{10}\)

Using binomial distribution, the probability that more than 6 people are right-handed is given by,
\(\sum_{r=7}^{10}{ }^{10} C_{r} p^{r} q^{n-r}=\sum_{r=7}^{10}{ }^{10} C_{r}\left(\frac{9}{10}\right)^{r}\left(\frac{1}{10}\right)^{10-r}\)

Therefore, the probability that at most 6 people are right-handed
= 1 – P (more than 6 are right-handed)
= 1 – \(\sum_{r=7}^{10}{ }^{10} C_{r}(0.9)^{r}(0.1)^{10-r}\)

Question 5.
An urn contains 25 balls of which 10 balls bear a mark ‘X’ and the remaining 15 bear a mark T\ A ball is drawn at random from the urn, its mark is noted down and it is replaced.
If 6 balls are drawn in this way, find the probability that
(i) all will bear ‘X’ mark.
(ii) not more than 2 will bear ‘Y’ mark.
(iii) at least one ball will bear ‘Y’ mark.
(iv) the number of balls with ‘X’ mark and ‘Y’ mark will be equal.
Solution.
Total number of balls in the urn = 25
Balls bearing mark ‘X’ = 10
Balls bearing mark ‘Y’ = 15
p = P (ball bearing mark ‘X’)
= \(\frac{10}{25}=\frac{2}{5}\)

q = P (ball bearing mark ‘Y’)
= \(\frac{15}{25}=\frac{3}{5}\)

Six balls are drawn with replacement.
Therefore, the number of trials are Bernoulli trials.
Let Z be the random variable that represents the number of balls with ‘Y’ mark on them in the trials.
Clearly, Z has a binomial distribution with n = 6 and p = \(\frac{2}{5}\)
∴ p(Z = z) = \({ }^{n} C_{z} p^{n-z} q^{z}\)

(i) P(all will bear ‘X’ mark) = P(Z = 0)
= \({ }^{6} C_{0}\left(\frac{2}{5}\right)^{6}=\left(\frac{2}{5}\right)^{6}\)

(ii) P (not more than 2 ear ‘Y’ mark)
= P(Z ≤ 2) = P(Z = 0) + P(Z= 1) + P(Z = 2)

(iii) P (at least one ball bears ‘T mark) = P(Z ≥ 1)
= 1 – P(Z = 0) = 1 – \(\left(\frac{2}{5}\right)^{6}\)

(iv) P (equal number of balls with ‘X’ mark and ‘Y’ mark) = P(Z = 3)

= \({ }^{6} C_{3}\left(\frac{2}{54}\right)^{3}\left(\frac{3}{5}\right)^{3}\)

= \(\frac{20 \times 8 \times 27}{15625}=\frac{864}{3125}\)

Question 6.
In a hurdle race, a player has to cross 10 hurdles. The probability that he will clear each hurdle is 5/6. What is the probability that he will knock down fewer than 2 hurdles?
Solution.
Let p and q respectively be the probabilities’that the player will clear and knock down the hurdle.
∴ p = \(\frac{5}{6}\)
⇒ q = 1 – p
= 1 – \(\frac{5}{6}\) = \(\frac{1}{6}\)
Let X be the random variable that represents the number of times the player will knock down the hurdle.
Therefore, by binomial distribution, we get
P(X = x) = \({ }^{n} C_{x} p^{n-x} q^{x}\)
P (player knocking down less than 2 hurdles) = P(X < 2) = P(X = 0) + P(X = 1)
= \({ }^{10} C_{0}(q)^{0}(p)^{10}+C_{1}(q)(p)^{9}\) = \(\left(\frac{5}{6}\right)^{10}+10 \cdot \frac{1}{6} \cdot\left(\frac{5}{6}\right)^{9}\)

= \(\left(\frac{5}{6}\right)^{9}\left[\frac{5}{6}+\frac{10}{6}\right]=\frac{5}{2}\left(\frac{5}{6}\right)^{9}\)

= \(\frac{(5)^{10}}{2 \times(6)^{9}}\)

Question 7.
A die is thrown again and again until three sixes are obtained. Find the probability of obtaining the third six in the sixth throw of the die.
Solution.
The probability of getting a six in a throw of die is \(\frac{1}{6}\) and not getting a six is \(\frac{5}{6}\).
Let p = \(\frac{1}{6}\) and
q = \(\frac{5}{6}\) The probability that the 2 sixes come in the first five throws of the die is \({ }^{5} C_{2}\left(\frac{1}{6}\right)^{2}\left(\frac{5}{6}\right)^{3}=\frac{10 \times(5)^{3}}{(6)^{5}}\)

Probability that third six comes m the sixth throw = \(\frac{10 \times(5)^{3}}{(6)^{5}} \times \frac{1}{6}\)
= \(\frac{10 \times 125}{(6)^{6}}=\frac{10 \times 125}{46656}=\frac{625}{23328}\)

Question 8.
If a leap year is selected at random, what is the chance that it will contain 53 Tuesdays?
Solution.
A leap year has 366 days which contain 52 full weeks and 2 extra days.
The extra days may occur as (Mon, Tue), (Tue, Wed), (Wed, Thu), (Thu, Fri), (Fri, Sat), (Sat, Sun), (Sun, Mon)
Now the favourable cases are (Mon, Tue), (Tue, Wed)
∴ Probability that a leap year will have 53 Tuesdays = \(\frac{2}{7}\).

Question 9.
An experiment succeeds twice as often as it fails. Find the probability that in the next six trials, there will be at least 4 successes.
Solution.
The probability of success is twice the probability of failure. Let the probability of failure be x. ∴ Probability of success = 2x x + 2x = 1
⇒ 3x = 1
⇒ x = \(\frac{1}{3}\)
∴ 2x = \(\frac{2}{3}\)
Let p = \(\frac{1}{3}\) and q = \(\frac{1}{3}\)
Let X be the random variable that represents the number of successes in six trials.
By Binomial distribution, we get
P(X = x) = \({ }^{n} C_{x} p^{n-x} q^{x}\) Probability of at least 4 successes
= P(X ≥ 4) = P(X = 4) + P(X = 5) + P(X = 6)

Question 10.
How many times must a man toss a fair coin so that the probability of having at least one head is more than 90%? Solution.
Let the man toss the coin n times.
The n tosses are n Bernoulli trials.
Probability (p) of getting a head at the toss of a coin is \(\frac{1}{2}\).
It is given that, 90 P (getting at least one head) > \(\frac{90}{100}\)
P(x ≥ 1) > 0.9
∴ 1 – P(x = 0) > 0.9
1 – \({ }^{n} C_{0}\), \(\frac{1}{2^{n}}\) > 0.9
\({ }^{n} C_{0}\), \(\frac{1}{2^{n}}\) < 0.1
\(\frac{1}{2^{n}}\) < 0.1,
2ⁿ > \(\frac{1}{0.1}\),
2ⁿ > 10 …………….(i)
The minimum value of n that satisfies the given inequality is 4.
Thus, the man should toss the coin 4 or more than 4 times.

Question 11.
In a game, a man wins a rupee for a six and loses a rupee for any other number when a fair die is thrown. The man decided to throw a die thrice but to quit as and when he gets a six. Find the expected value of the amount he wins/loses.
Solution.
In a throw of a die, the probability of getting a six is 1/6 and the probability of not getting a 6 is 5/6.
Three cases can occur.

(i) If he gets a six in the first throw, then the required probability is 1/6.
Amount he will receive = ₹ 1

(ii) If he does not get a six in the first two throws and gets a six in the second throw, then
Probability = \(\left(\frac{5}{6} \times \frac{1}{6}\right)=\frac{5}{36}\)
Amount he will receive = – ₹ 1 + ₹ 1 = 0

(iii) If he does not get a six in the first two throws and gets a six in the third throw, then
Probability = \(\left(\frac{5}{6} \times \frac{5}{6} \times \frac{1}{6}\right)=\frac{25}{216}\)
Amount he will receive = – ₹ 1 – ₹ 1 + ₹ 1 = – ₹ 1
Expected value he can win = \(\frac{1}{6}(1)+\left(\frac{5}{6} \times \frac{1}{6}\right)(0)+\left[\left(\frac{5}{6}\right)^{2} \times \frac{1}{6}\right](-1)\)

= \(\frac{1}{6}=\frac{25}{216}=\frac{36-25}{216}=\frac{11}{216}\)

Question 12.
Suppose we have four boxes. A, B, C and D containing coloured marbles as given below.

One of the boxes has been selected at random and a single marble is drawn from it. If the marble is red, what is the probability that it was drawn from box A? box B? box C?
Solution.
Let R be the event of drawing the red marble.
Let E_A, E_B and E_C respectively denote the events of selecting the box A, B and C.
Total number of marbles = 40
Number of red marbles = 15
∴ P(R) = \(\frac{15}{40}=\frac{3}{8}\)
Probability of drawing the red marble from box A is given by P(E_A/R).

∴ P(E_A/R) = \(\frac{P\left(E_{A} \cap R\right)}{P(R)}=\frac{\frac{1}{40}}{\frac{3}{8}}=\frac{1}{15}\)

Probability that the red marble is from box B is P{E_B/R)

⇒ P(E_B/R) = \(\frac{P\left(E_{B} \cap R\right)}{P(R)}=\frac{\frac{6}{40}}{\frac{3}{8}}=\frac{2}{5}\)

Probability that the red marble is from box C is P(E_C/R)

⇒ P(E_C/R) = \(\frac{P\left(E_{C} \cap R\right)}{P(R)}=\frac{\frac{8}{40}}{\frac{3}{8}}=\frac{8}{15}\).

Question 13.
Assume that the chances of a patient having a heart attack is 40%. It is also assumed that a meditation and yoga course reduce the risk of heart attack by 30% and prescription of certain drug reduces its chances by 25%. At a time a patient can choose any one of the two options with equal probabilities.

It is given that after going through one of the two options the patient selected at random suffers a heart attack. Find the probability that the patient followed a course of meditation and yoga?
Solution.
Let A, E₁ and E₂ respectively denote the events that a person has a heart attack the selected person followed the course of yoga and meditation, and the person adopted the drug prescription.
∴ P(A) = 0.40, P(E₁) = P(E₂) = \(\frac{1}{2}\)
P(A|E₁) = 0.40 ×0.70 = 0.28,
P(A|E₂) = 0.40 × 0.75 = 0.30
Probability that the patient suffering a heart attack followed a course of meditation and yoga is given by P(E₁/A).

P(E₁/A) = \(\frac{P\left(E_{1}\right) \cdot P\left(A / E_{1}\right)}{P\left(E_{1}\right) \cdot P\left(A / E_{1}\right)+P\left(E_{2}\right) \cdot P\left(A / E_{2}\right)}\)

= \(\frac{\frac{1}{2} \times 0.28}{\frac{1}{2} \times 0.28+\frac{1}{2} \times 0.30}=\frac{14}{29}\).

Question 14.
If each element of a second order determinant is either zero or one, what is the probability that the value of the determinant is positive? (Assume that the individual entries of the determinant are chosen independently, each value being assumed with probability 1/2).
Solution.
The total number of determinants of second order with each element being 0 or 1 is (2)⁴ = 16
The value of determinant is positive in the following cases
\(\left|\begin{array}{ll}
1 & 0 \\
0 & 1
\end{array}\right|\left|\begin{array}{ll}
1 & 1 \\
0 & 1
\end{array}\right|\left|\begin{array}{ll}
1 & 0 \\
1 & 1
\end{array}\right|\)
∴ Required probability = \(\frac{3}{16}\)

Question 15.
An electronic assembly consists of two subsystems, say A and B. From previous testing procedures, the following probabilities are assumed to be known
P(A fails) = 0.2
P(B fails alone) = 0.15
P(A andB fail) = 0.15
Evaluate the following probabilities
(i) P(A fails / B has failed)
(ii) P(A fails alone)
Solution.
Let the event in which A fails and B fails be denoted by E_A and E_B.
P(E_A) = 0.2, P(E_A and E_B) = 0.15

P (B fails alone = P(E_B) – P(E_A and E_B)
0.15 = P(E_B) – 0.15
∴ P(E_B) = 0.3
(i) P(E_A/E_B) = \(\frac{P\left(E_{A} \cap E_{B}\right)}{P\left(E_{B}\right)}=\frac{0.15}{0.3}\)
= 0.5

(ii) P (A fails alone) = P (E_A) – P(E_A and E_B)
= 0.2 – 0.15 = 0.05.

Question 16.
Bag I contains 3 red and 4 black halls and Bag II contains 4 red and 5 black halls. One hall is transferred from Bag I to Bag II and then a ball is drawn from Bag II. The ball so drawn is found to be red in colour. Find the probability that the transferred ball is black.
Solution.
Let E₁ and E₂ respectively denote the events that a red ball is transferred from bag I to II and a black ball is transferred from bag I to II.
P(E₁) = \(\frac{3}{7}\) and

P(E₂) = \(\frac{4}{7}\)

Let A be the event that the ball drawn is red.
When a red ball is transferred from bag I to II,

P(A/E₁) = \(\frac{5}{10}=\frac{1}{2}\)

When a black ball is transferred from bag I to II,
P(A/E₂) = \(\frac{4}{10}=\frac{2}{5}\)

Direction (17 – 19) : Choose the correct answer.
Question 17.
If A and B are two events such that P(A) ≠ 0 and P(B/A) = 1, then
(A) A ⊂ B
(B) B ⊂ A
(C) B = Φ
(D) A = Φ
Sol.
Given, P(A) ≠ 0 and P(B/A) = 1

⇒ P(B/A) = \(\frac{P(A \cap B)}{P(A)}\)

⇒ 1 = \(\frac{P(B \cap A)}{P(A)}\)

P(A) = P(A ∩ B) ⇒ A ⊂ B
Thus, the correct answer is (A).

Question 18.
If P(A/B) > P(A), then which of the following is correct
(A) P(B/A) < P(B)
(B) P(A ∩ B) < P(A) . P(B) (C) P(B/A) > P(B)
(D) P(B/A) = P(B)
Solution.
Given, P(A/B) > P(A)
⇒ \(\frac{P(A \cap B)}{P(B)}\) > p(A)
⇒ P(A ∩ B) > P(A) . P(B)

⇒ \(\frac{P(A \cap B)}{P(A)}\) p(B)
⇒ P(B/A) > P(B)
Thus, the correct answer is (C).

Question 19.
If A and B are any two events such that P(A) + P(B) – P (A and B) = P (A), then
(A) P(B/A) = 1
(B) P(A/B) = 1
(C) P(B/A) = 0
(D) P(A/B) = 0
Sol.
Given, P(A) + P(B) – P(A and B) = P(A)
⇒ P(A) + P(B) – P(A ∩ B) = P(A)
⇒ P(B) – P(A ∩ B) = 0
⇒ P(A ∩ B) = P(B)
∴ P(A/B) = \(\frac{P(A \cap B)}{P(B)}=\frac{P(B)}{P(B)}\) = 1
Thus, the correct answer is (B).

This PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 3 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-1) will help you in revision during exams.

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 3 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-1)

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਦਸਤਾਵੇਜ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਸੰਭਾਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਪ੍ਰਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਵਿਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਐਡਿਟ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ (Word Processing) –
ਟਾਈਪਰਾਇਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਟਾਈਪ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ, ਪਰ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਅਸੀਂ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ (document) ਬਣਾ (create) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, save ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਟ (print) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ (addition) ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ (word processor) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, MS Word, Note Pad, Word Pad ਅਤੇ word perfect ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਹਨ ।

ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (Importance of Word Processing) –

1. ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
2. ਇਹ ਲਿਖਣ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ (style), ਵਿਆਕਰਣ (grammer), ਆਕਾਰ (size), ਰੰਗ (colour), ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
3. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
4. ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਆਂ, ਸੰਗੀਤ, background ਆਦਿ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ
5. ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ (save) ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
6. ਇਹ Cut, copy, paste ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ . ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
7. ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ delete, edit, update ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Different Types of Processing Software) –
ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਇੱਕ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ਜੋ ਟਾਈਪ ਕੀਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਾਉਣ (create), ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਅੱਜ, ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇ ਵਰਡਪੈਡ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਆਫਿਸ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ, ਵਰਡ ਪਰਫੈਕਟ, ਆਦਿ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ ।

ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ (Microsoft Word) –
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ (Microsoft Word) ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਇੱਕ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ MS Word, Win Word, Word ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਵਿਚ ਪੱਤਰ ਟਾਈਪਿੰਗ, ਈਮੇਲਾਂ, ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਟੇਬਲ ਆਦਿ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । MS Word ਦੇ ਕੁਝ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰਜ ਹੇਠ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

• ਟੈਕਸਟ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ (document) ਬਣਾਨਾ ।
• ਮੌਜੂਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣਾ (editing) ਅਤੇ ਫਾਰਮੈਟ (formatting) ਕਰਨਾ ।
• ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੈਕਸਟ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਇੰਟਰਐਕਟਿਵ ਬਣਾਉਣਾ ।

ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ
ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਖ਼ਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

1. ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਅਸੀਂ ਅੱਖਰ, ਸ਼ਬਦ, ਲਾਈਨਾਂ ਜਾਂ ਪੇਜਾਂ ਨੂੰ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਟਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ’ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਦੇ ਹਾਂ ।
3. ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੈਕਸਟ ਦੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਟ ਕਰਕੇ ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਪੇਸਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵੀ ਪੇਸਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
4. ਅਸੀਂ ਪੇਜ-ਸਾਈਜ਼ ਅਤੇ ਮਾਰਜਨ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਵਰਡ-ਸੈਸਰ ਉਸ ਸਾਈਜ਼ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਪੇਜ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ।
5. ਅਸੀਂ ਵਰਡ-ਸੈਂਸਰ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਲਾਈਨ ਦੀ ਸਰਚ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਅੱਖਰਾਂ/ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਦੂਜੇ ਅੱਖਰ/ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
6. ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਸੀਂ ਫੌਂਟ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੋਲਡ, ਇਟੈਲਿਕ ਅਤੇ ਅੰਡਰਲਾਈਨ ਅਤੇ ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼ ਵੀ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
7. ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਵੀ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
8. ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਲਈ ਹੌਂਡਰ ਅਤੇ ਫੁੱਟਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋਕਿ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਹਰੇਕ ਪੇਜ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਵਰਡ-ਸੈਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੇਜ ਨੰਬਰਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਹੀ ਨੰਬਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ।
9. ਇਕ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਮਾਰਜਨ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਵੀ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਜਗਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
10. ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਮੈਕਰੋ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਈ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
11. ਮੇਲ-ਮਰਜ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਦਾ ਟੈਕਸਟ ਦੂਜੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਮਰਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਮੇਲਿੰਗ ਲੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ।
12. ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਸਾਨੂੰ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸਪੈਲਿੰਗ ਜਾਂਚਣ (ਚੈੱਕ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਰੰਗਦਾਰ ਲਕੀਰ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗਲਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
13. ਖ਼ਾਸ ਕੋਡਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ Table of Contents ਅਤੇ Index (ਵਿਸ਼ਾ ਸੂਚੀ) ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
14. ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ-ਕੋਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਰਥ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ-
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਪਗ (Step) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ

1. ਪਹਿਲਾਂ ਡੈਸਕਟੋਪ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ Start ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਹੁਣ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਦਸਵੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ pop up menu ਤੋਂ All program ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਹੁਣ Microsoft Office → Microsoft Word ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਜਾਂ
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਦਸਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਚ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ਅਤੇ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Enter ਬਟਨ ਦਬਾਓ

ਹੁਣ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਇਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਦੀ ਵਿੰਡੋ ਸਕਰੀਨ, ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗੀ ।

ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਭਾਗ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵਰਡ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਰੰਭ ਕਰਦੇ ਹੋ ਫਿਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਵਿੰਡੋ ਸਨ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ।
ਆਓ ਇਸ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ।

1. ਫਾਈਲ ਨੂੰ (File)- ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਖੱਬੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਹਨ ਜੋ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ ।

• Home-ਇਸ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਰੰਗ , ਫੌਂਟ ਸਾਈਜ਼, ਫੌਂਟ ਸ਼ੈਲੀ (style), ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ, ਬੁਲੇਟਸ, ਲਾਈਨ ਸਪੇਸਿੰਗ, ਆਦਿ ਵਿਕਲਪ ਹਨ । ਉਹ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ Home ਵਿਕਲਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ ।
• Insertਟੇਬਲ, ਆਕਾਰ, ਚਿੱਤਰ, ਚਾਰਟ, ਗ੍ਰਾਫ, ਹੈਡਰ, ਫੁੱਟਰ, ਪੇਜ ਨੰਬਰ, ਆਦਿ insert ਵਿਕਲਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ ।
• Design-ਟੈਮਪਲੇਟ (Template) (ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਡਿਜ਼ਾਈਨ) ਜਾਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਟੈਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਚੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• Page layoutਪੇਜ ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵਿਕਲਪ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਮਾਰਜਿਨ, ਓਰੀਐਂਟੇਸ਼ਨ, ਕਾਲਮ, ਲਾਈਨਾਂ, ਇੰਡੈਂਟੇਸ਼ਨ, ਸਪੇਸਿੰਗ, ਆਦਿ ।
• Reference-ਇਹ ਟੈਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ਜੋ ਥੀਸਿਸ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਟੈਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਫੁਟਨੋਟ, table of content, ਸਿਰਲੇਖ (bibiliography), captions, ਆਦਿ ਵਿਕਲਪ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
• Review-ਸਪੈਲ ਚੈੱਕ, ਵਿਆਕਰਣ (grammer), ਥੀਸੋਰਸ (Thesaurus), ਸ਼ਬਦ ਗਿਣਤੀ (word count), ਭਾਸ਼ਾ, ਅਨੁਵਾਦ (translation), ਟਿਪਣੀਆਂ (comments), ਆਦਿ ਵਿਕਲਪ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

2. ਕਵਿਕ ਐਕਸੈਸ ਟੂਲਬਾਰ (Quick Access toolbar)-ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫਾਈਲ ਟੈਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉੱਪਰ ਮਿਲੇਗਾ ਇਹ ਵਰਡ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ save, undo, Redo.
3. ਟਾਈਟਲ ਬਾਰ (Title Bar)-ਇਹ ਬਾਰ ਵਿੰਡੋ ਸਕੂਨ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੇ ਖੁੱਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿਸਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਤਿੰਨ ਨਿਯੰਤਰਣ (control) ਬਟਨ ਹਨ minimize,maximize,close

4. ਰਿਬਨ (Ribbon)-ਰਿਬਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ –

• ਟੈਬਜ਼ (Tabs)-ਇਹ ਰਿਬਨ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਪਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹੋਮ, ਇਨਸਰਟ, ਪੇਜ ਲੇਆਊਟ ਰਿਬਨ ਟੈਬਜ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ।
• ਗਰੁੱਪ (Group)- ਉਹ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਨਾਮ ਰਿਬਨ ਤੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਫੌਂਟਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ (Font Group) ਜਾਂ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ (paragraph group) ਆਦਿ।
• ਕਮਾਂਡਾਂ (Commands)- ਕਮਾਂਡ ਹਰੇਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

5. ਰੂਲਰ (Ruler)-ਵਰਡ ਵਿੰਡੋ ਵਿੱਚ ਦੇ ruler ਹਨ, ਇੱਕ ਲੇਟਵੇਂ (horizontal ruler) ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੰਬਕਾਰੀ (vertical ruler) ਰੂਲਰ Horizontal ruler ਰਿਬਨ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਰਜਿਨ ਅਤੇ ਟੈਬ ਸਟਾਪਸ ਸੈਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । Vertical ruler ਵਰਡ ਵਿੰਡੋ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਨੇ (page) ਦੀ ਲੰਬਕਾਰੀ (vertical) ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਹੈਲਪ (Help- ਹੈਲਪ ਆਈਕਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋ MS Word ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਇਹ Word ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਧੀਆ ਟਿਊਟੋਰੀਅਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

7. ਡਾਕਊਮੈਂਟ (Document Area)- ਇਹ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿਥੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਟਾਈਪ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਝਪਕਦੀ ਲਾਈਨ (Blinking line) ਨੂੰ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ (insertion point) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।

8. ਸਟੇਟਸ ਬਾਰ (Status Bar)-ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ (insertion point) ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ, ਇਸ ਬਾਰ ਵਿਚ ਪੰਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ।

9. ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਲਾਂਚਰ (Dialog Box Launcher)-ਇਹ ਰਿਬਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮੂਹਾਂ (groups) ਦੇ ਹੇਠਲੇ-ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟ ਤੀਰ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਜਾਂ ਟਾਸਕ ਪੇਨ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮੂਹ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਵਿਕਲਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

10. ਵਿਊ ਬਟਨ (View buttons)-ਵਿੰਡੋ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ 5 ਬਟਨਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਝਲਕ ਵਿੱਚ ਵੇਖਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

• ਪ੍ਰਿੰਟ ਲੇਅ-ਆਊਟ-ਪ੍ਰਿੰਟ ਲੇਅ-ਆਊਟ ਵਿਊ, ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਟ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ |
• ਫੁੱਲ ਸਕਰੀਨ ਲੇਅ-ਆਊਟ-ਇਹ ਲੇਅ-ਆਊਟ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਣਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਵੈੱਬ ਲੇਅ-ਆਊਟ-ਵੈੱਬ-ਲੇਅ ਆਊਟ ਵਿਊ ਸਾਡੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਾਊਜ਼ਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਆਊਟ-ਲਾਈਨ ਵਿਊ-ਆਊਟ-ਲਾਈਨ ਵਿਊ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਆਊਟ-ਲਾਈਨ ਫ਼ਾਰਮ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਡਰਾਫਟ ਵਿਊ-ਡਰਾਫ਼ਟ ਵਿਊ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਊ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਡਰਾਫ਼ ਵਿਊ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਐਡਿਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ (Creating a New document) ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਪਗ (Steps) ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:

1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਆਫ਼ਿਸ ਬਟਨ ਜਾਂ File ਮੀਨੂੰ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਹੁਣ ਚਿੱਤਰ 3.6 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ Pull down ਮੀਨੂੰ ਖੁਲ੍ਹੇਗਾ । ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚੋਂ New ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਹੁਣ ਚਿੱਤਰ 3.7 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ New Dialog Box ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਬਾਕਸ ਵਿਚੋਂ Blank Document ਆਪਸ਼ਨ ‘ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ Create ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰੋ (Saving a Document) –
ਨਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਦੇ ਪਗ (Step) ਇੰਝ ਹਨ

1. ਆਫਿਸ ਬਟਨ ਜਾਂ file ਮੀਨੂੰ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਚਿਤਰ 3.6 ਅਨੁਸਾਰ ਕਿ Pull down ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚੋਂ Save ਵਿਕਲਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਹੁਣ ਚਿੱਤਰ 3.9 ਅਨੁਸਾਰ Save Dialog Box ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਹੇਠਾਂ File name ਬਾਕਸ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
   ਜਾਂ
   ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl + S ਕੀਅਜ਼ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

4. ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦਿੱਤੀ organize list ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਜਗਾਂ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਿਥੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੇਵ (Save) ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ Local Disc (C:) Drive ਵਿਚ ਸੇਵ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਾਂਗੀ । ਹੁਣ Save ਬਟਨ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਤੁਹਾਡਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੁਣ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ ।

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ

1. ਵਰਡ-ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਸਾਫਟਵੇਅਰਾਂ ਵਿਚ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਗਲਤੀਆਂ ਲੱਭੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਠੀਕ ਵੀ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।
2. ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿੰਡੋ ਆਧਾਰਿਤ ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹਨ- ਵਰਡ ਪਰਫੈਕਟ , ਨੋਟਪੈਡ ਅਤੇ ਐੱਮ ਐੱਸ ਵਰਡ ।
3. ਹਰੇਕ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਲਾਂਚਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਰੂਲਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਏਰੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਇਸ ਟੈਕਸਟ ਏਰੀਆ ਵਿੱਚ ਟਾਈਪ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
5. ਪ੍ਰਿੰਟ ਲੇਅ-ਆਊਟ, ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਟ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।
6. ਡਰਾਫਟ ਵਿਊ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਊ ਹੈ ਅਸੀਂ ਡਰਾਫਟ ਵਿਊ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਐਡਿਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Computer Book Solutions Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Computer Chapter 6 ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4)

Computer Guide for Class 7 PSEB ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

I. ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਲਈ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ……….. ਕੀਅ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) ਕੰਟਰੋਲ (Ctrl).
(ਅ) ਸ਼ਿਫ਼ਟ (Shift)
(ੲ) ਟੈਬ (Tab)
(ਸ) ਹੋਮ (Home) ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਟੈਬ (Tab),

II. ਟੇਬਲ ਬਟਨ …….. ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਹੋਮ (Home)
(ਅ) ਲੇਅ ਆਊਟ (Layout)
(ੲ) ਇਨਸਰਟ (Insert)
(ਸ) ਵਿਊ (View) ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਇਨਸਰਟ (Insert),

III. ਅਸੀਂ ਕਾਲਮ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਟੇਬਲ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ………….. ਬਟਨ ਤੋਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(ੳ) ਸਿਲੈਕਟ (Select)
(ਅ) ਵਿਊ ਗਰਿੱਡ ਲਾਈਨਜ਼ (View Gridlines)
(ੲ) ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ (Properties)
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ (Properties),

IV. ਇਕ ……….. ਕਾਲਮਜ਼ ਅਤੇ ਰੋਅਜ਼ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਡਾਕੂਮੈਂਟ (Document)
(ਅ) ਟੇਬਲ (Table)
(ੲ) ਵਿਊ (View)
(ਸ) ਡਾਟਾ (Data) ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਟੇਬਲ (Table),

V. ਇਕ ………… ਕਾਲਮ ਅਤੇ ਰੋਅ ਦੇ ਕਾਟ ਖੇਤਰ (ਇੰਟਰਸੈਕਸ਼ਨ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਸੈੱਲ (Cell)
(ਅ) ਟੇਬਲ (Table)
(ੲ) ਵਿਊ (View)
(ਸ) ਡਾਟਾ (Data) ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਸੈੱਲ (Cell)।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ I.
ਕਿਸ ਕੀਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਰਸਰ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਅਗਲੇ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
Tab ਕੀਅ ਜਾਂ ਰਾਈਟ ਐਰੋ ਕੀਅਜ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ‘ਤੇ ਕਰਸਰ ਅਗਲੇ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ II.
ਰੋਅ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੇ ਕਾਟ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੇ ਕਾਟ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੈੱਲ (Cell) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ III.
ਸਪਲਿਟ ਸੈੱਲ ਆਪਸ਼ਨ Layout ਟੈਬ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਪਲਿਟ ਸੈੱਲ ਆਪਸ਼ਨ ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੇ ਮਰਜ (Merge) ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ IV.
ਕਿਸ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
Merge ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ I.
ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਬਲ ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਮੁਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ (Rows) ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ (Columns) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਜਾਂ ਅੰਕੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ।
ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਕਤਾਰ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੈੱਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸਿਖਾਂਗੇ ਕਿ ਇਕ ਟੇਬਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜਨਾ ਹੈ, ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਫਾਰਮੈਟ ਕਰਨਾ ਹੈ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ II.
ਵਰਡ ਡਾਕੂਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ : ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮ ਹਨ –

• ਆਪਣੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
• ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਹੁਣ ਇੱਕ ਗਰਿੱਡ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
• ਇਸ ਡ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
• ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਸਾਰਣੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ : ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ-

1. ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Insert Table ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਹੁਣ ਇਨਸਰਟ ਟੇਬਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।
4. ਇਸ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਟਨ Ok ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ : ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ

1. ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਇੱਕ ਡਰਾਪਡਾਊਨ-ਮੀਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉੱਪਰ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Draw Table ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਮਾਊਸ ਪੁਆਇੰਟਰ ਇੱਕ ਪੈਨਸਿਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ ।
4. ਪੇਜ ‘ਤੇ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਕ ਚਤੁਰਭੁਜ ਖਿੱਚੋ ।
5. ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਲਮ ਅਤੇ ਕਤਾਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੰਬਕਾਰੀ ਅਤੇ ਖਿਤਿਜੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਬਣਾਓ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ II.
ਸਪਲਿਟ ਸੈੱਲ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਬੰਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਕਈ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਸਮਝਾਂਗੇ ਕਿ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਕਈ ਛੋਟੇ ਉੱਪ-ਸੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇ।ਆਪਣੇ ਮਾਊਸ ਪੁਆਇੰਟਰ ਨੂੰ ਸੈੱਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਿਆਓ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
ਹੁਣ ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਪਲਿਟ ਸੈੱਲਜ਼ (Split Celis) ਬਟਨ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਇਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇਗਾ ।

• ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚੁਣੋ ।
• Ok ਬਟਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ IV.
ਮਰਜਡ ਸੈੱਲ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਬੰਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸੈੱਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਟੇਬਲ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਕਸਰ ਉਪਰਲੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਕਾਲਮ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ । ਤੁਸੀਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰੋ-ਵਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ-ਵਾਰ ਮਿਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਤੁਸੀਂ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਤਿਰਛਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਸਕਦੇ । ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੇ ਕਦਮ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮਿਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।
ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ’ਤੇ Merge ਸਮੂਹ ਤੋਂ Merge Cells ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਇਹ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ V.
ਟੇਬਲ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਕਿਵੇਂ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਪਾਉਣ ਦੇ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ :

1. ਉਸ ਸੈੱਲ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
2. ਹੁਣ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
3. ਅਗਲੇ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ Tab ਬਟਨ ਦਬਾਓ ਜਾਂ Right arrow ਬਟਨ ਦਬਾਓ ।
   ਜਾਂ
4. ਤੁਸੀਂ ਕਾਪੀ ਪੇਸਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਟੈਕਸਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟਸ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨਸਰਟ ਕਰੋਗੇ ? ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਬਲ ਐੱਮ.ਐੱਸ. ਵਰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਮੁਖੀ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ (Rows) ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ (Columns) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਜਾਂ ਅੰਕੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ
ਹੋ ।

ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਕਤਾਰ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੈਂਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਟੇਬਲ ਬਟਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮ ਹਨ-

1. ਆਪਣੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਟੇਬਲ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
2. ਇਨਸਰਟ ਟੈਬ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. ਹੁਣ ਇੱਕ ਗਰਿੱਡ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਡ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਅਜ਼ ਅਤੇ ਕਾਲਮ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
5. ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਸਾਰਣੀ ਸਕੀਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ II.
Layout ਟੈਬ ਦੇ Properties ਬਟਨਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਬਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ (Table Properties)- ਟੇਬਲ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਅਤੇ ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਘਟਾ-ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਪਲਿਟ ਜਾਂ ਮਰਜ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਬਦਲਣਾ (Changing Alignment of Table) ਟੇਬਲ ਦੀ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ

• ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• Layout ਟੈਬ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• Table ਗਰੁੱਪ ’ਤੇ Properties ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿਚ Table ਟੈਬ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।

Table Properties ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਲਾਈਨਮੈਂਟ ਚੁਣੋ

OK ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲਣਾ (Changing Size of Row, Column or Cell) –

1. ਉਸ ਸੈੱਲ, ਰੋਅ, ਕਾਲਮ ਵਿਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ।
2. Layout ਟੈਬ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
3. Table ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ Properties ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । (ਇਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਆਵੇਗਾ)
4. ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ Row, Columns ਜਾਂ ਸੈੱਲ ਟੈਬ ਚੁਣੋ ।
5. ਰੋਅ ਵਾਸਤੇ Height, ਕਾਲਮ ਵਾਸਤੇ Width ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਮੁੱਲ ਭਰੋ ।
6. OK ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

PSEB 8th Class Computer Guide ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੈਟਿੰਗ (ਭਾਗ-4) Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਵਰਡ ਵਿਚ ………….. ………… ਅਤੇ ………… ਬਟਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਟੇਬਲ ਡਰਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) Home, Insert, Design ਟੇਬਲ
(ਅ) ਟੇਬਲ, ਇਨਸਰਟ, ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ
(ੲ) ਦੋਵੇਂ ਵਿਕਲਪ ਸਹੀ ਹਨ
(ਸ) ਦੋਵੇਂ ਵਿਕਲਪ ਗਲਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਟੇਬਲ, ਇਨਸਰਟ, ਡਰਾਅ ਟੇਬਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
……………………. ਨੂੰ ਕਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਸੈੱਲ
(ਅ) ਟੇਬਲ
(ੲ) ਡਾਕੂਮੈਂਟਸ
(ਸ) ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਟੇਬਲ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟੇਬਲ ਕਮਾਂਡ …………….. ਟੈਬ ’ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Home
(ਅ) Design
(ੲ) Review
(ਸ) Insert.
ਉੱਤਰ-
(ਸ) Insert.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
……………. ਆਪਸ਼ਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਟੇਬਲ ਡਰਾਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
(ਉ) Insert table
(ਅ) Add table
(ੲ) Draw table
(ਸ) Quick table.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) Draw table

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
……………. arrow ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ‘ਤੇ ਕਰਸਰ ਅਗਲੇ ਸੈੱਲ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) Left arrow
(ਅ) Right arrow
(ੲ) Down arrow
(ਸ) Up arrow.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) Right arrow

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ………….. ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Insert table
(ਅ) Convert table to text
(ੲ) Draw table
(ਸ) Convert text to table.
ਉੱਤਰ-
(ਸ) Convert text to table.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
Split ਟੇਬਲ ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Merge
(ਅ) Clipboard
(ੲ) Style
(ਸ) Design.
ਉੱਤਰ-
(ਸ) Design.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
…………………. ਆਪਸ਼ਨ ਮੌਜੂਦਾ ਸੈੱਲ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਸੈੱਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Autofill
(ਅ) Insert right
(ੲ) Insert left
(A) Merge cell.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) Insert right

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
……………………… ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Merge Table
(ਅ) Split Table
(ੲ) Remove
(ਸ) Delete Table.
ਉੱਤਰ-
(ਸ) Delete Table.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
Insertion point ਦੇ ਉੱਪਰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਰੋਅ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਸਤੇ …………. ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) Insert row
(ਅ) Insert below
(ੲ) Insert above
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) Insert above

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਪੁਆੜ ਹਨ ? ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੇਬਲ ਨੂੰ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ (Convert Table into Text)-

• ਟੇਬਲ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੋ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
• ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ’ਤੇ Data ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ Convert ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

Convert Table ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ Separate Text With ਦੇ ਹੋਠਾਂ ਵੱਖਰੇ ਅੱਖਰ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਾਲਮ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ । ਕਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ਼ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

OK ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਟੈਬਜ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਟੇਬਲ ਵਿਚ ਮਾਡੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਲੇਆਊਟ ਟੈਬਜ਼ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਟੇਬਲ ਵਿਚ Modifications ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲੇਆਊਟ ਟੈਬ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰੋਅ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੇ Steps ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਕਤਾਰ (Row) ਜੋੜਨ ਦਾ ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ –

ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਟੇਬਲ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਕਤਾਰ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ।
ਲੇਆਊਟ (layout) ਟੈਬ ਦੇ Rows & Columns ਸਮੂਹ ਤੋਂ Insert Above/Insert Below ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਤਾਰ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਉੱਪਰ/ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੱਜੇ ਕਲਿੱਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨ ਦੇ Steps ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ।
• ਮਾਊਸ ’ਤੇ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ । ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ |

• ਇਸ ਮੀਨੂੰ ਤੋਂ Insert ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਜੇ ਤੁਸੀਂ Insertion Point ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Column to the left ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੰਮਿਲਨ ਬਿੰਦੁ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਜੋੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ Insert Column to the right ਵਿਕਲਪ ’ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਹੁਣ ਕਰਸਰ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਦੇ Steps ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ –
ਇਕ ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਕਦਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ –

1. ਕਤਾਰ ਜਾਂ ਕਾਲਮ ਚੁਣੋ ।
2. ਆਪਣੇ ਮਾਉਸ ’ਤੇ ਸੱਜਾ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਇੱਕ ਮੀਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ।
3. ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲਜ਼ ਆਪਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
4. ਹੁਣ ਇੱਕ ਡਿਲੀਟ ਸੈੱਲ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਵੇਗਾ ।

5. Delete entire row ਜਾਂ Delete entire column ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
6. ਉੱਚਿਤ ਕਤਾਰ/ਕਾਲਮ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 13 Probability Ex 13.5 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 13 Probability Ex 13.5

Question 1.
A die is thrown 6 times. If ‘getting an odd number’ is a success, what is the probability of
(i) 5 successes?
(ii) at least 5 successes?
(iii) at most 5 successes?
Solution.
The repeated tosses of a die are Bernoulli trials.
Let X denote the number of successes of getting odd numbers in an experiment of 6 trials.
Probability of getting an odd number in a single throw of a die is,
P = \(\frac{3}{6}=\frac{1}{2}\)

q = 1 – p = \(\frac{1}{2}\)
X has a binomial distribution.

Question 2.
A pair of dice is thrown 4 times. If getting a doublet is considered a success, find the probability of two successes.
Solution.
The repeated tosses of a pair of dice are Bernoulli trails.
Let X denote the number of times of getting doublets in an experiment of throwing two dice simultaneously four times.
Probability of getting doublets in a single throw of the pair of dice is
p = \(\frac{6}{36}=\frac{1}{6}\)

q = 1 – \(\frac{1}{6}\)
= \(\frac{5}{6}\)
Clearly, X has the binomial distribution with, n = 4, p = \(\frac{1}{6}\) and q = \(\frac{5}{6}\)

Question 3.
There are 5% defective items in a large bulk of items. What is the probability that a sample of 10 items will include not more than one defective item?
Solution.
Let X denote the number of defective items in a sample of 10 items drawn successively.
Since the drawing is done with replacement the trials are Bernoulli trials.

Question 4.
Five cards are drawn successively with replacement from a well-shuffled deck of 52 cards. What is the probability that
(i) all the five cards are spades?
(ii) only 3 cards are spades?
(iii) none is a spade?
Solution.
Let X represent the number of spade cards among the five cards drawn.
Since the drawing of card is with replacement the trials are Bernoulli trials.
In a well shuffled deck of 52 cards, there are 13 spade cards.

Question 5.
The probability that a bulb produced by a factory will fuse after 150 days of use is 0.05. Find the probability that out of 5 such bulbs
(i) none
(ii) not more than one
(iii) more than one
(iv) at least one will fuse after 150 days of use.
Solution.
Probability that a bulb gets fuse after 150 days of its use = 0.05
Probability that the bulb will not fuse after 150 days of its use
=1 – 0.05
= 0.95
(i) Probability that no bulb will fuse after 150 days of its use
= P(none) = (0.95)
(ii) P (not more than one)
= P(0) + P(1)
= (0.95)⁵ + \({ }^{5} C_{1}\) × (0.95)⁴ × (0.05)
= (0.95)⁴ [0.95 + 5 × 0.05]
= (0.95)⁴ (0.95 + 0.25)
=(0.95) × 1.2

(iii) P(more than one) = P(2) + P(3) + P(4) + P(5)
= [P(0) + P(1) + P(2) + P(3) + P(4) + P(5)] – [P(0) + P(1)]
= 1 – [P(0) + P(1)]
= 1 – (0.95) × 1..2 [see part (ii)]
(iv) A(at least one) = P(1) + P(2) + P(3) + P(4) + P(5)
= 1 – P(0)
= 1 – (0.95)⁵ [From part (i)].

Question 6.
A bag consists of 10 balls each marked with one of the digits 0 to 9. If four balls are drawn successively with replacement from the bag, what is the probability that none is marked with the digit 0.
Solution.
Let X denote the number of balls marked with the digit 0 among the 4 balls drawn.
Since the balls are drawn with replacement, the trials are Bernoulli trials. X has a binomial distribution with n = 4 and p = \(\frac{1}{10}\)
∴ q = 1 – p
= 1 – \(\frac{1}{10}\) = \(\frac{9}{10}\)

Question 7.
In an examination, 20 questions of true-false type are asked Suppose a student tosses a fair coin to determine his answer to each question. If the coin falls heads he answers, ‘ture’. If it falls tails he answers ‘false’. Find the probability that he answers at least 12 questions correctly.
Solution.
Let X represent the number of correctly answered questions out of 20 questions.
The repeated tosses of a coin are Bernoulli trails.
Since “head” on a coin represents the true answer and “tail” represents the false answer, the correctly answered questions are Bernoulli trials.

Question 8.
Suppose X has a binomial distribution B (6, \(\frac{1}{2}\)). Show that X = 3 is the most likely outcome.
[Hint : P(X = 3) is the P(X_i), X_i = 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6]
Solution.
X is the random variable whose binomial distribution is B
Therefore, n = 6 and p = \(\frac{1}{2}\)
∴ q = 1 – p
= 1 – \(\frac{1}{2}\)
= \(\frac{1}{2}\)

The value of \({ }^{6} C_{3}\)is maximum.
Therefore, for x = 3, P(X = x) is maximum.
Thus, X = 3 is the most likely outcome.

Question 9.
On a multiple choice examination with three possible answers for each of the five questions, what is the probability that a candidate would get four or more correct answers just by guessing?
Solution.
The repeated guessing of correct answer from multiple choice questions are Bernoulli trials.
Let X represent the number of correct answers by guessing the the set of 5 multiple choice questions.
Probability of getting a correct answer is, p = \(\frac{1}{3}\)
∴ q = 1 – p
= 1 – \(\frac{1}{3}\)
= \(\frac{2}{3}\)
Clearly, X has a binomial distribution with n = 5 and p = \(\frac{1}{3}\)

= \(5 \cdot \frac{2}{3} \cdot \frac{1}{81}+1 \cdot \frac{1}{243}\)

= \(\frac{10}{243}+\frac{1}{243}=\frac{11}{243}\)

Question 10.
A person buys a lottery ticket in 50 lotteries, in each of which his chance of winning a prize is \(\frac{1}{100}\). What is the probability that he will in a prize
(a) at least once
(b) exactly once
(c) at least twice?
Solution.
Let X represent the number of wining prizes in 50 lotteries.
The trials are Bernoulli trials.
Clearly, X has a binomial distribution with n = 50 and p = \(\frac{1}{100}\).

Question 11.
Find the probability of getting 5 exactly twice in 7 throws of a die.
Solution.
The repeated tossing of a die are Bernoulli trials Let X, represent the number of times of getting 5 in 7 throws of the die.
Probability of getting 5 in a single throw of the die, p = \(\frac{1}{6}\)
q = 1 – p
= 1 – \(\frac{1}{6}\) = \(\frac{5}{6}\)
Clearly, X has the probability distribution with n = 7 and p = \(\frac{1}{6}\)
∴ p(X = x) = \({ }^{n} C_{x} q^{n-x} p^{x}\)

= \({ }^{7} C_{x}\left(\frac{5}{6}\right)^{7-x} \cdot\left(\frac{1}{6}\right)^{x}\)
p(getting 5 exactly twice) = P(X = 2)
= \({ }^{7} C_{2}\left(\frac{5}{6}\right)^{5} \cdot\left(\frac{1}{6}\right)^{2}\)

= \(21 \cdot\left(\frac{5}{6}\right)^{5} \cdot \frac{1}{36}=\left(\frac{7}{12}\right)\left(\frac{5}{6}\right)^{5}\).

Question 12.
Find the probability of throwing at most 2 sixes in 6 throws of a single die.
Solution.
When a die is thrown, probability of getting a six = \(\frac{1}{6}\)
Probability of not getting a six = 1 – \(\frac{1}{6}\) = \(\frac{5}{6}\)
Probability of getting atmost 2 sixes in 6 throws of a single die.
= P(0) + P(1) + P(2)

Question 13.
It is known that 10% of a certain articles manufactured are defective. What is the probability that in a random sample of 12 such articles, 9 are defective?
Solution.
The repeated selections of artides in a random sample space are Bernoulli trails.
Let X denote the number of times of selecting defective articles in a random sample space of 12 articles.
Clearly, X has a binomial distribution with n = 12 and p = 10%

Question 14.
In a box containing 100 bulbs, 10 are defective. The probability that out of a sample of 5 bulbs, none is defective is
(A) 10^-1

() \(\left(\frac{1}{2}\right)^{5}\)

(C) \(\left(\frac{9}{10}\right)^{5}\)

(D) \(\frac{9}{10}\)
Solution.
The repeated selections of defective bulbs from a box are Bernoulli trials. Let X denote the number of defective bulbs out of a sample of 5 bulbs.

Probability of getting a defective bulb, p = \(\frac{10}{100}=\frac{1}{10}\)
q = 1 – p
= 1 – \(\frac{1}{10}\)
= \(\frac{9}{10}\)
Clearly, X has a binomial distribution with n = 5 and p = \(\frac{1}{10}\)

Hence, the correct answer is (C).

Question 15.
The probability that a student is not a swimmer is \(\frac{1}{5}\). Then the probability that out of five students, four are swimmers is
(A) \({ }^{5} C_{4}\left(\frac{4}{5}\right)^{4} \frac{1}{5}\)

(B) \(\left(\frac{4}{5}\right)^{4} \frac{1}{5}\)

(C) \({ }^{5} C_{1} \frac{1}{5}\left(\frac{4}{5}\right)^{4}\)

(D) None of these
Solution.
The repeated selection of students who are swimmers are Bernoulli trials.
Let X denote the number of students, out of 5 students, who are swimmers.
Probability of students who are not swimmers, q = \(\frac{1}{5}\)
p = 1 – q
= 1 – \(\frac{1}{5}\)
= \(\frac{4}{5}\)
Clearly, X has a binomial distribution with n = 5 and p = \(\frac{4}{5}\)
P(X = x) = \({ }^{n} C_{x} q^{n-x} p^{x}\)

= \({ }^{5} C_{x} \cdot\left(\frac{1}{5}\right)^{5-x} \cdot\left(\frac{4}{5}\right)^{x}\)
P (four students are swimmers) = P(X = 4)
= \({ }^{5} C_{4}\left(\frac{1}{5}\right) \cdot\left(\frac{4}{5}\right)^{4}\)
Hence, the correct answer is (A).