Bhagya – Page 76 – PSEB Solutions

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 25 Importance and Principles of Secularism

October 8, 2024October 7, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 25 Importance and Principles of Secularism will help you in revision during exams.

Importance and Principles of Secularism PSEB 8th Class SST Notes

→ Social Ideals or Goals: Every country has some of its definite goals which are determined for the unity, progress, and prosperity of the country. These are known as National Goals.

→ India also has its own national goals.

→ Constitutional Ideals: Secularism, Justice, Liberty, Equality, Fraternity, National Unity, and Integrity are the main ideas of our Constitution.

→ Secular State: Our country is a secular country.

→ People of all religions are free to adopt any religion and propagate their religion.

→ Economic Equality: The meaning of economic equality is the minimum difference between the rich and poor of the state.

→ National Unity and Integrity: India is a vast country because of which it is the land of many languages, cultures, and religions.

→ All are free to develop their own culture.

→ But people, in many areas, start to give importance to their own language or region instead of national interests.

→ It leads to an attack on the basic unity of the country.

→ So our aim is to maintain national integration.

धर्म-निरपेक्षता का महत्त्व तथा आदर्श के लिये कानून PSEB 8th Class SST Notes

→ राष्ट्रीय लक्ष्य अथवा आदर्श – प्रत्येक राष्ट्र के कुछ निश्चित लक्ष्य होते हैं जो राष्ट्र की एकता, उन्नति तथा समृद्धि के लिए निश्चित किये जाते हैं। इन्हें राष्ट्रीय लक्ष्य कहते हैं। भारत के भी अपने राष्ट्रीय लक्ष्य हैं।

→ संविधान के आदर्श – धर्म-निरपेक्षता, न्याय, स्वतन्त्रता, समानता, भ्रातृत्व तथा राष्ट्रीय एकता एवं अखण्डता हमारे संविधान के मुख्य आदर्श हैं।

→ धर्म-निरपेक्ष राज्य – हमारा देश एक धर्म-निरपेक्ष राज्य है। यहां सभी धर्मों के लोगों को अपने धर्म का पालन करने और अपने ढंग से उपासना करने की स्वतन्त्रता है।

आर्थिक समानता – आर्थिक समानता का अर्थ है कि राज्य में अमीर-गरीब का अन्तर कम-से-कम हो।

→ राष्ट्रीय एकता एवं अखण्डता – भारत एक विशाल देश होने के कारण अनेक भाषाओं, संस्कृतियों तथा धर्मों की भूमि है। सभी को अपनी-अपनी संस्कृति विकसित करने की छूट है।

→ परन्तु कई क्षेत्रों के लोग अपनी भाषा या क्षेत्र के हितों को राष्ट्रीय हितों से अधिक महत्त्व देने लगते हैं। इससे देश की मूलभूत एकता पर प्रहार होता है।

→ अतः राष्ट्रीय एकीकरण को बनाए रखना हमारा लक्ष्य है।

ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ PSEB 8th Class SST Notes

→ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਚੇ ਜਾਂ ਆਦਰਸ਼-ਹਰੇਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਿਸਚਿਤ ਟੀਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ, ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਚੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਚੇ ਹਨ ।

→ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਦਰਸ਼-ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ, ਨਿਆਂ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ, ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਦਰਸ਼ ਹਨ ।

→ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜ-ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਇਕ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸਾਰਿਆਂ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਹੈ ।

→ ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਨਤਾ-ਆਰਥਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਵਿਚ ਅਮੀਰ-ਗਰੀਬ ਦਾ ਅੰਤਰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ।

→ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ-ਭਾਰਤ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਨੇਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਹੈ । ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਛੂਟ ਹੈ ।

→ ਪਰ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣ ਲਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਧਾਰਿਕ ਏਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਇਸ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕੀਕਰਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ।

PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 1 Earth – As a Member of Solar System

October 8, 2024October 7, 2024 by Bhagya

This PSEB 6th Class Social Science Notes Chapter 1 Earth – As a Member of Solar System will help you in revision during exams.

Earth – As a Member of Solar System PSEB 6th Class SST Notes

→ Universe: The Universe is a vast and infinite space having millions of galaxies and heavenly bodies.

→ Galaxy Or Milky Way: A Galaxy is a group of millions of shining stars scattered in space. It is also known as Milky Way or Akash Ganga.

→ Star: A star is a celestial body having its own heat and light.

→ Planet: A planet is a heavenly body that revolves around the sun and receives heat and light from it.

→ Satellite: A satellite is a small spherical body that revolves around a particular planet.

→ Light Year: A light-year is a distance, which a ray of light would cover in a year’s time.

→ Solar System: The sun, planets, and other heavenly bodies combine together to form the solar system.

→ Sun-spots: The black spots on the bright face of the sun are called sun-spots.

→ Orbit: Orbit is the fixed path along which the planets revolve around the sun.

→ Comets: Comets are heavenly bodies with a head and a tail.

→ Saptarishi: A constellation of seven stars and a part of the Big Bear.

→ Asteroids: Tiny bodies found between the orbit of Mars and Jupiter.

→ Neil Armstrong: The first man to set foot on the moon.

→ Moon: Natural Satellite of the earth.

→ Celestial Bodies or Heavenly Bodies: All the objects like the sun, moon, and bright objects seen during the night in the sky are called celestial bodies.

→ Constellation: A group of stars forming a particular pattern or design is called a constellation.

→ Geoid: Geoid means Earth-like shape.

→ Man-made satellites: Satellites carried by rockets and placed in the orbit of the earth

→ Meteoroids: Small pieces of rocks which revolve around the sun.

→ Full Moon: The night of Poornima when the moon shines in the form of a ball.

→ New Moon: The night of Amavasya when the moon is not seen from the earth.

→ On 23rd August, the International Astronomical Conference decided that Pluto should not be considered as a planet as it does not fulfill the essentials of a planet.

→ The distance between the earth and the sun is 150 million kms.

→ Mercury, Venus, Earth, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, and Neptune are the 8 planets.

→ The earth has a circumference of 40,000 km.

→ The earth has an equatorial diameter of 12,756 km.

→ The distance between earth and the moon is 3,76,275 km.

→ The sun is the nearest star to us.

→ The earth is the only planet having water and life.

→ The earth is a unique planet in the Solar System.

→ A light-year is a unit to measure the distance between the bodies of the universe.

→ Neil Armstrong and Edwin Aldrin were the first cosmonauts to land on the moon on 21st July 1969.

→ The universe is huge and it includes the sun, satellites, planets, stars, etc.

→ The power of attraction of the sun, and planets are called gravity.

→ Diameter = 12,756 km & 12,712 km.

→ Circumference = 40,000 km.

→ Space: Space means sky.

→ Kalpana Chawla: Astronaut of Indian Origin.

→ Saptrishi: A constellation in Great Bear.

→ Speed of light: 3 Lakh km per second.

→ Milky way: Akash Ganga in India.

→ Apollo Project: To know more about Moon.

→ Tailed Star: A comet.

→ Gravity: Power of attraction of the Sun.

पृथ्वी : सूर्य परिवार का अंग PSEB 6th Class SST Notes

→ ब्रह्माण्ड – ब्रह्माण्ड बहुत ही विशाल है। सभी तारे, ग्रह, उपग्रह, ब्रह्माण्ड का भाग हैं। इसमें अनेक धूलकण तथा गैसें भी शामिल हैं।

→ खगोल – खगोल शब्द से अभिप्राय आकाश अथवा अंतरिक्ष से हैं।

→ खगोलीय पिण्ड – आकाश में उपस्थित सूर्य (तारे), ग्रह, उपग्रह तथा अन्य सभी पिण्ड खगोलीय पिण्ड कहलाते हैं।

→ प्रकाश साल – प्रकाश एक साल में जितनी दूरी तय करता है, उसे प्रकाश साल कहते हैं।

→ तारा – वह खगोलीय पिण्ड जिसका अपना ताप और प्रकाश होता है, तारा कहलाता है। हमारा सूर्य भी एक तारा है।

→ ग्रह – ग्रह वह खगोलीय पिण्ड है जो सूर्य की परिक्रमा करता है और उससे ताप तथा प्रकाश प्राप्त करता है।

→ उपग्रह – उपग्रह वह खगोलीय पिण्ड है जो अपने ग्रह की परिक्रमा करता है।

→ सौरमण्डल (सूर्य) – सूर्य और उसके ग्रह मिलकर सौरमण्डल या सौर (सूर्य) परिवार बनाते हैं। इसमें ग्रहों के अतिरिक्त कुछ अन्य सदस्य भी हैं।

→ सूर्य – सूर्य सौर परिवार के केन्द्र में स्थित है। यह सौर परिवार का सबसे बड़ा सदस्य है।

→ क्षुद्रग्रह अथवा छोटे ग्रह – मंगल और बृहस्पति ग्रहों की कक्षाओं के बीच में छोटे-छोटे पिण्डों के अनेक झण्ड हैं। ये सभी सूर्य की परिक्रमा कर रहे हैं। इन्हें क्षुद्रग्रह कहते हैं।

→ धुरा – यह धरती के मध्य से गुजरने वाली एक काल्पनिक रेखा है जो एक ध्रुव से दूसरे ध्रुव की ओर जाती है।

→ पृथ्वी – पृथ्वी हमारा ग्रह है। सूर्य से दूरी के अनुसार ग्रहों में इसका तीसरा स्थान है। आकार की दृष्टि से ग्रहों में पृथ्वी का स्थान पांचवां है।

→ चन्द्रमा – चन्द्रमा हमारी पृथ्वी का एक मात्र उपग्रह है।

→ भूमध्य रेखा – यह रेखा पृथ्वी के मध्य से गुज़रती है तथा पृथ्वी के पूर्वी किनारे को पश्चिमी किनारे से मिलाती है।

ਪ੍ਰਿਥਵੀ : ਸੂਰਜ-ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਅੰਗ PSEB 6th Class SST Notes

→ ਹਿਮੰਡ-ਹਿਮੰਡ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਤਾਰੇ, ਗ੍ਰਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਭਾਗ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਧੁਲਕਣ ਅਤੇ ਗੈਸਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

→ ਖਗੋਲ-ਖਗੋਲ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਆਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਪੁਲਾੜ ਤੋਂ ਹੈ ।

→ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ-ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਉਪ-ਸਥਿਤ ਸੁਰਜ, (ਤਾਰੇ) ਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਖਗੋਲੀ ਪਿੰਡ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦਾ । ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਤਾਰਾ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ, ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਤਾਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਰਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਡਾ ਸੂਰਜ ਵੀ ਇਕ ਭਾਗ ਹੈ ।

→ ਗ੍ਰਹਿ-ਗ੍ਰਹਿ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਤਾਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

→ ਉਪਗ੍ਰਹਿ-ਉਪਹਿ ਉਹ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਸੌਰ ਮੰਡਲ (ਸੂਰਜ)-ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਹਿ ਮਿਲ ਕੇ ਸੌਰ ਮੰਡਲ ਜਾਂ ਸੌਰ (ਸੂਰਜ) ਪਰਿਵਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ ।

→ ਸੂਰਜ-ਸੂਰਜ ਸੌਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸੌਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ ।

→ ਛੋਟੇ ਹਿ-ਮੰਗਲ ਅਤੇ ਹਿਸਪਤੀ ਹਿਆਂ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪਿੰਡ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਹਿ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਧੁਰਾ-ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲੀ ਇਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਧਰੁਵ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਧਰੁਵ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਪ੍ਰਿਥਵੀ-ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਸਾਡਾ ਹਿ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਤੀਜਾ ਸਥਾਨ ਹੈ । ਆਕਾਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਥਾਨ ਹੈ ।

→ ਚੰਦਰਮਾ-ਚੰਦਰਮਾ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਇਕਮਾਤਰ ਉਪਹਿ ਹੈ ।

→ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ-ਇਹ ਰੇਖਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।

PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 1 Environment

October 8, 2024October 7, 2024 by Bhagya

This PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 1 Environment will help you in revision during exams.

Environment PSEB 7th Class SST Notes

→ Earth: The earth is called a blue planet – 71% is water and 29% is an island.

→ Environment: Environment means surroundings. Its components are the Physical, Biological, and Cultural environment.

→ Physical Environment: The prevailing natural conditions comprising the land, water, and air.

→ Biological Environment: It consists of all life forms – animals including humans, plants, and other organisms.

→ Earth’s Spheres: The above four components form spheres called the lithosphere, hydrosphere, atmosphere, and biosphere.

→ Lithosphere: The outermost layer of the crust is called the lithosphere (Rock-sphere).

→ The rocky layer under continents is called Sial and under oceans is called Sima.

→ Hydrosphere: Rivers, lakes, seas, and oceans comprise this sphere and provide support to all life forms.

→ Atmosphere: The thin layer of air around earth.

→ Biosphere: Biosphere is a narrow zone of contact between land, water, and air. It is a life-giving sphere.

→ Biotic environment: The world of living things.

→ Abiotic environment: The world of non-living things.

→ Components of the environment: Land, Water, Air.

→ Crust: Hardtop layer of the earth.

→ Landforms: Mountains, Plateaus, Plains.

→ Ecosystem: A community of plants and animals within a particular physical environment.

→ Human Environment: Human life is closely related to the environment of the earth.

पर्यावरण PSEB 7th Class SST Notes

→ पृथ्वी – पृथ्वी जल और थल से मिल कर बनी है। इसका 71 प्रतिशत भाग जल है। जल की अधिकता के कारण इसे जल ग्रह भी कहते हैं।

→ पर्यावरण – पर्यावरण से अभिप्राय हमारे आस-पास (इर्द-गिर्द) से है। प्रत्येक स्थान का पर्यावरण एक जैसा नहीं होता।

→ पर्यावरण को प्रभावित करने वाले तत्त्व – पर्यावरण को प्रभावित करने वाले दो मुख्य तत्त्व स्थल तथा जलवायु हैं। परिवर्तन के कारकों द्वारा स्थल का रूप बदलता रहता है।

→ पर्यावरण का जन-जीवन पर प्रभाव – मनुष्य का रहन-सहन तथा व्यवसाय उसके पर्यावरण के अनुसार ही होते हैं।

→ आवास (Habitat) – मनुष्य की तरह पेड़-पौधे भी अपने पर्यावरण से जुड़े होते हैं और उस पर निर्भर करते हैं। इसे आवास कहते हैं।

→ जीव मण्डल – जीव मण्डल पृथ्वी के जीवों से मिलकर बना है। ये जीव उस क्षेत्र में पाए जाते हैं जहां स्थलमण्डल, जलमण्डल तथा वायुमण्डल आपस में मिलते हैं।

→ परिस्थिति (Ecology) – किसी स्थान के जीव मंडल तथा वहां के आस-पड़ोस को परिस्थिति कहते हैं।

→ स्थल-मण्डल – पृथ्वी के ऊपरी कठोर भाग को स्थल मण्डल कहते हैं।

→ भू-पर्पटी – स्थलमण्डल की ऊपरी परत को भू-पर्पटी कहते हैं।

→ जल-मण्डल – जल-मण्डल पृथ्वी की सतह पर महासागरों, झीलों, नदियों तथा कई अन्य जलाशयों के रूप में फैला हुआ है।

→ वायुमण्डल – पृथ्वी के चारों ओर वायु का एक विशाल आवरण है जिसे वायुमण्डल कहते हैं। वायुमण्डल पृथ्वी को न तो बहुत अधिक गर्म होने देता है और न ही बहुत अधिक ठंडा।

→ मनुष्य का पर्यावरण पर प्रभाव – मनुष्य अपनी आवश्यकताओं की पूर्ति के लिए प्राकृतिक संसाधनों का अधिक-से-अधिक प्रयोग करता है। इससे पर्यावरण में असन्तुलन पैदा होता है।

→ विश्व-एक गलोबल गांव – मनुष्य ने प्राकृतिक शक्तियों पर नियंत्रण करके विश्व को एक ‘ग्लोबल गांव’ जैसा बना दिया है।

ਵਾਤਾਵਰਨ PSEB 7th Class SST Notes

→ ਧਰਤੀ-ਧਰਤੀ ਜਲ ਅਤੇ ਥਲ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ 71% ਭਾਗ ਜਲ ਹੈ । ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਜਲ ਹਿ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ।

→ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਹੈ । ਹਰ ਇਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

→ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤ-ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੱਤ-ਥਲ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਹਨ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਥਲ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

→ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਜਨ-ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ- ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਕਿੱਤਾ’ਉਸਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

→ ਆਵਾਸ-ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇੜ-ਪੌਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਵਾਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜੀਵ ਮੰਡਲ-ਜੀਵ ਮੰਡਲ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਜੀਵ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ; ਜਿੱਥੇ ਥਲ ਮੰਡਲ, ਜਲ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਰਿਸਥਿਤੀ-ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਜੀਵ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨੂੰ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਥਲ ਮੰਡਲ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਕਠੋਰ ਭਾਗ ਨੂੰ ਥਲ ਮੰਡਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਭੂ-ਪੱਟੀ-ਥਲ ਮੰਡਲ ਦੀ ਉੱਪਰੀ ਪਰਤ ਨੂੰ ਭੁ-ਪੱਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਲ ਮੰਡਲ-ਜਲ ਮੰਡਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਮਹਾਂਸਾਗਰਾਂ, ਝੀਲਾਂ, ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜਲ-ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੇ | ਰੁਪ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

→ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ-ਧਰਤੀ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਵਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਾਯੂ ਮੰਡਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡਾ ।

→ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

→ ਵਿਸ਼ਵ-ਇਕ ਗਲੋਬਲ ਪਿੰਡ-ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਨ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਇਕ ‘ਗਲੋਬਲ ਪਿੰਡ’ ਵਰਗਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Solutions Chapter 3 ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 3 ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 3 ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤੇਲ-ਬੀਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ, ਅਲਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਐੱਚ. ਡੀ. 2967, ਡੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 17.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰਾਇਆ ਦੀ ਇੱਕ ਏਕੜ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਬੀਜ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1.5 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਛੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਉਂਕ ਅਤੇ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਰਨਾਲ ਬੰਟ, ਕਾਂਗਿਆਰੀ ।

ਪਸ਼ਨ 6.
ਕਣਕ ਦੇ ਦੋ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਲੀ ਡੰਡਾ, ਸੇਂਜੀ, ਮੈਣਾ, ਮੈਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਚਾਰਿਆਂ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਕਤੂਬਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੰਦਰਵਾੜਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੌਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਐੱਲ.-807, ਪੀ. ਐੱਲ.-426.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ (ਤੀਸ਼ਤ) ਤੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
40-43%.

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਮੁੱਖ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
50 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟਰੋਜਨ, 25 ਕਿਲੋ ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ 12 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ ਅਧਾਰਿਤ ਦੋ ਫ਼ਸਲ ਚੱਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝੋਨਾ-ਕਣਕ, ਕਪਾਹ-ਕਣਕ , ਕਣਕ ਆਧਾਰਿਤ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟੋਟਲ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਕਿਸ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੋਟਲ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਵੀਂ ਦੀ ਚਾਰੇ ਲਈ ਕਟਾਈ ਕਦੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਸਲ ਗੋਭ ਵਿਚ ਸਿੱਟਾ ਬਣਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੋਧੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬਰਸੀਮ ਵਿਚ ਇਟਸਿਟ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਇਟਸਿਟ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬਰਸੀਮ ਵਿਚ ਰਾਇਆ ਰਲਾ ਕੇ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਟਸਿਟ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬਿਜਾਈ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਪਿਛੇਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਦੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਪੀਲਾ ਭੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਡਿਸਕ ਸੁੱਕਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਨੌਲਾ ਸਰੋਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਕਨੌਲਾ ਸਰੋਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੌਆਂ ਦਾ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਢੰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨੌਂਆਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ 15 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ ਹੈ । ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ ਲਈ 22.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਬਰਾਨੀ ਤੇ ਪਛੇਤੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ 18 ਤੋਂ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਸਿਆੜਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ ਤੇ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕਣਕ ਵਾਂਗ ਬਿਨਾਂ ਵਾਹੇ ਵੀ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦੇਸੀ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੇਸੀ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਰਾਨੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ 10 ਤੋਂ 25 ਅਕਤੁਬਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸੇਂਜੂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ 25 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 10 ਨਵੰਬਰ ਹੈ ।
ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 15-18 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਿਹੜੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਖਾਰੀਆਂ, ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਅਤੇ ਸੇਮ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਤਰੀਕਾ-
ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਚੌਥੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਚੌਥੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਦਾ ਹੈ । ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਬੀਜਾਈ ਵਿਚ ਪਿਛੇਤ ਕਾਰਨ 150 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪ੍ਰਤੀ ਹਫ਼ਤਾ ਝਾੜ ਘਟਦਾ ਹੈ ।

ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਬੀਜ-ਖਾਦ ਡਰਿਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਫਾਸਲਾ 20 ਤੋਂ 22 ਸੈਂ. ਮੀ. ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ 4-6 ਸੈਂ. ਮੀ. ਡੂੰਘਾਈ ਤੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕਣਕ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਅੱਧਾ ਖਾਦ ਅਤੇ ਬੀਜ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅੱਧਾ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੋ ਕੁਇੰਟਲ ਝਾੜ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਣਕ ਕੀ ਬਿਜਾਈ ਚੌੜੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ਤੇ ਬੈਂਡ ਪਲਾਂਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ 30 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੀਜ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਰਸੀਮ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਢੰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾ ਹੈ ।
ਬਰਸੀਮ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਛੱਟਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਹਵਾ ਚਲਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੁੱਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਦਾ ਛੱਟਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਛਾਪਾ ਫੇਰ ਕੇ ਪਾਣੀ ਲਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਗਲੀਆਂ ਸਿੰਚਾਈਆਂ 2 ਤੋਂ 3 ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤਰ ਤੇ ‘ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਪਰੈਲ-ਮਈ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿੰਚਾਈ 8-10 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਤੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਪੈਣ ਅਤੇ ਦਾਣੇ ਬਣਨ ਸਮੇਂ ਸਿੰਚਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਕੁੱਲ 629 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤੇਲ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਗੰਧਕ ਤੱਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਮ ਕਰਕੇ ਗੰਧਕ ਦੀ ਲੋੜ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਤੇਲ ਬੀਜ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਗੰਧਕ ਤੱਤ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗੰਧਕ (ਸਲਫ਼ਰ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਝਾੜ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੰਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਐਨਜ਼ਾਈਮਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਦੇ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਵੀ ਸਲਫਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਲਈ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਤੱਤ ਲਈ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਖਾਦ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਲਫਰ (ਗੰਧਕ) ਤੱਤ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਇਹ ਖਾਦ ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਫਿਰ 50 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਜਿਪਸਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਇਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ – ਆਰ. ਐੱਲ.ਸੀ. 1, ਪੀ. ਬੀ. ਆਰ. 210, ਪੀ. ਬੀ. ਆਰ-91.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਖਾਦਾਂ, ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ – ਰਾਇਆ ਲਈ 40 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਅਤੇ 12 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੋਟਾਸ਼ ਤੱਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਤੇਲ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਲਫਰ ਤੱਤ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਫਾਸਫੋਰਸ ਤੱਤ ਲਈ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸਲਫਰ ਤੱਤ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਇਹ ਖਾਦ ਉਪਲੱਬਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 50 ਕਿਲੋ ਜਿਪਸਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ-ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜ, ਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਸੂਬਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਰਾਜ ਕਣਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4:
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਰਕਬਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
35 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦਾ ਝਾੜ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
18-20 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਔਸਤ ਝਾੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਣਕ ਵਾਲਾ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੱਕੀ-ਕਣਕ, ਮਾਂਹ-ਕਣਕ, ਮੁੰਗਫਲੀ-ਕਣਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਾਸਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਣਕ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਸਮ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਡਾਣਕ ਕਣਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਣਕ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਵਾਹੇ ਕਿਹੜਾ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਮੈਕਸੋਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਝੋਨੇ ਦੇ ਵੱਢ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੁਆਰਾ ਕਣਕ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬੀਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੈਪੀਸੀਡਰ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਣਕ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
40 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਝਾੜ ਘੱਟਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
150 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪ੍ਰਤੀ ਹਫ਼ਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੇ ਫਲੀਦਾਰ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਬੀਜੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਘੱਟ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
25% ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਘੱਟ ਪਾਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਣਕ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਬੀਜਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਕਿੰਨੇ ਕੁਇੰਟਲ ਝਾੜ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਕੁਇੰਟਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਚੌੜੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੈਂਡ ਪਲਾਂਟਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕੋਈ ਦੋ ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟੋਪਿਕ, ਲੀਡਰ, ਟੈਫਲਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਚੌੜੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਬੂ, ਕੰਡਿਆਲੀ ਪਾਲਕ, ਮੈਣਾ, ਮੈਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਕਿਹੜੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਸਲਫੇਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਕਣਕ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
45 ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਜੌਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੂਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜੌਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੌਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਿੰਨੇ ਰਕਬੇ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
12 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਜੌਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
15-16 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਜੌਆਂ ਵਾਲਾ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝੋਨਾ-ਚੌਂ, ਕਪਾਹ-ਸੌ, ਬਾਜਰਾ-ਜੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਜੌਆਂ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਐੱਲ.-807, ਵੀ. ਜੇ. ਐਮ. 201, ਪੀ. ਐੱਲ.-426.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਸੇਂਜੂ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਜੌਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
35 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਸੌਂਧਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਈਸੋਪੋਟਯੂਰਾਨ ਜਾਂ ਐਵਾਡੈਕਸ ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਜੌਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1-2 ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਦਾਲ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਛੋਲੇ ਅਤੇ ਮਸਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਤੇਲ ਬੀਜ ਵਾਲੀਆਂ ਚਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ, ਤੋਰੀਆ, ਤਾਰਾਮੀਰਾ, ਅਲਸੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 33.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾਲਾਂ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਰਾਜ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਸਥਾਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 34.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਰਕਬਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 35.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਛੋਲਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜ ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 36.
ਛੋਲਿਆਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਦੋ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਜਰਾ-ਛੋਲੇ, ਝੋਨਾ-ਮੱਕੀ-ਛੋਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 37.
ਸੇਂਜੂ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀ.ਪੀ.ਐੱਫ਼-2, ਪੀ.ਬੀ.ਜੀ.-1.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 38.
ਬਰਾਨੀ ਦੇਸੀ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀ.ਡੀ.ਜੀ.-4 ਅਤੇ ਪੀ. ਡੀ.ਜੀ.-3.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 39.
ਕਾਬਲੀ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਐੱਲ. 552, ਬੀ. ਜੀ. 1053.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 40.
ਦੇਸੀ ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
15-18 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 41.
ਕਾਬਲੀ ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
37 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 42.
ਦੇਸੀ ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਬਰਾਨੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
10 ਤੋਂ 25 ਅਕਤੂਬਰ 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 43.
ਕਾਬਲੀ ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
25 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 10 ਨਵੰਬਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 44.
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਸਿਆੜ ਤੋਂ ਸਿਆੜ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
30 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 45.
ਛੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 46.
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਕਿੰਨਾ ਰਕਬਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1100 ਹੈਕਟੇਅਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 47.
ਮਸਰਾਂ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
2-3 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 48.
ਮਸਰਾਂ ਵਾਲਾ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝੋਨਾ-ਮਸਰ, ਕਪਾਹ-ਮਸਰ, ਮੂੰਗਫਲੀ-ਮਸਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 49.
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
12-15 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 50.
ਮਸਰਾਂ ਦੇ ਸਿਆੜਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਾਸਲਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
22.5 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 51.
ਮਸਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1-2 ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 52.
ਮਸਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਕੀੜਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 53.
ਰਾਇਆ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਸਟਰਡ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 54.
ਰਾਇਆ ਵਾਲੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੱਕੀ ਬਾਜਰਾ-ਰਾਇਆ-ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਦੀ ਮੂੰਗੀ, ਕਪਾਹ-ਰਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 55.
ਰਾਇਆ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਰ. ਐਲ. ਸੀ. 1, ਪੀ. ਬੀ. ਆਰ. 210, ਪੀ. ਬੀ. ਆਰ. 91.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 56.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
1.5 ਕਿਲੋ ਗ੍ਰਾਮ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 57.
ਰਾਇਆ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
30 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 58.
ਜੇ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਉਪਲੱਬਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰਾਇਆ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਪਸਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 59.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਪ ਸੀਡ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 60.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਵਾਲੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝੋਨਾ-ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ-ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਦੀ ਮੂੰਗੀ, ਕਪਾਹ-ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ, ਮੱਕੀ-ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ-ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਦੀ ਮੂੰਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 61.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਜੀ. ਐੱਸ. ਐੱਚ. 51, ਜੀ. ਐਸ. ਐੱਲ. 2.

ਪਸ਼ਨ 62.
ਕਨੌਲਾ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀ. ਐੱਸ. ਸੀ.-6, ਜੀ. ਐੱਸ. ਸੀ.-5.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 63.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
1.5 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 64.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
45 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 65.
ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 66.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਕਿੰਨਾ ਰਕਬਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
20-21 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 67.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
6.5 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 68.
ਕਿਹੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲਰਾਠੀ ਜ਼ਮੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 69.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਆਧਾਰਿਤ ਦੋ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝੋਨਾ ਮੱਕੀ-ਆਲੂ-ਸੂਰਜਮੁਖੀ, ਝੋਨਾ-ਤੋਰੀਆ-ਸੂਰਜਮੁਖੀ, ਨਰਮਾ-ਸੂਰਜਮੁਖੀ, ਬਾਸਮਤੀ-ਸੂਰਜਮੁਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 70.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਐੱਸ. ਐੱਚ. 996, ਪੀ. ਐੱਸ. ਐੱਚ. 569, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 71.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਫਾਸਲਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
60 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 72.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਨੂੰ ਵੱਟ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਕਿੰਨਾ ਹੇਠਾਂ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
6-8 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 73.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਟੌਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 74.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
6-9 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 75.
ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪਸ਼ੂ ਨੂੰ ਲਗਪਗ ਕਿੰਨਾ ਚਾਰਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
40 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 76.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਚਾਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ, ਸ਼ਫਤਲ, ਲੂਸਣ, ਜਵੀ, ਰਾਈ ਘਾਹ, ਸੇਂਜ਼ੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 77.
ਬਰਸੀਮ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀ. ਐੱਲ. 42, ਬੀ. ਐੱਲ. 10.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 78.
ਬਰਸੀਮ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
8-10 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 79.
ਬਰਸੀਮ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਢੁੱਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 80.
ਬਰਸੀਮ ਵਿਚ ਬੂਈਂ ਨਦੀਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕੀ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ‘
ਉੱਤਰ-
ਬਾਸਾਲੀਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 81.
ਬਰਸੀਮ ਲਈ ਜੇ ਇੱਟਸਿਟ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਰਲਾ ਕੇ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 82.
ਬਰਸੀਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਲੌਅ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 50 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 83.
ਜਵੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਓ. ਐੱਲ.-9, ਕੈਂਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 84.
ਜਵੀ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
25 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 85.
ਜਵੀ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਕਤਬੂਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 86.
ਜਵੀ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੌਣੀ ਸਮੇਤ 3-4 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ ਠੰਢ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਧੇਰੇ ਗਰਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਜਾੜ (ਬੁਝਾ) ਘਟ ਮਾਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਲਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਲਈ ਕੱਲਰ ਅਤੇ ਸੇਮ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਠੀਕ ਹਨ । ਦਰਮਿਆਨੀ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਨਾ ਖਦਾ ਹੋਵੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ । ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਵਡਾਣਕ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਦਰਮਿਆਨੀ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਧੇਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਿਵੇਂ ਘਟਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਕਣਕ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਬਰਸੀਮ, ਆਲੂ, ਰਾਇਆ ਆਦਿ ਨਾਲ ਅਦਲ-ਬਦਲ ਕੇ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਘਟਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲੀਡਰ ਜਾਂ ਸਟੌਪ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਦੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਹੜੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਨਾਲ ਸਰੋਂ ਜਾਂ ਰਾਇਆ ਰਲਾ ਕੇ ਬੀਜਣਾ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਲੀਡਰ ਜਾਂ ਸਟੌਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਲੱਛਣ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਆਮ ਕਰਕੇ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੂਟੇ ਝਾੜੀ ਵਰਗੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪੱਤੇ ਅੱਧ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਪੀਲੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲਮਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਣਕ ਵਿਚ ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਘਾਟ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਬੂਟੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਨਾੜੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਧੱਬੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਧਾਰੀਆਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਪੱਤੇ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਫਲੀਦਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਨੂੰ ਘੱਟ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਕਿਉਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫਲੀਦਾਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚਲੀ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ 25% ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਘੱਟ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੌਆਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੌਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਰੇਤਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕੱਲਰ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਹੈ । ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਜੌਆਂ। ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੌਆਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸੋਧ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੇਂਜੂ ਅਤੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 35 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਰਾਨੀ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ 45 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬੀਜ ਦੀ ਸੋਧ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ ਨਾਲ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜੌਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਖਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੌਆਂ ਲਈ 25 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਨਾਈਟਰੋਜਨ, 12 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ 6 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਪੋਟਾਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਖ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ ਹੀ ਡਰਿਲ ਕਰ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੌਆਂ ਵਿਚ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੌੜੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੇ ਨਦੀਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ, ਬਾਥੁ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 2, 4-ਡੀ ਜਾਂ ਐਲਗਰਿਪ, ਜੌਂਧਰ (ਜੰਗਲੀ ਜਵੀ) ਲਈ ਆਈਸੋਪ੍ਰੋਟਯੂਰਾਨ ਜਾਂ ਐਵਾਡੈਕਸ ਬੀ ਡਬਲਯੂ. ਅਤੇ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡੇ ਲਈ ਪਿਊਮਾ ਪਾਵਰ ਜਾਂ ਟੌਪਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੌਆਂ ਵਿਚ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੌਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜੇ ਹਨ-ਚੇਪਾ । ਜੌਆਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਹਨ-ਧਾਰੀਆਂ ਦਾ ਰੋਗ, ਕਾਂਗਿਆਰੀ ਅਤੇ ਪੀਲੀ ਕੁੰਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਦਾਲਾਂ ਦਾ ਆਯਾਤ ਕਿਉਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਪਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਖ਼ਪਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਦਾਲਾਂ ਦਾ ਆਯਾਤ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਜਲਵਾਯੂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਠੰਢ ਅਤੇ ਕੋਰਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਪਰ ਅਗੇਤੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਛੇਤੀ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਝਾੜ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਘੱਟ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਰੇਤਲੀ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਭਲ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬਹੁਤ ਢੁੱਕਵੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ‘ ਵਿਚ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਖਾਰੀਆਂ, ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਮ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ ਖੇਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਪਰ ਜੇ ਡੂੰਘੀ ਵਾਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਛੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਖੇੜਾ ਰੋਗ ਘੱਟ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਝਾੜ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਛੋਲਿਆਂ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਡੱਡੇ (ਟਾਟਾਂ) ਪੱਕ ਜਾਣ ਅਤੇ ਬੂਟੇ ਸੁੱਕ ਜਾਣ ਤਾਂ ਫ਼ਸਲ ਵੱਢ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜਲਵਾਯੂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਠੰਢ ਦਾ ਮੌਸਮ ਵਧੀਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੋਰਾ ਤੇ ਅੱਤ ਦੀ ਠੰਢ ਵੀ ਸਹਿ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਖਾਰੀਆਂ, ਸੇਮ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵਾਹ ਕੇ ਅਤੇ ਵਾਹੀ ਤੋਂ , ਬਾਅਦ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰਨ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਸਰਾਂ ਨੂੰ 5 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੀਜ ਨੂੰ ਜੀਵਾਣੂ ਟੀਕਾ ਲਾ ਕੇ ਸੋਧਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 8 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਟੀਕਾ ਨਾ ਲਾਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 16 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਖਾਦਾਂ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ ਹੀ ਪਾ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਸਰਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਅਨੁਸਾਰ 1-2 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੀਜਾਈ ਦੇ ਛੇ ਹਫ਼ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਦੋ ਪਾਣੀ ਦੇਣੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ 4 ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਫੁੱਲ ਪੈਣ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਫਲੀਆਂ ਪੈਣ ਸਮੇਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਮਸਰ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਵਾਢੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਪੱਤੇ ਸੁੱਕ ਜਾਣ ਅਤੇ ਫ਼ਲੀਆਂ ਪੱਕ ਜਾਣ ਤਾਂ ਫ਼ਸਲ ਕੱਟ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਜਲਵਾਯੂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਰਮਿਆਨੀ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਲਗਪਗ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਬੀਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਢੰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ ਦੀ ਬੀਜਾਈ 30 ਸੈਂ.ਮੀ. ਫਾਸਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ 10-15 ਸੈਂ.ਮੀ. ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਰੱਖ ਕੇ ਵਿਰਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਉੱਤੇ ਚਾਣਨਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਇਆ ਲਈ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ 2 ਤੋਂ 4 ਵਾਰ ਵਾਹ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਵਾਰ ਵਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਹਾਗਾ ਵੀ ਫੇਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਰਾਇਆ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਟਿਲ ਡਰਿਲ ਦੁਆਰਾ ਬਿਨਾਂ ਵਾਹੇ ਵੀ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਰਾਇਆ ਲਈ ਕਟਾਈ ਤੇ ਗਹਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਫਲੀਆਂ ਪੀਲੀਆਂ ਪੈ ਜਾਣ ਤਾਂ ਫ਼ਸਲ ਕੱਟਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਗਾਹ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਲਈ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਰਮਿਆਨੀ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੋਭੀ ਸਰੋਂ ਲਈ 1.5 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ 2-4 ਵਾਰੀ ਵਾਹ ਕੇ ਹਰ ਵਾਰ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤੇਲ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿਚ ਕੋਲੈਸਟਰੋਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਤੇਲ ਸਾਬੁਣ ਆਦਿ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਦਰਮਿਆਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁੱਕਵੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਕਲਰਾਠੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸੋਧ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ਉੱਲੀਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ ਨਾਲ ਸੋਧਿਆ 2 ਕਿਲੋ ਗਰਾਮ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਖੇਤ ਨੂੰ 2-3 ਵਾਰੀ ਵਾਹ ਕੇ ਤੇ ਹਰ ਵਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 33.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਗੋਡੀ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ !
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਗੋਡੀ ਨਦੀਨ ਉੱਗਣ ਤੋਂ 2-3 ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ 3 ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਸਟੌਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 34.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਗਹਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸਿਉਂ ਪੀਲਾ ਭੂਰਾ ਪੈ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਡਿਸਕ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਫ਼ਸਲ ਕੱਟਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਟਾਈ ਕੀਤੇ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਥਰੈਸ਼ਰ ਨਾਲ ਗਹਾਈ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 35.
ਬਰਸੀਮ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਟਾਈਆਂ ਲਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਜੂਨ ਦੇ ਅੱਧ ਤਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਅਤੇ ਸੁਆਦ । ਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਟਾਈਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 36.
ਬਰਸੀਮ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਕਾਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਾਸ਼ਨੀ ਦਾ ਬੀਜ ਤਰ ਕੇ ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 37.
ਬਰਸੀਮ ਵਿਚ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਲਈ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ 6 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਅਤੇ 20 ਕਿਲੋ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਰੁੜੀ ਉਪਲੱਬਧ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ 10 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਅਤੇ 30 ਕਿਲੋ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 38.
ਬਰਸੀਮ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰਸੀਮ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਸਿੰਚਾਈ 6-8 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦੇਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ 8-10 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ 10-15 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 39.
ਬਰਸੀਮ ਦੀ ਵਾਢੀ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 50 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਲੌਅ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 40 ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਫਿਰ 30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਲੌਅ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 40.
ਜਵੀ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਵੀ ਨੂੰ ਸੇਮ ਅਤੇ ਕੱਲਰ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 41.
ਜਵੀ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਢur ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਵੀ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਹੈ ।
ਇਸ ਦੀ ਬੀਜਾਈ 20 ਸੈਂ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ਦੇ ਸਿਆੜਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਿਨਾਂ ਵਾਹੇ ਜ਼ੀਰੋ ਟਿਲ ਡਰਿਲ ਨਾਲ ਵੀ ਬੀਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 42.
ਜਵੀ ਲਈ ਗੋਡੀ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਗੋਡੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਪਰ ਨਦੀਨ ਹੋਣ ਤਾਂ ਗੋਡੀ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਰੌਣੀ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 43.
ਜਵੀ ਲਈ ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
8 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ, 18 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੀਜਾਈ ਸਮੇਂ ਪਾਓ । ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ 30-40 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 15 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਹੋਰ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਓ
(i) ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ
(ii) ਝੋਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ
(iii) ਸਿੰਚਾਈ
(iv) ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ – ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621, ਡੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 17, ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 343, ਪੀ. ਡੀ. ਡਬਲਯੂ. 291 ਆਦਿ ।

(ii) ਝੋਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ – ਝੋਨੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਬੀਜਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਿੱਲ੍ਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੌਣੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਮੀਨ ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਤਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਤਵੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਬਾਈਨ ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਹੀ ਵਾਹੁਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤਵੀਆਂ ਨਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਵਾਰ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲਟੀਵੇਟਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਤੇ ਜੇ ਜ਼ਮੀਨ ਭਾਰੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੋ ਵਾਰ ਵਾਹ ਕੇ ਸੁਹਾਗਾ ਫੇਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੰਬਾਈਨ ਨਾਲ ਕੱਟੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਵੱਢ ਵਿਚ ਹੈਪੀਸੀਡਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬੀਜਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

(iii) ਸਿੰਚਾਈ – ਜੇ ਕਣਕ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿਚ ਬੀਜੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਬੀਜਾਈ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਣਕ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਰਾਊਨ ਜਰ੍ਹਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਣਕ ਨੂੰ 4-5 ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(iv) ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ – ਸੈਨਿਕ ਸੁੰਡੀ, ਚੇਪਾ, ਸਿਉਂਕ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ਸੁੰਡੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜੇ ਹਨ । ਕਣਕ ਨੂੰ ਪੀਲੀ ਕੁੰਗੀ, ਭੂਰੀ ਕੁੰਗੀ, ਕਾਂਗਿਆਰੀ, ਮੱਖਣੀ ਅਤੇ ਟੁੱਡੂ ਅਤੇ ਕਰਨਾਲ ਬੰਟ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੌ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਓ
(i) ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ
(ii) ਜਲਵਾਯੂ
(iii) ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ
(iv) ਸਿਆੜਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ
(v) ਸਿੰਚਾਈ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ – ਵੀ. ਜੇ. ਐੱਮ. 201, ਪੀ. ਐੱਲ. 426, ਪੀ. ਐੱਲ. 807.
(ii) ਜਲਵਾਯੂ – ਜੌਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਠੰਢ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਵਧੀਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(iii) ਬੀਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ – 15 ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ ਤਕ ।
(iv) ਸਿਆੜਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ – ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 225 ਸੈਂ.ਮੀ. ਅਤੇ ਪਿਛੇਤੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ 18 ਤੋਂ 20 ਸੈਂ.ਮੀ. ।
(v) ਸਿੰਚਾਈ – 1-2 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ, ਜੌਂ, ਛੋਲਿਆਂ ਅਤੇ ਮਸਰਾਂ ਲਈ ਖਾਦ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਖਾਦ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-
PSEB 10th Class Agriculture Solutions Chapter 3 ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ 1

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ-
(ਉ) ਅਨਾਜ
(ਅ) ਦਾਲਾਂ
(ੲ) ਤੇਲ ਬੀਜ ਤੇ ਚਾਰਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ-
(ਉ) ਐੱਚ. ਡੀ. 2967
(ਅ) ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 343
(ੲ) ਵਡਾਣਕ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹਨ-
(ਉ) ਪੀਲੀ ਕੁੰਗੀ
(ਅ) ਕਾਂਗਿਆਰੀ
(ੲ) ਮੱਖਣੀ ਅਤੇ ਟੁੱਡੂ
(ਸ) ਸਾਰੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੌਆਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ-
(ਉ) 15 ਅਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ
(ਅ) ਜੁਲਾਈ
(ੲ) 15 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫ਼ਰਵਰੀ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 15 ਅਤੂਬਰ ਤੋਂ 15 ਨਵੰਬਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਾਬਲੀ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮ
(ਉ) ਪੀ.ਬੀ.ਜੀ.-1
(ਅ) ਐੱਲ.-552
(ੲ) ਜੀ.ਪੀ.ਐੱਫ.-2
(ਸ) ਪੀ. ਡੀ. ਜੀ. 4.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਐੱਲ.-552

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਲਈ ……………………….. ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ।
(ੳ) 5 ਕਿਲੋ
(ਅ) 10 ਕਿਲੋ
(ੲ) 2 ਕਿਲੋ
(ਸ) 25 ਕਿਲੋ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 2 ਕਿਲੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਚਾਰਿਆਂ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਮੱਕੀ
(ਅ) ਬਰਸੀਮ
(ੲ) ਜਵੀ
(ਸ) ਲੁਸਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਬਰਸੀਮ

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਕਣਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਚੀਨ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਠੰਢਾ ਮੌਸਮ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਗੁਲੀ ਡੰਡੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਸਟੌਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ

4. ਜੌਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਝਾੜ 15-16 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਸ਼ਫਤਲ ਹਾੜੀ ਦੀ ਚਾਰੇ ਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ

1. ਕਣਕ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ …………………. ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
40

2. ………………………… ਦੀ ਘਾਟ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿੰਕ

3. ਜੌਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ……………………. ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੂਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ

4. ਬਾਬੂ ………………….. ਪੱਤੇ ਵਾਲਾ ਨਦੀਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੌੜੇ

5. ਓ. ਐਲ-9 …………………………. ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਵੀ

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2

Question 1.
Show that the three lines with direction cosines \(\frac{12}{13}\), \(\frac{-3}{13}\), \(\frac{-4}{13}\); \(\frac{4}{13}\), \(\frac{12}{13}\), \(\frac{3}{13}\); \(\frac{3}{13}\), \(\frac{-4}{13}\), \(\frac{12}{13}\) are mutually perpendicular.
Solution.
Two lines with direction cosines, l₁, m₁, n₁ and l₂ m₂, n₂ are perpendicular to each other, if l₁l₂ + m₁m₂ + n₁n₂ = 0

(i) PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 1

Therefore, the lines are perpendicular.

(ii) PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 2

Therefore, the lines are perpendicular.

(iii) PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 3
Therefore, the lines are perpendicular.
Thus, all the lines are mutually perpendicular.

Question 2.
Show that the line through the points (1, – 1, 2) (3, 4, – 2) is perpendicular to the line through the points (0, 3, 2) and (3, 5, 6).
Solution.
Let AB be the linejoining the points, (1, – 1, 2)and(3, 4, – 2) and CD be the line joining the points, (0, 3, 2) and (3, 5, 6).
The direction ratios, a₁, b₁, c₁ of AB are (3 – 1), (4 – (- 1)) and (- 2 – 2) i.e., 2, 5 and – 4.
The direction ratios, a₂, b₂, c₂ of CD are (3 – 0), (5 – 3) and (6 – 2 ) i.e., 3, 2 and 4.
AB and CD will be perpendicular to each other, if a₁a₂ + b₁b₂ + c₁c₂ = 0
a₁a₂ + b₁b₂ + c₁c₂ = 2 × 3 + 5 × 2 + (- 4) × 4
= 6 + 10 – 16 = 0
Therefore, AB and CD are perpendicular to each other.

Question 3.
Show that the line through the points (4, 7, 8) (2, 3, 4) is parallel to the line through the points (- 1, – 2, 1), (1, 2, 5).
Solution.
Let AB be the line through the points, (4, 7, 8) and (2, 3, 4) and CD be the line through the points (- 1, – 2, 1) and (1, 2, 5).
The direction ratios a₁, b₁, c₁ of AB are (2 – 4), (3 – 7) and (4 – 8) i.e., – 2, – 4 and – 4.
The direction ratios a₂, b₂, c₂ of CD are (1 – (- 1)), (2 – (- 2)) and (5 – 1) i.e., 2, 4 and 4. .
AB will be parallel to CD, if \(\frac{a_{1}}{a_{2}}=\frac{b_{1}}{b_{2}}=\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
\(\frac{a_{1}}{a_{2}}=\frac{-2}{2}\) = – 1;

\(\frac{b_{1}}{b_{2}}=\frac{-4}{4}\) = – 1;

\(\frac{c_{1}}{c_{2}}=\frac{-4}{4}\) = – 1

∴ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}=\frac{b_{1}}{b_{2}}=\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
Thus, AB is parallel to CD.

Question 4.
Find the equation of the line which passes through the point (1, 2, 3) and is parallel to the vector 3î + 2ĵ – 2k̂.
Solution.
It is given that the line passes through the point A(1, 2, 3).
Therefore, the position vector through A is \(\vec{a}\) = î + 2ĵ + 3k̂, \(\vec{b}\) = 3î + 2ĵ – 2k̂
It is known that the line which passes through point A and parallel to \(\vec{b}\) is given by
\(\vec{r}\) = \(\vec{a}\) + λ \(\vec{b}\), where λ is a constant.
⇒ \(\vec{r}\) = î + 2ĵ + 3k̂ + λ (3î + 2ĵ – 2k̂)
This is the required equation of the line.

Question 5.
Find the equation of the line in vector and in Cartesian form that passes through the point with position vector 2î – ĵ + 4k̂ and is in the direction î + 2ĵ – k̂.
Solution.
It is given that the line passes through the point with position vector
\(\vec{a}\) = 2î – ĵ + 4k̂ ………………….(i)
\(\vec{b}\) = î + 2ĵ – k̂ ………………..(ii)
It is known that a line through a point with position vector a and parallel to b is given by the equation,
\(\vec{r}\) = \(\vec{a}\) + λ \(\vec{b}\)
⇒ \(\vec{r}\) = 2î – ĵ + 4k̂ + λ (î + 2ĵ – k̂)
This is the required equation of the line is vector form.
\(\vec{r}\) = xî – yĵ + zk̂
\(\vec{r}\) = xî – yĵ + zk̂ = (λ + 2)î + (2λ – 1)ĵ + (- λ + 4) k̂
Eliminating λ, we obtain the Cartesian form equation as
\(\frac{x-2}{1}=\frac{y+1}{2}=\frac{z-4}{-1}\)
This is the required equation of the given line in Cartesian form.

Question 6.
Find the Cartesian equation of the line which passes through the point (- 2, 4, – 5) and parallel to the line given by
\(\frac{x+3}{3}=\frac{y-4}{5}=\frac{z+8}{6}\).
Solution.
It is given that the line passes through the point (- 2, 4, – 5) and is parallel to \(\frac{x+3}{3}=\frac{y-4}{5}=\frac{z+8}{6}\)

The direction ratios of the line, \(\frac{x+3}{3}=\frac{y-4}{5}=\frac{z+8}{6}\), are 3, 5 and 6.

The required line is parallel to \(\frac{x+3}{3}=\frac{y-4}{5}=\frac{z+8}{6}\)

Therefore, its direction ratios are 3k, 5k and 6k where k ≠ 0.

It is known that the equation of the line through the point (x₁, y₁, z₁) and with direction ratios, a, b, c is given by \(\frac{x-x_{1}}{a}=\frac{y-y_{1}}{b}=\frac{z-z_{1}}{c}\).

Therefore, the equation of the required line is \(\frac{x+2}{3 k}=\frac{y-4}{5 k}=\frac{z+5}{6 k}\)

\(\frac{x+2}{3}=\frac{y-4}{5}=\frac{z+5}{6}\) = k

Question 7.
The Cartesian equation of a line is \(\frac{x-5}{3}=\frac{y+4}{7}=\frac{z-6}{2}\). Write its vector form.
Solution.
The Cartesian equation of a line is \(\frac{x-5}{3}=\frac{y+4}{7}=\frac{z-6}{2}\) …………..(i)
The given line passes through the point (5, – 4, 6).
The position vector of this point is \(\vec{a}\) = 5î – 4ĵ + 6k̂
Also, the direction ratios of the given line are 3, 7 and 2.
This means that the line is in the direction of vector, \(\vec{b}\) = 3î + 7ĵ + 2k̂
It is known that the line through position vector \(\vec{a}\) and in the direction of the vector \(\vec{b}\) is given by the equation,
\(\vec{r}\) = \(\vec{a}\) + λ \(\vec{b}\), λ ∈ R
=*> r = (5î – 4ĵ + 6k̂) + λ (3î + 7ĵ + 2k̂)
This is the required equation of the given line in vector form.

Question 8.
Find the vector and the Cartesian equations of the lines that passes through the origin and (5, – 2, 3).
Solution.
The required line passes through the origin.
Therefore, its position vector is given by,
\(\vec{a}=\overrightarrow{0}\) …………..(i)
The direction ratios of the line through origin and (5, – 2, 3) are
(5 – 0) = 5 (- 2 – 0) = – 2 (3 – 0) = 3
The line is parallel to the vector given by the equation, \(\vec{b}\) = 5î – 2ĵ+ 3k̂
The equation of the line in vector form through a point with position vector \(\vec{a}\) and parallel to \(\vec{b}\) is,
\(\vec{r}\) = \(\vec{a}\) + λ \(\vec{b}\), λ ∈ R
⇒ \(\vec{r}\) = \(\vec{0}\) + λ (5î – 2ĵ+ 3k̂)
⇒ \(\vec{r}\) = λ (5î – 2ĵ+ 3k̂)

The equation of the line through the point (x₁, y₁, z₁) and direction ratios a, b, c is given by, \(\frac{x-x_{1}}{a}=\frac{y-y_{1}}{b}=\frac{z-z_{1}}{c}\)

Therefore, the equation of the required line in the Cartesian form is
\(\frac{x-0}{5}=\frac{y-0}{-2}=\frac{z-0}{3}\)

⇒ \(\frac{x}{5}=\frac{y}{-2}=\frac{z}{3}\)

Question 9.
Find the vector and the Cartesian equations of the line that passes through the points (3, – 2, – 5), (3, – 2, 6).
Solution.
Let the line passing through the points, P(3, – 2, – 5) and Q(3, – 2, 6), be PQ.
Since PQ passes through P(3, – 2, – 5), its position vector is given by
\(\vec{a}\) = 3î – 2ĵ – 5k̂
The direction ratios of PQ are given by,
(3 – 3) = 0, (- 2 + 2) = 0, (6 + 5) = 11
The equation of the vector in the direction of PQ is
\(\vec{b}\) = 0î – 0ĵ + k̂ = 11k̂
The equation of PQ in vector form is given by,
\(\vec{r}\) = \(\vec{a}\) + λ \(\vec{b}\), λ ∈ R
⇒ \(\vec{r}\) = (3î – 2ĵ – 5k̂) + 11λk̂
The equation of PQ in Cartesian form is
\(\frac{x-x_{1}}{a}=\frac{y-y_{1}}{b}=\frac{z-z_{1}}{c}\) i.e.,

\(\frac{x-3}{0}=\frac{y+2}{0}=\frac{z+5}{11}\)

Question 10.
Find the angle between the following pairs of lines
(i) \(\vec{r}\) = 2î – 5ĵ + k̂ + λ (3î + 2ĵ + 6k̂) and
\(\vec{r}\) = 7î – 6k̂ + µ (î + 2ĵ + 2k̂)

(ii) \(\vec{r}\) = 3î + ĵ – 2k̂ + λ (î – ĵ – 2k̂) and
r = 2î – ĵ – 56k̂ + µ (3î – 5ĵ – 4k̂)
Solution.
(i) Let Q be the angle between the given lines.
The angle between the given pairs of lines is given by, cos θ
The given lines are parallel to the vectors, \(\vec{b}_{1}\) = 3î + 2ĵ+ 6k̂ and \(\vec{b}_{2}\) = î + 2ĵ + 2k̂ respectively.
∴ \(\left|\vec{b}_{1}\right|=\sqrt{3^{2}+2^{2}+6^{2}}\) = 7;

\(\left|\vec{b}_{2}\right|=\sqrt{(1)^{2}+(2)^{2}+(2)^{2}}\) = 3.

\(\vec{b}_{1}\) . \(\vec{b}_{2}\) = (3î + 2ĵ+ 6k̂) . (î + 2ĵ + 2k̂)
= 3 × 1 + 2 × 2 + 6 × 2
= 3 + 4 + 12 = 19
⇒ cos θ = \(\\left|\frac{\overrightarrow{b_{1}} \cdot \overrightarrow{b_{2}}}{\mid \overrightarrow{b_{1}} \| \vec{b}_{2}}\right|\)

θ = cos^-1 \(\left(\frac{19}{21}\right)\)

(ii) The given lines are parallel to the vectors \(\vec{b}_{1}\) = î – ĵ – 2k̂ and \(\vec{b}_{2}\) = 3î – 5ĵ – 4k̂, respectively.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 4

Question 11.
Find the angle between the following pair of lines
(i) \(\frac{x-2}{2}=\frac{y-1}{5}=\frac{z+3}{-3}\) and \(\frac{x+2}{-1}=\frac{y-4}{8}=\frac{z-5}{4}\)

(ii) \(\frac{x}{2}=\frac{y}{2}=\frac{z}{1}\) and \(\frac{x-5}{4}=\frac{y-2}{1}=\frac{z-3}{8}\)
Solution.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 5

⇒ cos θ = \(\frac{26}{9 \sqrt{38}}\)

θ = cos^-1 \(\left(\frac{26}{9 \sqrt{38}}\right)\)

(ii) PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 6

Question 12.
Find the values of p so that the lines \(\frac{1-x}{3}=\frac{7 y-14}{2 p}=\frac{z-3}{2}\) and \(\frac{7-7 x}{3 p}=\frac{y-5}{1}=\frac{6-z}{5}\) are at right angles.
Solution.
The given equations are not in the standard form.
The equations of the given lines can be written as
\(\) …………….(i)

and \(\) ……………..(ii)

The direction ratios of the given lines are – 3, \(\frac{2 p}{7}\), 2 and \(-\frac{3 p}{7}\), 1, – 5.
Two lines with direction ratios a₁, b₁, c₁ and a₂, b₂, c₂ are perpendicular to each other, if
a₁ a₂ + b₁b₂ + c₁c₂ = 0
∴ (- 3) (\(-\frac{3 p}{7}\)) + (\(\frac{2 p}{7}\)) (1) + (2) – (5) = 0
⇒ 9p + 2p – 70 = 0
⇒ 11p = 70
⇒ p = \(-\frac{70}{11}\)

Question 13.
Show that the lines \(\frac{x-5}{7}=\frac{y+2}{-5}=\frac{z}{1}\) and \(\frac{x}{1}=\frac{y}{2}=\frac{z}{3}\) are perpendicular to each other.
Solution.
The equations of the given lines are \(\frac{x-5}{7}=\frac{y+2}{-5}=\frac{z}{1}\) and \(\frac{x}{1}=\frac{y}{2}=\frac{z}{3}\).

The direction ratios of the given lines are 7, – 5, 1 and 1, 2, 3 respectively.

Two lines with direction ratios, a₁, b₁, c₁ and a₂, b₂, c₂ are perpendicular to each other, if
a₁a₂ + b₁b₂ + c₁c₂ = 0
∴ 7 × 1 + (- 5) × 2 + 1 × 3
= 7 – 10 + 3 = 0
Therefore, the given lines are perpendicular to each other.

Question 14.
Find the shortest distance between the lines \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = (î + 2ĵ + k̂) + λ (î – ĵ + k̂) and \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = 2î – ĵ – k̂ + μ (2î + ĵ + 2k̂).
Solution.
The equations of the given lines are \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = (î + 2ĵ + k̂) + λ (î – ĵ + k̂) and \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = 2î – ĵ – k̂ + μ (2î + ĵ + 2k̂).
It is known that the shortest distance between the lines, \(\vec{r}\) = \(\vec{a}_{1}\) + λ \(\vec{b}_{1}\) and \(\vec{r}\) = \(\vec{a}_{2}\) + λ \(\vec{b}_{2}\) is given by
d = \(\left|\frac{\left(\overrightarrow{b_{1}} \times \vec{b}_{2}\right) \cdot\left(\overrightarrow{a_{2}}-\overrightarrow{a_{2}}\right)}{\left|\overrightarrow{b_{1}} \times \overrightarrow{b_{2}}\right|}\right|\) ……………….(i)

Compare the given equations, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 7

Question 15.
Find the shortest distance between the lines \(\frac{x+1}{7}=\frac{y+1}{-6}=\frac{z+1}{1}\) and \(\frac{x-3}{1}=\frac{y-5}{-2}=\frac{z-7}{1}\).
Solution.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 8

Question 16.
Find the shortest distance between the lines whose vector equations are \(\vec{r}\) = (î + 2ĵ + 3k̂) + λ (î – 3ĵ + 2k̂) and \(\vec{r}\) = 4î + 5ĵ + 6k̂ + µ (2î+ 3ĵ + k̂)
Solution.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 9

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 10

Question 17.
Find the shortest distance between the lines whose vector equations are \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = (1 – t) î + (t- 2) ĵ + (3 – 21) k̂ and \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = (s + 1) î + (2s – 1) ĵ – (2s + 1) k̂.
Solution.
The given lines are \(\overrightarrow{\boldsymbol{r}}\) = (1 – t) î + (t – 2) ĵ + (3 – 2t) k̂
\(\vec{r}\) = (î – 2ĵ + 3 k̂) +1(- î + ĵ – 2 k̂) …………(i)
\(\vec{r}\) = (s + 1) î + (2s – 1) ĵ – (2s + 1) k̂
\(\vec{r}\) = (î – ĵ + k̂) + s (î + 2ĵ – 2k̂) …………(ii)

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 11

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 11 Three Dimensional Geometry Ex 11.2 12

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 24 Constitution and Law

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 24 Constitution and Law will help you in revision during exams.

Constitution and Law PSEB 8th Class SST Notes

→ The Constitution: The Constitution is a legal document according to which administration of the country is being run. It is the supreme law of the country.

→ Formation of the Constitution of India: The Indian Constitution was prepared by a Drafting Committee.

→ It took 2 years 11 months and 18 days to prepare the Constitution. It was ready on 26th Nov. 1949.

→ Implementation of the Constitution: The Constitution of India was implemented on 26th Jan. 1950.

→ On the same day of 1930, the first independence day of the country was celebrated.

→ Law: The meaning of Law is the definitive rule. Laws regulate social life.

→ Judiciary: Indian Judiciary has been made independent and impartial.

→ It protects the Constitution and laws of the country.

→ Boycott of Liquor: Restriction on making, sale, and drinking of whisky.

संविधान तथा कानून PSEB 8th Class SST Notes

→ संविधान – संविधान वह कानूनी दस्तावेज़ है जिसके अनुसार किसी देश का प्रशासन चलाया जाता है। यह देश का सर्वोच्च मौलिक कानून है।

→ भारत के संविधान का निर्माण – भारत का संविधान एक मसौदा कमेटी ने तैयार किया। इसके निर्माण में 2 वर्ष 11 महीने तथा 18 दिन लगे। यह 26 नवम्बर, 1949 को बनकर तैयार हुआ।

→ संविधान का लागू होना – भारत का संविधान 26 जनवरी, 1950 को लागू हुआ। 1930 में इसी दिन देश में पहली बार स्वतन्त्रता दिवस मनाया गया था।

→ कानून – कानून का अर्थ है-निश्चित नियम। कानून सामाजिक जीवन को नियमित करते हैं।

→ न्यायपालिका भारत की न्यायपालिका को स्वतन्त्र एवं निष्पक्ष बनाया गया है। यह देश के संविधान तथा कानूनों की रक्षा करती है।

→ मद्य निषेध – मद्य निषेध का अर्थ है मदिरापान पर कानूनी रोक। कई प्रान्तीय सरकारों ने मद्य निषेध लागू करने के लिए कानून बनाए, परन्तु वे पूर्ण रूप से सार्थक सिद्ध नहीं हुए।

ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ PSEB 8th Class SST Notes

→ ਸੰਵਿਧਾਨ-ਸੰਵਿਧਾਨ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਮੌਲਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ।

→ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ-ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਇਕ ਮਸੌਦਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ 2 ਸਾਲ, 11 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 18 ਦਿਨ ਲੱਗੇ । ਇਹ 26 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਨੂੰ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ।

→ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਲਾਗੂ ਹੋਣਾ-ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ 26 ਜਨਵਰੀ, 1950 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ । 1930 ਵਿਚ ਇਸੇ ਦਿਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ।

→ ਕਾਨੂੰਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਨਿਸਚਿਤ ਨਿਯਮ । ਕਾਨੂੰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

→ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ-ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

→ ਸ਼ਰਾਬਬੰਦੀ-ਸ਼ਰਾਬਬੰਦੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ‘ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੋਕ | ਕਈ ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬਬੰਦੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਪਰ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰਥਕ ਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ।

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 17 Women and Reforms

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 17 Women and Reforms will help you in revision during exams.

Women and Reforms PSEB 8th Class SST Notes

→ Religious and Socio reform Movements:

Religious and socio reform movements were started in the 19th century in almost all the communities of Indian Society.
These movements attacked the supremacy of Brahmins, superstitions, and fundamentalism in the religious sector.
Their aim in social life was to eradicate the caste system, child marriage, and other social inequalities in society.

→ Raja Ram Mohan Roy and Brahmo Samaj:

Raja Ram Mohan Roy (1772-1833), founded Brahmo Samaj in 1828 A.D.
He started a movement to remove the Sati system and child marriage from society.
The name of Brahmo Samaj spread in the whole of the country under the leadership of Keshav Chandra Sen.

→ Spread of Reform Movements:

These movements also started in other parts of the country.
Prarthna Samaj was founded in Bombay (Mumbai) in 1862 A.D.
Many National Leaders like Mahadev Govind Ranade (1842-1901) took part in it.
Mahatma Jyotiba Phooley played an active role in the reformation of scheduled castes.

→ Arya Samaj:

Arya Samaj was founded by Swami Dayanand in 1875 A.D.
He raised his voice against child marriage, Sati Pratha, and Dowry System.

→ Sikh Reform Movement:

Two main reform movements, related to Sikhs, were started Namdhari (Kuka) Movement and Singh Sabha Movement.
Out of these, Singh Sabha Movement achieved important achievements in the field of education and literature.

→ Other Reform Movements:

Swami Vivekanand founded Rama Krishna Mission to spread the teachings of his Guru Ramakrishna Paramhans.
Mrs. Annie Besant again tried to strengthen Theosophical Movement in 1893 A.D.

→ Reform movement among Muslims was started by Nawab Abdul Latif:

The most important movement among Muslims was started by Sir Sayyed Ahmad Khan (1817-98).
The most important work done by him was the establishment of Mohammedan Anglo-Oriental College in 1875 A.D.

→ Impact of Reform Movements:

Important progress came in the field of upliftment of women as a result of reform movements.
Nationalism was aroused and a sense of unity came among the people.

स्त्रियां तथा सुधार PSEB 8th Class SST Notes

→ धार्मिक और सामाजिक सुधार आन्दोलन -19वीं शताब्दी में भारतीय समाज के सभी समुदायों के धार्मिक और सामाजिक सुधार के धार्मिक और सामाजिक सुधार के आन्दोलनों का आरम्भ हुआ।

→ धर्म के क्षेत्र में इन आन्दोलनों ने कट्टरता, अन्धविश्वासों तथा पुरोहितों के आधिपत्य पर प्रहार किए। सामाजिक जीवन में इनका उद्देश्य जाति-प्रथा, बाल-विवाह तथा अन्य सामाजिक असमानताओं को दूर करना था।

→ राजा राममोहन राय और ब्रह्म समाज – राजा राममोहन राय (1772-1833) ने 1828 में ब्रह्म समाज की स्थापना की उन्होंने सती-प्रथा तथा बाल-विवाह की समाप्ति के लिए अभियान चलाया। केशवचन्द्र सेन के नेतृत्व में ब्रह्म समाज का नाम पूरे देश में फैल गया।

→ सुधार आन्दोलनों का प्रसार – देश के अन्य भागों में भी ऐसे ही आन्दोलन आरम्भ हो गए। 1867 ई० में बम्बई (मुम्बई) में प्रार्थना समाज की स्थापना हुई।

→ महादेव गोविन्द रानाडे (1842-1901) जैसे अनेक राष्ट्रीय नेता इसमें सम्मिलित हुए। महाराष्ट्र में अनुसूचित जातियों के जागरण में महात्मा ज्योतिबा फुले ने सक्रिय भूमिका निभाई।

→ आर्य समाज – आर्य समाज की स्थापना 1875 में स्वामी दयानन्द ने की। उन्होंने बाल विवाह, सती प्रथा तथा दहेज प्रथा के विरुद्ध आवाज़ उठाई।

→ सिक्ख सुधार आन्दोलन सिक्खों से सम्बन्धित दो मुख्य सुधार आन्दोलन चले-नामधारी (कूका) आन्दोलन तथा सिंह सभा आन्दोलन। इनमें से सिंह सभा आन्दोलन ने शिक्षा तथा साहित्य के क्षेत्र में महत्त्वपूर्ण उपलब्धियां प्राप्त की।

→ अन्य सुधार आन्दोलन – स्वामी विवेकानन्द ने अपने गुरु रामकृष्ण परमहंस की शिक्षाओं के प्रसार के लिए रामकृष्ण मिशन की स्थापना की।

→ श्रीमती ऐनी बेसेंट ने 1893 में थियोसोफिकल आन्दोलन को फिर से मज़बूत बनाने का प्रयास किया। मुसलमानों में सुधार आन्दोलन का आरम्भ नवाब अब्दुल लतीफ ने किया।

→ मुसलमानों में सबसे प्रभावशाली आन्दोलन सैय्यद अहमद खान (1817-98) ने आरम्भ किया। उनका सबसे बड़ा कार्य 1875 में मोहम्मडन ऐंग्लो ओरियन्टल कॉलेज की स्थापना करना था।

→ सुधार आन्दोलनों के प्रभाव – सुधार आन्दोलनों के परिणामस्वरूप स्त्री उद्धार के क्षेत्र में महत्त्वपूर्ण प्रगति हुई, राष्ट्रवाद का उदय हुआ तथा जनता में एकता की भावना पैदा हुई।

ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ PSEB 8th Class SST Notes

→ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ-19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰਿਆਂ ਸਮੁਦਾਵਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ ।

→ ਧਰਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਨੇ ਕੱਟੜਤਾ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਰੋਹਿਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ।

→ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਸੀ।

→ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ-ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ (1772-1833) ਨੇ 1828 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

→ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ । ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਾਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਿਆ ।

→ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ-ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਏ । 1867 ਈ: ਵਿਚ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ।

→ ਮਹਾਦੇਵ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਨਾਡੇ (1842-1901) ਵਰਗੇ ਅਨੇਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ । ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਜਾਗਰਣ ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

→ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1875 ਵਿਚ ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ, ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ।

→ ਸਿੱਖ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ-ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲੇ । ਨਾਮਧਾਰੀ (ਕੁਕਾ) ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਅੰਦੋਲਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ।

→ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ-ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਰਮਹੰਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਨੇ 1893 ਵਿਚ ਥਿਓਸੋਫਿਲ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ।

→ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਨਵਾਬ ਅਬਦੁੱਲ ਲਤੀਫ ਨੇ ਕੀਤਾ । ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ( 1817-98) ਨੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ।

→ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੰਮ 1875 ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ।

→ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਇਸਤਰੀ (ਔਰਤ) ਉਧਾਰਾਂ (ਸੁਧਾਰ) ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੱਕੀ ਹੋਈ । ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ।

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 16 The Education and British Rule

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 16 The Education and British Rule will help you in revision during exams.

The Education and British Rule PSEB 8th Class SST Notes

→ Spread of Education in India: After 1853 A.D., the British government started giving more stress on the spread of education. They also tried to increase government control on educational centres.

→ Wood’s Report of 1854 A.D: Following suggestions were given in Charles Wood’s report in 1854 A.D.

Universities like London be open in India.
Colleges are opened under Universities.
One educational department is opened in each province.
Special emphasis is given to women’s education.

→ Hunter Commission: The Hunter Commission was appointed in 1882 A.D. under the tenure of Lord Rippen. These were the suggestions of this commission

Government should not interfere in higher education.
Administration of aided schools should be given to local organizations.
Fees in schools should be reduced.

→ Efforts of Lord Curzon: In 1904 A.D., Lord Curzon passed an Act on Universities. Government control over Universities was increased by this Act.

→ Sadler Commission: Sadler Commission was appointed in 1917 A.D. for bringing reforms to Calcutta (Kolkata) University. Many changes were brought in the organization of Allahabad and Lucknow Universities after the suggestions of this commission.

→ Sargent Scheme: Sargent plan was made in 1943 A.D. According to this plan, Education has to be spread completely over the next 50 years.

→ Aligarh Movement: This movement was started by Sir Sayyed Ahmad Khan for bringing reforms to Muslim Society and to reforming religion.

→ Contribution to the field of Education: Main Indian leaders who gave contributions to the Educational field were Raja Ram Mohan Roy, Ishwar Chandra Vidyasagar, Swami Dayanand Saraswati, Swami Vivekanand, etc.

शिक्षा तथा अंग्रेजी राज्य PSEB 8th Class SST Notes

→ भारत में शिक्षा का प्रसार – 1853 ई० के बाद ब्रिटिश सरकार ने शिक्षा के प्रसार पर अधिक बल देना शुरू कर दिया। उन्होंने शिक्षा केन्द्रों पर सरकारी नियन्त्रण बढ़ाने का प्रयास भी किया।

→ 1854 ई० की वुड्ज़ रिपोर्ट – 1854 ई० में चार्ल्स वुड द्वारा दी गई रिपोर्ट में ये सुझाव दिये गये-

भारत में लन्दन जैसे विश्वविद्यालय खोले जाएं
विश्वविद्यालय के अधीन कॉलेज खोले जाएं।
हर प्रान्त में एक शिक्षा विभाग स्थापित किया जाए
स्त्री-शिक्षा की ओर विशेष ध्यान दिया जाए।

→ हंटर कमीशन – 1882 ई० में लॉर्ड रिपन के काल में हंटर कमीशन नियुक्त किया गया। इस कमीशन के सुझाव थे-

सरकार उच्च शिक्षा में कोई हस्तक्षेप न करे
आर्थिक सहायता प्राप्त स्कूलों का प्रबन्ध स्थानीय संस्थाओं को सौंप दिया जाए
स्कूलों में फीस कम कर दी जाए।

→ लॉर्ड कर्जन के प्रयास – 1904 ई० में लॉर्ड कर्जन ने विश्वविद्यालयों पर एक कानून पास किया। इसके अनुसार विश्वविद्यालयों पर सरकार का नियन्त्रण बढ़ गया।

→ सैडलर कमीशन कलकत्ता (कोलकाता) विश्वविद्यालय में सुधार लाने के लिए 1917 ई० में सैडलर कमीशन की नियुक्ति की गई। इस कमीशन के सुझावों पर इलाहाबाद तथा लखनऊ विश्वविद्यालयों के गठन में बहुत-से परिवर्तन किए गए।

→ सार्जेन्ट योजना 1943 ई० में सार्जेन्ट योजना बनाई गई। इस योजना के अनुसार 50 वर्षों के अन्दर अन्दर पूरी तरह से शिक्षा का प्रसार किया जाना था।

→ अलीगढ़ आन्दोलन यह आन्दोलन मुस्लिम समाज तथा धर्म सुधार के लिए सर सैय्यद अहमद खां ने चलाया।

→ शिक्षा के क्षेत्र में योगदान – शिक्षा के क्षेत्र में योगदान देने वाले मुख्य भारतीय नेता राजा राममोहन राय, ईश्वर चन्द्र विद्यासागर, स्वामी दयानन्द सरस्वती, स्वामी विवेकानन्द आदि थे।

ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ PSEB 8th Class SST Notes

→ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ-1853 ਈ: ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰਾਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

→ 1854 ਈ: ਦੀ ਵਡਜ਼ ਰਿਪੋਰਟ-1854 ਈ: ਵਿਚ ਚਾਰਲਸ ਵੱਡ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਗਏ-

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਵਰਗੀਆਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਜਾਣ,
ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਣ,
ਹਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਇਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ,
ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆਂ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।

→ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ-1882 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਸਨ-

ਸਰਕਾਰ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਾ ਕਰੇ ।
ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਥਾਨਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ੀਸ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।

→ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੇ ਯਤਨ-1904 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਇਕ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵੱਧ ਗਿਆ ।

→ ਸੈਡਲਰ ਕਮਿਸ਼ਨ-ਕਲਕੱਤਾ (ਕੋਲਕਾਤਾ) ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ 1917 ਈ: ਵਿਚ ਸੈਡਲਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

→ ਇਸ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ।

→ ਸਾਰਜੈਂਟ ਯੋਜਨਾ-1943 ਈ: ਵਿੱਚ ਸਾਰਜੈਂਟ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ । ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 50 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ।

→ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ-ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਧਰਮ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਚਲਾਇਆ ।

→ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ-ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ, ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ, ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ, ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਆਦਿ ਸਨ ।

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 19 Colonialism and Urban Change

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 19 Colonialism and Urban Change will help you in revision during exams.

Colonialism and Urban Change PSEB 8th Class SST Notes

→ Colonialism: The meaning of colonialism is the subjugation of one country by another which leads to political, economic, social, and cultural changes, we refer to the process of colonisation.

→ Urban Change: The meaning of urban change is the change in the position and importance of towns and cities due to change in the political condition of any country.

→ End of cities and advent of new cities: New cities and towns emerged when they became the centres of political power, economic activities, or centres of religious activities.

→ If related rulers change their capital due to changes in the political power of any country, some cities lost their importance and were replaced by new cities.

→ New cities during the British Rule: Three important cities developed during the British rule were Madras, Bombay, and Calcutta. These cities were also the centres of Presidencies.

→ Spread of Delhi: Delhi was made the capital of British India in 1911 A.D. As a result, Delhi spread very rapidly.

→ Facilities are available in cities: People were given different facilities of cleanliness, water, roads, lights, etc. for the development of cities. Different local institutions were established for this objective.

→ Law and Order: The police department was established for law and order in urban areas.

बस्तीवाद तथा शहरी परिवर्तन PSEB 8th Class SST Notes

→ बस्तीवाद – बस्तीवाद का भावार्थ है किसी देश पर किसी अन्य देश या देशों द्वारा राजनीतिक, आर्थिक तथा सामाजिक रूप में अधिकार करना।

→ नगर-परिवर्तन – नगरीय परिवर्तन से तात्पर्य (भाव) है किसी देश की राजनीतिक सत्ता में परिवर्तन होने के कारण कस्बों एवं नगरों की स्थिति एवं महत्ता में परिवर्तन होना।

→ नगरों का समाप्त (अन्त) होना तथा नये कस्बों का उत्थान – नये नगरों और कस्बों का उत्थान तब होता है जब वे राजनीतिक शक्ति, आर्थिक गतिविधियों या फिर धार्मिक गतिविधियों के केन्द्र होते हैं।

→ किसी देश की राजनीतिक शक्ति में परिवर्तन होने के कारण यदि सम्बन्धित शासक अपनी राजधानियां बदलते हैं तो कई नगर अपनी महत्ता खो बैठते हैं तथा नये नगर उनका स्थान ले लेते हैं।

→ अंग्रेज़ी काल के नये नगर – अंग्रेज़ी काल में तीन महत्त्वपूर्ण नगरों का विकास हुआ-मद्रास, बम्बई तथा कलकत्ता। ये नगर प्रेजीडेंसियों के केन्द्र भी थे।

→ दिल्ली का विस्तार 1911 ई० में अंग्रेजों ने दिल्ली को अपने भारतीय साम्राज्य की राजधानी बनाया फलस्वरूप दिल्ली का तेजी से विस्तार हुआ।

→ नगरों को सुविधाएं नगरों के विकास के लिए लोगों को विभिन्न सफ़ाई, पानी, सड़कों, रोशनी आदि की सुविधाएं दी गईं। इसके लिए विभिन्न स्थानीय संस्थाएं स्थापित की गईं।

→ कानून एवं व्यवस्था नगरों में कानून एवं व्यवस्था के लिए पुलिस विभाग की स्थापना की गई।

ਬਸਤੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ PSEB 8th Class SST Notes

→ ਬਸਤੀਵਾਦ-ਬਸਤੀਵਾਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ।

→ ਨਗਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਗਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਨਗਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣਾ ।

→ ਨਗਰਾਂ ਦਾ ਸਮਾਪਤ (ਅੰਤ) ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਉੱਥਾਨ-ਨਵੇਂ ਨਗਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਉੱਥਾਨ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੇਕਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ਾਸਕ ਆਪਣੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਈ ਫਗਰ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਗੁਆ ਬੈਠਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨਗਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਲ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਗਰ-ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਗਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ-ਮਦਰਾਸ, ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ । ਇਹ ਨਗਰ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਸਨ ।

→ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ-1911 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ ।

→ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤਾਂ-ਨਗਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ਾਈ, ਪਾਣੀ, ਸੜਕਾਂ, ਰੋਸ਼ਨੀ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

→ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ-ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 15 The Revolt of 1857

October 7, 2024October 6, 2024 by Bhagya

This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 15 The Revolt of 1857 will help you in revision during exams.

The Revolt of 1857 PSEB 8th Class SST Notes

→ Revolt of 1857: In 1857 A.D, Indian rulers, soldiers, and the public rose in an armed revolt to oust the British from India. This revolt is known as the ‘First War of Indian Independence.

→ Political Causes: Indian rulers (of Jhansi, Nagpur, Sitara, Jaitpur, Bilaspur, etc.) and landlords were annoyed with the British on account of their annexationist policies. They collectively planned to struggle against the foreign rule.

→ Social and Economic Causes: The British ended the Sati practice, permitted widow marriage, and ruined Indian industries.

→ Military Causes: Indian soldiers were paid low salaries and were not treated well. The order to use greased cartridges enraged the Indian sepoys. It was the immediate cause of the revolt.

→ Centres of Revolt: The main centres of revolt were Delhi, Kanpur, Jhansi, Gwalior, Varanasi, and Lucknow.

→ Leaders of the Uprising: The chief leaders of the revolt were Mughal Emperor Bahadur Shah Jafar, Rani Laxmi Bai, Nana Sahib, Tantaya Tope, etc.

→ Failure of the Revolt: There was no co-ordination among the Indian rulers. The rebels were not trained soldiers and had no means of communication. They had no sound financial resources and modern weapons of war like the British had.

→ Effects of Revolt: The rule of the Company came to an end. The number of Indians in the army was reduced. Differences between the Hindus and the Muslims increased.

1857 ई० का विद्रोह PSEB 8th Class SST Notes

→ 1857 का विद्रोह – 1857 में भारतीय राजाओं, सैनिकों तथा जनता ने अंग्रेजों को देश से निकालने के लिए सशस्त्र विद्रोह किया। इस विद्रोह को प्रथम स्वतन्त्रता संग्राम का नाम दिया जाता है।

→ राजनीतिक कारण – अंग्रेज़ों की लैप्स तथा अन्य नीतियों के कारण भारतीय राजा (झांसी, नागपुर, सतारा, जयपुर, बिलासपुर) तथा ज़मींदार उनसे नाराज़ थेइसलिए उन्होंने मिलकर संघर्ष की योजना बनाई।

→ सामाजिक तथा आर्थिक कारण – अंग्रेजों ने सती प्रथा का अन्त किया, विधवा विवाह की आज्ञा दी तथा भारतीय उद्योग-धन्धों को नष्ट किया। इस लिए समाज के रूढ़िवादी तथा गरीब लोग उनसे छुटकारा पाने के लिए योजना बनाने लगे।

→ सैनिक कारण – भारतीय सैनिकों को कम वेतन मिलता था तथा उनके साथ अच्छा व्यवहार नहीं होता था। चर्बी वाले कारतूसों का प्रचलन क्रान्ति का तात्कालिक कारण बना। सैनिकों ने इस पर विद्रोह किया और क्रान्ति आरम्भ हो गई।

→ विद्रोह के केन्द्र – विद्रोह के मुख्य केन्द्र दिल्ली, कानपुर, झांसी; ग्वालियर, वाराणसी, लखनऊ आदि थे।

→ विद्रोह के नेता – विद्रोह के प्रमुख नेता मुग़ल बादशाह बहादुरशाह जफर, रानी लक्ष्मीबाई, नाना साहिब, तात्या टोपे आदि थे।

→ भारतीयों की असफलता – भारतीय राजाओं में आपसी तालमेल नहीं था, प्रशिक्षित सैनिक नहीं थे, संचार के साधनों का अभाव था और उनके पास अंग्रेज़ों के समान साधन नहीं थे। इसलिए भारतीय असफल रहे।

→ विद्रोह के प्रभाव – विद्रोह के कारण कम्पनी का शासन समाप्त हुआ, सेना में भारतीयों की संख्या घटी, भारतीय राजाओं के साथ अच्छे व्यवहार का दौर शुरू हुआ और हिन्दू तथा मुसलमानों में आपसी भेदभाव बढ़ गया।

1857 ਈ. ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ PSEB 8th Class SST Notes

→ 1857 ਦਾ ਵਿਦਰੋਹ-1857 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਿਆਂ, ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਨ-ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਲੈਪਸ ਅਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜੇ (ਝਾਂਸੀ, ਨਾਗਪੁਰ, ਸਿਤਾਰਾ, ਬਿਲਾਸਪੁਰ) ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਉਸ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ।

→ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨ-ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ-ਧੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੂੜੀਵਾਂਦੀ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ।

→ ਸੈਨਿਕ ਕਾਰਨ-ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤਨਖ਼ਾਹ ਮਿਲਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਿਹਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਚਰਬੀ ਵਾਲੇ ਕਾਰਤੂਸਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਫੌਰੀ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ । ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈ ।

→ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਕੇਂਦਰ-ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਦਿੱਲੀ, ਕਾਨਪੁਰ, ਝਾਂਸੀ, ਗਵਾਲੀਅਰ, ਵਾਰਾਨਸੀ, ਲਖਨਊ ਆਦਿ ਸਨ ।

→ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਨੇਤਾ-ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ, ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਈ, ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਤਾਂਤੀਆ ਟੋਪੇ ਆਦਿ ਸਨ ।

→ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ-ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੁਸ਼ਲ ਸੈਨਿਕ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ।

→ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਵਿਦਰੋਹ ਕਾਰਨ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਖਤਮ ਹੋਇਆ । ਸੈਨਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟੀ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਵਿਹਾਰ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ । ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਵਿਤਕਰਾ ਵੱਧ ਗਿਆ।