Prasanna

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 13 ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 13 ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Textbook Questions and Answers

ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸ :

(ੳ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨਾ, ਚੜ੍ਹੀ, ਮੱਕੀ, ਕਪਾਹ, ਜਾਮਣਾਂ, ਅਨਾਰ ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਅ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵੰਝਾਂ – ਚੁੜੀਆਂ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰੰਗਲੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

(ੲ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪਕਵਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੀਰਾਂ ਚਿੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪੂੜੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

(ਸ) ਗੱਭਰੂ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਿਵੇਂ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

(ਹ) ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ‘ਚ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਲਸਰੂਪ ਗਰਮੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਹਰੇ ਭਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਛੱਪੜ, ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਧਾਨ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ ਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਜਾਮਣਾਂ ਰਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ – ਬਹਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੰਗਰ ਚਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ :

(ੳ) ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
(ਅ) ਜੰਮੂ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ-ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਰਿਆਵਲ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਆ) ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਮੀਹਾਂ ਨਾਲ ਜਾਮਣਾਂ ਤੇ ਅਨਾਰ ਪੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਾਲੀ – ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ। ਜੋਤਰੇ – ਹੱਲ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਬਦ ਜੋਤਣੇ ਹਾਲੀਆਂ – ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਦੱਸੋ

• ਮਾਹ : ਮਹੀਨਾ
• ਪੁੰਗਰੀ : ਫੁੱਟਦੀ, ਉੱਗਦੀ
• ਜੂਰ : ਘਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ, ਹੱਦ, ਸੀਮਾ
• ਹੰਘਾਲੀਆ : ਪਾਣੀ ਫੇਰ ਕੇ ਕੱਢਣਾ
• ਧਾਈਂ : ਜੀਰੀ, ਝੋਨਾ
• ਸ਼ੀਰੀਂ : ਮਿਠਾਸ
• ਤਿੜਾਂ : ਖੱਬਲ ਜਾਂ ਘਾਹ ਦਾ ਲੰਮਾ ਤੀਲਾ, ਕੱਖ
• ਪਾਲੀ : ਪਸੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
• ਜੋਤਰੇ : ਜੋੜੇ ਹੋਏ ਪਸੂ
• ਦਿਹਾਰ : ਤਿਉਹਾਰ, ਵਿਆਹੀ ਕੁੜੀ ਲਈ ਦਿਨ-ਦਿਹਾਰ ’ਤੇ ਭੇਜੀ ਗਈ ਵਸਤੂ
• ਡੰਝ ਲਾਹੀ : ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨਾ, ਭੁੱਖ ਲਾਹੁਣੀ
• ਸੌਂਚੀ : ਕਬੱਡੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ
• ਛਿੰਝ ਪਾਉਣਾ : ਕੁਸ਼ਤੀ, ਅਖਾੜਾ
• ਖੀਵੇ : ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ
• ਪਿੜ : ਅਖਾੜਾ, ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ ਜਾਂ ਖੇਡਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
• ਸੋਹਲੇ : ਗੀਤ, ਗੁਣ-ਗਾਣ

4. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ :

(ਉ) ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
(ਅ) ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਗਾਲੀਆਂ ਨੇ।
(ਅ) ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।

5. ਪੜੋ ਤੇ ਸਮਝੋ :

1. ਸਾਉਣ : ਸੱਚੀ
2. ਪਾਲੀ : ਵਰਖਾ
3. ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ : ਪਸੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
4. ਗੱਭਰੂ : ਪੀਂਘਾਂ

ਉੱਤਰ :

1. ਸਾਉਣ : ਵਰਖਾ
2. ਪਾਲੀ : ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ
3. ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ : ਪੀਂਘਾਂ
4. ਗੱਭਰੂ : ਸੌਂਚੀ।

6. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਗਿੱਠ-ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਖੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਖੀਵੇ ਹੋਣਾ, ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਣਾ।
ਉੱਤਰ :

• ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚਨਾ (ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿਚ ਹੋਣਾ) – ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ।
• ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਖੀਵੇ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ) – ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਖੀਵੀ ਹੋਈ ਫਿਰਦੀ ਹੈ।
• ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਣਾ (ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕਰਨੀਆਂ, ਗੁਣ ਗਾਉਣੇ) – ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਣਗੇ, ਜਿਹੜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੇਗੀ।

ਵਿਆਕਰਨ

ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੇ ।
ਖੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ , ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ,
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ, ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਖੀਰਾਂ, ਪੂੜਿਆਂ, ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ, ਪੀਂਘਾਂ, ਗਿੱਧੇ, ਕਿਲਕਲੀ, ਘਟਾਂ।

ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ :

ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖੋ :
ਗਰਮੀ, ਸਰਦੀ, ਪਤਝੜ, ਬਸੰਤ
ਉੱਤਰ :
ਗਰਮੀ – ਗਰਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਧ ਅਪਰੈਲ ਤੋਂ ਅੱਧ ਜੂਨ ਤਕ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਤਪਦੇ ਹਨ। ਪੱਖੀਆਂ, ਪੱਖਿਆਂ ਤੇ ਕੁਲਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਹਲਕੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧੁੱਪ ਤੇ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਰਬਤ, ਸ਼ਕੰਜਵੀ ਤੇ ਸ਼ਰਦਾਈ ਆਦਿ ਪੀਂਦੇ ਹਨ।

ਸਰਦੀ – ਸਰਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ ਅੱਧ ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ ਅੱਧ ਫ਼ਰਵਰੀ ਤਕ ਸਰਦੀ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਜੋਬਨ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਘੱਟ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ! ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਧੁੰਦ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ – ਕਦੇ ਮੀਂਹ ਵੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੇ ਚਲਣ ਨਾਲ ਸਰਦੀ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਧੂਣੀਆਂ ਸੇਕ ਕੇ, ਧੁੱਪੇ ਬਹਿ ਕੇ ਜਾਂ ਹੀਟਰ ਲਾ ਕੇ ਤੇ ਗਰਮ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਗਰਮ – ਗਰਮ ਖਾਣੇ ਖਾਣ ਤੇ ਚਾਹ ਪੀਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਆਮ ਕਰਕੇ ਜੁਕਾਮ ਤੇ ਖੰਘ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਤਝੜ – ਪਤਝੜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਅੱਧ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਝੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਹਰਿਆਵਲ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦੀ ਕਮੀ ਆਉਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਪਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਦਿਨੇ ਧੁੱਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਬੱਦਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਮੌਸਮ ਖੁਸ਼ਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਬਸੰਤ – ਬਸੰਤ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਰੁੱਤ ਅੱਧ ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਅੱਧ ਅਪਰੈਲ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਪਾਲੇ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਤ ਨਿੱਘੀ ਤੇ ਸੁਹਾਵਣੀ ਹੋਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸਰੋਂ ਦੇ ਬਸੰਤੀ ਫੁੱਲ ਖਿੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਪੱਤੇ ਤੇ ਫੁੱਲ ਨਿਕਲਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੰਛੀ ਚਹਿਚਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਇਲ ਕੂਕਦੀ ਹੈ ਬਸੰਤ ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਦਿਨ ਨੂੰ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਸਾਉਣ (ਕਵਿਤਾ) Important Questions and Answers

1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਉ) ਸਾਉਣ ਮਾਹ, ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਧਾਈਂ ਉੱਸਰੇ, ਨਿੱਸਰੀ ਚਰੀ, ਮੱਕੀ,
ਤੇ ਕਪਾਹੀਂ ਨਾ ਜਾਣ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਜਮੂੰ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਝੜੀਆਂ ਨੇ ਰੁੱਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਪੁੰਗਰ ਪਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਟਹਿਕ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਛੱਪੜ ਤੇ ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ ਹੈ। ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜੂਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਝੋਨਾ ਵੱਡਾ – ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਚੜੀ ਤੇ ਮੱਕੀ ਨਿੱਸਰ ਪਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਪਾਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਸੰਭਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੀ। ਜਾਮਣੁ ਰਸ ਗਏ ਹਨ, ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਫ਼ਸਲਾਂ ਬਹੁਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸਾਉਣ – ਇਕ ਦੇਸੀ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਨਾਂ, ਜੋ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਦੇ ਅੱਧ ਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਹ – ਮਹੀਨਾ। ਜੂਹਾਂ – ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੀਮਾ, ਨੀਵੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ – ਧੋ – ਦੇਣਾ। ਧਾਈਂ – ਝੋਨਾ। ਨਿੱਸਰੀ – ਫਲ ਪੈਣ ਲੱਗਾ। ਸ਼ੀਰੀਂ – ਮਿਠਾਸ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਤਿੜਾਂ ਤਿੜਕੀਆਂ, ਪੱਠਿਆਂ ਲਹਿਰ ਲਾਈ,
ਡੰਗਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਖੁਲੇ ਪਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਵੱਟਾਂ ਬੱਧੀਆਂ, ਜੋਤਰੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ,
ਛਾਵੇਂ ਮੰਜੀਆਂ ਡਾਹੀਆਂ ਹਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਪੇਕੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਤਾਈਂ ਦਿਹਾਰ ਆਏ,
ਤੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਾਏ ਸਹੁਰੀਂ ਆਈਆਂ ਨੇ।
ਵੰਗਾਂ, ਚੂੜੀਆਂ ਪਹਿਨੀਆਂ ਕੁਆਰੀਆਂ ਨੇ,
ਰੰਗ ਚੁੰਨੀਆਂ ਮਹਿੰਦੀਆਂ ਲਾਈਆਂ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਵਿਚ ਖੱਬਲ ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਤਿੜਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਚਰਵਾਹਿਆਂ ਨੇ ਪਸ਼ੂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਚੁਗਣ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਵੱਟਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਹਨ, ਜੋਤਰੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਛਾਵੇਂ ਮੰਜੀਆਂ ਡਾਹ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਹਨ ਪੇਕੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾਰ (ਕੱਪੜੇ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਬੈਠੀਆਂ ਨੇ ਹਾਰ – ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਾਏ ਹਨ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਚੂੜੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਹਨ, ਚੁੰਨੀਆਂ ਰੰਗਾ ਕੇ ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਲਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਉੱਪਰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਈ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਾਲੀ – ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ। ਜੋਤਰੇ – ਹੱਲ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਬਲਦ ਜੋਤਣੇ। ਹਾਲੀਆਂ – ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲਿਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਇ ਮੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ।
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ , ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਲੋਕੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅੰਦਰ ਖੀਵੇ ਹੋਏ ਚਾਤਿਕ,
ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਦੇ ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਘਰ – ਘਰ ਵਿਚ ਮੀਰਾਂ ਗਿੱਝੀਆਂ ਹਨ ਪੁੜੇ ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਧੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਦੇਖ ਕੇ ਗਿੱਧੇ ਮਚ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿੱਕਲੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਡੰਝ ਲਾਹੀ – ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ। ਸੌਂਚੀ – ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਡ। ਖੀਵੇ ਹੋਏ – ਮਸਤ। ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਂਦੇ – ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ।

2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀਆਂ – ਕਿਹੜੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨਾ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ, ਕਪਾਹ, ਜਾਮਣਾਂ, ਅਨਾਰ ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵੰਡਾਂ – ਚੁੜੀਆਂ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰੰਗਲੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਖ਼ਾਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ, ਪੂੜਿਆਂ ਡੰਝ ਲਾਹੀ,
ਕੁੜੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾਈਆਂ ਨੇ।
ਗਿੱਧੇ ਵੱਜਦੇ , ਕਿਲਕਿਲੀ ਮੱਚਦੀ ਏ,
ਘਟਾਂ ਕਾਲੀਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਛਾਈਆਂ ਨੇ।
ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਅੰਦਰ,
ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਲੋਕੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅੰਦਰ ਖੀਵੇ ਹੋਏ ਚਾਤ੍ਰਿਕ,
ਸਾਉਣ ਮਾਹ ਦੇ ਸੋਹਲੇ ਗਾਉਂਦੇ ਨੇ॥
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਘਰ – ਘਰ ਵਿਚ ਖੀਰਾਂ ਰੁੱਝੀਆਂ ਹਨ ਪੁੜੇ ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਧੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਵਹੁਟੀਆਂ ਨੇ ਪੀਂਘਾਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਛਾਏ ਹੋਏ ਦੇਖ ਕੇ ਗਿੱਧੇ ਮਚ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿੱਕਲੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਝ ਲਾਹੀ – ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ। ਸੌਂਚੀ – ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਡ। ਖੀਵੇ ਹੋਏ – ਮਸਤ। ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਉਂਦੇ – ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ।

3. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਕਿਹੜੇ – ਕਿਹੜੇ ਪਕਵਾਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੀਰਾਂ ਰਿੰਨ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪੂੜੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਗੱਭਰੂ ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਿਵੇਂ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ? ਉੱਤਰ : ਸਾਉਣ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਗੱਭਰੂ ਪਿੜਾਂ ਵਿਚ ਸੌਂਚੀ ਖੇਡਦੇ, ਛਿੰਝਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਝੜੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਲਸਰੂਪ ਗਰਮੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਹਰੇ ਭਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਛੱਪੜ, ਟੋਭੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧਾਨ, ਚਰੀ, ਮੱਕੀ ਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ।

ਜਾਮਣਾਂ ਰਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਨਾਰ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ – ਬਹਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੰਗਰ ਚਰਨ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

4. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
‘ਸਾਉਣ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਉਣ ਮਾਹ, ਝੜੀਆਂ ਗਰਮੀ ਝਾੜ ਸੁੱਟੀ,
ਧਰਤੀ ਪੁੰਗਰੀ ਟਹਿਕੀਆਂ ਡਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਏ ਛੱਪੜਾਂ ਟੋਭਿਆਂ ਨੇ,
ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਜੂਹਾਂ ਹੰਘਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਧਾਈਂ ਉੱਸਰੇ, ਨਿੱਸਰੀ ਚਰੀ, ਮੱਕੀ,
ਤੇ ਕਪਾਹੀਂ ਨਾ ਜਾਣ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਨੇ।
ਜਮੂੰ ਰਸੇ, ਅਨਾਰ ਵਿਚ ਆਈ ਸ਼ੀਰੀਂ,
ਚੜੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਿੱਠ – ਗਿੱਠ ਲਾਲੀਆਂ ਨੇ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 4 ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ Ex 4.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 4 ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ Exercise 4.2

1. ਗੁਣਨਖੰਡ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਮੁਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x² – 3x – 10 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ
x² – 3x – 10 = 0 | S = – 3
x² – 5x + 2x – 10 = 0 | P = – 10
x(x – 5) + 2 (x – 5) = 0
(x – 5) (x + 2) = 0
ਭਾਵ x – 5 = 0 ਜਾਂ x + 2 = 0
x = 5 ਜਾਂ x = – 2
∴ 5 ਅਤੇ – 2 ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਮੂਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2x² + x – 6 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ :
2x² + x – 6 = 0 |S = 1
ਜਾਂ 2x² + 4x – 3x – 6 = 0 |P = – 6 × 2 = -12
2x (x + 2) – 3 (x + 2) = 0
(x + 2) (2x – 3) = 0
ਭਾਵ x + 2 = 0 ਜਾਂ 2x – 3 = 0
x = – 2 ਜਾਂ x = \(\frac{3}{2}\)
ਭਾਵ – 2 ਅਤੇ \(\frac{3}{2}\) ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਮੂਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
\(\sqrt {2}\) x² + 7x + 5\(\sqrt {2}\) = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ :
\(\sqrt {2}\)x² + 7x + 5\(\sqrt {2}\) = 0 |S = 7
|P = \(\sqrt {2}\) × \(\sqrt {5}\)
= 10
ਜਾਂ \(\sqrt {2}\)x² + 2x + 5x + 5\(\sqrt {2}\) = 0
ਜਾਂ \(\sqrt {2}\)x(x + \(\sqrt {2}\)) + 5(x +\(\sqrt {2}\)) = 0
ਜਾਂ (x + \(\sqrt {2}\)) (\(\sqrt {2}\)x + 5) = 0
ਭਾਵ x + \(\sqrt {2}\) = 0 ਜਾਂ \(\sqrt {2}\)x + 5 = 0
x = \(-\sqrt {2}\) x = \(\frac{-5}{\sqrt{2}}\)
ਇਸ ਲਈ, \(\sqrt {2}\) ਅਤੇ \(\frac{-5}{\sqrt{2}}\) ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
2x² – x + \(\frac{1}{8}\) = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੇ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ
2x² – x + \(\frac{1}{8}\) = 0
ਜਾਂ \(\frac{16 x^{2}-8 x+1}{8}\) = 0
S = – 8
|P = 16 × 1 = 16
16x² – 8x + 1= 0,
16x² – 4x – 4x + 1 = 0
4x(4x – 1) – 1 (4x – 1) = 0
ਜਾਂ (4x – 1) (4x – 1) = 0
ਭਾਵ 4x – 1 = 0
ਜਾਂ 4x – 1 = 0
4x = 1 4x = 1
x =\(\frac{1}{4}\) ਜਾਂ x = \(\frac{1}{4}\)
ਇਸ ਲਈ \(\frac{1}{4}\) ਅਤੇ \(\frac{1}{4}\) ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਮੂਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
100x² – 20x + 1 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੇ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ
100x² – 20x + 1 = 0
100x² – 10x – 10x + 1 = 0 | S = – 20
| P = 100 × 1
= 100
ਜਾਂ 10x (10x – 1) – (10x – 1) = 0
ਜਾਂ (10x – 1) (10x – 1) = 0
ਭਾਵ 10x – 1 = 0 ਜਾਂ 10x – 1 = 0
x = \(\frac{1}{10}\) ਜਾਂ x = \(\frac{1}{10}\)
ਇਸ ਲਈ \(\frac{1}{10}\) ਅਤੇ \(\frac{1}{10}\) ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਮੂਲ ਹਨ ।

2. ਉਦਾਹਰਣ 1 ਵਿਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਥਨ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜਾਂਨ ਅਤੇ ਰੇਖਾ ਦੋਹਾਂ ਕੋਲ ਕੁੱਲ 45 ਬੰਦੇ ਹਨ । ਦੋਵੇਂ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਬੰਟੇ ਗੁਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਬੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ 124 ਹੈ । ਅਸੀਂ ਜਾਨਣਾਂ ਚਾਹਾਂਗੇ ਕਿ | ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ-ਕਿੰਨੇ ਬੰਟੇ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਜਾਂਨ ਕੋਲ ਬੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = x
ਰੇਖਾ ਕੋਲ ਬੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 45 – x
ਜਾਂਨ ਦੇ 5 ਬੰਟੇ ਗੁਆਉਣ ਪਿਛੋਂ ਗਿਣਤੀ = x – 5
ਰੇਖਾ ਦੇ 5 ਬੰਟੇ ਗੁਵਾਉਣ ਪਿਛੋਂ ਗਿਣਤੀ
= 45 – x – 5
= 40 – x
ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = (x – 5) (40 – x)
= 40x – x² – 200 + 5x
= – x² + 45x – 200
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,
-x² + 45x – 200 = 124
-x² + 45x – 324 = 0 |S = – 45,
ਜਾਂ x² – 45x + 324 = 0 | P = 324
x² – 36x – 9x + 324 = 0
ਜਾਂ x(x – 36) – 9 (x – 36) = 0
ਜਾਂ (x – 36) (x – 9) = 0
ਭਾਵ x – 36 = 10 ਜਾਂ x – 9 = 0
x = 36 ਜਾਂ x = 9
∴ x = 36, 9
ਇਸ ਲਈ, ਬੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸੀ 36 ਅਤੇ 9 ਜਾਂ 9 ਅਤੇ 36 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇਕ ਘਰੇਲੂ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਖਿਡੌਣੇ ਦਾ ਮੁੱਲ (₹ ਵਿਚ) 55 ਵਿਚੋਂ | ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਕੁੱਲ ਖਰਚ ਤੇ 750 ਸੀ । ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਿਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗੇ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਉਸ ਦਿਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤੇ ਖਿਡੌਣੇ = x
ਉਸ ਦਿਨ ਹਰੇਕ ਖਿਡੌਣੇ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਲਾਗਤ (₹ ਵਿੱਚ) = 55 – x
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
x (55 – x) = 750
ਜਾਂ 55x – x² = 750
ਜਾਂ -x² + 55x – 750 = 0 | S = – 33,
ਜਾਂ x² – 55x + 750 = 0 | P = 750
ਜਾਂ x² – 30x – 25x + 750 = 0
ਜਾਂ x (x – 30) – 25 (x – 30) = 0
ਜਾਂ (x – 30) (x – 25) = 0
ਭਾਵ x – 30 = 0 ਜਾਂ x – 25 = 0
x = 30 ਜਾਂ x = 25
∴ x = 30, 25
ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਦਿਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 30 ਅਤੇ 25 ਜਾਂ 25 ਅਤੇ 30 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪਤਾ ਕਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 27 ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ 182 ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਓ ਪਹਿਲੀ ਸੰਖਿਆ = 1
ਦੂਸਰੀ ਸੰਖਿਆ = 27 – x
ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = x (27 – x)
= 27x -x²
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,
27x – x² = 182
ਜਾਂ x² + 27x – 182 = 0 | S = – 27
ਜਾਂ x² – 27x + 182 = 0 | P = 182
ਜਾਂ x² – 13x – 14x + 182 = 0
ਜਾਂ x (x – 13) – 14 (x – 13) = 0
ਜਾਂ (x – 13) (x – 14) = 0
ਭਾਵ x – 13 = 0 ਜਾਂ x – 14 = 0
x = 13 ਜਾਂ x = 14
∴ x = 13, 14
ਇਸ ਲਈ, ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ 13 ਅਤੇ 14 ਜਾਂ 14 ਅਤੇ 13 ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 365 ਹੋਵੇ
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਓ ਪਹਿਲੀ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ = x
ਦੂਸਰੀ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ = x + 1
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,
(x)² + (x + 1)² = 365
ਜਾਂ , x² + x² + 1 + 2x = 365
ਜਾਂ 2x² + 2x + 1 – 365 = 0
ਜਾਂ 2x² + 2x – 364 = 0
ਜਾਂ x² + x – 182 = 0
ਜਾਂ x² + 14x – 13x – 182 = 0
ਜਾਂ x(x + 14) – 13 (x + 14) = 0
ਜਾਂ (x + 14) (x – 13) = 0
ਭਾਵ x + 14 = 0 , ਜਾਂ x – 13 = 0
x = – 14 ਜਾਂ x = 13
∵ ਸਾਨੂੰ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ x =- 14 ਨਹੀਂ ਹੈ ।
∴ x = 13
∴ ਪਹਿਲੀ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ = 13
ਦੂਸਰੀ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆ = 13 + 1 = 14
ਇਸ ਲਈ ਦੋ ਧਨ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ 13 ਅਤੇ 14

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਇਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੋਂ 7 cm ਘੱਟ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਰਣ 13 cm ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਦੋ । ਭੁਜਾਵਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਓ ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ = x cm
ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ (ਲੰਬ) = x – 7 cm
ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਕਰਣ = 13 cm ……(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
ਪਾਇਥਾਗੋਰਸ ਪਮੇਯ ਅਨੁਸਾਰ,
(ਅਧਾਰ)² + (ਲੰਬ)² = (ਕਰਣ)²
(x)² + (x – 7)² = (13)²
ਜਾਂ x² + x² + 49 – 14x = 169
ਜਾਂ 2x² – 14x + 49 – 169 = 0
2x² – 14x – 120 = 0
ਜਾਂ 2 [x² – 7x – 60] = 0
ਜਾਂ x² – 7x – 60 = 0 | S = 7
ਜਾਂ x² – 12x + 5x – 60 = 0 | P = – 60
ਜਾਂ x (x – 12) + 5 (x – 12) = 0
ਜਾਂ (x – 12) (x + 5) = 0
ਭਾਵ x – 12 = 0 ਜਾਂ x + 5 = 0
x = 12 ਜਾਂ x = – 5
ਇਸ ਲਈ, ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਰਿਣਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ
∴ x = -5 ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ
∴ x = 12
∴ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ = 12 cm
ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ (ਲੰਬ) = (12 – 7) cm
= 5 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇਕ ਘਰੇਲੂ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਬਰਤਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਹ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹਰੇਕ | ਨਗ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਲਾਗਤ (ਰੁਪਇਆਂ ਵਿਚ) ਉਸ ਦਿਨ | ਬਣਾਏ ਗਏ ਬਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਦੁੱਗਣੇ ਤੋਂ 3 ਵੱਧ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਨਿਰਮਾਣ ਲਾਗਤ ₹ 90 ਸੀ | ਤਾਂ ਉਸ ਦਿਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਬਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਨਗ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲਾਗਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਓ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਬਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = x
ਹਰੇਕ ਨਗ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲਾਗਤ = ₹ (2x + 3)
∴ ਇਕ ਦਿਨ ਤੇ ਕੁਲ ਨਿਰਮਾਣ ਲਾਗਤ
= ₹ [x (2x + 3)]
= ₹ (2x² + 3x)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,
2x² + 3x = 90
| S = 3,
P = 2 × -90
= – 180
2x² + 3x – 90 = 0
ਜਾਂ 2x² – 12x + 15x – 90 = 0
ਜਾਂ 2x (x – 6) + 15 (x – 6) = 0
ਜਾਂ (x – 6) (2x + 15) = 0
ਭਾਵ x – 6 = 0 ਜਾਂ 2x + 15 = 0
x = 6 ਜਾਂ x = \(\frac{-15}{2}\)
∵ ਨਗਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਰਿਣਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ।.
∴ ਅਸੀਂ x = \(\frac{-15}{2}\) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ।
∴ x = 6
∴ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਨ ਨਗਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = 6
ਹਰੇਕ ਨਗ ਦੀ ਲਾਗਤ = ₹(2 × 6 + 3)
= ₹15

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 4 ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ Ex 4.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 4 ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ Exercise 4.1

1. ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਘਾਤੀ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
(x + 1)² = 2 (x – 3)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
(x + 1)² = 2 (x – 3)
ਜਾਂ x² + 1 + 2x = 2x – 6
ਜਾਂ x² + 1 + 2x – 2x + 6 = 0
ਜਾਂ x² + 7 = 0
x² + 0x + 7 = 0
ਜੋ ਕਿ x² + bx + 0 = 0; (a ≠ 0) ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ
∴ ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x² – 2x = (-2) (3 – x)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
x² – 2x = (-2) (3 – x)
x² – 2x = – 6 + 2x
ਜਾਂ x² – 2x + 6 – 2x = 0
ਜਾਂ x² – 4x + 6 = 0
ਜੋ ਕਿ ax² + bx + 0 = 0; a ≠ 0 ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਹੈ |
∴ ਇਹ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
(x – 2) (x + 1) = (x – 1) (x + 3)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
(x – 2) (x + 1) = (x – 1) (x + 3)
ਜਾਂ x² + x – 2x – 2 = x² + 3x – x – 3
ਜਾਂ x² – x – 2 = x² + 2x – 3
ਜਾਂ x² – x – 2 – x² – 2x + 3 =0
– 3x + 1 = 0,
ਜਿਸ ਵਿਚ x² ਦਾ ਕੋਈ ਪਦ ਨਹੀਂ ਹੈ
∴ ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
(x – 3) (2x + 1) = x(x + 5)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
(x – 3) (2x + 1) = x (x + 5)
ਜਾਂ 2x² + x – 6x – 3 = x² + 5x
ਜਾਂ 2x² – 5x – 3 – x² – 5 = 0
ਜਾਂ x² – 10x – 3 = 0
ਜੋ ਕਿ ax² + bx + c = 0; (a ≠ 0) ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਹੈ ।
∴ ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
(2x – 1) (x – 3) = (x + 5) (x – 1)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
(2x – 1) (x – 3) = (x + 5) (x – 1)
ਜਾਂ 2x² – 6x – x + 3 = x² – x + 5x – 5
ਜਾਂ 2x² – 7x + 3 = x² + 4x + 5 = 0
x² – 11x + 8 = 0
ਜੋ ਕਿ ax² + bx + x = 0, a ≠ 0 ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਹੈ।
∴ ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
x² + 3x + 1 = (x – 2)²
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ
x² + 3x + 1 = (x – 2)²
ਜਾਂ x² + 3x + 1 = x² + 4 – 4x
ਜਾਂ x² + 3x + 1 – x² – 4 + 4x = 0
ਜਾਂ 7x – 3 = 0
ਜਿਸ ਵਿੱਚ x² ਦਾ ਪਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
∴ ਇਹ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
(x + 2)² = 2x(x² – 1)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ (x + 2)³ = 2x (x² – 1)
ਜਾਂ x³ + (2)³ + 3(x)²2 + 3x (2)²
= 2x³ – 2x
ਜਾਂ x³ + 8 + 6x² + 12x = 23x³ – 2x
ਜਾਂ x³ + 8 + 6x² + 12x – 2x³ + 2x = 0
ਜਾਂ – x³ + 6x² + 14x – 8 = 0
ਇੱਥੇ x ਦੀ ਉੱਚਤਮ ਘਾਤ 3 ਹੈ ।
ਇਹ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ
∴ ਇਹ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
x³ – 4x² – x + 1 = (x – 2)³
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
x³ – 4x² – x + 1 = (x – 2)³
ਜਾਂ x³ – 4x² – x + 1 = x³ – (2)³ + 3 (x)² (-2) + 3 (x) (- 2)²
ਜਾਂ x³ – 4x² – x + 1 = x³ – 8 – 6x² + 12x
ਜਾਂ x³ – 4x² – x + 1 – x³ + 8 + 6x² – 12x = 0
ਜਾਂ 2x² – 13x + 9 = 0.
ਜੋ ਕਿ ax² + bx + c = 0; (a ≠ 0) ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਹੈ।
∴ ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ ।

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਇੱਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਲਾਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 528 m² ਹੈ । ਪਲਾਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (ਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ) ਚੌੜਾਈ ਦੇ ਦੁੱਗਣੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਧ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਪਲਾਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਪਤਾ ਕਰਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਲਾਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = x m
ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਲਾਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = (2x + 1) m
∴ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਲਾਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= [x (2 + 1)] m²
= (2x² + x) m²
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ 2x² + x = 528
|S = 1
P = – 528 × 2
= – 1056
ਜਾਂ 2x² + x – 528 = 0
2x² – 32x + 33x – 528 = 0
2x (x – 16) + 33 (x – 16) = 0
(x – 16) (2x + 33) = 0
ਭਾਵ x – 16 = 0 ਜਾਂ 2x + 33 = 0
x = 16 ਜਾਂ x = \(\frac{-33}{2}\)
∴ ਕਿਸੇ ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਰਿਣਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ \(\frac{-33}{2}\) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ
∴ x = 16
ਪਲਾਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 16 m
ਲੰਬਾਈ = (2 × 16 + 1) = 33 m
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ।
2x² + x – 528 = 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਧਨਾਤਮਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ 306 ਹੈ | ਅਸੀਂ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ x ਅਤੇ x + 1 ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਧਨਾਤਮਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਹਨ
ਸੰਪੁਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = x (x + 1)
= x² + x
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
x² + x = 306
ਜਾਂ x² + x – 306 = 0
| S = 1,
| P = – 306
x² + 18 – 17x – 306 = 0
x(x + 18) – 17 (x + 18) = 0
(x + 18) (x – 17) = 0
x = – 18 ਜਾਂ x = 17
∵ ਅਸੀਂ ਧਨਾਤਮਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ ।
∴ ਅਸੀਂ x = -18 ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ।
∴ x = 17
ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਧਨਾਤਮਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਹਨ
17, 17 + 1 = 18
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ
x² + x – 306 = 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਰੋਹਨ ਦੀ ਮਾਂ ਉਸ ਨਾਲੋਂ 26 ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਹੈਂ । ਹੁਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ 360 ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਸੀਂ ਰੋਹਨ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ ਪਤਾ ਕਰਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਰੋਹਨ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਰੋਹਨ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 26) ਸਾਲ
3 ਸਾਲ ਬਾਅਦ
ਰੋਹਨ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 3) ਸਾਲ
ਰੋਹਨ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 26 + 3) ਸਾਲ
= (x + 29) ਸਾਲ
∴ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ
= (x + 3) (x + 29)
= x² + 29x + 3x + 87
= x² + 32x + 87
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
x² + 32x + 87 = 360
x² + 32x + 87 – 360 = 0
x² + 32x – 273 = 0
|S = 32,
|P = – 273
x² + 39x – 7x – 273 = 0
x(x + 39) – 7(x + 39) = 0
(x + 39) (x – 7) = 0
ਭਾਵ x + 39 = 0 ਜਾਂ x – 7 = 0
x = – 39 ਜਾਂ x = 7
∵ ਕਿਸੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਉਮਰ ਰਿਣਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਅਸੀਂ x = – 39 ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ
∴ x = 7
ਰੋਹਨ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = 7 ਸਾਲ
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ :
x² + 32x – 273 = 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇਕ ਰੇਲਗੱਡੀ 480 km ਦੀ ਦੂਰੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਚਾਲ ਨਾਲ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸਦੀ ਚਾਲ 8 km/h ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ 3 ਘੰਟੇ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦੀ | ਅਸੀਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ ਪਤਾ ਕਰਨੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = x ਘੰਟੇ
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ = 480 km

ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਨਵਾਂ ਸਮਾਂ = (x + 3) ਘੰਟੇ
ਦੁਰੀ = 480 km
ਸੂਤਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ

ਜਾਂ -8x² + 456x + 1440 – 480x = 0
-8x² – 24x + 1440 = 0
-8[x² + 3x – 180] = 0
x² + 3x – 180 = 0
x² + 15x – 12x – 180 = 0
x(x + 15) – 12(x + 15) = 0
(x + 15) (x – 12) = 0
ਭਾਵ x + 15 = 0 ਜਾਂ x – 12 = 0
x = – 15 ਜਾਂ x = 12
∵ ਸਮਾਂ ਰਿਣਾਤਮਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ x = – 15 ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ
∴ x = 12
ਹੁਣ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਸਮਾਂ = 12 ਘੰਟੇ
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਦੂਰੀ = 480 km/h
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ = \(\left(\frac{480}{12}\right)\)km/h
= 40 km/h
∴ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ = 40 km/h
ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ
x² + 3x – 180 = 0

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 11 ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 11 ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ Textbook Questions and Answers

ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਓ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ‘ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜੁੜ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ‘ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣ ਦਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਜੁੜ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਂਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਨਾ ਕੇਵਲ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਹੀ ਦਿੱਤਾ, ਸਗੋਂ ਉਸਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਰਹਿੰਦ, ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਲ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੂਰ ਤੱਕ ਇੱਟਾਂ – ਰੋੜੇ ਖਿੱਲਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

(ਅ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਬਚਪਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਹਲ ਮਿਲਦੀ, ਉਹ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਚੰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਤਲਵਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਸਤਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦਲੇਰ ਸੀ।

(ਈ) ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਇਕ ਵਾਰ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਹਿਰਨੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਤੜਫ – ਤੜਫ ਕੇ ਮਰ ਗਈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਛਾਣਨੀ ਹੋਏ ਪੇਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ। ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਨਦੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਕਿਸੇ ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਰੇਗਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਹ ਬੈਰਾਗੀ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਿਆ।

(ਸ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ ਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਇਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਚੰਡ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

(ਹ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਅਤਿਆਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਹਰਾ ਕੇ ਜਿੱਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ, ਤਾਂ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜਬਰ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਮਿਲਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ।

(ਕ) ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਵਰਗੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਉਣ ਕਰਕੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਇਨਸਾਫ਼ – ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ ਬਣ ਗਿਆ।

(ਖ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸੌ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਅਸਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ (ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਕੋਹ – ਕੋਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

(ਗ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਗੇਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਹਨ। ਸੰਨ 2010 ਵਿਚ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਵਿਖੇ ਉਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਪਤੀ ਵੱਡੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ 328 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ‘ਫ਼ਤਿਹ ਬੁਰਜ’ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਤਬ – ਮੀਨਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਉੱਚੇ ਹੌਸਲੇ, ਵੀਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਦੀ ਯਾਦ ਦੁਆਉਂਦਾ ਹੈ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਦੱਸ ਕੇ ਵਾਕ ਬਣਾਓ :

ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ, ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦੇਣਾ, ਖੂਨ ਖੌਲਣਾ, ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣਾ, ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ, ਤਸੀਹੇ ਦੇਣਾ।
ਉੱਤਰ :

• ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣੀ (ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦੇਣਾ) – ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤੀ।
• ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦੇਣੀ ਹੌਂਸਲਾ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲੀ ਹਾਰ) – ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਵਗਾਹ ਮਾਰਨਾ (ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਦੂਰ ਸੁੱਟਣਾ – ਮੈਂ ਭੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਚੋਰ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਡੰਡਾ ਵਗਾਹ ਕੇ ਮਾਰਿਆ।
• ਵਿਆਕੁਲ ਬੇਚੈਨ – ਬੱਚਾ ਮਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਰੋ – ਰੋ ਕੇ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ !
• ਖੂਨ ਖੌਲਣਾ (ਰੋਹ ਚੜ੍ਹਨਾ – ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ
• ਰੋਹ ਜਾਗ ਪੈਣਾ (ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹ ਜਾਣਾ) – ਉਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਭਿਆਨਕ ਰੋਹ ਜਾਗ ਪਿਆ।
• ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣਾ ਮਜ਼ਾ ਚਖਾਉਣਾ) – ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਭੇਜਿਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
• ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣਾ (ਸੁਖ ਤੇ ਅਰਾਮ ਮਿਲਣਾ) – ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ।
• ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ (ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ) – ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
• ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾਉਣਾ ਤਾਕਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦੇਣੀ – 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
• ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰਨਾ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ) – ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਮਗਰੋਂ ਸਰਹਿੰਦ ਨੂੰ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕਸ਼ਟ ਦੇਣਾ) – ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਅਕਿਹ ਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ
• ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਜਲਾਲ ਹੋਣਾ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਲਾਲੀ ਭਖਣਾ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਹੋਣਾ) – ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਅਕਹਿ ਤੇ ਅਸਹਿ ਕਸ਼ਟ ਦਿੱਤੇ, ਪਰ ਉਹ ਰਤਾ ਨਾ ਡੋਲਿਆ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਗਾ ਜਲਾਲ ਸੀ।
• ਬਹੁੜਨਾ ਪਹੁੰਚਣਾ) – ਦੁੱਖ ਵੇਲੇ ਮੱਦਦ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਹੁੜਦਾ।

3. ਪੜੋ, ਸਮਝੋ ਤੇ ਲਿਖੋ :

1. ਛੋਟਾ – ਛੋਟੀ
2. ਵੱਡਾ
3. ਪਿਤਾ
4. ਹਰਨੀ
5. ਸਿੰਘ

ਉੱਤਰ :

1. ਛੋਟਾ – ਛੋਟੀ
2. ਵੱਡਾ – ਵੱਡੀ
3. ਪਿਤਾ – ‘ਮਾਤਾ
4. ਹਿਰਨੀ – ਹਿਰਨ
5. ਸਿੰਘ – ਸਿੰਘਣੀ

ਵਿਆਕਰਨ
ਕਾਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, ਸਮਾਂ। ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲ ਕੇ ਕਿਰਿਆ ਜਿਹੜੇ ਰੁਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ :
(ੴ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਪਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਿਆ।
(ੲ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਨਗੇ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਪਦੇ ਹਨ’, ‘ਪੜਿਆ’, ‘ਪੜ੍ਹਨਗੇ’ ਸ਼ਬਦ ਕੰਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

ਕਾਲ :

1. ਭੂਤਕਾਲ
2. ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ
3. ਭਵਿਖਤ ਕਾਲ

1, ਭੂਤਕਾਲ:
ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਭੂਤ-ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ :
(ਉ) ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤੀ।

2. ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ :
ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਣ:
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।

3. ਭਵਿਖਤ ਕਾਲ:
ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਅਰਥਾਤ ਭਵਿਖ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਭਵਿਖਤ ਕਾਲ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨ:

ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣਗੇ।

ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਵਿਖੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਫ਼ਤਿਹ-ਬੁਰਜ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨੀਂਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਵਜਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਅਕਤੂਬਰ, 1670 ਈ: ਨੂੰ ਪੁਣਛ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਜੌਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਸੀ।ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਰਾਮਦੇਵ ਇਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਸਨ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਅਭਿਆਸ ਸੀ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦਲੇਰ ਸੀ।ਉਸ ਦਾ ਕੱਦ ਮਧਰਾ ਪਰ ਸਰੀਰ ਫੁਰਤੀਲਾ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਣਕ – ਵੰਨਾ, ਨੈਣ ਨਕਸ਼ ਸੋਹਣੇ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਸਨ।

ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਦਿਨ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਹਿਰਨੀ ਨੂੰ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਤੜਫ – ਤੜਫ ਕੇ ਮਰ ਗਈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਪੇਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ।ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਇੰਨਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਨਦੀ ਵਿਚ ਵਗਾਹ ਮਾਰੇ ਤੇ ਅੱਗੋਂ ਕਿਸੇ ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਾ ਮਾਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਉਦਾਸ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਬਰਾਗੀ ਸਾਧੂ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਰੱਖ ਲਿਆ ਘੁੰਮਦਾ – ਘੁੰਮਦਾ ਉਹ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਦੀ ਗੋਦਾਵਰੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਤੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਕੁਟੀਆ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਇੱਥੇ ਹੀ 1707 ਈ: ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਿਲੇ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਕਰਨਗੇ, ਉਹ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੱਥੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਤੀਰ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਭੇਜਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਵੀ ਭੇਜੇ। ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਤੁਰਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਆਏ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਿਉਂ – ਜਿਉਂ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੇ ਗਏ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਤਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਘੋੜ – ਸਵਾਰ ਅਤੇ ਪੈਦਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।

ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਸਮਾਣਾ, ਕੈਥਲ, ਘੜਾਮ, ਸ਼ਾਹਬਾਦ, ਮੁਸਤਫ਼ਾਬਾਦ, ਕਪੂਰੀ ਤੇ ਸਢਾਉਰੇ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਉੱਪਰ ਫ਼ਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ।

ਉਧਰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ 15 – 16 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਚੱਪੜ – ਚਿੜੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਘਮਸਾਣ ਦਾ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਗੁੱਸਾ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।

12 ਮਈ, 1710 ਨੂੰ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਸੂਬੇ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣ – ਚੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੂਰ – ਦੂਰ ਤਕ ਇੱਟਾਂ ਰੋੜੇ ਖਿਲਰੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ 1708 ਤੋਂ 1716 ਤਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਨਾ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤੇ। ਉਸ ਨੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵਾਹੀਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ ਜ਼ਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਸੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਫਰੁਖ਼ਸੀਅਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਅੰਤ ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦੋ ਸੌ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।9 ਜੂਨ, 1716 ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਕੋਹ – ਕੋਹ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਵਲੋਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸਬਰ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਜਬਰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਨਾ ਡੋਲਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਘਬਰਾਇਆ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਤਕ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਜਲਾਲ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੀ !

ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਉਸ ਵੀਰ ਪੁਰਖ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ‘ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਗੇਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਹਨ। 2010 ਵਿਚ ਚੱਪੜ – ਚਿੜੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਉਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵੱਡੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ਹੈ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ
• ਖੜਕਾਉਣਾ – ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ
• ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦੇਣਾ।
• ਫ਼ੌਜਦਾਰ – ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮੁਖੀ, ਸੂਬੇਦਾਰ।
• ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ – ਹੌਂਸਲਾ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲੀ ਹਾਰ।
• ਕਾਰਨਾਮੇ – ਵੱਡਾ ਕੰਮ
• ਅਦੁੱਤੀ – ਲਾਸਾਨੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ।
• ਸਾਧਨ – ਤਰੀਕਾ।
• ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ – ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ।
• ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ – ਜਿਹੜਾ ਠੀਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਾਵੇ॥
• ਸ਼ਸਤਰ – ਹਥਿਆਰ
• ਅਭਿਆਸ – ਵਾਰ – ਵਾਰ ਕਰਨਾ, ਮਸ਼ਕ।
• ਦਲੇਰ – ਨਿਡਰ, ਹੌਸਲੇ ਵਾਲਾ
• ਫੁਰਤੀਲਾ – ਤੇਜ਼, ਚੁਸਤ।
• ਕਣਕਵੰਨਾ – ਨਾ ਗੋਰਾ ਤੇ ਨਾ ਕਾਲਾ ਦਮ ਤੋੜ
• ਗਏ – ਮਰ ਗਏ।
• ਬੇਦੋਸ਼ਾ – ਬੇਕਸੂਰ ਖੂਨ ਖੌਲ
• ਉੱਠਿਆ – ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ।
• ਛਲਣੀ ਹੋਏ – ਮੋਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ, ਛਾਣਨੀ ਹੋਏ ਰੋਹ ਜਾਗ
• ਪਿਆ – ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ।
• ਭੱਬਾ – ਤੀਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਡੂੰਘੀ ਟੋਕਰੀ, ਜੋ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਲਟਕਾ ਕੇ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਸੂਚਨਾ ਖ਼ਬਰ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ – ਸੁਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ !
• ਚੜਤ – ਜਿੱਤਾਂ
• ਅਤਿਆਚਾਰੀ – ਜ਼ਾਲਮ।
• ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ – ਪਕੜ ਢਿੱਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਕਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਇਨਸਾਫ਼ – ਨਿਆਂ।
• ਕੋਹ – ਕੋਹ ਕੇ – ਦੁੱਖ ਦੇ – ਦੇ ਕੇ।
• ਕਬੂਲ – ਮਨਜ਼ੂਰ॥

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ –
(ਮਧਰੇ, ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ, ਖੜਕਾ, ਮਾਧੋ ਦਾਸ, ਲਛਮਣ ਦੇਵ)

(ਉ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ……………………………. ਦਿੱਤੀ।
(ਅ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ……………………………. ਸੀ।
(ਈ) ਲਛਮਣ ਦੇਵ ……………………………. ਕੱਦ ਦਾ ਫੁਰਤੀਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ।
(ਸ) ਉਹ ਇਕ ਬੈਰਾਗੀ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ……………………………. ਰੱਖ ਲਿਆ।
(ਹ) ……………………………. ਦੇ ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਸਭ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤੀ।
(ਅ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਸੀ।
(ਈ) ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਮਧਰੇ ਕੱਦ ਦਾ ਫੁਰਤੀਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ।
(ਸ) ਉਹ ਇਕ ਬੈਰਾਗੀ ਸਾਧੂ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਰੱਖ ਲਿਆ।
(ਹ) ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲ ਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਸਭ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਵਿਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਫ਼ਤਹਿ ਬੁਰਜ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਫ਼ਤਹਿ ਬੁਰਜ 2010 ਵਿੱਚ ਚੱਪੜਚਿੜੀ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸਰਹਿੰਦ ਉੱਤੇ ਫ਼ਤਹਿ ਦੀ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲਾ ਯਾਦ ਵਿਚ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉਚਾਈ 328 ਫੁੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੁਤਬ ਮੀਨਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੁਰਜ ਸਾਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਉੱਥੇ ਹੌਸਲੇ, ਵੀਰਤਾ ਤੇ ਸਿਆਣਪ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਉੱਤੇ ਸਚਾਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਾਲ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ, “ਸਮਾਂ। ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲ ਕੇ ਕਿਰਿਆ ਜਿਹੜੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਕਾਲ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ।
(ਅ) ਅਸੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਬਾਰੇ ਪੜਿਆ।
(ਇ) ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਬਾਰੇ ਪੜਾਂਗੇ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ, “ਪੜਿਆ’ ਤੇ ‘ਪੜਾਂਗੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ; ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ –
1. ਭੂਤਕਾਲ
2. ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ
3. ਭਵਿੱਖਤ ਕਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
1. ਭੂਤਕਾਲ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਭੂਤਕਾਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਕੌਣ ਸੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ?
(ਅ) ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ

2. ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਬੀਤ ਰਹੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –
(ੳ) ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਇਹ ਮੁਹਾਵਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਅ) ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕੁਤਬ – ਮੀਨਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚਾ ਹੈ।

3. ਭਵਿੱਖਤ ਕਾਲ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰਿਆ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਵਿੱਖਤ ਕਾਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਰਹੇਗਾ।
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਜਿੱਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣਗੇ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ, “ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ’ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸੂਬਾ ਸਰਹਿੰਦ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਲਈ ਇਹ ਮੁਹਾਵਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤੀ, ਆਖ ਕੇ ਜਾਣੋ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਆਖ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਖੇ ਨੀਂਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣਵਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹਿਆ ਸੀ।

ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਕੌਣ ਸੀ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ? ਉਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ? ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਅਨਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਅਦੁੱਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਵਾਲਾ ਸੁਰਬੀਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਉਸ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਅਕਤੂਬਰ, 1670 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੁਣਛ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਜੌਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਥਾਂ ਜੰਮੂ ਤੇ ਪੁਣਛ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜਿਹੇ ਹੈ।

ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਰਾਮਦੇਵ ਇਕ ਗਰੀਬ ਕਿਰਸਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਵੀ ਵਿਹਲ ਮਿਲਦੀ, ਉਹ ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਚੁੱਕਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ।ਉਹ ਇਕ ਚੰਗਾ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰ, ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਆਦਿ ਸ਼ਸਤਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਅਭਿਆਸ ਸੀ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦਲੇਰ ਸੀ। ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਮਧਰੇ ਕੱਦ ਦਾ ਫੁਰਤੀਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਣਕਵੰਨਾ, ਨੈਣ – ਨਕਸ਼ ਸੋਹਣੇ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਸਨ।

1. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਇੱਟ ਚੁੱਕਦੇ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਮਾਰਨਾ
(ਅ) ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ
(ਇ) ਇੱਟ ਦਾ ਜਵਾਬ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਦੇਣਾ
(ਸ) ਇੱਟ – ਇੱਟ ਕਰਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ

2. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਨੀਂਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਚ
(ਅ) ਚਮਕੌਰ ਵਿਚ
(ਇ) ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ
(ਸ) ਮੋਰਿੰਡਾ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਚ

3. ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਹੁਣ ਵਾਲਾ ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਨਵਾਬ ਕੌਣ ਸੀ ?
(ਉ) ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ
(ਅ) ਵਜ਼ੀਦ ਖਾਂ
(ਈ) ਅਮੀਰ ਖਾਂ
(ਸ) ਜ਼ਮਾਨ ਖਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ

4. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸਮਾਣੇ ਦੀ ਜਿੱਤ
(ਅ) ਕੈਥਲ ਦੀ ਜਿੱਤ
(ਈ) ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੀ ਲੜਾਈ
(ਸ) ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਫ਼ਤਹਿ/ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਫ਼ਤਹਿ/ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ।

5. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਕਿਹੜੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ ?
(ਉ) ਸਤਾਰਵੀਂ
(ਅ) ਅਠਾਰਵੀਂ
(ਈ) ਉਨੀਵੀਂ
(ਸ) ਵੀਹਵੀਂ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਅਠਾਰਵੀਂ

6. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ੳ) 27 ਅਕਤੂਬਰ, 1670
(ਅ) 27 ਨਵੰਬਰ, 1670
(ਈ) 25 ਅਕਤੂਬਰ, 1670
(ਸ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1670
ਉੱਤਰ :
(ੳ) 27 ਅਕਤੂਬਰ, 1670

7. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਜੰਮੂ
(ਅ) ਪੁਣਛ
(ਈ) ਰਾਜੌਰੀ
(ਸ) ਕਠੂਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਰਾਜੌਰੀ

8. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਲਛਮਣ ਦੇਵ
(ਅ) ਲਛਮਣ ਦਾਸ
(ਈ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਬੰਦਾ ਵੈਰਾਗੀ !
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਲਛਮਣ ਦੇਵ

9. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸ਼ਾਮ ਦੇਵ
(ਅ) ਰਾਮ ਦੇਵ
(ਈ) ਨਾਮ ਦੇਵ
(ਸ) ਸਮਸ਼ ਦੇਵ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰਾਮ ਦੇਵ

10. ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਤੀਰ – ਕਮਾਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੁਸ਼ਮਣ ਮਾਰਨ
(ਅ) ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ
(ਈ) ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ
(ਸ) ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਸਿੱਖਣ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ

11. ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਦਲੇਰ
(ਅ) ਸ਼ਰਮੀਲਾ
(ਈ) ਪੜਾਕੂ
(ਸ) ਵੈਰਾਗੀ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦਲੇਰ

12. ਲਛਮਣ ਦੇਵ ਦਾ ਕੱਦ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਲੰਮਾ
(ਅ) ਮਧਰਾ
(ਈ) ਦਰਮਿਆਨਾ
(ਸ) ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮਧਰਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੁਹਾਵਰਾ, ਪੰਜਾਬ, ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ, ਸਰਹਿੰਦ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ।
(ii) ਅਸੀਂ, ਉਸ, ਇਹ, ਕੌਣ, ਕੀ।
(ii) ਸ਼ਾਹੀ, ਫ਼ੌਜਦਾਰ, ਜ਼ਾਲਮ, ਕਰਾਰੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ 1
(iv) ਖੜਕਾਉਣਾ, ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਢਾਹਿਆ ਸੀ, ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਆਈਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ਦਲੇਰ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਡਰਪੋਕ
(ਅ) ਦਲੇਰੀ
(ਇ) ਦਲੇਰਾਨਾ
(ਸ) ਡਰਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡਰਪੋਕ

(ii) ‘ ਕੌਣ ਸੀ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ?” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੌਣ
(ਅ) ਸੀ
(ਏ) ਬੰਦਾ।
(ਸ) ਬਹਾਦਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੌਣ

(ii) “ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤਕ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ।” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ।
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਚਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(i) ਮੁਹਾਵਰਾ
(ii) ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ –
(ii) ਕਰਾਰੀ
(iv) ਕਾਰਨਾਮਾ
(v) ਅਦੁੱਤੀ
(vi) ਪ੍ਰਤਿਭਾ
(v) ਸ਼ਸਤਰ
ਉੱਤਰ :
(i) ਮੁਹਾਵਰਾ – ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਸਮੂਹ, ਜਿਸ ਦੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਰਥ ਠੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ii) ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾਉਣਾ – ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਕਰ ਦੇਣਾ।
(iii) ਕਰਾਰੀ – ਮਜ਼ਾ ਚਖਾਉਣ ਵਾਲੀ
(iv) ਕਾਰਨਾਮਾ – ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੰਮ
(v) ਅਦੁੱਤੀ – ਲਾਸਾਨੀ, ਬੇਮਿਸਾਲ
(vi) ਪ੍ਰਤਿਭਾ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਣ ਜਾਂ ਮੁਹਾਰਤ।
(v) ਸ਼ਸਤਰ – ਹਥਿਆਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਇੱਥੇ ਹੀ ਸੰਨ 1707 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਿਲੇ। ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਉਸ ਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ। ਉਹ ਤਾਂ ਇਕ ਹਿਰਨੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ‘ਤੇ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਉੱਠਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਕੇ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਰੋਹ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਬੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤਿਆਰ ਰਹੇਗਾ।

ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੱਥੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜ ਤੀਰ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਭੇਜਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਰਹਿੰਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਵੀ ਭੇਜੇ।

ਜਦ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ, ਤਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਆਏ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਜਿਉਂ – ਜਿਉਂ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਜਬੋਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਸਤਾਏ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਆ ਰਲੇ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਇਕ ਤਕੜੀ ਫ਼ੌਜ ਬਣ ਗਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਘੋੜ – ਸਵਾਰ ਤੇ ਪੈਦਲ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਸਨ।

1. ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਕਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ?
(ਉ) 1677
(ਅ) 1687
(ਇ) 1708
(ਸ) 1707
ਉੱਤਰ :
(ਸ) 1707

2. ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਿਆ ?
(ੳ) ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ
(ਅ) ਉਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ
(ਇ) ਉਸਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ
(ਸ) ਉਹ ਸੌਂ ਨਾ ਸਕਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਉਸਦਾ ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ

3. ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਕਿਸ ਦੇ ਮਰਨ ਉੱਤੇ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਿਰਨੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ
(ਅ) ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ
(ਇ) ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਦੇ
(ਸ) ਹਿਰਨੀ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹਿਰਨੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ

4. ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਕਿਸ ਦਾ ਬੰਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ?
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ
(ਅ) ਵੈਰਾਗੀਆਂ ਦਾ
(ਇ) ਤਿਆਗੀਆਂ ਦਾ
(ਸ) ਜੋਗੀਆਂ – ਨਾਥਾਂ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ

5. ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਕੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ
(ਅ) ਤਿਆਗ
(ਈ) ਤਪੱਸਿਆ
(ਸ) ਭਗਤੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹਰ ਕੁਰਬਾਨੀ

6. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਧੋ ਦਾਸ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਰੱਖਿਆ ?
(ਉ) ਬੰਦਾ ਵੈਰਾਗੀ
(ਅ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ
(ਇ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਵੈਰਾਗੀ
(ਸ) ਬੰਦਾ ਵੈਰਾਗੀ ਸਿੰਘ॥
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ

7. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੱਥੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਤੀਰ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ?
(ਉ) ਚਾਰ
(ਅ) ਪੰਜ
(ਈ) ਸੱਤ
(ਸ) ਗਿਆਰਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੰਜ

8. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਭੇਜੇ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ
(ਅ) ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰਾ ਵਿਚ
(ਈ) ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ
(ਸ) ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ

9. ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਕਿੰਨੇ ਸਿੱਖ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਸਨ ?
(ਉ) ਤਿੰਨ
(ਅ) ਪੰਜ
(ਸ) ਗਿਆਰਾਂ ਨੂੰ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੰਜ

10. ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਕਿੰਨੀ ਫ਼ੌਜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਘੋੜ – ਸਵਾਰ
(ਅ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੈਦਲ
(ਈ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੈਦਲ ਤੇ ਘੋੜ – ਸਵਾਰੇ॥
(ਸ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਮ ਲੋਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਘੋੜ – ਸਵਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਮਾਧੋ ਦਾਸ, ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ।
(ii) ਉਸ, ਉਹਨਾਂ, ਇਹ, ਉਹ, ਇਸ।
(iii) ਬਹੁਤ, ਇੱਕ, ਹਰ, ਪੰਜ, ਜ਼ਾਲਮ॥
(iv) ਮਿਲੇ, ਹੋਇਆ, ਲੱਗਿਆ, ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ, ਭੇਜਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ‘ਜੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ :
(ਉ) ਜਬਰ
(ਅ) ਤਰਸ
(ਇ) ਸੱਤ
(ਸ) ਪਿਆਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਰਸ

(ii) “ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਉਸ
(ਆ) ਦੀ
(ਈ) ਗੱਲ
(ਸ) ਸੁਣ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਸ

(iii) ‘ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੱਥੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਤੀਰ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ
(ii) ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ
(ii) ਰੋਹ
(iv) ਹੁਕਮਨਾਮੇ
ਉੱਤਰ :
(i) ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ – ਅਸਰ ਅਧੀਨ ਹੋਣਾ
(ii) ਖੂਨ ਖੌਲ ਉੱਠਿਆ – ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ
(iii) ਰੋਹ – ठॉमा
(iv) ਹੁਕਮਨਾਮੇ – ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਲਿਖਤੀ ਹੁਕਮ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.2

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰਾਫੀ (ਆਲੇਖੀ) ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜਮਾਤ X ਦੇ 10 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਗਣਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਬੁਝਾਰਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ । ਜੇਕਰ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ 4 ਵੱਧ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਲੜਕੇ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ – ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = x
ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = y
ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ = 10
∴ x + y = 10
ਜਾਂ x + y – 10 = 0
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
y = x + 4
ਜਾਂ x = y – 4
ਹੁਣ, ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ,
x + y = 10
ਅਤੇ x – y + 4 = 0 ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਖਿੱਚੋ ।
x + y = 10
ਜਾਂ x = 10 – y …..(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 10 – 0 = 10
y = 7 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 10 – 7 = 3
y = 10 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 10 – 10 = 0 .
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (10, 0), B (3, 7), C (0, 10) ਨੂੰ ਆਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + y = 10 ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x – y + 4 = 0
ਜਾਂ x = y – 4 ….(2)
y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 0 – 4 = -4
y = 7 ਨੂੰ (2) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
x = 7 – 4 = 3
y = 4 ਨੂੰ (2) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
x = 4 – 4 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ D (-4, 0), B (3, 7), E (0, 4) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x – y + 4 = 0 ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਆਲੇਖ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ | ਬਿੰਦੂ B (3, 7) ਉੱਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ।
∴ ਬਿੰਦੂ B (3, 7) ਆਲੇਖੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ।
ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਲੜਕਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 3
ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 7

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
5 ਪੈਨਸਿਲਾਂ ਅਤੇ 7 ਕਲਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ₹ 50 ਹੈ, ਜਦ ਕਿ 7 ਪੈਨਸਿਲਾਂ ਅਤੇ 5 ਕਲਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ₹ 46 ਹੈ । ਇਕ ਪੈਨਸਿਲ ਅਤੇ ਇਕ ਕਲਮ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ 1 ਪੈਨਸਿਲ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 2
ਅਤੇ 1 ਕਲਮ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
5x + 7y = 50
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
7x + 5y = 46
∴ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
5x + 7y = 50
7x + 5y = 46
ਹੁਣ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਆਲੇਖ ਖਿੱਚੋ !
5x + 7y = 50
ਜਾਂ 5x = 50 – 7y
ਜਾਂ x = \(\frac{50-7 y}{5}\) …(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਬਿੰਦੁਆਂ A (10, 0), B (3, 5), C (0.2, 7) ਨੂੰ । ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 5x + 7y =50 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
7x + 5y = 46
ਨੂੰ 7x = 46 – 5y

ਬਿੰਦੂਆਂ E (6.5, 0), B (3, 5), F (9.5, – 4) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 7x + 5y = 46 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਬਿੰਦੂ B (3, 5) ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
∴ ਬਿੰਦੂ B (3, 5) ਆਲੇਖੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ।
ਇਕ ਪੈਨਸਿਲ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 3
ਇਕ ਕਲਮ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 5

2. ਅਨੁਪਾਤਾਂ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\), \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) ਅਤੇ \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\) ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ, ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ’ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਮਾਂਤਰ ਹਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਤੀ ਹਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
5x – 4y + 8 = 0
7x + 6y – 9 = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
5x – 4y + 8 = 0
ਅਤੇ 7x + 6y – 9 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 5, b₁ = – 4, c₁ = 8
a₂ = 7, b₂ = 6, c₂ = – 9

∴ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\) ≠ \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) ≠ \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਕੱਟਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
9x + 3y + 12 = 0
18x + 6y + 24 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
9x + 3y + 12 = 0
ਅਤੇ 18x + 6y + 24 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 9, b₁ = 3, c₁ = 12
a₂ = 18, b₂ = 6, c₂ = 24

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਪਾਤੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
6x – 3y + 10 = 0
2x – y + 9 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
6x – 3y + 10 = 0,
ਅਤੇ 2x – y + 9 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 6, b₁ = -3, c₁ = 10
a₂ = 2, b₂ = -1, c₂ = 9

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ । ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੈ ।

3. ਅਨੁਪਾਤਾਂ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\), \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) ਅਤੇ \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\) ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਸੰਗਤ ਹਨ ਜਾਂ ਅਸੰਗਤ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
3x + 2y = 5; 2x – 3y = 7
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x + 2y = 5
ਅਤੇ 2x – 3y = 7
ਜਾਂ 3x + 2y – 5 = 0
ਅਤੇ 2x – 3y – 7 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 3, b₁ = 2, c₁ = – 5
a₂ = 2, b₂ = – 3, c₂ = – 7

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2x – 3y = 8; 4x – 6y = 9
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x – 3y = 8
ਅਤੇ 4x – 6y = 9
ਜਾਂ 2x – 3y – 8 = 0
4x – 6y – 9 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 2, b₁ = – 3, c₁ = – 8
a₂ = 4, b₂ = – 6, c₂ = -9

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਅਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
\(\frac{3}{2}\)x + \(\frac{5}{3}\)y = 7; 9x – 10y = 14
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{3}{2}\)x + \(\frac{5}{3}\)y = 7
ਅਤੇ 9x – 10y = 14
ਜਾਂ \(\frac{3}{2}\)x + \(\frac{5}{3}\)y – 7 = 0
ਅਤੇ 9x – 10y – 14 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = \(\frac{3}{2}\), b₁ = \(\frac{5}{3}\), c₁ = -7
a₂ = 9, b₂ = – 10, c₂ = – 14

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
5x – 3y = 11; -10x + 6y = – 22
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
5x – 3y = 11
ਅਤੇ -10x + 6y = – 22
ਜਾਂ 5x – 3y – 11 = 0
ਅਤੇ -10x + 6y + 22 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 5, b₁ = -3, c₁ = – 11
a₂ = – 10, b₂ = 6, c₂ = 22

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\frac{4}{3}\)x + 2y = 8; 2x + 3y = 12
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{4}{3}\)x + 2y = 8 ਅਤੇ 2x + 3y = 12
ਅਤੇ \(\frac{4}{3}\)x + 2y – 8 = 0
ਜਾਂ 2x + 3y – 12 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = \(\frac{4}{3}\), b₁ = 2, c₁ = -12 .
a₂ = 2, b₂ = 3, c₂ = – 12

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ।

4. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜਾ ਅਸੰਗਤ ਜੇਕਰ ਜੋੜਾ ਸੰਗਤ ਹੈ ਤਾਂ ਆਲੇਖੀ (ਫੀ) ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x + y = 5, 2x + 2y = 10
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x + y = 5
ਅਤੇ 2x + 2y = 10
ਜਾਂ x + y – 5 = 0
2x + 2y – 10 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 1, b₁ = 1, c₁ = -5
a₂ = 2, b₂ = 2, c₂ = – 10

∴ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਆਲੇਖ | ਖਿੱਚੋ
x + y = 5
x = 5 – y …..(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 0 = 5
y = 3 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 3 = 2
y = 5 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 5 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (5, 0), B (2, 3), C (0, 5) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + y = 5 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2x + 2y = 10 ਜਾਂ 2 (x + y) = 10
ਜਾਂ x + y = 5
ਜਾਂ x = 5 – …(2)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 0 = 5
y = 2 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 2 = 3

ਬਿੰਦੂਆਂ A (5, 0), D (3, 2), C (0, 5) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 2x + 2y = 10 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਸੰਪਾਤੀ, ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹਨ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x – y = 8, 3x – 3y = 16
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x – y = 8
ਅਤੇ 3x – 3y = 16
ਜਾਂ x – y – 8 = 0
ਅਤੇ 3x – 3y – 16 = 0
ਇੱਥੇ a₁ =1, b₁ = -1 , c₁ = – 8
a₂ = 3, b₂ = – 3, c₂ = – 16
y = 5 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 5 – 5 = 0
ਸਾਰਣੀ


ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਮੀਕਣਾਂ ਦਾ ਹੋ ਅਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
2x + y – 6 = 0, 4x – 2y – 4 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + y – 6 = 0
ਅਤੇ 4x – 2y – 4 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 2, b₁ = 1, c₁ = 6
a₂ = 4, b₂ = -2, c₂ = -4

∴ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ ਖਿੱਚੋ :
2x + y – 6 = 0
ਜਾਂ 2x = 6 – y
ਜਾਂ y = \(\frac{6-y}{2}\) ….(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6-0}{2}\) = \(\frac{6}{2}\) = 3
y = 2 ਨੂੰ (1), ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6-2}{2}\)
= \(\frac{4}{2}\) = 2
y = -2 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6-(-2)}{2}\) = \(\frac{6+2}{2}\)
= \(\frac{8}{2}\) = 4
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (3, 0), B (2, 2), C (4, – 2) ਨੂੰ ਆਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ 2x +y – 6 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
4x – 2y – 4 = 0
ਜਾਂ 2[2x – y – 2] = 0
ਜਾਂ 2x – y – 2 = 0
ਜਾਂ 2x = y + 2
ਜਾਂ x = \(\frac{y+2}{2}\) …(2)
y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{0+2}{2}\) = \(\frac{2}{2}\) = 1
y = 2 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{2+2}{2}\) = \(\frac{4}{2}\) = 2
y = -2 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{-2+2}{2}\)
= \(\frac{0}{2}\) = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ D (1, 0), B (2, 2), E (0, -2) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 4x – 2y -4 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਬਿੰਦੂ B (2, 2) ਉੱਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
∴ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
2x – 2y – 2 = 0, 4x – 4y – 5 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x – 2y – 2 = 0
ਅਤੇ 4x – 4y – 5 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 2, b₁ = – 2, c₁ = – 2
a₂ = 4, b₂ = – 4, c₂ = – 5

ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਅਸੰਗਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਬਾਗ, ਜਿਸਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਚੌੜਾਈ ਤੋਂ 4 ਮੀ. ਵੱਧ ਹੈ, ਦਾ ਅਰਧ ਪਰਿਮਾਪ 36 ਮੀ. ਹੈ । ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਮੰਨ ਲਓ ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = x ਮੀ.
ਬਾਗ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = y ਮੀ.
ਬਾਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 2 [x + y] ਮੀ.
ਬਾਗ ਦਾ ਅਰਧ ਪਰਿਮਾਪ = (x + y) ਮੀ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x = y + 4
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 36
∴ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x = y + 4
ਅਤੇ x + y = 36
x = y + 4 …(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 0 + 4 = 4
y = -4 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = – 4 + 4 = 0
y = 16 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 16 + 4 = 20
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A (4, 0), B (0, – 4), C (20, 16) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x = y + 4 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x + y = 36
x = 36 – y …..(2)
y = 12 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 36 – 12 = 24

ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਬਿੰਦੂ C (20, 16) ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
∴ C (20, 16) ਭਾਵ x = 20 ਅਤੇ y = 16 ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।
∴ ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 20 ਮੀ.
ਬਾਗ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 16 ਮੀ. ||
y = 24 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 36 – 24 = 12
y = 16 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 36 – 16 = 20
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ D (24, 12), E ( 12, 24), C (20, 16) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + y = 36 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿੱਧੀ
ਮੰਨ ਲਉ ਬਾਗ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = x ਮੀ.
ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = (x + 4) ਮੀ.
ਬਾਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 2 ਲੰ: + ਚੌ:]
= 2 [x + x + 4] ਮੀ.
= 2 [2x + 4] ਮੀ.
∴ ਬਾਗ ਦਾ ਅਰਧ ਪਰਿਮਾਪੁ = (2x + 4)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
2x + 4 = 36
ਜਾਂ 2x = 36 – 4
ਜਾਂ 2x = 32
ਜਾਂ x = \(\frac{32}{2}\) = 16
∴ ਬਾਗ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 16 ਮੀ.
ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = (16 + 4) ਮੀ.
= 20 ਮੀ.

6. ਇਕ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ 2x + 3y – 8 = 9 ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਹੈ । ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਲਿਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜੋੜੇ ਦਾ ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਕੱਟਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ:
ਸਥਿਤੀ (i) ਕੱਟਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ :
2x + 3y – 8 = 0 ….(1)
ਇੱਥੇ ਕਾਟਵੀਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਮੁੱਲ ਹਨ ।
ਭਾਵ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\) ≠ \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) ≠ \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ।
3x – 2y – 6 = 0 ….(2)
ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ( 1 ) ਅਤੇ (2) ਦਾ ਆਲੇਖ ਖਿੱਚੋ ।
2x + 3y – 8 = 0
ਜਾਂ 2x = 8 – 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{8-3y}{2}\) …… (3)
y = 0 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{8-30}{2}\) = \(\frac{8}{2}\) = 4
y = – 2 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{8-3(-2)}{2}\) = \(\frac{14}{2}\) = 7
y = 2 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{8-3×2}{2}\) = \(\frac{8-6}{2}\) = \(\frac{2}{2}\) = 1
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A (4, 0), B (7, – 2), C (1, 2) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਰੇਖਾ ਸਮੀਕਰਣ 2x + 3y – 8 = 9 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3x – 2y – 6 = 0
ਜਾਂ 3x = 6 + 2y
ਜਾਂ x = \(\frac{6+2y}{3}\) …(4)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6+2×0}{3}\) = \(\frac{6}{3}\) = 2
y = – 3 ਨੂੰ (4) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6+2(-3)}{3}\)
= \(\frac{6-6}{3}\) = 0
y = 3 ਨੂੰ (4) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{6+2×3}{3}\) = \(\frac{6+6}{3}\)
= \(\frac{12}{3}\) = 4

ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ D (2, 0), E (0, -3), F (4, 3) ਨੂੰ ਆ ਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ’ 3x – 2y – 6 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ !
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਬਿੰਦੂ G ਉੱਤੇ ਕੱਟਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ:
ਸਥਿਤੀ (ii) ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੈ :
2x + 3y – 8 = 9 …(1)
ਇੱਥੇ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਹੋ
ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ
\(\frac{a_{1}}{a_{2}}\) = \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) ≠ \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ।
2x + 3y – 5 = 0 ….(2)
ਹੁਣ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ( 1 ) ਅਤੇ (2) ਦਾ ਆਲੇਖ ਖਿੱਚੋ । ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ 2x + 3 – 8 = 0 ਲਈ ਆਲੇਖ ਹੈ :
ਸਾਰਣੀ

2x + 3y – 5 = 0
ਜਾਂ 2x = 5 – 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{5-3y}{2}\) …(3)
y = 0 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{5-3×0}{2}\) = \(\frac{5}{2}\) = 2.5

ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ G (2.5, 0), H (- 2, 3), I (7, – 3) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 2x + 3y – 5 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
y = 3 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
y = \(\frac{5-3×3}{2}\) = \(\frac{5-9}{2}\) = \(\frac{-4}{2}\) = -2
y = -3 ਨੂੰ (3) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{5-3(-3)}{2}\) = \(\frac{5+9}{2}\) = \(\frac{14}{2}\)
= 7

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਸੰਪਾਤੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ:
ਸਥਿਤੀ (iii) ਸੰਪਾਤੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਲਈ
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸਮੀਕਰਣ
2x + 3y – 8 = 0 ….(1)
ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਵੀ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਪਾਤੀ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ।
ਭਾਵ \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\) = \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) = \(\frac{c_{1}}{c_{2}}\)
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ।
6x + 9y – 24 = 0 ….(2)

ਹੁਣ ਰੇਖੀ (1) ਅਤੇ (2) ਦਾ ਆਲੇਖ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ
ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਲਉ ॥
6x + 9y – 24 = 0
ਜਾਂ 3 [2x + 3y – 8] = 0
ਜਾਂ 2 + 3y – 8 = 0
∴ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਬਿੰਦੂ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਇਕ ਹੀ ਰੇਖਾ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਮੀਕਰਣਾਂ x – y + 1 = 0 ਅਤੇ 3x + 2y – 12 = 0 ਦਾ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਖਿੱਚੋ । x-ਧੁਰੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅੰਕ ਪਤਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਤਿਭੁਜ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਛਾਇਆ-ਅੰਕਿਤ (Shade) ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਇੱਕ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ ।
x – y + 1 = 0
ਅਤੇ 3x + 2y – 12 = 0
x – y + 1 = 0
ਜਾਂ x = y – 1 ……(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 0 – 1 = – 1
y = 3 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 3 – 1 = 2
y = 1 ਨੂੰ ( 3 ) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 1 – 1 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A -1, 0), B (2, 3), C (0, 1) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x – y + 1 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਜਾਂ 3x + 2y – 12 = 0
3x = 12 – 2y
x = \(\frac{12-2y}{3}\) …….(2)

y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{12-2×0}{3}\) = \(\frac{12}{3}\) = 4
y = 3 ਨੂੰ (2), ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{12-2×3}{3}\) = \(\frac{12-6}{3}\) = \(\frac{6}{3}\) = 2
y = 6 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{12-2×6}{3}\) = \(\frac{12-12}{3}\) = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ D (4, 0), B (2, 3), E (0, 6) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 3x +2y – 12 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ x-ਧੁਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇਖ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
∴ △ABD ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਣੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ।
△ABD ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਹਨ : A (-1, 0), B (2, 3) ਅਤੇ D (4, 0).
ਹੁਣ, ਅਧਾਰ AD ਦੀ ਲੰਬਾਈ = AO + OD
= 1+ 4 = 5 ਇਕਾਈਆਂ
ਲੰਬ BF ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 3 ਇਕਾਈਆਂ
∴ △ABD ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਅਧਾਰ × ਲੰਬ
= \(\frac{1}{2}\) × AD × BF
= (\(\frac{1}{2}\) × 5 × 3)
ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ |
= \(\frac{15}{2}\) = 7.5
ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 7 ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 7 ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ Textbook Questions and Answers

ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਰਲ-ਮਿਲ ਕੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਬੱਚੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ :
ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਬੱਚੇ ਰਲ – ਮਿਲ ਕੇ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ?

(ਅ)‘ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
“ਬਾਲ – ਖੇਡਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਬਾਲ – ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ –

ਲੁਕਣ – ਮੀਚੀ, ਕੋਟਲਾ – ਛਪਾਕੀ, ਕੂਕਾਂ – ਕਾਂਗੜੇ, ਕਬੱਡੀ, ਪਿੱਟੂ, ਅੰਨ੍ਹਾ ਝੋਟਾ, ਪੀਚੋ – ਬੱਕਰੀ, ਲੂਣ – ਮਯਾਣੀ, ਭੰਡਾ – ਭੰਡਾਰੀਆ, ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ ਤੇ ਗੀਟੇ।

(ੲ) ਕਵਿਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਲ-ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ ਅਤੇ ਗੀਟੇ।

(ਸ) ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਾਰਾ ਸੀ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ।

(ਉ) ਨੱਚਣ-ਟੱਪਣ, ਮਾਰਨ ਤਾੜੀ,
___________________________
___________________________

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਨ,
___________________________
___________________________
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨੱਚਣ ਟੱਪਣ ਮਾਰਨ ਤਾੜੀ,
ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਝੱਟ ਪੱਕੇ ਆੜੀ।

(ਆ) ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਨ,
ਸਾਥ ਮੜਿੱਕ ਕੇ ਦਾਈ ਤਾਰਨ।

3. ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ :

ਕਦੇ ਪਿੱਠੂ ਦੀ ਖੇਡ ਰਚਾਵਣ,
ਗੇਂਦ ਮਾਰ ਕੇ ਪਿੱਟੂ ਢਾਵਣ।
ਅੰਨ੍ਹਾ ਝੋਟਾ ਬਣ-ਬਣ ਭੱਜਣ,
ਪੀਚੋ ਖੇਡ ਕੇ ਕਦੇ ਨਾ ਰੱਜਣ।
ਉੱਤਰ :
ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਪਿੱਠੂ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਖੇਡ ਖੇਡਦਿਆਂ ਉਹ ਗੇਂਦ ਮਾਰ ਕੇ ਪਿੱਟੂ ਢਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਦੀ ਉਹ ਅੰਨ੍ਹਾ ਝੋਟਾ ਬਣ – ਬਣ ਕੇ ਭੱਜਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੀ ਪੀਚੋ ਬੱਕਰੀ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਰੱਜਦੇ ਨਹੀਂ।

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਦੱਸੋ :

• ਹੋਕ : ਗਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੱਢੀ ਉੱਚੀ ਤੇ ਲੰਮੀ ਅਵਾਜ਼, ਲੰਮੀ ਸੁਰ
• ਝੱਟ : ਤੁਰੰਤ
• ਆੜੀ : ਦੋਸਤ
• ਹਾਕਾਂ : ਅਵਾਜ਼ਾਂ
• ਦਾਈ : ਵਾਰੀ
• ਮੜਿਕਣਾ : ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਨਾਂ ਰੱਖਣਾ
• ਨਿਆਰੀ : ਵੱਖਰੀ
• ਵਿਹੜਾ : ਘਰ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ
• ਬਾਲਕ : ਬੱਚਾ
• ਚੇਤੇ : ਯਾਦ
• ਨਜ਼ਾਰਾ : ਦ੍ਰਿਸ਼

5. ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :
ਲੁਕਣ – ਮੀਚੀ – ਨੱਸਣ
ਪਿੱਠੂ – ਢਾਵਣ
ਭੰਡਾ – ਭੰਡਾਰੀਆਂ – ਬੋਝ
ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ – ਕੁੜੀਆਂ।

6. ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ :

ਬੱਚੇ : ਨਿਆਣੇ, ਬਾਲ, ਜਾਤਕ, ਸ਼ਿਸ਼ੂ
ਆੜੀ : ਦੋਸਤ, ਮਿੱਤਰ, ਬੋਲੀ
ਨੱਸਣ : ਭੱਜਣ, ਦੌੜਨ
ਧਰਤੀ : ਭੌ, ਜ਼ਮੀਨ, ਧਰਾਤਲ
ਲੱਭਣ : ਭਾਲ਼ਨ, ਖੋਜਣ, ਚੂੰਡਣ
ਸ਼ਾਮ : ਆਥਣ, ਤਕਾਲਾਂ, ਸੰਝ
ਉੱਤਰ :
ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਬੱਚੇ – ਨਿਆਣੇ, ਬਾਲ, ਜਾਤਕ, ਸ਼ਿਸ਼, ਜੁਆਕ ਨੂੰ ਆੜੀ – ਸਾਥੀ, ਦੋਸਤ, ਮਿੱਤਰ, ਬੇਲੀ॥ ਧਰਤੀ – ਜ਼ਮੀਨ, ਭੂਮੀ, ਤੋਂ, ਪ੍ਰਿਥਵੀ। ਲੱਭਣ – ਭਾਲਣ, ਖੋਜਣ, ਚੂੰਡਣ। ਸ਼ਾਮ – ਆਥਣ, ਸੰਝ, ਤ੍ਰਿਕਾਲਾਂ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ

7. ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰੋ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ :

ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਰਲ ਕੇ ਕੋਈ ਬਾਲ-ਖੇਡ ਖੇਡੋ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਉ) ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਬੱਚੇ,
ਭੋਲੇ ਭਾਲੇ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਚੇ॥
ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਪਾਵਣ,
ਨਾਲ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਹੇਕਾਂ ਲਾਵਣ !
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚੇ ਰਲ – ਮਿਲ ਕੇ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਬੱਚੇ ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਚੇ ਹਨ। ਇਹ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਹੇਕਾਂ ਲਾ – ਲਾ ਕੇ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਹੇਕਾਂ – ਗਾਉਣ ਸਮੇਂ ਗਲੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਲੰਮੀ ਸੁਰੀਲੀ ਅਵਾਜ਼॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਅ) ਨੱਚਣ ਟੱਪਣ, ਮਾਰਨ ਤਾੜੀ,
ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਬੱਟ, ਪੱਕੇ ਆੜੀ।
ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਨ,
ਸਾਥ ਮੜਿੱਕ ਕੇ ਦਾਈ ਤਾਰਨ।
ਉੱਤਰ :
ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨੱਚਦੇ – ਟੱਪਦੇ ਅਤੇ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਦੇ, ਖੇਡਣ ਲਈ ਉਹ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੱਕੇ ਆੜੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਸਾਥ ਮਲ ਕੇ ਆਪਣੀ – ਆਪਣੀ ਦਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਬ – ਝੱਟ – ਇਕ ਦਮ, ਤੁਰੰਤ ਆੜੀ – ਸਾਥੀ ਹਾਕਾਂ – ਉੱਚੀ ਲੰਮੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣਾ, ਮੜਿੱਕ ਕੇ – ਖੇਡ ਵਿਚ ਆੜੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਫ਼ਰਜ਼ੀ ਨਾ ਰੱਖਣਾ। ਦਾਈ – ਮੀਟੀ।

ਪਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਇ) ਲੁਕਣ – ਮੀਚੀ ਖੇਡਣ ਨੱਸਣ,
ਲੱਭਣ ਪਿੱਛੋਂ ਖਿੜ – ਖਿੜ ਹੱਸਣ।
ਖੇਡਣ ਕੋਟਲਾ ਛਪਾਕੀ,
ਘੁੰਮੇ ਇਕ ਤੇ ਬੈਠਣ ਬਾਕੀ।
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚੇ ਲੁਕਣ – ਮੀਚੀ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਨੱਸਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਦਾਈ ਵਾਲਾ ਦੁਸਰੇ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਖਿੜ – ਖਿੜ ਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਟਲਾ – ਛਪਾਕੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਇਕ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਜਣਾ ਦਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਸ) ਕੂਕਾਂ ਕਾਂਗੜੇ ਖੇਡ ਨਿਆਰੀ,
ਸਭ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਬੜੀ ਪਿਆਰੀ।
ਖੇਡਣ ਰੋਲ ਕੇ ਖੂਬ ਕਬੱਡੀ,
ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਾ ਲਾਵਣ ਅੱਡੀ।
ਉੱਤਰ :
ਕੂਕਾਂ – ਕਾਂਗੜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇਕ ਨਿਆਰੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਡ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਜਦੋਂ ਰਲ ਕੇ ਕਬੱਡੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅੱਡੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ।’

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਨਿਆਰੀ – ਬਾਕੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ। ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਾ ਲਾਵਣ ਅੱਡੀ – ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ – ਅਰਬ ਲਿਖੋ

(ਹ) ਕਦੇ, ਪਿੱਠੂ ਦੀ ਖੇਡ ਰਚਾਵਣ
ਗੇਂਦ ਮਾਰ ਕੇ ਪਿੱਟੂ ਢਾਵਣ।
ਅੰਨ੍ਹਾ ਝੋਟਾ ਬਣ – ਬਣ ਭੱਜਣ,
ਪੀਚੋ ਖੇਡ ਕੇ ਕਦੇ ਨਾ ਰੱਜਣ
ਉੱਤਰ :
ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਪਿੱਠੂ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਮਾਰ ਕੇ ਪਿੱਠੂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਦੇ ਅੰਨਾ ਝੋਟਾ ਬਣ ਕੇ ਭੱਜ – ਭੱਜ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਪੀਚੋ – ਬੱਕਰੀ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਰੱਜਦੇ ਨਹੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਕਿ ਕਦੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸੁਣਨ ਕਹਾਣੀ,
ਕਦੇ ਖੇਡਦੇ ਲੂਣ ਮਯਾਣੀ ਭੰਡਾ
ਭੰਡਾਰੀਆਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਬੋਝ
ਖੇਡਣ ਮਿਲ ਕੇ ਸ਼ਾਮੀ ਰੋਜ਼।
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਬੈਠ ਕੇ ਵੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਲੂਣ – ਮਯਾਣੀ ਖੇਡ ਖੇਡਣ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਭੰਡਾ – ਭੰਡਾਰੀਆਂ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨਾ ਬੋਝ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਬੋਝ – ਭਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਖ) ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ ਖੇਡਣ ਕੁੜੀਆਂ,
ਗੀਟੇ ਖੇਡਣ ਵਿਹੜੇ ਜੁੜੀਆਂ।
ਹੋਰ ਵੀ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਬਾਲਕ,
ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਮਾਲਕ
ਉੱਤਰ :
ਖੇਡਾਂ ਖੇਡ ਰਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ ਖੇਡ ਖੇਡਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਟੱਪ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਕੁੜੀਆਂ ਗੀਟੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਲਕ ਹੋਰ ਖੇਡਾਂ ਵੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਤੇ ਜਿਹੜੀ ਖੇਡ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਜੁੜੀਆਂ – ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋਈਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਗ) ਚੇਤੇ ਆਏ ਬਚਪਨ ਪਿਆਰਾ,
ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਸੀ ਬੜਾ ਨਜ਼ਾਰਾ। ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਬੱਚੇ,
ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਚੇ।
ਉੱਤਰ :
ਕਵੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉਹ ਬਚਪਨ ਬੜਾ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਉਮਰ ਵਿਚ ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਚੇ ਬੱਚੇ ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਸਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਚੇਤੇ – ਯਾਦ। ਨਜ਼ਾਰਾ – ਮਜ਼ਾ, ਸਵਾਦ।

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਝੱਟ, ਦਾਈ, ਨਿਆਰੀ, ਨਜ਼ਾਰਾ, ਆੜੀ।
ਉੱਤਰ :

• ਝੱਟ ਛੇਤੀ – ਮੈਂ ਝਟ – ਪਟ ਉਸ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ
• ਦਾਈ ਮੀਢੀ – ਖੇਡ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਨਾ ਪੁੱਗੇ, ਦਾਈ ਉਸ ਸਿਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਨਿਆਰੀ (ਵੱਖਰੀ – ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਲੀਲਾ ਨਿਆਰੀ ਹੈ।
• ਨਜ਼ਾਰਾ ਸੁਆਦ, ਮਜ਼ਾ) – ਅੱਜ ਸਾਗ ਨਾਲ ਮੱਕੀ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਨਜ਼ਾਰਾ ਆ ਗਿਆ।
• ਆੜੀ (ਖੇਡ ਦਾ ਸਾਥੀ) – ਅਸੀਂ ਆੜੀ ਮੱਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਲੱਗੇ।

10. ‘ਬਾਲ – ਖੇਡਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਆਏ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਾਓ !
ਉੱਤਰ :

• ਆਮ – ਨਾਂਵ – ਖੇਡਾਂ, ਬੱਚੇ, ਗਲੀਆਂ, ਖੇਡ, ਅੱਡੀ, ਗੇਂਦ, ਕਹਾਣੀ, ਕੁੜੀਆਂ, ਵਿਹੜਾ, ਬਾਲਕ, ਮਾਲਕ, ਆੜੀ।
• ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ – ਲੁਕਣ – ਮੀਚੀ, ਕੋਟਲਾ – ਛਪਾਕੀ, ਕੂਕਾਂ – ਕਾਂਗੜੇ, ਕਬੱਡੀ, ਧਰਤੀ, ਪਿੱਠ, ਅੰਨ੍ਹਾ ਝੋਟਾ, ਪੀਚੋ – ਬੱਕਰੀ, ਲੂਣ – ਮਯਾਣੀ, ਭੰਡਾ – ਭੰਡਾਰੀਆ, ਰੱਸੀ – ਟੱਪਾ॥
• ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ – ਰੌਲਾ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਹੇਕਾਂ, ਤਾੜੀ, ਹਾਕਾਂ, ਸਾਥ, ਦਾਈ, ਬੋਝ, ਮਰਜ਼ੀ, ਬਚਪਨ, ਦਿਲ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਬਾਲ – ਖੇਡਾਂ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਬੱਚੇ,
ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਚੇ !
ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਪਾਵਣ,
ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਹੇਕਾਂ ਲਾਵਣ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.7 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.7

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੋ ਦੋਸਤਾਂ ਹਨੀ ਅਤੇ ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 3 ਸਾਲ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ । ਹਨੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਹਰਮਿੰਦਰ ਦੀ ਉਮਰ ਹਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਹੈ । ਗੁਨੂੰ ਅਤੇ ਹਰਮਿੰਦਰ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 30 ਸਾਲ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੈ । ਹਨੀ ਅਤੇ ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਹਨੀ ਦੀ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਅਤੇ ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਹਰਮਿੰਦਰ ਦੀ ਉਮਰ = 2x ਸਾਲ
ਗੁਨੂੰ ਦੀ ਉਮਰ = \(\frac{1}{2}\)y ਸਾਲ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਹਨੀ ਦੀ ਉਮਰ – ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ = 3 ਸਾਲ
x – y = 3 …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਹਰਮਿੰਦਰ ਦੀ ਉਮਰ – ਗਨੂੰ ਦੀ ਉਮਰ = 30 ਸਾਲ
2x – \(\frac{y}{2}\) = 30
ਜਾਂ \(\frac{4x-y}{2}\) = 30
ਜਾਂ 4x – y = 60 ….(2)
ਹੁਣ, (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
19 – y = 3
ਜਾਂ -y = 3 – 19
ਜਾਂ -y = – 16
ਜਾਂ y = 16
ਹਨੀ ਦੀ ਉਮਰ = 19 ਸਾਲ
ਸੰਨੀ ਦੀ ਉਮਰ =16 ਸਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, “ਜੇਕਰ | ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿਉ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਦੋ ਗੁਣਾ ਪੈਸੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ | ਦੂਸਰਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ | ‘‘ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ₹ 10 ਦੇ ਦਿਉ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਛੇ ਗੁਣਾ ਅਮੀਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ ” ਪਤਾ ਕਰੋ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਕੁਮਵਾਰ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਹਨ ? (ਭਾਸ਼ਕਰ II ਦੇ ਬੀਜ ਗਣਿਤ ਤੋਂ)
[ਸੰਕੇਤ : x + 100 = 2(y – 100),
y + 10 = 6 (x – 10)].
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲ ਪੈਸੇ = ₹ x
ਦੂਸਰੇ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲ ਪੈਸੇ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 100 = 2 (y – 100)
ਜਾਂ x + 100 = 2y – 200
ਜਾਂ x – 2y = – 200 – 100
ਜਾਂ x – 2y = – 300 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
y + 10 = 6 (x – 10)
ਜਾਂ y + 10 = 6x – 60
ਜਾਂ 6x – y = 10 + 60
ਜਾਂ 6x – y = 70 ….(2)
(1) ਨੂੰ 6 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
6x – 12y = – 1800 …(3)
ਹੁਣ (3) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਨੂੰ (2) ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
6x – 170 = 70
ਜਾਂ 6x = 70 + 170
ਜਾਂ 6x = 240
ਜਾਂ x = \(\frac{240}{6}\) = 40
ਪਹਿਲੇ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲ ਪੈਸੇ : ₹ 40
ਦੁਸਰੇ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲ ਪੈਸੇ : ₹ 170 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇੱਕ ਰੇਲਗੱਡੀ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਇਕ ਸਮਾਨ ਚਾਲ ਨਾਲ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਗੱਡੀ ਦੀ ਗਤੀ 10 km/h ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਨੀ ਦੂਰੀ ਲਈ 2 ਘੰਟੇ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਲਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਗਤੀ 10 km/h ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਨੀ ਦੂਰੀ ਲਈ 3 ਘੰਟੇ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲਵੇਗੀ 1 ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ = x ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = y ਘੰਟਾ
∴ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ
= ਚਾਲ × ਸਮਾਂ
= (xy) ਕਿਮੀ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x + 10) (y – 2) = xy
ਜਾਂ y – 2x + 10y – 20 = xy
ਜਾਂ – 2x + 10y – 20 = 0
ਜਾਂ x – 5y + 10 = 0 ……(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x – 10) (y + 3) = xy
ਧੀ xy + 3x – 10y – 30 = xy
ਜਾਂ 3x – 10y – 30 = 0 …(2)
(1) ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3x – 15y + 30 = 0 ….(3)
ਹੁਣ, (3) – (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x – 5 × 12 + 10 = 0
ਜਾਂ x – 60 + 10 = 0
ਜਾਂ x – 50 = 0
ਜਾਂ x = 50
∴ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ = 50 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਮਾਂ = 12 ਬੰਟੇ
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ
= (50 × 12) ਕਿ.ਮੀ.
= 600 ਕਿ.ਮੀ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਕ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿਚ ਖੜਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਪੰਗਤੀਆਂ ਵਿਚ 3 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੰਗਤੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ । ਜੇਕਰ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚ 3 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ 2 ਪੰਗਤੀਆਂ ਵੱਧ ਬਣਦੀਆਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = x
ਅਤੇ ਪੰਗਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = y
ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = xy
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x + 3) (y – 1) = xy
ਜਾਂ xy – x + 3y – 3 = xy
ਜਾਂ -x + 3y – 3 = 0
ਜਾਂ x – 3y + 3 = 0 …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x – 3) (y + 2) = xy
ਜਾਂ xy + 2x – 3y – 6 = xy
ਜਾਂ 2x + 3y – 6 = 0 …(2)
ਹੁਣ, (2) – (1) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
9 – 3y + 3 = 0
ਜਾਂ -3y + 12 = 0
ਜਾਂ -3y = – 12
ਜਾਂ y = \(\frac{12}{3}\) = 4
∴ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਗਤੀ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 9
ਪੰਗਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 4
ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
= 9 × 4 = 36

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ △ABC ਵਿੱਚ ∠C = 3 ∠B = 2 (∠A + ∠B) ਹੈ ।ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨੋਂ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਇਕ △ABC ਵਿੱਚ
∠C = 3∠B = 2 (∠A + ∠B)
I II III
II ਅਤੇ III, ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3∠B = 2 (∠A + ∠B)
ਜਾਂ 3∠B = 2∠A + 2∠B
ਜਾਂ 3∠B – 2∠B = 2∠A
ਜਾਂ ∠B = 2∠A
I ਅਤੇ II, ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
∠C = 3∠B
ਜਾਂ ∠C = 3(2∠A)
[(1) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ ]
ਜਾਂ ∠C = 6∠A …..(2)
ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।.
∠A + ∠B + ∠C = 180°
ਜਾਂ ∠A + 2∠A + 6∠A = 180°
ਜਾਂ 9∠A = 180°
ਜਾਂ ∠A = \(\frac{180^{\circ}}{9}\) = 20°
∠A = 20°; ∠B = 2 × 20° = 40°
∠C = 6 × 20° = 120°.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਮੀਕਰਣਾਂ 5r – y = 5 ਅਤੇ 3x – y = 3 ਦੇ ਗ੍ਰਾਫ ਖਿੱਚੋ । ਇਹਨਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ y-ਧੁਰੇ ਨਾਲ ਬਣੇ ਤਿਭਜ ਦੇ ਸਿਖਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅੰਕ ਅਤੇ ਤਿਭੁਜ ਦ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
5x – y = 5 ਅਤੇ 3x – y = 3
5x – y = 5
ਜਾਂ 5x = 5 + y
ਜਾਂ x = \(\frac{5+y}{5}\) …(1)
y = 0 ਨੂੰ (1), ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{5+0}{5}\) = \(\frac{5}{5}\) = 1
y = -5 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{5-5}{5}\) = \(\frac{0}{5}\) = 0
y = 5 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{5+5}{5}\) = \(\frac{10}{5}\) = 2
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A (1, 0); B (0, – 5); C (2, 5) ਦੇ ਗਾਫ਼ ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 5x – y = 5 ਦੀ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਅਤੇ 3x – y = 3
ਜਾਂ 3x = 3 + y
ਜਾਂ x = \(\frac{3+y}{3}\) ….(2)
y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{3+0}{3}\) = \(\frac{3}{3}\) = 1
y = -3 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{3-3}{3}\) = \(\frac{0}{3}\) = 0
y = 3 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{3+3}{3}\) = \(\frac{6}{3}\) = 2

ਬਿੰਦੁਆਂ A (1, 0); D (0, – 3); E (2, 3) ਨੂੰ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਪੇਪਰ ਤੇ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ 3x – y = 3 ਦੀ ਰੇਖਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਤੀਅ ਹੋਈ ਹਥਾਵਾਂ -A (1, 0) ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।y- ਧੂਰੇ ਤੇ ਬਣੀ △ABD ਨੂੰ ਛਾਇਆ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । △ABD ਦੇ ਸਿਖ਼ਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅੰਕ ਹਨ : A (1, 0); B (0, – 5) ਅਤੇ D (0, – 3)
ਸਾਰਣੀ

7. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
px + qy = p – q
qx – py = p + q
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
px + qy = p – q ..(1)
ਅਤੇ qx – py = p + q …(2)
(1) ਨੂੰ q ਨਾਲ ਅਤੇ (2) ਨੂੰ p ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ y = -1
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ | ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
px + q(-1) = p – qx
ਜਾਂ px – q = p – q
ਜਾਂ px = p – q + q
ਜਾਂ px = p
ਜਾਂ x = 1
∴ x = 1 ਅਤੇ y = – 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ax + by = c
bx + ay = 1 + c
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
ax + by = c
ਅਤੇ bx + ay = 1 + c
ਜਾਂ ax + by – c = 0
ਅਤੇ bx + ay – (1 + c) = 0

I ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
\(\frac{x}{a}\) – \(\frac{y}{b}\) =0
ax + by = a² + b²
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{x}{a}\) – \(\frac{y}{b}\) = 0
ਜਾਂ \(\frac{bx-ay}{ab}\) = 0
ਜਾਂ bx – ay = 0 ….(1)
ਅਤੇ ax + by = a² + b²
ਜਾਂ ax + by = (a² + b²) = 0 …..(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ

I ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{x}{a}\) = \(\frac{1}{1}\) ⇒ x = a
II ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{y}{b}\) = \(\frac{1}{1}\) ⇒ y = b
x = a ਅਤੇ y = b

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
(a – b)x + (a + b) y = a² – 2ab – b²
(a + b) (x + y) = a² + b²
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
(a – b)x + (a + b) y = a² – 2ab – b²
ਜਾਂ ax – bx + ay + by = a² – 2ab – b² …(1)
ਅਤੇ (a + b) (x + y) = a² + b²
ਜਾਂ ax + bx + ay + by = a² + b² …(2)
ਹੁਣ (1) – (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
(a – b) (a + b) + (a + b) y = a² – 2ab – b²
ਜਾਂ a² – b² + (a + b) y = a² – 2ab – b²
ਜਾਂ (a + b) y = a² – 2ab – b² – a² + b²
ਜਾਂ (a + b) y = – 2ab
ਜਾਂ y = \(\frac{-2ab}{a+b}\)
x = a + b ਅਤੇ y = \(\frac{-2ab}{a+b}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
152x – 378y = -74
– 378x + 152y =- 604
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
152x – 378y = – 74
ਅਤੇ – 378x + 152y = – 604
ਜਾਂ 76x – 189y + 37 = 0
ਅਤੇ – 189x + 76y + 302 = 0
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ

⇒ y = 1
x = 2 ਅਤੇ y = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ABCD ਇੱਕ ਚੱਕਰੀ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ । ਇਸ ਚੱਕਰੀ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੇ ਕੋਣ ਪਤਾ ਕਰੋ । (ਦੇਖੋ ਚਿੱਤਰ)

ਹੱਲ:
ਚੱਕਰੀ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਵਿੱਚ
∠A = (4y + 20); ∠B = 3y – 5;
∠C = 4x ਅਤੇ ∠D = 7x + 5
∠C = 4x = 4 x 15 = 60°
∠D = 7x + 5 = 7 x 15 + 5 = 110°
∠A = 120°, ∠B = 70°; ∠C = 60°
ਅਤੇ ∠D = 110°
∴ ∠A + ∠C = 180°,
ਜਾਂ 4y + 20 + (4x) = 180°
ਜਾਂ 4x + 4y = 180° – 20°
ਜਾਂ 4x + 4y = 160
ਜਾਂ x + y = 40
ਜਾਂ y = 40 – x ….(1)
ਅਤੇ ∠B + ∠D = 180°
ਜਾਂ 3y – 5 + (7x + 5) = 180°
ਜਾਂ 3y – 5 + 7x + 5 = 180°
ਜਾਂ 7x + 3y = 180° …(2)
(1) ਤੋਂy ਦਾ ਮੁੱਲ (2) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
7x + 3 (40 – x) = 180°
ਜਾਂ 7x + 120 – 3x = 180
ਜਾਂ 4x = 180 – 120
ਜਾਂ 4x = 60
ਜਾਂ x = \(\frac{60}{4}\) = 15
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ !
y = 40 – 15 = 25
∴ ∠A = 4y + 20 = 4 × 25 + 20
= 120°
∠B = 3y – 5 = 3 × 25 – 5 = 70°
∠C = 4x = 4 × 15 = 60°
∠D = 7x + 5 = 7 × 15 + 5 = 110°
∴ ∠A = 120°, ∠B = 70°; ∠C = 60°
ਅਤੇ ∠D = 110°

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.6 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.6

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਹੱਲ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
\(\frac{1}{2x}\) + \(\frac{1}{3y}\) = 2
\(\frac{1}{3x}\) + \(\frac{1}{2y}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ
\(\frac{1}{2x}\) + \(\frac{1}{3y}\) = 2
ਮਤੇ \(\frac{1}{3x}\) + \(\frac{1}{2y}\) = \(\frac{13}{6}\)
\(\frac{1}{x}\) = u, \(\frac{1}{v}\) = v ਮਤੇ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ

(1) ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਅਤੇ (2) ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
6u + 4v = 24 …(3)
ਅਤੇ 6u + 9v = 39 …(4)
ਹੁਣ, (4) – (3) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

v ਦੇ ਇਸ ਮੁੱਲ ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3u + 2 (3) = 12
ਜਾਂ 3u + 6 = 12
ਜਾਂ 3u = 12 – 6 = 6
ਜਾਂ u = \(\frac{6}{3}\) = 2

x = \(\frac{1}{2}\) ਮਤੇ y = \(\frac{1}{3}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
\(\frac{2}{\sqrt{x}}\) + \(\frac{3}{\sqrt{y}}\) = 2
\(\frac{4}{\sqrt{x}}\) – \(\frac{9}{\sqrt{y}}\) = -1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{2}{\sqrt{x}}\) + \(\frac{3}{\sqrt{y}}\) = 2 ਅਤੇ \(\frac{4}{\sqrt{x}}\) – \(\frac{9}{\sqrt{y}}\) = -1
\(\frac{1}{\sqrt{x}}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{\sqrt{y}}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
2u + 3v = 2 ….(1)
ਅਤੇ 4u – 9y = – 1 …(2)
(1) ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4u + 6v = 4 …(3)
ਹੁਣ (2) – (3) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

v ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2u + 3\(\left(\frac{1}{3}\right)\) = 2
ਜਾਂ 2u + 1 = 2
ਜਾਂ 2u = 2 – 1 = 1
ਜਾਂ u = \(\frac{1}{2}\)

x = 4 ਅਤੇ y = 9

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
\(\frac{4}{x}\) + 3y = 14
\(\frac{3}{x}\) – 4y = 23
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{4}{x}\) + 3y = 14 ਅਤੇ \(\frac{3}{x}\) – 4y = 23
\(\frac{1}{x}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
4v + 3y = 14 …(1)
ਅਤੇ 3v – 4y = 23 …(2)
(1) ਨੂੰ 3 ਨਾਲ (2) ਨੂੰ 4 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
12v + 9y = 42 ….(3)
ਅਤੇ 12v – 16y = 92 …..(4)
ਹੁਣ, (4) – (3) ਤੋਂ

y ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
ਜਾਂ 4v + 3 (-2) = 14
ਜਾਂ 4v – 6 = 14
ਜਾਂ 4v = 14 + 6 = 20
ਪਰ \(\frac{1}{x}\) = v
ਜਾਂ x = \(\frac{1}{v}\) = \(\frac{1}{5}\)
x = \(\frac{1}{5}\) ਅਤੇ y = – 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
\(\frac{5}{x-1}\) + \(\frac{1}{y-2}\) = 2
\(\frac{6}{x-1}\) – \(\frac{3}{y-2}\) = 1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{5}{x-1}\) + \(\frac{1}{y-2}\) = 2 ਅਤੇ \(\frac{6}{x-1}\) – \(\frac{3}{y-1}\) = 1
\(\frac{1}{x-1}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{y-2}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
5u + v = 2 …(1)
ਅਤੇ 6u – 3v = 1 …(2)
(1) ਨੂੰ 3 ਤੇ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
15u + 3v = 6 …….3)
ਹੁਣ, (3) + (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
15u + 3v = 6
6u – 3v = 1
21u = 7
u = \(\frac{7}{21}\) = \(\frac{1}{3}\)
u ਦੇ ਮੁੱਲ ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਮਿਲਦਾ ਹੈ :
5 x \(\frac{1}{3}\) + v = 2
ਜਾਂ v = 2 – \(\frac{5}{3}\) = \(\frac{6-5}{3}\)
ਜਾਂ v = \(\frac{1}{3}\)

x = 4 ਅਤੇ y = 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\frac{7x-2y}{xy}\) = 5
\(\frac{8x+7y}{xy}\) = 15
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :

\(\frac{1}{x}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{y}\) = v, ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
– 2u + 7v = 5 …..(1)
ਅਤੇ 7u + 8 = 15 …(2)
(1) ਨੂੰ 7 ਨਾਲ ਅਤੇ (2) ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
-14v + 49u = 35 ……(3)
ਅਤੇ 14v + 16u = 30 ……..(4)
ਹੁਣ (3) + (4) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
-14v + 49u = 35
14v + 16u = 30
65u = 65
u = \(\frac{65}{65}\) = 1
u ਦੇ ਮੁੱਲ ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
-2 (1) + 7v = 5
ਜਾਂ 7v = 5 + 2
ਜਾਂ 7v = 7
ਜਾਂ v = \(\frac{7}{7}\) = 1

x = 1 ਅਤੇ y = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
6x + 3y = 6xy
2x + 4y = 5xy
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :

\(\frac{1}{x}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{y}\) = v, ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
u + 2v = 2 …(1)
ਅਤੇ 4u + 2y = 5 ……(2)
ਹੁਣ (2) – (1) ਤੋਂ

u ਜਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
1 + 2v = 2
ਜਾਂ 2v = 2 – 1 = 1
ਜਾਂ v = \(\frac{1}{2}\)

ਹੁਣ x = 1 ਅਤੇ y = 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
\(\frac{10}{x+y}\) + \(\frac{2}{x-y}\) = 4
\(\frac{15}{x+y}\) – \(\frac{5}{x-y}\) = -2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{10}{x+y}\) + \(\frac{2}{x-y}\) = 4 ਅਤੇ \(\frac{15}{x+y}\) – \(\frac{5}{x-y}\) = -2
\(\frac{1}{x+y}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{x-y}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
10u + 2v = 4 ਜਾਂ 5u + v = 2 …(1)
15u – 5v = -2 …(2)
(1) ਨੂੰ 5 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
25u + 5y = 10 …(3)
(3) + (2) ਤੋਂ

u ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
5\(\left(\frac{1}{5}\right)\) + v = 2
ਜਾਂ 1 + v = 2
ਜਾਂ v = 1

ਹੁਣ (4) + (5) ਤੋਂ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ

x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 + y = 5
y = 5 – 3 = 2
x = 3 ਅਤੇ y = 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
\(\frac{1}{3x+y}\) + \(\frac{1}{3x-y}\) = \(\frac{3}{4}\)
\(\frac{1}{2(3 x+y)}\) – \(\frac{1}{2(3 x-y)}\) = \(\frac{-1}{8}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :

ਹੁਣ (1) + (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4u + 4v = 3
4u – 4v = – 1
8u = 2
u = \(\frac{8}{2}\) = \(\frac{1}{4}\)
u ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4\(\left(\frac{1}{4}\right)\) + 4v = 3
ਜਾਂ 4v = 2
ਜਾਂ v = \(\frac{2}{4}\) = \(\frac{1}{2}\)

ਹੁਣ (3) + (4) ਤੋਂ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3x + y = 4
3x – y = 2
6x = 6
x = 1
x ਦਾ ਮੁੱਲ (3) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 (1) + y = 4
ਜਾਂ 3 + y = 4
y = 4 – 3 = 1
x = 1 ਅਤੇ y = 1

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਓ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਰਿਤੂ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 2 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ 20 ਕਿ.ਮੀ. ਤੈਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਰਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ 2 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ 4 ਕਿ.ਮੀ. ਤੇਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਉਸਦੀ ਖੜੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਨ ਦੀ ਚਾਲ · ਗਤੀ) ਅਤੇ ਧਾਰਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਗਤੀ) ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਸਥਿਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਰਿਤੂ
ਦੀ ਚਾਲ = x ਕਿ.ਮੀ./ਘੰਟਾ
ਅਤੇ ਧਾਰਾ ਦੀ ਚਾਲ = y ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
∴ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ ਚਾਲ = (x – y) ਕਿ.ਮੀ.
ਧਾਰਾ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਚਾਲ = (x + y) ਕਿ.ਮੀ.
ਰਿਤੂ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ 2 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
= ਚਾਲ × ਸਮਾਂ
= (x + y) × 2 ਕਿ.ਮੀ.
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
2 (x + y) = 20
x + y = 10 …..(1)
ਰਿਤੂ ਧਾਰਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ 2 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ = ਚਾਲ × ਸਮਾਂ
= 2 (x – y) ਕਿ.ਮੀ.
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
2 (x – y) = 4
x – y = 2 …(2)
ਹੁਣ, (1) + (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x + y = 10
x – y = 2
2x = 12
x = \(\frac{12}{2}\) = 6
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ
6 + y = 10
y = 10 – 6 = 4
ਰਿਤੂ ਦੀ ਸਥਿਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਚਾਲ = 6 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਪਾਣੀ ਦੀ ਚਾਲ = 4 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2 ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ 5 ਆਦਮੀ ਇਕ ਕਸੀਦੇ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ 4 ਦਿਨ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ 3 ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ 6 ਆਦਮੀ ਇਸਨੂੰ 3 ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਕੱਲੀ ਇਸਤਰੀ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰੇਗੀ ? ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇੱਕ ਇਸਤਰੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ = x ਦਿਨ
ਆਦਮੀ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ = y ਦਿਨ
ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਕੰਮ = \(\frac{1}{x}\)
ਆਦਮੀ ਦਾ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਕੰਮ = \(\frac{1}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{2}{x}\) + \(\frac{5}{y}\) = \(\frac{1}{4}\) …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{3}{x}\) + \(\frac{6}{y}\) = \(\frac{1}{3}\) …..(2)
\(\frac{1}{x}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{y}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

(3) ਨੂੰ 9 ਨਾਲ ਅਤੇ (4) ਨੂੰ 8 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
72u + 180v = 9 …(5)
ਅਤੇ 72u + 144v = 8 …(6)
ਹੁਣ, (5) – (6) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

v ਦੇ ਇਸ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
9u + 18\(\left(\frac{1}{36}\right)\) = 1
ਜਾਂ 9u + \(\frac{1}{2}\) = 1
ਜਾਂ 9u = 1 – \(\frac{1}{2}\) = \(\frac{2-1}{2}\)
ਜਾਂ 9u = \(\frac{1}{2}\)
ਜਾਂ u = \(\frac{1}{2×9}\) = \(\frac{1}{18}\)

ਇੱਕ ਇਸਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਇੱਕਲੇ-ਇੱਕਲੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 18 ਦਿਨ ਅਤੇ 36 ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਦੀਪਿਕਾ 300 km ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਉਹ 60 km ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ 4 ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਉਹ 100 km ਦੁਬਾਰਾ ਰੇਲਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਯਾਤਰਾ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ 10 ਮਿੰਟ ਵੱਧ ਲੱਗਦੇ ਹਨ | ਰੇਲਗੱਡੀ ਅਤੇ ਬੱਸ ਦੀ ਕੁਮਵਾਰ ਚਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ = x ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਅਤੇ ਬੱਸ ਦੀ ਚਾਲ = y ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਕੁੱਲ ਦੂਰੀ = 300 ਕਿ.ਮੀ.
ਸਥਿਤੀ I
60 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਲੱਗਾ ਸਮਾਂ

ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ(= 300 – 60) 240 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਸਮਾਂ

ਸਥਿਤੀ II
ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ 100 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਗਾ ਸਮਾਂ = \(\frac{100}{x}\)
ਬਸ ਦੁਆਰਾ 200 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਿਚ
ਲਗਾ ਸਮਾਂ = (300 – 100) = \(\frac{200}{y}\) ਘੰਟੇ
∴ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ = (\(\frac{100}{x}\) + \(\frac{200}{y}\))ਘੰਟੇ
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ

\(\frac{1}{x}\) = u ਅਤੇ \(\frac{1}{y}\) = v ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ :
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
15u + 60v = 1
ਅਤੇ 24u + 48v = 1
ਜਾਂ 15u + 60v – 1 = 0
24u + 48v – 1 = 0
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ :

I ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਦੀ ਚਾਲ ਅਤੇ ਬੱਸ ਦੀ ਚਾਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 60 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ ਅਤੇ 80 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 10 ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 10 ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ Textbook Questions and Answers

ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਲੇਖਕ ਨੇ ਇੱਕਲਿਆਂ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਸੈਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਕਾਕਾ ਜਾਗਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸ ਨਾਲ ਲੰਮੀ ਪੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦਿਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਸੁੱਤਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਆ ਰਲੇਗੀ।

(ਅ) ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਸੈਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਾਰਕ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਹ ਪਾਰਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਹੇਠਾਂ ਸਾਫ਼ ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਘਾਹ ਉਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤਾਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਲੰਘਣ ਲਈ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਖੱਪੇ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਸੜਕ ਲੰਘਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਜਗ ਰਹੀਆਂ ਬੱਤੀਆਂ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਸੁੱਟਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਇੰਨਾ ਕੁ ਚਾਨਣ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਅੱਠ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਚੰਦ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

(ਏ) ਕੁੜੀਆਂ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣਾ ਕਿਉਂ ਸਿੱਖ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕੁੜੀਆਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣਾ ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਦਿਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗ ਆਉਂਦੀ ਸੀ।

(ਸ) ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ “ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ “ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਸ ਤੁਹਮਤਾਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਭਰੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

(ਹ) ਲੇਖਕ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਉਹ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਸਵੇਰੇ ਘੁਸਮੁਸੇ ਜਿਹੇ ਵਿਚ ਫਿਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸਾਹਮਣਿਓਂ ਕਾਹਲੀ – ਕਾਹਲੀ ਤੁਰਦੀ ਇਕ ਕੁੜੀ ਆਈ। ਕਦੀ ਉਹ ਦੋ ਪੈਰ ਭੱਜ ਵੀ ਲੈਂਦੀ ਤੇ ਫਿਰ ਕਾਹਲੀ – ਕਾਹਲੀ ਤੁਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂf ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਘਬਰਾਈ ਹੋਈ ਦਿਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਸੈਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੱਜਦੀਆਂ ਨਹੀਂ।

ਨਾ ਉਧਰ ਕੋਈ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਾਂ ਬੱਸ ਅੱਡਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਮਗਰ ਤੁਰ ਪਈਆਂ। ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵਲ ਮੁੜ ਪਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉੱਥੇ ਅਪਰੇਟਰ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਪਈਆਂ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ:

• ਚਾਰਾ ਕਰਨਾ : ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਨੀ
• ਖੱਪੇ ਛੱਡਣਾ : ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ਛੱਡਣੀ, ਫ਼ਾਸਲਾ, ਵਿੱਥ
• ਪਰਛਾਵਾਂ : ਸਾਇਆ, ਅਕਸ, ਆਕਾਰ, ਛਾਂ
• ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਨਾ : ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਣੀ
• ਦੋਸ਼ ਲਾਉਣਾ, ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਾਉਣਾ
• ਝੂਠੀ-ਮੂਠੀ – ਐਵੇਂ ਹੀ, ਬਣਾਉਟੀ ਗੱਲ
• ਘੁਸ-ਮੁਸਾ – ਮੂੰਹ-ਹਨੇਰਾ
• ਉਜਾੜ-ਬੀਆਬਾਨ : ਸੁੰਨੀ ਥਾਂ
• ਅੱਪੜਨਾ : ਪਹੁੰਚਣਾ
• ਸ਼ਲਾਘਾ : ਸਿਫ਼ਤ, ਉਸਤਤ, ਵਡਿਆਈ
• ਵਿਦਾਇਗੀ : ਤੋਰਨਾ, ਵਿਦਾ ਕਰਨਾ
• ਡਾਢੀ : ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ
• ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ : ਸ਼ਰਮ

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਨੇ, ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹੇ ?

(ੳ) “ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਕਿਹੜੀਆਂ ਨੇ, ਸਾਈਕਲ ਸਿੱਖਦੀਆਂ ?
(ਅ) ਨਹੀਂ ਭੈਣ ਜੀ, ਅਜੇ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਚੱਕਰ ਲਾਏ ਨੇ, ਉਂਝ ਸਾਨੂੰ ਸੰਗ ਆਉਂਦੀ ਏ।
(ੲ) “ਪਈ, ਬੜਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਏ, ਸਾਈਕਲ ਨਾਲ ਵੀ।ਤੁਸੀਂ ਤੇ ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਓ। ਖੌਰੇ ਕਿੱਡਾ ਕੁ ਦਿਲ ਏ ਤੁਹਾਡਾ ਲਿਆ ! ਭਲਾ ਵੇਖਾਂ! ਤੇਰੇ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਅ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵੀਨਾ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਈ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਵੀਨਾ ਤੇ ਸਰੋਜ ਨੂੰ ਕਹੇ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੋਲਣ ਜਾਂ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਹਿ ਸਕੇ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨਾਂ :
ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਨਾ ਵੱਸਦਾ ਹੋਵੇ – ਉਜਾੜ
ਬਹੁਤੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ – ਕੌਮਾਂਤਰੀ
ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹਾਲ – ਸ਼ੈਜੀਵਨੀ
ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਉੱਤਮ ਰਚਨਾ – ਸ਼ਾਹਕਾਰ
ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਬਹੁਤ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਆਖੀ ਜਾਵੇ – ਅੱਤਕਥਨੀ
ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਾਰਥ ਤੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀਤਾ ਕੰਮ – ਪਰਉਪਕਾਰ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਜਾੜ,
(ਆ) ਕੌਮਾਂਤਰੀ,
(ਈ) ਹੱਡ – ਬੀਤੀ,
(ਸ) ਸ਼ੈ – ਜੀਵਨੀ,
(ਹ) ਸ਼ਾਹਕਾਰ,
(ਕ) ਅਤਿਕਥਨੀ,
(ਖੀ) ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ,
(ਗ) ਪਰਉਪਕਾਰ।

ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ, ਗਣਤੰਤਰ-ਦਿਵਸ ਮੌਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੱਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਹਾਦਰ ਬੱਚਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੁਲਾ ਕੇ ਪਾਰਕ ਵਲ ਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਆਪ ਸੈਰ ਲਈ ਤੁਰ ਪਿਆ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਦੀ ਸੜਕ ਉੱਤੋਂ ਲੰਘਦਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਪਾਰਕ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਤਾਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤਾਰ ਟੱਪ ਕੇ ਪਾਰਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਹੈ।

ਥੋੜ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਖੜੀਆਂ ਸਨ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਲਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਕੁੜੀਆਂ ਵਲੋਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਦੂਸਰੀ ਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਲੰਘਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈਆਂ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਪਾਰਕ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਪਈ। ਦੋਵੇਂ ਫਿਰ ਪਾਰਕ ਵਲ ਆ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਪਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਰਕ ਕੋਲ ਪੁੱਜੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਫਿਰ ਉਸ ਦਰੱਖ਼ਤ ਹੇਠ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਉਹ ਕੁੜੀਆਂ ਤਾਂ ਮਾਡਲ ਟਾਉਨ ਦੀਆਂ ਸਰੋਜ ਤੇ ਵੀਨਾ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਈਕਲ ਸਿੱਖ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਲਦੀ – ਜਲਦੀ ਡਰ ਵਾਲਾ ਥਾਂ ਲੰਘ ਜਾਇਆ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਤੁਰ ਪਏ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੁੜੀਆਂ ਤਾਂ ‘ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜ ਕੋਲੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤੁਹਮਤਾਂ ਸਹਿਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ – ਫ਼ਹਿਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫਿਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕ ਹੱਡ – ਬੀਤੀ ਸੁਣਾਈ। ਇਕ ਵਾਰ ਉਹ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਬਾਹਰ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਫਿਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤੇਜ਼ – ਤੇਜ਼ ਕਦਮ ਪੁੱਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਦੇ – ਕਦੇ ਉਹ ਦੌੜਦੀ ਵੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਧਰ ਨਾ ਕੋਈ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਸੀ, ਨਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਸੈਰ ਕਰਨ ਆਈ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਮਗਰ ਤੁਰ ਪਈਆਂ।

ਅੱਗੇ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਐਕਸਚੇਂਜ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਜਾ ਵੜੀ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਅਪਰੇਟਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਾਹਲੀ – ਕਾਹਲੀ ਤੁਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਮ ਆਈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਚਾਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ – ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਖੱਪੇ – ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ( ਅੱਪੜ ਕੇ – ਪਹੁੰਚ ਕੇ। ਭੂਆਂ ਕੇ – ਘੁਮਾ ਕੇ ਅਜੀਬ – ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜਾਚ – ਤਰੀਕਾ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ – ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਗ – ਸ਼ਰਮ ਪੈਂਡਾ ਰਸਤਾ। ਉਜਾੜ ਬੀਆਬਾਨ – ਸੁੰਨੀ ਥਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਜਾਨੀਆਂ ਵਾਂ – ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਾਂ। ਜੂਹਾਂ – ਹੱਦਾਂ। ਖੌਰੇ ਖ਼ਬਰੇ ਸ਼ਲਾਘਾ – ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਆਂਹਦੀਆਂ – ਕਹਿੰਦੀਆਂ ( ਤੁਹਮਤਾਂ – ਦੋਸ਼। ਘੁਸਮੁਸੇ – ਮੂੰਹ ਹਨੇਰੇ॥

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ
ਚਾਰਾ ਕਰਨਾ, ਅੱਪੜ ਕੇ, ਅਜੀਬ, ਜਾਚ, ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ, ਸੰਗ, ਪੈਂਡਾ, ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ, ਸ਼ਲਾਘਾ, ਤੁਹਮਤਾਂ, ਘੁਸਮੁਸਾ।
ਉੱਤਰ :

• ਚਾਰਾ ਕਰਨਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ) – ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਤਾਂ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਹੀ।
• ਅੱਪੜ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ) – ਅਸੀਂ ਘਰ ਅੱਪੜ ਕੇ ਹੀ ਸਾਹ ਲਵਾਂਗੇ।
• ਅਜੀਬ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) – ਕਲ੍ਹ ਰਾਤੀਂ ਮੈਂ ਇਕ ਅਜੀਬ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਿਆ।
• ਜਾਚੇ ਤਰੀਕਾ – ਕੁੜੀਆਂ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿੱਖ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
• ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ – ਮੈਂ ਬਜ਼ਾਰ ਜਾ ਕੇ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ।
• ਸੰਗ (ਸ਼ਰਮ – ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨੇ ਸਾਈਕਲ ਸਿੱਖਦਿਆਂ ਸੰਗ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
• ਪੈਂਡਾ ਰਸਤਾ) – ਅਸੀਂ ਲੰਮਾ ਪੈਂਡਾ ਮਾਰ ਕੇ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ।
• ਉਜਾੜ ਬੀਆਬਾਨ (ਸੁੰਨੀ ਥਾਂ) – ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਰਦਾਨੇ ਨਾਲ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਦੀਆਂ ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜੇ।
• ਸ਼ਲਾਘਾ ਪ੍ਰਸੰਸਾ) – ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹਰ ਕੋਈ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਤੁਹਮਤਾਂ (ਦੋਸ਼) – ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਤੁਹਮਤਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।
• ਘੁਸਮੁਸਾ ਮੂੰਹ – ਹਨੇਰਾ) – ਕਿਸਾਨ ਘੁਸਮੁਸੇ ਜਿਹੇ ਵਿਚ ਹੀ ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਲਈ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
ਘਾਹ, ਡਿਊਟੀ, ਸੁਆਦਲੀ, ਕੁੜੀਆਂ, ਧਿਰਾਂ, ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ)
1. ਸਾਫ਼ – ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ …………… ਉਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
2. ਦੋਵੇਂ …………… ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ !
3. ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਦੀਆਂ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ …………… ਨੂੰ ਉਹ ਜਾਣਦੀ ਸੀ।
4. ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਬੜੀ …………… ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਹੈ।
5. ਉਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ …………… ਤੋਂ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
6. ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰੀ …………… ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਈ।
ਉੱਤਰ :
1. ਸਾਫ਼ – ਪੱਧਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਘਾਹ ਉਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
2. ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।
3. ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਦੀਆਂ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਜਾਣਦੀ ਸੀ।
4. ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਬੜੀ ਸੁਆਦਲੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਹੈ।
5. ਉਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
6. ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਈ।

2. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ
“ਹਾਂ, ਵੇਖੋ ਨਾ ਭੈਣ ਜੀ, ਵੀਨਾ ਫਿਰ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗੀ, ” ‘‘ਪਹਿਲਾਂ ਘਰੋਂ ਟੁਰ ਕੇ ਅੱਡੇ ‘ਤੇ ਜਾਓ। ਫਿਰ ਬੱਸ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਟੁਰ ਕੇ ਪਿੰਡ ਅੱਪੜੋ, ਸੜਕ ਤੋਂ ਮੀਲ – ਮੀਲ ਦੂਰ ਪਿੰਡ ਨੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਵਾਂ। ਇਹਦਾ ਤੇ ਕੋਈ ਦੋ ਪੈਰ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਤੇ ਪੂਰਾ ਮੀਲ ਏ। ਸਾਰਾ ਪੈਂਡਾ ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ। ਦੱਸੋ ਭੈਣ ਜੀ, ਭਲਾ ਸਾਡਾ ਉੱਥੇ ਕੌਣ ਏ ? ਸੱਚੀਂ, ਐਨਾ ਡਰ ਆਉਂਦਾ ਏ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪਿੰਡ ਅੱਪੜ ਕਿਵੇਂ ਜਾਨੀਆਂ ਵਾਂ ?” “ਹਾਂ, ਡਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੋਣਾ ਏ।’’

ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਜੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਇਕੱਲੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਲਿਆ ਕੇ ਕਿਹਾ। ‘‘ਭੈਣ ਜੀ, ਡੰਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਦੀ ਕਪਾਹ, ਕਦੀ ਮਕਈ, ਕਦੀ ਕਮਾਦ ਤੇ ਕਦੀ ਬਾਜਰਾ। ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਪੈਲੀ ਮੁੱਕ ਨਾ ਜਾਏ, ਉਤਲਾ ਸਾਹ ਉਤਾਂਹ ਤੇ ਹੇਠਲਾ ਹੇਠਾਂ ਈ ਰਹਿੰਦਾ ਏ।ਹੁਣ ਕਈ ਹੋਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਲਏ ਹਨ ! ਆਂਹਦੀਆਂ ਨੇ, ਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਡਰ ਘੱਟ ਆਉਂਦਾ ਏ, ਨਾਲੇ ਟੁਰਨ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਈਦਾ ਏ। ਬੱਸ, ਸਾਈਕਲ ਚਲਾਂਦੇ – ਚਲਾਂਦੇ ਝੱਟ ਬੰਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘ ਜਾਓ।”

‘‘ਪਈ, ਬੜਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਏ, ਸਾਈਕਲ ਨਾਲ ਵੀ। ਤੁਸੀਂ ਤੇ ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ ਓ। ਖੌਰੇ ਕਿੱਡਾ ਕੁ ਦਿਲ ਏ ਤੁਹਾਡਾ ਲਿਆ ਖਾਂ ( ਭਲਾ ਵੇਖਾਂ।” ਤੇ ਦਿਲ ਵੇਖਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਮੇਰੀ ਵਹੁਟੀ ਨੇ ਸਰੋਜ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜੱਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟ ਲਿਆ। ਸ਼ਲਾਘਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਦਾਇਗੀ ਵੀ ਸੀ।

1. ਵੀਨਾ ਤੇ ਸਰੋਜ ਕਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ?
(ਉ) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ
(ਆ) ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ
(ਇ) ਘਰਾਂ ਵਿਚ
(ਸ) ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ।

2. ਵੀਨਾ ਦਾ ਸਕੂਲ ਸੜਕ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰ ਸੀ ?
(ਉ) ਮੀਲ ਤੋਂ ਘੱਟ
(ਅ) ਪੂਰਾ ਮੀਲ
(ਇ) ਮੀਲ ਤੋਂ ਵੱਧ
(ਸ) ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੂਰਾ ਮੀਲ

3. ਵੀਨਾ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਪੈਂਡਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਰੌਣਕ ਵਾਲਾ
(ਅ) ਪਹਾੜੀ
(ਈ) ਟੁੱਟਾ – ਫੁੱਟਾ
(ਸ) ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ !

4. ਵੀਨਾ ਤੇ ਸਰੋਜ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਵਧੇਰੇ ਲੰਬਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੋਹਾਂ ਦਾ
(ਅ) ਵੀਨਾ ਦਾ
(ਈ) ਸਰੋਜ ਦਾ
(ਸ) ਕਿਸੇ ਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸਰੋਜ ਦਾ

5. ਡੰਡੀ ਦਾ ਰਾਹ ਡਰਾਉਣਾ ਕਿਉਂ ਸੀ ?
(ੳ) ਉੱਚੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਕਰਕੇ
(ਅ) ਹਨੇਰੇ ਕਰਕੇ
(ੲ) ਸੱਪਾਂ ਕਰਕੇ।
(ਸ) ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਕਰਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉੱਚੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਕਰਕੇ

6. ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਡਰ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
(ਉ ਪੈਦਲ
(ਆ) ਸਾਥ ਨਾਲ
(ਇ) ਡੰਡੇ – ਸੋਟੇ ਨਾਲ
(ਸ) ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ।

7. ਰਸਤਾ ਛੇਤੀ – ਛੇਤੀ ਮੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਹਥਿਆਰ ਨਾਲ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ।
(ਅ) ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਲਏ ਸਨ
(ਈ) ਬੱਸਾਂ ਲੈ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ
(ਸ) ਕਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਲਈਆਂ ਸਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਲਏ ਸਨ

8. ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਬਹਾਦਰ
(ਅ) ਨਿਧੜਕ
(ਈ) ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ
(ਸ) ਵੀਰਾਂਗਣਾਂ !
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸ਼ੇਰਨੀਆਂ

9. ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਡਰ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹੋਰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਰਸਤਾ ਛੇਤੀ ਮੁੱਕਦਾ ਸੀ।
(ਅ) ਖ਼ਰਚ ਘਟਦਾ ਸੀ
(ਈ) ਚੁਸਤੀ ਵਧਦੀ ਸੀ।
(ਸ) ਸ਼ਾਨ ਬਣਦੀ ਸੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਰਸਤਾ ਛੇਤੀ ਮੁੱਕਦਾ ਸੀ।

10. ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਜੱਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟ ਲਿਆ ?
(ਉ) ਸਰੋਜ ਨੂੰ
(ਅ) ਵੀਨਾ ਨੂੰ
(ਈ) ਸ਼ੇਰਨੀ ਨੂੰ
(ਸ) ਭੈਣ ਜੀ ਨੂੰ !
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਰੋਜ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਭੈਣ, ਵੀਨਾ, ਸਰੋਜ, ਘਰੋਂ, ਪਤਨੀ।
(ii) ਅਸੀਂ, ਇਹਦਾ, ਮੇਰਾ, ਸਾਡਾ, ਕੌਣ।
(iii) ਕੋਈ ਦੋ, ਪੂਰਾ, ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ, ਜਵਾਨ, ਔਖਾ।
(iv) ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗੀ, ਜਾਓ, ਹੋਵੇਗਾ, ਰਹਿੰਦਾ ਏ, ਵੇਖਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ‘ਵਿਦਾਇਗੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ੳ) ਸਵਾਗਤ/ਆਓ – ਭਗਤ
(ਅ) ਵਿਦਵਤਾ
(ਈ) ਵਧਾਉਣਾ
(ਸ) ਵਿਦਾਈ॥
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਵਾਗਤ/ਆਓ – ਭਗਤ

(ii) ‘ਭਲਾ ਸਾਡਾ ਉੱਥੇ ਕੌਣ ਏ ?’ ਵਾਕ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਸਾਡਾ, ਕੌਣ
(ਅ) ਭਲਾ
(ਈ) ਉੱਥੇ
(ਸ) ਏ !
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਾਡਾ, ਕੌਣ

(iii) ਭੈਣ ਜੀ, ਡੰਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਦੀ ਕਪਾਹ, ਕਦੀ ਮਕਈ, ਕਦੀ ਕਮਾਦ ਤੇ ਕਦੀ ਬਾਜਰਾ।” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਚਾਰ
(ਇ) ਛੇ
(ਸ) ਅੱਠ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਛੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਪੈਂਡਾ
(ii) ਜੂਹ
(iii) ਆਂਹਦੀਆਂ
(iv) ਖੌਰੇ
(v) ਸ਼ਲਾਘਾ
(vi) ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ
ਉੱਤਰ :
(i) ਪੈਂਡਾ – ਪੈਦਲ ਰਸਤਾ।
(ii) ਜੂਹ – ਸਰਹੱਦ, ਘਾਹ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ।
(iii) ਆਂਹਦੀਆਂ – ਕਹਿੰਦੀਆਂ।
(iv) ਖੌਰੇ – ਖ਼ਬਰੇ।
(v) ਸ਼ਲਾਘਾ – ਪ੍ਰਸੰਸਾ।
(vi) ਉਜਾੜ – ਬੀਆਬਾਨ – ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਨਾ ਦਿਸੇ॥

3. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
26 ਜਨਵਰੀ, ਗਣਤੰਤਰਤਾ – ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਲੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਹਾਦਰ ਬੱਚਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ
ਉੱਤਰ :
ਭਾਰਤ ਦੇ 67ਵੇਂ ਗਣਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ 25 ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 22 ਲੜਕੇ ਸਨ ਤੇ 3 ਲੜਕੀਆਂ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 8 ਸਾਲ ਦੀ ਸ਼ਿਵਮਪਤ ਰੁਚਿਤਾ ਦੀ ਉਮਰ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਬੱਸ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਰੁਚਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਸ ਦੀ ਖਿੜਕੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਧੱਕ ਕੇ ਬਚਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਉਸ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਸਮੇਤ 16 ਬੱਚੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।

15 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੌਰਵ ਕਾਦੁਜੀ ਸਹਾਮਤਰਾਸ਼ੁੱਧੇ ਨੇ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਆਪ ਡੁੱਬ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਤੈਰਾਕ ਸੀ।

ਐਂਗਲਿਕਾ ਡਾਈਨਲੌਂਗ ਨੇ ਆਪਣੇ 7 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਬਲਦੇ ਭਾਂਬੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਬਚਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਉਪਰੋਕਤ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ : ਰਾਮ ਦਿਨਥਾਰਾ, ਰਾਕੇਸ਼ ਭਾਈ ਸ਼ਾਨਭਾਈ ਪਟੇਲ, ਅਰੋਮਨ ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਕਸ਼ਿਸ਼ ਧਨਾਨੀ, ਮੌਰਿਸ ਗੈਂਗਖੋਮ, ਚੌਂਗਥਮ ਕੁਬੇਰ ਮੀਟੇਈ, ਸਾਈ ਕਿਸ਼ਨਾ, ਅਖਿਲ ਕਿਲਾਂਬੀ, ਜੋਇਨਾ ਚੱਕਰਬਰਤੀ, ਸਰਬਾਨੰਦ ਸਾਹਾ, ਦਿਸ਼ਾਂਤ ਮਹਿੰਦੀਰੱਤਾ, ਬੀਥੋਵਨ, ਨਿਥਿਨ ਫਿਲਿਪ ਮੈਥਿਊ, ਅਭਿਜੀਤ ਕੇ.ਵੀ., ਅਨੰਦੁ ਦਿਲੀਪ, ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਮਨੰਦ, ਮੋਹਿੰਦ ਮਹੇਂਦਰ ਦਲਵੀ, ਨਿਲੇਸ਼ ਰੇਵਰਮ ਭੀਲ, ਵੈਭਵ, ਰਮੇਸ਼ ਘੱਗਰੇ’ , ਅਭਿਨਾਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਭੀਮਸੈਨ, ਸ਼ਿਵਾਂਸ਼ ਸਿੰਘ॥

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 9 ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 9 ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ Textbook Questions and Answers

ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਸਰੀਰਿਕ ਪੱਖ ਦਾਦੀ ਜੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਵਰੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੱਦ ਮਸਾਂ ਚਾਰ ਫੁੱਟ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੀ।

(ਅ) ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਮਹਿਮਾਨ ਦਾ ਘਰੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ।

(ਈ) ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ-ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ-ਕਿਹੜਾ ਸਮਾਨ ਪਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਦੀ ਦਰੀ ਵਿਛੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰੰਗੀਲਾ ਪੀਹੜਾ ਡੱਠਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਉੱਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਿਰਾਜ਼ਮਾਨ ਸਨ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਕਮੰਰੇ ਵਿਚ ਫ਼ਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧੂਫਦਾਨ ਵਿਚ ਧੂਫ ਧੁਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।

(ਸ) ਮੋਹਿਨੀ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੋਹਿਨੀ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਮੋਹਿਨੀ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਫੁੱਲ ਕਿਰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੱਸਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਹਰ ਇਕ ਫੁੱਲ ਬੂਟਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਰਾਜ ਸੋਹਣੇ ਬਾਗਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ।

(ਹ) ਖੇਤਰੀ ਜਲ-ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਦੀ ਜੀ ਕੰਜਕਾਂ ਲਈ ਕੀ ਕਰਦੇ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਖੇਤਰੀ ਜਲ – ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਘਰ ਪਰਤ ਕੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਗੁਆਂਢੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਜਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਧੋਂਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ 85 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪਕਾਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖੁਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।

(ਕ) ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ, ਸ਼ਾਮ ਅਤੇ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਕੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਦਾਦੀ ਜੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹ ਕਦੇ ਚੰਨ ਨੂੰ ਤੇ ਕਦੇ ਧੂ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਜੋੜਦੇ ਸਨ।

(ਖ) ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮੇਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਦਾਦੀ ਜੀ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਭੋਗ ਕੇ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਅਖੀਰਲਾ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਮੰਜੇ ‘ਤੇ ਪਏ ਰਹੇ, ਪਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਪੀੜ ਦਾ ਭਾਰ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਨਾ ਪਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੰਗਾ ਹੀ ਕਿਹਾ।

(ਗ) ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਇਨਸਾਨੀ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਬੈਂਕ ਸੀ, ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਹ ਗੱਲ ਲੇਖਕ ਨੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੂਹੜੀ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਾਦੀ ਜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਬੇਬੇ ਦੇ ਭੇਤ ਬੇਬੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਸਾਂਭੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਫੁਹੜੀ ਉੱਤੇ ਜਦੋਂ ਤੇਰਾਂ ਦਿਨ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕਰ ਵਿਖਾਈਆਂ, ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦਾਦੀ ਕੇਵਲ ਉਸ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਇਨਸਾਨੀ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਬੈਂਕ ਸੀ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਜੀਕਰ ; ਜਿਵੇਂ
• ਪੁਰਾਤਨ : ਪੁਰਾਣਾ
• ਤਬਦੀਲੀ : ਬਦਲੀ
• ਅਕੀਦਾ : ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਭਰੋਸਾ
• ਨਿਰਾਦਰ : ਅਪਮਾਨ
• ਬਿਰਾਜਮਾਨ : ਬੈਠਾ, ਸਸ਼ੋਭਿਤ
• ਮੁਤਬਰਕ : ਪਾਕ, ਪਵਿੱਤਰ
• ਆਲਾ : ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਖੁੱਡਾ ਜਾਂ ਰਖਣਾ
• ਜਲ-ਪ੍ਰਵਾਹ : ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਰ ਦੇਣਾ
• ਵਾਜ : ਅਵਾਜ਼
• ਨਿਰਬਲ : ਕਮਜ਼ੋਰ
• ਘਸਮੈਲਾ : ਮਟਿਆਲਾ, ਗੰਦਾ, ਮੌਲਾ
• ਫੂਹੜੀ : ਮੋਟੀ ਸਫ, ਦਰੀ, ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਵਿਛਾਈ ਦਰੀ, ਜਿੱਥੇ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਕੇ ਲੋਕ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।

3. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਚ ਵਰਤੋ:
ਸਿਧਾਂਤ, ਫ਼ਕੀਰ, ਭਰਪੂਰ , ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ, ਕੁਦਰਤ, ਚੋਣਵੇਂ, ਕੰਜਕਾਂ, ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ, ਇਨਸਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :

• ਸਿਧਾਂਤ (ਨਿਯਮ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਚਾਰ) – ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਅਰਥ – ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ।
• ਫ਼ਕੀਰ (ਮੰਗਤਾ) – ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਕੀਰ ਬੈਠੇ ਭਿੱਖਿਆ ਮੰਗ ਰਹੇ ਸਨ।
• ਭਰਪੂਰ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ) – ਇਸ ਵਾਰੀ ਕਣਕ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਹੋਵੇਗੀ।
• ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ (ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ) – ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਫ਼ਕੀਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇਕ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਕੁਦਰਤ ਕਿਰਤੀ) – – ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪਣੀ ਬਣਾਈ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
• ਚੋਣਵੇਂ ਚੁਣੇ ਹੋਏ) – ਹਾਕੀ ਦੀ ਇਸ ਟੀਮ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਚੋਣਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
• ਕੰਜਕਾਂ (10 ਕੁ ਸਾਲ ਤਕ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ – ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੇ ਕੰਜਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਬਣਾਇਆ ਖਾਣਾ ਖੁਆਇਆ।
• ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ (ਬੇਨਤੀ) – ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਰਲ ਕੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।
• ਇਨਸਾਨੀ ਮਨੁੱਖੀ) – ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਇਨਸਾਨੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਪਛਾਣਦਿਆਂ ਦੁਖੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

4. ਪੜੋ , ਸਮਝ ਤੇ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ:

1. ਬਾਗ – ਮੀਂਹ
2. ਬੱਦਲ – ਬੂਟੇ
3. ਪੂਰਨ ਚੰਨ – ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
4. ਵਾਕ – ਪੂਰਨਮਾਸੀ
5. ਕਹਾਣੀਆਂ – ਫ਼ਸਲਾਂ
6. ਕਿਸਾਨ – ਰਾਤ

ਉੱਤਰ :

1. ਬਾਗ – ਬੂਟੇ
2. ਬੱਦਲ – ਮੀਂਹ
3. ਪੂਰਨ ਚੰਦ – ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ
4. ਵਾਕ – ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
5. ਕਹਾਣੀਆਂ – ਰਾਤ
6. ਕਿਸਾਨ – ਫ਼ਸਲਾਂ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਪੜਨਾਂਵ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:-ਮੈਂ, ਤੁਸੀਂ, ਅਸੀਂ, ਉਹ।

ਪੜਨਾਂਵ ਦੀਆਂ 6 ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:

1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :- ਮੈਂ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ ਆਦਿ। ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਤੇ ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਜਾਂ ਤੀਜਾ ਪੁਰਖ ‘ਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ: ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਵਾਕ ਦੇ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
(ਉ) ਦਾਦੀ ਜੀ ਆਪ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।
(ਅ) ਮੈਂ ਆਪ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਾਂ।

3. ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ: ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਸੇ ਦੁਰ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਦੀ ਦਿਸਦੀ ਚੀਜ਼ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ‘ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
(ੳ) ਇਹ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ।
(ਅ) ਅਹੁ ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।

4. ਅਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ:- ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਥਾਨ, ਵਸਤੂ ਆਦਿ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਚੇਪੂਰਵਕ ਗਿਆਨ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
(ੳ) ਕਦੇ ਕੋਈ ਮਹਿਮਾਨ ਘਰੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਾ ਚਲਾ ਜਾਵੇ।
(ਅ) ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ।

5. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ- ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਯੋਜਕਾਂ ਵਾਂਗ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
(ੳ) ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਖੂਬ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ।

6. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ: ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕੋਈ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
(ਉ) ਕੌਣ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਕਿਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ?

ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਜਾਂ ਨਾਨਾ-ਨਾਨੀ ਆਦਿ ਬਜ਼ਰਗਾਂ ਬਾਰੇ . ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਪਾਠ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਦੇ ਦਾਦੀ ਜੀ 93 ਵਰਿਆਂ ਦੇ ਬੁੱਢੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੱਦ ਮਸਾਂ ਚਾਰ ਫੁੱਟ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸੈਂਕੜੇ ਨਵੇਂ ਖ਼ਿਆਲ ਉੱਠਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।ਉਹ ਸੌਣ, ਜਾਗਣ, ਖਾਣ – ਪੀਣ, ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਤੇ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਧਰਮ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਧਰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤ ਜਾਂ ਅਕੀਦਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾ ਵਿਚ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਮਿੱਠੇ – ਮਿੱਠੇ ਭਰਮ ਹਨ।

ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਦਾ ਘਰੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਕੇ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਰਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਉਹ ਹਰ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਸ਼ਗਨਾਂ ਵਿਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।ਉਹ ਘਰੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦੇ ! ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਦੀ ਦਰੀ ਵਿਛੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਵਿਚਕਾਰ ਰੰਗਲੇ ਪੀਹੜੇ ਉੱਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧੂਫ਼ਦਾਨ ਵਿਚ ਧੂਫ ਧੁੱਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਬੱਚੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਤੇ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਰੀਆਂ ਤੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਮੋਹਿਨੀ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਫੁੱਲ ਕਿਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਰੁੱਤ ਆਉਣ ਤੇ ਉਹ ਆਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਤੀ ਮਾਤਾ ਲਹਿਲਹਾਉਂਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨਾਲ ਹੱਸੇਗੀ।

ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਦੇ ਇਕ ਆਲੇ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਬੀਜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾਲ ਕੂਲੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਚੁੰਝਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।ਉਹ ਹਰੀ ਖੇਤਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਜੋਤ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇਕ ਇਕ ਡਾਲ ਨੂੰ ਪੁੱਟਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਸੁੱਖਾਂ ਮੰਗਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਖੇਤਰੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਘਰ ਪਰਤ ਕੇ ਉਹ ਗੁਆਂਢੀ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਜਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਧੋਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਂਦੇ ਤੇ ਪਕਾਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਖੁਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪਚਾਸੀ ਵਰੇ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਕੰਜਕਾਂ ਲਈ ਖਾਣਾ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਨੀਲੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ। ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਦੇ ਚੰਦ ਨੂੰ ਤੇ ਕਦੇ ਧੁ ਤਾਰੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਨਵੇਂ ਚੰਦ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਧੁਰ ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿਰਬਲ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਸਨੂੰ ਲੱਭਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕੋਠੇ ਤੋਂ ਚੰਦ ਦੇ ਦਿਸਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਹਲੇ ਪੈ ਕੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ।

ਲੇਖਕ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਫੜ ਕੇ ਚੰਦ ਵਲ ਸੇਧ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਦ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਾਲ – ਚੰਨ ਦਾ ਮੂੰਹ ਧੋਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੱਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਆਉਣ ਲਈ ਮਠਿਆਈ ਦੇ ਭੋਰੇ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹਰ ਇਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚੁੰਮ ਕੇ ਅਸੀਸਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕੋਠੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਉਹ ਹਰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਲੇਖਕ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਦਾਦੀ ਜੀ ਸੌ ਵਰਿਆਂ ਦੇ ਹੋ ਕੇ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਪੀੜ ਦਾ ਭਾਰ ਨਾ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੂਹੜੀ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ

ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੀਆਂ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਦਾਦੀ ਕੇਵਲ ਉਸਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਨਸਾਨੀ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਬੈਂਕ ਸੀ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਜੀਕੁਰ – ਜਿਵੇਂ।
• ਨਮੂਨਾ – ਮਾਡਲ।
• ਤਬਦੀਲੀ – ਬਦਲਣ ਦੀ ਹਾਲਤ।
• ਵਰਤ – ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਣਾ !
• ਸਿਧਾਂਤ – ਨਿਯਮ।
• ਅਕੀਦਾ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ।
• ਭਰਮਾਂ – ਵਹਿਮਾਂ
• ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ – ਨਾਖੁਸ਼।
• ਨਿਰਾਦਰ ਅਪਮਾਨ। ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਮੇਂ – ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ।
• ਪੂਜਯ – ਪੂਜਨ ਯੋਗ, ਪਵਿੱਤਰ।
• ਬਿਰਾਜਮਾਨ – ਮੌਜੂਦ, ਟਿਕੇ ਹੋਏ, ਸਥਾਪਿਤ।
• ਮੁਤਬਕ – ਪਵਿੱਤਰ ਨੂੰ
• ਹੁੰਗਾਰਾ – ਦਿਲਚਸਪੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
• ਸ਼ਬਦ – ਹੂ ! ਅੱਛਾ !
• ਆਦਿ ਆਲਾ – ਕੰਧ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਰਖਨਾ ਆਦਿ।
• ਸਤਿਕਾਰ – ਆਦਰ।
• ਬਿਜਾਈ – ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਦਾ ਕੰਮ।
• ਕੁਤਕੁਤਾਉਂਦੇ – ਭਾਵ ਵਾਹੁੰਦੇ।
• ਸੁਨਹਿਰੀ – ਝੋਨੇ ਵਰਗੀ
• ਚੁੰਝਾਂ – ਉੱਗ ਰਹੀ ਕਣਕ ਦੇ ਤੀਲੇ।
• ਪ੍ਰਵਾਹ – ਰੋੜ੍ਹ।
• ਕੰਜਕਾਂ – 10 ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ।
• ਧ ਤਾਰਾ – ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਤਾਰਾ
• ਸਤਿ – ਸੱਚ
• ਵਾਜਾਂ – ਅਵਾਜ਼ਾਂ
• ਮੁਖੜਾਂ – ਮੁੰਹ॥
• ਝੌਲਾ – ਹੋਂਦ ਦੇ
• ਪਾਰਥਨਾ – ਬੇਨਤੀ।
• ਅਸੀਸ – ਸ਼ੁੱਭ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੋ
• ਗਈ – ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ, ਮਰ ਗਈ।
• ਜ਼ਿਹਨ – ਦਿਮਾਗ਼॥ ਇਨਸਾਨ – ਮਨੁੱਖੀ।

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ ਪਾਰਥਨਾ, ਪੂਰਨ, ਖੂਬਸੂਰਤ, ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਵਰੇ ਦੇ, ਅਕਾਸ਼)
(ੳ) ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਬੁੱਢੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਬੁੱਢੇ, ਨੱਬੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਉੱਤੇ, ………………………………………. ਵਰੇ ਦੇ !
(ਆ) ਉਹ ਹਰ ………………………………………. ਚੰਨ ਸਮੇਂ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
(ਈ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ………………………………………. ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਦੀ ਜਿਹੀ ਦਰੀ ਵਿਛੀ ਹੈ।
(ਸ) ਹਰ ਰੋਜ਼ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਇਹ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ………………………………………. ਨੂੰ।
(ਹ) ਇਹ ………………………………………. ਦਾਦੀ ਮਾਤਾ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਬੁੱਢੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਬੁੱਢੇ, ਨੱਬੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਉੱਤੇ, ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਵਰੇ ਦੇ।
(ਅ) ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਸਮੇਂ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
(ਈ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਦੀ ਜਿਹੀ ਦਰੀ ਵਿਛੀ ਹੈ।
(ਸ) ਹਰ ਰੋਜ਼ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਇਹ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨੀਲੇ ਅਕਾਸ਼ ਨੂੰ।
(ਹ) ਇਹ ਖੂਬਸੂਰਤ ਦਾਦੀ ਮਾਤਾ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੜਨਾਂਵ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ।
(ਅ) ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕੱਲ – ਕੱਲ ਮਖੌਲੀਆ ਸਰ ਵਾਲੇ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਉਨ੍ਹਾਂ’ ਤੇ ‘ਮੈਂ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੂੰ, ਉਹ, ਅਸੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ।

ਪੜਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ

1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ॥
2. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ!
3. ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ।
4. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ।
5. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ
6. ਅਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ॥

1. ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੱਲ – ਬਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ – ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ –
(ਉ) ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਪੁਰਖਵਾਚਕ)
(ਅ) ਫਿਰ ਉਹ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਮੈਂ, ਤੂੰ, ਤੁਸੀਂ, ਉਹ, ਇਹ` ਆਦਿ ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

• ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ,
• ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਤੇ

(iii) ਅਨਯ ਪੁਰਖ। ਨਿੱਜਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਰਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਦਾਦੀ ਜੀ ਆਪ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਮੈਂ ਆਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਾਂ।

3. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਕਈ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿਸ ਰਹੀ ਚੀਜ਼ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਨਿਸਚਾ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਇਹ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ।
(ਅ) ਅਹੁ ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।

4. ਅਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਜੀਵ, ਸਥਾਨ, ਵਸਤੂ ਆਦਿ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਗਿਆਨ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ “ਅਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਕਦੇ ਕੋਈ ਮਹਿਮਾਨ ਘਰੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਾ ਚਲਾ ਜਾਵੇ।
(ਅ) ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ।

5. ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਹੜੇ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਨ, ਉਹ ਸੰਬੰਧਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਖੀ ਵਸਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਖੂਬ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ।

6. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ – ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਪੜਨਾਂਵ ਵੀ ਹੋਣ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਨ, ਉਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਕੌਣ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਅ) ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਕਿਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ?

3. ਪੇਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ
ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਬੁੱਢੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਬੁੱਢੇ, ਨੱਬੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਉੱਤੇ, ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਵਰੇ ਦੇ। ਇਹ ਛੋਟੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ, ਮਸਾਂ ਚਾਰ ਤੇ ਅੱਧਾ ਫੁੱਟ। ਇਹ ਖੁਸ਼ ਹਨ, ਬੜੇ ਖੁਸ਼, ਜੀਕਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਚੁੰਮਿਆ – ਕੰਵਲ। ਇਹ ਕੋਮਲ ਹਨ, ਬੜੇ ਕੋਮਲ, ਉਸ ਨਿੱਕੀ ਨਦੀ ਵਾਂਗ ਜਿਹੜੀ ਮਹਿਕਦੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਖਿੜਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸੈਂਕੜੇ ਨਵੇਂ ਖ਼ਿਆਲ ਉੱਠਦੇ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹੇ ਬਿਨਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਬੱਦਲ ਕਾਲੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਧੁੱਪਾਂ ਲਿਸ਼ਕਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਮੀਂਹ ਵਰਦੇ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਤਪਦੀ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਪਥਰੀਲੀ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਾਂਗ ਉਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ! ਇਹ ਜਾਗਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੌਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ – ਸਭ ਨੂੰ ਧਰਮ ਸਮਝ ਕੇ। ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ – ਧਰਮ ਸਮਝ ਕੇ, ਅਰਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ – ਧਰਮ ਸਮਝ ਕੇ।

ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਧਰਮ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਅਕੀਦਾ ਨਹੀਂ – ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਪੂਰਨ ਚੰਨ ਸਮੇਂ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਸ਼ਗਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਘਰੋਂ ਜਾਂਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ। ਮਿੱਠ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ, ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਖਾਲੀ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਦੀ ਦਰੀ ਵਿਛੀ ਹੈ। ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰੰਗੀਲਾ ਪੀਹੜਾ ਡੱਠਾ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਪੂਜਯ ਗੰਥ ਸਾਹਿਬ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਮੁਤਬਰਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਸ਼ ’ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਧੂਫਦਾਨ ਵਿੱਚ ਧੂਫ ਧੁਖਦਾ ਹੈ।

1. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੱਬੇ ਸਾਲ
(ਅ) ਇਕੱਨਵੇਂ ਸਾਲ
(ਇ) ਬਾਨਵੇਂ ਸਾਲ
(ਸ) ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਸਾਲ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਤਰਿਆਨਵੇਂ ਸਾਲ

2. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦਾ ਕੱਦ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚਾਰ ਫੁੱਟ
(ਅ) ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਫੁੱਟ
(ਈ) ਪੰਜ ਫੁੱਟ
(ਸ) ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਫੁੱਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚਾਰ ਫੁੱਟ

3. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੀ ਕੋਮਲਤਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਦੀ ਵਰਗੀ
(ਅ) ਝੀਲ ਵਰਗੀ
(ੲ) ਸਰੋਵਰ ਵਰਗੀ
(ਸ) ਨਾਲੇ ਵਰਗੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਦੀ ਵਰਗੀ

4. ਦਾਦੀ ਜੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ ?
(ੳ) ਆਧੁਨਿਕ
(ਅ) ਪੁਰਾਤਨ
(ਈ) ਸਨਾਤਨੀ
(ਸ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਦਿਲ॥
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੁਰਾਤਨ

5. ਦਾਦੀ ਜੀ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਦਾਅਵਤਾਂ ਉੱਤੇ
(ਅ) ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਉੱਤੇ
(ਈ) ਫ਼ੈਸ਼ਨਾਂ ਉੱਤੇ
(ਸ) ਰਸਮਾਂ ਉੱਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਉੱਤੇ

6. ਦਾਦੀ ਜੀ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਿਧਾਂਤ
(ਅ) ਅਕੀਦਾ
(ਈ) ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ

7. ਦਾਦੀ ਜੀ ਕਦੋਂ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਤੀਜ ਉੱਤੇ
(ਅ) ਦੂਜ ਉੱਤੇ
(ਈ) ਸਪਤਮੀ ਉੱਤੇ
(ਸ) ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਮੇਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਸਮੇਂ।

8. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਵਿਛਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਦੀ ਚਟਾਈ
(ਅ) ਸਾਦੀ ਬੋਰੀ
(ਈ) ਸਾਦੀ ਦਰੀ
(ਸ) ਸਾਦੀ ਚਾਦਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸਾਦੀ ਦਰੀ

9. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਰੰਗਲੇ ਪੀਹੜੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ ?
ਉ) ਜਨਮਸਾਖੀ
(ਅ) ਦਸ – ਗ੍ਰੰਥੀ
(ਈ) ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ
(ਸ) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ।

10. ਦਾਦੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਧੂਫ ਕਿੱਥੋਂ ਧੁਖਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਆਟੇ ਦੇ ਪੇੜੇ ਵਿਚ
(ਅ) ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਧੂਫ਼ਦਾਨ ਵਿਚ
(ਏ) ਗਲਾਸ ਵਿਚ
(ਸ) ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧੂਫਦਾਨ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧੂਫਦਾਨ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ !
ਉੱਤਰ :
(i) ਦਾਦੀ, ਨਦੀ, ਬੱਦਲ, ਸਿੱਖ, ਪਹਾੜੀ।
(ii) ਇਹ, ਉਹਨਾਂ, ਕਿਸੇ, ਉਹ, ਇਸ, ਸਭ !
(iii) ਬੁੱਢੇ, ਛੋਟੇ, ਚਾਰ ਤੇ ਅੱਧਾ, ਸੁਨਹਿਰੀ, ਪਥਰੀਲੀ।
(iv) ਵਗਦੀ ਹੈ, ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਰਦੀਆਂ, ਧੁਖਦਾ ਹੈ, ਵਿਛੀ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) “ਕੋਮਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਕਮਲ
(ਅ) ਕਮਲਾ
(ਇ) ਕਠੋਰ
(ਸ) ਸਖ਼ਤ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਕਠੋਰ

(ii) ‘ਸਭ ਨੂੰ ਧਰਮ ਸਮਝ ਕੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਸਭ
(ਅ) ਨੂੰ
(ਇ) ਧਰਮ
(ਸ) ਸਮਝ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਭ

(iii) “ਇਹ ਜਾਗਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੌਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ?
(ਉ) ਤਿੰਨ
(ਅ) ਚਾਰ
(ਈ) ਦੋ
(ਸ) ਇਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਚਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਮਹਿਕਦੇ
(ii) ਅਕੀਦਾ
(ii) ਵਰਤ
(iv) ਪੂਜਯ
(v) ਮੁਤਬਕੇ
ਉੱਤਰ :
(i) ਮਹਿਕਦੇ – ਖੁਸ਼ਬੂ ਛੱਡਦੇ।
(ii) ਅਕੀਦਾ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ।
(iii) ਵਰਤ – ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣਾ।
(iv) ਪੂਜਯ – ਪੁਜਣ – ਯੋਗ, ਪਵਿੱਤਰ।
(v) ਮੁਤਬਰਕ – ਪਵਿੱਤਰ।

4. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਨਿਬੰਧ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਚਰਨ ਕੌਰ ਹੈ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਬੁੱਢੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 90 ਸਾਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੱਕ ਕੁੱਬਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸੋਟੀ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਤੁਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ‘ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਠਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਬੈਠ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਸੰਨ – ਚਿੱਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਦੇ ਬਿਮਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਰੋਟੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋ ਵੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੁਆਈ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠਦਾ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਗਲੀ – ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਸਤੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਦਾ ਸੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

ਮੇਰੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ‘ਰਹਿਰਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ‘ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲੇ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰਾਣੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੜਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਾਦੀ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਰੱਬ ਕਰੇ ! ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਇਆ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਾਇਮ ਰਹੇ ?