Prasanna

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 8 ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 8 ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ Textbook Questions and Answers

ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਦਸਮ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬੈਠੀ ਸੰਗਤ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਬੈਠੀ ਸੰਗਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੋਭ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੰਦ ਦੁਆਲੇ ਤਾਰੇ ਸ਼ੋਭ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

(ਅ) ਸੂਹੀਏ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਪਕਾਏ ਮਤੇ ਬਾਰੇ ਆ ਕੇ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੂਹੀਏ ਨੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਜਸਵਾਲੀਏ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਇਕ ਹਾਥੀ ਮੰਗਵਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਦੋ ਲੋਹ ਤਵੇ ਬੀੜੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸੁੰਡ ਨਾਲ ਇਕ ਦੋ – ਧਾਰੀ ਤਲਵਾਰ ਬੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਮਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਲਾਈ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਲ ਭੇਜਣਾ ਹੈ।

(ੲ) ਸੂਹੀਏ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੂਹੀਏ ਦੀ ਵਾਰਤਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਮਸਤਿਆ ਹਾਥੀ ਹਮਲੇ ਲਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੇਸ਼ਕ ਆ ਜਾਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

(ਸ) ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖ ਨੇ ਤੜਕੇ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਰਾਤੀਂ ਕੰਧ ਟੱਪ ਕੇ ਦੌੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੰਧ ਟੱਪਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਟੰਗ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਸੱਪ ਲੜ ਕੇ ਮਰ ਗਿਆ।

(ਹ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੁੱਲਾ ਸ਼ੇਰ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਥੀ ਉਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ 1 ਦਸ ਹਾਥੀ ਵੀ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਲਾ ਸ਼ੇਰ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ !

(ਕ) ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨੂੰ ਰਣ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਭਜਾਇਆ?
ਉੱਤਰ :
ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਦੋਂ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਨਾਗਣੀ ਮਾਰੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਬੀੜੇ ਲੋਹ – ਤਵੇ ਚੀਰ ਕੇ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ। ਕਰਾਰਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਖਾ ਕੇ ਚੀਕਦਾ ਹੋਇਆ ਹਾਥੀ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗੀ ਰਾਜੇ ਕੇਸਰੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵੀ ਦੌੜ ਪਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨੂੰ ਭਜਾਇਆ !

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ:

• ਸੋਭਦੇ : ਸੋਹਣੇ ਲੱਗਦੇ, ਜਚਦੇ
• ਫ਼ਰਮਾਇਆ : ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਆਖਿਆ
• ਲੋਹ-ਤਵੇ : ਲੋਹੇ ਦੇ ਬਣੇ ਭਾਰੀ ਤਵੇ
• ਸੁਰਾ : ਸ਼ਰਾਬ
• ਧਾਈ : ਚੜ੍ਹਾਈ
• ਵਾਰਤਾ : ਕਹਾਣੀ
• ਮੁਸਕਾਏ : ਮੁਸਕਰਾਏ, ਹੋਸੇ
• ਜੇਰਾ : ਹਿੰਮਤ, ਹੌਸਲਾ, ਧੀਰਜ
• ਬਿਸ਼ਕੇਰੀ : ਹਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਕੇ ਮਗਰ ਪਾਉਣਾ, ਮੂੰਹ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਡਰਾਉਣਾ
• ਬਲਕਾਰੀ : ਤਾਕਤਵਰ
• ਲਸ਼ਕਰ : ਫ਼ੌਜ
• ਰਣ : ਮੈਦਾਨ

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ:

ਮਤਾ ਪਕਾਉਣਾ, ਹਰਨ ਹੋਣਾ, ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨਾ, ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨਾ, ਰੱਖ ਵਿਖਾਉਣਾ, ਪਿੱਠ ਵਿਖਾਉਣਾ।
ਉੱਤਰ :

• ਮਤਾ ਪਕਾਉਣਾ (ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਲਾਹ ਬਣਾਉਣੀ – ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ।
• ਹਰਨ ਹੋਣਾ ਦੌੜ ਜਾਣਾ) – ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਾਬ ਨਾ ਸਹਿੰਦਿਆਂ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਹਰਨ ਹੋ ਗਈਆਂ।
• ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ) – ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
• ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨਾ (ਸੱਚ – ਝੂਠ ਜਾਂ ਅਸਲ – ਨਕਲ ਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨਾ) – ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸੱਚ ਝੂਠ ਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਰੱਖ ਵਿਖਾਉਣਾ (ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖਣੀ – ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰੱਖ ਵਿਖਾਈ।
• ਪਿੱਠ ਵਿਖਾਉਣਾ ਲੜਾਈ ਵਿਚੋਂ ਦੌੜਨਾ) – ਸ: ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਵਾਲੇ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਗ਼ਦਾਰ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਪਿੱਠ ਨਾ ਵਿਖਾਈ।

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਹਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਬਹਾਦਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ Important Questions and Answers

1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਉ) ਸੰਗਤ ਜੁੜੀ ਨਿੱਤ ਵਾਂਗਰਾਂ, ਅੱਜ ਗੁਰਦੁਆਰੇ॥
ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸੰਗ ਸਨ, ਬੈਠੇ ਇਉਂ ਸਾਰੇ।
ਜਿਉਂ ਚੰਦਾ ਦੁਆਲੇ ਸੋਭਦੇ, ਨੇ ਰਾਤੀਂ ਤਾਰੇ।
ਆ ਕੇ ਸੂਹੀਏ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਮੁੱਖੋਂ ਫ਼ਰਮਾਇਆ।
ਉੱਤਰ :
ਅੱਜ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰ – ਅਸਥਾਨ ਵਿਖੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਸੰਗਤ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਬੈਠੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਭ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੁਆਲੇ ਤਾਰੇ ਸੋਭਦੇ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਸੂਹੀਆ ਸਿੱਖ ਆਇਆ ਤੇ ਉਹ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲ ਕੇ ਭੇਤ ਦੀ ਇਕ ਗੱਲ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਨਿੱਤ – ਹਰ ਰੋਜ਼। ਗੁਰਦੁਆਰੇ – ਭਾਵ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗੁਰ – ਅਸਥਾਨ ਵਿਚ ਦਸਮ ਪਿਤਾ – ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ। ਸੰਗ – ਨਾਲ। ਇਉਂ – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ। ਸੋਭਦੇ – ਸੋਹਣੇ ਲਗਦੇ। ਸੂਹੀਏ – ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਗੁਪਤ ਖ਼ਬਰਾਂ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ। ਮੁੱਖੋਂ – ਮੂੰਹ ਤੋਂ। ਫ਼ਰਮਾਇਆ – ਕਿਹਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਆ) ਹੁਣੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਇਕ ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ।
ਇਕ ਹਾਥੀ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ, ਹੈ ਕਿਤੋਂ ਲਿਆਇਆ॥
ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਢਾਹੁਣ ਵਾਸਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਰੀ ਤਿਆਰੀ।
ਸਿਰ ਹਾਥੀ ਦੇ ਬੰਨ ਕੇ, ਲੋਹ – ਤਵੇ ਦੋ ਭਾਰੀ।
ਉਹਦੀ ਸੁੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੀ, ਤਲਵਾਰ ਦੋ – ਧਾਰੀ।
ਮਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ, ਹੈ ਸੂਰਾ ਪਿਆਈ।
ਕਲ੍ਹ ਨੂੰ ਏਧਰ ਆਵਣਾ, ਉਸ ਕਰ ਕੇ ਧਾਈ॥
ਉੱਤਰ :
ਸੂਹੀਏ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਲਾਹ ਅਨੁਸਾਰ ਜਸਵਾਲੀਏ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਕਿਤਿਓਂ ਇਕ ਹਾਥੀ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਕਿਲਾ ਢਾਹਣ ਲਈ ਭੇਜਣ ਖ਼ਾਤਰ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਭਾਰੇ ਤਵੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੁੰਡ ਨਾਲ ਦੋ – ਧਾਰੀ ਤਲਵਾਰ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਮਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵਲ ਆਉਣਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਮਤਾ ਪਕਾਇਆ – ਮਿਲ ਕੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ। ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ – ਜਸਵਾਲ ਦਾ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ। ਲੋਹਗੜ੍ਹ – ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਲੋਹ – ਤਵੇ – ਲੋਹੇ ਦੇ ਤਵੇ। ਮਸਤ – ਨਸ਼ਈ, ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ। ਸੁਰਾ ਸ਼ਰਾਬ ਧਾਈ – ਹਮਲਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੱਸ ਕੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ

(ਈ) ਏਦਾਂ ਕਹਿ ਕੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੀ ਗੱਲ ਮੁਕਾਈ।
ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ, ਸਤਿਗੁਰ ਮੁਸਕਾਏ।
ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਵਲ ਵੇਖ ਕੇ, ਮੁੱਖੋਂ ਫ਼ਰਮਾਏ।
‘ਆਉਂਦੈ ਹਾਥੀ ਮਸਤਿਆ, ਜੀਅ ਸਦਕੇ ਆਏ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ, ਡਾਢਾ ਘਬਰਾਇਆ।
ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ। “ਕਿਸਮਤੇ ! ਕਿੱਥੇ ਮਰਵਾਇਆ।”
ਏਡੀ ਵੱਡੀ ਡੀਲ ਡੌਲ, ਦਿਲ ਛੋਟਾ ਪਾਇਆ।
ਉੱਤਰ :
ਸੂਹੀਏ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਵਲੋਂ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਭੇਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਮਸਤ ਹਾਥੀ : ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਮੁਸਕਰਾਏ ਤੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਸਤਿਆ ਹਾਥੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਸ਼ਕ ਆ ਜਾਵੇ।

ਉਸਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਕਰੇਗਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣ ਕੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਬਰਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੋਸਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮਰਵਾਉਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਦਾ ਸਰੀਰ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਤਕੜਾ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵਾਰਤਾ – ਕਥਾ, ਗੱਲ। ਦੁਨੀ ਚੰਦ – ਇਹ 500 ਯੋਧਿਆਂ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਅਤੇ ਮਾਝੇ ਦਾ ਮਸੰਦ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਧ ਟੱਪ ਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗਾ ਲੱਤ ਤੁੜਵਾ ਬੈਠਾ।

ਪਿੱਛੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੱਪ ਲੜ ਕੇ ਮਰ ਗਿਆ ਅੰਤ ਇਸ ਦੇ ਪੋਤਰਿਆਂ ਸਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਨੂਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਅੱਗੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਕੇ ਭੁੱਲ ਬਖ਼ਸ਼ਾਈ। ਜੀਅ ਸਦਕੇ – ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ, ਬਿਨਾਂ ਰੋਕ – ਟੋਕ ਤੋਂ। ਡੀਲ – ਡੌਲ – ਕੱਦ – ਕਾਠ, ਪਲਿਆ ਹੋਇਆ ਤਕੜਾ ਸਰੀਰ। ਦਿਲ ਛੋਟਾ ਪਾਇਆ – ਭਾਵ ਬੁਜ਼ਦਿਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ –

(ਸ) ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਆਣ ਕੇ, ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ।
‘‘ਹਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਦੁਨੀ ਚੰਦ, ਕੰਧ ਉੱਤੋਂ ਚੜ੍ਹ ਕੇ।
ਲੱਤ ਟੁੱਟੀ ਕੰਧ ਟੱਪਦਿਆ, ਮਰਿਆ ਸੱਪ ਲੜ ਕੇ ‘’
ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਤੱਕ ਚਾਰ – ਚੁਫੇਰਾ। ‘‘
ਹਾਥੀ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦਾ, ਹੈ ਜ਼ੋਰ ਬਥੇਰਾ।
ਸ਼ੇਰ ਨਾਲੋਂ ਪਰ ਘੱਟ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਵਿਚ ਜੇਰਾ
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਦੇ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਘਬਰਾ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਤੜਕੇ ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਧ ਟੱਪ ਕੇ ਦੌੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਕੰਧ ਟੱਪਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਲੱਤ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਸੱਪ ਲੜ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਦੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੱਸ ਪਏ ਤੇ ਚਾਰ – ਚੁਫੇਰੇ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੇ ਕਿ ਹਾਥੀ ਵਿਚ ਬੇਸ਼ਕ ਸਰੀਰ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਵਿਚ ਹੌਂਸਲਾ ਸ਼ੇਰ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਹਰਨ ਹੋ ਗਿਆ – ਦੌੜ ਗਿਆ। ਸਤਿਗੁਰੂ – ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ! ਜੇਰਾ – ਜਿਗਰਾ। ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ

(ਹ) ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ, “ਸੁਣ ਲਿਆ ਸ਼ੇਰਾ।
ਹਾਥੀ ਕਰੂ ਮੁਕਾਬਲਾ, ਕੀ ਸਿੰਘਾ ਤੇਰਾ।
ਦਸਾਂ ਹਾਥੀਆਂ ਲਈ ਵੀ, ਤੂੰ ਸ਼ੇਰ ਬਥੇਰਾ॥
ਸੁਣ ਕੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘੋੜੇ ‘ਤੇ, ਕਾਠੀ ਜਾ ਪਾਈ।
ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦੇ ਵਲ ਉਸ ਨੇ, ਝੱਟ ਕਰੀ ਚੜ੍ਹਾਈ॥
ਪੁੱਜਿਆ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਉਸ ਦੇਰ ਨਾ ਲਾਈ॥
ਉੱਤਰ :
ਦੁਨੀ ਚੰਦ ਦੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਵਰਗਾ ਸੋਹਣਾ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ੇਰ ਆਖ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਥੀ ਵਿਚ ਉਸੇ ਵਰਗੇ ਸਿੰਘ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ।ਉਹ ਇੱਕੋ ਸ਼ੇਰ ਹੀ ਦਸਾਂ ਹਾਥੀਆਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰੂ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਕਾਠੀ ਪਾ ਲਈ ਤੇ ਝਟਪਟ ਲੋਹ ਵਲ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਲ ਧਾਵਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਦੇਰ ਕੀਤਿਆਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਦੂਲਿਆ – ਦੂਹਲੇ ਵਰਗਾ ਸੋਹਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਕ ਹਾਥੀ ਮਸਤਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਵਾਂਗ ਹਰੀ।
ਪਿੱਛੋਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਉਸ ਨੂੰ, ਵਣ ਸ਼ਿਸ਼ਕੇਰੀ।
ਸਿੰਘ ਬਚਿੱਤਰ ਗਰਜਿਆ, ਨਾ ਲਾਈ ਦੇਰੀ।
ਵਧਿਆ ਹਾਥੀ ਵਲ ਨੂੰ, ਯੋਧਾ ਬਲਕਾਰੀ !
ਧੂਹ ਨਾਗਣੀ ਉਸ ਨੇ, ਹਾਥੀ ਦੇ ਮਾਰੀ।
ਗਈ ਤਵੇ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀ, ਧਸ ਅੰਦਰ ਸਾਰੀ॥
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਾ ਡਟਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਮਸਤਿਆ ਹਾਥੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਵਾਂਗ ਦੌੜਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਵਲ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਿਸ਼ਕੇਰ ਕੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਲ ਦੁੜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਬਿਨਾਂ ਦੇਰ ਲਾਏ ਗਰਜਿਆ ਤੇ ਉਹ ਤਾਕਤਵਰ ਯੋਧਾ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਨਾਗਣੀ ਬਰਛੀ) ਖਿੱਚ ਕੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਮਾਰੀ। ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਬੱਧੇ ਲੋਹੇ ਤੇ ਤਵਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸ਼ਿਸ਼ਕੇਰੀ – ਕਿਸੇ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਦੜਾਉਣ ਲਈ ਡੰਡਾ ਖੜਕਾ ਕੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਛੁਹਾ ਕੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸ਼ੀ – ਸ਼ੀ ਕਰਨਾ ਨਾਗਣੀ – ਬਰਛੀ ਧਸ – ਖੁੱਭ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਖ) ਹਾਥੀ ਭੱਜਿਆ ਚੀਕਦਾ, ਖਾਂ ਫੱਟ ਕਰਾਰਾ।
ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਸਿੰਘ ਦਾ, ਕਰ ਗਿਆ ਨਿਤਾਰਾ॥
ਭੱਜਿਆ ਰਣ ‘ਚ ਕੇਸਰੀ, ਲਸ਼ਕਰ ਵੀ ਸਾਰਾ !
ਸ਼ੇਰ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਸੀ ਰੱਖ ਵਿਖਾਈ।
ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਹੋਂਵਦਾ, ਇਹ ਅਸਲ ਸਚਾਈ॥
ਸਿੰਘ ਸੂਰਮੇ ਕਦੇ ਨਾ, ਰਣ ਪਿੱਠ ਵਿਖਾਈ !
ਉੱਤਰ :
ਲੋਹਗੜ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਭੱਜੇ ਆ ਰਹੇ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਸੂਰਮੇ ਨੇ ਬਰਛੀ ਦਾ ਵਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕੀਤਾ ਹਾਥੀ ਚੀਕਦਾ ਹੋਇਆ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਭੱਜ ਤੁਰਿਆ। ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਰਛੀ ਦੇ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਨੇ ਹੀ ਸਾਰਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਧਿਰ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਜੇਤੁ ਹੈ। ਹਾਥੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜੇ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਦੀ ਸਾਰੀ ਫ਼ੌਜ ਵੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜ ਤੁਰੀ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕੱਲੇ ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਸਤੇ ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਕੇ ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਭਾਂਜ ਦੇ ਕੇ ਸਾਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੰਘ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਘ ਸੂਰਮੇ ਕਦੇ ਵੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਡਟ ਕੇ ਲੜਦੇ ਹਨ ?

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਫੱਟ ਕਰਾਰਾ – ਡੂੰਘਾ ਤੇ ਮਾਰੂ ਜ਼ਖ਼ਮ। ਨਿਤਾਰਾ – ਅਸਲੀਅਤ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣੀ। ਰਣ ਮੈਦਾਨ। ਕੇਸਰੀ – ਕੇਸਰੀ ਚੰਦ ਦਾ ਲਸ਼ਕਰ – ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖ ਵਿਖਾਈ – ਇੱਜ਼ਤ ਰੱਖ ਲਈ। ਹੋਵਦਾ – ਹੁੰਦਾ। ਪਿੱਠ ਵਿਖਾਉਣੀ – ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਰ ਕੇ ਦੌੜਨਾ, ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਜਾਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਦਿਖਾਉਣੀ।

2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
‘ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਹਾਥੀ ਭੱਜਿਆ ਚੀਕਦਾ, ਖਾਂ ਫੱਟ ਕਰਾਰਾ।
ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਸਿੰਘ ਦਾ, ਕਰ ਗਿਆ ਨਿਤਾਰਾ
ਭੱਜਿਆ ਰਣ ਚੋ ਕੇਸਰੀ, ਲਸ਼ਕਰ ਵੀ ਸਾਰਾ ਸ਼ੇਰ
ਬਚਿੱਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਸੀ ਰੱਖ ਵਿਖਾਈ।
ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਹੋਂਵਦਾ, ਇਹ ਅਸਲ ਸਚਾਈ।

3. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਸ: ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ: ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਆਹਲੂਵਾਲ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸ: ਬਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ 1718 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਕਰਨੀ ਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਜਿੰਦ – ਜਾਨ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਕੇ ਇਕ ਗੁਰਜ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਸੀ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰੀ ਯੋਧਾ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ 1748 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਸਲਾਬਤ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। 1749 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਹਨਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮਲ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਨ 1753 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ਼ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਪਰਗਣੇ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ।

ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਫੜੇ ਹੋਏ ਹਿੰਦੂ – ਮਰਦ – ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦੀ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੀਰਤਾ ਦਿਖਾਈ ਸੀ ਤੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ 22 ਜ਼ਖ਼ਮ ਖਾ ਕੇ ਵੀ ਲੜਦਾ ਰਿਹਾ 1774 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਕਪੂਰਥਲੇ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਿੱਕਾ ਚਲਾਇਆ। ਉਹ ਧਰਮਵੀਰ, ਦਾਨੀ, ਦੇਸ਼ – ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਸਦਾਚਾਰੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 1783 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 6 ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 6 ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ Textbook Questions and Answers

ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸ :

(ਉਂ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿੱਤ-ਨੇਮ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਅਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਠ ਪੈਂਦਾ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਨਲਕੇ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਕੱਢ ਕੇ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ – ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਕਰਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਵਿਚ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਪੱਠੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦਾ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਲੋਂ ਵਿਹਲਾ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਲੱਸੀ ਪੀਂਦਾ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਨਿਤਨੇਮ ਸੀ।

(ਆ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵਖਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਕੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੁਵਖਤੇ ਰਾਤੀਂ ਬਣਾਈ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਲ ਜੋੜਨਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਖੂਹ, ਉਹ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸਵੇਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਸੀ।

(ਏ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਢੰਗ-ਤਰੀਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਿੱਖੇ ਸਨ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸੁਵਖਤੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਖੇਤ ਦੀ ਹਰ ਵੱਟ – ਬੰਨ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਖਾਂ – ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਧੀਆਂ – ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤੰਗੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ।

(ਸ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤੰਗੀ-ਤੁਰਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਦੱਸੇ ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਇਕ ਮਿਹਨਤੀ ਕਿਸਾਨ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੁੱਧ, ਪੁੱਤ ਤੇ ਧੀ ਸਨ ! ਦੋ ਮੱਝਾਂ, ਇਕ ਗਾਂ ਤੇ ਨਗੌਰੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਭਰਿਆ – ਭਰਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਤੰਗੀ – ਤੁਰਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

(ਰ) “ਤੂੰ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਮੀ ਖਾਦ ਪਾ, ਨਵੇਂ ਬੀਜ ਪਾ ਆਪਾਂ ਵੀ ਟੁੱਕਟਰ ਵਾਲੇ ਬਣੀਏ।’ ਧੰਨ ਕੌਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਸਲਾਹ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ।
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਧੰਨ ਕੌਰ ਦੀ ਇਹ ਸਲਾਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਖੇਤੀ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਰਜ਼ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਲੈਣ ਤੇ ਧੀਆਂ – ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਸ ਵਿਚ ਨੈਣ – ਪ੍ਰਾਣ ਹਨ, ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਤੀ ਕਰੇਗਾ।

(ਕ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ – ਧੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ – ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਾਦਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਲੈਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ।

(ਖ) ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖੇਤ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਕਿਉਂ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਕੀੜੇ – ਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛਿੜਕਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ।

(ਗ) ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਸਨ ? ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਲਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹਰੀ – ਭਰੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੀਂਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਣਗੇ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

(ਘ) ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਲਈ ਕੀ ਸੁਨੇਹਾ ਆਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਆਉਣਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕੱਲ ਦਸ ਵਜੇ ਪੰਚਾਇਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ:

• ਝਲਾਨੀ : ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਨੀਵੀਂ ਛੱਤ ਵਾਲੀ ਰਸੋਈ
• ਨਿੱਤ-ਨੇਮ : ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੰਮ
• ਮਸ਼ਹੂਰ : ਸਿੱਧ
• ਵਿੱਢ ਲੈਣਾ : ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ
• ਨਵੇਂ-ਨਿਰੋਏ : ਤਕੜੇ, ਤੰਦਰੁਸਤ, ਚੰਗੇ-ਭਲੇ
• ਨਿਆਈਂਆਂ: ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ
• ਹਾਜਰੀ : ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਦੀ ਰੋਟੀ
• ਖੱਤੀ : ਛੋਟਾ ਖੇਤ
• ਨੈਣ-ਪਾਣ : ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ, ਜਿੰਦ-ਜਾਨ
• ਨਦੀਨ : ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਗੇ ਵਾਧੂ ਪੌਦੇ

3 . ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ, ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਟੁਣ-ਟੁਣਕ, ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਹ, ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਲੈਣਾ, ਧੁਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ, ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨਾ, ਸਵਖਤੇ, ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਗਿੱਠ ਉੱਚਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉੱਤਰ :

• ਟੁਣਕ – ਟੂਣਕ (ਟੱਲੀਆਂ ਦੇ ਵੱਜਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼) – ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਗਲਾਂ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਟੱਲੀਆਂ ਟੁਣਕ – ਟੁਣਕ ਵੱਜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
• ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਹ (ਜਿੰਨੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋ, ਓਨੀ ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) – ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਹ’ ; ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਲੈਣ ਲਈ ਖੂਬ ਵਾਹੀ ਤੇ ਗੋਡੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
• ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਲੈਣਾ (ਵਿੱਤੋਂ ਬਾਹਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ – ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ – ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਾਦ – ਮੁਰਾਦੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਐਵੇਂ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਲੈਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ।
• ਧੁਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ (ਇਰਾਦੇ ਤੋਂ ਨਾ ਥਿੜਕਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ) – ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਧੁਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਾਂਮੱਤੀ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਨਾ) – ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਹਰ ਕੋਈ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਸੁਵਖਤੇ ਸਵੇਰੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ) – ਸਾਰੇ ਕਾਮੇ ਸਵੇਰੇ ਸੁਵਖਤੇ 8 ਵਜੇ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਕੰਮ ਵਿੱਢ ਲੈਣਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਣਾ) – ਜੇਕਰ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵਿੱਢਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੀਦਾ
• ਭਾਸ਼ਨ ਲੈਕਚਰ) – ਨੇਤਾ ਜੀ ਦਾ ਭਾਸ਼ਨ ਬੜਾ ਜੋਸ਼ੀਲਾ ਸੀ।
• ਨੈਣ – ਪ੍ਰਾਣ (ਜੀਵਨ, ਜਾਨ – ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਨੈਣ – ਪਾਣ ਕਾਇਮ ਹਨ, ਮੈਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂਗਾ।
• ਨਿਤਨੇਮ (ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ – ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਮੇਰਾ ਨਿਤਨੇਮ ਹੈ।
• ਨਵੇਂ – ਨਰੋਏ (ਤੰਦਰੁਸਤ – ਭੰਗੜੇ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਗੱਭਰੂ ਨਵੇਂ – ਨਰੋਏ ਸਨ।

4. ਵਿਆਕਰਨ :

ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਨਵੇਂ-ਨਿਰੋਏ, ਚੰਗੇ, ਸੋਹਣਾ, ਬਾਰੂਵੀਂ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਆਦਿ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :
(ਉ) ਕੁੜੀ ਦਾ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰੂੰ।
(ਅ) ਮੁੰਡਾ ਜਵਾਨ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ‘ਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕਰਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :
(ਉ) ਵਿਹਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸੌ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਅ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਵੀਹ ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਮਾਪ ਜਾਂ ਤੇਲ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :
(ੳ) ਆਪਣੀ ਥੋੜੀ ਖੇਤੀ ਅਜੇ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਅ) ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਲੋਕ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬੀਜ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਵਰਤਦੇ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

4 ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਵੱਲ ਨਿਸ਼ਚੇਪੁਰਬਕ ਸੰਕੇਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਏ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :
(ਉ) ਅਹਿ ਫ਼ਸਲ ਕਿੰਨੀ ਚੰਗੀ ਹੈ!
(ਅ) ਅਹੁ ਸਾਡੇ ਬਲੂਦ ਹਨ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵ ਹੋਵੇ ਪਰ ਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :
(ੳ) ਜਿਸ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਵੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬੀਜ ਲਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ।
(ਅ) ਮੇਰੀ ਕਹੀ ਕਿਸ ਕੋਲ ਹੈ ?
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ :

ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਅਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਜੇ ਉੱਤੋਂ ਉੱਠ ਪੈਂਦਾ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਧੰਨ ਕੌਰ ਤੋਂ ਲੱਸੀ ਦੀ ਗੜਵੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਪੀਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ। ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਖਦੇ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵੀਹ ਵਿਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਰਾਤੀਂ ਬਣਾਈ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ। ਉਹ ਛਾਹ ਵੇਲਾ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰਦਾ। ਨਿਆਈਆਂ ਵਿਚ ਟੋਭੇ ਤੋਂ ਪਾਰ ਖੂਹ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਰੇ – ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ।

ਉਸ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਢੰਗ – ਤਰੀਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਿੱਖੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਸੁਵਖਤੇ ਜਾਇਆ ਕਰੇ ਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਹਰ ਬੰਨੇ ਉੱਤੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ – ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਕਰੇ। ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਧੀਆਂ – ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤੰਗੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।

ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਤੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੁੱਧ, ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਧੀ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੋ ਮੱਝਾਂ, ਇੱਕ ਗਾਂ ਤੇ ਨਗੌਰੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਸੁਵਖਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤਕ ਡਟ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ। ਸੂਰਜ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਧੰਨ ਕੌਰ ਉਸ ਲਈ ਛਾਹ – ਵੇਲਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ! ਖੂਹ ਉੱਤੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘਰ – ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਬੀਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ! ਛਾਹ ਵੇਲਾ ਖਾ ਕੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਧੰਨ ਕੌਰ ਪੱਠੇ ਵੱਢਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਲਈ ਸਬਜ਼ੀ ਤੋੜ ਕੇ ਘਰ ਮੁੜ ਆਉਂਦੀ।

ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵੀ ਆ ਗਈਆਂ, ਪਰ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨਗੌਰੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਲੈ ਆਇਆ। ਉਹ ‘ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਹ’ ਵਾਲੀ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਯਕੀਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਧੰਨ ਕੌਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਮੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਤੇ ਨਵੇਂ ਬੀਜ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਵੀ ਟਰੈਕਟਰ ਵਾਲੇ ਬਣ ਜਾਣ 1ਉਸ ਦਾ ਮੰਡਾ ਬਾਰਵੀਂ ਵਿਚ ਪੜਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਕਰ ਲਈ ਸੀ।ਉਹ ਸਮਝਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਲਈ ਚੰਗਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਟਰੈਕਟਰ ਆਦਿ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਲੇਗਾ ! ਪਰ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਾਦਾ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਲਵੇਗਾ ਨਹੀਂ।

ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਕੰਮ ਵਿੱਤੋਂ ਬਾਹਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ। ਟਰੈਕਟਰ ਤੇ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜੋ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ। ਧੰਨ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹੀ ਸੀ, ਉੱਵ ਉਹ ਆਪ ਤਾਂ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਸ ਦੇ ਨੈਣ – ਪਾਣ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਤੀ ਕਰੇਗਾ। ਉਹ ਜਾਣਦੀ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਧੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਖਾਣ ਲਈ ਕਣਕ, ਮੱਕੀ ਤੇ ਮੂੰਗੀ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁੱਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ ਹੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਛਿੜਕਦੇ।

ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ! ਜੇਕਰ ਵਹਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਨਦੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਹੋਵੇ ਵੀ ਤਾਂ ਇਕ ਅੱਧੀ ਗੋਡੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਧੁਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਸੇਵਾ ਕਰੋ, ਇਹ ਓਨਾ ਹੀ ਫਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸੂਰਜ ਛਿਪਦਿਆਂ ਹੀ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਖੇਤ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਰੇੜ੍ਹੀ ਉੱਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਲੈ ਆਉਂਦਾ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਬੈਠਦਾ, ਤਾਂ ਧੰਨ ਕੌਰ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਥਾਲੀ ਰੱਖਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿੰਦੀ ਕਿ ਸਾਰਾ ਆਂਢ – ਗੁਆਂਢ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਮੰਗ ਕੇ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਛਿੜਕੀ ਹੁੰਦੀ।

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਡਿਗਦੇ ਪੱਧਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਲਾ ਕੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹਰੀ – ਭਰੀ ਰੱਖਣ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਰਹੇਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ।

ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸਰਪੰਚ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਣਾ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਉਸ (ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਦਸ ਵਜੇ ਪੰਚਾਇਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। ਨਾਲ ਹੀ ਸਰਪੰਚ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਖੇਤੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਲਵੇਗਾ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪੀਤਮ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਲਈ ਮਾਣ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ।

ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਖੇਤ ਨੂੰ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਛੇਤੀ ਸੌਂ ਜਾਣ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਝਲਾਨੀ – ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਨੀਵੀਂ ਛੱਤ ਵਾਲੀ ਰਸੋਈ।
• ਨਿੱਤ – ਨੇਮ – ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ।
• ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ – ਹਰਾ ਇਨਕਲਾਬ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਮ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਹੋਈਆਂ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਲਈ
• ਆਤਮ – ਨਿਰਭਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਰਤਾ ਦਿੱਤੀ।
• ਨਵੇਂ – ਨਰੋਏ – ਸਿਹਤਮੰਦ ਤੇ ਤਕੜੇ।
• ਹਾਜ਼ਰੀ – ਛਾਹ ਵੇਲਾ।
• ਨਿਆਈਆਂ – ਪਿੰਡ ਦੀ ਨੇੜਲੀ ਨੀਵੀਂ ਥਾਂ।
• ਸੁਵਖਤੇ – ਸਵੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ।
• ਤੰਗੀ – ਤੋੜਾ – ਤੰਗੀ, ਕਮੀ।
• ਨਗੌਰੀ – ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਕ ਇਲਾਕਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਦੇ ਬਲਦ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
• ਸਾਝਰੇ – ਸਵੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ, ਸੁਵਖਤੇ।
• ਫ਼ਾਰਮੀ ਖਾਦ – ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦ।
• ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਲੈਣਾ – ਵਿੱਤੋਂ ਵਾਹਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ।
• ਨੈਣ – ਪਾਣ – ਜ਼ਿੰਦਗੀ
• ਨਦੀਨ – ਫ਼ਾਲਤੂ
• ਘਾਹ – ਬੂਟ।
• ਧੁਨ ਦਾ ਪੱਕਾ – ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਤੋਂ ਨਾ ਥਿੜਕਣ ਵਾਲਾ
• ਤਾਰੀਫ਼ – ਪ੍ਰਸੰਸਾ ! ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਗਿੱਠ ਉੱਚਾ ਹੋ
• ਗਿਆ – ਮਾਣ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ !

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ ਤੰਗੀ – ਤੋੜਾ, ਦਵਾਈ, ਖੇਤ, ਫਾਹਾ, ਯਾਦ
(ੳ) ਰੱਜ ਲਓ ਸ਼ੇਰੋ, ਫੇਰ ………………….. ਨੂੰ ਚੱਲਾਂਗੇ।
(ਅ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ………………….. ਸਨ।
(ਈ) ਸਚਮੁੱਚ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ………………….. ਨਹੀਂ ਸੀ।
(ਸ) ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੇਖਾ – ਦੇਖੀ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ………………….. ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ
(ਹ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਥੋਡੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ‘ਤੇ ………………….. ਨਹੀਂ ਛਿੜਕੀ ਹੁੰਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੱਜ ਲਓ ਸ਼ੇਰੋ, ਫੇਰ ਖੇਤ ਨੂੰ ਚੱਲਾਂਗੇ।
(ਆ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਯਾਦ ਸਨ।
(ਈ) ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਤੰਗੀ – ਤੋੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
(ਸ) ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੇਖਾ – ਦੇਖੀ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫਾਹਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ
(ਹ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਥੋਡੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ‘ਤੇ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਛਿੜਕੀ ਹੁੰਦੀ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚਿੱਟਾ, ਪੀਲਾ, ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਕਈ, ਕੁੱਝ, ਬਹੁਤੇ ਆਦਿ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ –

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਅਕਾਰ, ਅਵਸਥਾ ਆਦਿ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਮੁੰਡਾ ਜੁਆਨ ਹੋ ਗਿਆ।
(ਆ) ‘ਕੁੜੀ ਦਾ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ – ਸਾਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰੂੰ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਜੁਆਨ’ ਤੇ ‘ਸਿੱਧਾ – ਸਾਦਾ” ਸ਼ਬਦ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।
ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੋਹਣਾ, ਵੱਡਾ, ਛੋਟਾ, ਕਾਲਾ, ਪੀਲਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

2. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਦੇਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
(ੳ) “ਵਿਹਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸੌ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਨੇ।
(ਅ) “ਮੈਨੂੰ ਬਾਰਵਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ।
ਈ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਵੀਹ ਵਿਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਸੌ’, ‘ਬਾਰੁਵਾਂ ਤੇ “ਵੀਹ’ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੋ, ਚਾਰ, ਪੰਜ, ਦਸ, ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਪੰਜਵਾਂ, ਦੁੱਗਣਾ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਮਾਪ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸੇ, ਉਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) “ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ – ਖੇਡਾਂ ਬਦਲਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਧੂੜ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈਆਂ।
(ਅ) “ਅਪਰੈਲ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ, ਕਾਫ਼ੀ ਗਰਮੀ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ।
(ਈ) ਆਪਣੀ ਥੋੜੀ ਖੇਤੀ ਅਜੇ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ’, ‘ਕਾਫ਼ੀ’ ਤੇ ‘ਥੋੜ੍ਹੀ’ ਸ਼ਬਦ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜਾ, ਕਾਫ਼ੀ, ਬਥੇਰਾ, ਇੰਨਾ, ਕਿੰਨਾ, ਜਿੰਨਾ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਵੇ ਕਿ ਉਸ ਵਲ ਨਿਸਚੇ ਨਾਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾ ਦੇਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਅਹਿ ਫ਼ਸਲ ਕਿੰਨੀ ਚੰਗੀ ਹੈ।
(ਅ) “ਅਹੁ ਬਿਲਡਿੰਗ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ “ਅਹਿ’ ਤੇ ‘ਅਹੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਪੜਨਾਂਵ ਵਾਕ ਵਿਚ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ
(ੳ) ‘ਤੁਹਾਡੀ ਲਿਖਾਈ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਹੈ।
(ਅ) ‘ਜਿਹੜਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰੇਗਾ, ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
(ਈ) ਮੇਰੀ ਕਹੀ ਕਿਸ ਕੋਲ ਹੈ ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਤੁਹਾਡੀ’, ‘ਜਿਹੜਾ’ ਤੇ ‘ਮੇਰੀ ਸ਼ਬਦ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ।
(ਉ) ਵਿਹਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸੌ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ।
(ਆ) ਧਰਤੀ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਹੈ।
(ਈ) ਭਾਈ, ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਚੰਗਾ ਈ ਹੁੰਦਾ।
(ਸ) ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਸੁਨੇਹਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਿਹਲੇ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੌ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਅ) ਸਾਡੀ – ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਈ) ਚੰਗੇ, ਚੰਗਾ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਸ) ਇਕ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਖ਼ਾਸ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।

3. ਪੇਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ
ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਭਾਈ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਉੱਠ ਖੜ੍ਹਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਂਦਾ, ਫਿਰ ਨਲਕਾ ਗੇੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਭਰਦਾ ਤੇ “ਵਾਹਿਗੁਰੂ – ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਬੋਲਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਪੱਠੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦਾ ਆਖਦਾ, “ਰੱਜ ਲਓ ਸ਼ੇਰੋ, ਫੇਰ ਖੇਤ ਨੂੰ ਚੱਲਾਂਗੇ !’ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਲੋਂ ਵਿਹਲਾ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਝਲਾਨੀ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਧੰਨ ਕੌਰ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰਦਾ, “ਧੰਨ ਕੁਰੇ।

ਲੱਸੀ ਰਿੜਕ ਲਈ ਤਾਂ ਗੜਵੀ ਭਰ ਲਿਆ, ਫੇਰ ਮੈਂ ਖੇਤ ਨੂੰ ਜਾਣਾ ‘ ਇਹ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿੱਤ – ਨੇਮ ਸੀ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਉਹ “ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵੇਲੇ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵੀਹ ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨਗੌਰੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਬਲਦ ਨਵੇਂ – ਨਿਰੋਏ ਸਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਬਣਾਈ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਵਿੱਢ ਲੈਂਦਾ।

ਹਲ ਜੋੜਨਾ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ ਖੂਹ, ਉਹ ਹਾਜ਼ਰੀ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਨਿਆਈਂਆਂ ਵਿੱਚ ਟੋਭੇ ਤੋਂ ਪਾਰ ਖੂਹ ਦੇ ਸਿਰ – ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤ ਹਰੇ – ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਢੰਗ – ਤਰੀਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਿੱਖੇ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਮੁੰਡਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਬਾਰੂਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਪਾਲੀ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।

1. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਵੇਰੇ ਕਿੰਨੇ ਵਜੇ ਉੱਠਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਪੰਜ ਵਜੇ
(ਅ) ਛੇ ਵਜੇ ਦੇ
(ਈ) ਸੱਤ ਵਜੇ
(ਸ) ਚਾਰ ਵਜੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਚਾਰ ਵਜੇ।

2. ਸਵੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ?
(ੳ) ਭਾਈ ਜੀ
(ਅ) ਰਾਗੀ
(ਇ) ਪ੍ਰਚਾਰਕ
(ਸ) ਕਥਾਕਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭਾਈ ਜੀ

3. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਂਦਾ
(ਅ) ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦਾ
(ਇ) ਹਲ ਜੋੜਦਾ
(ਸ) ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਂਦਾ

4. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੂੰਹੋਂ ਕੀ ਬੋਲਦਾ ?
(ਉ) ਵਾਹਿਗੁਰੂ – ਵਾਹਿਗੁਰੂ
(ਆ) ਰਾਮ – ਰਾਮ
(ਇ) ਹਰੇ – ਹਰੇ
(ਸ) ਵਾਹ – ਵਾਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਾਹਿਗੁਰੂ – ਵਾਹਿਗੁਰੂ

5. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸੰਤ ਕੌਰ
(ਅ) ਬਸੰਤ ਕੌਰ
(ਇ) ਧੰਨ ਕੌਰ
(ਸ) ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਧੰਨ ਕੌਰ

6. ‘‘ਰੱਜ ਲਓ ਸ਼ੇਰੋ, ਫੇਰ ਖੇਤ ਨੂੰ ਚਲਾਂਗੇ।’ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰ ਕੇ ਆਖਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੌਕਰਾਂ ਨੂੰ
(ਅ) ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ !
(ਈ) ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ
(ਸ) ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ।

7. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਖੇਤ ਨੂੰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਚਾਹ
(ਅ) ਦੁੱਧ
(ਈ) ਲੱਸੀ
(ਸ) ਪਾਣੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਲੱਸੀ

8. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ ?
(ਉ) ਸ਼ੇਰ – ਬਹਾਦਰ
(ਅ) ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ
(ਈ) ਟੈਕਟਰ ਵਾਲਾ
(ਸ) ਮੁਰੱਬਿਆਂ ਵਾਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬਲਦਾਂ ਵਾਲਾ

9. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ ?
(ੳ) ਦਸ ਵਿੱਘੇ
(ਅ) ਪੰਦਰਾਂ ਵਿੱਘੇ
(ਈ) ਵੀਹ ਵਿੱਘੇ
(ਸ) ਪੰਝੀ ਵਿੱਘੇ॥
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਵੀਹ ਵਿੱਘੇ

10. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ ਬਲਦ ਸਨ ?
(ਉ) ਜੋੜੀ ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਇ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜੋੜੀ ਦੋ

11. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ੳ) ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਪ੍ਰੀਤਮ
(ਈ) ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ
(ਸ) ਪੀਤ ਇੰਦਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪ੍ਰੀਤਮ

12. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਸਨ ?
(ੳ) ਇੱਕ
(ਅ) ਦੋ
(ਈ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇੱਕ

13. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਕਿਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸਨ ?
(ਉ) ਦੋਸਤ ਤੋਂ
(ਅ) ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਤੋਂ
(ਇ) ਪਿਤਾ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ
(ਸ) ਸਮਾਜ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਪਿਤਾ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਪਿੰਡ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ, ਅਵਾਜ਼, ਕੰਨੀ, ਜ਼ਮੀਨ।
(ii) ਉਹ, ਮੈਂ, ਉਸ, ਆਪਣਾ।
(iii) ਹਰ, ਮਸ਼ਹੂਰ, ਹਰੀ, ਵੀਹ, ਨਵੇਂ – ਨਿਰੋਏ।
(iv) ਉੱਠ ਖੜਦਾ, ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ, ਮਾਰਦਾ, ਭਰ ਲਿਆ, ਜਾਣਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ।

(i) ‘ਸਵੇਰੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸ਼ਾਮੀਂ
(ਅ) ਸਵੇਰੇ
(ਇ) ਸੁਵਖਤੇ
(ਸ) ਸੁਬਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸ਼ਾਮੀਂ

(ii) “ਉਹ ਹਾਜ਼ਰੀ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹੀ ਖਾਂਦਾ।’ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਾਜ਼ਰੀ
(ਅ) ਉਹ
(ਇ) ਖੇਤ
(ਸ) ਖਾਂਦਾ।
ਉੱਤਰ :

(iii) “ਇਹ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਤਨੇਮ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਇਕ
(ਅ) ਦੋ
(ਇ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਕੰਨੀ – ਪੈਣਾ
(ii) ਨਿਤ – ਨੇਮ
(ii) ਸ਼ਾਂਤੀ
(iv) ਝਲਾਨੀ
ਉੱਤਰ :
(i) ਕੰਨੀਂ – ਪੈਣਾ – ਸੁਣਾਈ ਦੇਣਾ।
(ii) ਨਿਤ – ਨੇਮ – ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਕੰਮ (ਪਾਠ)।
(iii) ਕ੍ਰਾਂਤੀ – ਇਨਕਲਾਬ।
(iv) ਝਲਾਨੀ – ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ ਨਾਲ ਬਣੀ ਨੀਵੀਂ ਛੱਤ ਵਾਲੀ ਰਸੋਈ।

4. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤਰੀਕੇ ਦੇਸੀ ਸਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤ ਵਾਹੁਣ, ਬੀਜਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਲਈ ਪਸ਼ੂਆਂ, ਲੱਕੜੀ ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਹੱਥੀ ਬਣਾਏ ਸੰਦਾਂ (ਹਲ, ਪੰਜਾਲੀ, ਸੁਹਾਗਾਂ, ਤੰਗਲੀ, ਕਹੀ, ਰੰਬਾ ਆਦਿ ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ ਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਵੀ ਖੂਹਾਂ ਤੇ ਢੀਂਗਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵਪਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸਦਾ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਤੇ ਰਸਾਇਣੀਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਖੇਤ ਵਾਹੁਣ, ਬੀਜਣ ਤੇ ਫ਼ਸਲ ਪਾਲਣ ਤੇ ਵੱਢਣ ਲਈ ਟਰੈਕਟਰਾਂ, ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਤੇ ਕੰਬਾਈਨਾਂ ਆਦਿ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਬੀਜ ਵੀ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੱਜ ਕਿਸਾਨੀ ਬਹੁਤਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਧੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.5 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.5

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ | ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਹੱਲ ਹੈ, ਕਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ | ਜਾਂ ਕਿਸਦੇ ਅਸੀਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹਨ । ਇੱਕ ਹੱਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x – 3y – 3 = 0
3x – 9y – 2 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x – 3y – 3 = 0
ਅਤੇ 3x – 9y – 2 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 1, b₁ = -3, c₁ = – 3
a₂ = 3, b₂ = – 9, c₂ = – 2

∴ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
2x + y = 5
3x + 2y = 8
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + y = 5
ਅਤੇ 3x + 2y = 8
ਜਾਂ 2x + y – 5 = 0
ਅਤੇ 3x + 2y – 8 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 2, b₁ = 1, c₁ = -5
a₂ = 3, b₂ = 2, c₂ = – 8

∴ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਹੱਲ ਹੈ

∴ x = 2 ਅਤੇ y = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x – 5y = 20
6r – 10y = 40
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x – y = 20
ਅਤੇ 6x – 10y = 40
ਜਾਂ 3x – 5y – 20 = 0
ਅਤੇ 6 – 10y – 40 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 3, b₁ = -5, c₁ = – 20
a₂ = 6, b₂ = – 10, c₂ = – 40


ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦੇ ਅਸੀਮਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਹਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
x – 3y – 7 = 0
3x – 3y – 15 = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x – 3y – 7 = 0
ਅਤੇ 3x – 3y – 15 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 1, b₁ = – 3, c₁ = -7
a₂ = 3, b₂ = – 3, c₂ = – 15

I ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{x}{24}\) = \(\frac{1}{6}\) ⇒ x = \(\frac{1}{6}\) × 24 = 4
II ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{y}{-6}\) = \(\frac{1}{6}\) ⇒ y = \(\frac{1}{6}\) × -6 = -1
ਇੱਥੇ x = 4, y = – 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) a ਅਤੇ b ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਅਪਰਿਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹੋਣਗੇ ?
2x + 3y = 7
(a – b) x + (a + b) y = 3a + b – 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2 + 3y = 7
ਅਤੇ (a – b) x + (a + b) y = 3a + b – 2
ਜਾਂ 2x + 3y – 7 = 9
ਜਾਂ (a – b)x + (a + b) y – (3a + b – 2) = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 2, b₁ = 3, c₁ = -7.
a₂ = a – b, b₂ = a + b,
c₂ = – (3a + b – 2)
∴ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦੇ ਅਸੀਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਜਾਂ 6a + 2b – 4 = 7a – 7b
ਜਾਂ -a + 9b – 4 = 0
ਜਾਂ a = 9b – 4 ……(1)
II ਅਤੇ III ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{3}{a+b}\) = \(\frac{7}{3a+b-2}\)
ਜਾਂ 9a + 3b – 6 = 7a + 7b
ਜਾਂ 2a – 4b – 6 = 0
ਜਾਂ a – 2b – 3 = 0 .
ਸਮੀਕਰਣ (1) ਤੋਂ a ਦਾ ਮੁੱਲ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
ਜਾਂ 9b – 4 – 2b – 3 = 0
ਜਾਂ 7b – 7 = 0
ਜਾਂ 7b = 7
ਜਾਂ b = 1
b ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
a = 9 × 1 – 4 = 9 – 4
a = 5
∴ a = 5 ਅਤੇ b = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
k ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
3x + y = 1
(2k – 1) + (k – 1) y = 2 + 1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x + y = 1
ਅਤੇ 2k – 1 x + (k -11) y = 2k + 1
ਜਾਂ 3x + y – 1 = 0
ਅਤੇ (2k – 1) x + (k – 1) y – (2k + 1) = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 3, b₁ = 1, c₁ = -1
a₂ = (2k – 1), b₂ = k – 1, c₂ = – (2k + 1)
∴ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

⇒ 4k ≠ – 4
⇒ k ≠ \(-\frac{4}{4}\)
⇒ k ≠ -1
I ਅਤੇ II ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{3}{2k-1}\) = \(\frac{1}{k-1}\) ⇒ 3k – 3 = 2k – 1
⇒ k = 2
∴ k = 2 ਅਤੇ k ≠ -1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਅਤੇ ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿੱਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਵੱਧ ਢੁਕਵੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹੋ ?
8x + 5y = 9
3x + 2y = 4
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
8x + 5y = 9 ……(1)
3x + 2y = 4 …(2)
ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ 2y = 4 – 3x
y = \(\frac{4-3x}{2}\) …(3)
y ਦਾ ਮੁੱਲ (1), ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
8x + 5[latex]\frac{4-3x}{2}[/latex] = 9
ਜਾਂ \(\frac{16x+20-15x}{2}\) = 9
ਜਾਂ x + 20 = 18
ਜਾਂ x = 18 – 20 = – 2
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
y = \(\frac{4-3(-2)}{2}\) = \(\frac{4+6}{2}\)
= \(\frac{10}{2}\) = 5
∴ x = – 2 ਅਤੇ y = 5
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
8x + 5y – 9 = 0
ਅਤੇ 3x + 2y – 4 = 0
ਇੱਥੇ a₁ = 8, b₁ = 5, c₁ = – 9
a₂ = 3, b₂ = 2, c₂ = -4
ਹੁਣ, \(\frac{a_{1}}{a_{2}}\) = \(\frac{8}{3}\); \(\frac{b_{1}}{b_{2}}\) = \(\frac{5}{2}\);

∴ x = – 2 ਅਤੇ y = 5

4. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਦੇ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਜੇਕਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੋਵੇ) ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਇਕ ਹੋਸਟਲ (Hostel) ਦੇ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਖਰਚ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ A ਜਿਸਨੇ 20 ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ₹ 1000 ਹੋਸਟਲ (Hostel) ਦੇ ਖਰਚ ਲਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ B 26 ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ₹ 1180 ਖਰਚ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਖਰਚ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਹੋਸਟਲ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਸਿਕ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ x
ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 20y = 1000
⇒ x + 26y – 1180 = 0 ………(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ. .
x + 26y = 1180
⇒ x + 26y – 1180 = 0 …..(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਨਾਂਲ (1) ਅਤੇ (2) ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ :

ਹੋਸਟਲ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਸਿਕ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕੁਮਵਾਰ ₹ 400 ਅਤੇ ₹ 30 ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇੱਕ ਭਿੰਨ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ 1 ਘਟਾਉਣ ਨਾਲ ਉਹ \(\frac{1}{3}\) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵਿੱਚ 8 ਜੋੜਨ ਨਾਲ ਉਹ \(\frac{1}{4}\) ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਿੰਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਭਿੰਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ = x
ਭਿੰਨ ਦਾ ਹਰ = y
∴ ਭਿੰਨ = \(\frac{x}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x-1}{y}\) = \(\frac{1}{3}\)
ਜਾਂ 3x – 3 = y
ਜਾਂ 3x – y – 3 = 0 …..(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x}{y+8}\) = \(\frac{1}{4}\)
ਜਾਂ 4x = y + 8
ਜਾਂ 4x – y – 8 = 0 …(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਡਿੱਬੀ ਨਾਲ ਸਮੀਕਰਣਾਂ (1) ਅਤੇ (2) ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਯਸ਼ਪਾਲ ਨੇ ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਵਿਚੋਂ 40 ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੇ 3 ਅੰਕ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਉੱਤਰ ਤੇ 1 ਅੰਕ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੇ 4 ਅੰਕ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਉੱਤਰ ਦੇ 2 ਅੰਕ ਕਟੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ 50 ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਟੈਸਟ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਯਸ਼ਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ = x
ਯਸ਼ਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗ਼ਲਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ = y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
3x – y = 40
ਜਾਂ 3x – y – 40 = 0 …….(1)
ਦੂਜੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
4x – 2y = 50
ਜਾਂ 4x – 2y – 50 = 0 …(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਸਮੀਕਰਣਾਂ (1) ਅਤੇ (2) ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ :


⇒ y = 5
∴ ਸਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 15
ਗ਼ਲਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 5
ਕੁਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨ = ਸਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ + ਗ਼ਲਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
=15 + 5 = 20

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇੱਕ ਰਾਜਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਦੋ ਸਥਾਨ A ਅਤੇ B, 100 ਕਿ.ਮੀ. ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਹਨ । ਇਕ ਕਾਰ A ਤੋਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਕਾਰ B ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਤੋਂ ਹੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਚਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਾਰਾਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਚਾਲ ਗਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ 5 ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ | ਦੋਵਾਂ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਤੀ (ਚਾਲ) ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਸਥਾਨ A ਵਾਲੀ ਕਾਰ ਦੀ ਚਾਲ = 1 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
ਅਤੇ ਸਥਾਨ B ਵਾਲੀ ਕਾਰ ਦੀ ਚਾਲ = y ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ
A ਅਤੇ B ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ = 100 ਕਿ.ਮੀ.
5 ਘੰਟੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ
ਕਾਰ A ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ = 5 ਕਿ.ਮੀ.
[∵ ਦੂਰੀ = ਚਾਲ × ਸਮਾਂ]
ਕਾਰ B ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ = 5y ਕਿ.ਮੀ.
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
5x – 5y = 100
ਜਾਂ x – y = 20
ਜਾਂ x – y – 20 = 0 …..(1)
ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ
ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ = 1 ਕਿ.ਮੀ.
[∵ ਦੂਰੀ = ਚਾਲ × ਸਮਾਂ]
ਕਾਰ B ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ = y ਕਿ.ਮੀ.
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 10 ,
ਜਾਂ x + y – 100 = 00 …..(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿੱਧੀ ਨਾਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਅਤੇ (2) ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ :

ਬਿੰਦੂ A ਅਤੇ B ਤੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਕਾਰਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 60 ਕਿ.ਮੀ./ਘੰਟਾ ਅਤੇ 40 ਕਿ.ਮੀ. /ਘੰਟਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ 5 ਇਕਾਈਆਂ ਘਟਾ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਨੂੰ 3 ਇਕਾਈਆਂ ਵਧਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 9 ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਲੰਬਾਈ । 6 ਇਕਾਈਆਂ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਨੂੰ 2 ਇਕਾਈਆਂ ਵਧਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਖੇਤਰਫਲ 67 ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = x ਇਕਾਈਆਂ
ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = y ਇਕਾਈਆਂ
∴ ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = xy ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x – 5) (y + 3) = xy – 9
ਜਾਂ xy + 3x – 5y – 15 = xy – 9
ਜਾਂ 3x – 5y – 6 = 0 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
(x + 3) (y + 2) = xy + 67
ਜਾਂ xy + 2x + 3y + 6 = xy + 67
ਜਾਂ 2x + 35 – 61 = 0 …(2)
ਤਿਰਛੀ ਗੁਣਾ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਸਮੀਕਰਣਾਂ (1) ਅਤੇ (2) ਨੂੰ ਕੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ,

ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 17 ਇਕਾਈਆਂ ਅਤੇ 9 ਇਕਾਈਆਂ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.4

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰੋ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਵੱਧ ਉਚਿਤ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x + y = 5 ਅਤੇ 2x – 3y = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x + y = 5 ….(1)
ਅਤੇ 2x – 3y = 4 ….(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
(1) ਨੂੰ 2, ਨਾਲ ਗੁਣਾਂ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2x + 2y = 10 ….(3)
ਹੁਣ, (3) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿਚ ਭਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ
x + \(\frac{6}{5}\) = 5
ਜਾਂ x = 5 – \(\frac{6}{5}\)
= \(\frac{25-6}{5}\) = \(\frac{19}{5}\)
ਹੁਣ, x = \(\frac{19}{5}\) ਅਤੇ \(\frac{6}{5}\)
ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ 2x = 4 + 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{4+3y}{2}\) ….(4)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{4+3y}{2}\) + y = 5
ਜਾਂ \(\frac{4+3y+2y}{2}\) = 5
ਜਾਂ 4 + 5y = 10
ਜਾਂ 5y = 10 – 4 = 6
ਜਾਂ y =\(\frac{6}{5}\)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (4) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ : ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਇਸ ਲਈ x = \(\frac{19}{5}\) ਅਤੇ y = \(\frac{6}{5}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
3x + 4y = 10 ਅਤੇ 2x – 2y = 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x + 4y = 10 …….(1)
ਅਤੇ 2x – 2y = 2 ……..(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
ਸਮੀਕਰਣ (2) ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4x – 4y = 4 …(3)
ਹੁਣ, (3) + (1) ਤੋਂ

x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 (2) + 4y = 10
ਜਾਂ 6 + 4y = 10
ਜਾਂ 4y = 10 – 6
ਜਾਂ 4y = 4
ਜਾਂ y = \(\frac{4}{4}\) = 1
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 1
ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ
2x = 2 + 2y
ਜਾਂ x = y + 1 . . …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 (y + 1) + 4y = 10
ਜਾਂ 3y + 3 + 4y = 10
ਜਾਂ 7y = 10 – 3
ਜਾਂ 7y = 7
ਜਾਂ y = 1
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1 + 1 = 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x – 5y – 4 = 0 ਅਤੇ 9x = 2y + 7
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x – 5y – 4 = 0 …(1)
ਅਤੇ 9x = 2y + 7
ਜਾਂ 9x – 2y – 7 = 0 ….(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
(1) ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
9x – 15y – 12 = 0 …(3)
ਹੁਣ, (3) – (2) ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ, x = \(\frac{2y+7}{9}\) …(4)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ -13y – 5 = 0
ਜਾਂ -13y = 5
ਜਾਂ y = \(-\frac{5}{13}\)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
\(\frac{x}{2}\) + \(\frac{2y}{3}\) -1 ਅਤੇ x – \(\frac{y}{3}\) = 3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{x}{2}\) + \(\frac{2y}{3}\) = 1
ਜਾਂ \(\frac{3x+4y}{6}\) = -1
ਜਾਂ 3x + 4y = – 6 …(1)
x – \(\frac{y}{3}\) = 3
ਜਾਂ \(\frac{3x-y}{3}\) = 3
ਜਾਂ 3x – y = 9 …(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ।
(1) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
3x + 4(-3) = – 6
ਜਾਂ 3x – 12 = – 6
ਜਾਂ 3x = -6 + 12
ਜਾਂ 3x = 6
ਜਾਂ x = \(\frac{6}{3}\) = 2
∴ x = 2, y = -3
ਤਿਸਬਾਪਨ ਵਿਧੀ :
(2) ਤੋਂ, y = 3x – 9 …..(4)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3x + 4 (3x – 9) = – 6
ਜਾਂ 3x + 12x – 36 = – 6
ਜਾਂ 15x = – 6 + 36
ਜਾਂ 15x = 30
ਜਾਂ x = \(\frac{30}{15}\) = 2
x ਦਾ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
y = 3 (2) – 9
= 6 – 9 = – 3
∴ x = 2, y = – 3

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਜੇਕਰ ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ ਹੋਵੇ) ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅੰਸ਼ ਵਿਚ 1 ਜੋੜ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਹਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਘਟਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਭਿੰਨ 1ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ ਹਰ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{1}{2}\) ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਿੰਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਭਿੰਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ = x
ਭਿੰਨ ਦਾ ਹਰ = y
∴ ਭਿੰਨ = \(\frac{x}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+1}{y-1}\) = 1
ਜਾਂ x + 1 = y – 1
ਜਾਂ x – y + 2 = 0
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x}{y+1}\) = \(\frac{1}{2}\)
ਜਾਂ 2x = y + 1
ਜਾਂ 2x – y – 1 = 0 …..(2)
ਹੁਣ, (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ x = 3
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 × 3 – y – 1 = 0
ਜਾਂ 6 – y – 1 = 0
ਜਾਂ 5 – y = 0
ਜਾਂ y = 5
∴ ਭਿੰਨ = \(\frac{3}{5}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ, ਸੋਨੂੰ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਸੀ । ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਨੂਰੀ ਦੀ | ਉਮਰ ,ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਦੋ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਨੂਰੀ ਅਤੇ ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਨੂਰੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ
ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ = (x – 5) ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ = (y – 5) ਸਾਲ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 5 = 3 (y – 5)
ਜਾਂ x – 5 = 3y – 15
ਜਾਂ x – 3y + 10 = 0 …(1)
ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ
ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 10) ਸਾਲ
ਸੋਨੁ ਦੀ ਉਮਰ = (y + 10) ਸਾਲ
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 10 = 2 (y + 10)
ਜਾਂ x + 10 = 2y + 20
ਜਾਂ x – 2y – 10 = 0 ……(2)
ਹੁਣ (1) – (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜਾਂ – y = – 20
ਜਾਂ y = 20
y ਦਾ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x – 2 (20) – 0 = 0
ਜਾਂ – 40 – 10 = 0 .
ਜਾਂ x = 50
∴ ਨੂਰੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = 50 ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = 20 ਸਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਦੋ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 9 ਹੈ । ਇਸ ਸੰਖਿਆ ਦਾ 9 ਗੁਣਾ, ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਕੇ ਬਣੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ 2 ਗੁਣਾ ਹੈ । ਸੰਖਿਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇਕਾਈ ਅੰਕ = x
ਦਹਾਈ ਅੰਕ = y
∴ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੰਖਿਆ = 10y + x
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 9 ….(1)
ਉਲਟਾਉਣ ਤੇ
ਇਕਾਈ ਅੰਕ = y
ਦਹਾਈ ਅੰਕ = x
∴ ਸੰਖਿਆ = 10x + y
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
9 [10y + x] = 2[10x + y]
ਜਾਂ 90y + 9x = 20x + 2y
ਜਾਂ 90y + 9x – 20x – 2y = 0
ਜਾਂ -11x + 88y = 0
ਜਾਂ x – 8y = 0
ਹੁਣ (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y = 1
y ਦਾ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x – 8 × 1 = 0
ਜਾਂ x = 8
∴ ਸੰਖਿਆ = 10y + x
= 10 × 1 + 8 = 18

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਮੀਨਾ ₹2000 ਕਢਵਾਉਣ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਗਈ । ਉਸਨੇ ਖਜਾਨਚੀ ਨੂੰ ₹ 50 ਅਤੇ 100 ਦੇ ਨੋਟ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਮੀਨਾ ਨੇ ਕੁੱਲ 2s ਨੋਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ । ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਉਸਨੇ ₹ 50 ਅਤੇ ₹ 100 ਦੇ ਕਿੰਨੇ-ਕਿੰਨੇ ਨੋਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤੋਂ 50 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = x
ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤੋਂ 100 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 25 ……..(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
50x + 100y = 2000
ਜਾਂ x + 2y = 40 …(2)
ਹੁਣ (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x + 15 = 25
ਜਾਂ x = 25 – 15 = 10
ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ₹ 50 ਅਤੇ ₹ 100 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 10 ਅਤੇ 15 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਕਿਰਾਏ ‘ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀ । ਦਾ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਅਲੱਗ ਹੈ । ਸਰਿਤਾ ਨੇ ਸੱਤ ਦਿਨ ਤੱਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ₹ 27 ਦਿੱਤੇ, ਜਦਕਿ ਮੰਜੂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜ ਦਿਨ ਰੱਖਣ ਲਈ ₹ 21 ਦਿੱਤੇ । ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 1
ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ y
ਸਰਿਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
x + 4y = 27 ….(1)
ਮੰਜੂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
x + 2y = 21 ……(2)
ਹੁਣ, (1) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x + 2 (3) = 21
ਜਾਂ x + 6 = 21
ਜਾਂ x = 21 – 6 = 15
ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਅਲਗ ਕਿਰਾਇਆ ਕੁਮਵਾਰ ₹ 15 ਅਤੇ ₹ 3 ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 5 ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 5 ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ Textbook Questions and Answers

ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਮਾਂ ਆਪਣੀ ਉਲਾਦ ਲਈ ਕੀ-ਕੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂ ਔਲਾਦ ਲਈ ਗੁਰੂਆਂ – ਪੀਰਾਂ ਤੇ ਦੇਵੀ – ਦੇਵਤਿਆਂ ਅੱਗੇ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ।

(ਅ) ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂ ਲਾਡ – ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਰੀਝਾਂ ਤੇ ਸਧਰਾਂ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆ – ਦਾਰੂ ਉੱਤੇ ਪੈਸਾ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

(ਏ) ਬੱਚੇ ‘ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਾਂ ਕੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ‘ਤੇ ਦੁੱਖ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਪੁਕਾਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁੜੇ।ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜੀ – ਖੁਸ਼ੀ ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆ – ਦਾਰੂ ਉੱਤੇ ਪੈਸਾ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰਤਾ ਕੰਜੂਸੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।

(ਸ) ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਾਕ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਿਉਂਕਿ ਮਾਂ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਾਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਸਤਰਾਂ ਪਾਠ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ:

(ੳ) ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਏਸ ਔਲਾਦ ਪਿੱਛੇ,
_____________________
_____________________

(ਅ) ਰੀਝਾਂ, ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਪਾਲਦੀ ਏ,
_____________________
_____________________

(ਏ) ਰਿਦਾ ਵੇਖ ਕੇ, ਖਿੜਦਾ ਏ ਚਿੱਤ ਉਸ ਦਾ,
_____________________
_____________________

(ਸ) ਸੁਣੇ ਵਾਜ ਤੇ, ਸਾਹ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਆਵੇ,
_____________________
_____________________
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਏਸ ਔਲਾਦ ਪਿੱਛੇ,
ਲੱਖਾਂ ਮਨ ਵਿਚ, ਮੰਨਤਾਂ ਧਾਰਦੀ ਮਾਂ !

(ਆ) ਰੀਝਾਂ, ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਪਾਲਦੀ ਏ,
ਸਿਰ ‘ਤੇ ਔਕੜਾਂ ਲੱਖ ਸਹਾਰਦੀ ਮਾਂ।

(ਈ) ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਵੇਖ ਕੇ, ਖਿੜਦਾ ਏ ਚਿੱਤ ਉਸਦਾ,
ਫੜ – ਫੜ ਬਾਂਹਵਾਂ ਨੂੰ, ਫੇਰ ਖਲ੍ਹਾਰਦੀ ਮਾਂ॥

(ਸ) ਸੁਣੇ ‘ਵਾਜ ਤੇ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਵੇ,
ਮਿਰਚਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਵਾਰਦੀ ਮਾਂ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ:

• ਔਲਾਦ : ਉਲਾਦ, ਸੰਤਾਨ
• ਸੱਧਰਾਂ : ਇੱਛਾਵਾਂ, ਰੀਝਾਂ
• ਔਕੜਾਂ : ਮੁਸੀਬਤਾਂ, ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ
• ਸਦਕੜੇ ਜਾਣਾ : ਵਾਰੇ ਜਾਣਾ, ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣਾ
• ਦੁਲਾਰਦੀ : ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ
• ਬਹੁੜੀ : ਮਦਦ ਲਈ ਕੀਤੀ ਪੁਕਾਰ
• ਸਰਫ਼ਾ ਕਰਨਾ : ਕੰਜੂਸੀ ਕਰਨੀ

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਚੁੰਮਣਾ-ਚੱਟਣਾ, ਕਲੇਜੇ ਨੂੰ ਠਾਰਨਾ, ਲੋਰੀਆਂ, ਚਾਅ-ਮਲਾਰ, ਡੋਬੂ ਪੈਣਾ, ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਾਕ, ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੁਤਲੀ, ਉੱਥੇ ਸਾਹ ਲੈਣਾ
ਉੱਤਰ :

• ਚੁੰਮਣਾ – ਚੱਟਣਾ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ) – ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮ – ਚੱਟ ਕੇ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
• ਕਲੇਜੇ ਨੂੰ ਠਾਰਨਾ (ਦਿਲ ਵਿਚ ਠੰਢ ਪੈਣੀ) – ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਮਾਂ ਦਾ ਕਲੇਜਾ ਠਰ ਗਿਆ।
• ਔਕੜਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ) – ਜੰਗਲ ਦਾ ਰਾਹ ਔਕੜਾਂ ਭਰਿਆ ਸੀ।
• ਲੋਰੀਆਂ (ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੁਲਾਉਣ ਲਈ ਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੀਤ) – ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੁਲਾਉਣ ਲਈ ਲੋਰੀਆਂ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।
• ਚਾਅ – ਮਲ੍ਹਾਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਧਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਣਾ) – ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬੜੇ ਚਾਅ – ਮਲ੍ਹਾਰ ਕਰ ਕੇ ਪਾਲਦੀ ਹੈ।
• ਡੋਬੂ ਪੈਣਾ (ਦਿਲ ਘਟਣਾ, ਹੌਸਲਾ ਟੁੱਟਣਾ) – ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਘਰ ਨਾ ਆਵੇ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਡੋਬੂ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
• ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਾਕ ਡੂੰਘਾ ਕੁਦਰਤੀ ਰਿਸ਼ਤਾ) – ਮਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਰਤਾ ਵਿਸਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।
• ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੁਤਲੀ (ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੁਤਲੀ) – ਮਾਂ ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੁਤਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਭਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
• ਉੱਭੇ ਸਾਹ ਲੈਣਾ (ਹਉਕੇ ਲੈ ਕੇ ਰੋਣਾ – ਮਾਂ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਕੇ ਬੱਚਾ ਉੱਭੇ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਰੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
• ਸਰਫਾ ਕਰਨਾ ਕੰਜੂਸੀ ਕਰਨੀ) – ਅੱਜ ਦੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿਚ ਸਰਫ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਘਰ ਦੇ ਖ਼ਰਚੇ ਪੂਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਈ:

ਵਿਦਿਆਰਥੀ ‘ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਉਣ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ Important Questions and Answers

1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
(i) ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ii) ‘ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਛੇ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।

(ੳ) ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਏਸ ਔਲਾਦ ਪਿੱਛੇ,
ਲੱਖਾਂ ਮਨ ਵਿਚ, ਮੰਨਤਾਂ ਧਾਰਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ
ਮੁੜ – ਮੁੜ ਵੇਖਦੀ, ਲਾਡ – ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ,
ਚੁੰਮ – ਚੱਟ ਕਲੇਜੇ ਨੂੰ ਠਾਰਦੀ ਮਾਂ !
ਰੀਝਾਂ, ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਪਾਲਦੀ ਏ,
ਸਿਰ ‘ਤੇ ਔਕੜਾਂ ਲੱਖ ਸਹਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸੱਚ ਪੁੱਛਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਔਲਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਗੁਰੂਆਂ – ਪੀਰਾਂ ਤੇ ਦੇਵੀ – ਦੇਵਤਿਆਂ ਅੱਗੇ ਲੱਖਾਂ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਪਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੁੜ – ਮੁੜ ਉਸ ਵਲ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦੇ ਦੁਖ – ਸੁਖ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਡ – ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਚੁੰਮਦੀ ਚੱਟਦੀ ਹੋਈ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਠਾਰਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਔਲਾਦ ਨੂੰ ਰੀਝਾਂ ਤੇ ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲਦੀ ਹੋਈ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਲੱਖਾਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਦੀ ਹੈ।

(ii) (ਉੱਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਕਰੋ)
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਮੰਨਤਾਂ ਧਾਰਦੀ – ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨਦੀ। ਕਲੇਜੇ ਨੂੰ ਠਾਰਨਾ – ਦਿਲ ਵਿਚ ਠੰਢ ਪੈਣੀ ਸੱਧਰਾਂ ਇੱਛਾਵਾਂ, ਉਮੰਗਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਅ) ਕਦੀ ਅੱਕਦੀ, ਥੱਕਦੀ ਮੂਲ ਨਾਹੀਂ,
ਦੁੱਖ ਸਹਿਣ ਤੋਂ, ਕਦੀ ਨਾ ਹਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਦੇ – ਦੇ ਲੋਰੀਆਂ, ਬੱਚਾ ਖਿਡਾਉਂਦੀ ਏ,
ਮਨੋਂ ਰਾਜੇ ਦੇ, ਮਹਿਲ ਉਸਾਰਦੀ ਮਾਂ
ਵਾਰੀ, ਘੋਲੀ, ਸਦਕੜੇ, ਲੱਖ ਵਾਰੀ,
ਆਖ – ਆਖ ਕੇ ਮੁੰਹੋਂ ਪੁਕਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
ਮਾਂ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਕਦੀ ਅੱਕਦੀ – ਥੱਕਦੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਖ਼ਾਤਰ ਦੁੱਖ ਸਹਿਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਰੀਆਂ ਦੇ – ਦੇ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਖਿਡਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਕ ਰਾਜੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਲਈ ਸਧਰਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲ ਉਸਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ “ਵਾਰੀ, ਘੋਲੀ’ ਤੇ ‘ਸਦਕੇ’ ਸ਼ਬਦ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵਾਰੀ, ਘੋਲੀ, ਸਦਕੜੇ – ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ

(ਈ) ਰਿੜ੍ਹਦਾ ਵੇਖ ਕੇ, ਖਿੜਦਾ ਏ ਚਿੱਤ ਉਸ ਦਾ,
ਫੜ – ਫੜ ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ, ਫੇਰ ਖਲ੍ਹਾਰਦੀ ਮਾਂ
ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਹੀ, ਚਾਅ – ਮਲ੍ਹਾਰ ਕਰਦੀ,
ਖਿੜ – ਖਿੜ ਹੱਸਦੀ, ਜਦੋਂ ਦੁਲਾਰਦੀ ਮਾਂ
ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਫਿਰਨ – ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ,
ਜੱਫੀ ਪਾਣ ਲਈ ਬਾਂਹਵਾਂ ਪਸਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਰਿੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਦਾ ਮਨ ਖਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਂਹਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਵਧਦਾ – ਫੁਲਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਖਿੜ – ਖਿੜ ਕੇ ਹੱਸਦੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਫਿਰਨ – ਤੁਰਨ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਉਣ ਲਈ ਬਾਂਹਾਂ ਪਸਾਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਖਿੜਦਾ ਏ ਚਿਤ – ਮਨ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਖਲਾਰਦੀ – ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਦੀ। ਦੁਲਾਰਦੀ – ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਖੇਡਣ ਜਾਣ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ,
ਪਾ – ਪਾ ਕੱਪੜੇ, ਮੁੰਹ ਸੁਆਰਦੀ ਮਾਂ।
ਕਦੀ ਘੜੀ ਜੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਰ ਲੱਗੇ,
ਵਿਚ ਫ਼ਿਕਰ ਦੇ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਥੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ, ਡੋਬੂ ਪੈਣ ਆ ਕੇ,
ਮੁੜ – ਮੁੜ ਬਾਰੀ ’ਚੋਂ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਸੁਣੇ ’ਵਾਜ ਤੇ, ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਵੇ,
ਮਿਰਚਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਵਾਰਦੀ, ਮਾਂ !
ਉੱਤਰ :
ਵਧ – ਫੁਲ ਰਿਹਾ ਬੱਚਾ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਖੇਡਣ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸੁਆਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਆਉਣ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਦੀ ਹੋਈ ਉੱਤੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਡੋਬੂ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁੜ – ਮੁੜ ਬਾਰੀ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਹੋਈ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਡੀਕਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕਿਧਰੋਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੋਂ ਮਿਰਚਾਂ ਵਾਰ ਕੇ ਸਾੜਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਉੱਭੇ ਸਾਹ ਲੈਣੇ – ਹਉਕੇ ਲੈ ਕੇ ਰੋਣਾ ! ਡੋਬੂ ਪੈਣੇ – ਦਿਲ ਘਟਣਾ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਉਣਾ ਫ਼ਿਕਰ ਘਟਣਾ, ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਹ) ਦੁੱਖ – ਰੋਗ, ਜੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਆਣ ਲੱਗੇ,
‘ਬਹੁੜੀ ਕਰੋਂ ਕੋਈ, ਫੇਰ ਪੁਕਾਰਦੀ ਮਾਂ॥
ਦੌਲਤ ਪਾਣੀ ਦੇ, ਵਾਂਗਰਾਂ ਰੋੜ ਦੇਂਦੀ,
ਸਰਫ਼ਾ ਕਰੇ ਨਾ, ਓਸ ਦੁਖਿਆਰ ਦੀ
ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਕਿੱਡਾ ਹੀ, ਬੱਚਾ ਨਾਲਾਇਕ ਹੋਵੇ,
ਉਹਨੂੰ ਫੇਰ ਵੀ, ਨਹੀਂ ਦੁਰਕਾਰਦੀ ਮਾਂ॥
“ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਸੱਚਾ ਹੈ, ਸਾਕ ਇਹ ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ,
ਸੱਚ – ਮੁੱਚ ਹੀ ਪੁਤਲੀ, ਪਿਆਰ ਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦੁੱਖ – ਤਕਲੀਫ਼ ਆ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਮਾਂ ਕਿਸੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁੜਨ ਲਈ ਪੁਕਾਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਸਾ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰਤਾ ਵੀ ਕੰਜੂਸੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਨਾਲਾਇਕ ਹੋਵੇ, ਕਦੇ ਬੁਰੇ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ। ਮਾਂ ਦਾ ਬੱਚੇ ਲਈ ਪਿਆਰ ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮਾਂ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੁਤਲੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਬਹੁੜੀ ਕਰੋ – ਕੋਈ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇ। ਸਰਫ਼ਾ – ਕੰਜੂਸੀ, ਬੱਚਤ। ਦੁਰਕਾਰਦੀ – ਬੁਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣਾ ਸਾਕ ਇਹ ਆਂਦਰਾਂ ਦਾ – ਅੰਦਰ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਦਿਲੀ ਪਿਆਰ।

2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਕਵਿਤਾ/ਕਹਾਣੀ/ਲੇਖ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ – (ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਲਈ ਦੇਖੋ ਲੇਖ – ਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਭਾਗ॥

3. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਾਂਵ ਤੇ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ
ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਏਸ ਔਲਾਦ ਪਿੱਛੇ , ਲੱਖਾਂ ਮਨ ਵਿਚ, ਮੰਨਤਾਂ ਧਾਰਦੀ ਮਾਂ॥ ਮੁੜ – ਮੁੜ ਵੇਖਦੀ, ਲਾਡ – ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ। ਚੁੰਮ – ਚੱਟ ਕਲੇਜੇ ਨੂੰ ਠਾਰਦੀ ਮਾਂ। ਰੀਝਾਂ, ਸੱਧਰਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਪਾਲ਼ਦੀ ਏ, ਸਿਰ ‘ਤੇ ਔਕੜਾਂ ਲੱਖ ਸਹਾਰਦੀ ਮਾਂ।
ਉੱਤਰ :
ਨਾਂਵ – ਸੱਚ, ਔਲਾਦ, ਮਨ, ਮੰਨਤਾਂ, ਲਾਡ – ਪਿਆਰ, ਕਲੇਜੇ, ਰੀਝਾਂ, ਸੱਧਰਾਂ, ਸਿਰ, ਔਕੜਾਂ।

ਪੜਨਾਂਵ – ਏ, ਉਹ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 4 ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 4 ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ Textbook Questions and Answers

ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸ :

(ਉ) ਘੜੇ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੱਟ, ਘੜੀ, ਸੁਰਾਹੀ, ਚਾਟੀ, ਮੱਘਾ, ਝੱਕਰਾ, ਝੱਕਰੀ ਤੇ ਤੌੜੀ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਘੜੇ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਹਨ ?

(ਅ) ਘੜੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਘੜੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ, ਸਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਜਾਉਣ, ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ ਸਾਂਭਣ ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੀ ਅੰਤਮ ਰਸਮ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

(ਈ) ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਸੇ ਰਾਹੀਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਿਆਸੇ ਰਾਹੀਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜੇ – ਮਹਾਰਾਜੇ ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਛਾਂਦਾਰ ਰੁੱਖ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ – ਸਾਰੁ ਛੱਤ ਛੰਨ) ਹੇਠ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਪਿਆਓ ਬਿਠਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਘੜੇ ਅਤੇ ਮੱਟ ਰੇਤੇ ਉੱਤੇ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਘੜਿਆਂ ਦਾ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਸੁਰਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

(ਸ) ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੁਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਕੀ ਕੁਝ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਪਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਖੁਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮਟਿਆਰਾਂ ਘੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।

‘ਵੱਧ ਘੜੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਦੀਆਂ ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਇਕ – ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦ – ਜ਼ਿਦ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਦੀਆਂ। ਉਹ ਆਮ ਕਰਕੇ ਦੋ – ਦੋ ਘੜੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਤੇ ਇਕ ਘੜਾ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੁੱਛੜ ਚੁੱਕਣ ਵਾਂਗ ਢਾਕ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ, ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਤੁਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਆਹੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਸੂਫ਼ ਦੇ ਘਗਰੇ ਪਾ ਕੇ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਘੜਿਆਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਢੋਂਦੀਆਂ।

(ਹ) ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਘੜਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜੋਕੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਘੜਾ ਬਹੁਤਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਘੜਾ ਖੂਹ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰੰਤ ਅੱਜ – ਕਲ ਘਰ – ਘਰ ਨਲਕੇ ਤੇ ਟਟੀਆਂ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਤੇ ਫ਼ਰਿਜ਼ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਘਰ ਵਿਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਘੜਾ ਬਹੁਤਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾਂ !

(ਕ) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਕਿਹੜੇ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਤੱਤ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸਮਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਅਗਨੀ ਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਘੜੇ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਪੰਜੇ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਗੁੰਨ ਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਕਾਸ਼ ਹੇਠ ਚੱਕ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਹਿਲੋਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕਾਰੀਗਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਵਿਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਪੜੋ, ਸਮਝੋ ਤੇ ਲਿਖੋ:

1. ਰੰਗਾ : ਬੁਰਾ
2. ਅਸਲੀ : _____________
3. ਖ਼ੁਸ਼ੀ : _____________
4. ਸਾਫ਼ : _____________
5. ਅੰਮ੍ਰਿਤ : _____________
6. ਠੰਢਾ : _____________
7. ਮਿੱਠਾ : _____________
8. ਵਿਆਹੀਆਂ : _____________
9. ਰਾਤ : _____________
10. ਸਵੇਰੇ : _____________
11. ਸਰਦੀ : _____________

ਉੱਤਰ :

1. ਚੰਗਾ – ਬੁਰਾ
2. ਅਸਲੀ – ਨਕਲੀ
3. ਖ਼ੁਸ਼ੀ – ਗ਼ਮੀ
4. ਸਾਫ਼ – ਗੰਦਾ
5. ਅੰਮ੍ਰਿਤ – ਜ਼ਹਿਰ
6. ਠੰਢਾ – ਤੱਤਾ
7. ਮਿੱਠਾ – ਕੌੜਾ, ਛਿੱਕਾ, ਖੱਟਾ
8. ਵਿਆਹੀਆਂ – ਕੁਆਰੀਆਂ
9. ਰਾਤ – ਦਿਨ
10. ਸਵੇਰੇ – ਤ੍ਰਿਕਾਈਂ
11. ਸਰਦੀ – ਗਰਮੀ

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਵਜੰਤਰੀ : ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ
• ਅਠਖੇਲੀਆਂ : ਮਸਤੀ
• ਵਹਿੰਗੀ : ਚੀਜ਼ਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤੱਕੜੀ ਵਰਗੀ ਦੋ ਛਾਬਿਆਂ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼
• ਚਹਿਲ-ਪਹਿਲ : ਰੌਣਕ
• ਸ਼ਰੀਕ : ਭਾਈਵਾਲ, ਸਾਥੀ, ਬਰਾਬਰ ਹੱਕ ਰੱਖਦਾ
• ਤੰਦਰੁਸਤ : ਅਰੋਗ, ਸਿਹਤਮੰਦ
• ਬਹੁੜਦਾ : ਪਹੁੰਚਦਾ, ਅੱਪੜਦਾ, ਆਉਂਦਾ
• ਮੰਤਵ : ਉਦੇਸ਼
• ਲੋਪ ਹੋਣਾ : ਗੁਆਚ ਜਾਣਾ, ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਣਾ
• ਗੁਣਕਾਰੀ : ਲਾਭਦਾਇਕ, ਫ਼ਾਇਦੇਮੰਦ, ਉਪਯੋਗੀ

4. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਇਤਰਾਜ਼, ਸਮਾਗਮ, ਪਰੰਪਰਾ, ਪਰਉਪਕਾਰੀ, ਅਠਖੇਲੀਆਂ, ਗਾਇਬ, ਕਾਰੀਗਰ, ਚਮਤਕਾਰ, ਖ਼ਰੀਦਾਰ
ਉੱਤਰ :

• ਇਤਰਾਜ਼ (ਵਿਰੋਧ, ਨਾ – ਮਨਜ਼ੂਰੀ) – ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਰਵੱਈਏ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਵੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
• ਸਮਾਗਮ (ਜੋੜ – ਮੇਲਾ, ਉਤਸਵ – ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇਨਾਮ ਵੰਡ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।
• ਪਰੰਪਰਾ (ਰੀਤ) – ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਮੁੰਡੇ – ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਵੇਦੀ ਨਾਲ ਲਾਵਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।
• ਪਰਉਪਕਾਰੀ (ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਭਲੇ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ) – ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਕ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸਨ।
• ਅਠਖੇਲੀਆਂ (ਮੌਜ ਮਸਤੀ – ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਰੇ ਦੋ – ਦੋ ਘੜੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ।
• ਗਾਇਬ (ਛਿਪਿਆ, ਓਹਲੇ – ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਤਾਰੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਕਾਰੀਗਰ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ – ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਕੋਈ ਕਾਰੀਗਰ ਆਦਮੀ ਹੀ ਚਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਚਮਤਕਾਰ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰਿਆ ਕੰਮ – ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕਾਢ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਚਮਤਕਾਰ ਹੈ।
• ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਵਾਲਾ) – ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।
• ਗੁਣਕਾਰੀ ਲਾਭਦਾਇਕ) – ਫਲ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਚਮਤਕਾਰ ਕਰਾਮਾਤ, ਅਣਹੋਣੀ ਘਟਨਾ) – ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹਾਪੁਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਚਮਤਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
• ਕਲਾਮਈ (ਜਿਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਕਲਾ ਹੋਵੇ) – ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਗੁਲਦਸਤੇ ਬੜੇ ਕਲਾਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਸਨ।

5. ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।
ਵਿਆਕਰਨ: ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਰਿਆ-ਸ਼ਬਦ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ, ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ, ਦੂਹਰੀ ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ

1. ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ : ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੈ, ਉਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਘੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਤੇ ਕੱਚਾ ਕੋਲਾ ਪਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ ਹਨ।
2. ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ : ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਤਾ ਆਪ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕਿਰਿਆ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੋਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਨਾਭੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪੀਣ ਲਈ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਹਨ।
3. ਦਹਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ : ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਰਤਾ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲੋਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦੂਹਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਦੇ-ਪੁੱਜਦੇ ਘਰ ਮਹਿਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਦੂਹਰੀ ਪ੍ਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ।

ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ :
ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ , ਬੱਚਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਤੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਲੇਖ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸਭ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ! ਘੜੇ ਵਾਂਗ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਮੱਟ, ਘੜੀਆਂ, ਸਰਾਹੀਆਂ, ਚਾਟੀ, ਝੱਕਰਾ, ਝੱਕਰੀ ਤੇ ਤੌੜੀ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।

ਘੜੇ ਦਾ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਉਂਗਲਾਂ ਵਿਚ ਛੱਲਾ ਪਾ ਕੇ ਸਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਜਾਇਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਘੜੇ ਦੇ ਤਾਲ ਉੱਤੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਵਜਦੇ ਘੜੇ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਖੂਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਲੋਕ ਟੋਭਿਆਂ ਅਤੇ ਤਲਾਬਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਘੜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੇਤ ਤੇ ਕੱਚਾ ਕੋਲਾ ਪਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਮਝ ਕੇ ਪੀਂਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਰਾਜੇ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਲੋਕ ਪਿਆਸੇ ਰਾਹੀਆਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਛਾਂਦਾਰ ਰੁੱਖ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ – ਸਾਰੁ ਛੱਤ ਹੇਠ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਪਿਆਉ ਬਿਠਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਘੜੇ ਅਤੇ ਮੱਟ ਹੀ ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਨਾਭੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਤੋਂ, ਜੋ ਕਿ 24 ਮੀਲ ਦੂਰ ਸੀ, ਦੋ ਘੜੇ ਪਾਣੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ ਦਾ ਪਾਣੀ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਿੱਠਾ ਤੇ ਪੀਣ ਯੋਗ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਨਲਕੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਘੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜ਼ਿਦ – ਜ਼ਿਦ ਕੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਰੇ ਘੜੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਦੀਆਂ। ਉਹ ਆਮ ਕਰਕੇ ਦੋ – ਦੋ ਘੜੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਤੇ ਇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਢਾਕ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ।

ਵਿਆਹੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਸੂਫ਼ ਦੇ ਘਗਰੇ ਪਾ ਕੇ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਢੋਂਦੀਆਂ ਸਨ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਨਲਕੇ ਤੇ ਟੂਟੀਆਂ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਖੁਹਾਂ ਦੀ ਚਹਿਲ – ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉੱਬ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਆਮ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਜਿੱਥੇ ਫ਼ਰਿਜ਼ ਆ ਗਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਘੜਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਘੜੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਘੜਾ ਹੋਵੇ। ਸ਼ਹਿਰੀਏ ਤਾਂ ਫ਼ਰਿਜ਼ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਵਿਚ ਹੀ ਮਾਣ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਫ਼ਰਿਜ਼ ਜਾਂ ਵਾਟਰ ਕੂਲਰ ਘੜੇ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕ ਹੈ। ਫ਼ਰਿਜ਼ ਨਾਲੋਂ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਭਰੇ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਹੀ ਦੋ – ਤਿੰਨ ਗਲਾਸ ਪੀਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹਰ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਪੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ – ਮਿੱਟੀ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਅਗਨੀ ਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਇਕਮਿਕ ਹੋਏ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਘੜਾ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਗੁੰਨ ਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਅਕਾਸ਼ ਹੇਠ ਚੱਕ ਉੱਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਹਿਲੋਰਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਅਗਨੀ ਵਿਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਘੜਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅੰਤਮ ਯਾਤਰਾ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸਾਥ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ਘੜਾ ਭੰਨਣਾ ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਅੰਤਮ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਕ ਰਸਮ ਹੈ। ਘੜੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰੀਦਦਾਰ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਹੈ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਮੰਤਵ – ਉਦੇਸ਼
• ਇਤਰਾਜ਼ – ਵਿਰੋਧ
• ਵਜੰਤਰੀ – ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ
• ਸਮਾਗਮ – ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਕਰ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਜਾਂ ਗ਼ਮੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ
• ਤਾਲ – ਸੁਰ।
• ਟੋਭਿਆਂ – ਡੂੰਘੇ ਛੱਪੜਾਂ।
• ਕੁੰਭ – ਘੜਾ
• ਪਾਵਨ – ਪਵਿੱਤਰ।
• ਪਰੰਪਰਾ – ਲੀਹ, ਰਵਾਇਤ
• ਪਰਉਪਕਾਰੀ – ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
• ਰਾਹੀ – ਰਸਤੇ ਉੱਪਰ ਤੁਰਨ
• ਵਾਲਾ ਕੰਮ – ਰੂ – ਆਰਜ਼ੀ, ਕੰਮ ਸਾਰਨ ਲਈ।
• ਪਿਆਊ – ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਂ ਬੰਦਾ। ਸੁਰਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਹੋਸ਼ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਬਿਦ – ਬਿਦ ਕੇ – ਜ਼ਿਦ – ਜ਼ਿਦ ਕੇ।
• ਢਾਕ – ਲੱਕ ਦਾ ਇਕ ਪਾਸਾ ਅਠਖੇਲੀਆਂ
• ਕਰਦੀਆਂ – ਨੱਚਦੀਆਂ ਟੱਪਦੀਆਂ।
• ਸੂਫ – ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕੱਪੜਾ
• ਵਹਿੰਗੀ – ਤੱਕੜੀ ਵਰਗੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਸ ਦੇ ਛਾਬਿਆਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨ ਰੱਖ ਕੇ ਢੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਗਾਇਬ ਹੋਣਾ – ਛਿਪ ਜਾਣਾ।
• ਸ਼ਰੀਕ – ਭਾਈਵਾਲ, ਦੁਸ਼ਮਣ
• ਉਪਯੋਗੀ – ਲਾਭਦਾਇਕ। ਕਾਰੀਗਰ ਹੁਨਰਮੰਦ ਅੰਤਮ
• ਯਾਤਰਾ – ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੀ ਅੰਤਮ ਰਸਮ
• ਕਲਾਮਈ – ਹੁਨਰ ਭਰਪੂਰ !
• ਚਮਤਕਾਰ – ਕਰਾਮਾਤ, ਅਣਹੋਣੀ ਘਟਨਾ॥
• ਬਹੁੜਦਾ – ਮੱਦਦ ਲਈ ਪਹੁੰਚਦਾ !

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ
ਗਾਇਬ, ਸ਼ਰੀਕ, ਘੜੇ, ਕੁੰਭ, ਮੰਤਵ
(ਉ) …………………… ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
(ਆ) ਘੜੇ ਦਾ ਅਸਲੀ …………………… ਤਾਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਹੈ।
(ਈ) ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ …………………… ਦਾ ਜਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਘੜੇ ਜਿਵੇਂ …………………… ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
(ਹ) ਘੜੇ ਦਾ …………………… ਫ਼ਰਿਜ਼ ਜਾਂ ਵਾਟਰ ਕੁਲਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
(ਅ) ਘੜੇ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮੰਤਵ ਤਾਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣਾ ਹੈ।
(ਈ) ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਘੜੇ ਜਿਵੇਂ ਗਾਇਬ ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
(ਹ) ਘੜੇ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕ ਫ਼ਰਿਜ਼ ਜਾਂ ਵਾਟਰ ਕੂਲਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਚੰਗਾ, ਕਿਹੜੀ, ਅਸਲੀ, ਪਹਿਲੇ, ਸ਼ੁੱਧ, ਕੱਚਾ, ਸਾਫ਼, ਪਾਵਨ, ਪਰਉਪਕਾਰੀ, ਪਿਆਰੇ, ਛਾਂਦਾਰ, ਕੰਮ – ਮਾਰੂ, ਠੰਢਾ, 24, ਬੜਾ ਮਿੱਠਾ, ਪੀਣ ਯੋਗ, ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਦੋ – ਦੋ, ਇਕ, ਸਰਦੇ – ਪੁੱਜਦੇ, ਉਪਯੋਗੀ, ਦੋ – ਤਿੰਨ, ਤੰਦਰੁਸਤ, ਹਲਕਾ ਫੁਲਕਾ, ਹਰ, ਸਾਡਾ, ਪੰਜਾਂ, ਸਾਰੇ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ, ਮਿੱਠੇ, ਅੰਤਿਮ, ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਮਈ, ਸਾਰਾ – ਸਾਰਾ, ਵਿਰਲਾ ਹੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ
ਉੱਤਰ :
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ, ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਦੂਹਰੀ ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ !
(ਉ) ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ – ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ –
(i) ਘੜਿਆਂ ਵਿਚ ਰੇਤ ਤੇ ਕੱਚਾ ਕੋਲਾ ਪਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ii) ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਘੜੇ ਗਾਇਬ ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ‘ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ’ ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਹਨ।

(ਅ) ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ – ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਤਾ ਆਪ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਿਰਿਆ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੋਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ – ਨਾਭੇ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਮੰਡੀ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਪੀਣ ਲਈ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਸੀ।

ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਸੀ’ ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਹੈ।

(ਈ) ਦੂਹਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ – ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਰਤਾ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਕਿਸੇ ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਹਰੀ ‘ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ –

‘ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸਰਦੇ – ਪੁੱਜਦੇ ਘਰ ਮਹਿਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਭਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਦੂਹਰੀ ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਹੈ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਬਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਪੀਣ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਘੜਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਘੜੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਮੱਟ, ਘੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰਾਹੀਆਂ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਂਞ ਚਾਟੀ, ਝੱਕਰਾ, ਝੱਕਰੀ, ਤੌੜੀ ਵੀ ਘੜੇ ਦੇ ਹੀ ਰੂਪ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੜੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਘੜੇ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮੰਤਵ ਤਾਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਨਾ ਹੈ।

ਘੜੇ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਂਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛੱਲੇ ਪਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਜੰਤਰੀ ਘੜਾ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਉਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਘੜਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਸਮੇਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਘੜੇ ਦੇ ਤਾਲ ‘ਤੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਘੜਾ ਵੱਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬੋਲ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਘੜੇ ਨਾਲ ਇੱਕ – ਮਿੱਕ ਹੁੰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਘੜਾ ਵੱਜਦਾ, ਘੜੋਲੀ ਵੱਜਦੀ,
ਕਿਤੇ ਗਾਗਰ ਵੱਜਦੀ ਸੁਣ ਮੁੰਡਿਆ।

ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਖੂਹ ਵੀ ਆਮ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਟੋਭਿਆਂ, ਤਲਾਬਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਘੜੇ ਹੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਪੀਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਤੇ ਕੱਚਾ ਕੋਲਾ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਲੋਕ ‘ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਸ ਪਾਵਨ ਜਲ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਮਝ ਕੇ ਪੀਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।

1. ਕਿਹੜਾ ਪਾਣੀ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਪੀਣਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਘੜੇ ਦਾ
(ਅ) ਕੂਲਰ ਦਾ।
(ਈ) ਫਰਿੱਜ ਦਾ।
(ਸ) ਨਲਕੇ ਦਾ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਘੜੇ ਦਾ

2. ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਘੜੇ ਵਾਂਗ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਮੱਟ/ਸੁਰਾਹੀ/ਘੜੀ
(ਅ) ਪਤੀਲਾ
(ਈ) ਬਾਲਟੀ
(ਸ) ਜੱਗ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੱਟ/ਸੁਰਾਹੀ/ਘੜੀ

3. ਘੜੇ ਦਾ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਕਿਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਪਾਣੀ ਦੀ
(ਅ) ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ
(ਈ) ਨਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ
(ਸ) ਧੋਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ

4. ਘੜੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਗਮਲੇ ਵਜੋਂ
(ਅ) ਸਾਜ਼ ਵਜੋਂ
(ਈ) ਦਾਣੇ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ
(ਸ) ਕੱਪੜੇ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਾਜ਼ ਵਜੋਂ

5. ਵਜੰਤਰੀ ਘੜਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਜਾਉਂਦਾ ਸੀ ?
(ੳ) ਉਂਗਲ ਵਿਚ ਛੱਲਾ ਪਾ ਕੇ
(ਅ) ਠੀਕਰੀ ਫੜ ਕੇ
(ੲ) ਰੋੜਾ ਫੜ ਕੇ
(ਸ) ਚਮਚਾ ਫੜ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਂਗਲ ਵਿਚ ਛੱਲਾ ਪਾ ਕੇ

6. ਵੱਜਦਾ ਘੜਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਗਾਉਂਦਾ
(ਅ) ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ
(ੲ) ਸੀਟੀਆਂ ਮਾਰਦਾ
(ਸ) ਨੱਚਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ

7. ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਘੜੇ ਦੀ ਤਾਲ ਉੱਤੇ ਕਦੋਂ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ ?
(ੳ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਸਮੇਂ
(ਅ) ਗਮੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਸਮੇਂ
(ੲ) ਤੀਆਂ ਦੇ ਮੌਕੇ
(ਸ) ਹੋਲੀ ਦੇ ਮੌਕੇ॥
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਸਮੇਂ

8. ਪਹਿਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਆਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ?
(ਉ) ਟੋਭੇ
(ਅ ਤਲਾਬ
(ਈ) ਸਰੋਵਰ
(ਸ) ਖੂਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਖੂਹ।

9. ਘੜੇ ਵਿਚਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਰੇਤ ਜਾਂ ਕੋਲਾ
(ਅ) ਦਵਾਈ
(ਇ) ਕੱਪੜਾ
(ਸ) ਬੂਰਾ।
ਉੱਤਰ :

10. ਪੂਜਾ – ਪਾਠ ਦੇ ਸਮੇਂ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ
(ਅ) ਘੜੇ ਦਾ ਜਲ
(ਈ) ਸਾਫ਼ ਜਲ
(ਸ) ਮਿੱਠਾ ਜਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੁੰਭ ਦਾ ਜਲ

11. ਕੁੰਭ ਦੇ ਜਲ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਕੀ ਸਮਝ ਕੇ ਪੀਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਦਵਾਈ
(ਅ) ਅਕਸੀਰ
(ਈ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ
(ਸ) ਸਾਫ਼
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਘੜਾ, ਪਾਣੀ, ਸੁਰਾਹੀਆਂ, ਮੱਟ, ਮੁਟਿਆਰਾਂ।
(ii) ਸਾਰਿਆਂ, ਕਿਹੜੀ, ਇਹਨਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ, ਇਸ॥
(iii) ਅਸਲੀ, ਪਹਿਲੇ, ਆਮ, ਕੱਚਾ, ਸ਼ੁੱਧ।
(iv) ਲਗਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਹੋਵੇ, ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸੰਭਾਲਨਾ ਹੈ, ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) “ਅਸਲੀਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ।
(ਉ) ਅਸਲ
(ਅ) ਨਕਲੀ
(ਈ) ਨਕਲਾਂ
(ਸ) ਨਕਲੀਏ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਨਕਲੀ

(ii) ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਘੜੇ ਹੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ ਕੇ ਪੀਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀਂ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਉਸ
(ਅ) ਇਹ
(ਈ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ
(ਸ) ਪੀਣ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ

(iii) “ਉਂ ਚਾਟੀ, ਝੱਕਰੀ, ਤੌੜੀ ਵੀ ਘੜੇ ਦੇ ਹੀ ਰੂਪ ਹਨ ?” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਛੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਛੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ ਡੰਡੀ ਪੂਰਨ ਵਿਸਰਾਮ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਵਜੰਤਰੀ
(ii) ਅੱਠ – ਖੇਲੀਆਂ
(iii) ਬਹੁੜਦਾ
ਉੱਤਰ :
(i) ਵਜੰਤਰੀ – ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ
(ii) ਅੱਠ – ਖੇਲੀਆਂ – ਮੌਜ – ਮਸਤੀ
(iii) ਬਹੁੜਦਾ – ਪਹੁੰਚਦਾ, ਮਿਲਦਾ।

4. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ, ਬੱਚਤ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਲੋੜਾਂ – ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਪੌਦੇ – ਬੇਸ਼ੱਕ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪੌਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ: ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਖੁਰਾਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਤੇ ਖੁਰਾਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਲਈ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ ਲਗਪਗ 70% ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਣਕ, ਚਾਵਲ, ਮੱਕੀ, ਦਾਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਮੱਠਾ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਰਤ ਕੇ ਪਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਮਾਰੂਥਲ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਕਦੀ – ਕਦਾਈਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਦੀ – ਕਦਾਈਂ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵਰਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਆਮ ਕਰਕੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉੱਥੇ ਧਰਤੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਰੁੱਖ ਸੁੱਕਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੇ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਲੰਮੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬਚਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਛੋਟੇ ਪੌਦੇ, ਪਸ਼ੂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਮਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਖੂਹ ਪੁੱਟ ਲਏ ਹਨ ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪੰਪ ਲਾ ਲਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੀ ਬਦਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਨੂੰ ਧੁਆਈ ਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਲ ਸਕਦੇ। ਗੱਲ ਕੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਰ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.3

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x + y = 14
x – y = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x + y = 14 …(1)
ਅਤੇ x – y = 4 …(2)
(2) ਤੋਂ , x = 4 + y ……(3)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4 + y + y = 14
ਜਾਂ 2y = 14 – 4
ਜਾਂ 2y = 10
ਜਾਂ y = \(\frac{10}{2}\) = 5
y ਦਾ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 4 + 5 = 9
x = 9 ਅਤੇ y = 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
s – t = 3
\(\frac{s}{3}\) + \(\frac{t}{2}\) = 6
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
s – t = 3 …(1)
ਅਤੇ \(\frac{s}{3}\) + \(\frac{t}{2}\) = 6
ਜਾਂ \(\frac{2s+3t}{6}\) = 6
ਜਾਂ 2s + 3t = 36 …….(2)
(1) ਤੋਂ, s = 3 + t ….(3)
s ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 (3 + t) + 3t = 36
ਜਾਂ 6 + 2t + 3t = 36
ਜਾਂ 6 + 5t = 36
ਜਾਂ 5t = 36 – 6
ਜਾਂ 5t = 30
ਜਾਂ t = \(\frac{30}{5}\) = 6
t ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
s = 3 + 6 = 9
∴ s = 9 ਅਤੇ t = 6

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x – y = 3
9x – 3y = 9
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x – y = 3 …(1)
ਅਤੇ 9x – 3y = 9 …(2)
(1) ਤੋਂ,
3x – 3 = y
ਜਾਂ y = 3x – 3 …(3)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ।
9x – 3(3x – 3) = 9
ਜਾਂ 9x – 9x + 9 = 9
ਜਾਂ 9 = 9
∴ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਾਰੇ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੈ ।
ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁੱਲ ਹੱਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ y ਦਾ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਹਨ !
∴ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਅਤੇ (2) ਦੇ ਅਸੀਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
0.2x + 0.3y = 1.3
0.4x + 0.5y = 2.3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
0.2x + 0.3y = 1.3
ਜਾਂ \(\frac{2}{10}\)x + \(\frac{3}{10}\)y = \(\frac{13}{10}\)
2x + 3y = 13 ….(1)
0.4x + 0.5y = 2.3
ਜਾਂ \(\frac{4}{10}\)x + \(\frac{5}{10}\)y = \(\frac{23}{10}\)
ਜਾਂ 4x + 5y = 23 ….(2)
(1) ਤੋਂ, 2x = 13 – 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{13-3y}{2}\) …..(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2), ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4\(\frac{13-3y}{2}\) + 5y = 23
26 – 6y + 5y = 23
– y = 23 – 26 = – 3
y = 3
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{13-3×3}{2}\)
= \(\frac{13-9}{2}\)
= \(\frac{4}{2}\)
= 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\sqrt {2}\)x + \(\sqrt {3}\) y = 0
\(\sqrt {3}\)x – \(\sqrt {8}\) y = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\sqrt {2}\)x + \(\sqrt {3}\)y = 0 ….(1)
ਅਤੇ \(\sqrt {3}\)x – \(\sqrt {8}\)y = 0 ..(2)
(2) ਸ਼ੇ, \(\sqrt {3}\)x = \(\sqrt {8}\)y
(3) x = \(\frac{\sqrt{8}}{\sqrt{3}}\)y ….(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{\sqrt{8}}{\sqrt{3}}\) × 0 = 0
∴ x = 0 ਅਤੇ y = 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
\(\frac{3x}{2}\) – \(\frac{5y}{3}\) = -2
\(\frac{x}{3}\) + \(\frac{y}{2}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{3}{2}\)x – \(\frac{5}{3}\)y = -2
\(\frac{0x-10y}{6}\) = -2
ਜਾਂ 9x – 10y = -12 …..(1)
\(\frac{x}{3}\) + \(\frac{y}{2}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਜਾਂ \(\frac{2x+3y}{6}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਜਾਂ 2x + 3y = \(\frac{13}{6}\) × 6
ਜਾਂ 2x + 3y = 13 …(2)
(1) ਤੋਂ, 9x = 10y – 12
ਜਾਂ x = \(\frac{10y-12}{9}\) …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ 47y – 24 = 13 × 9 = 117
ਜਾਂ 47y = 117 + 24 = 141
ਜਾਂ y = \(\frac{141}{47}\) = 3
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3), ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{10×3-12}{9}\) = \(\frac{30-12}{9}\)
= \(\frac{18}{9}\)
= 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
2x + 3y = 11 ਅਤੇ 2x – 4y = -24 ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ | ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਅ’ ਦਾ ਉਹ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ y = mx + 3 ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + 3y = 11 …(1)
ਅਤੇ , 2x – 4y = – 24 ….(2)
(2) ਤੋਂ,
2x = 4y – 24
ਜਾਂ 2x = 2 [2y – 12]
ਜਾਂ x = 2y – 12 …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 (2y – 12) + 3y = 11
ਜਾਂ 4y – 24 + 3y = 11
ਜਾਂ 7y = 11 + 24
ਜਾਂ 7y = 35
ਜਾਂ y = \(\frac{35}{7}\) = 5
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ | ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 2 (5) – 12
= 10 – 12 = -2
ਹੁਣ y = mx + 3 ਲਉ ॥
x = -2, y = 5 ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
5 = m (-2) + 3
ਜਾਂ 5 – 3 = – 2m
ਜਾਂ 2 = -2m
ਜਾਂ -2m = 2
ਜਾਂ m = -1
∴ x = – 2, y = 5 ਅਤੇ m = – 1

3. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿੱਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ 26 ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਸੰਖਿਆ ਦੁਸਰੀ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ x ਅਤੇ y ਹਨ । ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – y = 26 …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x = 3y …(2)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3y – y = 26
ਜਾਂ 2y = 26
ਜਾਂ y = \(\frac{26}{2}\) = 13
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × 13 = 39
∴ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ 39, 13 ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਕੋਣ ਛੋਟੇ ਕੋਣ ਤੇ 18 ਡਿਗਰੀ ਵੱਧ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ x, y ਹਨ ਅਤੇ x > y ਹੈ ।
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 180 ….(1)
ਦੁਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x = y + 18 …(2)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
y + 18 + y = 180
ਜਾਂ 2y = 180 – 18
ਜਾਂ 2y = 162
ਜਾਂ y = \(\frac{162}{2}\) = 81
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 81 + 18 = 99
∴ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕੋਣ 999, 81° ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਦੇ ਕੋਚ ਨੇ 7 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 6 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 3800 ਵਿਚ ਖਰੀਦੀਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ 3 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 5 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 1750 ਵਿਚ ਖਰੀਦੀਆਂ । ਹਰ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
ਇਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
7x + 6y = 3800 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
3x + 5y = 1750 . …(2)
(1) ਤੋਂ 7x = 3800 – 6y
ਜਾਂ x = \(\frac{3800-6y}{7}\) …..(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3[latex]\frac{3800-6y}{7}[/latex] + 5y = 1750
ਜਾਂ \(\frac{11400-18y+35y}{7}\) = 1750
ਜਾਂ 11400 + 17y = 1750 × 7
ਜਾਂ 11400 + 17y = 12250
ਜਾਂ 17y = 12250 – 11400
ਜਾਂ 17y = 850
ਜਾਂ y = \(\frac{850}{17}\) = 50
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{3800-6×50}{7}\)
= \(\frac{3800-300}{7}\) = \(\frac{3500}{7}\)
x = 500
∴ ਇਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 500
ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 50

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਟੈਕਸੀ ਕਿਰਾਏ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਏ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 10 ਕਿ. ਮੀ. ਦੂਰੀ ਦੇ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ₹ 105 ਹੈ ਅਤੇ 15 ਕਿ. ਮੀ. ਦੇ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ₹ 155 ਹੈ ।ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿ. ਮੀ. ਕਿਰਾਇਆ ਕੀ ਹੈ ? ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ 25 ਕਿ. ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਕਿਰਾਇਆ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ x
ਇੱਕ ਪਤੀ ਕਿ.ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 10y = 105 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 15y = 155 …(2)
(1) ਤੋਂ
x = 105 – 10y …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
105 – 10y + 15y = 155
ਜਾਂ 5y = 155 – 105
ਜਾਂ 5y = 50
ਜਾਂ y = \(\frac{50}{5}\) = 10
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 105 – 10 × 10
= 105 – 100 = 5
ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 5
ਪ੍ਰਤੀ ਕਿ.ਮੀ. ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 10
25 ਕਿ.ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ
= ₹ (10 × 25) + ₹ 5
= [250 + 5]
= ₹ 255

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਭਿੰਨ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ 2 ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{9}{11}\) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ 3 ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{5}{6}\) ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਭਿੰਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਭਿੰਨ ਦਾ ਹਰ = x
ਭਿੰਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ = y
∴ ਲੋੜੀਂਦੀ ਭਿੰਨ = \(\frac{x}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+2}{y+2}\) = \(\frac{9}{11}\)
ਜਾਂ 11 (x + 2) = 9 (y + 2)
ਜਾਂ 11x + 22 = 9y + 18
ਜਾਂ 11x = 9y + 18 – 22
ਜਾਂ 11x = 9y – 4
ਜਾਂ x = \(\frac{9y-4}{11}\) …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+3}{y+3}\) = \(\frac{5}{6}\)
ਜਾਂ 6 (x + 3) = 5 (y + 3)
ਜਾਂ 6x + 18 = 5y + 15
ਜਾਂ 6x – 5y = 15 – 18
ਜਾਂ 6x – 5y = – 3 ….(2)
x ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
6\(\frac{9y-4}{11}\) – 5y = -3
ਜਾਂ \(\frac{54y-24}{11}\) – 5y = -3
ਜਾਂ \(\frac{54y-24-55y}{11}\) = -3
ਜਾਂ – y – 24 = – 3 × 11
ਜਾਂ – y = – 33 + 24
ਜਾਂ – y = – 9
ਜਾਂ y = 9
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{9×9-4}{11}\) = \(\frac{81-4}{11}\)
= \(\frac{77}{11}\) = 7
∴ ਭਿੰਨ \(\frac{7}{9}\) ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੱਤ ਗੁਣਾ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੁਣ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ‘ ਉਮਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਜੈਕਬ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਅਤੇ ਜੈਕਬ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ
ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 5) ਸਾਲ
ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ = (y + 5) ਸਾਲ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 5 = 3 (y + 5)
ਜਾਂ x + 5 = 3y + 15
ਜਾਂ x = 3y + 15 – 5
ਜਾਂ x = 3y + 10 ….(1)
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ
ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ = (x – 5) ਸਾਲ
ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ = (y – 5) ਸਾਲ
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 5 = 7 (y – 5)
ਜਾਂ x – 5 = 7y – 35
ਜਾਂ x – 7y = – 35 + 5
ਜਾਂ x – 7y = – 30
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3y + 10 – 7y = – 30
ਜਾਂ – 4y = – 30 – 10
ਜਾਂ 4y = – 40
ਜਾਂ y = 10
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ’ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 (10) + 10
= 30 + 10 = 40
ਜੈਕਬ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ ਕੁਮਵਾਰ 40 ਸਾਲ ਅਤੇ 10 ਸਾਲ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 3 ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 3 ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ Textbook Questions and Answers

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਨਵੰਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ।

(ਅ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਲਈ। ਉਸ ਨੇ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਾਣਜੇ ਅਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ। ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਤੇ ਠੁਮਰੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਉਸ ਨੇ ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ।

(ਏ) ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਵਧੀ, ਦੱਸੋ ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ 12 – 13 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਕਸਰ ਗਵਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਇੰਨੀ ਵਧ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ‘ਹਿਜ਼ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਵਾਇਸ ਕੰਪਨੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਨਵੰਬਰ, 1943 ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਗੀਤ ‘ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏਂ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ਸੀ।

(ਸ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਬਾਰੇ ਆਪ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਲਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਹੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਇਹ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ।

(ਹ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਗੀਤ ਵੱਧ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੇ ਹੋਏ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਵਧੇਰੇ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੇ ਹੋਏ
(ਉ) ਸੜਕੇ – ਸੜਕੇ ਜਾਂਦੀਏ ਮੁਟਿਆਰੇ ਨੀ,
ਕੰਡਾ ਚੁੱਭਾ ਤੇਰੇ ਪੈਰ, ਬਾਂਕੀਏ ਨਾਰੇ ਨੀ….।
(ਅ) ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏਂ….
(ਈ) ਸਾਡਾ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ ਵੇ, ਬਾਬਲ ਅਸਾਂ ਉਡ ਜਾਣਾ।
ਸਾਡੀ ਲੰਮੀ ਉਡਾਰੀ ਵੇ, ਬਾਬਲ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ ਜਾਣਾ…..!
(ਸ) ਲੱਠੇ ਦੀ ਚਾਦਰ, ਉੱਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਮਾਹੀਆ……

(ਕ) “ਸਾਡਾ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ ਗੀਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਨੇ ਗਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਹ ਗੀਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਭੈਣਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਗਾਇਆ। ਫਿਰ ਇਹੋ ਗੀਤ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦੋਹਤੀ ਸੁਨੈਨਾ ਨੇ ਗਾਇਆ।

(ਖ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਤੀ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਸਿਰਕੱਢ ਗਾਇਕਾ ਬਣਨ ਵਿਚ ਭਰਪੂਰ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ।ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲੱਭ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਤੇ ਗਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ।

(ਗ) ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੁਆਰਾ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਲ ਲੈਣ ਪਿੱਛੇ ਉਸ ਦਾ ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਰਿਆਜ਼ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਗਰੂ ਫੜ ਕੇ ਤਾਲ ਦੇਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੇ ਉੱਚੀ ਹੇਕ ਇਸ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਤੇ ਸੁਹਾਗੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ – ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ।

(ਘ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਂਨਗਰਾਂ ਮੁੰਬਈ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਪੂਨਾ, ਚੇਨੱਈ, ਬੰਗਲੌਰ, ਪਟਨਾ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਆਦਿ ਵਿਚ ਗਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚੀਨ, ਰੂਸ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਜਾ ਕੇ ਗਾਇਆ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਸੁਰੀਲੀ : ਮਿੱਠੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ
• ਸ਼ੁਹਰਤ : ਸਿੱਧੀ, ਮਸ਼ਹੂਰੀ
• ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ : ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ
• ਇਲਾਹੀ ਸਰੂਰ : ਰੱਬੀ ਮਸਤੀ
• ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ : ਅਤਿਅੰਤ ਮਿਹਰ
• ਦਹਾਕਾ : ਦਸ ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਂ
• ਉਸਤਾਦ : ਸਿੱਖਿਅਕ, ਕੋਈ ਹੁਨਰ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ
• ਰਿਆਜ਼ : ਅਭਿਆਸ, ਮੁਹਾਰਤ
• ਸੋਤੋ : ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ
• ਸਮਰੱਥਾ : ਯੋਗਤਾ, ਤਾਕਤ, ਬਲ, ਸ਼ਕਤੀ
• ਸਮਰਪਿਤ : ਅਰਪਣ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ, ਭੇਟਾ ਚੜਿਆ
• ਭਰਪੂਰ : ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ, ਪੂਰਨ

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਕਲਾਕਾਰ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੇ, ਸਿਰਕੱਢ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਸੁਹਾਗ।
ਉੱਤਰ :

• ਕਲਾਕਾਰ ਹੁਨਰਮੰਦ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਗਾਇਕ ਆਦਿ) – ਸ: ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿਤਰ ਬਣਾਏ।
• ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਕੌਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) – ਯੂ.ਐੱਨ.ਓ. ਇਕ ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ।
• ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ (ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਹੋਵੇ) – ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਸੋਤੇ ਝੂਮਣ ਲੱਗ ਪਏ।
• ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੇ ਹਰ ਇਕ ਦੇ ਪਿਆਰੇ) – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਹਨ।
• ਸਿਰ – ਕੱਢ (ਉੱਚੇ ਕੱਦ ਵਾਲਾ, ਉੱਚੇ ਦਰਜੇ ਤੇ ਪੁੱਜਾ ਹੋਇਆ) – ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇਕ ਸਿਰ – ਕੱਢ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੀ।
• ਗਾਇਕਾ ਗਾਉਣ ਵਾਲੀ) – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। 7. ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ (ਭਾਰਤ) – ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਢਾਈ ਸੌ ਸਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।
• ਸਭਿਆਚਾਰ (ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ – ਸਹਿਣ, ਜੀਵਨ – ਜਾਚ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ – ਰੀਤਾਂ ਆਦਿ – ਲੋਕ – ਗੀਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਦਰਪਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਸੁਹਾਗ (ਕੁੜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗੀਤ) – ਕੁੜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
• ਘੋੜੀਆਂ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗੀਤ – ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਤੀਵੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਘੋੜੀਆਂ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
• ਅਮੁੱਲ (ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ) – ਉੱਚਾ ਚਰਿੱਤਰ ਅਮੁੱਲ ਵਸਤੁ ਹੈ !
• ਇਲਾਹੀ (ਰੱਬੀ) – ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ ਇਲਾਹੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
• ਸ਼ੁਹਰਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੀਲੀ ਗਾਇਕੀ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਹਰਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।
• ਕੀਲ ਕੇ ਬਿਠਾਉਣਾ ਵਿੱਸ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲੈਣਾ, ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਬਿਠਾ ਲੈਣਾ) – ਜਦੋਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਲ ਕੇ ਬਿਠਾ ਲੈਂਦੀ ਸੀ।
• ਉਸਤਾਦ (ਗੁਰੂ) – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
• ਅਪਾਰ (ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ – ਕਿਤਾਬ ਨਾ ਲੱਗੇ) – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਉੱਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਅਪਾਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ।
• ਦਹਾਕਾ (ਦਸ ਸਾਲ) – ਇਹ ਘਟਨਾ ਅੱਜ ਤੋਂ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀ।
• ਮਿਸਾਲ ਉਦਾਹਰਨ) – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਲਾ – ਮਿਸਾਲ ਸੀ।
• ਵਿਰਸਾ (ਪਿਓ – ਦਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਵਸਤੂ – ਮਨਜੀਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਮਿਲੀ।
• ਸਮਰਪਿਤ ਅਰੰਪਿਤ, ਭੇਟ – ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਦੇਸ਼ – ਕੌਮ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ।

4. ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।

5. ਵਿਆਕਰਨ :
ਕਿਰਿਆ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ, ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਸਹਿਣਾ ਕਾਲ ਸਹਿਤ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ: ਗਾਉਣਾ, ਖਾਣਾ, ਜਾਣਾ, ਹੱਸਣਾ, ਬੋਲਣਾ ਆਦਿ।

ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਰ-ਵੰਡ:

1. ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ: ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਹੀ ਹੋਵੇ, ਕਰਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ੳ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ।
(ਅ) ਤਾ ਸੁਣਦਾ ਹੈ।
(ੲ) ਸੁਨੈਨਾ ਵੀ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।
(ਸ) ਵਰਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ
(ਅ) ਸੁਣਦਾ ਹੈ
(ਈ) ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ
(ਸ) ਵਰਦਾ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਤਾ ਅਤੇ ਸੁਨੈਨਾ ਸ਼ਬਦ ਕਰਤਾ ਹਨ ਤੇ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਗਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਜਿਹੜੇ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆਦਾ ਕਰਤਾ ਤੇ ਕਰਮ ਦੋਵੇਂ ਹੋਣ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ
(ੳ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਵੀ ਗਾਇਆ।
(ਅ) ਉਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਗਾਏ।
(ਏ) ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਰੇਡੀਓ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ।
(ਸ) ਖਾਧੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਗਾਇਆ
(ਅ) ਗਾਏ
(ਈ) ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ
(ਸ) ਖਾਧੀ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ’, ਉਸ ਨੇ ਤੇ ‘ਮੇਂ ਸ਼ਬਦ ਕਰਤਾ ਹਨ। ‘ਲੋਕ-ਗੀਤ’, ‘ਰੇਡੀਓ’ ਤੇ “ਲਾਹੌਰ’ ਸ਼ਬਦ ਕਰਮ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ‘ਗਾਇਆ’, ‘ਗਾਏ ਅਤੇ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਮਾੜੀ ਦਸ਼ਾ-ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਤੇ ਗਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ – ਗਾਇਕਾ : ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲੇਖ’ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੁਰੀਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਉੱਤੇ ਛਾਈ ਰਹੀ। ਭਾਵੇਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਤਿੰਨੇ ਭੈਣਾਂ ਹੀ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰੰਤੂ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਉਹ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਨਵੰਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਦੀਵਾਨ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਓ ਸੀ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਸਤਾਦ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਾਣਜੇ ਅਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ। ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਤੇ ਠੁਮਰੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੌਕਾ ਹੱਥੋਂ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ 12 – 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲੱਗੀ। ਉਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਅਕਸਰ ਗਵਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਇੰਨੀ ਵਧ ਗਈ ਕਿ ‘ਹਿਜ਼ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਵਾਇਸ ਕੰਪਨੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਨਵੰਬਰ 1943 ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ “ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ 1948 ਵਿਚ ਸ: ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਮੁੰਬਈ ਰਹਿ ਕੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਵੀ ਗੀਤ ਗਾਏ, ਪਰ 1951 ਵਿਚ ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਛੱਡ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਰੱਬ ਵਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਖ – ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਨੇ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਰੱਬ ਦੀ ਅਪਾਰ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਇਸ ਸ਼ੌਕ ਨੂੰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸੱਤ ਦਹਾਕੇ ਨਿਭਾਇਆ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਗਾਏ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਨੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ। ਉਸ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ਪਿੰਡ – ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ – ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਦੇਸ – ਪਰਦੇਸ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਸਦੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਉਦੋਂ ਤਕ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗੀਤ ‘ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏ, “ਲੱਠੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਮਾਹੀਆ ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਨਾ ਗਾਏ ਜਾਣ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾਏ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਇਹ ਹਨ

• ਸੜਕੇ ਸੜਕੇ ਜਾਂਦੀਏ ਮੁਟਿਆਰੇ ਨੀ….।
• ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏਂ……।
• ਸਾਡਾ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ ਵੇ, ਬਾਬਲ ਅਸਾਂ ਉੱਡ ਜਾਣਾ…..
• ਲੱਠੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਮਾਹੀਆ……।

‘ਸਾਡਾ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ ਚੰਬਾ’ ਗੀਤ ਤਿੰਨਾਂ ਭੈਣਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਗਾਇਆ। ਫਿਰ ਮਗਰੋਂ, ਇਹ ਗੀਤ ਤਿੰਨ ਪੀੜੀਆਂ – ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਡੌਲੀ ਅਤੇ ਦੋਹਤੀ ਸੁਨੈਨਾ ਨੇ ਗਾਇਆ। “ਸੜਕੇ ਸੜਕੇ ਜਾਂਦੀਏ ਮੁਟਿਆਰੇ ਨੀ ਵਾਲਾ ਗੀਤ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਨੇ ਗਾਇਆ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਨ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਬਹੁਤ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਗੀਤ ਰੂਹ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸੁਹਾਗ, ਘੋੜੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਹਿਤਕ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਸਿਰਕੱਢ ਗਾਇਕਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦਾ ਵੀ ਹੱਥ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾ ਲੱਭ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ।

ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰੋ: ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰੀਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗਾਇਆ। ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਗੀਤ ‘ਲੰਘ ਆ ਜਾਂ ਪੱਤਣ ਝਨਾਂ ਦਾ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੋਕ – ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਵਸ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਲਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਵਰਿਆਂ ਦੇ ਰਿਆਜ਼ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਗਰੂ ਫੜ ਕੇ ਤਾਲ ਦੇਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੇ ਉੱਚੀ ਹੇਕ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ – ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਗਾਇਆ। 2006 ਵਿਚ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀਂ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਹਨ – ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ, ਨੰਦਨੀ ਤੇ ਪ੍ਰਮੋਦਨੀ। ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਦਾਤ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਡੌਲੀ ਦੀ ਧੀ ਸੁਨੈਨਾ ਵੀ ਗਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਆਪ ਸੀ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਕਲਾਕਾਰ – ਕਲਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ
• ਅਮੁੱਲ – ਬਹੁਮੁੱਲਾ
• ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ – ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ
• ਹਾਸਲ – ਪ੍ਰਾਪਤ
• ਸੁਰੀਲੀ – ਮਿੱਠੀ ਸੁਰ।
• ਸ਼ੁਹਰਤ – ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
• ਬੇਮਿਸਾਲ – ਜਿਸ ਦੀ ਹੋਰ ਮਿਸਾਲ ਜਾਂ ਬਰਾਬਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।ਸ਼ਾਸਤਰੀ
• ਸੰਗੀਤ – ਪੱਕੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝਾ ਹੋਇਆ ਰਾਗ।
• ਉਸਤਾਦ – ਗੁਰੂ।
• ਗ਼ਜ਼ਲ/ਕਾਫ਼ੀ – ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ
• ਠੁਮਰੀ – ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ, ਦੋ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਗੀਤ
• ਅਕਸਰ – ਆਮ ਕਰਕੇ।
• ਇਲਾਹੀ – ਰੱਬੀ। ਸਰੂਰ ਮਸਤੀ।
• ਅਪਾਰ – ਬੇਅੰਤ।
• ਸੱਤ ਦਹਾਕੇ – 70 ਸਾਲ।
• ਸਾਹਿਤਕ – ਖ਼ਾਸ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਰਚੇ ਹੋਏ।
• ਸਭਿਆਚਾਰ – ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ
• ਰਹਿਣ – ਸਹਿਣ,
• ਜੀਵਨ – ਜਾਚ,
• ਰਸਮਾਂ – ਰੀਤਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਦਿਲ ਪਰਚਾਵੇ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਦਿ।
• ਮਾਨਵੀ – ਮਨੁੱਖੀ
• ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ – ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਰਥ ਦੇਣਾ।
• ਯੋਗਦਾਨ – ਹਿੱਸਾ। ਰਿਆਜ਼ ਅਭਿਆਸ।
• ਸੋਤਿਆਂ – ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ।
• ਦਰਸ਼ਕਾਂ – ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ।
• ਕੀਲ ਕੇ – ਮਸਤ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਣਾ, ਵੱਸ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਣਾ
• ਮੁਲਕਾਂ – ਦੇਸ਼ਾਂ।
• ਦਾਤ – ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼।
• ਵਿਰਸਾ – ਪਿਓ – ਦਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਚੀਜ਼
• ਸਮਰਪਿਤ – ਅਰਪਣ, ਭੇਟ॥

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ (ਪੰਜਾਬੀ, ਵਿਰਸੇ, ਅਮੁੱਲ, 1948, ਲੋਕ – ਗੀਤ, ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ
(ਉ) ਕਲਾਕਾਰ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦਾ ………………………….. ਸਰਮਾਇਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨਾਲ ………………………….. ਵਿਚ ਹੋਇਆ।
(ਈ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹੁਤਾ ਕਰ ਕੇ ………………………….. ਗਾਏ
(ਸ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ………………………….. ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਨ।
(ਹ) ਉਹ ਸਧਾਰਨ ………………………….. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ।
(ਕ) ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਦਾਤ ………………………….. ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕਲਾਕਾਰ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦਾ ਅਮੁੱਲ ਸਰਮਾਇਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸ: ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨਾਲ 1948 ਵਿਚ ਹੋਇਆ।
(ਈ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹੁਤਾ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਗਾਏ।
(ਸ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਾਏ ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਨ।
(ਹ) ਉਹ ਸਧਾਰਨ ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਸੀ।
(ਕ) ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਦਾਤ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਮਿਲੀ ਹੈ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ – ਗਾਇਕਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਉਹ, ਉਸ, ਆਪ, ਕੁੱਝ, ਮੈਨੂੰ, ਮੈਂ, ਸਾਡਾ, ਅਸਾਂ, ਸਾਡੀ।

ਪਸ਼ਨ 2.
ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਕਾਰ ਵੰਡ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ
(ਉ) ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੁਰੀਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਸਦਕਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ‘ਤੇ ਛਾਈ ਰਹੀ।
(ਅ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਾਣਜੇ ਅਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ।
(ਈ) ਉਸ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਮੁੰਬਈ ਰਹਿ ਕੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ !
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਛਾਈ ਰਹੀ, ਲਈ, ਗਾਏ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਹਨ।

ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਚਾਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ।

1. ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
2. ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

(i) ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ – ਵਾਕ ਵਿਚ ਬਿਨਾਂ ਕਰਮ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ

• ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ।
• ਸੋਤਾ ਸੁਣਦਾ ਹੈ।
• ਸੁਨੈਨਾ ਵੀ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।
• ਮੀਂਹ ਵਰਦਾ ਹੈ।

(ii) ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ – ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਵਾਲੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਕਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ

• ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਵੀ ਗੀਤ ਗਾਇਆ।
• ‘ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਏ।
• ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਰੇਡਿਓ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ।
• ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਖਾਧੀ ਹੈ।

ਨੋਟ – ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ) ਲਈ ਅਗਲੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਪੜੋ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਨਵੰਬਰ, 1929 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਦੀਵਾਨ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਂ ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ – ਸੰਗੀਤ ਦੋਹਾਂ ਨਾਲ ਲਗਾਅ ਸੀ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਉਸਤਾਦ ਸਨ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਬੜੇ – ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਭਾਣਜੇ ਅਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ – ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ।

ਪਟਿਆਲੇ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਗੀਤ – ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਉਸਤਾਦਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ, ਗਜ਼ਲ ਅਤੇ ਠੁਮਰੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੀ। ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ 12 – 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਾਹੌਰ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

ਉੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਗਾਇਆ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਏਨੀ ਵਧ ਗਈ ਕਿ ‘ਹਿਜ਼ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਵਾਇਸ ਕੰਪਨੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਨਵੰਬਰ, 1943 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ “ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਨੀ ਮਾਏ’ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ।

1. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1939 ਈਸਵੀਂ
(ਅ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1920 ਈਸਵੀਂ
(ਈ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1929 ਈਸਵੀਂ
(ਸ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1927 ਈਸਵੀਂ॥
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 25 ਨਵੰਬਰ, 1929 ਈਸਵੀਂ

2. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ
(ਅ) ਲਾਹੌਰ
(ਈ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਸ) ਪਟਿਆਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਲਾਹੌਰ

3. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ
(ੲ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਸ) ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ

4. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਗੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਅ) ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ
(ਇ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ
(ਸ) ਸ਼ੰਕੁਤਲਾ ਦੇਵੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ

5. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀਆਂ ਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਕਿਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ?
(ਉ) ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਵਰਮਾ
(ਅ) ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਗੁਲਾਮ ਅਲੀਖ਼ਾਨ
(ਸ) ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਸ਼ਰਮਾ।

6. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਕਿਹੜੇ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਗਾਇਆ ?
(ਉ) ਪਟਿਆਲਾ
(ਅ) ਲਾਹੌਰ
(ਇ) ਜਲੰਧਰ
(ਸ) ਦਿੱਲੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਲਾਹੌਰ

7. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਗਜ਼ਲ ਗਾਉਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਹੜੇ ਘਰਾਣੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਅ) ਪਟਿਆਲਾ
(ੲ) ਲਾਹੌਰ
(ਸ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪਟਿਆਲਾ

8. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਕਦੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਨਵੰਬਰ, 1943 ਈਸਵੀਂ।
(ਅ) ਦਸੰਬਰ, 1943 ਈਸਵੀਂ
(ੲ) ਅਕਤੂਬਰ, 1943 ਈਸਵੀਂ
(ਸ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਵੰਬਰ, 1943 ਈਸਵੀਂ।

9. ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਅਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਤੋਂ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ
(ਅ) ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ
(ਈ) ਕਾਫ਼ੀ
(ਸ) ਗਜ਼ਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(1) ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਮਾਇਆ ਦੇਵੀ, ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ, ਕਾਫ਼ੀਆ।
(ii) ਉਸ।
(iii) ਦੋਹਾਂ, ਦੀਵਾਨ, ਬਹੁਤ, ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਪਹਿਲਾ।
(iv) ਹੋਇਆ, ਮੰਨਦੀ ਸੀ, ਲਈ, ਕੀਤੀ, ਸਿੱਖਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) “ਉਸਤਾਦ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਸ਼ਗਿਰਦ
(ਅ) ਚੇਲਾ
(ਈ) ਬੱਚਾ
(ਸ) ਵਿਦਿਆਰਥੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸ਼ਗਿਰਦ

(ii) “ਉੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ੳ) ਉੱਥੇ
(ਅ) ਉਸ
(ਈ) ਨੇ
(ਸ) ਪਹਿਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਉਸ

(iii) “ਮਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਰਲ ਬੈਠੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ੳ) ਇਕ
(ਅ) ਦੋ
(ਈ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਕੁੱਖੋਂ
(ii) ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ
(iii) ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ
(iv) ਉਸਤਾਦ
(v) ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਉੱਤਰ :
(1) ਕੁੱਖੋਂ – ਪੇਟੋ, ਢਿੱਡੋ।
(ii) ਲੋਕ – ਸੰਗੀਤ – ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਗ (ਧਨ)
(iii) ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ – ਨਿਯਮਬੱਧ ਸੁਰਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝਾ ਰਾਗ (ਧੁਨ)
(iv) ਉਸਤਾਦ – ਗੁਰੂ
(v) ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ – ਮਸ਼ਹੂਰੀ।

4. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਅਜੋਕੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਮਾੜੀ ਦਸ਼ਾ – ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਵਿਆਹਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ, ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਉੱਤੇ, ਢਾਬਿਆਂ, ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਪੈਦਲ ਲੰਘਦਿਆਂ, ਬੱਸ ਵਿਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ ਜਾਂ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਖਲੋਤਿਆਂ, ਨਾ ਕੇਵਲ ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੰਦੇ ਤੇ ਲਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਮੈਰਿਜ ਪੈਲਿਸਾਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੇ ਘੱਟ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਨੱਚਦੀਆਂ ਤੇ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਭਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਡੀ ਸ਼ਿਸ਼ਟਤਾ ਤੇ ਇਖ਼ਲਾਕ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕੀ ਜਾਂ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਬੜੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਤੇ ਕਾਮਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ – ਆਪ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ “ਲੱਕ ਟਵੰਟੀ ਏਟ ਕੁੜੀ ਦਾ, ਫੋਟੀ ਸੈਵਨ ਵੇਟ ਕੁੜੀ ਦਾ, ਜਾਂ ‘ਮੈਂ ਹੂੰ ਬਲਾਤਕਾਰੀ ਆਦਿ। ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਧੀਆਂ – ਭੈਣਾਂ ਕੋਲ ਬੈਠੀਆਂ ਜਾਂ ਖਲੋਤੀਆਂ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਇਹ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਮਸਾਲਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸਾਡੇ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਸ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ, ਗਾਇਕ ਟੋਲੀ, ਬੱਸ – ਡਰਾਈਵਰ ਜਾਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕੇ।

ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਕੱਚੀ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਸਾਮਗਰੀ ਦਾ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਸਾਮਗਰੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ਟ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧੁਨੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਨਰੋਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਣੋ ਰੋਕ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭੜਕਾਊ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਟੋਏ ਪੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵਧ ਰਹੀ ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ੀ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ, ਨਿੱਤ ਹੋ ਰਹੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੇ ਵਧ ਰਹੀ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਹੀ ਉਪਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨੰਗੇਜ਼, ਬਦਮਾਸ਼ੀ, ਸ਼ਰਾਬਨੋਸ਼ੀ, ਨਸ਼ੇਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਹਥਿਆਰ ਰੱਖਣ ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਸ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਜਾਂ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਾ ਕਰੀਏ।

ਇਹ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ – ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ। ਵਿਆਹਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪੀਣ ਨਾ ਬੈਠਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਵੀ ਸੰਕੋਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਵਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣ ਸਾਨੂੰ ਆਪ ਵੀ ਗੰਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਵੀਡੀਓ ਨਹੀਂ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਸਾਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਉੱਚੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਜਾਰੀ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਿਲ – ਪਰਚਾਵਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਮਲ ਰੁਚੀਆਂ ਨੂੰ ਟੁੱਬ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਗੀਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਲਦੇਵ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, “ਸੱਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਸੱਤ ਗੁਣਾ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ । ਹੁਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਉਮਰ ਦਾ ਰਹਿ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਕੀ ਇਹ ਮੰਨੋਰੰਜਕ ਹੈ ?) ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ (ਦਰਸਾਉ) ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਬਲਦੇਵ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ ਹੈ।
= x ਸਾਲ
ਅਤੇ ਬਲਦੇਵ ਦੀ ਲੜਕੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 7 = 7 (y – 7)
ਜਾਂ x – 7 = 7y – 49
ਜਾਂ x – 7y + 42 = 0
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 3 = 3 (y + 3)
ਜਾਂ x + 3 = 3y + 9
ਜਾਂ x – 3y – 6 = 0
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x – 7y + 42 = 0
ਅਤੇ x – 3y – 6 = 0
ਗ੍ਰਾਫੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ
x – 7y + 42 = 0
x = 7y – 42 …..(1)
y = 5. ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 7 × 5 – 42
= 35 – 42 = – 7
y = 6 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ , ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 7 × 6 – 42
= 42 – 42 = 0
y = 7 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 7 × 7 – 42
= 49 – 42 = 7
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (- 7, 5), B (0, 6), C (7, 7) ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x – 7y + 42 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :
x – 3y – 6 = 0
x = 3y + 6 ….(2)
y = 0 ਨੂੰ (2), ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 3 × 0 + 6
= 0 + 6 = 6.
y = 3 ਨੂੰ (2) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × 3 + 6
= 9 + 6 = 15
y = – 2 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × -2 + 6
= – 6 + 6 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ D (6, 0), E (15, 3), F (0, – 2) ਨੂੰ | ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਸਮੀਕਰਣ x – 3y – 6 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
G (42, 12) ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, x = 42 ਅਤੇ y = 12 ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਟੀਮ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਚ ਨੇ ₹ 3900 ਵਿੱਚ 3 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 6 ਗੇਂਦਾਂ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਬੱਲਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ 3 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 1300 ਵਿਚ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਹੱਲ:
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
3x +6y = 3900
ਜਾਂ x+ 2y = 1300
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
1x + 3y = 1300
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
1 + 2y = 1300
ਅਤੇ + 3y = 1300
ਆਲੇਖ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ
x + 2y = 1300
x = 1300 – 2y …..(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 1300 – 2 × 0
x = 1300
y = 500 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 2 × 500
= 1300 – 1000 = 300
y = 650 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 2 × 650
x = 1300 – 1300 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (1300, 0), B (300, 500) ਅਤੇ C (0, 650) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + 2y = 1300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x + 3y = 1300
x = 1300 – 3y ……..(2)
y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 1300 – 3 × 0
= 1300
y = 500 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 3 × 500
= 1300 – 1500 = – 200
y = 300 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 3 × 300
= 1300 – 900 = 400
ਸਾਰਣੀ


ਬਿੰਦੁਆਂ A (1300, 0), E – 200, 500), F (400, 300) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + 3y =1300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ A (1300, 0) ਉੱਤੇ ਕਟੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ x = 1300 ਅਤੇ y = 0 ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
2 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਸੇਬ ਅਤੇ 1 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ 160 ਸੀ । ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ 4 ਕਿ.ਗ੍ਰਾਮ ਸੇਬ ਅਤੇ 2 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ₹ 300 ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਉ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ 1 ਕਿ.ਗਾਮ ਸੇਬਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
1 ਕਿ.ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
2x + 2y = 160
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
4x + 2y = 300
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + y = 160
ਅਤੇ 4x + 2y = 300
ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪ
2 + y = 160
2x = 160 – y
x = \(\frac{160-y}{2}\) ……(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{160-0}{2}\) = \(\frac{160}{2}\)
= 80.
y = 60 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{160-60}{2}\) = \(\frac{100}{2}\)
= 50
y= 160 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{160-160}{2}\)
= \(\frac{0}{2}\)
= 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A (80, 0), B (50, 60), C (0, 160) ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ’ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ 2x + y = 160 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4x + 2y = 300
2x + y = 150
2x = 150 – y
x = \(\frac{150-y}{2}\) …(2)
y = 0 ਨੂੰ (2), ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-0}{2}\) = \(\frac{150}{2}\)
= 75
y = 50 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-50}{2}\) = \(\frac{100}{2}\) = 50
y = 150 ਨੂੰ (2) ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-150}{2}\) = \(\frac{=}{2}\)
= 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ D (75, 0), E (50, 50), F (0, 150) ਨੂੰ | ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ 4x + 2y = 300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਮਾਂਤਰ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Ex 2.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Exercise 2.4

1. ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਹਨ । ਹਰ ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
2x³ + x² – 5x + 2; \(\frac{1}{2}\), 1, – 2
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ p (x) = 2x³ + x² – 3x + 2
ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ax² + bx² + cx + d ਨਾਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ
∴ a = 2, b = 1, c = – 5, d = 2

∴ \(\frac{1}{2}\), p(x) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਅਤੇ p(1) = 2(1)³ + (1)² – 5(1) + 2
= 2 + 1 – 5 + 2 = 5 – 5 = 0
∴ 1, p (1) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਨਾਲ ਹੀ, p(-2) = 2(-2)³ + (-2)² – 5(-2) + 2
= – 16 +4 + 10 + 2
= – 16 + 16 = 0
∴ – 2, p (x) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ \(\frac{1}{2}\), 1, – 2 ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ਇਹ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ :
α = \(\frac{1}{2}\), β = 1, γ = -2
ਹੁਣ, α + β + γ = \(\frac{1}{2}\) + 1 + (-2)
= \(\frac{1}{2}\) + 1 – 2 = \(\frac{1+2-4}{2}\)
= \(\frac{-1}{2}\)
= \(\frac{-a}{b}\)
αβ + βγ + γα = \(\left(\frac{1}{2}\right)\)(1) + (-1)(-2) + (-2)\(\left(\frac{1}{2}\right)\)
= \(\frac{1}{2}\) – 2 – 1 = \(\frac{1-4-2}{2}\)
= \(\frac{-5}{2}\) = \(\frac{c}{a}\)
αβγ = \(\left(\frac{1}{2}\right)\)(1)(-2) = \(\frac{-2}{2}\) = \(\frac{-d}{a}\)
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x³ – 4x² + 5x – 2; 2, 1, 1
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ p(x) = x³ – 4x² + 5x – 2.
ਇਸਦੀ ਤੁਲਣਾਂ ax³ + bx² + cx + d ਨਾਲ ਕਰਨ ਤੇ
∴ a = 1, b = – 4, c = 5, d = – 2
ਹੁਣ p (2) = (2)³ – 4(2)² + 5(2) – 2
= 8 – 16 + 10 – 2
= 18 – 18
= 0
∴ 2, p (2) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਅਤੇ p (1) = (1)³ – 4(1)³ + 5(1) – 2
= 1 – 4 + 5 – 2
= 6 – 6 = 0
∴ 1, p (1) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ 2, 1, 1 ਦਿੱਤੇ ਗਏ | ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਇਹ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
α = 2, β = 1, γ = 1
ਹੁਣ, α + β + γ = 2 + 1 + 1 = 4
= \(\frac{-(-4)}{1}\) = \(\frac{-b}{a}\)
αβ + βγ + γα = (2)(1) + (1)(1) + (1)(2)
= 2 + 1 + 2 = 5
= \(\frac{5}{1}\) = \(\frac{c}{a}\)
αβγ = (2)(1)(1) = 2
= \(\frac{-(-2)}{1}\) = \(\frac{-d}{a}\)
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ, ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਲੈ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਕੁਮਵਾਰ 2, – 7, – 14 ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਵਿਅੰਜਕ ਹੈ ।
ax³ + bx² + cx + d.
ਮੰਨ ਲਉ , α, β, γ ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β + γ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 2
αβ + βγ + γα = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = – 7
αβγ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = – 14
∴ ax² + bx² + cx + d
= k [(x – α) (x – β) (x – γ)] ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k [x³ – (α + β + γ)x² + (αβ + βγ + γα)x – αβγ]
= k [x³ – 2x² – 7x + 14] [(1) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ]
k, ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x³ – 3x² + x + 1 ਦੀਆਂ ਸਿਫਰਾਂ a – b, a, a + b, ਹੋਣ ਤਾਂ a ਅਤੇ b ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ p (x) = x³ – 3x² + x + 1
ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰ a – b, a, a + b ਹਨ
a – b, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ । …(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
p (a – b) = 0
ਜਾਂ (a – b)³ – 3(a – b)² + (a – b) + 1 = 0
ਜਾਂ [a³– b³ – 3a²b + 3ab²] – 3 [a² + b² – 2ab] + a – b + 1 = 0
ਜਾਂ a³ – b³ – 3a²b + 3ab² – 3a² – 3b² + 6ab + a – b + 1 = 0 ….(1)
ਅਤੇ a, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ….(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ p (a) = 0
ਜਾਂ a³ – 3a³ + a + 1 = 0 …(2)
ਨਾਲ ਹੀ, a + b, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ..(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ p (a + b) = 0
ਜਾਂ (a + b)³ – 3 (a + b)² + (a + b) + 1 = 0
ਜਾਂ (a³ + b³ + 3a²b + 3ab²) – 3 (a² + b² + 2ab) + a + b – 1 = 0
ਜਾਂ a³ + b³ + 3a²b + 3ab² – 3a² – 3b² – 6ab + a + b + 1 = 0 ….(3)
(1) ਅਤੇ (3), ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
2a³ + 6ab² – 6a² – 6b² + 2 + 2 = 0
ਜਾਂ a³ + 3ab² – 3a² – 3b² + a + 1 = 0
ਜਾਂ (a³ – b³ + 4 + 1) + (3ab² – 3b²) = 0
ਜਾਂ 0 + 3b²(a – 1) – 0[(2) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ]
ਜਾਂ a – 1 = 0
ਜਾਂ a = 1 …(4)
(3) ਅਤੇ (4), ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
(1)³ + b³ + 3(1)²b + 3(1)b² – 3 (1)² – 3b² – 6 (1) b + 1 + b + 1 = 0
ਜਾਂ 1+ b³ + 3b + 3b² – 3 – 3b² – 6b + b + 2 = 0
ਜਾਂ b³ – 2b = 0 ਜਾਂ b (b² – 2) = 0
ਜਾਂ b² – 2 = 0 ਜਾਂ b² = 2
ਜਾਂ b = ±\(\sqrt {2}\)
ਇਸ ਲਈ, a = 1, b = ±\(\sqrt {2}\)
ਵੈਕਲਪਿਕ ਹੱਲ
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿ ਬਹੁਪਦ x³ – 3x² + x + 1 ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਿਫ਼ਰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ a – b, a, a + b ਹਨ ।
ਹੁਣ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ = (a – b) + a + (a + b)
= a – b + a + a + b
= 3a,
ਪਰੰਤੂ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ

∴ 3a = 3 ਜਾਂ a = 1
ਨਾਲ ਹੀ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = (a – b) . a . (a + b)
= (a² – b²) a
a ਦਾ ਮੁੱਲ ਭਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ :
= (1² – b²) . 1
= (1 – b²)
ਪਰੰਤੂ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸਿਫਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ

∴ 1 – b² = – 1
-b² = -1 – 1
-b² = – 2 ਜਾਂ b² = 2
b = ±\(\sqrt {2}\)
ਇਸ ਲਈ a = 1 ਅਤੇ b = ±\(\sqrt {2}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ – 26x² + 138x – 35 ਦੇ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰ 2 ± \(\sqrt {3}\) ਹੋਣ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ :
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ (2 + \(\sqrt {3}\)) ਅਤੇ (2 – \(\sqrt {3}\)) ਹਨ ।

= x² – 4x + [(2)² – (\(\sqrt {3}\))²]
= x² – 4x + 1
∴ (x² – 4x + 1) ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ । ਹੁਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਅਤੇ (x² – 4x + 1) ਉੱਤੇ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ

∴ x⁴ – 6x³ – 26x² + 138x – 35
= (x² – 4x + 1) (x² – 2x – 35)
= (x² – 4x + 1) [x² + 5x – 7x – 35) | S = – 2, P = – 35
= (x² – 4x + 1) [(x + 5) – 7(x + 5)]
= (x² – 4x + 1) (x + 5) (x – 7)
ਹੁਣ, ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ
x + 5 = 0 ਜਾਂ x – 7 = 0
x = – 5 ਜਾਂ x = 7
∴ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਚਾਰ ਘਾਤ ਵਾਲੀ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਰ ਹਨ :
2 + \(\sqrt {3}\), 2 – \(\sqrt {3}\), – 5, 7

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਬਹੁਪਦ x² – 2x + k ਨਾਲ ਭਾਗ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ x + a, ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ k ਅਤੇ a ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਬਹੁਪਦ x² – 2x + k ਨਾਲ | ਭਾਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਕੀ x + a ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ x² – 2x + k ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅਤੇ ਭਾਗਫਲ ਪਤਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ

∴ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10
ਦੇ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
= (x² – 2x + k) [x² – 4x + (8 – k)] + [(-9 + 2k) + (10 – 8k + k²]
∴ ਭਾਗਫਲ = x² – 4x + (8 – k)
ਅਤੇ ਬਾਕੀ = (-9 + 2k) x + (10 – 8k + k²)
ਪਰੰਤੂ ਬਾਕੀ = x + a ….(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ (-9 +2k)x + (10 – 8k + k²)
= x + a
ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
-9 + 2k = 1 ਜਾਂ 10 – 8k + k² = a
2k = 1 + 9
2k = 10, ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ
k = \(\frac{10}{2}\) = 5
ਹੁਣ, 10 – 8k + k² = a
k ਦਾ ਮੁੱਲ ਰੱਖਣ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
10 – 8 × 5 + (5)² = a
10 – 40 + 25 = a
k = 5
-5 = a
a = – 5
ਇਸ ਲਈ, k = 5 ਅਤੇ a = – 5