Prasanna

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Ex 11.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Exercise 11.3

1. ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 21 cm
ਉੱਤਰ:
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 21 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ = 2πr
=2 × \(\frac{22}{7}\) × 21
=132 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 3.5 cm
ਉੱਤਰ:
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 3.5 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ = 2
= 2 × \(\frac{22}{7}\) × 3.5
= 22 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਵਿਆਸ (d) = 84 cm
ਉੱਤਰ:
ਵਿਆਸ (d) = 84 cm
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = \(\frac{d}{2}\) = \(\frac{84}{2}\) = 42 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ = 2πr
= 2 × \(\frac{22}{7}\) × 42
= 264 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੇਕਰ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਘੇਰਾ 176 m ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਘੇਰਾ
= 176 m
ਅਰਧ ਵਿਆਸ = r
ਇਸ ਲਈ 2πr = 176
r = \(\frac{176}{2 \pi}\) = \(\frac{176}{2 \times \frac{22}{7}}\)
= 28 m

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
8 cm ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਡਿਸਕ (disc) ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ । ਹਰੇਕ ਅਰਧ | ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਭਾਗ ਦਾ ਘੇਰਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਹੱਲ:
ਇਕ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਡਿਸਕ ਦਾ ਵਿਆਸ
= 8 cm
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = \(\frac{8}{2}\) = 4 cm
ਅਰਧ ਚਕਰਾਚਾਰ ਭਾਗ ਦਾ ਘੇਰਾ
= πr + 2r
= \(\frac{22}{7}\) × 4 + 2 × 4
= 12.6 + 8
= 20.6 cm

4. ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 49 cm
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r)
= 49 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = πr²
= \(\frac{22}{7}\) × 49 × 49
= 7546 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = 2.8 cm
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r)
= 2.8 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = πr²
= \(\frac{22}{7}\) × 2.8 × 2.8
= 24.64 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਵਿਆਸ (d) = 4.2 cm
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਵਿਆਸ (d) = 42 cm
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = \(\frac{d}{2}\) = \(\frac{4.2}{2}\) = 2.1 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = πr²
= \(\frac{22}{7}\) × 2.1 × 2.1 cm²
= 13.86 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਕ ਮਾਲੀ 15 m ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਬਾਗ ਨੂੰ ਵਾੜ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਵਾੜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ₹ 5 ਪ੍ਰਤੀ m ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਤਾਰ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਖਰਚ ਪਤਾ ਕਰੋ (π = 3.14 ਲਓ)
ਹੱਲ:
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ
(r) = 15 m
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਬਾਗ ਦਾ ਘੇਰਾ = 2πr
= 2 × 3.14 × 15 m
= 94.2 m.
ਵਾੜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
= 3 × 94.2 cm
= 282.6 cm
ਤਾਰ ਦੀ ਕੀਮਤ = ₹ 5 × 282.6
= ₹ 1413

6. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (a).
15 cm ਲੰਬਾਈ ਤੇ 5.4 cm ਚੌੜਾਈ ਵਾਲੀ ਆਇਤ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ:
ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
= 15 cm
ਚੌੜਾਈ = 5.4 cm
= 15 × 5.4 cm²
= 81 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (b).
5.6 cm ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ:
ਚੱਕਰ ਦੇ ਵਿਆਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ (d)
= 5.6 cm
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = \(\frac{d}{2}\) = \(\frac{5.6}{2}\) = 2.8 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = πr²
= \(\frac{22}{7}\) × (2.8)² cm²
= 24.64 cm²
ਇਸ ਲਈ ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
= (81 – 24.64) cm²
= 56.36 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
15 cm ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ 12 cm ਚੌੜਾਈ ਵਾਲੀ ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਵਿਚੋਂ 3.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਵੱਖ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
= 15 cm
ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 12 cm
ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= 15 × 12 cm²
= 180 cm²
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r)
= 3.5 cm
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = πr²
= \(\frac{22}{7}\) × (3.5)²
= 38.5 cm²
ਇਸ ਲਈ ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਤੋਂ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਤੇ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਖੇਤਰਫਲ = ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= (180 – 38.5) cm²
= 141.5 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
7 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਵਿੱਚੋਂ 2.1 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਵੱਖ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਵੱਡੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ
= 7 cm
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 1 cm
= πr² = \(\frac{22}{7}\) × 7 × 7 cm²
= 154 cm
ਛੋਟੀ ਚਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = 2.1 cm
ਛੋਟੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{22}{7}\) × 2.1 × 1.1 = \(\frac{22}{7}\) × \(\frac{21}{10}\) × \(\frac{21}{10}\)
= \(\frac{1386}{100}\) = 13.86 cm²
ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ
= 154 cm² – 13.86 cm²
= 14014 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਮੀਪ ਨੇ 88 cm ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਤਾਰ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਚੱਕਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੋੜਿਆ । ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਤੇ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪਤਾ ਕਰੋ । ਜੇਕਰ ਉਹੀ ਤਾਰ ਨੂੰ ਵਰਗ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੋੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ ? ਕਿਹੜੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਘੇਰਦੀ ਹੈ ?
ਹੱਲ:
ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 88 cm
ਤਾਰ ਚੱਕਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ = ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
2πr = 88.
r = \(\frac{88}{2 \pi}\) = \(\frac{44}{\pi}\) cm
= 14 cm
ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 2π²
= π × (14)²
= \(\frac{22}{7}\) × 14 × 14
= 616 cm²
ਜੇਕਰ ਉਹੀ ਤਾਰ ਵਰਗ ਤੋਂ ਮੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ = a
ਵਰਗ ਦਾ ਘੇਰਾ = ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
4 × a = 88
a = \(\frac{88}{4}\) = 22 cm²
ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = (ਭੁਜਾ)²
= (22)²
= 484 cm²
ਇਸ ਲਈ ਚੱਕਰ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਘੇਰਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਇਕ ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 120 m ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 85 m ਹੈ । ਬਾਗ ਦੇ ਵਿੱਚ 14 m ਵਿਆਸ ਵਾਲਾ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪਿਟ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ₹ 5.50 ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗਮੀਟਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਖਰਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਬਾਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
= 120 m
ਬਾਗ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 85 m
ਬਾਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= 120 × 85
= 10200 m²
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪਿਟ ਦਾ ਵਿਆਸ (d)
= 14 m
ਅਰਧ ਵਿਆਸ (r) = \(\frac{d}{2}\) = \(\frac{14}{2}\) = 7 m
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪਿਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= πr²
= \(\frac{22}{7}\) × 7 × 7
= 154 m²
ਬਾਗ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਭਾਗ = ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਬਾਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪਿਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 10200 – 154
= 10046 m²
ਬਾਗ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਭਾਗ ’ਤੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੀਮਤ
= ₹ 5.50 × 10046
= ₹ 55243

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ PQ = QR ਵਿੱਚ ਅਤੇ PR = 56 cm ਕੱਟੇ ਗਏ ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ 7 cm ਹੈ । Q ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ । ਰੰਗੀਨ ਭਾਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ !

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ PQ = QR
PR = 56 cm
ਕੱਢੇ ਗਏ ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = 7 cm
ਇਸ ਲਈ PR = PQ + QR
= PQ + PQ = 2PQ
ਇਸ ਲਈ PQ = \(\frac{PR}{2}\) = \(\frac{56}{2}\)
= 28 cm
ਇਸ ਲਈ QR = PQ = 28 cm
ਰੰਗੀਨ ਭਾਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = PR ਵਿਆਸ ਦੇ
ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – PQ ਵਿਆਸ ਦੇ
ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – QR ਚੱਕਰ ਦੇ
ਅਰਧ-ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਕੱਟੇ ਗਏ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ

= 1232 – 308 – 308 – 154
= 1232 – 770
= 462 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਘੜੀ ਦੀ ਮਿੰਟਾਂ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 18 cm ਹੈ । ਮਿੰਟਾਂ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਦੀ ਨੋਕ (Tip) 1 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਹੱਲ:
ਮਿੰਟਾਂ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = ਘੜੀ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = 18 cm
ਮਿੰਟਾਂ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਦੀ ਨੋਕ ਦੁਆਰਾ 1 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਤੈਅ ਦੂਰੀ
= 2πr
= 2 × 3.14 × 18
= 2 × \(\frac{314}{100}\) × 18 = \(\frac{11304}{100}\)
= 113.04 cm

13. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
10 cm ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ ਹੈ :
(a) 31.4 cm
(b) 3.14 cm
(c) 314 cm
(d) 354 cm
ਉੱਤਰ:
(a) 31.4 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
14 ਸਮ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਘੇਰਾ ਹੈ :
(a) 88 cm
(b) 44 cm
(c) 22 cm
(d) 85 cm
ਉੱਤਰ:
(a) 88 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
7 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਕੀ ਹੈ :
(a) 49 cm²
(b) 22 cm²
(c) 154 cm²
(d) 308 cm²
ਉੱਤਰ:
(c) 154 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਚੱਕਰ ਦਾ ਵਿਆਸ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 154 cm² ਹੈ :
(a) 4 cm
(b) 6 cm
(c) 14 cm
(d) 12 cm
ਉੱਤਰ:
(c) 14 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਇਕ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਦੁਸਰੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ‘ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ 100 ਗੁਣਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਕੀ ਹੈ ?
(a) 10 : 1
(b) 1:10
(c) 1 : 1
(d) 2 : 1
ਉੱਤਰ:
(a) 10 : 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਜੇਕਰ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਵਿਆਸ਼ 9.8 cm ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਹੈ :
(a) 75.46 cm²
(b) 76.46 cm²
(c) 74.4 cm²
(d) 76.4 cm²
ਉੱਤਰ :
(a) 75.46 cm²

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Boli, Vyakarana ਬੋਲੀ, ਭਾਵਾਂਸ਼, ਸ਼ਬਦ, ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਵਰਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB 8th Class Punjabi Grammar ਬੋਲੀ, ਭਾਵਾਂਸ਼, ਸ਼ਬਦ, ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਵਰਨ (1st Language)

ਬੋਲੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਬੋਲੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਥਕ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਧੁਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ “ਬੋਲੀ” ਜਾਂ “ਭਾਸ਼ਾਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖ ਕੇ ਜਾਂ ਬੋਲ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬੋਲੀ ਵੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ
(ਅ) ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਂ ਟਕਸਾਲੀ ਬੋਲੀ।

ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਆਕਰਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਬੋਲੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ-ਰੂਪਾਂ ਤੇ ਵਾਕ-ਬਣਤਰ ਦੇ ਨੇਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਕਰਨ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬੋਲੀ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਜਾਣ ਲੈਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਨ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿਚ ਬੱਝ ਕੇ ਬੋਲੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੇਦ ਹਨ ? ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵਿਆਕਰਨ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ

• ਵਰਨ-ਬੋਧ-ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਸਾਨੂੰ ਵਰਨਾਂ ਅਤੇ ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਤੇ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਸ਼ਬਦ ਬੋਧ-ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ, ਸ਼ਬਦ-ਰਚਨਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਵੰਡ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਵਾਕ-ਬੋਧ-ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਂ ਵਾਕ-ਰਚਨਾ, ਵਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ, ਵਾਕ-ਵੰਡ ਤੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨੇਮਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ਼ਬਦ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਬਦ ਬੋਲੀ ਦੀ ਇਕ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੁਤੰਤਰ ਇਕਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਅਵਾਜ਼ਾਂ , ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੀ ; ਜਿਵੇਂ-‘ਮੈਂ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖੇਡਾਂਗਾ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਦੀਆਂ ਸੁਤੰਤਰ ਇਕਾਈਆਂ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਅਵਾਜ਼ਾਂ (ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿਸਚਿਤ ਨਹੀਂ।

ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਵਿਆਕਰਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ-ਸਾਰਥਕ ਤੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ! ਪਰ ਇਹ ਠੀਕ ਨਹੀਂ! ਅਸਲ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਿਰਾਰਥਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ “ਪਾਣੀ ਪੀਓ ਤਾਂ ‘ਪਾਣੀ ਦਾ ਅਰਥ ਕੇਵਲ ਪਾਣੀ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ “ਪਾਣੀ-ਧਾਣੀ ਪੀਓ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ-ਧਾਣੀ ਦਾ ਅਰਥ ਸ਼ਰਬਤ, ਸਕੰਜਵੀ, ਲੱਸੀ ਜਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਰੁਪ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਭੇਦ ਹਨ –

1. ਵਿਕਾਰੀ
2. ਅਵਿਕਾਰੀ।

1. ਵਿਕਾਰੀ-ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ, ਲਿੰਗ, ਵਚਨ ਤੇ ਕਾਲ ਕਰਕੇ ਬਦਲ ਜਾਵੇ, ਵਿਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।

2. ਅਵਿਕਾਰੀ-ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਅਵਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਪ ਲਿੰਗ, ਵਚਨ ਤੇ ਕਾਲ ਕਰਕੇ ਨਾ ਬਦਲਣ। ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਯੋਜਕ, ਸੰਬੰਧਕ, ਵਿਸਮਿਕ, ਅਵਿਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।

ਯੋਗ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿਰਿਆ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੰਬੰਧਕ, ਤੇ ਯੋਜਕ।

ਵਰਨਮਾਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਲਿਪੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਜਾਂ
ਲਿਪੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਝ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਲਿਪੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਰਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੇਦ ਹਨ ? ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਧੁਨੀਆਂ) ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ, ਜੋ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿੱਥੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਨ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-ਕ, ਚ, ਟ, ਤ, ੫।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂੰਹ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗ ਬੁਲ਼, ਜੀਭ, ਦੰਦ, ਤਾਲੂ ਤੇ ਸੰਘ ਆਦਿ ਰਲ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਸਾਹ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੂੰਹ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਦ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅਵਾਜ਼ਾਂ (ਧੁਨੀਆਂ) ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ, ਜੋ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵਰਨ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅੱਖਰ ਮਿਲ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵਰਨ (ਅੱਖਰ) ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੇ 35 ਅੱਖਰ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਧੁਨੀਆਂ ਸ਼, ਖ਼, ਗ਼, ਜ਼, ਫ਼-ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 40 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਕ ਮੌਲਿਕ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ‘ੴ’ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਬਿੰਦੀ (ਲ ਲਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਅਰਥ-ਭੇਦ ਦੱਸਣ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

1. ਪਲ-ਉਹ ਇੱਥੇ ਘੜੀ-ਪਲ ਹੀ ਟਿਕੇਗਾ।
   ਪਲ-ਉਹ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਖਾ ਕੇ ਪਲ ਗਿਆ।
2. ਤਲ-ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਲਹਿਰਾਂ ਨੱਚ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
   ਤਲ-ਹਲਵਾਈ ਪਕੌੜੇ ਤਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਨਮਾਲਾ ਦੇ ਵਰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੱਠ ਵਰਨਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਨ (ਅੱਖਰ) ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵਰਨ ਸੂਰ, ਵਿਅੰਜਨ, ਅਨੁਨਾਸਿਕ ਤੇ ਦੁੱਤ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਸਹਿਤ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਨਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਭੇਦ ਹਨ –
(ਉ) ਸੂਰ
(ਅ) ਵਿਅੰਜਨ
(ਈ) ਅਨੁਨਾਸਿਕ
(ਸ) ਦੁੱਤ।

(ਉ) ਸੂਰ-ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਵਰਨ ਹੀ ਸੁਰ ਹਨ-ਉ, ਅ, ੲ

(ਅ) ਵਿਅੰਜਨ-ਵਿਅੰਜਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਨਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਸਾਹ ਮੁੰਹ ਵਿਚੋਂ ਬੇਰੋਕ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸ ਤੋਂ ੜ ਤਕ ਸਾਰੇ ਵਰਨ ਤੇ ਨਵੇਂ ਅੱਖਰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਵਿਅੰਜਨ ਹੀ ਹਨ !

(ਇ) ਅਨੁਨਾਸਿਕ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਅਨੁਨਾਸਿਕ ਹਨ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਇਹ ਵਰਨ ਅਨੁਨਾਸਿਕ ਹਨ-੩, , ਣ, ਨ, ਮ।

(ਸ) ਦੁੱਖ-ਦੁੱਤ ਵਰਨਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਵਰਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਜੋ ਅੱਖਰ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਜੋੜ ਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ‘ਦੁੱਤ ਵਰਨ’ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨਾਂ ਅੱਖਰਾਂ ਹ, ਰ, ਵ ਦੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਪਰ ਹ ਤੇ ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ, ਪ੍ਰੇਮ, ਪ੍ਰੀਤਮ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ, ਸ਼ੈ-ਮਾਨ, ਥੈ-ਜੀਵਨੀ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਰ ਹਨ-ਉ, ਅ ਤੇ ੲ, ਪਰੰਤੂ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 10 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ਅ ਆ ਇ ਈ ਏ ਐ ਉ ਊ ਓ ਔ।

ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਵਲ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਗਾਂ-ਮਾਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲਗਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਨਾਲ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਰਾਂ-ਉ, ਅ ਅਤੇ ੲ-ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦੀਆਂ !

ਓ, ਅ, ੲ ਨਾਲ ਲਗਾਂ ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਉ ਨੂੰ ਔਂਕੜ (ਉ, ਦੁਲੈਂਕੜ (ਊ ਤੇ ਹੋੜਾ (ਓ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। “ਅ’ ਨੂੰ ਮੁਕਤਾ (ਅ ਕੰਨਾ ਆ) ਤੇ ਦੁਲਾਵਾਂ ਐ ਲਗਾਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਬ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ (ਇ, ਬਿਹਾਰੀ ਤੇ ਲਾਂ (ਏ ਲਗਾਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਲਗਾਖਰ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਲਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਖਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਤਿੰਨ ਹਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੰਜਾਬੀ ਲਗਾਖਰਾਂ ਦੀ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਲਗਾਂ ਨਾਲ ਤੇ ਕਿਉਂ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਦਸਾਂ ਲਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਬਿੰਦੀ ਅਤੇ ਟਿੱਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਸਾਂ ਲਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੇਆਂ ਨਾਲ ਬਿੰਦੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚਹੁੰ ਨਾਲ ਟਿੱਪੀ। ਕੰਨਾ, ਬਿਹਾਰੀ, ਲਾਂ, ਦੁਲਾਂ, ਹੋੜਾ ਅਤੇ ਕਨੌੜਾ ਨਾਲ ਬਿੰਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :

ਜਿਵੇਂ-ਗਾਂ, ਨਹੀਂ, ਗੇਂਦ, ਕੈਂਚੀ, ਜਦੋਂ, ਸੌਂ ! ਮੁਕਤਾ, ਸਿਹਾਰੀ, ਔਂਕੜ ਅਤੇ ਦੁਲੈਂਕੜ ਨਾਲ ਟਿੱਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਚੰਦ, ਸਿੰਘ, ਚੁੰਝ, ਗੂੰਜ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ੳ, ਅ, ੲ ਨਾਲ ਲਗਾਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਕੁੱਝ ਭਿੰਨ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ੳ, ਅ, ੲ ਨਾਲ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਠ ਲਗਾਂ-ਕੰਨਾ, ਬਿਹਾਰੀ, ਲਾਂ, ਦੁਲਾਂ, ਹੋੜਾ ਅਤੇ ਕਨੌੜਾ ਨਾਲ ਬਿੰਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਆਂਦਰ, ਸਾਈਂ, ਕਿਉਂ, ਖਾਊਂ, ਜਾਏਂ, ਐੱਠ, ਐੱਤਰਾ। ਜਦੋਂ “ਅ’ ਮੁਕਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਇ’ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਟਿੱਪੀ ( ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਅੰਗ, ਇੰਦਰ।

ਅੱਧਕ-ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਕਈ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ, ਉਸੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਅੱਧਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਰਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ : ਜਿਵੇਂ-ਥਾ, ਸਥੀ, ਚਾ ਆਦਿ। ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਦੋਹਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਧੇ ਅੱਖਰ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਜਿਸ ਅੱਖਰ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਦੋਹਰੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ਉੱਪਰ ਅੱਧਕ ਪਾ ਕੇ ਹੀ ਕੰਮ ਸਾਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖੇ ਜਾਣਗੇ-ਬੱਚਾ, ਸੱਚਾ, ਅੱਛਾ ਆਦਿ।

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅੱਧਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੁਕਤਾ, ਸਿਹਾਰੀ ਤੇ ਔਂਕੜ ਲਗਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ ; ਜਿਵੇਂ–ਸੱਚ, ਹਿੱਕ, ਭੁੱਖਾ ਆਦਿ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ਦੁਲਾਵਾਂ (ਦੈ) ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਰੈੱਸ, ਪੈਂਨ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ
(ਓ) ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਂ ………… ਹੈ।
(ਅ) ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ………… ਸੂਰ ਤੇ ………… ਵਿਅੰਜਨ ਹਨ।
(ਈ) ਹ, ਰ, ਵ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ………… ਅੱਖਰ ਹਨ !
(ਸ) ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ……….. ਲਗਾਖਰ ਹਨ।
(ਹ) ਅੱਧਕ, ਬਿੰਦੀ ਤੇ ਟਿੱਪੀ ਨੂੰ ………… ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਹੈ।
(ਅ) ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਰ ਤੇ 38 ਵਿਅੰਜਨ ਹਨ !
(ਈ) ਹ, ਰ, ਵ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਚ ਦੁੱਤ ਅੱਖਰ ਹਨ।
(ਸ) ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਲਗਾਖਰ ਹਨ !
(ਹ) ਅੱਧਕ, ਬਿੰਦੀ ਤੇ ਟਿੱਪੀ ਨੂੰ ਲਗਾਖਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਠੀਕ ਵਾਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਡੱਬੀ ਵਿਚ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਵਾਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ (✗) ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ –
(ਉ) ਬੋਲੀ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਅ) ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵ ਦੁਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
(ਈ) ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਆਮ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਹ) ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਿਪੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਹੈ !
ਉੱਤਰ :
(ਉ) (✓)
(ਅ) (✓)
(ਇ) (✗)
(ਸ) (✗)
(ਹ) (✓)

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Ex 11.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Exercise 11.2

1. ਇਕਾਈ ਵਰਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਕੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਓ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ।
= 135
ਇੱਕ ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 1 ਵਰਗ ਇਕਾਈ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ (135 ਵਰਗਾਂ) ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 135 ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = 114
ਇੱਕ ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 1 ਵਰਗ ਇਕਾਈ
∴ 114 ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 114 ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 114 ਵਰਗ ਇਕਾਈਆਂ

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
△ABC

ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 15 cm
ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 8 cm
ਵਿਕਰਣ AC ਆਇਤ ਨੂੰ ਦੋ ਤਿਭੁਜਾਂ △ABC ਅਤੇ △ADC ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × ਆਇਤ △BCD ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 15 × 8
= 60 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
△COD

ਉੱਤਰ:
ਵਰਗ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਭੁਜਾ = 6 cm
ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਵਰਗ ਨੂੰ ਚਾਰ ਬਰਾਬਰ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ △COD ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{4}\) × ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{4}\) × 6 × 6
= 9 cm²

3 ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
1 ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ = 9 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 6 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ,
= ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= 9 × 6
= 54 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ = 6.5 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 8.4 cm ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= ਅਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= 6.5 × 8.4
= 54.6 cm²

4. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)

ਉੱਤਰ:
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ (AD) ਹੈ = 5.6 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 9 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 5.6 × 9 cm² ….(1)
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ (AB) = x
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 7 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = x × 7 ….(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
x × 7 = 5.6 × 9
x = \(\frac{5.6×9}{7}\) = 7.2 cm.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ (AB) = 15 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 6 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 15 × 6 cm² …….(1)
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ (AD) ਦਾ ਵੀ ਆਧਾਰ
= 9 cm
ਉੱਚਾਈ = x
ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 9 × x
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
9 × x = 15 × 6
x = \(\frac{15×6}{9}\) = 10 cm.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀਆਂ ਲਾਗਵੀਆਂ ਭਜਾਵਾਂ 28 cm ਹਨ ਅਤੇ 45 cm ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਭੁਜਾ ਤੇ ਸਿਖ਼ਰਲੰਬ (ਉੱਚਾਈ 18 cm ਹੈ । ਸਮਾਂਤਰ ਚਤਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ = 45 cm
ਉੱਚਾਈ = 18 cm
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= 45 × 18
= 810 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ABCD ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ । DN ਅਤੇ DM ਭੁਜਾਵਾਂ AB ਅਤੇ CB ’ਤੇ ਕੁਮਵਾਰ ਲੰਬ ਹਨ । ਜੇ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ 1225 cm², AB = 35 cm ਅਤੇ CR = 25 cm ਹੋਵੇਂ ਤਾਂ DN ਅਤੇ DM ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਵਿੱਚ ਹੈ-
ਆਧਾਰ (AB) = 35 cm
ਮੰਨ ਲਓ ਉੱਚਾਈ (DN) = x cm
ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 35 × x cm²
ਪਰੰਤੂ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ (ABCD) ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ :
ਖੇਤਰਫਲ = 1225 cm²
ਇਸ ਲਈ 35x = 1225
x = \(\frac{1225}{35}\)
x = 35 cm.
ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਧਾਰ (BC) ਅਤੇ ਉੱਚਾਈ (DM) ਦੇ ਲਈ
1225 = BC × DM
\(\frac{1225}{BC}\) = DM
ਅਤੇ DM = \(\frac{1225}{25}\)
= 49 cm

7. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ = 7 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 4.8 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 7 × 4.8
= 16.8 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ
ਤ੍ਰਿਭੁਜ = 6 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਉੱਚਾਈ = 9 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 6 × 9 .
= 27 cm²

8. ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਵਿੱਚ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).

ਉੱਤਰ:
△ABC ਵਿੱਚ, BC = 8 cm, AC = 15 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × BC × AC
= \(\frac{1}{2}\) × 8 × 15
= 60 cm² …….(1)
= 6 cm ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਵਿੱਚ AB = 20 cm
ਉੱਚਾਈ = x
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 20x ……(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
\(\frac{1}{2}\) × 20 × x = 60
x = \(\frac{60×2}{20}\)
x = 6 cm.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).

ਉੱਤਰ:
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਵਿੱਚ ਆਧਾਰ (AC)
= 25 cm
ਉੱਚਾਈ = 14 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 14 × 25 …….(1)
ਨਾਲ ਹੀ, △ABC, ਵਿਚ ਆਧਾਰ AB = x cm
ਉੱਚਾਈ = 20 cm
ਇਸ ਲਈ △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × x × 20 ……(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਨੇ
\(\frac{1}{2}\) × x × 20
= \(\frac{1}{2}\) × 14 × 25
x = 17.5 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇੱਕ ਵਰਗ ABCD ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ AB ‘ ਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ M ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੋ AM = 9 cm ਅਤੇ △DAM ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ 171 cm² ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਕੀ ਹੈ ?

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੀ △DAM ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 171 cm²
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਆਧਾਰ AM = 9 cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ △DAM ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
171 = \(\frac{1}{2}\) × 9 × (DA)
ਇਸ ਲਈ ਉੱਚਾਈ (DA) = \(\frac{171×2}{9}\)
= 38 cm
ਇਸ ਲਈ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ (DA)
= 38 cm
ਇਸ ਲਈ ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ= (ਭੁਜਾ)²
= (38)²
= 1444 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਵਿੱਚ, A’ਤੇ ਸਮਕੋਣ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । AD ਭੁਜਾ BC ਤੇ ਸਿਖ਼ਰਲੰਬ (ਉਚਾਈ) ਹੈ ਜੇਕਰ AB = 9 cm, BC = 15 cm ਅਤੇ AC = 12 cm ਤਾਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਅਤੇ AD ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ AB = 9 cm
BC = 15 cm
AC = 12 cm
ਮੰਨ ਲਓ AD = x cm
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 12 × 9 cm² cm²
= 54 cm² ………(1)
ਕਿਉਂਕਿ AD, BC ਤੇ ਲੰਬ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਤਿਭੁਜ △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × BC × AD
= \(\frac{1}{2}\) × 15 × AD …(2)
(1) ਤੇ (2) ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
\(\frac{1}{2}\) × 15 × AD = 54
AD = \(\frac{54×2}{15}\)
AD = 7.2 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
△ABC ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB = AC = 9 cm, BC = 12 cm ਅਤੇ AD ਦੀ (A ਤੋਂ BC ਤੱਕ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 4.5 cm ਹੈ । △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ | B ਤੋਂ AC ਤੱਕ ਦੀ ਉਚਾਈ (BN) ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ ?

ਹੱਲ:
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਵਿਚ, ਆਧਾਰ (BC) = 12 cm
AD = 4.5 cm
AD, BC ਤੇ ਲੰਬਵਤ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਤਿਭੁਜ △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 12 × 4.5 cm
= 27 cm² ….(1)
ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, △ABC ਵਿੱਚ ਆਧਾਰ (AC)
= 9 cm
ਮੰਨ ਲਓ ਉੱਚਾਈ (BN) = x
ਇਸ ਲਈ △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= \(\frac{1}{2}\) × ਆਧਾਰ × ਉੱਚਾਈ
= \(\frac{1}{2}\) × 9 × BN ….(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
\(\frac{1}{2}\) × 9 × BN = 27
BN = \(\frac{27×2}{9}\)
= 6 cm.

12. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਉਚਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 246 cm² ਅਤੇ ਅਧਾਰ 20 cm ਹੈ ।
(a) 123 cm
(b) 13.2 cm
(c) 12.3 cm
(d) 1.32 cm.
ਉੱਤਰ:
(c) 12.3 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀ ਇਕ ਭੁਜਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸੰਗਤ ਉਚਾਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 7 cm ਤੇ 3.5 cm ਹਨ ! ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
(a) 21 cm²
(b) 24.5 cm²
(c) 21.5 cm²
(d) 24 cm²
ਉੱਤਰ:
(b) 24.5 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਤ੍ਰਿਭੁਜ, ਜਿਸਦਾ ਅਧਾਰ 13 cm ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ 65 cm² ਹੈ ਦੀ ਉਚਾਈ ………… ਹੈ ।
(a) 12 cm
(b) 15 cm
(c) 10 cm
(d) 20 cm.
ਉੱਤਰ:
(c) 10 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਸਮਭੁਜੀ ਸਮਕੋਣੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਬਰਾਬਰ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 40 cm ਹੈ :
(a) 400 cm²
(b) 200 cm²
(c) 600 cm²
(d) 800 cm²
ਉੱਤਰ:
(d) 800 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਜੇਕਰ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਸਲ ਭੁਜਾ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(a) 1.5 ਗੁਣਾ
(b) 2 ਗੁਣਾ ।
(c) 3 ਗੁਣਾ
(d) 4 ਗੁਣਾ ।
ਉੱਤਰ:
(b) 2 ਗੁਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਸਮਕੋਣੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮਕੋਣ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਭੁਜਾ ਦੂਸਰੀ ਦੀ ਦੁੱਗਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 64sq.cm ਹੈ। ਛੋਟੀ ਭੁਜਾ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
(a) 8 cm
(b) 16 cm
(c) 24 cm
(d) 32 cm.
ਉੱਤਰ :
(a) 8 cm

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Ex 11.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 11 ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ Exercise 11.1

1. ਆਇਤ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਲੰਬਾਈ = 28 cm, ਚੌੜਾਈ = 15 cm
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ,
= 28 cm
ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 15 cm
ਆਇਤ ਦਾ ਰਿਮਾਪ = 2 ਲੰਬਾਈ +ਚੌੜਾਈ]
= 2 [28 + 15] cm
= 2 × 43 cm
= 86 cm
ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= 28 × 15 cm² = 420 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਲੰਬਾਈ = 9.4 cm ਚੌੜਾਈ = 2.5 cm
ਹੱਲ:
ਆਇਤ ਦਾ ਘੇਰਾ =2 [9.4 + 2.5]
= 2 × 11.9
= 23.8 cm
ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 94 × 2.5
= 23.5 cm²

2. ਵਰਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦੀ ਭੁਜਾ ਦਾ ਮਾਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
29 cm
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ
= 29 cm
ਵਰਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 4 × ਭੁਜਾ
= 4 × 29
= 116 cm
ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = (ਭੁਜਾ)²
= (29)²
= 841 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
8.3 cm
ਉੱਤਰ:
ਵਰਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 4 × 8.3
= 33.2 cm
ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 8.3 × 8.3
= 68.89 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ 148 m ਹੈ ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਘੇਰਾ
= 148 m
ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਭੁਜਾ ।
= \(\frac{ਪਰਿਮਾਪ}{4}\)
= \(\frac{148}{4}\)
= 37 m.
ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= (ਭੁਜਾ)²
= (37)²
= 1369m²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 580 cm² ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 29 cm ਹੈ । ਇਸਦੀ ਚੌੜਾਈ ਅਤੇ ਪਰਿਮਾਪ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੇ ਗਿਆ ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 580 cm²
ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 29 cm
ਮੰਨ ਲਓ ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = b cm
ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
580 = 29 × b
\(\frac{580}{29}\) = b
b = 20 cm
ਆਇਤ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ =2 [ਲੰਬਾਈ + ਚੌੜਾਈ]
=2 [29 + 20]
=2 × 49
=98 cm।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਕ ਤਾਰ ਆਇਤ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 48 cm ਹੈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 32 cm ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸੇ ਤਾਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੋੜਿਆ ਜਾਵੇ, ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ ਦਾ ਮਾਪ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ? ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕਿਸ ਅਕਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਵੱਧ ਹੈ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ?
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ
= 48 cm
ਆਇਤ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 32 cm
ਆਇਤ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 2 [ਲੰਬਾਈ + ਚੌੜਾਈ]
= 2 [48 + 32]
= 2 × 80
= 160 cm
ਮੰਨ ਲਓ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ = a cm
ਵਰਗ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ = 4 × a
ਜਦੋਂ ਤਾਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੋੜਿਆ ਗਿਆ |
ਵਰਗ ਦਾ ਘੇਰਾ = ਆਇਤ ਦਾ ਘੇਰਾ
4a = 160
ਇਸ ਲਈ, a = \(\frac{160}{4}\)
= 40 cm
ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = (ਭੁਜਾ)²
= 40 × 40
= 1600 cm²
ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ ।
= 48 × 32
= 1536 cm²
∴ ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ
= (1600 – 1536) cm² = 64 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਬਰਾਬਰ ਹੈ । ਜੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਭੁਜਾ 75 m ਅਤੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 125 m ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ : ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਭੁਜਾ
= 75 m
ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= (75)²
= 75 × 75
= 5625 m²
ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 125 m
ਮੰਨ ਲਓ ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦੀ ਚੌੜਾਈਂ = b m
ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= 125 × b m²
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ : ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਾਰਕ
ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 125 × b = 5625
b = \(\frac{5625}{125}\)
= 45 m
ਆਇਤਾਕਾਰ ਪਾਰਕ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ
= 2 [ਲੰਬਾਈ + ਚੌੜਾਈ]
= 2 [125 + 45]
= 2 × 170
= 340 m

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇੱਕ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਜਿਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 2.5 m ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 1.5 m ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਦੀਵਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 9 m ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 6 m ਹੈ । ₹ 30 ਪ੍ਰਤੀ 1m² ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਖਰਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 2.5 m
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 1.5 m
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= ਲੰਬਾਈ × ਚੌੜਾਈ
= 2.5 × 1.5
= 3.75 m²
ਦੀਵਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 9 × 6
= 54 m²
ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਹਿਤ ਦੀਵਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 54 – 3.75
= 50.25 m²
1 m² ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਖਰਚਾ
= ₹ 30
50.25 m² ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਖਰਚਾ ।
= ₹ 50.25 × 30
= ₹ 1507.50

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
3 m × 2 m ਮਾਪ ਦਾ ਇੱਕ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਅਤੇ 2.5 m × 1.5 m ਮਾਪ ਦੀ ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਨੂੰ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਦੀਵਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 7.8 m ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 3.9 m ਹੈ । ₹ 25 ਪ੍ਰਤੀ 1 m² ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਖਰਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 3 × 2 = 6 m²
ਖਿੜਕੀ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 2.5 m × 1.5 m
= 3.75 m²
ਦੀਵਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ =7.8 m × 3.9 m
= 30.42 m²
ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= ਦੀਵਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ – ਖਿੜਕੀ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 30.42 – 6 – 3.75
= 20.67 m²
ਦੀਵਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਖਰਚਾ
= ₹ 25 × 20.67
= ₹ 516.75

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਪਰਿਮਾਪ ਪਤਾ ਕਰੋ

ਹੱਲ:
(i) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ
= AB + BC + CD + DE + EF + FG + GH + HA
= 2 + 3.5 + 3 + 2 + 5 + 3.5 + 10 + 9
= 38 cm²
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਆਇਤ ABCJ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ + ਆਇਤ JDEI ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ + ਆਇਤ IFGH ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 2 × 3.5 + 5 × 2 + 10 × 3.5
= 7 + 10 + 35
= 52 cm²

(ii) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ
= 8cm +5 cm + 1.5 cm + 2.5 cm + 2.5 cm + 1.5 cm + 1.5 cm + 1.5 cm + 2.5 cm + 1.5 cm
= 29 cm
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = ਆਇਤ I ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ + ਆਇਤ II ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ + ਆਇਤ III ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ
= 8 cm × 1.5 cm +3.5 cm × 1.5 cm + 1.5 cm × 1.5 cm
= 12 cm² + 5.25 cm² + 2.25 cm
= 19.5 cm²

10. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
12 cm × 10 cm ਮਾਪ ਦੇ ਆਇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਕੀ ਹੈ ?
(a) 44 cm²
(b) 120 cm²
(c) 1200 cm²
(d) 1440 cm²
ਉੱਤਰ:
(b) 120 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਆਇਤ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ, ਜਿਸਦੀ ਚੌੜਾਈ 12 cm ਅਤੇ ਪਰਿਮਾਪ 36 cm ਹੈ ।
(a) 6 cm
(b) 3 cm
(c) 9 cm
(d) 12 cm
ਉੱਤਰ:
(a) 6 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਜੇਕਰ ਵਰਗ ਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 1m² ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਹੈ :
(a) 10 cm²
(b) 100 cm²
(c) 1000 cm²
(d) 10000 cm²
ਉੱਤਰ:
(d) 10000 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਵਰਗ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦਾ ਪਰਿਮਾਪ 96 ਸਮ ਹੈ ।
(a) 576 cm²
(b) 626 cm²
(c) 726 cm²
(d) 748 cm²
ਉੱਤਰ:
(a) 576 cm²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਆਇਤਾਕਾਰ ਸ਼ੀਟ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 500 cm² ਹੈ । ਜੇਕਰ ਸ਼ੀਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 25 cm, ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਚੌੜਾਈ ਕੀ ਹੈ ?
(a) 30 cm
(b) 40 cm
(c) 20 cm
(d) 25 cm.
ਉੱਤਰ:
(c) 20 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ ਨੂੰ ਦੁਗਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ’ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(a) ਖੇਤਰਫਲ ਅਸਲ ਵਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 4 ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(b) ਖੇਤਰਫਲ ਅਸਲ ਵਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ \(\frac{1}{4}\) ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(c) ਖੇਤਰਫਲ ਅਸਲ ਵਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 16 ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(d) ਖੇਤਰਫਲ ਅਸਲ ਵਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ \(\frac{1}{6}\) ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
(a) ਖੇਤਰਫਲ ਅਸਲ ਵਰਗ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 4 ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 26 ਗੱਗੂ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 26 ਗੱਗੂ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਗੱਗੂ Textbook Questions and Answers

ਗੱਗੂ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਮੱਝ ਦਾ ਕੱਟਾ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੱਝ ਦਾ ਕੱਟਾ ਪੰਜ – ਕਲਿਆਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਸ਼ਾਹ ਕਾਲਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਖੁਰਾਂ ਵਲੋਂ ਲੱਤਾਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਤੇ ਪੂਛ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਚਿੱਟਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੱਥੇ ਵਿਚ ਚਿੱਟਾ ਫੁੱਲ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਬੜਾ ਸੋਹਣਾ ਸੀ।

(ਅ) ਮੱਝ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਮਤਾ ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੱਝ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਚੱਟ ਕੇ ਮਮਤਾ ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਉਸਦੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਲਿਬੜੇ ਪਿੰਡੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੀਭ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਦੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਕਦੇ ਮੱਥਾ, ਕਦੇ ਕੰਨ ਚੱਟਦੀ ਤੇ ਕਦੇ ‘ਪੁੱਚ – ਪੁੱਚ’ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਜੀਭ ਫੇਰਦੀ ਸੀ।

(ਈ) ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਗੱਗੂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਗੱਗੂ ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਜੀਆਂ ਦਾ ਗੱਗੂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਘੱਟ ਗਿਆ, ਪਰ ਲੇਖਕ ਦਾ ਪਿਆਰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਦੁੱਧ ਛੁਡਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਨੇਰੇ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਘਰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ! ਜਦੋਂ ਗੱਗੂ ਜ਼ਰਾ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀ ਰੋਟੀ ਦਿਖਾ ਕੇ ਤੇ “ਗੱਗੂ’ ਕਹਿ ਕੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਭੱਜਾ ਆਉਂਦਾ। ਉਹ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਚੱਟਦਾ ਤੇ ਲਾਡ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਪੋਲੀਆਂ – ਪੋਲੀਆਂ ਚੁੱਡਾਂ ਵੀ ਮਾਰਦਾ।

ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਰੋੜੀਆਂ ਪਾਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਗੁੜ ਖਾ ਕੇ ਉਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਚੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀ ਰੋਟੀ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦਾ, ਤਾਂ ਰੋਟੀ ਖੋਹਣ ਲਈ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪੌਡੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ। ਰੋਟੀ ਖੁਆ ਕੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਿੱਲੇ ਉੱਤੇ ਚਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਥੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਾਣ ਲਈ ਚੀਜ਼ ਦਿਖਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਦੌੜ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੱਗੂ ਉਸ ਦੇ ਮਗਰ ਦੌੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਸ਼ੂ ਚਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲੇਖਕ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਉਧਰ ਚਰਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ, ਜਿੱਥੇ ਹਰਾ – ਹਰਾ ਘਾਹ ਹੁੰਦਾ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਘਰ ਵਿਚ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ।

ਲੇਖਕ ਜਦੋਂ ਸਕੂਲੋਂ ਆਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਗੱਗੂ ਉਸਨੂੰ ਬੂਹੇ ਵਿਚ ਦੇਖ ਕੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਜ਼ਰੂਰ ਅੜਿਗਦਾ। ਲੇਖਕ ਬਸਤਾ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਲਾਡੀਆਂ – ਪਾਡੀਆਂ ਕਰਦਾ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਪੱਠੇ ਖੁਆ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮਦੇ – ਚੱਟਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।

ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਬਾਪੂ ਨੇ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਨੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਧੀ, ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਗੱਗੂ ਦੇ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਦੀ ਦੁਖਦਾਇਕ ਘਟਨਾ ਸੁਣੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਚੈਨ ਹੋਇਆ ਤੁਰੰਤ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਾ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦਲੀਪਾ ਉਸਨੂੰ ਰੇੜੀ ਅੱਗੇ ਜੋੜ ਕੇ ਸੋਟੀਆਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਬੜਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੱਗ ਦਲੀਪੇ ਦੀਆਂ ਸੋਟੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਾ ਤੁਰਿਆ, ਪਰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕ ਤੇ ਗੱਗੂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ।

(ਸ) ਨੱਥ ਨਾਲ ਗੱਗੂ ਦੇ ਨੱਕ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਨੱਥ ਨਾਲ ਗੱਗੂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਪੀੜ ਕਰਕੇ ਨਾ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅੜਿੱਗ ਸਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਚੱਟ ਸਕਿਆ। ਉਹ ਬੜਾ ਮਾੜਾ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਲਗਦਾ ਸੀ।

(ਹ) ਲੇਖਕ ਦਲੀਪੇ ਕੋਲੋਂ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੈ ਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਲੇਖਕ ਗੱਗੂ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ ਤੇ ਦਲੀਪਾ ਉਸਦੇ ਸੋਟੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਤੋਰਨ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਕਹੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰੇਗਾ, ਸਗੋਂ ਉਸ (ਲੇਖਕ ਦੇ ਕਹੇ ਹੀ ਤੁਰੇਗਾ। ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਉਸਨੇ ਗੱਗੁ ਦੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਚਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਰੇੜੀ ਸਮੇਤ ਲੇਖਕ ਦੇ ਘਰ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਦਲੀਪਾ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਉੱਤਰ ਗਿਆ ਤੇ ਗੱਗੂ ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੇਖਕ ਦਲੀਪੇ ਕੋਲੋਂ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਲੈ ਆਇਆ।

(ਕ) ਰੇੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਜੁੜੇ ਗੱਗੂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਿਆਨ ਕਰੋ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਮੀਣੀ : ਉਹ ਗਾਂ ਜਾਂ ਮੱਝ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੰਗ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਹੋਣ।
• ਪੰਜ-ਕਲਿਆਣਾ : ਉਹ ਮੱਝ ਜਿਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਖੁਰ ਚਿੱਟੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੱਥੇ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟਾ ਫੁੱਲ ਹੋਵੇ।
• ਗਪਲ-ਪਲ : ਗਟ-ਗਟ ਕਰ ਕੇ ਪੀ ਜਾਣਾ।
• ਅੜਿਗਦਾ : ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ।
• ਆੜੀ : ਮਿੱਤਰ, ਦੋਸਤ।

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਅੱਗ ਮਚਾਉਣੀ, ਸਾਂਝ, ਮਹਿਸੂਸ, ਦੁੱਡ, ਆੜੀ, ਅੱਚਵੀ ਲੱਗਣੀ, ਸੂਟ ਵੱਟਣੀ।
ਉੱਤਰ :

• ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਅੱਗ ਮਚਾ ਦੇਣੀ (ਕਾਹਲੀ ਪਾ ਦੇਣੀ) – ਜੀਤੀ ਨੇ ਨਵਾਂ ਸੂਟ ਲੈਣ ਲਈ ਮਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਅੱਗ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ।
• ਬੱਗਾ (ਚਿੱਟਾ) – ਬਗਲੇ ਦਾ ਰੰਗ ਬੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਮਮਤਾ (ਮਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ – ਮੱਝ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਚੱਟ ਕੇ ਮਮਤਾ ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ।
• ਸਾਂਝ ਭਿਆਲੀ – ਮੇਰੀ ਇਸ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਸਾਂਝ ਹੈ।
• ਮਹਿਸੂਸ (ਅਨੁਭਵ – ਕੰਡਾ ਚੁੱਭੇਗਾ, ਤਾਂ ਦੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ।
• ਫੁੱਡ (ਸਿਰ) – ਗੱਗੂ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਪੋਲੀਆਂ – ਪੋਲੀਆਂ ਚੁੱਡਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਲਾਡ ਕਰਦਾ।
• ਆੜੀ ਖੇਡ ਦਾ ਸਾਥੀ) – ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆੜੀ ਖਿੱਦੋ ਖੂੰਡੀ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਾਂ।
• ਅੱਚਵੀ ਲੱਗਣਾ (ਬੇਚੈਨੀ ਹੋਣੀ – ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਘਰ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਅਚਵੀ ਲੱਗ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹੈ।
• ਭਰੇ ਪੀਤੇ ਗੱਸੇ ਭਰੇ) – ਪੰਚਾਇਤ ਵਿਚ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਭਰੇ – ਪੀਤੇ ਘਰ ਆ ਗਏ।
• ਸ਼ੂਟ ਵੱਟਣੀ (ਤੇਜ਼ ਦੌੜਨਾ) – ਜਦੋਂ ਇਕ ਦਮ ਮੀਂਹ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸ਼ੂਟ ਵੱਟ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਇਕ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।

4. ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਅਮਲ ਕਰੋ:
ਵਿਆਕਰਨ : ਸਮਾਸ ਸ਼ਬਦ :
ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਮਾਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਮਾਸੀ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣ ਕੇ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
ਜਿਵੇਂ : ਰੇ-ਸਵੇਰੇ, ਮਿੰਨਤ-ਤਰਲਾ, ਆਨੇ-ਬਹਾਨੇ, ਭਰੇ-ਪੀਤੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਗੱਗੂ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਗੱਗੂ’ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਸਕੂਲੋਂ ਆ ਕੇ ਚਾਹ ਪੀਂਦਿਆਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੀਣੀ ਮੱਝ ਸੂ ਪਈ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜ ਕਲਿਆਣਾ ਕੱਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਚਾਹ ਛੱਡ ਕੇ ਮੱਝ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਟਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਣਾ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਸੀ, ਪਰ ਖੁਰਾਂ ਕੋਲੋਂ, ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਪੂਛ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਚਿੱਟਾ ਸੀ ਤੇ ਮੱਥੇ ਉੱਪਰ ਚਿੱਟਾ ਫੁੱਲ ਸੀ। ਮੱਝ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਜੀਭ ਨਾਲ ਚੱਟ – ਚੱਟ ਕੇ ਪਿਆਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡੰਡਾ ਫੜ ਕੇ ਕੱਟੇ ਦੇ ਕੂਲੇ ਖੁਰਾਂ ਦੀ ਕਾਂ – ਕੁੱਤੇ ਤੋਂ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕੱਟੇ ਦਾ ਨਾਂ ਗੱਗੂ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਘਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਗੂ ਹੀ ਸੱਦਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਗੱਗੂ ਦੇ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੋਰਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਘੱਟ ਗਿਆ, ਪਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦਾ ਪਿਆਰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੁਣ ਉਹ ਵੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਚੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਲੰਘਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਅੜਿਗਦਾ।

ਇਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਗੂ ਕੁੱਝ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਾਪਿਆ ਤੇ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਉਸਦਾ ਦੁੱਧ ਛੁਡਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗੀ।ਉਹ ਕਈ ਵਾਰੀ ਮੂਨੇਰੇ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲੋਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਰਾਰਤ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਦਾ। ਗੱਗ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀ ਰੋਟੀ ਦਿਖਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਭੱਜਾ ਆਉਂਦਾ।

ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਰੋੜੀਆਂ ਪਾਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਗੁੜ ਖਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਉਂਗਲੀ ਚੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਉੱਚੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੀ ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਪੌਡੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ। ਜਦੋਂ ਰੋਟੀ ਖੁਆ ਕੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਿੱਲੇ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਉੱਥੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੋਂ ਰੋਟੀ ਲੈਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਮਗਰ ਦੌੜਦਾ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਗੱਗੂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੱਗੁ ਲਿਖਿਆ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਆੜੀ ਹੈ।

ਗੱਗੂ ਹੁਣ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸਕੂਲੋਂ ਆਉਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇਕ ਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਅੜਿਗਦਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਬਸਤਾ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ।

ਇਕ ਦਿਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸਕੂਲੋਂ ਪਰਤਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਗੱਗੂ ਦਾ ਅੜਿੱਗਣਾ ਸੁਣਾਈ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰੀਆਂ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਗੱਗੂ ਘਰ ਵਿਚ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਆਨੇ – ਬਹਾਨੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਫਿਰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗੱਗ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਾਪੂ ਨੇ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਧੀ।

ਅਖੀਰ ਮਾਂ ਨੇ ਮਿੰਨਤ – ਤਰਲਾ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਲਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਵਾਈ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵੇਚੀ ਹੋਈ ਚੀਜ਼ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਮਾਤੀ ਪਾਲੇ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੱਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦਲੀਪੇ ਕੋਲ ਹੀ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿੱਕਰ ਨਾਲ ਨੂੜ ਕੇ ਉਸਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚੋਂ ਸੁਆ ਲੰਘਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਸੀ ਦੀ ਨੱਥ ਪਾਈ ਹੈ। ਪਾਲੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੱਗੂ ਬਹੁਤ ਤੜਫਿਆ ਤੇ ਅੜਿੱਗਿਆ।

ਪਾਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਦਲੀਪੇ ਦੇ ਘਰ ਵਲ ਦੌੜਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਮਗਰੇ ਗਈ। ਦਲੀਪੇ ਦੇ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗੱਗੂ ਉਸ ਦੇ ਵਾੜੇ ਵਿਚ ਗੋਹੇ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜਿਆ ਉਦਾਸ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ ! ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਗਲ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜ ਗਿਆ, ਪਰ ਨੱਕ ਦੇ ਬੁਰੇ ਹਾਲ ਕਾਰਨ ਨਾ ਉਹ ਅੜਿੱਗ ਸਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਚੱਟ ਸਕਿਆ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਘਰ ਲਿਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿੱਠੀਆਂ – ਮਿੱਠੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਆਈ ! ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦਲੀਪਾ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਰੇੜੀ ਅੱਗੇ ਜੋੜ ਕੇ ਪੱਠੇ ਲੱਦੀ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਗੱਗੁ ਮਸਾਂ ਤੁਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਦਲੀਪਾ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਸੋਟੀਆਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੱਗੂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਪਰ ਲਾਸਾਂ ਦੇਖੀਆਂ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਗੱਗੂ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਅੜਿੱਗਿਆ ਤੇ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਦਲੀਪੇ ਹੱਥੋਂ ਸੋਟੀ ਖੋਹ ਲਈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਕੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲੇ ਉਸ ਦਾ ਨੱਕ ਪਾੜ ਕੇ ਨੱਥ ਕਿਉਂ ਪਾਈ ਹੈ। ਦਲੀਪੇ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਉਸਦੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦੇਵੇਗਾ, ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਗੱਗੂ ਉਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦੇ ਦੇਵੇ, ਪਰ ਦਲੀਪਾ ਕੁੱਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ।

ਦਲੀਪੇ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸੋਟੀ ਖੋਹ ਕੇ ਇੱਕ ਦੋ ਸੋਟੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਤੋਰਨਾ ਚਾਹਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਇਕ ਪੈਰ ਵੀ ਅੱਗੇ ਨਾ ਪੁੱਟਿਆ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਨਾ ਮਾਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਆੜੀ ਹੈ। ਦਲੀਪੇ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਜਾਪੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਸੋਟੀ ਹੋਰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਤੋਰਨਾ ਚਾਹਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਤੁਰਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵਿਚ ਸੀ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਆਖੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰੇਗਾ, ਪਰ ਜੇ ਉਹ (ਕਹਾਣੀਕਾਰ) ਕਹੇਗਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਰ ਪਵੇਗਾ ਉਸ ਨੇ ਬਸਤੇ ਵਿਚੋਂ ਰੋਟੀ ਕੱਢ ਕੇ ਗੱਗੂ ਨੂੰ ਖਵਾਈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਚੱਟਿਆ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਚਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੱਗੂ ਇਕ ਦਮ ਰੇੜੀ ਸਮੇਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਦਲੀਪਾ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਰੇੜੀ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਗੱਗੂ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

1. ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੋਂ ਆਉਂਦਿਆਂ ਬਸਤਾ ਕੰਧੋਲੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਚਾਹ ਪੀਣ ਲਈ ਮਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਅੱਗ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ। ਮਾਂ ਨੇ ਝੱਟ – ਪੱਟ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਗਲਾਸ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪਾ ਕੇ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਭਲਕੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਬਾਹਲੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਵਾਂਗੀ। ‘‘ਬਾਹਲੀ !” ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। “ਹਾਂ, ਬਾਹਲੀ, ਅੱਜ ਦੁਪਹਿਰੇ ਆਪਣੀ ਮੀਣੀ ਮੱਝ ਸੂ ਪਈ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਪੰਜ – ਕਲਿਆਣਾ ਕੱਟਾ ਦਿੱਤਾ ਐ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਅੱਧੀ ਚਾਹ ਗਲਾਸ ਵਿਚ ਹੀ ਛੱਡ ਕੇ ਮੀਣੀ ਮੱਝ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਵਲ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਿਆ।

ਖੁਰਲੀ ਦੇ ਮੁੱਢ ’ਚ ਮੱਝ ਮੂਹਰੇ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ, ਸ਼ਾਹ – ਕਾਲਾ ਕੱਟਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਪਿਆਰਾ – ਪਿਆਰਾ ਤੇ ਭੋਲੂ ਜਿਹਾ ! ਉਸ ਦਾ ਬੱਲਾ ਮੱਥਾ (ਚਿੱਟੇ ਫੁੱਲ ਵਾਲਾ) ਮੈਨੂੰ ਗੋਰਾ – ਗੋਰਾ ਲੱਗਿਆ। ਚਾਰੇ ਖੁਰ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ – ਇੱਕ ਗਿੱਠ ਚਿੱਟੇ ਜਿਵੇਂ ਚਹੁੰਆਂ ਨੂੰ ਮਿਣ ਕੇ ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਪੁਛ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਬੱਗਾ ਸੀ। ਮੱਝ, ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਚੱਟ ਕੇ ਮਮਤਾ ਵੀ ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜੇ ਪਿੰਡੇ ਨੂੰ ਜੀਭ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਵੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਦੇ ਕੱਟੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੱਟਦੀ, ਕਦੇ ਮੱਥਾ ਚੱਟਦੀ, ਕਦੇ ਕੰਨ ਚੱਟਦੀ, ਕਦੇ ‘ਪੁੱਚ – ਪੁੱਚ’ ਕਰ ਕੇ ਉਹਦੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਜੀਭ ਫੇਰ ਦਿੰਦੀ। ਪਹਿਲੀ – ਨਜ਼ਰੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਕੱਟੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਈ ਗਈ ਹੈ ?
(ਉ) ਛੱਲੀਆਂ ਦੇ ਰਾਖੇ
(ਅ) ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ
(ਈ) ਗੱਗੂ
(ਸ) ਭੂਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਗੱਗੂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ? ਉਸਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ
(ਅ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ
(ਈ) ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮਸ
(ਸ) ਕੋਮਲ ਸਿੰਘ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੋਮਲ ਸਿੰਘ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲੇਖਕ ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ ਸੀ ?
(ਉ) ਘਰੋਂ
(ਅ) ਸਕੂਲੋਂ
(ਈ) ਵੱਢਿਓ
(ਸ) ਗੁਰਦੁਆਰਿਓ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਕੂਲੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4,
“ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਅੱਗ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ’ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
(ਉ) ਅੱਗ ਬਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ
(ਅੱ) ਅੱਗ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤੀ
(ਈ) ਬਹੁਤ ਕਾਹਲੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ
(ਸ) ਅੱਗ ਹੋਰ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਬਹੁਤ ਕਾਹਲੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਾਂ ਨੇ ਭਲਕੇ ਕੀ ਖੁਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ?
(ੳ) ਖੀਰ।
(ਅ) ਹੋਬਲੂ
(ਈ) ਬਾਹਲੀ
(ਸ) ਖੋਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਬਾਹੁਲੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੱਝ ਨੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਕੱਟਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਕਾਲਾ
(ਈ) ਚਿੱਟਾ
(ਸ) ਪੰਜ ਕਲਿਆਣਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜ ਕਲਿਆਣਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੱਟੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਚਿੱਟਾ ਫੁੱਲ
(ਅ) ਕਾਲਾ ਫੁੱਲ
(ਈ) ਭੂਰਾ ਫੁੱਲ
(ਸ) ਪੀਲਾ ਫੁੱਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚਿੱਟਾ ਫੁੱਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੱਟੇ ਦੇ ਖੁਰ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਚਿੱਟੇ ਸਨ ?
(ੳ) ਇੱਕ ਇੱਕ ਗਜ਼
(ਅ) ਇੱਕ ਇੱਕ ਫੁੱਟ
(ਇ) ਇੱਕ ਇੱਕ ਇੰਚ
(ਸ) ਇੱਕ ਇੱਕ ਗਿੱਠ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇੱਕ ਇੱਕ ਗਿੱਠ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮੱਝ ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਮਤਾ ਦਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਚੱਟ ਕੇ
(ਆ) ਦੇਖ – ਦੇਖ ਕੇ ਛੋਹ ਕੇ
(ਸ) ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚੱਟ ਕੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੱਟੇ ਨੂੰ ਚੱਟਦੀ ਮੱਝ ਕੋਲੋਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ੳ) ਪੁੱਚ – ਪੁੱਚ।
(ਅ) ਚੀਂ – ਚੀਂ
(ਈ) ਗੁੜੈ – ਗੁੜੈ
(ਸ) ਟੈਂ – ਟੈਂ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੁੱਚ – ਪੁੱਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਲੇਖਕ ਦਾ ਮੱਝ ਦੇ ਕੱਟੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਆ ?
(ਉ) ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ
(ਅ) ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਹੀ
(ਈ) ਚੱਟ ਕੇ
(ਸ) ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਹੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਬਹੁਲੀ।
(ਆ) ਮਮਤਾ
(ਈ) ਰੰਗ
(ਸ) ਸਕੂਲੋਂ ਬਸਤਾ/ਕੰਧੋਲੀ/ਪੈਰਾਂ/ਅੱਗ/ਮਾਂ/ਗਲਾਸ/ਪੁੱਤਰ/ਮੱਝ/ਕੱਟਾ/ਖੁਰਲੀ/ ਮੁੱਢ/ਮੱਥਾ/ਫੁੱਲ/ਖੁਰ/ਰੰਗ/ਪੂਛਹਿੱਸਾ/ਪਿੰਡੇ/ਜੀਭ/ਅੱਖਾਂ/ਕੰਨ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਕੂਲੋਂ/ਬਸਤਾ/ਕੰਧੋਲੀ/ਪੈਰਾਂ/ਅੱਗ/ਮਾਂ/ਗਲਾਸ/ਪੁੱਤਰ/ਮੱਝ/ਕੱਟਾ/ ਖੁਰਲੀ/ਮੁੱਢ/ਮੱਥਾ/ਫੁੱਲ/ਖੁਰ/ਰੰਗ/ਪੂਛਹਿੱਸਾ/ਪਿੰਡੇ/ਜੀਭ/ਅੱਖਾਂ/ਕੰਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚ ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਮਤਾ
(ਅ) ਮੱਝ
(ਈ) ਕੱਟਾ
(ਸ) ਚਾਹ/ਬਾਹੁਲੀ/ਪਿੱਤਲ/ਮਿੱਟੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਚਾਹ/ਬਹੁਲੀ/ਪਿੱਤਲ/ਮਿੱਟੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾਂ ਵਿਚ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
ਉੱਤਰ :
ਮਮਤਾ/ਪਿਆਰ/ਨਜ਼ਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਮੈਂਆਪਣੀ/ਉਸ/ਮੈਨੂੰ/ਉਹ
(ਅ) ਮਾਂ
(ਈ) ਮੱਝ
(ਸ) ਪਿਆਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੈਂ/ਆਪਣੀ/ਉਸ/ਮੈਨੂੰ/ਉਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਮਾਂ
(ਅ ਮੱਝ
(ਈ) ਪਿੱਤਲ
(ਸ) ਮੀਣੀ/ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਪੰਜ ਕਲਿਆਣਾ/ਅੱਧੀ/ਸ਼ਾਹ ਕਾਲਾ/ਪਿਆਰਾ – ਪਿਆਰਾ ਭੋਲੂ ਜਿਹਾ/ਬੱਲਾ/ਚਿੱਟੇ/ਗੋਰਾ – ਗੋਰਾ/ਬੱਗਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮੀਣੀ/ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਪੰਜ ਕਲਿਆਣਾ/ਅੱਧੀ/ਸ਼ਾਹ ਕਾਲਾ/ਪਿਆਰਾ – ਪਿਆਰਾ/ ਭੋਲੂ ਜਿਹਾ/ਬੱਲਾ/ਚਿੱਟੇ/ਗੋਰਾ – ਗੋਰਾ/ਬੱਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਰਤਾ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੰਧੋਲੀ
(ਅ) ਪੈਰਾਂ
(ਈ) ਕੱਟਾ
(ਸ) ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ/ਕਿਹਾ/ਦੇਵਾਂਗੀ/ਪੁੱਛਿਆ/ਸੁ ਪਈ ਹੈਦਿੱਤਾ ਹੈ/ਭੱਜ ਗਿਆ/ਪਿਆ ਸੀ/ਲੱਗਿਆ/ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ/ਸੀ/ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ/ਚੱਟਦੀ/ਫੇਰ ਦਿੰਦੀ/ਹੋ ਗਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ/ਕਿਹਾ/ਦੇਵਾਂਗੀ/ਪੁੱਛਿਆ/ਸੂ ਪਈ ਹੈ/ਦਿੱਤਾ ਹੈ/ਭੱਜ ਗਿਆ/ ਪਿਆ ਸੀ/ਲੱਗਿਆ/ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ/ਸੀ/ਵਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ/ਚੱਟਦੀਫੇਰ ਦਿੰਦੀ/ਹੋ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
‘ਮੱਝ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਕੱਟਾ
(ਅ) ਬਲਦ
(ਇ) ਝੋਟਾ/ਮੈਹਾਂ
ਸ) ਸਾਨ੍ਹ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਝੋਟਾ/ਮੈਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੱਟਦੀ
(ਅ) ਮਮਤਾ
(ਈ) ਨਜ਼ਰੇ
(ਸ) ਬੱਗਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਚੱਟਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
“ਬਾਹਲੀ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਪੜਨਾਂਵ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਮੈਂ, ਉਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ
(ਸ) ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ
(ਹ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਕ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਖ) ਜੋੜਨੀ
(ਗ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ( ? )
(ਸ) ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ( ! )
(ਹ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ” ” )
(ਕ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਖ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਗ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਸ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਏ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ‘ਮਾਸ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ – ਨੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ, ਮਿੰਨਤ – ਤਰਲਾ, ਆਨੇ – ਬਹਾਨੇ, ਭਰੇ – ਪੀਤੇ, ਇੱਕ – ਟੁੱਕ, ਚਿੜੀ – ਪੂੰਝਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਪਣੇ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵੀਹ ਸਮਾਸ ਚੁਣ ਕੇ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵਾ – ਵਰੋਲਾ, ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ, ਹੀਲਾ – ਵਸੀਲਾ, ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰੀ, ਖਾਂਦੇ – ਪੀਂਦੇ, ਮਾਂ – ਪਿਓ, ਆਨੀ – ਬਹਾਨੀ, ਅੰਧ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਰੀਤੀ – ਰਿਵਾਜ, ਹੋਸ਼ – ਹਵਾਸ, ਦੁੱਖ – ਸੁਖ, ਲਿਸਾਨ – ਅਸ – ਆਜ਼ਾਦ, ਸੱਦਾ – ਪੱਤਰ, ਸਰਬ – ਹਿੰਦ, ਪ੍ਰੀਤ – ਪਿਆਰ, ਸ਼ਰਾ – ਸ਼ਰੀਅਤ, ਪੁੱਤ – ਪੋਤਰੇ, ਸੋਹਣੀ – ਸੁਨੱਖੀ, ਗੀਤ – ਗਾਣੇ, ਮੂੰਹ – ਮੱਥਾ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 27 ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 27 ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ Textbook Questions and Answers

ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਲਤਾ ਕਿੱਥੇ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਲਤਾ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਸਵਾਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਈ ਸੀ।

(ਅ) ਸੋਨੂੰ ਅਨੁਸਾਰ ਲਤਾ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਕੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੋਨੂੰ ਅਨੁਸਾਰ ਲਤਾ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੱਢ ਰਹੀ, ਸਗੋਂ ਬੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ ਲਾ ਕੇ, ਪਿੱਛੇ ਜੂੜਾ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਦੋ ਚੁੰਨੀਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾੜੀ ਲਾ ਕੇ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣ ਕੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਸੀ।

(ੲ) ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਭਵਿਖ ਬਾਰੇ ਕੀ ਸੋਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਲਿਖਾ ਕੇ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚੰਗੀ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣਾਏਗੀ, ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਆਪ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਵਰਗੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਆਪ ਤਾਂ ਨਾ ਬਣ ਸਕੀ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ – ਲਿਖਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖਦੀ ਸੀ।

(ਸ) ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੇ ‘ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕਾ ਕਿਉਂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕਾ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੰਨਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕਾ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਸਨ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਥੱਕਦੇ ਸਨ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੱਚੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਥੱਕਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਜੇਕਰ ਕਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਵੀ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਪਿਆਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਘਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਉਹ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗ ਲੈਂਦੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਸ ਪੈਂਦੇ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਢਵਾਉਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਚੰਗੀਆਂ – ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਦੇ। ਸਨਿਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਬਾਲ ਸਭਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਦੇ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਕਹੇ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਆਖੇ ਲੱਗਿਆ ਕਰਨ। ਉਹ ਬਾਪੂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਭੈੜਾ ਬੋਲਣ, ਭੈੜਾ ਵੇਖਣ ਤੇ ਭੈੜਾ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਵਰਜਦੇ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕਾ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਸਨ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਸੁਘੜ : ਸਿਆਣਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰ, ਸੁਸਿੱਖਿਅਤ
• ਸ਼ਾਹੀ : ਸਿਆਹੀ, ਕਾਲਖ, ਦਵਾਤ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਰੰਗ
• ਪਹਾੜਾ : ਕਿਸੇ ਅੰਕ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲਾਂ ਦੀ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਸੂਚੀ, ਗੁਣਨ-ਸੂਚੀ
• ਅਫ਼ਸੋਸ : ਸ਼ੋਕ, ਰੰਜ, ਗ਼ਮ
• ਚਾਅ : ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ, ਲਾਲਸਾ, ਸੱਧਰ
• ਆਚਰਨ : ਚਾਲ-ਚਲਣ, ਆਚਾਰ, ਵਤੀਰਾ।

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਸਵਾਲ, ਸੁਘੜ, ਆਚਰਨ, ਬਾਲ-ਸਭਾ, ਚਾਅ
ਉੱਤਰ :

• ਸੁਘੜ ਸਿਆਣਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰ) – ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਬੱਚੇ ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੇ ਬਣਦੇ ਹਨ।
• ਚਾਅ (ਸ਼ੌਕ, ਸੱਧਰ – ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ ਜਾਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਚਾਅ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
• ਆਚਰਨ (ਚਾਲ – ਚਲਣ, ਵਰਤੋਂ ਵਿਹਾਰ – ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਚਰਨ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਸਵਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉਹ ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦੇ ਸਕਿਆ।
• ਬਾਲ – ਸਭਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਭਾ – ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਲ – ਸਭਾਵਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਵਿਆਕਰਨ : ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ : ਤੁਸੀਂ ਵੇਖਿਆ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਜੋ ਗੱਲ ਇੱਕ ਵਾਕ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਭੁੱਲਾਂ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਹੋ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-ਮਨੁੱਖ ਭੁੱਲਣਹਾਰ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ-ਬੜਬੋਲਾ
ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ-ਨਾਸਤਿਕ

ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੜੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ ਜੋ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹੋਣ।

ਬਹੁਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦ :

ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਅਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ : ਜਿਵੇਂ : ਲਾਲ, ਜੋੜ, ਸਹੀ ਆਦਿ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ :

(ਉ) “ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਖੇਡਿਆ ਨਾ ਕਰ, ਕੁਝ ਪੜ੍ਹ ਲੈ।”
(ਅ) “ਕਿਉਂ ਲਤਾ, ਏਨੀ ਦੇਰ ਲੱਗੀ ਏ, ਅੱਜ ਸਵਾਲ ਕੱਢਣ ਨੂੰ ??
(ੲ) “ਮੰਮੀ, ਇਹ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੱਢਦੀ, ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਬੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੱਛੇ ਜੂੜਾ ਅਤੇ ਦੋ ਚੁੰਨੀਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾੜ੍ਹੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ।
(ਸ) “ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
(ਹ) “ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ ? ਡੈਡੀ ਤਾਂ ਆਏ ਨਹੀਂ।
(ਕ) “ਸਾਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਦੀ ਸਾੜ੍ਹੀ ਤੇਰੇ ਭੈਣ ਜੀ ਦੀ ਸਾੜ੍ਹੀ ਨਾਲੋਂ ਕਿੰਨੀ ਸੋਹਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਖ) “ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਚਾਅ ਤੈਨੂੰ ਉਹੋ-ਜਿਹੀ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੂਰਾ ਕਰਾਂਗੀ।”
ਉੱਤਰ :
(ੳ)

• ਸਾਰਾ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਦਿਨ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ।
• ਖੇਡਿਆ ਕਰ – ਕਿਰਿਆ, ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
• ਨਾ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਨਿਰਨਾਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਕੁੱਝ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ।
• ਪੜ੍ਹ ਲੈ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

(ਆ) ਕਿਉਂਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।

• ਲਤਾ – ਨਾਂਵ, ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ।
• ਏਨੀ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਦੇਰ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ। ਲੱਗੀ
• ਏ – ਕਿਰਿਆ, ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
• ਅੱਜ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਾਲਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਸਵਾਲ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਕੱਢਣ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

(ਇ)

• ਮੰਮੀ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ।
• ਇਹ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਸਵਾਲ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਨਹੀਂ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਸੀ ਕੱਢਦੀ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ !
• ਕੁਰਸੀ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ।
• ਬੈਠੀ ਸੀ – ਕਿਰਿਆ, ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
• ਬੁਲ੍ਹਾ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ ਲਾਲ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਸ਼ਾਹੀ – ਨਾਂਵ, ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਪਿੱਛੇ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸਥਾਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਜੁੜਾ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ
• ਦੋ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਚੁੰਨੀਆਂ – ਨਾਂਵ, ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ
• ਜੋੜ – ਕਿਰਿਆ।
• ਸਾੜ੍ਹੀ – ਨਾਂਵ, ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਬੰਨੀ ਹੋਈ ਸੀ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ, ਸੰਯੁਕਤ।

(ਸ)

• ਉਹ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ ਪੜਨਾਂਵ, ਅਨਯ ਪੁਰਖ।
• ਆਉਣ – ਕਿਰਿਆ
• ਹਨ – ਕਿਰਿਆ, ਸੰਸਰਗੀ।
• ਉਹ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ, ਅਨਯ ਪੁਰਖ।
• ਤੁਹਾਨੂੰ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ।
• ਗੁਆਂਢੀਆਂ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ।
• ਜਾਣ – ਕਿਰਿਆ।
• ਮਨਾ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ !
• ਕਰਦੇ ਹਨ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
• ਜੇ ਤੁਸੀਂ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ।
• ਝੂਠ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਕਿਉਂ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਬੋਲਿਆ – ਕਿਰਿਆ, ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
• ਡੈਡੀ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ।
• ਆਏ – ਕਿਰਿਆ, ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।
• ਨਹੀਂ – ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਨਿਰਨਾਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।

(ਕ)

• ਸਾਡੇ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਭੈਣ ਜੀ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ
• ਸਾੜ੍ਹੀ – ਨਾਂਵ, ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਤੇਰੇ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਕਿੰਨੀ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ !
• ਸੋਹਣੀ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਗੁਣਵਾਚਕ

(ਖ)

• ਮੈਂ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ, ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ।
• ਸਾਰਾ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
• ਚਾਅ – ਨਾਂਵ, ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ।
• ਤੈਨੂੰ – ਪੜਨਾਂਵ, ਪੁਰਖਵਾਚਕ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ।
• ਭੈਣ ਜੀ – ਨਾਂਵ, ਆਮ ਨਾਂਵ।
• ਬਣਾ – ਕਿਰਿਆ।
• ਕਰਾਂਗੀ – ਕਿਰਿਆ, ਸਧਾਰਨ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਜਿਹੜੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ , ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਨੋਟ – ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪੇ ਹੀ ਲਿਖਣ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ‘ਲੇਖ – ਰਚਨਾਂ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚੋਂ ‘ਮੇਰਾ ਮਨ – ਭਾਉਂਦਾ ਅਧਿਆਪਕ’ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਵੋ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਇਕਾਂਗੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਵਿੱਦਿਆ ਫ਼ਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਕੱਪੜਾ ਵਿਛਾ ਕੇ ਮਸ਼ੀਨ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੋਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਖੇਡਿਆ ਨਾ ਕਰੇ, ਸਗੋਂ ਕੁੱਝ ਕਰਿਆ ਕਰੋ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਜੀ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਮ ਵਰਕ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੋਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਠ ਦਾ ਪਹਾੜਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾ ਦੇਣ।

ਮੰਮੀ ਸੱਤ ਦਾ ਪਹਾੜਾ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਪਹਾੜਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਚਾਰ ਸਾਤੇ ਬੱਤੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਠੀਕ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾ ਯਾਦ ਕਰਾਏਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਕੱਢਣ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਗਈ ਹੈ।

ਸੋਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੈਡੀ ਆ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਡੈਡੀ ਕਿੱਥੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਆਏ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਗੁਆਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਆਏ ਹਨ।

ਸੋਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਤਾ ਉੱਥੇ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੱਢ ਰਹੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ, ਪਿੱਛੇ ਜੂੜਾ ਤੇ ਚੁੰਨੀਆਂ ਦੀ ਸਾੜੀ ਲਾ ਕੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣ ਕੇ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਗੋਂ ਉਸ ਨੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਸਵਾਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਲਤਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਖੇਡਣ ਲੱਗੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕੋਈ ਭੈੜੀ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੇਡੀ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਭੈਣ ਜੀ ਹੀ ਬਣੀ ਸੀ।

ਵਿੱਦਿਆ ਲਤਾ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹ ਲਵੇ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਬੁੱਲ ਲਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੇ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਬਣਾਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਨਾ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚੋਰੀ ਕਰਨ।

ਸੋਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੈਡੀ ਦੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਝੂਠ ਕਿਉਂ ਬੋਲਿਆ ਹੈ ? ਵਿੱਦਿਆ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੈਡੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਹਨ।ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਪਿਆ। ਵਿੱਦਿਆ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਭੈਣ ਜੀ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ। ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਵੀ ਉਸ ਵਰਗੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਚਾਅ ਉਸ ਨੂੰ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਲਾਹੇਗੀ। ਸੋਨੂੰ ਲੜਾ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਜੀ ਦਾ ਜੂੜਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਵਰਗੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨਹੀਂ ਬਣ

ਸਕੇਗੀ। ਲਤਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਜੀ ਦੀ ਸਾੜ੍ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸੋਹਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਦੱਸੇ ਕਿ ਪੜਾਉਂਦੀ ਕੌਣ ਸੋਹਣਾ ਹੈ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕੌਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ? ਸੋਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਦਿਆ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲਤਾ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ।

ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਤਾਂ ਡਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭੈਣ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਡੰਡਾ ਮਾਰ ਕੇ ਡਰਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਘੱਟ ਸੀ। ਚੌਥੀ ਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਉਸ ਨੇ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਕੋਲ ਪੜੀ, ਜੋ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਥੱਕਦੇ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਥੱਕਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਮਾਰਦੇ ਵੀ ਸਨ, ਪਰ ਪਿੱਛੋਂ ਪਿਆਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਇਕ ਦਮ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਘਰ ਵਿਚ ਮੰਮੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਉਹ ਨਾ ਆਉਂਦੇ, ਉਸ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਲਗਦਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆਂ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਦੇ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਫਿਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ‘ਤੇ ਉਹ ਹੱਸ ਪੈਂਦੇ।

ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਕਢਵਾਉਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਦੇ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਆਖੇ ਲਗਦੇ ਹੋ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਵਿਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਆਖੇ ਲੱਗਿਆ ਕਰੋ। ਉਹ ਬਾਪੂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬਾਂਦਰਾਂ ਬਾਰੇ ਤੇ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਦੇ। ਸੋਨੂੰ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਤੋਂ ਹੀ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ, ਚੰਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤੇ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਵਿੱਦਿਆ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਨਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੇਖਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਲੜਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਸੈਰਾਂ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿੱਦਿਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਬੇਟੀ ਵੱਡੀ ਹੋ ਕੇ ਭੈਣ ਜੀ ਬਣੇਗੀ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰੇਗੀ। ਸੋਨੂੰ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਨੇ ਬਾਪੂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬਾਂਦਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਨੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਕ ਨੇ ਕੰਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਇਕ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ, ਜੋ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾ ਭੈੜਾ ਬੋਲੋ, ਨਾ ਭੈੜਾ ਵੇਖੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭੈੜਾ ਸੁਣੋ। ਸੋਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣੇਗਾ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਲਤਾ ਤੇ ਸੋਨੂੰ ਦਾ ਡੈਡੀ ਦੀਨ – ਦਿਆਲ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਲਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਬਣਨਗੇ। ਉਹ ਰੱਜ ਕੇ ਪੜੇਗੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਵੇਗੀ। ਸੋਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਬਣੇਗਾ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਚੋਰੀ ਕਰਨ, ਨਾ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ। ਉਹ ਲਤਾ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਠ ਦਾ ਪਹਾੜਾ ਯਾਦ ਕਰਾਵੇ। ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਲੇਟ ਪਰਤਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੰਗੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਪਲੱਸ ਟੂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਛੱਡ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ।

ਹੁਣ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਵਿੱਦਿਆ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰਨ, ਸਗੋਂ ਹੱਥ – ਮੂੰਹ ਧੋ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲੈਣ। ਸੋਨੂੰ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਅੱਠ ਦਾ ਪਹਾੜਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਮੀ ਨੇ ਹੀ ਤਿੰਨ ਆਠੇ ਬੱਤੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਵਿੱਦਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸੌਰੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ।

1. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇਕ – ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਬਹੁਤੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ
(ਆ) ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਬੜਬੋਲਾ (ਅ ਨਾਸਤਿਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁ – ਅਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਅਰਥ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਦੋ – ਦੋ ਵਾਕ ਬਣਾਓ : ਲਾਲ, ਜੋੜ, ਸਹੀ।
ਉੱਤਰ :
1. ਲਾਲ : – (ੳ) ਇਸ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੈ
(ਅ) ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਆ ਮੇਰਾ ਲਾਲ ! ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ
2. ਜੋੜ – (ੳ) ਇਹ ਟਿਉਬ ਜੋੜ ਤੋਂ ਪੈਂਚਰ ਹੋਈ ਹੈ।
(ਅ) 2 + 4 ਦਾ ਜੋੜ 6 ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਸਹੀ – (ੳ) ਮੇਰਾ ਉੱਤਰ ਸਹੀ ਹੈ।
(ਅ) ਇਹ ਅਰਜ਼ੀ ਲਿਖ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣੀ ਸਹੀ ਪਾ ਦਿਓ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਸੁਘੜ – ਸਿਆਣਾ
• ਸ਼ਾਹੀ – ਸਿਆਹੀ।
• ਪਹਾੜਾ – ਕਿਸੇ ਅੰਕ ਦੀ ਹੋਰਨਾਂ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਗੁਣਾ
• ਅਫ਼ਸੋਸ – ਗ਼ਮ, ਦੁਖ
• ਆਚਰਨ – ਚਾਲ – ਚਲਣ, ਵਤੀਰਾ

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Exercise 10.4

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
△ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 6 cm, ∠A = 30° ਅਤੇ ∠B = 75°ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਦੀ ਇੱਕ ਭੁਜਾ AB = 6 cm, ∠A = 30° ਅਤੇ ∠B = 75° ਹੈ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ AABC ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਭੁਜਾ ਅਤੇ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਮਾਪ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਾਂਗੇ ।

ਪਗ 2. 6 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਖੰਡ AB ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੂ A ਤੇ ਕਿਰਨ AX ਖਿੱਚੋ ਜੋ AB ਨਾਲ 30° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਏ ।

ਪਗ 4. ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ B ਉੱਤੇ AB ਨਾਲ 75° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ BX ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 5. ਦੋਨੋਂ ਕਿਰਨਾਂ AX ਅਤੇ BY ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ C ਹੈ । ਹੁਣ, ਲੋੜੀਂਦੀ △ABC ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਦੋਭੁਜੀ △ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦਾ ਆਧਾਰ AB = 5.3 cm ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਆਧਾਰ ਕੋਣ = 45° ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤਿਭੁਜ △ABC ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 5.3 cm ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਆਧਾਰ ਕੋਣ 45° ਹੈ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਰਾ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ △ABC ਦੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮਾਪਾਂ ਨਾਲ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ।

ਪਗ 2. 5.3 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ AB ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 3. A ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ AB ਨਾਲ 45° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ AX ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 4. ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ B ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾਖੰਡ AB ਉੱਤੇ 45° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ BY ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 5. ਕਿਰਨਾਂ AX ਅਤੇ BY ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸਨੂੰ C ਕਹਿ ਲਓ । ਤਦ ਇੱਕ ਲੋੜੀਂਦੀ ਭੁਜ ABC ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
△XYZ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜੇਕਰ XY = 4 cm, ∠X = 450 ਅਤੇ ∠Z = 60°.
ਸੰਕੇਤ : ∠Y = 180° – 45° – 60° = 75°]
ਹੱਲ :
△XYZ ਵਿੱਚ
XY = 4 cm,
∠X = 45°
ਅਤੇ ∠Z = 60°
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਕੋਣਜੋੜ ਨਿਯਮ ਦੁਆਰਾ, ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
∴ ∠X + ∠Y + ∠Z = 180°
⇒ 45 + ∠Y + 60° = 180°
⇒ 105° + ∠Y = 180°
⇒ ∠Y = 75°
ਹੁਣ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚ ਇਹਨਾਂ ਮਾਪਾਂ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਆਸਾਨ ਹੈ ।
XY = 4 cm,
∠X = 45° ਅਤੇ
∠Y = 750.
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ △XYZ ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਭੁਜਾ ਅਤੇ ਦੋ ਕੋਣਾਂ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਾਂਗੇ ।

ਪਗ 2. 4 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ XY ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੁ X ਤੇ XY ਨਾਲ 450 ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ XA ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 4. ਬਿੰਦੂ Y ਤੇ XY ਨਾਲ 75° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ YB ਖਿੱਚੋ ।

ਪਗ 5. ਬਿੰਦੂ Z ਦੋਨੋਂ ਕਿਰਨਾਂ XA ਅਤੇ YB ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ Z ਦੋਵਾਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਹੈ !
ਹੁਣ ਲੋੜੀਂਦੀ △XYZ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ △PQR ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜੇਕਰ ∠P = 100°, ∠Q = 90° ਅਤੇ PQ = 4.3 cm ? ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ !
ਹੱਲ :
ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ △PQR ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
ਕਾਰਨ :
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਕੋਣ ਜੋੜ ਨਿਯਮ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਦੋ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ
m∠P + m∠Q
= 100° + 90
= 190°
ਦੋ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 180° ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਮਾਪਾਂ ਨਾਲ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੋਣ-ਜੋੜ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਮਾਪ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(a) BC = 5 cm, ∠B = 90° ਅਤੇ ∠C = 100°
(b) AB = 4 cm, BC = 7 cm ਅਤੇ CA =2 cm
(c) XY = 5 cm, ∠X = 45°, ∠Y = 60°
(d) ਇਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਸਮਾਨ | ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 5 cm ਹੋਵੇ ।
ਉੱਤਰ:
(c) XY = 5 cm, ∠X = 45°, ∠Y = 60°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਕੋਣਾਂ ਨਾਲ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(a) 110°, 40°
(b) 70°, 1150
(c) 135°, 45°
(d) 90°, 90°
ਉੱਤਰ:
(a) 110°, 40°

Punjab State Board PSEB 10th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 2 धरातल Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Social Science Geography Chapter 2 धरातल

SST Guide for Class 10 PSEB धरातल Textbook Questions and Answers

I. निम्नलिखित में से प्रत्येक प्रश्न का एक शब्द या एक वाक्य में उत्तर दीजिए

प्रश्न 1.
भारत की प्रमुख भौतिक इकाइयों के नाम लिखिए।
उत्तर-
भारत की प्रमुख भौतिक इकाइयां हैं-(i) हिमालय पर्वतीय क्षेत्र, (ii) उत्तरी विशाल मैदान, (iii) प्रायद्वीपीय पठार का क्षेत्र, (iv) तटीय मैदान, (v) भारतीय द्वीप।

प्रश्न 2.
हिमालय पर्वत श्रेणी का आकार कैसा है?
उत्तर-
हिमालय पर्वत श्रेणी का आकार एक उत्तल चाप (Convex Curve) जैसा है।

प्रश्न 3.
ट्रांस हिमालय की प्रमुख चोटियों के नाम बताइए।
उत्तर-
ट्रांस हिमालय की मुख्य चोटियां हैं-माऊंट के (K²), गाडविन ऑस्टिन, हिडन पीक, ब्राड पीक, गैशरबूम, राकापोशी तथा हरमोश।

प्रश्न 4.
बृहत् हिमालय में 8000 मीटर से अधिक ऊंची चोटियां कौन-कौन सी हैं?
उत्तर-
बृहत् हिमालय की 8000 मीटर से अधिक ऊंची चोटियां हैं-माऊंट एवरेस्ट (8848 मीटर), कंचन जंगा (8598 मीटर), मकालू (8481 मीटर), धौलागिरी (8172 मीटर), मनायशू, चोंउज, नागापर्वत तथा अन्नपूर्णा।

प्रश्न 5.
भारत की युवा एवं प्राचीन पर्वत मालाओं के नाम बताइए।
उत्तर-
हिमालय पर्वत भारत के युवा पर्वत हैं और यहां के प्राचीन पर्वत अरावली, विन्ध्याचल, सतपुड़ा आदि हैं।

प्रश्न 6.
देश में रिफ्ट या दरार घाटियां कहां मिलती हैं?
उत्तर-
भारत में दरार घाटियां प्रायद्वीपीय पठार में पाई जाती हैं।

प्रश्न 7.
डेल्टा से क्या अभिप्राय है?
उत्तर-
नदी द्वारा अपने मुहाने पर बने स्थल-रूप को डेल्टा कहते हैं।

प्रश्न 8.
भारत के मुख्य डेल्टाई क्षेत्रों के नाम बताओ।
उत्तर-
भारत के प्रमुख डेल्टाई क्षेत्र हैं-गंगा-ब्रह्मपुत्र डेल्टा क्षेत्र, गोदावरी नदी डेल्टा क्षेत्र, कावेरी नदी डेल्टा क्षेत्र, कृष्णा नदी डेल्टा क्षेत्र तथा महानदी का डेल्टा क्षेत्र।

प्रश्न 9.
हिमालय पर्वत के दरों के नाम बताइए।
उत्तर-
हिमालय पर्वत में पाये जाने वाले मुख्य दरै हैं-बुरजिल, जोझीला, लानक ला, चांग ला, खुरनक ला, बाटा खैपचा ला, शिपकी ला, नाथु ला, तत्कला कोट इत्यादि।

प्रश्न 10.
लघु हिमालय की मुख्य पर्वत श्रेणियों के नाम बताइए।
उत्तर-
लघु हिमालय की पर्वत श्रेणियां हैं-(i) कश्मीर में पीर पंजाल तथा नागा टिब्बा, (ii) हिमाचल में धौलाधार तथा कुमाऊं, (iii) नेपाल में महाभारत, (iv) उत्तराखण्ड में मसूरी, (v) भूटान में थिम्पू।

प्रश्न 11.
लघु हिमालय में स्थित स्वास्थ्यवर्धक घाटियों के नाम बताइए।
उत्तर-
लघु हिमालय के मुख्य स्वास्थ्यवर्धक स्थान शिमला, श्रीनगर, मसूरी, नैनीताल, दार्जिलिंग तथा चकराता हैं।

प्रश्न 12.
देश की प्रमुख ‘दून’ घाटियों के नाम बताइए।
उत्तर-
देश की मुख्य दून घाटियां हैं-देहरादून, पतली दून, कोथरीदून, ऊधमपुर, कोटली आदि।

प्रश्न 13.
हिमालय क्षेत्र की पूर्वी किनारे वाली प्रशाखाओं (Eastern off shoots) के नाम बताइए।
उत्तर-
हिमालय की प्रमुख पूर्वी श्रेणियां पटकोई बम्म, गारो, खासी, जयन्तिया तथा त्रिपुरा की पहाड़ियां हैं।

प्रश्न 14.
उत्तर के विशाल मैदानों में नदियों द्वारा निर्मित प्रमुख भू-आकृतियों के नाम बताइए।
उत्तर-
उत्तरी मैदानों में नदियों द्वारा निर्मित भू-आकार हैं-जलोढ़ पंख, जलोढ़ शंकु, सर्पदार मोड़, दरियाई सीढ़ियां, प्राकृतिक बांध तथा बाढ़ के मैदान।।

प्रश्न 15.
ब्रह्मपुत्र के मैदानों का आकार (Size) क्या है?
उत्तर-
ब्रह्मपुत्र का मैदान 640 किलोमीटर लम्बा तथा 90 से 100 किलोमीटर तक चौड़ा है।

प्रश्न 16.
अरावली पर्वत श्रेणी का विस्तार कहां से कहां तक है तथा इसकी सबसे ऊंची चोटी का नाम क्या है?
उत्तर-
अरावली पर्वत श्रेणी दिल्ली से गुजरात तक फैली हुई है। इसकी सबसे ऊंची चोटी का नाम गुरु शिखर (1722 मीटर) है।

प्रश्न 17.
पश्चिमी घाट की ऊंची चोटियों के नाम बताओ।
उत्तर-
पश्चिमी घाट की ऊंची चोटियां हैं-वाणुला माला (2339 मी०), कुदरमुख (1894 मी०), पुष्पगिरी (1714 मी०), कालसुबाई (1646 मी०) इत्यादि।

प्रश्न 18.
पूर्वी घाट की दक्षिणी पहाड़ियों के नाम बताइए।
उत्तर-
जवद्दी (Jawaddi), गिन्गी, शिवराई, कौलईमाला, पंचमलाई, गोंडुमलाई इत्यादि पूर्वी घाट की दक्षिणी पहाड़ियां हैं।

प्रश्न 19.
अन्नाई मुदी की पर्वत गांठ पर कौन-कौन सी पर्वत श्रेणियां आकर मिलती हैं?
उत्तर-
कार्डमम या ईलामी (Elami), अन्नामलाई तथा पलनी।

प्रश्न 20.
दक्षिणी पठार के पहाड़ी भागों पर कौन-कौन से रमणीय स्थान ( हिल स्टेशन) हैं?
उत्तर-
दोदाबेटा, ऊटाकमुंड, पलनी तथा कोडाईकनाल।

प्रश्न 21.
उत्तर-पूर्वी तटवर्ती मैदान के उप-भागों के नाम बताओ।
उत्तर-
उत्तर-पूर्वी तटीय मैदान के उप-भाग हैं- (i) उड़ीसा के मैदान, (ii) उत्तरी सरकार।

प्रश्न 22.
अरब सागर में मिलने वाले द्वीपों के नाम बताओ।
उत्तर-
अरब सागर में स्थित उत्तरी द्वीपों को अमीनदिवी (Aminodivi), मध्यवर्ती द्वीपों को लक्काद्वीप तथा दक्षिणी भाग को मिनीकोय कहा जाता है।

प्रश्न 23.
देश के तट के समीप द्वीपों के नाम बताओ।
उत्तर-
देश के तट के समीप सागर, शोरट, न्युमूर, भासरा, मंढापस, ऐलिफैंटा, दीव (Diu) आदि द्वीप मिलते हैं।

प्रश्न 24.
देश का दक्षिणी बिन्द कहां स्थित है?
उत्तर-
देश का दक्षिणी बिन्दु ग्रेट निकोबार के इंदिरा प्वाइंट (Indira Point) पर स्थित है।

II. निम्नलिखित प्रश्नों का संक्षिप्त उत्तर दो —

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वत माला एवं दक्षिण के पठार के बीच क्या कुछ समानताएं पायी जाती हैं?
उत्तर-
हिमालय पर्वत तथा दक्षिण के पठार में निम्नलिखित समानताएं पायी जाती हैं

1. हिमालय पर्वत का निर्माण दक्षिणी पठार की उपस्थिति के कारण हुआ है।
2. प्रायद्वीपीय पठार की पहाड़ियां, भ्रंश घाटियां तथा अपभ्रंश हिमालय पर्वत श्रृंखला से आने वाले दबाव के कारण बनी है।
3. हिमालय पर्वतों की भान्ति दक्षिणी पठार में भी अनेक खनिज पदार्थ पाये जाते हैं।
4. इन दोनों भौतिक भागों में वन पाये जाते हैं जो देश में लकड़ी की मांग को पूरा करते हैं।

प्रश्न 2.
क्या हिमालय पर्वत अभी भी युवा अवस्था में है?
उत्तर-
इसमें कोई सन्देह नहीं है कि हिमालय पर्वत अभी भी युवा अवस्था में है। इनकी उत्पत्ति नदियों द्वारा टैथीज सागर में बिछाई गई तलछट से हुई है। बाद में इसके दोनों ओर स्थित भूखण्डों के एक-दूसरे की ओर खिसकने से तलछट में मोड़ पड़ गया जिससे हिमालय पर्वतों के रूप में ऊपर उठ आए। आज भी ये पर्वत ऊंचे उठ रहे हैं। इसके अतिरिक्त इन पर्वतों का निर्माण देश के अन्य पर्वतों की तुलना में काफ़ी बाद में हुआ। अतः हम कह सकते हैं कि हिमालय पर्वत अभी भी अपनी युवा अवस्था में हैं।

प्रश्न 3.
बृहत् हिमालय की धरातलीय विशेषताओं पर प्रकाश डालिए।
उत्तर-
महान् हिमालय पश्चिम में सिन्धु नदी की घाटी से लेकर उत्तर-पूर्व में ब्रह्मपुत्र की दिहांग घाटी तक फैला हुआ है। इसकी मुख्य धरातलीय विशेषताओं का वर्णन इस प्रकार है-

1. यह देश की सबसे लम्बी तथा रची पर्वत श्रेणी है। इसमें ग्रेनाइट तथा नीस जैसी परिवर्तित रवेदार चट्टानें मिलती
2. इसकी चोटियां बहुत ऊंची हैं। संसार की सबसे ऊंची पर्वत चोटी माऊंट एवरेस्ट (8848 मीटर) इसी पर्वत श्रृंखला में स्थित है। यहां की चोटियां सदा बर्फ से ढकी रहती हैं।
3. इसमें अनेक रे हैं जो पर्वतीय मार्ग जुटाते हैं।
4. इसमें काठमाण्डू तथा कश्मीर जैसी महत्त्वपूर्ण घाटियां स्थित हैं।

प्रश्न 4.
उत्तरी विशाल मैदानी भाग में किस-किस जलोढ़ी मैदान का निर्माण हुआ है?
उत्तर-
उत्तरी विशाल मैदान में निम्नलिखित जलोढ़क मैदानों का निर्माण हुआ है —

1. खादर के मैदान,
2. बांगर के मैदान,
3. भाबर के मैदान,
4. तराई के मैदान,
5. बंजर मैदान।

प्रश्न 5.
थार मरुस्थल पर एक संक्षिप्त भौगोलिक लेख लिखो।
उत्तर-
थार मरुस्थल पंजाब तथा हरियाणा के दक्षिणी भागों से लेकर गुजरात के रण ऑफ़ कच्छ तक फैला हुआ है। यह मरुस्थल समतल तथा शुष्क है। अरावली पर्वत श्रेणी इसकी पूर्वी सीमा बनाती है। इसके पश्चिम में अन्तर्राष्ट्रीय सीमा लगती है। यह लगभग 640 कि० मी० लम्बा तथा 300 कि० मी० चौड़ा है। अति प्राचीन काल में यह क्षेत्र समुद्र के नीचे दबा हुआ था। ऐसे भी प्रमाण मिलते हैं कि यह मरुस्थल किसी समय उपजाऊ रहा होगा। परन्तु वर्षा की मात्रा बहुत कम होने के कारण आज यह क्षेत्र रेत के बड़े-बड़े टीलों में बदल गया है।

प्रश्न 6.
स्थिति के आधार पर भारतीय द्वीपों को कितने भागों में बांटा जा सकता है?
उत्तर-
स्थिति के अनुसार भारत के द्वीपों को दो मुख्य भागों में बांटा जा सकता है-तट से दूर स्थित द्वीप तथा तट के निकट स्थित द्वीप।

1. तट से दूर स्थित द्वीप-इन द्वीपों की कुल संख्या 230 के लगभग है। ये समूहों में पाये जाते हैं। दक्षिणी-पूर्वी अरब सागर में स्थित ऐसे द्वीपों का निर्माण प्रवाल भित्तियों के जमाव से हुआ है। इन्हें लक्षद्वीप कहते हैं। अन्य द्वीप क्रमशः अमीनदिवी, लक्काद्वीप तथा मिनीकोय के नाम से प्रसिद्ध हैं। बंगाल की खाड़ी में तट से दूर स्थित द्वीपों के नाम हैं-अण्डमान द्वीप समूह, निकोबार, नारकोडम तथा बैरन आदि।
2. तट के निकट स्थित द्वीप-इन द्वीपों में गंगा के डेल्टे के निकट स्थित सागर, शोरट, ह्वीलर, न्युमूर आदि द्वीप शामिल हैं। इस प्रकार के अन्य द्वीप हैं-भासरा, दीव, बन, ऐलिफंटा इत्यादि।

प्रश्न 7.
तटवर्ती मैदानों की देश को क्या महत्त्वपूर्ण देन है ?
उत्तर-
तटीय मैदानों की देश को निम्नलिखित देन है —

1. तटीय मैदान बढ़िया किस्म के चावल, खजूर, नारियल, मसालों, अदरक, लौंग, इलायची आदि की कृषि के लिए विख्यात हैं।
2. ये मैदान अन्तर्राष्ट्रीय व्यापार में अग्रणी हैं।
3. इन मैदानों से समस्त देश में बढ़िया प्रकार की समुद्री मछलियां भेजी जाती हैं।
4. तटीय मैदानों में स्थित गोआ, तमिलनाडु तथा मुम्बई के समुद्री बीच पर्यटकों के लिए आकर्षण का केन्द्र हैं।
5. देश में प्रयोग होने वाला नमक पश्चिमी तटीय मैदानों में तैयार किया जाता है।

प्रश्न 8.
हिमालय क्षेत्रों का देश के विकास में योगदान बताइए।
उत्तर-
हिमालय क्षेत्रों का देश के विकास में निम्नलिखित योगदान है —

1. वर्षा-हिन्द महासागर से उठने वाली मानसून पवनें हिमालय पर्वत से टकरा कर खूब वर्षा करती हैं। इस प्रकार यह उत्तरी मैदान में वर्षा का दान देता है। इस मैदान में पर्याप्त वर्षा होती है।
2. उपयोगी नदियां-उत्तरी भारत में बहने वाली गंगा, यमुना, सतलुज, ब्रह्मपुत्र आदि सभी मुख्य नदियां हिमालय पर्वत से ही निकलती हैं। ये नदियां सारा साल बहती हैं। शुष्क ऋत में हिमालय की बर्फ इन नदियों को जल देती है।
3. फल तथा चाय-हिमालय की ढलानें चाय की खेती के लिए बड़ी उपयोगी हैं। इनके अतिरिक्त पर्वतीय ढलानों पर फल भी उगाए जाते हैं।
4. उपयोगी लकडी-हिमालय पर्वत पर घने वन पाये जाते हैं। ये वन हमारा धन हैं। इनसे प्राप्त लकड़ी पर भारत के अनेक उद्योग निर्भर हैं। यह लकड़ी भवन निर्माण कार्यों में भी काम आती है।
5. अच्छे चरागाह-हिमालय पर हरी-भरी चरागाहें मिलती हैं। इनमें पशु चराये जाते हैं।
6. खनिज पदार्थ-इन पर्वतों में अनेक प्रकार के खनिज पदार्थ पाए जाते हैं।

प्रश्न 9.
प्रायद्वीपीय पठार देश के अन्य भागों को कैसे प्रभावित करता है?
उत्तर-

1. प्रायद्वीपीय पठार प्राचीन गोंडवाना लैंड का भाग है। इसी से निकलने वाली नदियों ने पहले हिमालय का निर्माण किया और फिर हिमालय तथा अपने यहां से बहने वाली नदियों के तलछट से विशाल उत्तरी मैदानों का निर्माण किया।
2. प्रायद्वीपीय पठार के दोनों ओर घाटों पर बने जल-प्रपात तटीय मैदानों को सिंचाई के लिए जल तथा औद्योगिक विकास के लिए बिजली देते हैं।
3. यहां के वन देश के अन्य भागों में लकड़ी की मांग को पूरा करते हैं।

प्रश्न 10.
निम्नलिखित में अन्तर स्पष्ट करें(i) तराई और भाबर, (ii) बांगर और खादर।
उत्तर-

1. तराई और भाबर–भाबर वे मैदानी प्रदेश होते हैं जहां नदियां पहाड़ों से निकलते ही तुरन्त मैदानी प्रदेश .में प्रवेश करती हैं और अपने साथ लाए रेत, कंकड़, बजरी, पत्थर आदि का यहां निक्षेप करती हैं। भाबर क्षेत्र में नदियां भूमि तल पर बहने की बजाए भूमि के नीचे बहती हैं। जब भाबर मैदानों की भूमिगत नदियां पुनः भूमि पर उभरती हैं, तो ये दलदली क्षेत्रों का निर्माण करती हैं। शिवालिक पहाड़ियों के समानान्तर फैली इस आर्द्र तथा दलदली भूमि की पट्टी को तराई प्रदेश कहते हैं। यहां घने वन भी पाये जाते हैं तथा जंगली जीव जन्तु भी अधिक संख्या में मिलते हैं।
2. बांगर और खादर-उत्तर प्रदेश, बिहार तथा पश्चिमी बंगाल में बहने वाली नदियों में प्रत्येक वर्ष बाढ़ आ जाती है और वे अपने आस-पास के क्षेत्रों में मिट्टी की नई परतें बिछा देती हैं। बाढ़ से प्रभावित इस तरह के मैदानों को खादर के मैदान कहा जाता है। – बांगर वह ऊंची भूमि होती है जो बाढ़ के पानी से प्रभावित नहीं होती और जिसमें चूने के कंकड़-पत्थर अधिक मात्रा में मिलते हैं। इसे रेह तथा कल्लर भूमि भी कहते हैं।

III. निम्नलिखित प्रश्नों के विस्तृत उत्तर दें —

प्रश्न 1.
भारत को धरातलीय आधार पर विभिन्न भागों में बांटो तथा किसी एक भाग का विस्तार से वर्णन करो।
उत्तर-
धरातल के आधार पर भारत को हम पाँच भौतिक विभागों में बांट सकते हैं —

1. हिमालय पर्वतीय क्षेत्र
2. विशाल उत्तरी मैदान
3. प्रायद्वीपीय पठार का क्षेत्र
4. तट के मैदान
5. भारतीय द्वीप।

इनमें से हिमालय पर्वतीय क्षेत्र का वर्णन इस प्रकार है —
हिमालय पर्वतीय क्षेत्र-हिमालय पर्वत भारत की उत्तरी सीमा पर एक चाप के रूप में फैले हैं। पूर्व से पश्चिम तक इसकी लम्बाई 2400 कि० मी तथा चौड़ाई 240 से 320 कि० मी० तक है।
ऊंचाई के आधार पर हिमालय पर्वतों को निम्नलिखित पाँच उपभागों में बांटा जा सकता है —

1. ट्रांस हिमालय-इस विशाल पर्वत-श्रेणी का अधिकांश भाग तिब्बत में होने के कारण इसे तिब्बती हिमालय भी कहा जाता है। इसकी कुल लम्बाई 970 कि० मी० तथा चौड़ाई (किनारों पर) 40 किमी० है। इन पर्वतों की औसत ऊंचाई 6100 मी० है। माऊंट K² तथा गॉडविन ऑस्टिन (8611 मी०) इन पर्वतों की सबसे ऊंची चोटियां हैं।
2. महान् हिमालय-यह भारत की सबसे लम्बी तथा ऊंची पर्वत-श्रेणी है। इसकी लम्बाई 2400 कि० मी० तथा चौड़ाई 100 से 200 कि० मी० तक है। इसकी औसत ऊंचाई 6000 मीटर है। संसार की सबसे ऊंची चोटी माऊंट एवरेस्ट (8848 मी०) इसी पर्वत श्रेणी में स्थित है।
3. लघु-हिमालय-इसे मध्य हिमालय भी कहा जाता है। इसकी औसत ऊंचाई 3500 मी० से लेकर 5000 मी० तक है। इस पर्वत श्रेणी की ऊंची चोटियां शीत ऋतु में बर्फ से ढक जाती हैं। यहां शिमला, श्रीनगर, मसूरी, नैनीताल, दार्जिलिंग, चकराता आदि स्वास्थ्यवर्धक स्थान पाये जाते हैं।
4. बाह्य हिमालय-इस पर्वत श्रेणी को शिवालिक श्रेणी, उप-हिमालय तथा दक्षिणी हिमालय के नाम से भी पुकारा जाता है। इन पर्वतों के दक्षिण में कई झीलें पायी जाती थीं। बाद में इनमें मिट्टी भर गई और इन्हें दून (Doon) (पूर्व में इन्हें द्वार (Duar) कहा जाता है) कहा जाने लगा। इनमें देहरादून, पतलीदून, कोथरीदून, ऊधमपुर, कोटली आदि शामिल हैं।
5. पहाड़ी शाखाएं-हिमालय पर्वतों की दो शाखाएं हैं-पूर्वी शाखाएं तथा पश्चिमी शाखाएं।
   पूर्वी शाखाएं-इन शाखाओं को पूर्वांचल भी कहा जाता है।
   इन शाखाओं में ढ़फा बुम, पटकाई बुम, गारो, खासी, जैंतिया तथा त्रिपुरा की पहाड़ियां सम्मिलित हैं।
   पश्चिमी शाखाएं-उत्तर-पश्चिम में पामीर की गांठ से हिमालय की दो उपशाखाएं बन जाती हैं। एक शाखा पाकिस्तान की साल्ट रेंज, सुलेमान तथा किरथर होते हुए दक्षिण-पश्चिम में अरब सागर तक पहुंचती है। दूसरी शाखा अफ़गानिस्तान में स्थित हिम्दुकुश तथा कॉकेशस पर्वत श्रेणी से जा मिलती है।

प्रश्न 2.
हिमालय की उत्पत्ति एवं बनावट पर लेख लिखो और बताइए कि क्या हिमालय अभी भी बढ़ रहे हैं?
उत्तर-
हिमालय की उत्पत्ति तथा बनावट का वर्णन इस प्रकार है —
उत्पत्ति-जहां आज हिमालय है, वहां कभी टैथीज (Tythes) नाम का सागर लहराता था। यह दो विशाल भू-खण्डों से घिरा एक लम्बा और उथला सागरं था। इसके उत्तर में अंगारा लैंड और दक्षिण में गोंडवानालैंड नाम के दो भू-खण्ड थे। लाखों वर्षों तक इन दो भू-खण्डों का अपरदन होता रहा। अपरदित पदार्थ अर्थात् कंकड़, पत्थर, मिट्टी, गाद आदि टैथीज सागर में जमा होते रहे। ये दो विशाल भू-खण्ड धीरे-धीरे एक-दूसरे की ओर खिसकते रहे। सागर में जमी मिट्टी आदि की परतों में मोड़ (वलय) पड़ने लगे। ये वलय द्वीपों की एक श्रृंखला के रूप में उभर कर पानी की सतह से ऊपर आ गये। कालान्तर में विशाल वलित पर्वत श्रेणियों का निर्माण हुआ, जिन्हें हम आज हिमालय के नाम से पुकारते हैं।
बनावट-हिमालय पर्वतीय क्षेत्र एक उत्तल चाप (Convex Curve) जैसा दिखाई देता है जिसका मध्यवर्ती भाग नेपाल की सीमा तक शुकी हुआ है। इसके उत्तर-पश्चिमी किनारे सफ़ेद कोह, सुलेमान तथा किरथर की पहाड़ियों द्वारा अरब सागर में पहुंच जाते हैं। इसी प्रकार के उत्तर-पूर्वी किनारे टैनेसरीम पर्वत श्रेणियों के माध्यम से बंगाल की खाड़ी तक पहुंच जाते हैं।
हिमालय पर्वतों की दक्षिणी ढाल भारत की ओर है। यह ढाल बहुत ही तीखी है। परन्तु इसकी उत्तरी ढाल साधारण है। यह चीन की ओर है। दक्षिणी ढाल के अधिक तीखा होने के कारण इस पर जल-प्रपात तथा तंग नदी-घाटियां पाई जाती हैं।
ऊंचाई की दृष्टि से हिमालय की पर्वत श्रेणियों को पांच उपभागों में बांटा जा सकता है-

1. ट्रांस हिमालय,
2. महान् हिमालय,
3. लघु हिमालय,
4. बाह्य हिमालय तथा
5. पहाड़ी शाखाएं।

हिमालय पर्वत की मुख्य विशेषता यह है कि ये आज भी ऊंचे उठ रहे हैं।

प्रश्न 3.
पश्चिमी एवं पूर्वी तटीय मैदानों की तुलना करो।
उत्तर-
पश्चिमी तथा पूर्वी तटीय मैदानों की आपसी तुलना इस प्रकार की जा सकती है —

पश्चिमी मैदान	पूर्वी मैदान
(1) इनके पश्चिम में अरब सागर और पूर्व में पश्चिमी घाट की पहाड़ियां हैं।	(1) पूर्वी तट के मैदानों के पूर्व में बंगाल की खाड़ी तथा | पश्चिम में पूर्वी घाट की पहाड़ियां हैं।
(2) इन मैदानों की लम्बाई 1500 कि० मी० और चौड़ाई 30 से 80 कि० मी० है। इन मैदानों में डेल्टाई निक्षेप का अभाव है।	(2) इन मैदानों की लम्बाई 2000 कि० मी० है और इनकी औसत चौड़ाई 150 कि० मी० है। ये अपेक्षाकृत अधिक चौड़े हैं तथा इनमें जलोढ़ मिट्टी का निक्षेप है।
(3) पश्चिमी मैदानों को धरातलीय विस्तार के आधार पर चार भागों में बांटते हैं-गुजरात का तटीय मैदान, कोंकण का तटीय मैदान, मालाबार तट का मैदान, केरल का मैदान।	(3) पूर्वी तटीय मैदान के दो भाग हैं-उत्तरी तटीय मैदान तथा दक्षिण तटीय मैदान। उत्तरी मैदान को उत्तरी सरकार या गोलकुण्डा या काकीनाडा भी कहते हैं। दक्षिण तटीय मैदान को कोरोमण्डल तट भी कहते है।
(4) इन मैदानों में नर्मदा तथा ताप्ती नदियां बहती हैं। ये डेल्टा बनाने की बजाए ज्वारनदमुख बनाती है।	(4) इस मैदान की प्रमुख नदियां महानदी, कावेरी, गोदावरी | तथा कृष्णा हैं।
(5) पश्चिमी मैदान में ग्रीष्म काल में वर्षा होती है। यह वर्षा दक्षिण-पश्चिम पवनों के कारण होती है।	(5) इस मैदान में शरद् ऋतु में वर्षा होती है। यह वर्षा | उत्तर-पूर्वी पवनों के कारण होती है।

 

प्रश्न 4.
देश के उत्तरी विशाल मैदानों के आकार, जन्म एवं क्षेत्रीय विभाजन का वर्णन करो।
उत्तर-
भारत के उत्तरी विशाल मैदानों के आकार, जन्म तथा क्षेत्रीय विभाजन का वर्णन इस प्रकार है —
आकार-रावी नदी से लेकर गंगा नदी के डैल्टे तक इस मैदान की कुल लम्बाई लगभग 2400 कि० मी० तथा चौड़ाई 100 से 500 कि० मी० तक है। समुद्र तल से इसकी औसत ऊंचाई 180 मी० के लगभग है। अनुमान है कि इसकी गहराई 5 कि० मी० से लेकर 32 कि० मी० तक है। इसका कुल क्षेत्रफल 7.5 लाख वर्ग कि० मी० है।
जन्म-भारत का उत्तरी मैदान उत्तर में हिमालय तथा दक्षिण में विशाल प्रायद्वीपीय पठार से निकलने वाली नदियों द्वारा बहाकर लाई हुई मिट्टी से बना है। लाखों, करोड़ों वर्ष पहले भू-वैज्ञानिक काल में उत्तरी मैदान के स्थान पर टैथीज नामक एक सागर लहराता था। इस सागर से विशाल वलित पर्वत श्रेणियों का निर्माण हुआ, जिन्हें हम हिमालय के नाम से पुकारते हैं। हिमालय की ऊंचाई बढ़ने के साथ-साथ उस पर नदियां तथा अनाच्छादन के दूसरे कारक सक्रिय हो गए। इन कारकों ने पर्वत प्रदेश का अपरदन किया और यह भारी मात्रा में गाद ला-ला कर टैथीज सागर में जमा करने लगे। सागर सिकुड़ने लगा। नदियां जो मिट्टी इसमें जमा करती रहीं, वह बारीक पंक जैसी थी। इस मिट्टी को जलोढ़क कहते हैं। अतः टैथीज सागर के स्थान पर जलोढ़ मैदान अर्थात् उत्तरी मैदान का निर्माण हुआ।
क्षेत्रीय विभाजन-उत्तरी विशाल मैदान को निम्नलिखित चार क्षेत्रों में बांटा जा सकता है —

1. पंजाब हरियाणा का मैदान- इस मैदान का निर्माण सतलुज, रावी, ब्यास तथा घग्घर नदियों द्वारा लाई गई मिट्टियों से हुआ है। इसमें बारी दोआब, बिस्त दोआब, मालवा का मैदान तथा हरियाणा का मैदान शामिल है।
2. थार मरुस्थल का मैदान-पंजाब तथा हरियाणा के दक्षिणी भागों से लेकर गुजरात में स्थित कच्छ की रण तक के इस मैदान को थार मरुस्थल का मैदान कहते हैं।
3. गंगा का मैदान-गंगा का मैदान उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, बिहार तथा पश्चिम बंगाल में स्थित है।
4. ब्रह्मपुत्र का मैदान-इसे असम का मैदान भी कहा जाता है। यह असम की पश्चिमी सीमा से लेकर असम के अति उत्तरी भाग सादिया (Sadiya) तक लगभग 640 किलोमीटर तक फैला हुआ है।

प्रश्न 5.
प्रायद्वीपीय पठार का विस्तार एवं धरातलीय रचना क्या है ? ढलान को आधार मानकर इसके उपभागों का विवरण दें।
उत्तर-
प्रायद्वीपीय पठार उत्तर-पश्चिम में अरावली पर्वत से लेकर उत्तर-पूर्व में शिलांग के पठार तक फैला हुआ है। दक्षिण में यह त्रिकोणीय आकार में कन्याकुमारी तक विस्तृत है। इस कठोर भू-भाग ने भारत के धरातलीय भाग का 50% भाग अपनी लपेट में लिया हुआ है। इसका क्षेत्रफल 16 लाख वर्ग कि० मी० है और इसकी औसत ऊंचाई 600 से 900 मीटर तक है।
रचना-प्रायद्वीपीय पठार का जन्म कई करोड़ वर्ष पूर्व प्रीकैम्बरीअन काल में हुआ। यह लावा के ठण्डा होने से बना है। इसकी पर्वत श्रेणियों तथा पठारी भागों में नाईस, क्वार्टज़ तथा संगमरमर जैसी कठोर शैलें पाई जाती हैं।
विभाजन-इसके उत्तरी भाग को मालवा का पठार तथा दक्षिण भाग को दक्कन का पठार कहते हैं। दक्कन के पठार की ढाल दक्षिण पूर्व से उत्तर-पूर्व की ओर है। ___ मालवा का पठार-मालवा के पठार में बनास, चम्बल, केन तथा बेतवा नदियां बहती हैं। इसमें खनिज पदार्थ अधिक मात्रा में मिलते हैं। इसकी औसत ऊंचाई 900 मीटर है। पारसनाथ (1365 मीटर) यहां की सबसे ऊंची चोटी है। मालवा के पठार में पाई जाने वाली तीन श्रेणियां हैं-अरावली श्रेणी, विन्ध्याचल श्रेणी, सतपुड़ा श्रेणी।
दक्कन का पठार-इसकी औसत ऊंचाई 300 से 900 मीटर तक है। इसके धरातल को मौसमी नदियों ने कांटछांट कर सात स्पष्ट भागों में बांटा हुआ है-महाराष्ट्र का टेबल लैंड, दंडकारणय-छत्तीसगढ़ क्षेत्र, तेलंगाना का पठार, कर्नाटक का पठार, पश्चिमी घाट, पूर्वी घाट, दक्षिणी पहाड़ी समूह । पश्चिमी घाट की ऊंचाई 1200 मीटर और पूर्वी घाट की 500 मीटर है। दक्षिण भारत की सभी महत्त्वपूर्ण नदियां पश्चिमी घाट से निकलती हैं। पश्चिमी और पूर्वी घाट जहां जाकर मिलते हैं, उन्हें नीलगिरि पर्वत कहते हैं। इन पर्वतों की सबसे ऊंची चोटी दोदावेटा है, जो 2637 मीटर ऊंची है।
सच तो यह है कि प्रायद्वीपीय पठार खनिज पदार्थों का भण्डार है और इसका भारत की आर्थिकता में बड़ा महत्त्व है।

प्रश्न 6.
हिमालय व प्रायद्वीपीय पठार के धरातली लक्षणों की तुलना करें व अन्तर स्पष्ट करें।
उत्तर-
हिमालय तथा प्रायद्वीपीय पठार की तुलना भूगोल की दृष्टि से बड़ी रोचक है।

1. बनावट-हिमालय तलछटी शैलों से बना है और यह संसार का सबसे युवा पर्वत है। इसकी ऊंचाई भी सबसे अधिक है। इसकी औसत ऊंचाई 5100 मीटर है।
   इसके विपरीत प्रायद्वीपीय पठार का जन्म आज से 50 करोड़ वर्ष पूर्व प्रिकैम्बरीअन महाकाल में हुआ था। ये आग्नेय शैलों से निर्मित हुआ है। इस पठार की औसत ऊंचाई 600 से 900 मीटर तक है।
2. विस्तार-हिमालय जम्मू-कश्मीर से अरुणाचल प्रदेश तक फैला हुआ है। इसके पूर्व में पूर्वी श्रेणियां और पश्चिम में पश्चिमी श्रेणियां हैं। पूर्वी श्रेणियों में खासी, गारो, जयन्तिया तथा पश्चिमी श्रेणियों में हिन्दुकुश तथा किरथर श्रेणियां पाई जाती हैं। हिमालय के पांच भाग हैं-ट्रांस हिमालय, महान् हिमालय, लघु हिमालय, बाह्य हिमालय तथा पहाड़ी शाखाएं।
   इस के विपरीत प्रायद्वीपीय पठार के दो भाग हैं-मालवा का पठार तथा दक्कन का पठार। ये अरावली पर्वत से लेकर शिलांग के पठार तक तथा दक्षिण में कन्याकुमारी तक फैला हुआ है। इसमें पाई जाने वाली प्रमुख पर्वत श्रेणियां हैंअरावली पर्वत श्रेणी, विन्ध्याचल पर्वत श्रेणी तथा सतपुड़ा पर्वत श्रेणी।
   इसके अतिरिक्त यहां पूर्वी घाट की पहाड़ियां, पश्चिमी घाट की पहाड़ियां तथा नीलगिरि पर्वत आदि पाये जाते हैं।
3. नदियां-हिमालय से निकलने वाली नदियां बर्फीले पर्वतों से निकलने के कारण सारा साल बहती हैं। प्रायद्वीपीय पठार की नदियां बरसाती नदियां हैं। शुष्क ऋतु में इनमें पानी का अभाव हो जाता है।
4. आर्थिक महत्त्व-प्रायद्वीपीय पठार में अनेक प्रकार के खनिज पाये जाते हैं।

प्रश्न 7.
निम्नलिखित पर नोट लिखो(क) विन्ध्याचल, (ख) सतपुड़ा, (ग) अरावली पर्वत, (घ) सप्तक पठार (ङ) नीलगिरि।
उत्तर-
(क) विन्ध्याचल-विन्ध्याचल पर्वत श्रेणियों का पश्चिमी भाग लावे से बना है। इसका पूर्वी भाग कैमूर तथा भानरेर की श्रेणियां कहलाता है। इसकी दक्षिणी ढलानों के पास नर्मदा नदी बहती है।
(ख) सतपुड़ा-सतपुड़ा की पहाड़ियां नर्मदा नदी के दक्षिण किनारे के साथ-साथ पूर्व में महादेव तथा मैकाल की पहाड़ियों के सहारे बिहार में स्थित छोटा नागपुर की पहाड़ियों तक जा पहुंचती हैं। इसकी मुख्य चोटियां हैं-धूपगढ़ (1350 मी०) तथा अमरकंटक (1127 मी०) ! इस पर्वत श्रेणी की औसत ऊँचाई 1120 मी० है।
(ग) अरावली पर्वत-अरावली पर्वत श्रेणी दिल्ली से गुजरात तक 725 कि० मी० की लम्बाई में फैला हुआ है। इनकी दिशा दक्षिण-पश्चिम है और यहां अब पहाड़ियों के बचे-खुचे टुकड़े ही रह गये हैं। इसकी सबसे ऊंची चोटी माऊंट आबू (1722 मी०) है।
(घ) सप्तक पठार-पश्चिम में अरावली पर्वत, उत्तर में बुन्देलखण्ड तथा बघेलखण्ड, पूर्व में छोटा नागपुर, राजमहल की पहाड़ियां तथा शिलांग के पठार तक और दक्षिण की ओर सतपुड़ा की पहाड़ियों तक घिरा हुआ पठार मालवा का पठार कहलाता है। इसका शीर्ष शिलांग के पठार पर है। इस पठार की उत्तरी सीमा अवतल चाप की तरह है। इस पठार में बनास, चम्बल, केन तथा बेतवा नामक नदियां बहती हैं। इसकी औसत ऊंचाई 900 मी० है। पारसनाथ तथा नैत्रहप्पाट इसकी मुख्य चोटियां हैं। इसकी तीन पर्वत श्रेणियां हैं- अरावली पर्वत श्रेणी, विन्ध्याचल पर्वत श्रेणी तथा सतपुड़ा पर्वत श्रेणी।।
(ङ) नीलगिरि-पश्चिमी घाट की पहाड़ियां तथा पूर्वी घाट की पहाड़ियां दक्षिण में जहां जाकर आपस में मिलती हैं, उन्हें दक्षिणी पहाड़ियां या नीलगिरि की पहाड़ियां कहते हैं। इन्हें नीले पर्वत भी कहते हैं। इनकी औसत ऊंचाई 1220 मी० है।

प्रश्न 8.
“क्या भारत के अलग-अलग भौतिक अंश आज़ाद इकाइयां हैं तथा एक-दूसरे के पूरक हैं ?” व्याख्या कीजिए।
उत्तर-
इसमें कोई शक नहीं कि भारत की भिन्न-भिन्न भौतिक इकाइयां एक-दूसरे की पूरक हैं। वे देखने में अलग अवश्य लगते हैं, परन्तु उनका अस्तित्व अलग नहीं है। यदि हम उनके जन्म और उनके मिलने वाले प्राकृतिक भण्डारों का अध्ययन करें तो स्पष्ट हो जायेगा कि वे पूरी तरह एक-दूसरे पर निर्भर हैं।
(क) जन्म-

1. हिमालय पर्वत का जन्म ही प्रायद्वीपीय पठार के अस्तित्व में आने के पश्चात् हुआ है।
2. उत्तरी मैदानों का जन्म उन निक्षेपों से हुआ है, जिनके लिए प्रायद्वीपीय पठार तथा हिमालय पर्वत की नदियां उत्तरदायी हैं।
3. प्रायद्वीपीय पठार की पहाड़ियां, दरार घाटियां तथा अपभ्रंश हिमालय के दबाव के कारण ही अस्तित्व में आए हैं।
4. तटीय मैदानों का जन्म प्रायद्वीपीय घाटों की मिट्टी से हुआ है।

(ख) प्राकृतिक भण्डार-

1. हिमालय पर्वत बर्फ का घर है। इसकी नदियां जल प्रपात बनाती हैं और इनसे जो बिजली बनाई जाती है, उसका उपयोग पूरा देश करता है।
2. भारत के विशाल मैदान उपजाऊ मिट्टी के कारण पूरे देश के लिए अन्न का भण्डार है। इसमें बहने वाली गंगा नदी सारे भारत को प्रिय है।
3. प्रायद्वीपीय पठार में खनिजों का खज़ाना दबा पड़ा है। इसमें लोहा, कोयला, तांबा, अभ्रक, मैंगनीज़ आदि कई प्रकार के खनिज दबे पड़े हैं, जो देश के विकास के लिए अनिवार्य हैं।
4. तटीय मैदान देश को चावल, मसाले, अदरक, लौंग, इलायची जैसे व्यापारिक पदार्थ प्रदान करते हैं।
   सच तो यह है कि देश की भिन्न-भिन्न इकाइयां एक दूसरे की पूरक हैं और ये देश के आर्थिक विकास में अपना विशेष योगदान देती हैं।

IV. भारत के नक्शे पर दिखाएं:

1. कराकोरम, जस्कर, कैलाश, पीरपंजाल और शिवालिक पर्वतीय श्रेणियां।
2. कोरोमंडल, कोंकण और मालाबार तटवर्ती हिस्से।
3. थाल घाट, भोर घाट और पाल घाट के रास्ते।
4. जाजीला, नाथुला, जलेपला तथा शिपकी ला दरे।
5. माऊंट आबू, दार्जिलिंग, शिमला, पर्यटन केंद्र।
6. माऊंट एवरेस्ट, नन्दा देवी, कंचनजंगा, माऊँट गाडविन, असटिन।
उत्तर-
विद्यार्थी अध्यापक की सहायता से स्वयं करें।

PSEB 10th Class Social Science Guide धरातल Important Questions and Answers

वस्तुनिष्ठ प्रश्न (Objective Type Questions)

I. उत्तर एक शब्द अथवा एक लाइन में

प्रश्न 1.
भारत के प्रायद्वीपीय भाग को देश की प्राकृतिक बनावट का केन्द्र क्यों कहा जाता है?
उत्तर-
इसका कारण यह है कि भारत के प्रायद्वीपीय भाग ने देश के सम्पूर्ण धरातल के निर्माण में योगदान दिया है।

प्रश्न 2.
हिमालय का क्या अर्थ है?
उत्तर-
हिमालय का अर्थ है-हिम (बर्फ) का घर।

प्रश्न 3.
ट्रांस हिमालय को ‘तिब्बत हिमालय’ क्यों कहा जाता है?
उत्तर-
इसका कारण यह है कि ट्रांस हिमालय का अधिकतर भाग तिब्बत में है।

प्रश्न 4.
ट्रांस हिमालय की औसत ऊंचाई कितनी है?
उत्तर-
ट्रांस हिमालय की औसत ऊंचाई 6100 मीटर है।

प्रश्न 5.
दून किसे कहते हैं?
उत्तरं-
‘दून’ बाह्य हिमालय में स्थित वे झीलें हैं जो मिट्टी से भर गई हैं।

प्रश्न 6.
हिमालय की पूर्वी शाखाओं की किन्हीं दो प्रमुख ऊंची चोटियों के नाम बताओ।
उत्तर-
दफा बम्म (4578 मी०) तथा सारामती (3926 मी०) हिमालय की पूर्वी शाखाओं की दो प्रमुख चोटियां हैं।

प्रश्न 7.
विश्व की सबसे ऊंची पर्वत चोटी कौन-सी है?
उत्तर-
माऊंट एवरेस्ट।

प्रश्न 8.
माऊंट एवरेस्ट समुद्रतल से कितनी ऊंची है?
उत्तर-
8848 मी०।

प्रश्न 9.
ब्रह्मपुत्र के मैदान की लम्बाई तथा चौड़ाई बताओ।
उत्तर-
इस मैदान की लम्बाई 640 किलोमीटर और चौड़ाई 90 से 100 किलोमीटर तक है।

प्रश्न 10.
भारत के प्रायद्वीपीय पठार का शीर्ष बिन्दु कौन-सा है?
उत्तर-
कन्याकुमारी।

प्रश्न 11.
नागपुर के पठार की कोई एक विशेषता लिखो।
उत्तर-
लावे से बना यह पठार कटा-फटा है।

प्रश्न 12.
पश्चिमी घाट के दरों के नाम लिखो।
उत्तर-
थाल घाट, भोर घाट तथा पाल घाट पश्चिमी घाट के दरें हैं।

प्रश्न 13.
जोग झरना कहां है और यह कितना ऊंचा है?
उत्तर-
जोग झरना शरावती नदी पर है जिसकी ऊंचाई 250 मीटर है।

प्रश्न 14.
चिलका झील कितनी लम्बी है?
उत्तर-
चिलका झील 70 कि० मी० लम्बी है।

प्रश्न 15.
अण्डमान तथा निकोबार द्वीप समूह में कितने-कितने द्वीप हैं?
उत्तर-
अण्डमान द्वीप समूह में 120 तथा निकोबार द्वीप समूह में 18 द्वीप सम्मिलित हैं।

प्रश्न 16.
कौन-सी नदी भारतीय विशाल पठार के दो भागों के बीच सीमा बनाती है?
उत्तर-
नर्मदा।

प्रश्न 17.
भारत के प्रमुख द्वीप समूह कौन-कौन से हैं और ये कहां स्थित हैं?
उत्तर-
(i) भारत के प्रमुख द्वीप समूह अण्डमान तथा निकोबार और लक्षद्वीप हैं।
(ii) ये क्रमशः बंगाल की खाड़ी और अरब सागर में स्थित हैं।

प्रश्न 18.
हिमालय पर्वतों की उत्पत्ति किस सागर से हुई है?
उत्तर-
टैथीज़।

प्रश्न 19.
हिमालय पर्वत किस प्रकार के पर्वत हैं?
उत्तर-
युवा मोड़दार।

प्रश्न 20.
हिमालय का अधिकतर भाग कहां फैला है?
उत्तर-
हिमालय का अधिकतर भाग तिब्बत में फैला है।

प्रश्न 21.
ट्रांस हिमालय की मुख्य अथवा पृथ्वी की दूसरी सबसे ऊंची चोटी कौन-सी है?
उत्तर-
गॉडविन आस्टिन तथा माऊंट K₂ ट्रांस हिमालय अथवा पृथ्वी की दूसरी सबसे ऊंची चोटियां हैं।

प्रश्न 22.
भारत की सबसे लंबी और ऊंची पर्वत श्रृंखला है?
उत्तर-
बृहत् हिमालय।

प्रश्न 23.
हिमालय की कौन-सी श्रेणी शिवालिक कहलाती है?
उत्तर-
बाह्य हिमालय।

प्रश्न 24.
भारत के उत्तरी विशाल मैदान की रचना में किस-किस जल प्रवाह प्रणाली का योगदान रहा है?
उत्तर-
भारत के उत्तरी विशाल मैदान की रचना में सतलुज, ब्रह्मपुत्र तथा गंगा जल प्रवाह प्रणालियों का योगदान है।

प्रश्न 25.
रावी और ब्यास के मध्य भाग को क्या कहा जाता है?
उत्तर-
बिस्त दोआब।

प्रश्न 26.
भारत का कौन-सा भू-भाग त्रिभुजाकार है?
उत्तर-
प्रायद्वीपीय पठार।

प्रश्न 27.
अरावली पर्वत श्रेणी की माऊंट आबू की सबसे ऊंची चोटी कौन-सी है?
उत्तर-
गुरु शिखर।

प्रश्न 28.
गोआ से मंगलौर तक का समुद्री तट क्या कहलाता है?
उत्तर-
मालाबार तट।

प्रश्न 29.
कोंकण तट कहां से कहां तक फैला है?
उत्तर-
कोंकण तट दमन से गोआ तक फैला है।

प्रश्न 30.
भारत का कौन-सा भू-भाग सभी प्रकार के खनिजों का विशाल भंडार है?
उत्तर-
प्रायद्वीपीय पठार।

II. रिक्त स्थानों की पूर्ति

1. ट्रांस हिमालय की लम्बाई ……………. मीटर है।
2. दफा बम्म तथा …………. हिमालय की पूर्वी शाखाओं की प्रमुख चोटियां हैं।
3. ……………… विश्व की सबसे ऊंची पर्वत चोटी है।
4. भारतीय प्रायद्वीपीय पठार का शीर्ष बिन्दु ……………… है।
5. थाल घाट, भोर घाट तथा …………. पश्चिमी घाट के रॆ हैं।
6. चिल्का झील ………… कि०मी० लम्बी है। ।
7. …………. नदी भारतीय विशाल पठार के दो भागों के बीच सीमा बनाती है।
8. …………… हिमालय भारत की सबसे लम्बी और ऊंची पर्वत श्रृंखला है।
9. मालाबार तट का विस्तार गोआ से ………… तक है।
10. छत्तीसगढ़ का मैदान ………….. द्वारा बना है।

उत्तर-

1. 6100
2. सारामती,
3. माऊंट ऐवरेस्ट,
4. कन्याकुमारी,
5. पाल घाट,
6. 70,
7. नर्मदा,
8. बृहत्,
9. मंगलौर,
10. महानदी।

III. बहुविकल्पीय प्रश्न

प्रश्न 1.
माऊंट एवरेस्ट की ऊंचाई है —
(A) 9848 मी०
(B) 7048 मी०
(C) 8848 मी०
(D) 6848 मी।
उत्तर-
(C) 8848 मी०

प्रश्न 2.
जोग झरना कहां है?
(A) गंगा नदी पर
(B) शरावती नदी पर
(C) यमुना नदी पर
(D) चिनाब नदी पर।
उत्तर-
(B) शरावती नदी पर

प्रश्न 3.
हिमालय का अधिकतर भाग फैला है —
(A) भारत में
(B) नेपाल में
(C) तिब्बत में
(D) भटान में।
उत्तर-
(C) तिब्बत में

प्रश्न 4.
हिमालय पर्वतों की उत्पत्ति हुई है —
(A) टैथीज़ सागर से
(B) अंध महासागर से
(C) हिंद महासागर से
(D) खाड़ी बंगाल से।
उत्तर-
(A) टैथीज़ सागर से

प्रश्न 5.
रावी और व्यास के मध्य भाग को कहा जाता है —
(A) बिस्त दोआब
(B) प्रायद्वीपीय पठार
(C) चज दोआब
(D) मालाबार दोआब।
उत्तर-
(A) बिस्त दोआब

प्रश्न 6.
भारत का त्रिभुजाकार भू-भाग कहलाता है —
(A) बृहत् हिमालय
(B) भोर घाट
(C) बिस्त दोआब
(D) प्रायद्वीपीय पठार।
उत्तर-
(D) प्रायद्वीपीय पठार।

प्रश्न 7.
अरावली पर्वत श्रेणी में माऊंट आबू की सबसे ऊंची चोटी है —
(A) K₂
(B) गाडविन आस्टिन
(C) गुरु शिखर
(D) इनमें से कोई नहीं।
उत्तर-
(C) गुरु शिखर

प्रश्न 8.
कोंकण तट का विस्तार है —
(A) दमन से गोआ तक
(B) मुम्बई से गोआ तक
(C) दमन से बंगलौर तक
(D) मुम्बई से दमन तक।
उत्तर-
(A) दमन से गोआ तक

प्रश्न 9.
पश्चिमी घाट की प्रमुख चोटी है —
(A) गुरु शिखर
(B) वाणुलामाला
(C) कोंकण शिखर
(D) माऊंट K₂
उत्तर-
(B) वाणुलामाला

प्रश्न 10.
सतलुज, ब्रह्मपुत्र तथा गंगा जल प्रवाह प्रणालियों से बना मैदान कहलाता है —
(A) दक्षिणी विशाल मैदान
(B) पूर्वी विशाल मैदान
(C) उत्तरी विशाल मैदान
(D) तिब्बत का मैदान।
उत्तर-
(C) उत्तरी विशाल मैदान

प्रश्न 11.
अण्डेमान द्वीप समूह में कुल कितने द्वीप हैं?
(A) 120
(B) 150
(C) 18
(D) 130
उत्तर-
(A) 120

प्रश्न 12.
निकोबार द्वीप समूह में कुल कितने द्वीप हैं —
(A) 30
(B) 18
(C) 28
(D) 20
उत्तर-
(B) 18

IV. सत्य-असत्य कथन

प्रश्न-सत्य/सही कथनों पर (✓) तथा असत्य/ग़लत कथनों पर (✗) का निशान लगाएं —

1. ट्रांस हिमालय को तिब्बत हिमालय भी कहा जाता है।
2. हिमालय के अधिकतर स्वास्थ्यवर्धक स्थान बृहत् हिमालय में स्थित हैं।
3. उत्तरी विशाल मैदान की रचना में कावेरी तथा कृष्णा नदियों का महत्त्वपूर्ण योगदान है।
4. पश्चिम घाट में थाल घाट, भोर घाट तथा पाल घाट नामक स्थित हैं।
5. विश्व की सबसे अधिक वर्षा मसीनरम (Mansynram) में होती है।

उत्तर-

1. (✓),
2. (✗),
3. (✓),
4. (✓),
5. (✓)

V. उचित मिलान

1. जोग झरना — कन्याकुमारी
2. भारत में हिमालय की सबसे लम्बी और ऊंची शृंखला — बिस्त दोआब
3. भारतीय प्रायद्वीपीय पठार का शीर्ष बिन्दु — शरावती नदी
4. रावी और व्यास का मध्य भाग — बृहत् हिमालय।

उत्तर-

1. जोग झरना — शरावती नदी,
2. भारत में हिमालय की लम्बी और ऊंची श्रृंखला — बृहत् हिमालय
3. भारतीय प्रायद्वीपीय पठार का शीर्ष बिन्दु — कन्याकुमारी,
4. रावी और व्यास का मध्य भाग — बिस्त दोआब।

छोटे उत्तर वाले प्रश्न (Short Answer Type Questions)

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वत की चार विशेषताएं बताओ।
उत्तर-

1. ये पर्वत भारत के उत्तर में स्थित हैं। ये एक चाप की तरह कश्मीर से अरुणाचल प्रदेश तक फैले हुए हैं। संसार का कोई भी पर्वत इनसे अधिक ऊंचा नहीं है। इनकी लम्बाई 2400 किलोमीटर और चौड़ाई 240 से 320 किलोमीटर तक है।
2. हिमालय पर्वत की तीन समानान्तर शृंखलाएं हैं। उत्तरी श्रृंखला सबसे ऊंची है तथा दक्षिणी श्रृंखला सबसे कम ऊंची है। इन शृंखलाओं के बीच बड़ी उपजाऊ घाटियां हैं।
3. इन पर्वतों की मुख्य चोटियां ऐवरेस्ट, नागा पर्वत, गाडविन ऑस्टिन, नीलगिरि, कंचनजंगा आदि हैं। ऐवरेस्ट संसार की सबसे ऊंची पर्वत चोटी है। इसकी ऊंचाई 8848 मीटर है।
4. हिमालय की पूर्वी शाखाएं भारत तथा म्यनमार की सीमा बनाती हैं। हिमालय की पश्चिमी शाखाएं पाकिस्तान में हैं। इनके नाम सुलेमान तथा किरथर पर्वत हैं। इन शाखाओं में खैबर तथा बोलान के दर्रे स्थित हैं।

प्रश्न 2.
भारत के मध्यवर्ती विशाल मैदान का संक्षिप्त वर्णन कीजिए। भारत की अर्थव्यवस्था में इनका क्या महत्त्व है?
उत्तर-भारत का मध्यवर्ती विशाल मैदान हिमालय पर्वत के साथ-साथ पश्चिम से पूर्व तक फैला हुआ है। इसका विस्तार राजस्थान से असम तक है। इसके कुछ पश्चिमी रेतीले भाग को छोड़कर शेष सारा मैदान बहुत ही उपजाऊ है। इनका निर्माण नदियों द्वारा बहाकर लाई गई जलोढ़ मिट्टी से हुआ है। इसलिए इसे जलोढ़ मैदान भी कहते हैं। इस मैदान की लम्बाई 2400 किलोमीटर तथा चौड़ाई 100 किलोमीटर से 500 किलोमीटर तक है। इसे चार भागों में बांटा जा सकता है-

1. पंजाब-हरियाणा का मैदान,
2. थार मरुस्थलीय मैदान,
3. गंगा का मैदान,
4. ब्रह्मपुत्र का मैदान। भारत की आर्थिक समृद्धि का आधार यही विशाल मैदान है। यहां नाना प्रकार की फसलें उगाई जाती हैं। इसके पूर्वी भागों में खनिज पदार्थों के विशाल भण्डार विद्यमान हैं।

प्रश्न 3.
भारत के पश्चिमी तथा पूर्वी तटीय मैदानों की तुलना करो।
उत्तर-

पश्चिमी तटीय मैदान	पूर्वी तटीय मैदान
(1) ये मैदान पश्चिमी घाट तथा अरब सागर के बीच स्थित हैं।	(1) ये मैदान पूर्वी घाट तथा खाड़ी बंगाल के बीच स्थित हैं।
(2) ये मैदान बहुत ही असमतल एवं संकुचित हैं।	(2) ये मैदान अपेक्षाकृत समतल एवं चौड़ा है।
(3) इस मैदान में कई ज्वारनदमुख और लैगून हैं।	(3) इस मैदान में कई नदी डेल्टा हैं।

 

प्रश्न 4.
किन्हीं चार बातों के आधार पर प्रायद्वीपीय पठार तथा उत्तर के विशाल मैदानों की तुलनात्मक समीक्षा कीजिए।
उत्तर-
(1) उत्तर के विशाल मैदानों का निर्माण जलोढ़ मिट्टी से हुआ है जबकि प्रायद्वीपीय पठार का निर्माण प्राचीन ठोस चट्टानों से हुआ है।
(2) उत्तर के विशाल मैदानों की समुद्र तल से ऊंचाई प्रायद्वीपीय पठार की अपेक्षा बहुत कम है।
(3) विशाल मैदानों की नदियां हिमालय पर्वत से निकलने के कारण सारा वर्ष बहती हैं। इसके विपरीत पठारी भाग की नदियां केवल बरसात के मौसम में ही बहती हैं।
(4) विशाल मैदानों की भूमि उपजाऊ होने के कारण यहां गेहूं, जौ, चना, चावल आदि की कृषि होती है। दूसरी ओर पठारी भाग में कपास, बाजरा तथा मूंगफली की कृषि की जाती है।

प्रश्न 5.
निम्नलिखित पर नोट लिखो —
1. पश्चिमी घाट
2. पूर्वी घाट।
उत्तर-
1. पश्चिमी घाट- यह दक्षिणी पठार की प्रमुख पर्वत श्रेणी है। यह पर्वत श्रेणी पश्चिमी तट के साथ-साथ ताप्ती नदी से कन्याकुमारी तक फैली हुई है। इसकी सबसे ऊंची चोटी (2,339 मी०) वाणु ला माला है। इस घाट में थाल घाट, भोर घाट और पाल घाट नामक तीन दर्रे भी हैं।
2. पूर्वी घाट-ये घाट उत्तर में महानदी घाटी से लेकर दक्षिण में नीलगिरि पहाड़ियों तक दक्षिणी पठार के पूर्वी किनारों पर लगभग 800 किलोमीटर लम्बे और 500 मीटर ऊँचे हैं। इसकी सबसे ऊंची चोटी महेन्द्रगिरि (1,500 मीटर) है।

प्रश्न 6.
ट्रांस हिमालय से क्या भाव है?
उत्तर-
ट्रांस हिमालय (Trans Himalayas)-हिमालय पर्वत की विशाल श्रेणियाँ भारत के उत्तर-पश्चिम में स्थित पामीर की गाँठ (Pamir’s Knot) से उत्तर-पूर्वी दिशा के समानान्तर फैली हुई हैं। इसका अधिकतर भाग तिब्बत में है। इसलिए इन्हें ‘तिब्बत हिमालय’ भी कहा जाता है। इनकी कुल लम्बाई 970 किलोमीटर और चौड़ाई (दोनों किनारों पर) 40 किलोमीटर है परन्तु इसका केन्द्रीय भाग 222 किलोमीटर के लगभग चौड़ा हो जाता है। इनकी औसत ऊँचाई 6100 मीटर है। इसकी मुख्य पर्वतीय श्रेणियाँ जस्कर, कराकोरम, लद्दाख और कैलाश हैं। यह पर्वतीय क्षेत्र बहुत ऊँची एवं मोड़दार चोटियों तथा विशाल हिमानियों (Glaciers) के लिए प्रसिद्ध है। माऊंट K² इस क्षेत्र की सबसे ऊँची एवम् पृथ्वी की दूसरी सबसे ऊँची चोटी है।

प्रश्न 7.
बृहत् हिमालय के नाम, स्थिति तथा आकार का वर्णन करो।
उत्तर-
बृहत् हिमालय का वर्णन इस प्रकार है

1. नाम-हिमालय क्षेत्र के इस भाग को हिमाद्रि, आन्तरिक हिमालय या केन्द्रीय हिमालय भी कहा जाता है।
2. स्थिति-यह उप-भाग पश्चिम में सिन्धु नदी के गहरे गॉर्ज (Gorge) से लेकर उत्तर-पूर्व में ब्रह्मपुत्र नदी की दिहांग घाटी तक फैली हुई देश की सबसे लम्बी और ऊँची पर्वत श्रृंखला है। इसमें ग्रेनाइट, शिस्ट एवं नाईस जैसी प्राचीन महाकल्प की चट्टानें मिलती हैं।
3. आकार-इस पर्वत श्रेणी की लम्बाई 2400 किलोमीटर और औसत ऊँचाई 6000 मीटर है। इसकी चौड़ाई 100 से 200 किलोमीटर तक है।

प्रश्न 8.
लघु हिमालय पर संक्षिप्त नोट लिखो।
उत्तर-
लघु हिमालय-लघु हिमालय को हिमाचल या मध्य हिमालय भी कहा जाता है। इस की औसत ऊँचाई… 3500 मीटर से लेकर 5000 मीटर तक है। इन श्रेणियों की पहाड़ियाँ 60 से 80 किलोमीटर की चौड़ाई में मिलती है।

1. श्रेणियाँ-जम्मू-कश्मीर में पीर पंजाल व नागा टिब्बा, हिमाचल में धौलाधार, नेपाल में महाभारत, उत्तराखण्ड में मसूरी और भूटान में थिम्पू इस पर्वतीय भाग की मुख्य पर्वत श्रेणियां हैं।
2. घाटियाँ-इस भाग में कश्मीर घाटी के कुछ भाग, कांगड़ा घाटी, कुल्लू घाटी, भागीरथी घाटी व मन्दाकिनी घाटी जैसी लाभकारी व स्वास्थ्यवर्द्धक घाटियाँ मिलती हैं।
3. स्वास्थ्यवर्द्धक स्थान-इस क्षेत्र में शिमला, श्रीनगर, मसूरी, नैनीताल, दार्जिलिंग, चकराता आदि प्रमुख स्वास्थ्य वद्धक व रमणीय केन्द्र है।

प्रश्न 9.
बाह्य हिमालय पर एक नोट लिखो।
उत्तर-
बाह्य हिमालय को शिवालिक श्रेणी, उप-हिमालय और दक्षिणी हिमालय के नाम से भी पुकारा जाता है। ये पर्वत श्रेणियाँ लघु हिमालय के समानान्तर दक्षिण में पूर्व से पश्चिम की तरफ फैली हुई हैं। इनकी औसत ऊँचाई 900 से 1200 मीटर तथा चौड़ाई 15 से 50 किलोमीटर तक है। इस क्षेत्र का निर्माण टरशरी युग में हुआ था। इस क्षेत्र में लम्बी व गहरी तलछटी चट्टानें मिलती हैं जिनकी रचना चिकनी मिट्टी, रेत, पत्थर, स्लेट आदि के निक्षेपों द्वारा हुई है जो हिमालय से अपरदन द्वारा इन क्षेत्रों में जमा किया जाता रहा है। इस भाग की प्रसिद्ध घाटियां देहरादून, पतलीदून, कोथरीदून, छोखम्भा, उधमपुर तथा कोटली हैं।

प्रश्न 10.
हिमालय की पूर्वी तथा पश्चिमी शाखाओं का वर्णन कीजिए।
उत्तर-
1. पूर्वी शाखाएँ-इन शाखाओं को पूर्वांचल (Purvanchal) भी कहते हैं। अरुणाचल प्रदेश में ब्रह्म’ नदी की दिहांग गॉर्ज से लेकर ये श्रृंखलाएँ भारत और म्यनमार (बर्मा) की सीमा बनाती हुई दो भागों में बंट जाती है

1. गंगा-ब्रह्मपुत्र द्वारा निर्मित शाखाएं बंगलादेश के मैदानों तक पहुंचती हैं जिसमें दफा बम्म, पटकोई बाम, गारी, खांसी, जयन्तिया व त्रिपुरा की पहाड़ियाँ आती हैं।
2. ये शाखाएं पटकोई बम्म से शुरू होकर नागा पर्वत, बरेल, लुशाई से होती हुई इरावदी के डेल्टे तक पहुंचती है। हिमालय की इन पूर्वी शाखाओं में दफा बम्म (4578 मीटर) और सारामती (3926 मीटर) प्रमुख ऊँची चोटियों हैं।

2. पश्चिमी शाखाएँ-उत्तर-पश्चिम में पामीर की गाँठ से हिमालय श्रेणियों की आगे दो उप-शाखाएँ बन जाती है। एक शाखा पाकिस्तान के मध्य में से सॉल्ट रेन्ज, सुलेमान व किरथर होती हुई दक्षिणी-पश्चिमी दिशा में अरब सागर तक पहुँचती है। दूसरी शाखा अफ़गानिस्तान से होकर हिन्दुकुश तथा कॉकेशस पर्वत की श्रृंखला से जा मिलती है।

प्रश्न 11.
उत्तरी विशाल मैदानों की चार धरातलीय विशेषताएं बताओ।
उत्तर-
उत्तरी विशाल मैदानों की चार प्रमुख विशेषताएं निम्नलिखित हैं —

1. समतल मैदान-सम्पूर्ण उत्तरी भारतीय मैदान समतल और सपाट है। इसमें मीलों तक कंकड़-पत्थर दिखाई नहीं पड़ता।
2. नदियों का जाल-इस सम्पूर्ण मैदानी क्षेत्र में दरियाओं व नदनालों (Choes) का जाल सा बिछा हुआ है। इसके साथ दोआब के क्षेत्रों का निर्माण होता है। पंजाब राज्य का नाम भी पाँच नदियों के बहने के कारण तथा एकसार मिट्टी जमा होने के कारणं पंज-आब से पडा है।
3. भं-आकार नदियों द्वारा जमा मिट्टियों से निर्मित मैदान जिसमें जलोढ़ पंखे, जलोढ़ीय शंकुओं, सर्प समान घुमाव, दरियाई सीढ़ियाँ, प्राकृतिक बन्ध, बाढ़ के मैदान जैसे भू-आकार देखने को मिलते हैं।
4. मैदानी तलछट इन मैदानों के तलछट में चिकनी मिट्टी (clay), बालू, दोमट और सिल्ट ज्यादा मोटाई में मिलती है। चिकनी मिट्टी अर्थात् पाण्डु मिट्टी नदियों के मुहानों के समीप अधिक मिलती है और ऊपरी भागों में बालू की मात्रा में वृद्धि होती जाती है।

प्रश्न 12.
उत्तरी विशाल मैदानों में पाये जाने वाले चार जलोढ़क मैदानों का वर्णन करो।
उत्तर-
उत्तरी विशाल मैदोनों में पाये जाने वाले चार जलोढ़क मैदानों का वर्णन इस प्रकार है —

1. खादर के मैदान-उत्तर प्रदेश, बिहार और पश्चिमी बंगाल की नदियों में हर साल बाढ़ों के आने के कारण मृदा की नई तहें बिछ जाती हैं। इन नदियों के आस-पास बाढ़ वाले क्षेत्रों को खादर के मैदान कहा जाता है।
2. बांगर के मैदान-ये वे ऊँचे मैदानी क्षेत्र हैं जहाँ पर बाढ़ का पानी नहीं पहुंच पाता। यहाँ की पुरानी तलछटों में चूने के कंकड़ अधिक मात्रा में मिलते हैं।
3. भाबर के मैदान-उत्तर भारत में जब दरिया शिवालिक के पहाड़ी प्रदेशों को छोड़कर समतल प्रदेश में प्रवेश करते हैं तो ये अपने साथ लाई बाल, कंकड़, बजरी, पत्थर व बट्टे आदि के जमाव द्वारा जिन मैदानों का निर्माण करते हैं, उसे भाबर के मैदान कहा जाता है। ऐसे मैदानी क्षेत्रों में छोटी-छोटी नदियों का पानी अक्सर धरती के नीचे बहता है।
4. तराई के मैदान जब भाबर क्षेत्रों में अलोप हुई नदियों का पानी पुनः धरातल पर निकल आता है तब पानी के इकट्ठे हो जाने के कारण दलदली क्षेत्र (Marshy Lands) बन जाते हैं। इसमें गर्मी व नमी के कारण सघन वन उत्पन्न हो जाते हैं और जंगली जीव-जन्तुओं की भरमार हो जाती है।

प्रश्न 13.
पंजाब-हरियाणा मैदान की चार विशेषताएं लिखो।
उत्तर-

1. यह मैदान सतलुज, रावी, ब्यास व घग्घर नदियों द्वारा लाई गई मिट्टियों के जमाव के कारण बना है। 1947 में भारत व पाकिस्तान के बीच अन्तर्राष्ट्रीय सीमा के बन जाने के कारण इसका अधिकतर भाग पाकिस्तान में चला गया है।
2. पाकिस्तान सीमा से लेकर यमुना नदी तक इसकी लम्बाई पूर्वी और दक्षिण-पश्चिम दिशा में 500 किलोमीटर तथा उत्तर-पूर्वी और दक्षिण-पश्चिम में 640 किलोमीटर है।
3. इस मैदान के उत्तरी भाग 300 मीटर तक ऊँचे हैं और दक्षिण पूर्वी भागों की ओर यह ऊँचाई 200 मीटर रह जाती है।
4. इस उपजाऊ मैदान का क्षेत्रफल 1.75 लाख वर्ग किलोमीटर है।

प्रश्न 14.
ब्रह्मपुत्र के मैदान पर एक भौगोलिक टिप्पणी लिखो।
उत्तर-
ब्रह्मपुत्र के मैदान को असम का मैदान भी कहा जाता है। यह असम की पश्चिमी सीमा से लेकर असम के सुदूर उत्तर-पूर्व में सादिआ (Sadiya) तक फैला हुआ है। यह लगभग 640 किलोमीटर लम्बा और 90 से 100 किलोमीटर तक चौड़ा है। इसमें ब्रह्मपुत्र, सेसिरी, दिबांग और लोहित नदियों द्वारा हिमालय पर्वत और इसके आस-पास की पहाड़ी शाखाओं से मृदा लाकर जमा की गई है। इस तंग मैदान में लगभग प्रत्येक वर्ष बाढ़ों के कारण नवीन तलछटों का निक्षेप होता रहता है। इस मैदान का ढलान उत्तर-पूर्वी तथा पश्चिम की ओर है।

छोटे उत्तर वाले प्रश्न (Short Answer Type Questions)

प्रश्न 1.
गंगा के मैदान के विभिन्न भौगोलिक पक्षों का विस्तारपूर्वक वर्णन कीजिए।
उत्तर-
गंगा के मैदान के मुख्य भौगोलिक पक्षों का वर्णन इस प्रकार है —

1. स्थिति-यह मैदान उत्तर प्रदेश, बिहार और पश्चिमी बंगाल राज्यों में स्थित है। यह पश्चिम में यमुना, पूर्व में बंगलादेश की अन्तर्राष्ट्रीय सीमा, उत्तर में शिवालिक तथा दक्षिण में प्रायद्वीपीय पठार के उत्तरी विस्तार के मध्य फैला हुआ है।
2. नदियाँ-इस मैदान में गंगा, यमुना, घागरा, गण्डक, कोसी, सोन, बेतवा तथा चम्बल नदियां बहती हैं।
3. भू-आकारीय नाम-गंगा के तराई वाले उत्तरी क्षेत्रों में बनी दलदली पेटियों को ‘कौर’ (caur) कहा जाता है। इसकी दक्षिणी सीमा में बड़े-बड़े खड्ड (Ravines) मिलते हैं जिन्हें ‘जाला’ व ‘ताल’ (Jala & Tal) अथवा बंजर भूमि कहते हैं। इसके अतिरिक्त समस्त मैदान में पुरानी जमीं बांगर और नई बिछी खादर की जलोढ़ पट्टियों को ‘खोल’ (Khols) कहा जाता है। गंगा और यमुना दोआब में पवनों के निक्षेप द्वारा निर्मित बालू के टीलों को उत्तर प्रदेश के मुरादाबाद तथा बिजनौर जिलों में ‘भूर’ (Bhur) के नाम से जाना जाता है।
4. ढलान तथा क्षेत्रफल-गंगा के मैदान की ढलान पूर्व की ओर है। 5. विभाजन-ऊँचाई के आधार पर गंगा के मैदानों को अग्रलिखित तीन उप-भागों में विभाजित किया जा सकता है —
   1. ऊपरी मैदान-इन मैदानों को गंगा-यमुना दोआब भी कहते हैं। इनके पश्चिम में यमुना नदी है तथा 100 मीटर की ऊँचाई तक मध्यम ढाल वाले क्षेत्र इसकी पूर्वी सीमा बनाते हैं। रुहेलखण्ड तथा अवध का मैदान भी इन्हीं मैदानों में सम्मिलित है।
   2. मध्यवर्ती मैदान-इस मैदान को बिहार के मैदान या मिथिला (Mithila) मैदान भी कहते हैं, जिसकी ऊँचाई लगभग 50 से 100 मीटर के बीच है। यह घागरा नदी से लेकर कोसी नदी तक 35,000 वर्ग किलोमीटर क्षेत्र में फैला हुआ है।
   3. निचले मैदान-गंगा के ये मैदानी भाग समुद्र तल से लगभग 50 मीटर ऊंचे हैं। ये राजमहल तथा गारो पर्वत श्रेणियों के मध्य एक समतल डेल्टाई क्षेत्र बनाते हैं। इसके उत्तर में तराई पट्टी के द्वार (Duar) मिलते हैं तथा दक्षिण में विश्व का सबसे बड़ा सुन्दरवन डेल्टा स्थित है।

प्रश्न 2.
पश्चिमी तटीय मैदानों का उसके उपभागों सहित विस्तृत विवरण दीजिए।
उत्तर-
पश्चिमी तटीय मैदान अरब सागर और पश्चिमी घाट के मध्य, उत्तर से दक्षिण की ओर फैले हुए हैं। ये लगभग 1500 किलोमीटर की लम्बाई तथा 30 से 80 किलोमीटर की चौड़ाई में विस्तृत संकरे मैदान हैं। इनका ढलान दक्षिण तथा दक्षिण-पश्चिम की ओर है। मैदानों को धरातलीय विशेषताओं के आधार पर चार प्रमुख भागों में विभाजित किया जा सकता है —
(1) गुजरात तट, (2) कोंकण तट, (3) मालाबार तट, (4) केरल का मैदान।

1. गुजरात तट-इस तटवर्ती मैदानी भाग में साबरमती, माही, लुनी, बनास, नर्मदा, ताप्ती आदि नदियों के तलछट के जमाव से कच्छ तथा काठियावाड़ के प्रायद्वीपीय मैदान और सौराष्ट्र के लम्बवत् मैदानों का निर्माण हुआ है। कच्छ का क्षेत्र अभी भी दलदली तथा समुद्र तल से नीचा है। काठियावाड़ के प्रायद्वीपीय भाग में लावा युक्त गिर पर्वतीय श्रेणियाँ भी मिलती हैं। यहाँ की गिरनार पहाड़ियों में स्थित गोरखनाथ चोटी (1117 मीटर) की ऊंचाई सबसे अधिक है। गुजरात का यह तटवर्ती मैदान 400 किलोमीटर लम्बा तथा 200 किलोमीटर चौड़ा है। इसकी औसत ऊँचाई 300 मीटर है।
2. कोंकण तट-दमन से लेकर गोआ तक का मैदान कोंकण तट कहलाता है। इसके अधिकतर तटवर्ती भागों में धसने की क्रिया होती रहती है। इसीलिए इस 500 किलोमीटर लम्बे मैदान की पट्टी की चौड़ाई 50 से 80 किलोमीटर तक रह जाती है। इस मैदानी भाग में तीव्र समुद्री लहरों द्वारा बनी संकरी खाड़ियां, आन्तरिक कटाव (Coves) और समुद्री बालू में बीच (Beach) आदि भू-आकृतियां मिलती हैं। थाना की संकरी खाड़ी में प्रसिद्ध मुम्बई द्वीप स्थित है।
3. मालाबार तट-यह गोआ से लेकर मंगलौर तक लगभग 225 किलोमीटर लम्बा तथा 24 किलोमीटर चौड़ा मैदान है। इसे कर्नाटक का तटवर्ती मैदान भी कहते हैं। यह उत्तर की ओर संकरा परन्तु दक्षिण की ओर चौड़ा है। कई स्थानों पर इसका विस्तार कन्याकुमारी तक भी माना जाता है। इस मैदान में मार्मागोआ, मान्ढवी तथा शेरावती नदियों के समुद्री जल में डूबे हुए मुहाने (Estuaries) मिलते हैं। ..
4. केरल के मैदान-मंगलौर से लेकर कन्याकुमारी तक 500 किलोमीटर लम्बे, 10 किलोमीटर चौड़े तथा 300 मीटर ऊँचे भाग केरल के मैदान कहलाते हैं। इन में बहुत-सी झीलें (Lagoons) तथा काईल (Kayals) पाये जाते हैं। यहाँ पर वैम्भानद (Vembanad) और अष्टमुदई (Astamudi) झीलों वाले क्षेत्रों में नौकाओं का व्यापारिक स्तर पर प्रयोग होता है।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 25 ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 25 ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ Textbook Questions and Answers

ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਲੇਖਕ ਨੇ ‘ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਨੇ ‘ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਇਮਾਰਤ ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

(ਅ) ਲੇਖਕ ਨੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਅਤੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਸਟੋਰ-ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਦੇਖਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਨੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਇਕ ਅੱਠ – ਮੰਜ਼ਲਾ ਸਟੋਰ ਦੀ ਹਰ ਮੰਜ਼ਲ ਦੀ ਪੌੜੀ ਉੱਤੇ ਇਕ ਸਜੀ – ਸਜਾਈ ਜਪਾਨੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਖੜੀ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਆਉਣ – ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦੁਹਰੀ ਹੋ ਕੇ ਸਵਾਗਤ ਕਰੇ, ਗਾਹਕ ਭਾਵੇਂ ਚੀਜ਼ ਲਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਨਾ। ਨਿਉਯਾਰਕ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਟੋਰ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਵਪਾਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਜੁਰਾਬਾਂ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਨਿਗਰਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੇਚ ਦੀ ਜੁਰਾਬ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੁਰਾਬਾਂ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ।

ਲੇਖਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੁੱਠੀ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟ ਕੇ ਮੇਚ ਲਿਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਮੇਚ ਆ ਜਾਵੇਗੀ ? ਨਿਗਰਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਮੇਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੇਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ ?” ਲੇਖਕ ਨੇ ਜਦੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਸਾਬ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਜੁਰਾਬ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਖੋਲਣ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਨਿਗਰਾਨ ਨੇ ਝੱਟ ਕਿਹਾ, “ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਸੇ ਰੱਖ, ਫਿਰ ਜੁਰਾਬ ਨੂੰ ਉਲਟਾਵੀਂ – ਪੁਲਟਾਵੀਂ।”

ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਜੁਰਾਬ ਜੇਬ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਗਾਹਕਾਂ ਦੇ ਧੱਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਸਟੋਰ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉੱਥੋਂ ਤੁਸੀਂ ਫ਼ੀਤਾ ਵੀ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਰਮਚਾਰੀ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਤੁਹਾਡੀ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਵੀ ਖ਼ਰੀਦੋ, ਤਾਂ ਬੜੀ ਨਰਮੀ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਚਰਨ ਪਾਏ।

(ਈ) “ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ’ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੀ 86ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਨਿਉਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪੂੰਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦੂਰਬੀਨਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 40 40 ਮੀਲ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਮਹਟਨ ਟਾਪੂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਘਰ ਡੱਬੀਆਂ ਤੇ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਮੋਟਰਾਂ ਕੀੜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਤੁਰਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਗੰਧਲੇ ਸਲੇਟੀ ਪਾਣੀਆਂ ਨੇ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਵਗਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ।

ਨਾਲ ਲਗਦੀ, ਸਟੇਟ ‘ਨਿਊ ਜਰਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਰੇ ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਰੇ ਖੇਤ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਹਵਾ ਦਾ ਦਬਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਠੰਢ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ 16 ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਹੋਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਬੰਦਾ ਇਸ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 1250 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਬੁਰਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੋਕ 1472 ਫੁੱਟ ਤਕ ਹੈ। 102 ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਦੇ ਜੰਗਲੇ ਉੱਪਰ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਦੂਰਬੀਨ ਨਾਲ ਦਰ ਤਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੰਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੋਂ ਚਮਕਦੇ ਸੂਰਜ ਵਿਚ 80 ਮੀਲ ਦੂਰ ਤਕ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਟਾਪੂ ਵਿਚੋਂ ਉਭਰੀ ਹੋਈ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ – ਉਸ ਦੀ ਉੱਚੀ ਬਾਂਹ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਆਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੀਆਂ ਸਿਖਰਲੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਤੇ ਬੁਰਜੀ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚ ਚੱਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਬੱਦਲ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉੱਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਮੀਂਹ ਉਲਟਾ ਵਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਲੋਹੜੇ ਦੀ ਉਚਾਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਰਖਾ ਦਾ ਰੰਗ ਵੀ ਸੁਰਖ਼ – ਸੁਰਖ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

(ਸ) “ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਕਦੋਂ ਬਣਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ :
ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਉਦੋਂ ਬਣਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ 1930 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਬੇਹੱਦ ਮੰਦਾ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ! ਪਹਿਲਾ ਟਰੱਕ 1 ਅਕਤੂਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਇਸ ਥਾਂ ਪੁੱਜਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਥਾਂ ਬਣੇ ਹੋਟਲ ਨੂੰ ਢਾਹਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਹੋਟਲ ਦਾ ਲੱਖਾਂ ਟਨ ਮਲਬਾ ਉਠਾ ਕੇ ਇੱਥੇ 55 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਹ ਪੁੱਟੀ ਗਈ ਪੌਣੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵਚਿੱਤਰ ਇਮਾਰਤ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਰੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ। ਇਸਦੀਆਂ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਚਾਰ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ।

ਜਦੋਂ ਕੰਮ ਜ਼ੋਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਕ – ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਹੀ ਡੇਢ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਸਰ ਜਾਂਦੀ। ਟਰੱਕ ਉੱਨਾ ਹੀ ਮਾਲ ਮਿਣ – ਮਿਣ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ, ਜਿੰਨਾ ਰਾਤੋ – ਰਾਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਫ਼ਾਲਤੂ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਤੇ ਰਾਹ ਰੁਕਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਫ਼ੌਲਾਦ, ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਮੀਲ ਲੰਮੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਾਲਾਂ, 3500 ਮੀਲ ਲੰਮੀ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਟੈਲੀਗਰਾਫ਼ ਦੀ ਤਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ !

(ਹ) ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਦਫ਼ਤਰ ਹਨ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਦਮੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉੱਚੀ ਬੁਰਜੀ ਤੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਪਣਾ – ਆਪਣਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਸਟੇਟਾਂ ਦੇ 52 ਲੱਖ ਦਰਸ਼ਕ ਦੇਖਦੇ ਹਨ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਸਟੋਰ : ਗੁਦਾਮ, ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਇੱਕਠੇ ਰੱਖਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਵੱਡੀ ਦੁਕਾਨ
• ਤਰਤੀਬ : ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ, ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ
• ਨਿਗਰਾਨ : ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਨਿਰੀਖਕ
• ਬੁਰਜੀ : ਮਿਨਾਰ, ਗੁੰਬਦ, ਗੁੰਬਦ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਮਕਾਨ
• ਡਾਕ-ਗੱਡੀ ਵਾਂਗ : ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ
• ਸੁਰਖ਼ : ਲਾਲ, ਰੱਤਾ, ਕਿਰਮਚੀ
• ਮਾਹੀਗੀਰ : ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲੇ, ਮਾਛੀ, ਮਛੇਰੇ
• ਖਪ ਜਾਂਦਾ: ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ, ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ, ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
• ਫੌਲਾਦ : ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਤੇ ਵਧੀਆ ਲੋਹਾ
• ਫਿਫਥ ਐਵੇਨਿਊ : ਪੰਜਵੀਂ ਗਲੀ, ਪੰਜਵਾਂ ਰਾਹ
• ਖਾੜੀ : ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਜੋ ਦੂਰ ਤੱਕ ਖੁਸ਼ਕੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
• ਕੈਫ਼ੇ : ਕਾਫ਼ੀ-ਹਾਊਸ, ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਪਿਆਈ ਜਾਂਦੀ।

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਸਜਾਵਟ, ਸਿਖਰਲੀ, ਚਰਨ ਪਾਉਣੇ, ਪ੍ਰਤੀਕ, ਗੰਧਲਾ, ਵਿਚਿੱਤਰ, ਵਾਕਈ, ਸ਼ਾਹਕਾਰ
ਉੱਤਰ :

• ਸਜਾਵਟ ਸ਼ਿੰਗਾਰਨ ਦਾ ਕੰਮ – ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਖੂਬ ਸਜਾਵਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।
• ਸਿਖ਼ਰਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ – ਅਸੀਂ ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੀ ਸਿਖ਼ਰਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਪਰ ਜਾ ਖੜੇ ਹੋਏ।
• ਚਰਨ ਪਾਉਣੇ ਪੈਰ ਪਾਉਣੇ) – ਧੰਨ ਭਾਗ ! ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਚਰਨ ਪਾਏ
• ਪ੍ਰਤੀਕ ਚਿੰਨ੍ਹ – ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ।
• ਗੰਧਲਾ (ਮਿੱਟੀ ਮਿਲਿਆ ਤਰਲ – ਇਸ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੰਧਲਾ ਹੈ।
• ਵਚਿੱਤਰ ਅਦਭੁਤ – ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਵਚਿੱਤਰ ਕਾਢ ਹੈ।
• ਵਾਕਈ (ਸਚਮੁੱਚ) – ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਵਾਕਈ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ।
• ਸ਼ਾਹਕਾਰ (ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਰਚਨਾ) – ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾ ਹੈ।
• ਖਾੜੀ (ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਕ ਆਇਆ ਹਿੱਸਾ) – ਬੰਗਾਲ ਦੇਸ਼ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਵਾਕ ਬੋਲਦੇ ਹੋ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੋਲ ਕੇ ਜਾਂ ਲਿਖ ਕੇ ਗੱਲ ਦੱਸਦੇ ਸਮੇਂ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ।

ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਠ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੰਡ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਠ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦ ਹਨ : ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿਰਿਆ, ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੰਬੰਧਕ, ਯੋਜਕ ਅਤੇ ਵਿਸਮਕ।

ਹਰ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦ ਦੀਆਂ ਅੱਗੋਂ ਕਈ-ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਨਾਂਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਪੰਜਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀਆਂ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।

ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦਾਂ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ-ਦੋ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ।

ਇਹ ਲੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ “ਪਾਤਾਲ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹੋ।

ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਹਾਲ ਲਿਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਓ।
ਉੱਤਰ :
(ਨੋਟ – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪ ਹੀ ਲਿਖਣ)

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
‘ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕਦੇ ਉਸ ਦਾ ਉਸ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ “ਵੱਡਾ” ਸ਼ਬਦ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਿੱਕੀ ਨਹੀਂ। “ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਹੈ।

ਇਕ ਦਿਨ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਰਾਲਫ਼ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਇਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਗਿਆ। ਉੱਥੇ ਸੂਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਤਕ ਵਿਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਜੁਰਾਬਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜੋੜਾ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੇਖਕ ਪੈਰਸ ਅਤੇ ਟੋਕੀਓ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਟੋਰ ਦੇਖ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੀ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਬੂਹੇ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਚਹਿਕਾਰ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਤੇ ਗੁਲਦਸਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਲੇਖਕ ਦਾ ਮਨ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਇਆ ਪਰ ਸੁਆਦ ਉਦੋਂ ਕਿਰਕਿਰਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਪੰਛੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਹਿਕਾਰ ਤੇ ਫੁੱਲ ਸਭ ਨਕਲੀ ਸਨ।

ਲੇਖਕ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਜੁਰਾਬਾਂ ਦਾ ਇਕ ਜੋੜਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਿਆ ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਜਦ ਅਜੇ ਉਹ ਜੁਰਾਬਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਨਿਗਰਾਨ ਬੋਲਿਆ, “ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਸੇ ਰੱਖ ਤੇ ਫੇਰ ਜੁਰਾਬਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾਵੀਂ ਪੁਲਟਾਵੀਂ।” ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਜੁਰਾਬਾਂ ਜੇਬ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਰਾਲਫ਼ ਸਮੇਤ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਦਿਨ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਜੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਐਮਪਾਇਰ ਸਟੇਟ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੇਖਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਟਿਕਟ ਲਏ ਅਤੇ ਲਿਫਟ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ 80ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਫਿਰ ਛੇ ਮੰਜ਼ਲ ਹੋਰ ਚੜ੍ਹ ਗਏ।

ਇੱਥੋਂ ਸਾਰਾ ਨਿਊਯਾਰਕ ਤੇ ਮਨਹਟਨ ਦਾ ਟਾਪੂ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਪੂੰਜਿਆਂ ਵਿਚ ਦੂਰਬੀਨਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੋਂ 40 ਮੀਲ ਦੂਰ ਤਕ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਘਰ ਡੱਬੀਆਂ ਵਰਗੇ ਤੇ ਮੋਟਰਾਂ ਕੀੜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਗੰਧਲੇ ਸਲੇਟੀ ਪਾਣੀਆਂ ਨੇ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹਵਾ ਦਾ ਦਬਾ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਠੰਢ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ 16ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਚੜ ਗਏ ਅਰਥਾਤ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 1250 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਸ ਦੇ ਉੱਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਬੁਰਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੋਕ 1472 ਫੁੱਟ ਤਕ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ। 102 ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਦੂਰਬੀਨ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ। ਇੱਥੋਂ 80 ਮੀਲ ਦੂਰ ਤਕ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਟਾਪੂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰੀ ਹੋਈ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਦੇਖੀ।

ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਸਿਖਰਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਅਤੇ ਬੁਰਜੀ ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਖਰਲੀ ਮੰਜ਼ਲ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੇ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਬੱਦਲ ਹਨ, ਜੋ ਮੀਂਹ ਵਰਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਮੀਂਹ ਉਲਟਾ ਵਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਚਾਈ ਕਾਰਨ ਵਰਖਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਵੀ ਸੁਰਖ਼ – ਸੁਰਖ਼ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਚੀ ਬੁਰਜੀ ਤੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਅੱਠਵਾਂ ਅਜੂਬਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਹੀਗੀਰ ਇਸ ਨੂੰ “ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਮਾਰਤ 1930 ਵਿਚ ਉਦੋਂ ਬਣੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਮੰਦਾ ਆਇਆ ਸੀ।

1 ਅਕਤੂਬਰ, 1929 ਨੂੰ ਇਸ ਥਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀ ਹੋਟਲ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦਾ ਕੰਮ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਫਿਰ 55 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਹ ਪੁੱਟੀ ਗਈ। ਇਸ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨੂੰ ਪੌਣੇ ਦੋ ਸਾਲ ਲੱਗੇ। ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਹੀ ਡੇਢ – ਡੇਢ ਮੰਜ਼ਲ ਉਸਾਰੀ ਗਈ। ਇਨਸਾਨੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਇਸ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਮਰੇ ਖ਼ਾਲੀ ਪਏ ਰਹੇ। ਦੋ – ਤਿੰਨ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਵਿਕੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ।

ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਦਫ਼ਤਰ ਹਨ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਦਮੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਫ਼ੌਲਾਦ ਲੱਗਾ। ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਮੀਲ ਲੰਬੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਾਲਾਂ ਤੇ 35000 ਮੀਲ ਲੰਮੀ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਟੈਲੀਗਰਾਫ਼ ਦੀ ਤਾਰ ਇਸ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ 74 ਲਿਫਟਾਂ ਹਨ ਤੇ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਲੱਖ ਕਿਲੋਵਾਟ ਬਿਜਲੀ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ 6500 ਖਿੜਕੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਰਾਤ – ਦਿਨ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ 1860 ਪੌੜੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਸੌ ਔਰਤਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। 35000 ਦਰਸ਼ਕ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇਸ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। 90ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਦੀ ਜੜਤ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਚਾਨਣ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਂ ਵਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ, ਜੋ 300 ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਕਾਰਡ ਅੱਜ ਤਕ ਵਿਕ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਹਾਨ ਚਿਤਰਕਾਰ, ਫ਼ਿਲਮ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਅਦਭੁਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਇਕ ਅਦਭੁਤ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਠੰਢੀ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਲੇਖਕ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥੀ ਹੇਠਾਂ ਵਿਛੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਖਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਤੱਕਦੇ ਰਹੇ। ਇੱਥੋਂ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੀਵੀਂ ਤੇ ਛੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ 86ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਬਣੇ ਕੈਫ਼ੇ ਵਿਚ ਗ਼ਰਮ ਹੈਮਬਰਗਰ ਖਾਧੇ। ਇਸ ਨਜ਼ਾਰੇ ਪਿੱਛੋਂ ਵੱਡੀ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਬੇਸੁਆਦੀ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਜੁਰਾਬਾਂ ਪਾਈਆਂ, ਤਾਂ ਸਚਮੁੱਚ ਉਸ ਦੇ ਮੇਚ ਆ ਗਈਆਂ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ।

1. ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ 16 ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਹੋਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 1250 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਬੁਰਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੋਕ 1472 ਫੁੱਟ ਤੀਕ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ – ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ ਤੋਂ ਚੌਗੁਣੀ ਉੱਚੀ। 102ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਦੇ ਜੰਗਲੇ ਵਿਚ ਖੜੋ ਕੇ ਦੂਰਬੀਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਤੀ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੰਗ – ਰੂਪ ਤਕ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਇੱਥੋਂ 80 ਮੀਲ ਦੂਰ ਤਕ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੂਰਜ ਚਮਕ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਅਸਮਾਨ ਨਿੱਖਰਿਆ ਹੋਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਆਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਥਰਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ! ਇੱਥੇ ਖੜੇ ਅਸੀਂ ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਿੱਕੇ – ਜਿਹੇ ਟਾਪੂ ਵਿਚੋਂ ਉੱਭਰੀ ਹੋਈ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਤੱਕੀ – ਉੱਚੀ ਬਾਂਹ – ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਛੱਲੀਆਂ ਦੇ ਰਾਖੇ
(ਅ) ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ
(ਇ) ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ
(ਸ) ਲੋਹੜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰੱਬ ਦੀ ਪੌੜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਲ
(ਅ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਣਪੁਰੀ
(ਈ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਸ) ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿੰਨੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ਹੋਰ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸੀ ?
(ਉ) 15 ਮੰਜ਼ਲਾਂ
(ਅ) 16 ਮੰਜ਼ਲਾਂ
(ਈ) 17 ਮੰਜ਼ਲਾਂ
(ਸ) 21 ਮੰਜ਼ਲਾਂ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 16 ਮੰਜ਼ਲਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਿਖਰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕਿੰਨਾ ਉੱਚਾ ਸੀ ?
(ਉ) 1250 ਫੁੱਟ
(ਅ) 1350 ਫੁੱਟ
(ਈ) 1450 ਫੁੱਟ
(ਸ) 1150 ਫੁੱਟ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) 1250 ਫੁੱਟ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਬੁਰਜੀ ਦੀ ਨੋਕ ਕਿੰਨੀ ਉੱਚੀ ਸੀ ?
(ਉ) 1475 ਫੁੱਟ
(ਅ) 1472 ਫੁੱਟ
(ਈ) 1375 ਫੁੱਟ
(ਸ) 1372 ਫੁੱਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 1472 ਫੁੱਟ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੁਰਜੀ ਦੀ ਉਚਾਈ ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਵੱਧ ਉੱਚੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੁੱਗਣੀ
(ਅ) ਤਿਗੁਣੀ
(ਈ) ਚੌਗੁਣੀ
(ਸ) ਦਸ – ਗੁਣੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਚੌਗੁਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿੰਨਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ‘ਤੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਦੂਰਬੀਨ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਰੰਗ ਰੂਪ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 101ਵੀਂ
(ਅ 102ਵੀਂ
(ਈ) 103ਵੀਂ
(ਸ) 104ਵੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) 102ਵੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
102 ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਮੀਲ ਤਕ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਚਾਲੀ ਮੀਲ
(ਅ) ਸੱਠ ਮੀਲ
(ਇ) ਅੱਸੀ ਮੀਲ
(ਸ) ਸੌ ਮੀਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਅੱਸੀ ਮੀਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
102 ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਹਡਸਨ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਕੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
(ਅ) ਹਰਾ – ਭਰਾ ਟਾਪੂ
(ਈ) ਉੱਚੀਆਂ ਬਿਲਡਿੰਗਾਂ
(ਸ) ਤਰਦੇ ਜਹਾਜ਼।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੁਰਜੀ
(ਅ) ਚਮਕ
(ਈ) ਪ੍ਰਤੀਕ
(ਸ) ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ/ਸੂਰਜ/ਹਡਸਨ/ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ/ਅਮਰੀਕਾ/ਧਰਤੀ/ਦਿੱਲੀ/ਖ਼ਥਰਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੁਤਬ ਦੀ ਲਾਠ/ਸੂਰਜ/ਹਡਸਨ/ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਦੇਵੀ/ਅਮਰੀਕਾ/ਧਰਤੀ/ਦਿੱਲੀ/ਮਥਰਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਅਮਰੀਕਾ
(ਅ) ਹਡਸਨ
(ਈ) ਸੂਰਜ
(ਸ) ਮੰਜ਼ਲਾਂ/ਸਿਖਰ/ਫੁੱਟ/ਨੋਕ/ਬੁਰਜੀ/ਜੰਗਲੇ/ਦੂਰਬੀਨ/ਰੰਗ – ਰੂਪ/ਮੀਲ/ਚੀਜ਼/ਆਦਮੀ/ਟਾਪੂ/ਮੂਰਤੀ/ਬਾਂਹ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮੰਜ਼ਲਾਂ/ਸਿਖਰ/ਫੁੱਟ/ਨੋਕ/ਬੁਰਜੀ/ਜੰਗਲੇ/ਦੂਰਬੀਨ/ਰੰਗ – ਰੂਪ/ਮੀਲ/ਚੀਜ਼/ਆਦਮੀ/ਟਾਪੂ/ਮੂਰਤੀ/ਬਾਂਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਸਹੀ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਸੂਰਜ
(ਅ) ਮੀਲ
(ਇ) ਬਾਂਹ
(ਸ) ਇਸਅਸੀਂ/ਜਿਸ/ਉਸ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਸ/ਅਸੀਂ/ਜਿਸ/ਉਸ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਿਸ਼ਾਲ
(ਅ) ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ
(ਈ) ਉੱਚੀ
(ਸ) 16/1250/ਚੌਗੁਣੀ/102/1472.
ਉੱਤਰ :
(ਸ) 16/1250/ਚੌਗੁਣੀ/102/1472.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਅਜ਼ਾਦੀ
(ਅ) ਇੱਥੇ
(ਇ) ਮਥਰਾ
(ਸ) ਪੁੱਜ ਗਏ/ਹੈ/ਪੁੱਜਦੀ ਹੈਤੱਕ ਰਹੇ ਸਾਂ/ਆਉਂਦੀ ਹੈ/ਨਿੱਖਰਿਆ ਹੋਵੇਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ/ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੁੱਜ ਗਏ/ਹੈ/ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ/ਤੱਕ ਰਹੇ ਹਾਂ/ਆਉਂਦੀ ਹੈ/ਨਿੱਖਰਿਆ ਹੋਵੇਖ ਹੋਵੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੋਵੇ/ਤੱਕੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
“ਦੇਵੀਂ ਦਾ ਪੁਲਿੰਗ ਰੂਪ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ਉ) ਦੇਵਾਂ
(ਅ) ਦੇਵਤੀ
(ਇ) ਦੇਵਤਾ
(ਸ) ਦੇਵ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਦੇਵਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਤੱਕੀ
(ਅ) ਇੱਥੇ
(ਈ) ਅਸੀਂ
(ਸ) ਜਿਸ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਤੱਕੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਅਜ਼ਾਦੀ, ਪ੍ਰਤੀਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
“ਦਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਡੈਸ਼
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਡੈਸ਼

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਇਸ ਵਿਚ ਸੈਂਕੜੇ ਦਫ਼ਤਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਦਮੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ‘ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਫ਼ੌਲਾਦ ਖ਼ਰਚ ਹੋਇਆ। ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਮੀਲ ਲੰਮੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਾਲਾਂ ਤੋਂ 3500 ਮੀਲ ਲੰਮੀ ਟੈਲੀਫੂਨ ਤੇ ਟੈਲੀਗਰਾਫ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। 74 ਲਿਫ਼ਟਾਂ ਹਨ, ਦੋ ਲੱਖ ਕਿਲੋਵਾਟ ਬਿਜਲੀ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਾਢੇ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਖਿੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਿਨ – ਰਾਤ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਖਿੜਕੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ 1860 ਪੌੜੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਸੌ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ 3500 ਦਰਸ਼ਕ ਇਸ ਉੱਤੇ, ਚੜ ਕੇ ਨਿਉਯਾਰਕ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। 90ਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਦੇ ਬਰਜ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਚਾਨਣ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਂ ਵਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ 300 ਮੀਲ ਦੀ ਵਿੱਥ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ – ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਸਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਬੰਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਪੰਜ ਸੌ
(ਅ) ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ।
(ਈ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ
(ਸ) ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿੰਨਾ ਫ਼ੌਲਾਦ ਖ਼ਰਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ
(ਅ) ਤੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ
(ਇ) ਚਾਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ
(ਸ) ਸੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਸ ਵਿਚ ਅੱਠ ਮੀਲ ਲੰਮੀ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ
(ਅ) ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਾਲਾਂ
(ਈ) ਕੇਬਲਾਂ
(ਸ) ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਤਾਰਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਾਲਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਸ ਵਿਚ ਟੈਲੀਫੋਨ ਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) 3500 ਮੀਲ
(ਅ) 4000 ਮੀਲ
(ਈ) 4500 ਮੀਲ
(ਸ) 5000 ਮੀਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 3500 ਮੀਲ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਲਿਫ਼ਟਾਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਚਾਲੀ
(ਅ) ਪੰਜਾਹ
(ਇ) ਚੁਹੱਤਰ
(ਸ) ਨੱਬੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਚੁਹੱਤਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇੱਥੇ ਕਿੰਨੀ , ਬਿਜਲੀ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਵਾਟ
(ਅ) ਦੋ ਲੱਖ ਕਿਲੋਵਾਟ
(ਇ) ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਵਾਟ
(ਸ) 5 ਲੱਖ ਕਿਲੋਵਾਟ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਦੋ ਲੱਖ ਕਿਲੋਵਾਟ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ
(ਅ) ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ
(ਇ) ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ
(ਸ) ਸਾਢੇ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਾਢੇ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) 1840
(ਅ) 1850
(ਇ) 1860
(ਸ) 1870
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 1860

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿੰਨਵੀਂ ਮੰਜ਼ਲ ਉੱਤੇ ਤੇਜ਼ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਜੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) 90ਵੀਂ
(ਅ) 92ਵੀਂ
(ਇ) 95ਵੀਂ
(ਸ) 100ਵੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) 90ਵੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) 800 ਮੀਲ ਤੋਂ
(ਅ) 500 ਮੀਲ ਤੋਂ
(ਈ) 300 ਮੀਲ ਤੋਂ
(ਸ) 100 ਮੀਲ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) 300 ਮੀਲ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੈਂਕੜੇ
(ਅ) ਹਜ਼ਾਰਾਂ
(ਈ) ਇਹ
(ਸ) ਦਫ਼ਤਰ/ਆਦਮੀ/ਮੀਲ/ਟਨ/ਟੈਲੀਫੋਨ/ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ/ਲਿਫਟਾਂ/ਕਿਲੋਵਾਟ/ਔਰਤਾਂ/ਬਿਜਲੀ/ਮਹੀਨੇ/ਖਿੜਕੀਆਂ/ਮਜ਼ਦੂਰ/ਖਿੜਕੀ/ਦਿਨਾਂ/ਦਰਸ਼ਕ ਨਜ਼ਾਰਾ/ਮੰਜ਼ਲ/ਬੁਰਜ/ਤ/ਚਾਨਣ/ਧਾਰਾਂ/ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦਫ਼ਤਰ/ਆਦਮੀ/ਮੀਲਟਨ/ਟੈਲੀਫੋਨ/ਟੈਲੀਫ/ਲਿਫਟਾਂ/ਕਿਲੋਵਾਟ/ਔਰਤਾਂ/ਬਿਜਲੀ/ਮਹੀਨੇ/ਖਿੜਕੀਆਂ/ਮਜ਼ਦੂਰ/ਖਿੜਕੀ/ਦਿਨਾਂ/ਦਰਸ਼ਕ/ਨਜ਼ਾਰਾ/ਮੰਜ਼ਲ/ ਬੁਰਜ/ਰਾਤ/ਚਾਨਣ/ਧਾਰਾਂ/ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਨਿਉਯਾਰਕ
(ਅ) ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ
(ਇ) ਔਰਤਾਂ
(ਸ) ਸਾਫ਼
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਨਿਊਯਾਰਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਚਾਨਣ
(ਅ) ਰਾਤ
(ਈ) ਦੁਨੀਆ
(ਸ) ਫ਼ੌਲਾਦ/ਪਾਣੀ/ਨਾਲਾਂ/ਤਾਰਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਫ਼ੌਲਾਦ/ਪਾਣੀ/ਨਾਲਾਂ/ਤਾਰਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਿੱਥ
(ਅ) ਹੋਈਆਂ
(ਇ) ਸਾਢੇ
(ਸ) ਇਸ/ਜਿਨ੍ਹਾਂ/ਜੋਇਹ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਸ/ਜਿਨ੍ਹਾਂ/ਜੋ/ਇਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ – –
(ਉ) 1860
(ਅ) ਦੋ ਸੌ
(ਇ) ਰੋਜ਼
(ਸ) ਹਨ/ਕਰਦੇ ਹਨ/ਖ਼ਰਚ ਹੋਇਆ/ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ/ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ/ਆਉਂਦੀ ਹੈਕਰਦੀਆਂ ਹਨ/ਮਾਣਦੇ ਹਨ/ਜੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ/ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ/ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹਨਕਰਦੇ ਹਨ/ਖ਼ਰਚ ਹੋਇਆ/ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ/ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ/ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ/ਆਉਂਦੀ ਹੈ/ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ/ਮਾਣਦੇ ਹਨ/ਜੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ/ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
“ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਮਰਦਾਂ
(ਅ) ਜ਼ਨਾਨਾ
(ਈ) ਮਰਦਊ
(ਸ) ਆਦਮੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਮਰਦਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਤੇ ਦੋ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਸੈਂਕੜੇ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ। ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਲੰਮੀ, ਤੇਜ਼।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਆਦਮੀ / ‘ਬੁਰਜ / ‘ਮਜ਼ਦੂਰ/ਦਰਸ਼ਕ’ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹਨ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ।
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਡੈਸ਼
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਡੈਸ਼ ( – )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚਲੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋਆਦਮੀ

ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਠ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ – ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿਰਿਆ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਸੰਬੰਧਕ, ਯੋਜਕ ਤੇ ਵਿਸਮਿਕ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਪਣੇ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿਰਿਆ, ਸੰਬੰਧਕ, ਯੋਜਕ ਤੇ ਵਿਸਮਿਕ ਦੀਆਂ ਪੰਜ – ਪੰਜ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਨਾਂਵ – ਦੁਨੀਆ, ਗਾਹਕ, ਗੁਲਦਸਤੇ, ਫੁੱਲ, ਸੂਈ। ਪੜਨਾਂਵ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ, ਉਹ, ਇਹ, ਤੂੰ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਕਲੀ, ਵੱਡੀ, ਸੁੰਦਰ, ਸ਼ਾਹੀ, ਖੂਨੀ। ਕਿਰਿਆ – ਲੰਘਦਾ, ਕਰੇ, ਰੱਖੀ, ਗਿਆ, ਆਉਂਦੀ। ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਰੋਜ਼, ਬਾਹਰ, ਨੇੜੇ, ਕਿੱਥੇ, 1930 ਵਿਚ। ਸੰਬੰਧਕ – ਉੱਤੇ, ਦਾ, ਦੇ, ਨੂੰ, ਵਿਚ। ਯੋਜਕ – ਅਤੇ, ਪਰ, ਤਾਂ ਜੋ, ਕਿਉਂਕਿ, ਫਿਰ ਵੀ। ਵਿਸਮਿਕ – ਓ ਰੱਬਾ ! ਉਹੋ ! ਕੁੜੇ ! ਮਾਂ ਸਦਕੇ ! ਹਾਏ !

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਸਟੋਰ–ਵੱਡੀ ਦੁਕਾਨ, ਗੁਦਾਮ
• ਤਰਤੀਬ – ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ।
• ਨਿਗਰਾਨ – ਦੇਖ – ਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ।
• ਬੁਰਜੀ – ਮੀਨਾਰ, ਗੁੰਬਦ।
• ਡਾਕ – ਗੱਡੀ ਵਾਂਗ – ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ।
• ਸੁਰਖ਼ – ਲਾਲ !
• ਮਾਹੀਗੀਰ – ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਵਾਲੇ
• ਖਪ ਜਾਂਦਾ – ਲਗ ਜਾਂਦਾ, ਵਰਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।
• ਫ਼ੌਲਾਦਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਵਧੀਆ ਲੋਹਾ।
• ਫਿਫਥ ਐਵਨਿਊ – ਪੰਜਵੀਂ ਗਲੀ, ਪੰਜਵਾਂ ਰਾਹ !
• ਖਾੜੀਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਹਿੱਸਾ
• ਕੈਫ਼ੇ – ਕਾਫ਼ੀ ਹਾਉਸ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ MCQ Questions with Answers.

PSEB 7th Class Maths Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ MCQ Questions

1. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਵਿਚੋਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਰੇਖਾ ਤੇ ਸਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(a) 0
(b) 1
(c) 2
(d) 3
ਉੱਤਰ:
(b) 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
△ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ:
(a) 90°
(b) 180°
(c) 360°
(d) ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ:
(b) 180°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(a) 3 ਸਮ, 5 ਸਮ, 7 ਸਮ
(b) 4 ਸਮ, 5 ਸਮ, 9 ਸਮ
(c) 4 ਸਮ, 3 ਸਮ, 8 ਸਮ
(d) 3 ਸਮ, 2 ਸਮ, 5 ਸਮ ॥
ਉੱਤਰ:
(a) 3 ਸਮ, 5 ਸਮ, 7 ਸਮ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਦੋ ਕੋਣ 40° ਅਤੇ 50° ਹਨ । ਤੀਸਰਾ ਕੋਣ ਹੈ :
(a) 40°
(b) 50°
(c) 90°
(d) 60°
ਉੱਤਰ:
(c) 90°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਦੋ ਕੋਣ 30° ਅਤੇ 50° ਹਨ । ਤੀਸਰਾ ਕੋਣ ਹੈ ।
(a) 100°
(b) 60°
(c) 80°
(d) 50°
ਉੱਤਰ:
(a) 100°

2. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ …………………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਤੀਸਰੀ ਭੁਜਾ ਤੋਂ ਵੱਡੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਸਮਕੋਣੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਵਿਚ (ਕਰਣ)² = (…….)² + (………)²
ਉੱਤਰ:
ਆਧਾਰ, ਲੰਬ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
SAS ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ …………. .
ਉੱਤਰ:
ਭੁਜਾ, ਕੋਣ ਭੁਜਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
RHS ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ………… .
ਉੱਤਰ:
ਸਮਕੋਣ ਕਰਣ ਭੁਜਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ASA ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ………… .
ਉੱਤਰ:
ਕੋਣ, ਭੁਜਾ, ਕੋਣ

3. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਕੋਣ ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 160° ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੋ ਕੋਣ 180° ਹੋਣ । ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਹਰੇਕ ਕੋਣ 60° ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਸਹੀ/ਗ਼ਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ