PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 24 ਭੂਆ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 24 ਭੂਆ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 24 ਭੂਆ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਭੂਆ Textbook Questions and Answers

ਭੂਆ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਤੀਹ-ਪੈਂਤੀ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਭੂਆ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਸੀ ਕਿ ਤੀਹ – ਪੈਂਤੀ ਵਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਜੇ ਨਿੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਭੂਆ ਉਸ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀ ਲਾ ਕੇ, ਪਿਆਰ – ਪੁਚਕਾਰ ਕੇ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਮਲਾਈ ਵਾਲੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਕੌਲ ਲੈ ਕੇ ਸਕੂਲ ਆਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ।

(ਅ) ਲੇਖਕ ਭੂਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਿਉਂ ਗਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਲੇਖਕ ਭੂਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਇਸ ਕਰਕੇ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਭੂਆ ਦਾ ਉਸ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਬੜਾ ਪਿਆਰ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਭੂਆ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆਂ ਦਸਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਭੂਆ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ, ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਨੂੰ “ਕਾਕਾ’ ‘ਪੁੱਤਰ” ਆਖ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਇੱਕੋ ਇਕ ਬਚੀ ਹੋਈ ਪੁਰਾਣੀ ਬੁੱਢੀ ਸੀ।

PSEB Solutions

(ਈ) ਭੂਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਲਈ ਮੋਹ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਅੰਧਰਾਤੇ ਦੀ ਕਸਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਭੂਆ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦੱਸਿਆ, ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਭੂਆ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲਿਪਟ ਗਈ। ਚੁੰਮ – ਚੁੰਮ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਗਿੱਲਾ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ – ਪੋਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੋਈ ਦੱਸਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਇਆ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਿੱਠ, ਸਿਰ ਤੇ ਮੁੰਹ ਨੂੰ ਪਿਆਰਦੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦੇ ਬਾਲ – ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹਾਲ – ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੀ।

ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਨਾਂਹ – ਨੁੱਕਰ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਾਉਂਠਿਆਂ, ਸੇਵੀਆਂ, ਸ਼ੱਕਰ, ਘਿਓ ਤੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਰਜਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ।ਉਹ ਸਮਝਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਭੁੱਖਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਭੁਆ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਲਈ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਤੇ ਰਹਿਮ ਭਰੇ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ, “ਕਾਕਾ, ਭੁੱਖਾ ਈ ਸਵੇਂਗਾ ਹੁਣ ?

ਹਾਏ ਮਾਂ ਸਦਕੇ ! ਕਿਹਾ ਰਮਾਣ ਪਿਆ ਲੱਗਦਾ ਏ ਮੈਨੂੰ।” ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਭੂਆ ਨੇ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਬੇਹੱਦ ਮੋਹ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ।

(ਸ) “ਅੱਗੇ ਜਿਠਾਣੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਗਈ ਸੈਂ, ਹੁਣ ਭਾਵੇਂ ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਭਤੀਜੇ ਨੇ ਕਿਉਂ ਸੋਚੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਜੰਬ ਵਿਚ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਤਬੀਅਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਈ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਤੀਂ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਭੂਆ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਨੇ ਉਸ ਅੱਗੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਥਾਲ ਲਿਆ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਘਿਓ ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਹੋਏ ਦੋ ਚੱਕੀ ਦੇ ਪੁੜ ਜਿੱਡੇ – ਜਿੱਡੇ ਪਰਾਉਂਠੇ ਪਏ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਮੋਟੀਆਂ – ਮੋਟੀਆਂ ਸੇਵੀਆਂ ਦਾ ਅੰਬਾਰ ਉੱਸਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਬੁੱਕ ਸਾਰੀ ਸ਼ੱਕਰ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਛੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਢਿੱਡ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇੰਨਾ ਕੁੱਝ ਖਾ ਕੇ ਉਹ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕੇਗਾ।

ਜਦੋਂ ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਭੂਆ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲਾਂ – ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਦੱਸਣ ਲਗੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਜਿਠਾਣੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਗੰਗਾ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਉਪਰੋਕਤ ਖ਼ਿਆਲ ਚੱਕਰ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਭੂਆ ਜਿੰਨਾ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਬਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਨੇ ਨਾਲ ਉਹ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਰੀ ਜਿਠਾਣੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਗੰਗਾ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਖਾਣਾ ਖੁਆ ਕੇ ਮਾਰੇ ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਗੰਗਾ ਜਾਣੇ ਪੈਣ।

(ਹ) ‘ਭਲਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ ਚਰਖਾ ਟੁੱਟਾ, ਜਿੰਦ ਅਜਾਈਂ ਛੁੱਟੀ’, ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਸ ਨੇ ਆਖੀ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਧਨ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਦੁਖਦਾਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ‘ਭੂਆ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਆਖੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਈ ਕਿ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਭੂਆ ਦੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਤੇ ਬਹੁਤਾ ਖਾ – ਖਾ ਕੇ ਪੇਟ ਦੀ ਤਕਲੀਫ ਕਾਰਨ ਮਰਨਹਾਰਾ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਭੂਆ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਦੁੱਧ ਦਾ ਛੰਨਾ ਪੀਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਜ਼ਰਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਦੇ ਛੰਨੇ ਨੂੰ ਮੰਜੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ’ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤੀ ਚੌੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਛੰਨਾ ਡਿਗ ਪਿਆ ਤੇ ਦੁੱਧ ਚੁੰਜੇ ਡੁਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਭੂਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਘਰ ਦੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਜਾਗ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਰਾਮੇ ਕਿਆਂ ਦਿਓ ਦੁੱਧ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਪਰੰਤੁ ਨੂੰਹ ਉੱਥੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਛੰਨਾ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੱਟੀ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘ ਗਈ ਸੀ।

PSEB Solutions

ਇਸ ’ਤੇ ਭੂਆ ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤ ਔਖੀ ਹੋਈ, ਪਰੰਤੂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਭੁੰਜੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਉਪਰੋਕਤ ਕਹਾਵਤ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਦੁੱਧ ਡੁੱਲ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਹੋਰ ਦੁੱਧ ਕਿਤਿਓਂ ਮਿਲਿਆ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਹੋਰ ਦੁੱਧ ਪੀ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ।

(ਕ) ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਏਨਾ ਡਰ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਭੂਆ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਜੰਝ ਵਿਚ ਦੋ ਰਾਤਾਂ ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਕੱਟੇ ਸਨ। ਚਹੁੰ ਡੰਗਾਂ ਵਿਚ ਕੱਚਘਰੜ ਪੂਰੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਨਿਕ – ਸੁਕ ਖਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ੁਕਰ – ਸ਼ੁਕਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਦਿਨ ਕੱਟੇ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਉਹ ਜੰਵ ਦੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਵੇਲੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਮਠਿਆਈ ਖਾ ਕੇ ਭੂਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਚਲ ਪਿਆ।

ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਇਸ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਤਬੀਅਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭੂਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਰਾਤੀਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਖਾਵੇਗਾ ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭੂਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੁੱਜਾ, ਤਾਂ ਭੂਆ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਡਕਾਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਭੂਆ ਦੀ ਨੂੰਹ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਪਰਾਉਂਠਿਆਂ, ਸੇਵੀਆਂ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਡਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਸੋਤੇ ਪਏ : ਸੌਣ ਵੇਲੇ
  • ਧੇਤਿਆਂ ਦੀ : ਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ, ਧੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ
  • ਅੰਧਰਾਤਾ : ਇੱਕ ਰੋਗ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ
  • ਆਹਰ : ਕੰਮ, ਧੰਦਾ, ਰੁਝੇਵਾਂ
  • ਤਬੀਅਤ ਦਿੱਕ ਹੋ ਗਈ : ਮਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ
  • ਅੰਬਾਰ : ਢੇਰ
  • ਬਾਬਤ : ਬਾਰੇ, ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ
  • ਗੁਰਾਹੀ : ਬੁਰਕੀ, ਰੋਟੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਜੋ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ।
  • ਅੰਬਰਸਰ : ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
  • ਸਬੱਬ ਨਾਲ : ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ, ਅਚਾਨਕ ਹੀ
  • ਪੁਆੜੇ : ਝਗੜੇ
  • ਕਮਬਖ਼ਤ : ਬਦਨਸੀਬ, ਭਾਗਹੀਣ
  • ਪਥੱਲਾ ਮਾਰ ਕੇ : ਚੌਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ
  • ਲੱਪ : ਇੱਕ ਹੱਥ ਦਾ ਰੁੱਗ
  • ਕਾਲ-ਰੂਪੀ : ਮੌਤ-ਰੂਪੀ
  • ਖ਼ਲਾਸੀ : ਛੁਟਕਾਰਾ, ਮੁਕਤੀ
  • ਇੰਤਜ਼ਾਮ : ਪ੍ਰਬੰਧ, ਬੰਦੋਬਸਤ
  • ਖੇਚਲ : ਕਸ਼ਟ, ਤਕਲੀਫ਼
  • ਉਤਾਵਲੇ : ਕਾਹਲੇ, ਤੇਜ਼, ਬੇਸਬਰੇ
  • ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ : ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ
  • ਸੰਕੋਚ : ਸੰਗ, ਸ਼ਰਮ, ਝਿਜਕ
  • ਤਾਣ : ਬਲ, ਤਾਕਤ
  • ਨੀਂਹ : ਮੰਜੀ ਦੀ ਬਾਹੀ
  • ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ : ਸੰਝ , ਤਕਾਲਾਂ ਵੇਲੇ
  • ਘੁਰਕੀ : ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ, ਡਰਾਵਾ, ਧਮਕੀ

PSEB Solutions

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਖ਼ਾਹਸ਼, ਭੁੱਖਾ-ਭਾਣਾ, ਸਦਕੇ ਜਾਣਾ, ਜਸ ਖੱਟਣਾ, ਅੱਧ-ਪਚੱਧਾ, ਮੁਹਿੰਮ, ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫਣਾ, ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨਾ, ਚਿਤਾਵਨੀ, ਜਫ਼ਰ ਜਾਲਣੇ।
ਉੱਤਰ :

  • ਖ਼ਾਹਸ਼ (ਇੱਛਾ) – ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਹਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਫ਼ਸਟ ਰਹਿ ਕੇ ਪਾਸ ਕਰਾਂ।
  • ਭੁੱਖਾ – ਭਾਣਾ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਦਾ ਭੁੱਖਾ) – ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੀ ਗੜੀ ਵਿਚ ਭੁੱਖਣ – ਭਾਣੇ ਸਿੱਖ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ ਦੇ ਰਹੇ।
  • ਸਦਕੇ ਜਾਣਾ (ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਣਾ) – ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਸਦਕੇ ਜਾਵਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪੁੱਤਰ ਤੋਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
  • ਜੱਸ ਖੱਟਣਾ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਮਿਲਣੀ, ਵਡਿਆਈ ਮਿਲਣੀ – ਆਪਣੇ ਨੇਕ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਬੰਦਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜੱਸ ਖੱਟਦਾ ਹੈ।
  • ਅੱਧ – ਪਚੱਧਾ ਅੱਧ ਦੇ ਨੇੜੇ – ਤੇੜੇ – ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਦਿਓ, ਐਵੇਂ ਅੱਧ – ਪਚੱਧਾ ਵਿੱਚੇ ਛੱਡ ਕੇ ਨਾ ਜਾਓ।
  • ਮੁਹਿੰਮ (ਲੜਾਈ, ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਕਾਰਵਾਈ) – ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।
  • ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫਣਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੜਫਣਾ) – ਰੋਗੀ ਪੇਟ ਦਰਦ ਕਾਰਨ ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਸੀ।
  • ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨਾ (ਸ਼ਹਿਣਾ) – ਮੈਂ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿਚ ਇੰਨਾ ਘਾਟਾ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
  • ਚਿਤਾਵਨੀ (ਚੇਤੇ ਕਰਾਉਣਾ, ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ) – ਮੈਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨਾ ਛੱਡੀਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
  • ਜਫ਼ਰ ਜਾਲਣੇ (ਦੁੱਖ ਸਹਿਣੇ) – ਵਿਚਾਰੀ ਵਿਧਵਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਲਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ – ਕੀ ਜਫ਼ਰ ਜਾਲਣੇ ਪਏ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਪਿਛਲੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ-ਵੰਡ ਪੜੀ ਹੈ। ਵਾਕ ਦੀ ਦੂਜੀ

ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ-ਵੰਡ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ :

  1. ਵਿਸਮੈ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ
  2. ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ
  3. ਨਾਂਹ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ
  4. ਹਾਂ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ

1. ਵਿਸਮੈ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ : ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀ ਜਾਂ ਵਿਸਮੈ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਸਮੈ-ਵਾਚਕਵਾਕ ਆਖਦੇ ਹਨ।
2. ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ : ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
3. ਨਾਂਹ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ : ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਨਾਂਹ-ਵਾਚਕ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਂਹ ਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
4. ਹਾਂ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ : ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਹਾਂ-ਵਾਚਕ, ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮੰਨਣ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਂ-ਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

PSEB Solutions

ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ-ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਭੱਜੀ ਆਈ।
(ਅ) ਸਵਾਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ।
(ੲ) “ਤੇ ਭੂਆ ਜੀ! ਏਨੀਆਂ ਸੇਵੀਂਆਂ ਕੌਣ ਖਾਵੇਗਾ ? ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਕਿਹਾ।
(ਸ) “ਕੁੜੇ ! ਆਈਂ ਨੀ, ਭੱਜ ਕੇ ! ਨੀ ਮੇਰਾ ਸਿੰਘ …….. ਆਇਆ ਈ, ਸੁੱਖ ਨਾਲ।”
(ਹ) ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਜੇਠ ਨੂੰ ਏਨੀ ਖੇਚਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ।
(ਕ) ਇੱਕ ਘੁੱਟ, ਦੋ ਘੁੱਟ, ਚਾਰ ਘੱਟ ਪਰ ਕੀ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਛੱਪੜ ਜਿੱਡਾ ਛੰਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਸੀ?
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਹਾਂ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ।
(ਅ) ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ।
(ਈ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ !
(ਸ) ਵਿਸਮੈਵਾਚਕ ਵਾਕ।
(ਹ) ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ
(ਕ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ।

ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ਵਾਂਗ ਕੋਈ ਮੋਹ-ਭਿੱਜੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।

PSEB Solutions

ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਅਖਾਉਤਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਭੂਆੜੀ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
‘ਭੂਆ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੀ ਜੰਵ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਖਾ – ਪੀ ਕੇ ਭੂਆ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪੰਜ ਮੀਲ ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੁੱਜਾ। ਅੰਧਰਾਤੇ ਦੀ ਕਸਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭੂਆ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਨਾ ਸਕੀ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦੱਸਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ! ਭੂਆ ਦੇ ਘਰ ਉਸ ਦੇ ਪੋਤੇ, ਪੋਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ਵੀ ਸੀ।

ਸੁਖ – ਸਾਂਦ ਪੁੱਛਣ ਪਿੱਛੋਂ ਭੂਆ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਲਈ ਰੋਟੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਜਿਸ ਦੀ ਜੰਝ ਵਿਚ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਮਗਰੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਬੀਅਤ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ, ਨੇ ਬਥੇਰੀ ਨਾਂਹ – ਨੁੱਕਰ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਭੂਆ ਨੇ ਇਕ ਨਾ ਮੰਨੀ ਅਤੇ ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਬਾਅਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਨੱਕੋ – ਨੱਕ ਪਰੋਸਿਆ ਇਕ ਥਾਲ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਘਿਓ ਨਾਲ ਗੁੰਨੇ ਹੋਏ ਚੱਕੀ ਦੇ ਪੁੜ ਜਿੱਡੇ – ਜਿੱਡੇ ਦੋ ਪਰਾਉਂਠੇ ਤੇ ਸੇਵੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਤਕੜਾ ਅੰਬਾਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬੁੱਕ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਰ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਛੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਭੂਆ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਗੰਗਾ ਮਾਈ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਹਾਰ ਕੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਭਰਜਾਈ (ਭੂਆ ਦੀ ਨੂੰਹ ਨੇ ਪੰਘਰੇ ਹੋਏ ਘਿਓ ਦਾ ਇਕ ਕੌਲ ਲਿਆ ਕੇ ਸੇਵੀਆਂ ਉੱਤੇ ਉਲੱਦ ਦਿੱਤਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੇ ਡੇਢ – ਕ ਪਰਾਉਂਠਾ ਤਾਂ ਤੰਨ – ਤੰਨ ਕੇ ਲੰਘਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਸੇਵੀਆਂ ਖਾਣ ਦੀ ਉਸ ਵਿਚ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਉੱਠ ਕੇ ਅੰਦਰ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸੇਵੀਆਂ ਦਾ ਰੁੱਗ ਭਰ ਕੇ ਕੰਧ ਦੀ ਨੁੱਕਰੇ ਬਣੇ ਤੰਦੂਰ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਜੇ ਉਸ ਨੇ ਰੁੱਗ ਭਰ ਕੇ ਸੇਵੀਆਂ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਭਰਜਾਈ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਫਿਰ ਆ ਧਮਕੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਪਰਾਉਂਠਾ ਹੋਰ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੇਵੀਆਂ ਮੁੜ ਥਾਲੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਕੇ ਹੱਥ – ਪੈਰ ਛੱਡ ਬੈਠਾ ਅੰਤ ਅੱਧ ਪਚੱਧਾ ਮੁਕਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਉਸ ਕਾਲ – ਰੂਪੀ ਥਾਲੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਹੁਣ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਵਿਛੇ ਹੋਏ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਜਾ ਡਿਗਿਆ ਉਸ ਦਾ ਪੇਟ ਪਾਟਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਫ਼ਰੇਵਾਂ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਆਖਰਾਂ ਦੇ ਵੱਟ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਬਣ ਗਈ ਅੱਧਾ – ਪੌਣਾ ਘੰਟਾ ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫਦਿਆਂ ਬੀਤ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ।

ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਮੁੰਡਾ ਕੁੜੀ ਜਾਗਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜਵੈਣ ਮੰਗ ਕੇ ਖਾਵੇ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਕੰਢਿਆਂ ਤੀਕ ਭਰਿਆ ਦੁੱਧ ਦਾ ਛੰਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਈ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਇੰਝ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਥੋੜੀ – ਬਹੁਤੀ ਕਸਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਵਿਅਰਥ ਆਖ਼ਰ ਉਸ ਨੇ ਛੰਨਾ ਫੜ ਕੇ ਮੰਜੇ ਦੀ ਪੈਂਦ ਉੱਤੇ ਟਿਕਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੈ।

PSEB Solutions

ਪਰੰਤੂ ਭਰਜਾਈ ਗੜਵੀ ਲਿਆ ਕੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਫੈਂਟ – ਫੈਂਟ ਕੇ ਠੰਢਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ। ਹੁਣ ਛੰਨਾ ਫਿਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੀ। ਇਕ – ਦੋ ਘੁੱਟ ਪੀਤੇ, ਪਰ ਛੰਨਾ ਕਿੱਥੇ ਮੁੱਕੇ ? ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਠਹਿਰ ਕੇ ਪੀਏਗਾ। ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਛੰਨੇ ਨੂੰ ਮੰਜੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਇੰਨੀ ਚੌੜੀ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਛੰਨੇ ਦਾ ਭਾਰ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦੀ। ਛੰਨਾ ਥੱਲੇ ਡਿਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਡੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਭੂਆ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦੁੱਧ ਡੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਜਦੋਂ ਨੂੰਹ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਜਾਗ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਭੂਆ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਗਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “……….. ਸਾਰੇ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਕਾਹਨੂੰ ਜਾਗ ਫੂਕਣੀ ਸੀ। ਮੁੰਡਾ ਵਿਚਾਰਾ ਹੁਣ ਝਾਟਾ ਮੇਰਾ ਪੀਵੇਗਾ। ਸਵੇਰ ਦਾ ਭੁੱਖਣ – ਭਾਣਾ ……………… ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੇ ਰੋਕਦਿਆਂ – ਰੋਕਦਿਆਂ ਵੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਰਾਮੇ ਕਿਆਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਦੁੱਧ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨੂੰਹ ਦੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਭੂਆ ਨੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਮੰਨਤਾਂ ਮੰਨ – ਮੰਨ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਨੂੰਹ ਨੇ ਆ ਕੇ ਭੂਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਮੇ ਕਿਆਂ ਦੀ ਕੱਟੀ ਅੱਜ ਸਾਰਾ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਸਾਰ ਭੂਆ ਇਕ ਦਮ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭੜਕ ਉੱਠੀ ਤੇ ਬੋਲ – ਕੁਬੋਲ ਬੋਲਣ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਤੇ ਰਹਿਮ ਭਰੇ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, ‘ਤੇ ਕਾਕਾ ਭੁੱਖਾ ਈ ਸਵੇਂਗਾ ਹੁਣ ? ਹਾਏ ਮਾਂ ਸਦਕੇ।” ਪਰੰਤੂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਭੁੰਜੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਭਲਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ ਚਰਖਾ ਟੁੱਟਾ, ਜਿੰਦ ਅਜ਼ਾਥੋਂ ਛੁੱਟੀ ”

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

‘ਤੇ ਭੂਆ ਜੀ ! ਇਹ ਏਨੀਆਂ ਸੇਵੀਂਆਂ ਕੌਣ ਖਾਵੇਗਾ ?” ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਬੋਲੀ, “ਖਾ ਲੈ, ਬੀਬਾ ਪੁੱਤ ! ਸੇਵੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਏ, ਇਹ ਤਾਂ ਐਵੇਂ – ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨੇ। ਵੇਖੇਂ ਨਾ ਪੁੱਤ, ਏਥੇ ਬਾਹਰ ਥਾਂਵੇਂ ਕੀ ਪਿਆ ਲੱਭਦਾ ਏ ! ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਨਗਰਾਂ ਦੀ ਕੀ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਏਂ, ਉੱਥੇ ਤੇ ਜੋ ਬੱਤੀਆਂ ਦੰਦਾਂ ‘ਚੋਂ ਮੰਗੋ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਸੱਚ ਕਿਸੇ ਆਖਿਆ ਏ ਅਖੇ ‘ਸ਼ਹਿਰ ਵਸੰਦੇ ਦੇਵਤੇ, ਬਾਹਰ ਵਸੰਦੇ ਪ੍ਰੇਤ ! ਏਥੇ ਤੇ ਵੀਰਾ ਇਹੋ ਦਾਲ ਸਾਗ ਈ ਜੁੜਦਾ ਏ।ਤੇਰਾ ਫੁੱਫੜ ਜਿਉਂਦਾ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਅੰਬਰਸਰ ਗਏ।

ਸਦਕੇ ਜਾਈਏ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਤੋਂ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਗਏ, ਘਰਾਂ ਦੇ ਪੁਆੜਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਕਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਿਕਾਲ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਜਿਠਾਣੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਗੰਗਾ ਜੀ ਲਿਜਾਣੇ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, “ਬੈਂਕਰ ਦੀ ਮਾਂ, ਕਿਹੜਾ ਰੋਜ਼ – ਰੋਜ਼ ਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਖ਼ਸਮ ਨੂੰ ਖਾਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਜਾਣੇ, ਤੂੰ ਵੀ ਚਲੀ ਚੱਲ 1” ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਏਸੇ ਸਬੱਬ ਚਲੀ ਗਈ।

ਦਿਲ ਤੇ ਬਥੇਰਾ ਕਰਦਾ ਏ ਪਈ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਗੰਗਾ ਮਾਈ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਆਵਾਂ……… ਬੈਂਕਰ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵੇਰਾ ਵਾਸਤੇ ਪਾ ਚੁੱਕੀ ਆਂ, ਪਈ ਮੁੰਡਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਹੋਰ ਸੈਂਕੜੇ ਖ਼ਰਚਨਾਂ, ਖਾਨਾ ਏਂ, ਇਹ ਵੀ ਜਸ ਖੱਟ ਛੱਡ, ਪਰ ਉਹ ਤੇ ਸੁਣਦਾ ਈ ਨਹੀਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ …………..।

PSEB Solutions

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੱਗੂ
(ਅ) ਭੂਆ
(ਇ) ਪੇਮੀ ਦੇ ਨਿਆਣੇ
(ਸ) ਹਰਿਆਵਲ ਦੇ ਬੀਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਭੂਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
(ਉ) ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ
(ਅ) ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ
(ਈ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
(ਸ) ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲੇਖਕ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਖਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ?
(ਉ ਸੇਵੀਆਂ
(ਅ) ਚੌਲ
(ਇ) ਪਰੌਠੇ
(ਸ) ਸ਼ੱਕਰ – ਘਿਓ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੇਵੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੂਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੇਵੀਆਂ ਕਿਸ ਲਈ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਲਈ
(ਅ) ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ
(ਇ) ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ
(ਸ) ਭੁੱਖ ਵਧਾਉਣ ਲਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮੂੰਹ ਮਿੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭੂਆ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਪਿੰਡ ਦੇ
(ਅ) ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ
(ਇ) ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ
(ਸ) ਘਰਾਂ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ।

PSEB Solutions

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਖਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੌਣ ਵਸਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੇਵਤੇ
(ਅ) ਰਾਕਸ਼
(ਈ) ਵਿਹਲੜ
(ਸ) ਪ੍ਰੇਤ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪ੍ਰੇਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਖਾਣ ਲਈ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਡਬਲ ਰੋਟੀ।
(ਅ) ਪੀਜ਼ੇ
(ਇ) ਸੈਂਡਵਿਚ
(ਸ) ਦਾਲ – ਸਾਗ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦਾਲ – ਸਾਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੂਆ ਫੁੱਫੜ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਗਰੀ ਗਈ ਸੀ ?
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਅ) ਕਰਤਾਰਪੁਰ
(ਈ) ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ
(ਸ) ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ !
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਭੂਆ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਸ਼ੰਕਰਸ਼ੰਕਰ
(ਅ) ਚਾਨਣ
(ਇ) ਪ੍ਰਭੂ
(ਸ) ਵੀ ਦਿੱਤਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ਼ੰਕਰ/ਬੈਂਕਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਭੂਆ ਜਿਠਾਣੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਥੇ ਗਈ ਸੀ ?
(ਉ) ਗੰਗਾ (ਹਰਦੁਆਰ
(ਅ) ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
(ਇ) ਹੋਏ
(ਸ) ਅਲਾਹਾਬਾਦ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਗੰਗਾ (ਹਰਦੁਆਰ)।

PSEB Solutions

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭੂਆ ਦਾ ਦਿਲ ਕੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਜਮਨਾ – ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਅ) ਗੰਗਾ – ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਇ) ਬ੍ਰਹਮ – ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਸ) ਸੰਗਮ – ਇਸ਼ਨਾਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਗੰਗਾ – ਇਸ਼ਨਾਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸੇਵੀਆਂ
(ਅ) ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਇ) ਸਬੱਬ
(ਸ) ਅੰਬਰਸਰ/ਗੰਗਾ/ਬੈਂਕਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਅੰਬਰਸਰ/ਗੰਗਾ/ਬੈਂਕਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਸਤੂਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਗੰਗਾ।
(ਅ) ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਇ) ਰੋਜ਼ – ਰੋਜ਼
(ਸ) ਸੇਵੀਆਂ/ ਫੁੱਲਦਾਲ – ਸਾਗ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸੇਵੀਆਂ ਫੁੱਲਦਾਲ – ਸਾਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਗੰਗਾ
(ਅ) ਅੰਬਰਸਰ
(ਇ) ਇਸ਼ਨਾਨ
(ਸ) ਇਹ/ਮੈਂ/ਉਹ/ਕੀ/ਕਿਸੇ/ਅਸੀਂ/ਮੇਰੀ/ਮੈਨੂੰ ਤੂੰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਹ/ਮੈਂ/ਉਹ/ਕੀ/ਕਿਸੇ/ਅਸੀਂ/ਮੇਰੀ/ਮੈਨੂੰ/ਤੂੰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘ਜਿਠਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪੁਲਿੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੂਠ
(ਅ) ਜੇਠ
(ਇ) ਜੇਠਾ
(ਸ) ਜਿੱਠਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) ਜੇਠ

PSEB Solutions

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਮੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਤੇ ਦੋ ਅਨਯ ਪੁਰਖ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ
ਉੱਤਰ :
ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ – ਮੈਂ, ਅਸੀਂ। ਅਨਯ ਪੁਰਖਇਹ, ਉਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਮਹਾਰਾਜ / ‘ਪੇਤ/ਇਸ਼ਨਾਨ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
“ਪ੍ਰੇਤ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ੳ) ਖੇਤੀ
(ਅ) ਪ੍ਰੇਤ
(ਇ) ਭੂਤਨੀ
(ਸ) ਭੂਤਾਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਭੂਤਨੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਇ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਹ) ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ
(ਕਿ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ
(ਖ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਇ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (” “)
(ਹ) ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ( ! )
(ਕਿ) ਪ੍ਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ( ? )
(ਖ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

PSEB Solutions

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 24 ਭੂਆ 1
ਉੱਤਰ :
PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 24 ਭੂਆ 2

2.  ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਾਰਜ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵਾਕ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਰਜ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵਾਕ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

  1. ਹਾਂ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ
  2. ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ
  3. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ
  4. ਵਿਸਮੈਵਾਚਕ ਵਾਕ।

1. ਹਾਂ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ – ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਹਾਂ – ਵਾਚਕ ਅਰਥਾਤ ਸਹਿਮਤੀ ਜਾਂ ਮੰਨਣ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਂ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਮੈਂ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖੇਡਦਾ ਹਾਂ’।
2. ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ – ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਅਰਥਾਤ ਅਸਹਿਮਤੀ ਜਾਂ ਨਾ ਮੰਨਣ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਂਹ – ਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ਸੁਰਜ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਚੜਿਆ ਤੂੰ
3. ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ – ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
4. ਵਿਸਮੈਵਾਚਕ ਵਾਕ – ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸਮੈਵਾਚਕ ਵਾਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਹੈਂ ! ਤੂੰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਮੋਹ – ਭਿੱਜੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਵਾਰੀ ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਬੱਸ ਵਿਚ ਚੜਿਆ। ਉਸ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਭੂਆ ਬੈਠੀ ਸੀ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਭੂਆ ਨੂੰ ਲਿਸ਼ਕਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਲ ਵੇਖਦੀ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾ ਪਈ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਜਾ ਬੈਠਾ ਤੇ ਭੂਆ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਬਾਂਹ ਨਾਲ ਕਲਾਵੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ, ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹਾਲ – ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੀ। ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਬੈਗ ਵਿਚੋਂ ਪਿੰਨੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਪਿੰਨੀ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਫਗਵਾੜੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭੂਆ ਨੇ ਕੋਕਾ ਕੋਲਾ ਦੀ ਬੋਤਲ ਲੈ ਕੇ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੁੜ ਇਕ ਬਾਂਹ ਵਿਚ ਘੁੱਟ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ ਅੱਜ ਮੈਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਮੋਹ ਭਿੱਜੀ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

ਭੂਆ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਭੂਆ ਨਾਲ ਬੱਸ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਖਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

PSEB Solutions

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
‘ਭੂਆ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਤੇ ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਕ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਮੁਹਾਵਰੇ – ਦਿਲ ਕਰਨਾ, ਜੁਗ ਬੀਤਣੇ, ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਉਣਾ, ਘੱਟਾ ਫੱਕਣਾ, ਜਾਨ ਵਿਚ ਜਾਨ ਆਉਣੀ, ਵਾਸਤੇ ਪਾਉਣੇ, ਬੱਤੀਆਂ ਦੰਦਾਂ ’ਚੋਂ ਮੰਗਣਾ, ਜੱਸ ਖੱਟਣਾ, ਉੱਸਲ ਵੱਟੇ ਲੈਣੇ, ਅਕਲ ਕਾਂਦ ’ਚ ਜਾਨ ਆਉਣੀ, ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫਣਾ, ਜਫ਼ਰ ਜਾਲਣੇ, ਅੱਗ ਲੱਗਣੀ, ਕਾਲ ਪੈਣਾ, ਜਾਨ ਵਿਚ ਜਾਨ ਆਉਣੀ, ਸਾਹ ਨਾਲ ਸਾਹ ਨਾ ਰਲਣਾ

ਅਖਾਣਾਂ – ਕੰਧੀ ਉੱਤੇ ਰੁਖੜਾ, ਧੇਤਿਆਂ ਦੀ ਨੱਕ – ਵਢੀ ਹੋਣੀ, ਮੂਸਾ ਮੌਤੋਂ ਭੱਜਿਆ ਅੱਗੇ ਮੌਤ ਖੜੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਵਸੰਦੇ ਦੇਵਤੇ ਬਾਹਰ ਵਸਦੇ ਪੇਤ, ਉਖਲੀ ਵਿਚ ਸਿਰ ਦਿੱਤਾ ਚਾਰ ਸੱਟਾਂ ਵੱਧ ਕੀ ਤੇ ਘੱਟ ਕੀ, ਭਲਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰਾ ਚਰਖਾ ਟੁੱਟਾ ਜਿੰਦ ਅਜ਼ਾਥੋਂ ਛੁੱਟੀ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

  • ਸੋਤੇ ਪਏ – ਸੌਣ ਵੇਲੇ।
  • ਧੇਤਿਆਂ ਦੀ – ਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ
  • ਅੰਧਰਾਤਾ – ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਰੋਗ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ
  • ਆਹਰ – ਰੁਝੇਵਾਂ, ਕੰਮ
  • ਤਬੀਅਤ ਦਿੱਕ ਹੋ ਗਈ – ਮਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ !
  • ਅੰਬਾਰ – ਢੇਰ
  • ਬਾਬਤ – ਬਾਰੇ।
  • ਗਰਾਹੀ – ਬੁਰਕੀ।
  • ਅੰਬਰਸਰ – ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
  • ਸਬੱਬ ਨਾਲ – ਮੌਕੇ ਨਾਲ, ਅਚਾਨਕ
  • ਪੁਆੜੇ – ਝਗੜੇ
  • ਕਮਬਖ਼ਤ – ਬਦਨਸੀਬ।
  • ਪਥੱਲਾ ਮਾਰ ਕੇ – ਚੌਂਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ।
  • ਲੱਖ – ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੱਥ ਉੱਤੇ ਆਉਂਣ ਜੋਗੇ ਦਾਣੇ ਆਦਿ।
  • ਕਾਲ ਰੂਪੀ – ਮੌਤ ਰੂਪੀ
  • ਖ਼ਲਾਸੀ – ਛੁਟਕਾਰਾ
  • ਇੰਤਜ਼ਾਮ – ਪ੍ਰਬੰਧ
  • ਖੇਚਲ – ਤਕਲੀਫ਼ ਉਤਾਵਲੇ ਕਾਹਲੇ।
  • ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ – ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ।
  • ਤਾਣ – ਤਰਕਤ।
  • ਨੀਂਹ – ਮੰਜੇ ਦੀ ਬਾਹੀ।
  • ਸੰਧਿਆ ਵੇਲੇ – ਤਿਰਕਾਲਾਂ ਵੇਲੇ
  • ਘੁਰਕੀ – ਧਮਕੀ।
  • ਸੁਨੱਖਾ – ਸੁੰਦਰ ! PSEB Solutions
  • ਖ਼ਾਨਗਾਹ – ਮਜਾਰ, ਕਬਰ।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

Punjab State Board PSEB 10th Class Social Science Book Solutions Geography Chapter 3 जलवायु Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Social Science Geography Chapter 3 जलवायु

SST Guide for Class 10 PSEB जलवायु Textbook Questions and Answers

I. नीचे लिखे प्रश्नों का उत्तर एक शब्द या एक वाक्य में दीजिए

प्रश्न 1.
भारत की जलवायु को प्रभावित करने वाले तत्त्वों के नाम बताएँ।
उत्तर-
भारत की जलवायु को प्रभावित करने वाले मुख्य तत्त्व हैं —

  1. भूमध्य रेखा से दूरी,
  2. धरातल का स्वरूप,
  3. वायुदाब प्रणाली,
  4. मौसमी पवनें और
  5. हिन्द महासागर से समीपता।

प्रश्न 2.
सर्दियों के मौसम में सबसे कम और सबसे अधिक तापक्रम वाले दो-दो स्थानों के नाम बताइए।
उत्तर-
क्रमश:-मुम्बई तथा चेन्नई और अमृतसर तथा लेह।

प्रश्न 3.
गर्मियों में सबसे ठण्डे व गर्म स्थानों का वर्णन करो।
उत्तर-
सबसे ठण्डे स्थान लेह तथा शिलांग सबसे गर्म स्थान-उत्तर-पश्चिमी मैदान।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 4.
सबसे अधिक शुष्क व अधिक वर्षा वाले स्थानों के नाम बताओ।
उत्तर-
देश के सबसे अधिक शुष्क स्थान हैं-लेह, जोधपुर तथा दिल्ली। शिलांग, मुम्बई, कलकत्ता (कोलकाता) तथा तिरुवन्तपुरम् सबसे अधिक वर्षा वाले स्थान हैं।

प्रश्न 5.
सम-जलवायु तथा कठोर जलवायु वाले दो-दो स्थानों के नाम बताओ।
उत्तर-

  1. सम जलवायु वाले दो स्थान मुम्बई तथा चेन्नई हैं।
  2. अमृतसर तथा जोधपुर में कठोर जलवायु पाई जाती है।

प्रश्न 6.
‘जेट स्ट्रीम’ किसे कहते हैं?
उत्तर-
धरातल से तीन किलोमीटर की ऊंचाई पर बहने वाली ऊपरी हवा अथवा संचार चक्र (Upper Air Circulation) को जेट स्ट्रीम (Stream) कहते हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 7.
‘मौनसून’ शब्द से आप क्या समझते हैं?
उत्तर-
मानसून शब्द की उत्पत्ति अरबी भाषा के शब्द मौसम (Mausam) से हुई है। जिससे तात्पर्य मौसम में बदलाव आने पर स्थानीय पवनों के तत्त्वों अर्थात् तापमान, आर्द्रता, दबाव तथा दिशा में परिवर्तन आने से है।

प्रश्न 8.
‘मौनसून का फटना’ किसे कहते हैं?
उत्तर-
मानसून पवनें लगभग 1 जून को पश्चिमी तट पर पहुंचती हैं और बहुत तेजी से वर्षा करती हैं जिसे मानसनी धमाका या ‘मानसून का फटना’ (Monsoon Burst) कहते हैं।

प्रश्न 9.
लू (Loo) से आप क्या समझते हैं?
उत्तर-
ग्रीष्म ऋतु में कम दबाव का क्षेत्र पैदा होने के कारण चलने वाली धूल भरी आंधियां लू कहलाती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 10.
‘मौनसून तोड़’ से क्या अभिप्राय है?
उत्तर-
वर्षा ऋतु में शुष्क अन्तराल को मानसूनी तोड़ कहते हैं।

प्रश्न 11.
‘अल नीनो’ समुद्री धारा कहां बहती है?
उत्तर-
‘अल नीनो’ (El-Nino-Current) समुद्री धारा चिली के तट के समीप प्रशान्त महासागर में बहती है।

प्रश्न 12.
काल बैसाखी’ किसे कहते हैं?
उत्तर-
बैसाख मास में पश्चिमी बंगाल में चलने वाले तूफ़ानी चक्रवातों को ‘काल बैसाखी’ कहते हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 13.
‘आम्रवृष्टि’ से क्या अभिप्राय है?
उत्तर-
ग्रीष्म ऋतु के अन्त में केरल तथा कर्नाटक के तटीय भागों में होने वाली पूर्व मानसूनी वर्षा जो आमों अथवा फूलों की फसल के लिए लाभदायक होती है।

प्रश्न 14.
अरब सागर व बंगाल की खाड़ी वाली पवनें किन स्थानों पर एक-दूसरे से मिल जाती हैं।
उत्तर-
अरब सागर व बंगाल की खाड़ी वाली मानसून पवनें पंजाब तथा हिमाचल प्रदेश में आपस में मिलती हैं।

II. नीचे लिखे प्रश्नों के संक्षेप में कारण बताइए —

प्रश्न 1.
मुम्बई नागपुर की अपेक्षा ठण्डा है।
उत्तर-
मुम्बई सागर तट पर बसा है। समुद्र के प्रभाव के कारण मुम्बई की जलवायु सम रहती है और यहां सर्दी कम पड़ती है।
इसके विपरीत नागपुर समुद्र से दूर स्थित है। समुद्र के प्रभाव से मुक्त होने के कारण वहां विषम जलवायु पाई जाती है। अत: नागपुर मुम्बई की अपेक्षा ठण्डा है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 2.
भारत की अधिकांश वर्षा चार महीनों में होती है।
उत्तर-
भारत में अधिकांश वर्षा मध्य जून से मध्य सितम्बर तक होती है। इन चार महीनों में समुद्र से आने वाली मानसूनी पवनें चलती हैं। नमी से युक्त होने के कारण ये पवनें भारत के अधिकांश भाग में खूब वर्षा करती हैं।

प्रश्न 3.
दक्षिणी-पश्चिमी मानसून द्वारा कलकत्ता (कोलकाता) में 145 सेंटीमीटर वर्षा जबकि जैसलमेर में केवल 12 सेंटीमीटर वर्षा होती है।
उत्तर-
कलकत्ता (कोलकाता) बंगाल की खाड़ी से उठने वाली मानसून पवनों के पूर्व की ओर बढ़ते समय पहले पड़ता है। जलकणों से लदी ये पवनें यहां 145 सेंटीमीटर वर्षा करती हैं।
जैसलमेर अरावली पर्वत के प्रभाव में आता है। अरावली पर्वत अरब सागर से आने वाली पवनों के समानान्तर स्थित है और यह पवनों को रोकने में असमर्थ है। अतः पवनें बिना वर्षा किए आगे निकल जाती हैं। यही कारण है कि जैसलमेर में केवल 12 सेंटीमीटर वर्षा होती है।

प्रश्न 4.
चेन्नई शहर (मद्रास) में अधिकांश वर्षा सर्दियों में होती है।
उत्तर-
चेन्नई भारत के पूर्वी तट पर स्थित है। यह उत्तर-पूर्वी मानसून पवनों के प्रभाव में आता है। ये पवनें शीत ऋतु में स्थल से समुद्र की ओर चलती हैं। बंगाल की खाड़ी से लांघते हुए ये जलवाष्य ग्रहण कर लेती हैं। तत्पश्चात् पूर्वी घाट से टकरा कर ये चेन्नई में वर्षा करती हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 5.
उत्तर-पश्चिमी भारत में सर्दियों में अधिक वर्षा होती है।
उत्तर-
50-60 शब्दों में उत्तर वाला प्रश्न नं० १ पढ़ें।

III. नीचे लिखे प्रश्नों के संक्षिप्त उत्तर दीजिए

प्रश्न 1.
भारतीय जलवायु की प्रादेशिक विभिन्नताएं कौन-कौन सी हैं?
उत्तर-
भारतीय जलवायु की प्रादेशिक विभिन्नताएं निम्नलिखित हैं

  1. सर्दियों में हिमालय पर्वत के कारगिल क्षेत्रों में तापमान-45° सेन्टीग्रेड तक पहुंच जाता है परन्तु उसी समय तमिलनाडु के चेन्नई (मद्रास) महानगर में यह 20° सेन्टीग्रेड से भी अधिक होता है। इसी प्रकार गर्मियों की ऋतु में ‘ अरावली पर्वत की पश्चिमी दिशा में स्थित जैसलमेर का तापमान 50° सेन्टीग्रेड को भी पार कर जाता है, जबकि श्रीनगर में 20° सेन्टीग्रेड से कम तापमान होता है।
  2. खासी पर्वत श्रेणियों में स्थित माउसिनराम (Mawsynaram) में 1141 सेंटीमीटर औसतन वार्षिक वर्षा दर्ज की जाती है। परन्तु दूसरी ओर पश्चिमी थार मरुस्थल में वार्षिक वर्षा का औसत 10 सेंटीमीटर से भी कम है।
  3. बाड़मेर और जैसलमेर में लोग बादलों के लिए तरस जाते हैं परन्तु मेघालय में सारा साल आकाश बादलों से ढका रहता है।
  4. मुम्बई तथा अन्य तटवर्ती नगरों में समुद्र का प्रभाव होने के कारण तापमान वर्ष भर लगभग एक जैसा ही रहता है। इसके विपरीत राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र दिल्ली और आसपास के क्षेत्रों में सर्दी एवं गर्मी के तापमान में भारी अन्तर पाया जाता है।

प्रश्न 2.
देश में जलवायु विभिन्नताओं के कारण बताओ।
उत्तर-
भारत के सभी भागों की जलवायु एक समान नहीं है। इसी प्रकार सारा साल भी जलवायु एक जैसी नहीं रहती। इसके मुख्य कारण निम्नलिखित हैं —

  1. देश के उत्तरी पर्वतीय क्षेत्र ऊंचाई के कारण वर्ष भर ठण्डे रहते हैं। परन्तु समुद्र तटीय प्रदेशों का तापमान वर्ष भर लगभग एक समान रहता है। दूसरी ओर, देश के भीतरी भागों में कर्क रेखा की समीपता के कारण तापमान ऊंचा रहता है।
  2. पवनमुखी ढालों पर स्थित स्थानों पर भारी वर्षा होती है, जबकि वृष्टि छाया क्षेत्र में स्थित प्रदेश सूखे रह जाते हैं।
  3. गर्मियों में मानसून पवनें समुद्र से स्थल की ओर चलती हैं। जलवाष्प से भरपूर होने के कारण ये खूब वर्षा करती है। परन्तु आगे बढ़ते हुए इनके जलवाष्प कम होते जाते हैं। परिणामस्वरूप वर्षा की मात्रा कम होती जाती है।
  4. सर्दियों में मानसून पवनें विपरीत दिशा अपना लेती हैं। इनके जलवाष्प रहित होने के कारण देश में अधिकांश भाग शुष्क रह जाते हैं। इस ऋतु में अधिकांश वर्षा केवल देश के दक्षिण-पूर्वी तट पर ही होती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 3.
मौनसून पूर्व की वर्षा (Pre-Monsoonal Rainfall) किन कारणों से होती है?
उत्तर-
गर्मियों में भूमध्य रेखा की कम दबाव की पेटी कर्क रेखा की ओर खिसक (सरक) जाती है। इस दबाव को भरने के लिए दक्षिणी हिन्द महासागर से दक्षिणी-पूर्वी व्यापारिक पवनें चलने लगती हैं। धरती की दैनिक गति के कारण ये पवनें घड़ी की सुई की दिशा में दक्षिण-पश्चिम से उत्तर-पूर्व की और मुड़ जाती है। ये 1 जून को देश के पश्चिमी तट पर पहुंचकर बहुत तेजी से वर्षा करती हैं। परन्तु 1 जून से पहले भी केरल तट के आस-पास जब समुद्री पवनें पश्चिमी तट को पार करती हैं, तब भी मध्यम स्तर की वर्षा होती है। इसी वर्षा को पूर्व मानसून (Pre-Monsoon) की वर्षा कहा जाता है। इस वर्षा का मुख्य कारण पश्चिमी घाट की पवनमुखी ढालें हैं जो इनके मार्ग में बाधा डालती हैं।

प्रश्न 4.
वर्षा ऋतु का वर्णन करो।
उत्तर-
वर्षा ऋतु को दक्षिण-पश्चिम मानसून की ऋतु भी कहते हैं। यह ऋतु जून से लेकर मध्य सितम्बर तक रहती है। इस ऋतु की मुख्य विशेषताओं का वर्णन निम्नलिखित है —

  1. भारत के उत्तर-पश्चिमी क्षेत्र में निम्न दाब का क्षेत्र अधिक तीव्र हो जाता है।
  2. समुद्र से पवनें भारत में प्रवेश करती हैं और गरज के साथ घनघोर वर्षा करती हैं।
  3. आर्द्रता से भरी ये पवनें 30 किलोमीटर प्रति घण्टा की दर से चलती हैं और एक मास के अन्दर-अन्दर पूरे देश में फैल जाती हैं।
  4. भारतीय प्रायद्वीप मानसून को दो शाखाओं में विभाजित कर देता है-अरब सागर की मानसून पवनें तथा खाड़ी बंगाल की मानसून पवनें।
  5. खाड़ी बंगाल की मानसून पवनें भारत के पश्चिमी घाट और उत्तर-पूर्वी क्षेत्र में अत्यधिक वर्षा करती हैं। पश्चिमी घाट की पवनाभिमुख ढालों पर 250 में०मी० से भी अधिक वर्षा होती है। इसके विपरीत इस घाट की पवनाविमुख ढालों पर केवल 50 सें०मी० वर्षा होती है। मुख्य कारण वहां की उच्च पहाड़ी श्रृंखलाएं तथा पूर्वी हिमालय हैं। दूसरी ओर उत्तरी मैदानों में पूर्व से पश्चिम की ओर जाते हुए वर्षा की मात्रा घटती जाती है।

प्रश्न 5.
देश में अधिक वर्षा वाले स्थान कौन-कौन से हैं?
उत्तर-
अधिक वर्षा वाले स्थानों में देश के वे स्थान सम्मिलित हैं जहां पर वर्षा 150 से 200 सेंटीमीटर तक होती है। इन स्थानों को तीन क्षेत्रों में बांटा जा सकता है —

  1. एक बहुत ही संकरी एवं तंग पट्टी 20 किलोमीटर की चौड़ाई में पश्चिमी घाट के साथ-साथ उत्तर-दक्षिण दिशा में फैली हुई है। यह ताप्ती नदी के मुहाने से लेकर केरल के मैदानों तक विस्तृत है।
  2. दूसरी पट्टी हिमालय की दक्षिणी ढलानों के साथ-साथ विस्तृत है। यह हिमाचल प्रदेश से होकर कुमाऊं हिमालय से गुज़रती हुई असम की निचली घाटी तक जा पहुंचती है।
  3. तीसरी पट्टी उत्तर-दक्षिण दिशा में फैली हुई है। इसमें त्रिपुरा, मणिपुर तथा मीकिर की पहाड़ियां शामिल हैं। इस पट्टी में लगभग 200 सेंटीमीटर वार्षिक वर्षा होती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 6.
मौनसून वर्षा की कोई तीन महत्त्वपूर्ण विशेषताएं बताइए।
उत्तर-
मानसूनी वर्षा की तीन महत्त्वपूर्ण विशेषताएं निम्नलिखित हैं —

  1. अस्थिरता- भारत में मानसून भरोसे योग्य नहीं है। यह आवश्यक नहीं है कि वर्षा एक-समान होती रहे। वर्षा की इसी अस्थिरता के कारण ही भुखमरी और अकाल की स्थिति पैदा हो जाती है। वर्षा की यह अस्थिरता देश के आन्तरिक भागों तथा राजस्थान में अपेक्षाकृत अधिक है।
  2. असमान वितरण-देश में वर्षा का वितरण समान नहीं है। पश्चिमी घाट की पश्चिमी ढलानों और मेघालय तथा असम की पहाड़ियों में 250 सेंटीमीटर से भी अधिक वर्षा होती है। इसके विपरीत पश्चिमी राजस्थान, पश्चिमी गुजरात, उत्तरी कश्मीर आदि में 25 सेंटीमीटर से भी कम वर्षा होती है।
  3. अनिश्चितता-भारत में होने वाली मानसूनी वर्षा की मात्रा निश्चित नहीं है। कभी तो मानसून पवनें समय से पहले पहुंचकर भारी वर्षा करती हैं। परन्तु कभी यह वर्षा इतनी कम होती है या निश्चित समय से पहले ही समाप्त हो जाती है। परिणामस्वरूप देश में सूखे की स्थिति उत्पन्न हो जाती है।

प्रश्न 7.
राजस्थान अरब सागर के नज़दीक होते हुए भी शुष्क क्यों रहता है?
उत्तर-
राजस्थान अरब सागर के निकट स्थित है। परन्तु फिर भी यह शुष्क रह जाता है। इसके निम्नलिखित कारण हैं —

  1. राजस्थान तक पहुंचते-पहुंचते मानसून पवनों में नमी की मात्रा काफ़ी कम हो जाती है, जिसके कारण ये वर्षा नहीं कर पातीं।
  2. इस मरुस्थलीय क्षेत्र में तापमान की दशाएं मानसून पवनों को तेजी से प्रवेश नहीं करने देतीं।
  3. यहां के अरावली पर्वत पवनों की दिशा के समानान्तर स्थित हैं। इनकी ऊंचाई भी कम है। इसलिए ये पवनों को रोक पाने में असमर्थ हैं। परिणामस्वरूप राजस्थान शुष्क रह जाता है।

प्रश्न 8.
दक्षिणी पश्चिमी व्यापारिक पवनें मौनसून बर्षा को किस प्रकार प्रभावित करती हैं?
उत्तर-
गर्मियों में हिन्द महासागर से आने वाली दक्षिण-पूर्वी व्यापारिक पवनें भूमध्य रेखा से पार खिंच आती हैं। पृथ्वी की दैनिक गति के कारण इनकी दिशा बदल जाती है और ये दक्षिण-पश्चिम से उत्तर-पूर्व की ओर चलने लगती हैं। 1 जून को ये केरल के तट पर पहुंच कर एकाएक भारी वर्षा करने लगती हैं। इसे ‘मानसून का फटना’ कहा जाता है। पवनों की गति तेज़ होने के कारण ये एक ही मास में पूरे देश में फैल जाती हैं। इस प्रकार लगभग सारा भारत वर्षा के प्रभाव में आ जाता है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

IV. नीचे दिए गये हर प्रश्न का विस्तृत उत्तर दो

प्रश्न 1.
भारत की जलवायु को कौन-कौन से तत्व प्रभावित करते हैं?
उत्तर-
भारत की जलवायु विविधताओं से परिपूर्ण है। इन विविधताओं को अनेक तत्त्व प्रभावित करते हैं, जिनका वर्णन इस प्रकार है —

  1. भूमध्य रेखा से दूरी-भारत उत्तरी गोलार्द्ध में भूमध्य रेखा के समीप स्थित है। परिणामस्वरूप पर्वतीय क्षेत्रों को छोड़कर देश के अधिकांश क्षेत्रों में लगभग पूरे वर्ष तापमान ऊंचा रहता है। इसीलिए भारत को गर्म जलवायु वाला देश भी कहा जाता है।
  2. धरातल-एक ओर हिमालय पर्वत श्रेणियां देश को एशिया के मध्यवर्ती भागों से आने वाली बर्फीली व शीत पवनों से बचाती हैं तो दूसरी ओर ऊंची होने के कारण ये बंगाल की खाड़ी से आने वाली मानसून पवनों के रास्ते में बाधा बनती हैं और उत्तरी मैदान में वर्षा का कारण बनती हैं।
  3. वायु-दबाव प्रणाली-गर्मियों की ऋतु में सूर्य की किरणें कर्क रेखा की ओर सीधी पड़ने लगती हैं। परिणामस्वरूप देश के उत्तरी भागों में तापमान बढ़ने लगता है और उत्तरी विशाल मैदानों में कम हवा के दबाव (994 मिलीबार) वाले केन्द्र बनने प्रारम्भ हो जाते हैं। सर्दियों में हिन्द महासागर पर कम दबाव पैदा हो जाता है।
  4. मौसमी पवनें-(i) देश के भीतर गर्मी तथा सर्दी के मौसम में हवा के दबाव में परिवर्तन होने के कारण गर्मियों के छ: महीने समुद्र से स्थल की ओर तथा सर्दियों के छ: महीने स्थल से समुद्र की ओर पवनें चलने लगती हैं।
    (ii) धरातल पर चलने वाली इन मौसमी अथवा मानसूनी पवनों को दिशा संचार चक्र अथवा जेट स्ट्रीम भी प्रभावित करता है। इस प्रभाव के कारण ही गर्मियों के चक्रवात और भूमध्य सागरीय क्षेत्रों का मौसमी प्रभाव देश के उत्तरी भागों तक आ पहुंचता है तथा भरपूर वर्षा प्रदान करता है।
  5. हिन्द महासागर से समीपता-(i) सम्पूर्ण देश की जलवायु पर हिन्द महासागर का प्रभाव है। हिन्द महासागर की सतह समतल है। परिणामस्वरूप भूमध्य रेखा के दक्षिणी भागों से दक्षिणी-पश्चिमी मानसूनी पवनें पूरे वेग से देश की ओर बढ़ती हैं। ये पवनें समुद्री भागों से लाई नमी को सारे देश में वितरित करती हैं।
    (ii) प्रायद्वीपीय भाग के तीन ओर से समुद्र से घिरे होने के कारण तटवर्ती क्षेत्रों में सम जलवायु मिलती है। उससे गर्मियों में कम गर्मी तथा सर्दियों में कम सर्दी पड़ती है।
    सच तो यह है कि भारत में गर्म-उष्ण मानसूनी खण्ड (Tropical Monsoon Region) वाली जलवायु मिलती है। इसलिए मानसूनी पवनें भिन्न-भिन्न समय में देश के प्रत्येक भाग में गहरा प्रभाव डालती हैं।

प्रश्न 2.
मौनसून वर्षा की विशेषताओं का वर्णन करो।
उत्तर-
भारत में वार्षिक वर्षा की मात्रा 118 सेंटीमीटर के लगभग है। यह सारी वर्षा मानसून पवनों द्वारा ही प्राप्त होती है। इस मानसूनी वर्षा की निम्नलिखित मुख्य विशेषताएं हैं —

  1. वर्षा का समय व मात्रा-देश की अधिकांश वर्षा (87%) मानसून पवनों द्वारा गर्मी के मौसम में प्राप्त होती है। 3% वर्षा सर्दियों में और 10% मानसून आने से पहले मार्च से मई तक हो जाती है। वर्षा ऋतु जून से मध्य सितम्बर के बीच होती है।
  2. अस्थिरता- भारत में मानसून पवनों से प्राप्त वर्षा भरोसे योग्य नहीं है। यह आवश्यक नहीं है कि वर्षा एकसमान होती रहे। वर्षा की यह अस्थिरता देश के आन्तरिक भागों तथा राजस्थान में अपेक्षाकृत अधिक है।
  3. असमान वितरण-देश में वर्षा का वितरण समान नहीं है। पश्चिमी घाट की पश्चिमी ढलानों और मेघालय तथा असम की पहाड़ियों में 250 सेंटीमीटर से भी अधिक वर्षा होती है। दूसरी ओर पश्चिमी राजस्थान, पश्चिमी गुजरात, उत्तरी जम्मू-कश्मीर आदि में 25 सेंटीमीटर से भी कम वर्षा होती है।
  4. अनिश्चितता–भारत में होने वाली मानसूनी वर्षा की मात्रा पूरी तरह निश्चित नहीं है। कभी तो मानसून पवनें समय से पहले पहुंच कर भारी वर्षा करती हैं। कई स्थानों पर तो बाढ़ तक आ जाती है। कभी यह वर्षा इतनी कम होती है या निश्चित समय से पहले ही खत्म हो जाती है कि सूखे की स्थिति पैदा हो जाती है।
  5. शुष्क अन्तराल-कई बार गर्मियों में मानसूनी वर्षा लगातार न होकर कुछ दिन या सप्ताह के अन्तराल से होती है। इसके फलस्वरूप वर्षा-चक्र टूट जाता है और वर्षा ऋतु में एक लम्बा व शुष्क काल (Long & Dry Spell) आ जाता है।
  6. पर्वतीय वर्षा-मानसूनी वर्षा पर्वतों के दक्षिणी ढलान और पवनोन्मुखी ढलान (Windward sides) पर अधिक होती है। पर्वतों की उत्तरी और पवनविमुखी ढलाने (Leaward sides) वर्षा-छाया क्षेत्र (Rain-Shadow Zone) में स्थित होने के कारण शुष्क रह जाती हैं।
  7. मूसलाधार वर्षा-मानसूनी वर्षा अत्यधिक मात्रा में और कई-कई दिनों तक लगातार होती है। इसीलिए ही यह कहावत प्रसिद्ध है कि ‘भारत में वर्षा पड़ती नहीं है बल्कि गिरती है।
    सच तो यह है कि मानसूनी वर्षा अनिश्चित तथा असमान स्वभाव लिए हुए है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 3.
भारत में मिलने वाली विभिन्न ऋतुओं की विशेषताओं का वर्णन करो।
उत्तर-
मानसून पवनों द्वारा समय-समय पर अपनी दिशा बदलने के कारण एक ऋतु चक्र का निर्माण होता है। भारतीय मौसम विभाग ने देश की जलवायु को इन पवनों के दिशा बदलने के आधार पर चार ऋतुओं में विभाजित किया है —

  1. सर्दी का मौसम (मध्य दिसम्बर से फरवरी तक)
  2. गर्मी का मौसम (मार्च से मध्य जून तक)
  3. वर्षा का मौसम (मध्य जून से मध्य सितम्बर तक)
  4. वापिस जाती हुई मानसून पवनों का मौसम (मध्य सितम्बर से मध्य दिसम्बर तक)। भारत की इन मौसमी ऋतुओं की मुख्य विशेषताओं का वर्णन इस प्रकार है

1. सर्दी की ऋतु

  1. तापमान-इस मौसम में सूर्य दक्षिणी गोलार्द्ध में मकर रेखा पर सीधा चमकता है। इसीलिए भारत के दक्षिणी भागों से उत्तर की ओर तापमान लगातार घटता जाता है।
  2. वायु का दबाव-सम्पूर्ण उत्तरी भारत में तापमान में गिरावट के कारण उच्च वायु दाब का क्षेत्र पाया जाता है।
    कभी-कभी देश के पश्चिमी और उत्तर-पश्चिमी भागों में निम्नदाब के केन्द्र बन जाते हैं। उन्हें पश्चिमी गड़बड़ी विक्षोभ अथवा चक्रवात कहा जाता है।
  3. पवनें-इस समय मध्य तथा पश्चिमी एशिया के क्षेत्रों में उच्चदाब का केन्द्र होता है। वहां की शुष्क तथा शीत पवनें उत्तर-पश्चिमी भागों में से देश के अन्दर प्रवेश करती हैं। इससे पूरे विशाल मैदानों का तापमान काफ़ी नीचे गिर जाता है। 3 से 5 किलोमीटर प्रति घण्टे की गति से बहने वाली इन पवनों के द्वारा शीत लहर का जन्म होता है।
  4. वर्षा-सर्दियों में देश के दो भागों में वर्षा होती है। देश के उत्तरी-पश्चिमी भागों में पंजाब, हरियाणा, उत्तरी राजस्थान, उत्तराखण्ड, जम्मू-कश्मीर व पश्चिमी उत्तर प्रदेश में औसत 20 से 25 सेंटीमीटर तक चक्रवातीय वर्षा होती है। हिमाचल प्रदेश, कश्मीर, कुमाऊं की पहाड़ियों में हिमपात होता है। दूसरी ओर तमिलनाडु तथा केरल के तटीय भागों में उत्तर-पूर्व मानसून से पर्याप्त वर्षा होती है।
  5. मौसम-सर्दियों में मौसम सुहावना होता है। दिन मुख्य रूप से गर्म (सम) तथा रातें ठण्डी होती हैं। कभीकभी रात के तापमान में गिरावट आने के कारण सघन कोहरा भी पड़ता है। मैदानी भागों में शीत लहर के प्रभाव के कारण तुषार (Frost) पड़ता है।

2. गर्मी की ऋतु

  1. तापमान-भारत में गर्मी की ऋतु सबसे लम्बी होती है। 21 मार्च के बाद से ही देश के आन्तरिक भागों का तापमान बढ़ने लगता है। दिन का अधिकतम तापमान मार्च में नागपुर में 38° सें, अप्रैल में मध्यप्रदेश में 40° सें तथा मई-जून में उत्तर-पश्चिम भागों में 45° में से भी अधिक रहता है। रात के समय न्यूनतम तापमान 21 से 27° सें। तक बना रहता है। दक्षिणी भागों का औसत तापमान समुद्र की समीपता के कारण अपेक्षाकृत कम (25° सें०) रहता है।
  2. वायु का दबाव-तापमान में वृद्धि के कारण हवा के कम दबाव का क्षेत्र देश के उत्तरी भागों की ओर खिसक जाता है। मई-जून में देश के उत्तर-पश्चिमी भागों में कम दबाव का चक्र सबल हो जाता है तथा दक्षिणी ‘जेट’ धारा हिमालय के उत्तर की ओर सरक जाती है। धरातल के ऊपर हवा में भी कम दबाव का चक्र उत्पन्न हो जाता है। कम दबाव के ये दोनों चक्र मानसून पवनों को तेजी से अपनी ओर खींचते हैं।
  3. पवनें-देश के अन्दर कम दबाव के विशाल क्षेत्र स्थापित हो जाने के कारण गर्म एवं शुष्क स्थानिक (पश्चिमी) पवनें चलने लगती हैं। इसके कारण कभी-कभी तेज़ गरजदार व झखड़दार तूफ़ान आते हैं। बाद दोपहर धूल भरी आंधियां चलती हैं। ये पश्चिमी पवनें शुष्क तथा मरुस्थलीय भागों से होकर आने के कारण बहुत गर्म होती हैं। इन्हें स्थानीय भाषा में ‘लू’ कहा जाता है। . उत्तर-पश्चिमी भागों से चल रही गर्म व शुष्क लू जब छोटा नागपुर के पठार के पास बंगाल की खाड़ी से आ रही गर्म तथा आर्द्र पवनों के सम्पर्क में आती है तो यह तूफ़ानी चक्रवातों की उत्पत्ति करती है। इन चक्रवातों को पश्चिमी बंगाल में ‘काल-बैसाखी’ कहा जाता है।
  4. वर्षा-गर्मी की ऋतु में भले ही उत्पन्न हुए चक्रवातों के घेरों से थोड़ी बहुत वर्षा होती है, जिससे लोगों को तेज़ गर्मी से राहत मिलती है। पश्चिमी बंगाल में तेज़ बौछारों से हुई वर्षा बसन्त ऋतु की वर्षा कहलाती है। केरल तथा दक्षिण कर्नाटक में होने वाली पूर्व-मानसूनी वर्षा को स्थानीय भाषा में ‘आम्रवृष्टि’ या ‘फूलों की वर्षा’ कहते हैं।

3. वर्षा ऋतु-वर्षा ऋतु को दक्षिण-पश्चिम मानसून की ऋतु भी कहते हैं। यह ऋतु जून से लेकर मध्य सितम्बर तक रहती है। इस ऋतु की मुख्य विशेषताओं का वर्णन इस प्रकार है —

  1. भारत के उत्तर-पश्चिमी क्षेत्र में निम्न दाब का क्षेत्र अधिक तीव्र हो जाता है।
  2. समुद्र से पवनें भारत में प्रवेश करती हैं और गरज के साथ-साथ घनघोर वर्षा करती हैं।
  3. आर्द्रता से भरी ये पवनें 30 किलोमीटर प्रति घण्टा की दर से चलती हैं और एक मास के अन्दर-अन्दर पूरे देश में फैल जाती हैं।
  4. भारतीय प्रायद्वीप मानसून को दो शाखाओं में विभाजित कर देता है-अरब सागर की मानसून पवनें तथा खाड़ी बंगाल की मानसून पवनें।
  5. खाड़ी बंगाल की मानसून पवनें भारत के उत्तर-पूर्वी क्षेत्र में तथा अरब सागर की पवनें पश्चिमी घाट की पवनाभिमुख (पश्चिमी ढालों) पर अत्यधिक वर्षा करती हैं।

4. पीछे हटते हुए मानसून पवनों का मौसम-भारत में पीछे हटते मानसून की ऋतु अक्तूबर तथा नवम्बर के महीने में रहती है। इस ऋतु की तीन विशेषताएं निम्नलिखित हैं —

  1. इस ऋतु में मानसून का निम्न वायुदाब का गर्त कमजोर पड़ जाता है और उसका स्थान उच्च वायुदाब ले लेता
  2. भारतीय भू-भागों पर मानसून का प्रभाव क्षेत्र सिकुड़ने लगता है।
  3. पृष्ठीय पवनों की दिशा पलटनी शुरू हो जाती है। आकाश स्वच्छ हो जाता है और तापमान फिर से बढ़ने लगता नोट-विद्यार्थी एक ऋतु के लिए सर्दी या गर्मी की ऋतु का वर्णन करें।

प्रश्न 4.
गर्मी व सर्दी की ऋतु की तुलना करो।
उत्तर-
गर्मी तथा सर्दी की ऋतुएं भारतीय ऋतु चक्र के महत्त्वपूर्ण अंग हैं। इनकी तुलना इस प्रकार की जा सकती है।

  1. अवधि-भारत में गर्मी की ऋतु मार्च से मध्य जून तक रहती है। इसके विपरीत सर्दी की ऋतु मध्य दिसम्बर से फरवरी तक रहती है।
  2. तापमान
  3. वायु का दबाव
  4. पवनें
  5. वर्षा।

नोट-इन शीर्षकों का अध्ययन पिछले प्रश्न में करें।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 5.
भारतीय जीवन पर मौनसून पवनों के प्रभाव का उदाहरण सहित वर्णन करो।
उत्तर-
किसी भी देश या क्षेत्र के आर्थिक, धार्मिक तथा सामाजिक विकास में वहां की जलवायु का गहरा प्रभाव होता है। इस सम्बन्ध में भारत कोई अपवाद नहीं है। मानसून पवनें भारत की जलवायु का सर्वप्रमुख प्रभावी कारक हैं। इसलिए इनका महत्त्व और भी बढ़ जाता है। भारतीय जीवन पर इन पवनों के प्रभाव का वर्णन इस प्रकार है —

  1. आर्थिक प्रभाव-भारतीय अर्थव्यवस्था लगभग पूरी तरह से कृषि पर आधारित है। इसके विकास के लिए मानसूनी वर्षा ने एक सुदृढ़ आधार प्रदान किया है। जब मानसूनी वर्षा समय पर तथा उचित मात्रा में होती है, तो कृषि उत्पादन बढ़ जाता है तथा चारों ओर हरियाली एवं खुशहाली छा जाती है। परन्तु इसकी असफलता से फसलें सूख जाती हैं, देश में सूखा पड़ जाता है तथा अनाज के भण्डारों में कमी आ जाती है। इसी प्रकार यदि मानसून देरी से आए तो फसलों की बुआई समय पर नहीं हो पाती जिससे उत्पादन कम हो जाता है। इस तरह कृषि के विकास और मानसूनी वर्षा के बीच गहरा सम्बन्ध बना हुआ है। इसी बात को देखते हुए ही भारत के बजट को मानसूनी पवनों का जुआ (Gamble of Monsoon) भी कहा जाता है।
  2. सामाजिक प्रभाव-भारत के लोगों की वेशभूषा, खानपान तथा सामाजिक रीति-रिवाजों पर मानसून पवनों का गहरा प्रभाव दिखाई देता है। मानसूनी वर्षा आरम्भ होते ही तापमान कुछ कम होने लगता है और इसके साथ ही लोगों का पहरावा बदलने लगता है। इसी प्रकार मानसून द्वारा देश में एक ऋतु-चक्र चलता रहता है, जो खान-पान तथा पहरावे में बदलाव लाता रहता है। कभी लोगों को गर्म वस्त्र पहनने पड़ते हैं, तो कभी हल्के सूती वस्त्र।
  3. धार्मिक प्रभाव-भारतीयों के अनेक त्योहार मानसून से जुड़े हुए हैं। कुछ का सम्बन्ध फसलों की बुआई से है तो कुछ का सम्बन्ध फसलों के पकने तथा उसकी कटाई से। पंजाब का त्योहार बैसाखी इसका उदाहरण है। इस त्योहार पर पंजाब के किसान फसल पकने की खुशी में झूम उठते हैं।

सच तो यह है कि समस्त भारतीय जन-जीवन मानसून के गिर्द ही घूमता है।

प्रश्न 6.
भारत में विशाल मौनसून एकता होते हुए भी क्षेत्रीय विभिन्नताएं क्यों मिलती हैं?
उत्तर-
इसमें कोई सन्देह नहीं कि हिमालय देश को मानसूनी एकता प्रदान करता है परन्तु इस एकता के बावजूद भारत के सभी क्षेत्रों में समान मात्रा में वर्षा नहीं होती। कुछ क्षेत्रों में तो बहुत कम वर्षा होती है। इस विभिन्नता के निम्नलिखित कारण हैं —

  1. स्थिति-भारत के जो क्षेत्र पवनोन्मुख भागों में स्थित हैं, वहां समुद्र से आने वाली मानसून पवनें पहले पहंचती हैं और खूब वर्षा करती हैं। इसके विपरीत पवन विमुख ढालों वाले क्षेत्रों में वर्षा कम होती है। उदाहरण के लिए उत्तरपूर्वी मैदानी भागों, हिमाचल तथा पश्चिमी तटीय मैदान में अत्यधिक वर्षा होती है। इसके विपरीत प्रायद्वीपीय पठार के बहुत-से भागों तथा कश्मीर में कम वर्षा होती है।
  2. पर्वतों की दिशा-जो पर्वत पवनों के सम्मुख स्थित होते हैं, वे पवनों को रोकते हैं और वर्षा लाते हैं। इसके विपरीत पवनों के समानान्तर स्थित पर्वत पवनों को रोक नहीं पाते और उनके समीप स्थित क्षेत्र शुष्क रह जाते हैं। इसी कारण से राजस्थान का एक बहुत बड़ा भाग अरावली पर्वत के कारण शुष्क मरुस्थल बन कर रह गया है।
  3. पवनों की दिशा-मानसूनी पवनों के मार्ग में जो क्षेत्र पहले आते हैं, उनमें वर्षा अधिक होती है और जो क्षेत्र बाद में आते हैं, उनमें वर्षा क्रमशः कम होती जाती है। कोलकाता में बनारस से अधिक वर्षा होती है।
  4. समुद्र से दूरी-समुद्र के निकट स्थित स्थानों में अधिक वर्षा होती है। परन्तु जो स्थान समुद्र से दूर स्थित होते हैं, वहां वर्षा की मात्रा कम होती है।

सच तो यह है कि विभिन्न क्षेत्रों की स्थिति तथा पवनों एवं पर्वतों की दिशा के कारण वर्षा के वितरण में क्षेत्रीय विभिन्नता पाई जाती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

V. भारत के मानचित्र पर निम्नलिखित को दर्शाओ:

  1. गर्मियों में कम दबाव के क्षेत्र व पवनों की दिशा।
  2. सर्दियों की वर्षा क्षेत्र व उत्तर पूर्वी मानसून पवनों की दिशा।
  3. मासिनराम, जैसलमेर, इलाहाबाद, मद्रास (चेन्नई)।
  4. कम वर्षा वाले क्षेत्र।
  5. 200 सैंटीमीटर से अधिक वर्षा वाले क्षेत्र। उत्तर-विद्यार्थी अध्यापक की सहायता से स्वयं करें।

PSEB 10th Class Social Science Guide जलवायु Important Questions and Answers

वस्तुनिष्ठ प्रश्न (Objective Type Questions)

I. उत्तर एक शब्द अथवा एक लाइन में
प्रश्न 1.
भारत के लिए कौन-सा भू-भाग प्रभावकारी जलवायु विभाजक का कार्य करता है?
उत्तर-
भारत के लिए विशाल हिमालय प्रभावकारी जलवायु विभाजक का कार्य करता है।

प्रश्न 2.
भारत कौन-सी पवनों के प्रभाव में आता है?
उत्तर-
भारत उपोष्ण उच्च वायुदाब से चलने वाली स्थलीय पवनों के प्रभाव में आता है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 3.
वायुधाराओं तथा पवनों में क्या अन्तर है?
उत्तर-
वायु धाराएं भू-पृष्ठ से बहुत ऊंचाई पर चलती हैं। जबकि पवनें भू-पृष्ठ पर ही चलती हैं।

प्रश्न 4.
उत्तरी भारत में मानसून के अचानक ‘फटने’ के लिए कौन-सा तत्त्व उत्तरदायी है?
उत्तर-
इसके लिए 15° उत्तरी अक्षांश के ऊपर विकसित पूर्वी जेट वायुधारा उत्तरदायी है।

प्रश्न 5.
भारत में अधिकतर वर्षा कब से कब तक होती है ?
उत्तर-
भारत में अधिकतर (75 से 90 प्रतिशत तक) वर्षा जून से सितम्बर तक होती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 6.
(i) भारत के किस भाग में पश्चिमी चक्रवातों के कारण वर्षा होती है?
(ii) यह वर्षा किस फसल के लिए लाभप्रद होती है?
उत्तर-
(i) पश्चिमी चक्रवातों के कारण भारत के उत्तरी भाग में वर्षा होती है।
(ii) यह वर्षा रबी की फसल विशेष रूप से गेहूं के लिए लाभप्रद होती है।

प्रश्न 7.
पीछे हटते हुए मानसून की ऋतु की कोई एक विशेषता बताइए।
उत्तर-
इस ऋतु में मानसून का निम्न वायुदाब का मर्त्त कमज़ोर पड़ जाता है तथा उसका स्थान उच्च वायुदाब ले लेता है।
अथवा इस ऋतु में पृष्ठीय पवनों की दिशा उलटनी शुरू हो जाती है। अक्तूबर तक मानसून उत्तरी मैदानों से पीछे हट जाता है।

प्रश्न 8.
भारत में दक्षिण-पश्चिमी मानसून की कौन-कौन सी शाखाएं हैं?
उत्तर-
भारत में दक्षिण-पश्चिमी मानसून की दो मुख्य शाखाएं हैं-अरब सागर की शाखा तथा बंगाल की खाड़ी की शाखा।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 9.
ग्रीष्म ऋतु के प्रारम्भ (मार्च मास) में देश के किस भू-भाग पर तापमान सबसे अधिक होता है?
उत्तर-
ग्रीष्म ऋतु के प्रारम्भ में दक्कन के पठार पर तापमान सबसे अधिक होता है।

प्रश्न 10.
संसार की सबसे अधिक वर्षा कहां होती है?
उत्तर-
संसार की सबसे अधिक वर्षा मासिनराम (Mawsynram) नामक स्थान पर होती है।

प्रश्न 11.
भारत के किस तट पर सर्दियों में वर्षा होती है?
उत्तर-
कोरोमण्डल।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 12.
भारत के तटवर्ती क्षेत्रों में किस प्रकार की जलवायु मिलती है?
उत्तर-
सम।

प्रश्न 13.
‘मानसून’ शब्द की उत्पत्ति किस शब्द से हई है?
उत्तर-
मानसून’ शब्द की उत्पत्ति अरबी भाषा के मौसम शब्द से हुई है।

प्रश्न 14.
भारत की वार्षिक औसत वर्षा कितनी है?
उत्तर-
118 सें० मी०।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 15.
किस भाग में तापमान लगभग सारा साल ऊंचे रहते हैं?
उत्तर-
दक्षिणी भाग में।

प्रश्न 16.
तूफानी चक्रवातों को पश्चिमी बंगाल में क्या कहा जाता है?
उत्तर-
काल बैसाखी।

प्रश्न 17.
दक्षिणी भारत के केरल व दक्षिणी कर्नाटक में समुद्री पवनों के आ जाने के कारण मोटी-मोटी बूंदों वाली पूर्व-मानसूनी वर्षा होती है। इसे स्थानीय भाषा में कहा जाता है?
उत्तर-
फूलों की वर्षा।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 18.
देश के उत्तरी मैदानों में गर्मियों में चलने वाली धूल भरी स्थानीय पवन का क्या नाम है?
उत्तर-
लू।

प्रश्न 19.
देश की सबसे अधिक वर्षा कौन-सी पहाड़ियों में होती है?
उत्तर-
मेघालय की पहाड़ियों में।

प्रश्न 20.
माउसिनराम की वार्षिक वर्षा की मात्रा कितनी है?
उत्तर-
1141 से० मी०।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 21.
तिरुवन्नतपुरम् की जलवायु सम क्यों है?
उत्तर-
इसका कारण यह है कि तिरुवन्नतपुरम् सागरीय जलवायु के प्रभाव में रहता है।

प्रश्न 22.
भारत की शीत ऋतु की एक विशेषता बताइए।
उत्तर-
भारत में शीत ऋतु दिसम्बर, जनवरी तथा फरवरी के महीने में होती है। यह ऋतु बड़ी सुहावनी तथा आनन्दप्रद होती है। दिन के समय शीतल मन्द समीर चलती है।

प्रश्न 23.
निम्नलिखित के नाम लिखिए —

  1. दक्षिण-पश्चिमी मानसून की अरब सागर वाली शाखा के द्वारा सर्वाधिक प्रभावित दो स्थान।
  2. दक्षिण-पश्चिमी मानसून की बंगाल की खाड़ी वाली शाखा के द्वारा सर्वाधिक प्रभावित दो स्थान।
  3. दोनों से प्रभावित दो स्थान।

उत्तर-

  1. पश्चिमी घाट की पवनाविमुख ढाल, पश्चिमी तटीय मैदान।
  2. माउसिनराम (मेघालय), चेरापूंजी।
  3. धर्मशाला, मंडी (हिमाचल प्रदेश)।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

II. रिक्त स्थानों की पूर्ति

  1. भारत में अधिकतर (75 से 90 प्रतिशत तक) वर्षा जून से …………. तक होती है।
  2. भारत में पश्चिमी चक्रवातों से होने वाली वर्षा ………….. की फ़सल के लिए लाभप्रद होती है।
  3. आम्रवृष्टि ……………… की फ़सल के लिए लाभदायक होती है।
  4. भारत के ………….. तट पर सर्दियों में वर्षा होती है।
  5. भारत के तटवर्ती क्षेत्रों में ……………… जलवायु मिलती है।

उत्तर-

  1. सितम्बर,
  2. रबी,
  3. फूलों,
  4. कोरोमण्डल,
  5. सम।

III. बहुविकल्पीय

प्रश्न 1.
भारत के दक्षिणी भागों में कौन-सी ऋतु नहीं होती?
(A) गर्मी
(B) वर्षा
(C) सर्दी
(D) बसन्त।
उत्तर-
(C) सर्दी

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 2.
तूफानी चक्रवातों को पश्चिमी बंगाल में कहा जाता है —
(A) काल बैसाखी
(B) मानसून
(C) लू
(D) सुनामी।
उत्तर-
(A) काल बैसाखी

प्रश्न 3.
देश के उत्तरी मैदानों में गर्मियों में चलने वाली धूल भरी स्थानीय पवन को कहा जाता है —
(A) सुनामी
(B) मानसून
(C) काल वैसाखी
(D) लू।
उत्तर-
(D) लू।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 4.
दक्षिण-पश्चिमी मानसून की बंगाल की खाड़ी वाली शाखा के द्वारा सर्वाधिक प्रभावित है —
(A) चेन्नई
(B) अमृतसर
(C) माउसिनराम
(D) शिमला।
उत्तर-
(C) माउसिनराम

प्रश्न 5.
लौटती हुई तथा पूर्वी मानसून से प्रभावित स्थान है —
(A) चेन्नई
(B) अमृतसर
(C) दिल्ली
(D) शिमला।
उत्तर-
(A) चेन्नई

प्रश्न 6.
सम्पूर्ण भारत में सर्वाधिक वर्षा वाले दो महीने हैं —
(A) जून तथा जुलाई ।
(B) जुलाई तथा अगस्त
(C) अगस्त तथा सितम्बर
(D) जून और अगस्त।
उत्तर-
(B) जुलाई तथा अगस्त

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

IV. सत्य-असत्य कथन

प्रश्न-सत्य/सही कथनों पर (✓) तथा असत्य/ग़लत कथनों पर (✗) का निशान लगाएं —

  1. भारत गर्म जलवायु वाला देश है।
  2. भारत की जलवायु पर मानसून पवनों का गहरा प्रभाव है।
  3. भारत के सभी भागों में वर्षा का वितरण एक समान है।
  4. मानसूनी वर्षा की यह विशेषता है कि इसमें कोई शुष्ककाल नहीं आता।
  5. भारत में गर्मी का मौसम सबसे लम्बा होता है।

उत्तर-

  1. (✓),
  2. (✓),
  3. (✗),
  4. (✗),
  5. (✓).

V. उचित मिलान

  1. पश्चिमी बंगाल के तूफानी चक्रवात — वर्षा ऋतु
  2. दिसम्बर से फरवरी तक की ऋतु — लू
  3. जून से मध्य सितम्बर तक की ऋतु — काल बैसाखी
  4. देश के उत्तरी मैदानों में गर्मियों में चलने वाली स्थानीय पवन — शीत ऋतु

उत्तर-

  1. पश्चिमी बंगाल के तूफानी चक्रवात — काल बैसाखी,
  2. दिसम्बर से फरवरी तक की ऋतु — शीत ऋतु
  3. जून से मध्य सितम्बर तक की ऋतु — वर्षा ऋतु,
  4. देश के उत्तरी मैदानों में गर्मियों में चलने वाली स्थानीय पवन — लू।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

छोटे उत्तर वाले प्रश्न (Short Answer Type Questions)

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वत भारत के लिए किस प्रकार जलवायु विभाजक’ का कार्य करता है?
उत्तर-
हिमालय पर्वत की उच्च श्रृंखला उत्तरी पवनों के सामने एक दीवार की भान्ति खड़ी है। उत्तरी ध्रुव वृत्त के निकट उत्पन्न होने वाली ये ठण्डी और बर्फीली पवनें हिमालय को पार कर के भारत में प्रवेश नहीं कर सकतीं। परिणामस्वरूप सम्पूर्ण उत्तर भारत में उष्ण कटिबन्धीय जलवायु पाई जाती है। अतः स्पष्ट है कि हिमालय पर्वत की श्रृंखला भारत के लिए जलवायु विभाजक का कार्य करती है।

प्रश्न 2.
भारत की स्थिति को स्पष्ट करते हुए देश की जलवायु पर इसके प्रभाव को समझाइए। (कोई तीन बिन्दु)।
उत्तर-

  1. भारत 8° उत्तर से 37° अक्षांशों के बीच स्थित है। इसके मध्य से कर्क वृत्त गुज़रता है। इसके कारण देश का दक्षिणी आधा भाग उष्ण कटिबन्ध में आता है, जबकि उत्तरी आधा भाग उपोष्ण कटिबन्ध में आता है।
  2. भारत के उत्तर में हिमालय की ऊंची-ऊंची अटूट पर्वत मालाएं हैं। देश के दक्षिण में हिन्द महासागर फैला है। इस सुगठित भौतिक विन्यास ने देश की जलवायु को मोटे तौर पर समान बना दिया है।
  3. देश के पूर्व में बंगाल की खाड़ी तथा पश्चिम में अरब सागर की स्थिति का भारतीय उप-महाद्वीप की जलवायु पर समताकारी प्रभाव पड़ता है। ये देश में वर्षा के लिए अनिवार्य आर्द्रता भी जुटाते हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 3.
मानसून पवनों की उत्पत्ति तथा दिशा परिवर्तन का मूल कारण क्या है?
उत्तर-
मानसून पवनों की उत्पत्ति तथा दिशा परिवर्तन का मूल कारण है-स्थल तथा जल पर विपरीत वायुदाब क्षेत्रों का विकसित होना। ऐसा वायु के तापमान के कारण होता है। हम जानते हैं कि स्थल और जल असमान रूप से गर्म होते हैं। ग्रीष्म ऋतु में समुद्र की अपेक्षा स्थल भाग अधिक गर्म हो जाता है। परिणामस्वरूप स्थल भाग के आन्तरिक क्षेत्रों में निम्न वायुदाब का क्षेत्र विकसित हो जाता है जबकि समुद्री क्षेत्रों में उच्च वायुदाब का क्षेत्र होता है। शीत ऋतु में स्थिति इसके विपरीत होती है। मानसून पवनों की उत्पत्ति तथा दिशा परिवर्तन का मूल कारण यही है।

प्रश्न 4.
पश्चिमी जेट वायुधारा तथा पूर्वी जेट वायुधारा में अन्तर स्पष्ट कीजिए।
उत्तर-
पश्चिमी जेट वायुधारा–यह वायुधारा शीत ऋतु में हिमालय के दक्षिणी भाग के ऊपर समताप मण्डल में स्थित होती है। जून मास में यह उत्तर की ओर खिसक जाती है। तब इसकी स्थिति मध्य एशिया में स्थिति तियेनशान पर्वत श्रेणी के उत्तर में हो जाती है।
पूर्वी जेट वायुधारा-यह वायुधारा पश्चिमी जेट वायुधारा से 15° उत्तर अक्षांश के ऊपर विकसित होती है। ऐसा विश्वास किया जाता है कि उत्तरी भारत में मानसून के अचानक ‘फटने’ के लिए यही वायुधारा उत्तरदायी है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 5.
उत्तरी भारत में मानसून के ‘फटने’ का क्या प्रभाव पड़ता है?
उत्तर-
उत्तरी भारत में मानसून के फटने का निम्नलिखित प्रभाव पड़ता है —

  1. इसके शीतकारी प्रभाव से देश के इस भाग में पहले से ही उमड़ते-घुमड़ते बादल वर्षण के लिए बाध्य हो जाते
  2. आकाश में प्राय: 9 किलोमीटर से 15 किलोमीटर की ऊंचाई तक कपासी मेघ छा जाते हैं।
  3. आठ-दस दिन के अन्दर सारे भारत में आंधी-तूफान चलने लगते हैं और बादलों की गड़गड़ाहट सुनाई देती है। इससे मानसून के प्रसार का आभास हो जाता है।

प्रश्न 6.
देश के उत्तर-पश्चिमी भाग में मई मास में आने वाले प्रचण्ड तूफ़ानों का क्या कारण है?
उत्तर-
मई मास में देश के उत्तर-पश्चिमी भागों में लम्बा संकरा निम्न वायुदाब क्षेत्र विकसित हो जाता है। कभीकभी निकटवर्ती क्षेत्रों से आर्द्रता से लदी पवनें इस वायुदाब में खिंच आती हैं। इस प्रकार शुष्क तथा आर्द्र वायु राशियों का सम्पर्क होता है जिसके परिणामस्वरूप प्रचण्ड तूफ़ान आते हैं। इन तूफानों के समय तेज़ पवनें चलती हैं तथा मूसलाधार वर्षा होती है। कभी-कभी ओले भी पड़ते हैं।

प्रश्न 7.
केरल तथा कर्नाटक के तटीय भागों में मानसून से पूर्व होने वाली वर्षा की बौछारें शीघ्र आगे नहीं बढ़ पातीं। इसका क्या कारण है?
उत्तर-
केरल तथा कर्नाटक के तटीय भागों में ग्रीष्म ऋतु के अन्त में मानसून से पूर्व ही वर्षा होती है। परन्तु इस वर्षा की बौछारें शीघ्र आगे नहीं बढ़ पातीं। इसका कारण यह है कि इस समय दक्कन के पठार पर अपेक्षाकृत उच्च वायुदाब की पेटी का विस्तार रहता है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 8.
क्या कारण है कि दक्षिण-पश्चिम मानसून की दिशा भारत के भू-भाग पर पहुँचते ही बदल जाती है?
उत्तर-
दक्षिण-पश्चिम मानसून की दिशा भारत के भू-भाग पर पहुंचते ही बदल जाती है। ऐसा उच्चावच तथा उत्तर-पश्चिमी भागों में स्थित निम्न वायुदाब क्षेत्र के प्रभाव के कारण होता है। वास्तव में, भारतीय प्रायद्वीप के कारण इस मानसून की दो शाखाएं हो जाती हैं। इनमें से एक अरब सागर की शाखा और दूसरी बंगाल की खाड़ी की शाखा कहलाती है। पहली शाखा दक्षिण-पश्चिम से उत्तर-पश्चिम की ओर आगे बढ़ती है, जबकि दूसरी शाखा दक्षिण-पूर्व से उत्तर-पूर्व में पहुंचती है।

प्रश्न 9.
भारत की जलवायु किस प्रकार की होती, यदि अरब सागर, बंगाल की खाड़ी तथा हिमालय पर्वत न होते? तापमान तथा वर्षण (वृष्टि) के सन्दर्भ में समझाइए।
उत्तर-

  1. यदि अरब सागर न होता तो पश्चिमी घाट के पश्चिमी भाग पर अधिक वर्षा न होती। इसके अतिरिक्त पश्चिमी तटीय भागों के तापमान में विषमता आ जाती।
  2. यदि बंगाल की खाड़ी न होती तो देश के पूर्वी तट (तमिलनाडु आदि) पर सर्दियों की वर्षा न होती। इसके अतिरिक्त यहां के तापमान में भी विषमता आ जाती।
  3. यदि हिमालय पर्वत न होता तो भारत मानसूनी वर्षा से वंचित रह जाता। यहां ठण्ड भी अत्यधिक होती।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 10.
क्या कारण है कि मानसूनी वर्षा लगातार नहीं होती है?
उत्तर-
मानसूनी वर्षा के लगातार न होने का मुख्य कारण है-बंगाल की खाड़ी के शीर्ष क्षेत्र में उत्पन्न होने वाले चक्रवात तथा भारत की मुख्य भूमि पर उनका प्रवेश। ये चक्रवात प्रायः गंगा के मैदान में स्थित निम्न वायुदाब के गर्त के अक्ष की ओर चलते हैं। परन्तु वायुदाब का यह गर्त उत्तर-दक्षिण की ओर खिसकता रहता है। इसके साथ-साथ वर्षा का क्षेत्र भी बदलता रहता है।

प्रश्न 11.
मानसून की स्वेच्छाचारिता तथा अनिश्चितता को चार उदाहरण देकर स्पष्ट कीजिए।
उत्तर-
मानसून की स्वेच्छाचारिता तथा अनिश्चितता से अभिप्राय यह है कि भारत में न तो मानसूनी वर्षा की मात्रा निश्चित है और न ही इसके आगमन का समय। उदाहरण के लिए

  1. यहां बिना वर्षा वाले तथा वर्षा वाले दिनों की संख्या घटती-बढ़ती रहती है।
  2. किसी वर्ष भारी वर्षा होती है तो कभी हल्की। परिणामस्वरूप कभी बाढ़ आती है तो किसी वर्ष सूखा पड़ जाता है।
  3. मानसून का आगमन और वापसी भी अनियमित तथा अनिश्चित है।
  4. इसी प्रकार कुछ क्षेत्र भारी वर्षा प्राप्त करते हैं, तो कुछ क्षेत्र बिल्कुल शुष्क रह जाते हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 12.
“भारत एक शुष्क भूमि या रेगिस्तान होता यदि मानसून न होता।” इस कथन को चार बिन्दुओं में समझाइए।
उत्तर-

  1. भारत की अधिकांश वर्षा उत्तर पश्चिमी मानसून से प्राप्त होती है। इसके अभाव में पूरा उत्तरी मैदान शुष्क भूमि होता।
  2. पश्चिमी तटीय मैदान वर्षा विहीन होकर शुष्क प्रदेश बन जाते।
  3. उत्तर-पूर्वी मानसून के अभाव में तमिलनाडु शुष्क प्रदेश में बदल जाता।
  4. मध्य तथा पूर्वी भारत भी शुष्क प्रदेश बनकर रह जाते।

प्रश्न 13.
“मानसून का निम्न वायुदाब गर्त” से क्या अभिप्राय है? भारत में इसका विस्तार कहा तक होता है?
उत्तर-
ग्रीष्म ऋतु में देश के आधे उत्तरी भाग में तापमान बढ़ जाने के कारण वायुदाब कम हो जाता है। परिणामस्वरूप मई के अन्त तक लम्बा संकरा निम्न वायुदाब क्षेत्र विकसित हो जाता है। इसी वायुदाब क्षेत्र को ‘मानसून का निम्न वायुदाब गर्त’ कहते हैं। इस निम्न वायुदाब गर्त के चारों ओर वायु परिसंचरण होता रहता है।
हमारे देश में इस गर्त का विस्तार उत्तर-पश्चिम में थार मरुस्थल से लेकर दक्षिण-पूर्व में पटना तथा छोटा नागपुर के पठार तक होता है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 14.
‘आम्रवृष्टि’ और ‘काल बैसाखी’ में अन्तर स्पष्ट कीजिए।
उत्तर-
आम्रवृष्टि-ग्रीष्म ऋतु के अन्त में केरल तथा कर्नाटक के तटीय भागों में मानसून से पूर्व की वर्षा का यह स्थानीय नाम इसलिए पड़ा है क्योंकि यह आम के फलों को शीघ्र पकाने में सहायता करती है।
काल बैसाखी-ग्रीष्म ऋतु में बंगाल तथा असम में भी उत्तरी-पश्चिमी तथा उत्तरी पवनों द्वारा वर्षा की तेज़ बौछारें पड़ती हैं। यह वर्षा प्रायः सायंकाल में होती है। इसी वर्षा को ‘काल बैसाखी’ कहते हैं। इसका अर्थ है-बैसाख मास का काल।

प्रश्न 15.
दक्षिण-पश्चिमी मानसून से होने वाली वर्षा के वितरण पर उच्चावच का क्या प्रभाव पड़ता है ? उदाहरण देकर समझाइए।
उत्तर-
दक्षिण-पश्चिमी मानसून से होने वाली वर्षा पर उच्चावच का गहरा प्रभाव पड़ता है। उदाहरण के लिए पश्चिमी घाट के पवनाभिमुख ढालों पर 250 सें. मी० से भी अधिक वर्षा होती है। इसके विपरीत इस घाट की पवनविमुख ढालों पर केवल 50 सें मी० वर्षा होती है। इसी प्रकार देश के उत्तर-पूर्वी राज्यों में हिमालय की उच्च पर्वत श्रृंखलाओं तथा इसके पूर्वी विस्तार के कारण भारी वर्षा होती है। परन्तु उत्तरी मैदानों में पूर्व से पश्चिम की ओर जाते हए वर्षा की मात्रा घटती जाती है।

प्रश्न 16.
उत्तरी भारत में शीत ऋतु में पश्चिमी विक्षोभों द्वारा उत्पन्न मौसमी दशाएं उत्तर-पूर्वी पवनों से किस प्रकार भिन्न हैं? कारणों सहित व्याख्या कीजिए।
उत्तर-
उत्तरी भारत में पश्चिमी विक्षोभों के द्वारा शीत बढ़ जाती है तथा उत्तरी-पश्चिमी भारत में वर्षा होती है। उत्तरी-पूर्वी मानसून पवनें स्थल से समुद्र की ओर चलती हैं। इनमें जलकण नहीं होते। अत: यह वर्षा नहीं करतीं। केवल खाड़ी बंगाल को लांघने वाली उत्तरी-पूर्वी पवनें जल कण सोख लेती हैं और दक्षिण-पूर्वी तट पर वर्षा करती हैं।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 17.
कारण सहित बताइए कि राजस्थान और दक्कन पठार के भीतरी भागों में वर्षा कम क्यों होती है?
उत्तर-
राजस्थान में अरावली पर्वत के समानान्तर दिशा में स्थित होने के कारण अरब सागर से आने वाली मानसून पवनें बिना रोक-टोक गुज़र जाती हैं जिससे राजस्थान शुष्क रह जाता है। दक्कन पठार का भीतरी भाग वृष्टिछाया में स्थित है। यहां पहुंचते-पहुंचते पवनें जल कणों से रिक्त हो जाती हैं। इसलिए ये पवनें वर्षा करने में असमर्थ होती हैं।

प्रश्न 18.
भारत में पीछे हटते हुए मानसून ऋतु की तीन विशेषताएं बताओ।
उत्तर-
भारत में पीछे हटते मानसून की ऋतु अक्तूबर तथा नवम्बर के महीने में रहती है। इस ऋतु की तीन विशेषताएं निम्नलिखित हैं

  1. इस ऋतु में मानसून का निम्न वायुदाब का गर्त कमजोर पड़ जाता है और उसका स्थान उच्च वायुदाब ले लेता है।
  2. भारतीय भू-भागों पर मानसून का प्रभाव क्षेत्र सिकुड़ने लगता है।
  3. पृष्ठीय पवनों की दिशा उलटनी शुरू हो जाती है। आकाश स्वच्छ हो जाता है और तापमान फिर से बढ़ने लगता है।

प्रश्न 19.
भारत में कम वर्षा वाले तीन क्षेत्र कौन-कौन से हैं?
उत्तर-
कम वर्षा वाले क्षेत्रों से अभिप्राय ऐसे क्षेत्रों से है, जहां 50 सें० मी० से भी कम वार्षिक वर्षा होती है।

  1. पश्चिमी राजस्थान तथा इसके निकटवर्ती पंजाब, हरियाणा तथा गुजरात के क्षेत्र।
  2. सह्याद्रि के पूर्व में फैले दक्कन के पठार के आन्तरिक भाग।
  3. कश्मीर में लेह के आस-पास का प्रदेश।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 20.
त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) तथा शिलांग में जुलाई की अपेक्षा जून में अधिक वर्षा क्यों होती है?
उत्तर-
त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) में अरब सागर की मानसून शाखा तथा शिलांग में खाड़ी बंगाल की मानसून शाखा द्वारा वर्षा होती है। ये शाखाएं इन स्थानों पर जून मास में सक्रिय हो जाती हैं तथा जुलाई के आते-आते आगे बढ़ जाती हैं। इसी कारण इन दोनों स्थानों पर जुलाई की अपेक्षा जून में अधिक वर्षा होती है।

प्रश्न 21.
जुलाई में त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम् ) की अपेक्षा मुम्बई में अधिक वर्षा क्यों होती है?
उत्तर-
त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) तथा मुम्बई (बम्बई) में अरब सागर की मानसून शाखा द्वारा वर्षा होती है। ये पवनें जून में सक्रिय होती हैं और धीरे-धीरे आगे बढ़ती जाती हैं क्योंकि त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) इनके मार्ग में मुम्बई से पहले आता है। इसलिए ये पवनें जून मास में त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) में तथा जुलाई मास में मुम्बई में अधिक वर्षा करती हैं।

प्रश्न 22.
शीतकाल में तमिलनाडु में अधिक वर्षा क्यों होती है?
उत्तर-
तमिलनाडु में आगे बढ़ते हुए मानसून की ऋतु में बहुत कम वर्षा होती है। वहां अधिकतर वर्षा शीतकाल की उत्तरी-पूर्वी मानसून द्वारा होती है। ये पवनें यूं तो शुष्क होती हैं, परन्तु खाड़ी बंगाल के ऊपर से गुजरते समय ये पर्याप्त आर्द्रता ग्रहण कर लेती हैं और पूर्वी घाट से टकराकर पूर्वी तट पर स्थित तमिलनाडु में काफ़ी वर्षा करती हैं। इस प्रकार तमिलनाडु में शीतकाल में अधिक वर्षा होती है।

PSEB 10th Class SST Solutions Geography Chapter 3 जलवायु

प्रश्न 23.
दिल्ली और जोधपुर में अधिकतर वर्षा लगभग तीन महीनों में होती है, लेकिन त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम् ) और शिलांग में वर्ष के नौ महीनों तक वर्षा होती है। क्यों?
उत्तर-
दिल्ली और जोधपुर में अधिकतर वर्षा केवल आगे बढ़ते हुए मानसून की ऋतु में होती है। इन नगरों में इस ऋतु की अवधि केवल तीन मास की होती है। इसके विपरीत त्रिवेन्द्रम (तिरुवन्तपुरम्) एक तटीय प्रदेश है तथा शिलांग एक पर्वतीय प्रदेश। इन प्रदेशों में आगे बढ़ते हुए मानसून की ऋतु के साथ-साथ पीछे हटते मानसून की ऋतु तथा ग्रीष्म ऋतु के अन्त में भी पर्याप्त वर्षा होती है। इस प्रकार इन स्थानों पर वर्षा की अवधि लगभग 9 मास होती है।

प्रश्न 24.
भारत में वर्षण के वार्षिक वितरण का संक्षिप्त वर्णन कीजिए।
उत्तर-
वर्षण से अभिप्राय वर्षा, हिमपात तथा आर्द्रता के अन्य रूपों से है। भारत में वर्षण का वितरण बहुत ही असमान है। भारत के पश्चिमी तट तथा उत्तर पूर्वी भागों में 300 सें० मी० से अधिक वार्षिक वर्षा होती है। परन्तु पश्चिमी राजस्थान तथा इसके निकटवर्ती पंजाब, हरियाणा तथा गुजरात के क्षेत्रों में वार्षिक वर्षा की मात्रा 50 सें० मी० से भी कम है। इसी प्रकार दक्कन के पठार के आन्तरिक भागों तथा लेह (कश्मीर) के आसपास के प्रदेशों में भी बहुत कम वर्षा होती है। देश के शेष भागों में साधारण वर्षा होती है। हिमपात हिमालय के उच्च क्षेत्रों तक सीमित रहता है।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Exercise 10.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 4 cm, ∠B = 30° BC=4 cm ਹੋਵੇ । ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ AB = 4 cm, BC = 4 cm ਅਤੇ ∠B = 30° ਹਨ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ABC ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ | ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਕੋਣ ਦਾ ਮਾਪ ਅੰਕਿਤ ਕਰਾਂਗੇ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 1
ਪਗ 2. 4 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਰੇਖਾਖੰਡ BC ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 2

ਪਗ 3. B ਤੋਂ ਕਿਰਨ BX ਖਿੱਚੋ ਜੋ BC ਨਾਲ 30° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਵੇ । ਬਿੰਦੂ A ਕਿਰਨ BX ਉੱਤੇ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 3

ਪਗ 4. (A ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਦੂਰੀ AB ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ) B ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ 4 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ BX ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ A ਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 4

ਪਗ 5. AC ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋੜੀਂਦੀ △ABC ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 5
ਕਿਉਂਕਿ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ △PQR ਇੱਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
△ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 7.5 cm, BC = 5 cm ਅਤੇ ∠B = 30° ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਦੀਆਂ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ AB =7.5 cm, BC = 5 cm ਅਤੇ ∠B = 30° ਹਨ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ △ABC ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਪ ਅਤੇ ਦਿੱਤੇ ਕੋਣ ਦਾ ਮਾਪ ਅੰਕਿਤ ਕਰਾਂਗੇ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 6

ਪਗ 2. 5 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਰੇਖਾਖੰਡ BC ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 7

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੁ B ਤੋਂ ਕਿਰਨ BX ਖਿੱਚੋ ਜੋ BC ਨਾਲ 30° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਵੇ । ਬਿੰਦੁ ਨ ਕੋਣ ਦੀ ਕਿਰਨ BX ਉੱਤੇ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 8

ਪਗ 4. (A ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਦੂਰੀ AB ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।) B ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ 7.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ BX ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ A ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 9

ਪਗ 5. AC ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋੜੀਂਦੀ △ABC ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 10

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
△XYZ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ XY = 6 cm, YZ = 6 cm ਅਤੇ ∠Y = 60° ਹੋਵੇ । ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਹੱਲ :
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਮਾਪ ਦੇ ਨਾਲ XYZ ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 11

ਪਗ 2. 6 cm ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ XY ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 12

ਪਗ 3. ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਿੰਦੂ Y ਤੇ, ਕਿਰਨ YA ਖਿੱਚੋ, ਜੋ XY ਨਾਲ 60° ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਏ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 13

ਪਗ 4. Y ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਰਧ ਵਿਆਸ 6 cm ਦੀ । ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ ਕਿਰਨ YA ਨੂੰ Z ਤੇ ਕੱਟੇ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 14

ਪਗ 5. XZ ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ । ਲੋੜੀਂਦੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ △XYZ ਹੈ । ਤੀਸਰੀ ਭੁਜਾ ਨੂੰ ਮਾਪੋ | ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ZX = 6 cm ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3 15
∴ △ XYZ ਵਿਚ
XY = YZ = ZX = 6 cm ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ XYZ ਇੱਕ ਸਮਭੁਜੀ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ SAS ਨਿਯਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(a) AB = 5 cm, BC = 5 cm, CA = 6 cm
(b) AB = 5 cm, BC = 5 cm, ∠B = 40°
(c) ∠A = 60°, ∠B = 60°, ∠C = 60°
(d) BC = 5 cm, ∠B = ∠C = 45°
ਉੱਤਰ :
(b) AB = 5 cm, BC = 5 cm, ∠B = 40°

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Exercise 10.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
△ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 3.5 cm, BC = 5 cm ਅਤੇ CA = 7 cm ਹੈ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਤਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ AB = 3.5 cm, BC = 5 cm ਅਤੇ CA = 7 cm ਹਨ|
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ : ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।
ਪਗ 1. ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਤਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 1

ਪਗ 2. ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ BC = 5 cm ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 2

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੂ B ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ A ਦੀ ਦੂਰੀ 3.5 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ B ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 3.5 cm ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (ਹੁਣ A ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ A ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੈ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 3

ਪਗ 4. C ਤੋਂ, ਬਿੰਦੂ A ਦੀ ਦੂਰੀ 7 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ C ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 7 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (A ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 4

ਪਗ 5. A ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾ ਚਾਪਾਂ | ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਇਸ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ A ਨਾਲ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ | AB ਅਤੇ AC ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 5
ਹੁਣ △ABC ਲੋੜੀਂਦੀ ਭੁਜ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
△ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਵਿਚ AB = BC = 6.5 cm ਅਤੇ CA =4 cm I ਇਹ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਕਿਸ | ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਿਭਜ ਹੈ ?
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ AB = BC = 6.5 cm. ਅਤੇ CA = 4 cm ਹਨ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਤਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 6

ਪਗ 2. ਇਕ ਰੇਖਾਖੰਡ AC =4 cm ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 7

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੂ A ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ B ਦੀ ਦੂਰੀ 6.5 ਹੈ । ਇਸ ਲਈ A ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ , ਮੰਨ ਕੇ 6.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । ਹੁਣ B ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ A ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੈ)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 8

ਪਗ 4. cਤੋਂ, ਬਿੰਦੂ B ਦੀ ਦੂਰੀ 6.5 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ c ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 6.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (B ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 9

ਪਗ 5. B ਨੂੰ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ B ਨਾਲ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ । AB ਅਤੇ BC ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 10
ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ AB = BC = 6.5 cm ਹੈ ।
ਕਿਉਂਕਿ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਬਰਾਬਰ ਲੰਬਾਈ ਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਸਮਦੋਭੁਜੀ △ABC ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇੱਕ △XYZ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 5 cm ਹੋਵੇ । ਇਸ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਇੱਕ ਤਿਭੁਜ XYZ ਜਿਸ ਵਿਚ XY = YZ = ZX = 5 cm ਹੈ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜ XYZ ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨਾਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 11

ਪਗ 2. ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ YZ = 5 cm ਖਿੱਚੋ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 12

ਪਗ 3. Y ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ X ਦੀ ਦੂਰੀ 5 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ | Y ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (ਹੁਣ X ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ X ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਚਾਪ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੈ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 13

ਪਗ 4. Z ਤੋਂ, ਬਿੰਦੂ X ਦੀ ਦੂਰੀ 5 cm ਹੈ । ਇਸ | ਲਈ 2 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । ((X ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ | ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 14

ਪਗ 5. X ਨੂੰ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ X ਨਾਲ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ । XY ਅਤੇ YZ ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 15
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮਭੁਜੀ △XYZ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 5 ਸਮ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇੱਕ ਤਿਭੁਜ POR ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ PQ = 2.5 cm, QR = 6 cm ਅਤੇ RP = 6.5 cm ਹੈ । ∠PQR ਨੂੰ ਮਾਪੋ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵੀ ਦੱਸੋ !
ਹੱਲ :
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ PQ = 2.5 cm, QR = 6 cm ਅਤੇ RP = 6.5 cm ਹਨ ।
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜ PQR ਦੀ ਰਫ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 16

ਪਗ 2. ਇੱਕ ਰੇਖਾਖੰਡ QR = 6 cm ਖਿੱਚੋ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 17

ਪਗ 3. ਬਿੰਦੂ Q ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ P ਦੀ ਦੂਰੀ 2.5 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ Q ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ 2.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਦੀ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (ਹੁਣ P ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ P ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੈ)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 18

ਪਗ 4. R ਤੋਂ, ਬਿੰਦੂ P ਦੀ ਦੂਰੀ 6.5 cm ਹੈ । ਇਸ ਲਈ P ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ 6.5 cm ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ । (P ਇਸ ਚਾਪ ਉੱਪਰ ਕਿਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਵੇਗਾ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਹੈ।)
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 19

ਪਗ 5. P ਨੂੰ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਚਾਪਾਂ ਦਾ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਟ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ P ਨਾਲ ਅੰਕਿਤ ਕਰੋ । PQ ਅਤੇ PR ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2 20
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਲੋੜੀਂਦੀ △PQR ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ∠PQR ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ∠PQR = 90° ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਮਕੋਣੀ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ AB = 6 cm, BC = 2 cm, CA = 3 cm (ਜੇਕਰ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ) । ਜੇਕਰ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਹੱਲ :
ਕਿਉਂਕਿ AB = 6 cm, BC = 2 cm ਅਤੇ CA = 3 cm ਹੈ ।
ਇੱਥੇ BC + CA = 2 cm + 3 cm = 5 cm < 6 cm < AB .
ਜੋ ਕਿ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਦੋ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਕਦੇ ਵੀ ਤੀਸਰੀ ਭੁਜਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ?
(a) ਤਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਪ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।
(b) ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਪਰਿਮਾਪ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।
(c) ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਮਾਪ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।
(d) ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਿਖਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ।
ਉੱਤਰ:
(a) ਤਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਪ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਮਾਪ ਨਾਲ ਤਿਭੁਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(a) 1.8 cm, 2.6 cm, 4.4 cm
(b) 3 cm, 4 cm, 8 cm
(c) 4 cm, 7 cm, 2 cm
(d) 5 cm, 4 cm, 4 cm.
ਉੱਤਰ:
(d) 5 cm, 4 cm, 4 cm.

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Exercise 10.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੱਕ ਰੇਖਾ l ਲਓ, ਇਸਦੇ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਕੋਈ ਬਿੰਦੂ p ਲਉ, ਸਿਰਫ਼ ਫੁੱਟੇ ਅਤੇ ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ ) ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੋ ।
ਹੱਲ :
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਸਹੀ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੋ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਿੰਦੂ ‘p` ਲਵੋ । [ਚਿੱਤਰ (i) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 1

ਪਗ 2. ਰੇਖਾ 1 ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਬਿੰਦੂ ‘ੴ’ ਲਓ ਅਤੇ ੧ ਨੂੰ p ਨਾਲ ਮਿਲਾਓ [ਚਿੱਤਰ (ii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 2

ਪਗ 3. q ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਕੋਈ ਸੁਵਿਧਾ | ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਉ ਜੋ ਨੂੰ E ਉੱਤੇ ਅਤੇ pq ਨੂੰ F ਉੱਤੇ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (iii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 3

ਪਗ 4. ਹੁਣ ਬਿੰਦੂ p ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪਗ 3 ਵਾਲਾ ਹੀ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ pq ਨੂੰ ਕੱਟਦੇ ਹੋਏ ਚਾਪ GH ਖਿੱਚੋ ਜੋ pq ਨੂੰ 1 ਉੱਤੇ + ਕੱਟੇ ।[ਚਿੱਤਰ (iv) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 4

ਪਗ 5. ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ E ਉੱਤੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੋ ਕਿ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਨੋਕ F ਉੱਪਰ ਰਹੇ । [ਚਿੱਤਰ (v) ਦੇਖੋ].
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 5

ਪਗ 6. Iਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਅਰਧ · ਵਿਆਸ ਪਗ 5 ਵਾਲਾ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ ਚਾਪ GH ਨੂੰ ! ਉੱਪਰ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (vi) ਦੇਖੋ.
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 6

ਪਗ 7. ਹੁਣ p ਅਤੇ ਹ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰੇਖਾ ‘ਖਿੱਚੋ । [ਚਿੱਤਰ (vii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 7
ਨੋਟ : ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ∠Jpg ਅਤੇ ∠pqE ਅੰਦਰਲੇ ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ ਹਨ ਅਤੇ ∠pqE = ∠qpJ
∴ m || l.

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰੇਖਾ ਤੋਂ 3.5 cm ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੋ ।
ਹੱਲ :
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਇੱਕ ਰੇਖਾ ‘l’ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਿੰਦੂ O ਲਵੋ । [ਚਿੱਤਰ (1) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 8
ਪਗ 2.0 ਤੇ ∠AOB = 90° ਖਿੱਚੋ ਚਿੱਤਰ (ii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 9

ਪਗ 3. ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ‘0’ (zero) ਜ਼ੀਰੋ ਤੇ ਰੱਖੋ, ਫੁੱਟੇ ਤੇ ਦਿਖਾਓ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੋ ਕਿ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਨੋਕ 3.5 cm ਤੇ ਰਹੇ । [ਚਿੱਤਰ (iii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 10

ਪਗ 4: 0 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਪਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਗ 3 ਵਾਲਾ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ . ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ ਕਿਰਨ OB ਨੂੰ X ਉੱਤੇ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (iv) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 11

ਪਗ 5. X ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਰੇਖਾ m’, OB ਦੇ ਲੰਬਕਾਰ . ਖਿੱਚੋ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ∠CXO = 90° [ਚਿੱਤਰ (v) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 12
ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆ ਰੇਖਾ 1 ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੈ ।
ਧਿਆਨ ਦਿਓ : ∠AOX ਅਤੇ ∠CXO ਅੰਦਰਲੇ | ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ ਹਨ ਅਤੇ ∠AOX = ∠ (ਹਰੇਕ = 90).
∴ m || l.
ਨੋਟ : ਅਸੀਂ ਕਾਟਵੀਂ ਰੇਖਾ OX ਅਤੇ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ 1 ਅਤੇ ਅ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੰਨ ਲਉ l ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਹੈ ਅਤੇ P ਇੱਕ ਬਿੰਦ ਹੈ ਜੋ l ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ । P ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ l ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਇੱਕ ਰੇਖਾ m ਖਿੱਚੋ | ਹੁਣ P ਨੂੰ l ਤੇ ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੁ Q ਨਾਲ ਜੋੜੋ । m ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬਿੰਦੂ R ਚੁਣੋ । R ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ, PQ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੋ । ਮੰਨ ਲਉ ਇਹ ਰੇਖਾ, ਰੇਖਾ l ਦੇ ਬਿੰਦੂ S ਉੱਪਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਂਵਾ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ?
ਹੱਲ :
ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਗ :
ਪਗ 1. ਇੱਕ ਰੇਖਾ ‘l’ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਿੰਦੁ ‘P ਲਓ । ਚਿੱਤਰ (i) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 13

ਪਗ 2. ਰੇਖਾ l ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਬਿੰਦੂ A ਲਵੋ ਅਤੇ P ਨੂੰ A ਨਾਲ ਮਿਲਾਓ । [ਚਿੱਤਰ (ii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 14

ਪਗ 3. A ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਸੁਵਿਧਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ l ਨੂੰ B ਉੱਪਰ ਅਤੇ AP ਨੂੰ C ਉੱਪਰ ਕੱਟਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਚਾਪ ਖਿੱਚੋ । [ਚਿੱਤਰ (iii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 15

ਪਗ 4. ਹੁਣ P ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪਗ 3 | ਵਾਲਾ ਹੀ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਚਾਪ DE, PA ਨੂੰ ਕੱਟਦੇ ਹੋਏ F ਉੱਤੇ ਖਿੱਚੋ । [ਚਿੱਤਰ (iv) ਦੇਖੋ].
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 16

ਪਗ 5. ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ B ਉੱਪਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੋ ਕਿ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਨੋਕ C ਉੱਪਰ ਰਹੇ । [ਚਿੱਤਰ (v) ਦੇਖੋ].
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 17

ਪਗ 6. F ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਪਗ 5 ਵਾਲਾ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ DE ਨੂੰ G ਉੱਪਰ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (vi) ਦੇਖੋ].
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 18

ਪਗ 7. ਹੁਣ PG ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰੇਖਾ m’ ਖਿੱਚੋ । ਚਿੱਤਰ (vii) ਦੇਖੋ].
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 19
ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ∠PAR ਅਤੇ ∠APG ਅੰਦਰਲੇ ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ ਹਨ ਅਤੇ ∠PAB = ∠APG
∴ m || l.

ਪਗ 8. l ਉੱਤੇ ਬਿੰਦੂ Q ਲਓ | PQ ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ । [ਚਿੱਤਰ (viii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 20

ਪਗ 9. m ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਬਿੰਦੂ R ਲਓ । [ਚਿੱਤਰ (ix) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 21

ਪਗ 10. P ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਉਹੀ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਉ ਜੋ ਰੇਖਾ m ਨੂੰ H ਉੱਤੇ ਅਤੇ | PQ ਨੂੰ 1 ਉੱਤੇ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (x) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 22

ਪਗ 11. ਹੁਣ R ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪਗ 10 ਵਾਲਾ ਹੀ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਲੈ ਕੇ ਚਾਪ JK ਬਣਾਓ ।[ਚਿੱਤਰ (xi) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 23

ਪਗ 12. ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ H ਉੱਤੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖੋ ਕਿ ਪੈਨਸਿਲ ਦੀ ਨੋਕ 1 ਉੱਪਰ | ਰਹੇ । [ਚਿੱਤਰ (xii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 24

ਪਗ 13. R ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨ ਕੇ ਅਤੇ ਪਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪਗ 12 ਵਾਂਗ ਹੀ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਚਾਪ ਲਗਾਓ ਜੋ ਚਾਪ JK ਨੂੰ Lਉੱਤੇ ਕੱਟੇ । [ਚਿੱਤਰ (xiii) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 25

ਪਗ 14. ਹੁਣ PQ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਦੇ ਹੋਏ RL ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ । ਮੰਨ ਲਉ ਇਹ ਰੇਖਾ ‘l’ ਨੂੰ S ਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । [ਚਿੱਤਰ (xiv) ਦੇਖੋ]
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1 26
ਧਿਆਨ ਦਿਓ : ∠RPQ ਅਤੇ ∠LRP ਅੰਦਰਲੇ ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ ਹਨ ।
ਅਤੇ ∠RPQ = ∠LRP
∴ RS || PQ
ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ ।
PR || QS
[∵ m || l ਅਤੇ PR, m ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ QS, ਰੇਖਾ l ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ]
ਅਤੇ PQ ॥ RS
∴ PQSR ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 10 ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ Ex 10.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਕਿਸੇ ਰੇਖਾ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਉਸ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
(a) 0
(b) 2
(c) 1
(d) 3
ਉੱਤਰ:
(c) 1

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
(a) ਕੋਣ ਮਾਪਕ
(b) ਫੁੱਟਾ
(c) ਪ੍ਰਕਾਰ
(d) ਫੁੱਟਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ।
ਉੱਤਰ:
(d) ਫੁੱਟਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ Textbook Questions and Answers

ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਓ) ਘੁਲਾੜੀ ਚੱਲਦੀ ਹੋਈ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ।

(ਅ) ਚਾਚਾ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਧੱਕਦਾ ਹੈ।

(ੲ) ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੰਨੇ ਦੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਘੁਲਾੜੀ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ?
ਉੱਤਰ :
ਟਰਾਲੀ ਵਿਚ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

(ਸ) ਗੰਨੇ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਸ, ਗੁੜ ਤੇ ਸ਼ੱਕਰ

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ :

(ਉ) ਚੱਲਦੀ ਘੁਲਾੜੀ ਕਿੰਨੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ,
ਬਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਭੱਜਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਅੱਗੇ – ਅੱਗੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭੱਜ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਚਾਚਾ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ – ਪਿੱਛੇ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਹੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਇਆ ਵੇਲਣੇ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗੰਨੇ ਲਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਥਕੇਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਘੁਲਾੜੀ – ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਵੇਲਣਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਵੇਲਣਾ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਜੁੱਤੇ ਹੋਏ ਬਲਦ ਅੱਗੇ – ਅੱਗੇ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਚਾਚਾ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਹੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਇਆ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵੇਲਣੇ ਵਿਚ ਗੰਨੇ ਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(ਅ) ਗੁੜ ਖਾਂਦੇ ਭਿੰਨ-ਭੇਦ, ਕੋਈ ਨਾ ਵਿਚਾਰਦਾ,
ਗੁੜ ਵਾਲਾ ਚੱਕ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਬਣੇ ਗਰਮ – ਗਰਮ ਗੁੜ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਚੱਟ – ਚੱਟ ਸੁਆਦ ਨਾਲ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਭੋਲੇ – ਭਾਲੇ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਗੁੜ ਖਾਂਦਿਆਂ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭਿੰਨ – ਭੇਦ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਗੁੜ ਵਾਲਾ ਚੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਬਣੇ ਗੁੜ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਬੜੇ ਸੁਆਦਾਂ ਨਾਲ ਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੇ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਗੁੜ – ਖਾਂਦਿਆਂ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਭਿੰਨ – ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਗੁੜ ਵਾਲਾ ਚੱਕ ਪਿਆਰਾ ਹੈ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਚੱਕ – ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਭਾਂਡਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

  • ਚੱਕ : ਉਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਭਾਂਡਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੱਕਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।
  • ਪਾਥਾ : ਲੱਕੜ ਦਾ ਸੰਦ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੱਕ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁੜ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
  • ਪੇਸੀ : ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਰੋੜੀਆਂ।
  • ਲੰਬਾ : ਚਿਮਨੀ, ਭੱਠੀ ਆਦਿ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਨ ਦੀ ਥਾਂ।
  • ਕਮਾਦ : ਗੰਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ
  • ਘੁਲਾੜੀ : ਵੇਲਣਾ, ਗੰਨਾ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਯੰਤਰ।

4. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਘੁਲਾੜੀ, ਵਿਰਸਾ, ਭੇਲੀ, ਕਮਾਦ, ਚੱਕ, ਗੁੜ, ਵਾਲੀ, ਘੁੰਗਰੂ।
ਉੱਤਰ :

  • ਘੁਲਾੜੀ (ਵੇਲਣਾ) – ਘੁਲਾੜੀ ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
  • ਵਿਰਸਾ (ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ) – ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ – ਰਚਨਾ ਦੀ ਦਾਤ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲੀ।
  • ਭੇਲੀ ਪੇਸ਼ੀ – ਮੈਂ ਗੁੜਦੀ ਪੂਰੀ ਭੇਲੀ ਖਾ ਲਈ।
  • ਕਮਾਦ (ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ) – ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੁਮਾਦ ਬਹੁਤ ਬੀਜਿਆ ਹੈ।
  • ਚੱਕ (ਉਹ ਭਾਂਡਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੁੜ ਦੀ ਪੱਤ ਠੰਢੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ – ਜਦੋਂ
  • ਗੁੜ (ਗੰਨੇ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਦੇਸੀ ਮਿੱਠਾ ਪਦਾਰਥ) – ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਗੁੜ 50 ਰੁਪਏ ਕਿੱਲੋ ਵਿਕਦਾ ਹੈ।
  • ਵਾਲੀ (ਕਿਸਾਨ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰ ਚੋਣ ਲਈ ਟ੍ਰੈਕਟਰ ਪਿੱਛੇ ਜੋੜਿਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰੇੜਾ) – ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲਾਂ, ਇੱਟਾਂ ਤੇ ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
  • ਘੁੰਗਰੂ (ਛੋਟੀਆਂ ਗੋਲ ਘੰਟੀਆਂ – ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਲਦ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਘੁੰਗਰੂ ਪਾਏ ਹੋਏ ਹਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ Important Questions and Answers

1. ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਭਰੀ ਛੱਜਾ, ਗਿਆ ਸੁੱਟ ਕੇ।
ਗੰਨੇ ਘੜੇ ਕਾਮਿਆਂ, ਕਮਾਦੋਂ ਕੱਟ ਕੇ।
ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂ, ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੇ।
ਪੀਓ ਰਸ ਮਿੱਠਾ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਪੁਕਾਰਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਛੱਜਾ ਪੀੜਨ ਲਈ ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਭਰੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵੇਲਣੇ ਕੋਲ ਸੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਮਾਦ ਵਿਚੋਂ ਵੱਡ ਕੇ ਗੰਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਵੇਲਣਾ ਚਲਾ ਰਹੇ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂ ਸਭ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਭ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਰਸ ਪੀ ਲੈਣ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਕਮਾਦ ਵੱਢ ਕੇ ਗੰਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਛੱਜਾ ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਭਰੀ ਵੇਲਣੇ ਕੋਲ ਪੀੜਨ ਲਈ ਸੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂਆਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ ਸਭ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿੱਠੀ ਰਸ ਪੀਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਕਾਮਿਆਂ – ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ

(ਇ) ਵਾਲੀ ਉੱਤੇ ਭਰੀਆਂ, ਉਤਾਰੀਂ ‘ਸੋਹਣਿਆਂ।
ਮਿਹਨਤਾਂ ਲਿਆਉਣ, ਰੰਗ ਸਦਾ ‘ਸੋਹਣਿਆਂ।
ਕਿਰਪਾ ਕੜਾਹਿਓਂ, ਮੈਲ ਨੂੰ ਉਤਾਰਦਾ।
ਤਾਜ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਰਸ, ਪੀਪੇ ‘ਚੋਂ ਨਿਤਾਰਦਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਤਗੜੇ ਸੋਹਣੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਟਰਾਲੀ ਉੱਤੋਂ ਗੰਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗੰਨਿਆਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਿਹਨਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚੰਗਾ ਫਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਰਪਾ ਚੁੱਭੇ ਉੱਤੇ ਕੜਾਹੇ ਵਿਚ ਗਰਮ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਰਸ ਉੱਤੋਂ ਮੈਲ ਉਤਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੀਪੇ ਵਿਚੋਂ ਤਾਜੀ – ਤਾਜੀ ਰਸ ਨਿਤਾਰ ਕੇ ਕੜਾਹੇ ਵਿਚ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਟਰਾਲੀ ਵਿਚੋਂ ਗੰਨੇ ਉਤਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਮਿਹਨਤਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਭਰਪੂਰ ਫ਼ਸਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਗਰਮ ਹੋ ਰਹੀ ਰਸ ਉੱਤੋਂ ਮੈਲ ਲਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਪੀਪੇ ਵਿਚੋਂ ਰਸ ਨਿਤਾਰ ਕੇ ਕੜਾਹੇ ਵਿਚ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ !

(ਸ) ਲੂੰਬੇ ਵਿਚੋਂ ਲਾਟ ਆਵੇ ਧੂੰਏਂ ਰੰਗ ਦੀ,
ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਜਿਵੇਂ ਸੰਗਦੀ।
ਬਾਲਣ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕੈਲਾ ਫਿਰੇ ਭੱਜਦਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੁੱਭੇ ਦੇ ਲੂੰਬੀ ਵਿਚ ਅੱਗ ਦੀ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲਾਟ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਸੰਗਦੀ ਹੋਵੇ। ਛਿੰਦਾ ਚੁੱਭੇ ਵਿਚ ਬਾਲਣ ਝੋਕਦਾ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਗ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਬਲਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚੁੱਭੇ ਕੋਲ ਪੁਚਾਉਣ ਲਈ ਕੈਲਾ ਇਧਰ – ਉਧਰ ਬਾਲਣ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਦੌੜ – ਭੱਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਚੁੱਭੇ ਦੇ ਲੂਬੇ ਵਿਚੋਂ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਧੂੰਏਂ ਭਰੀ ਲਾਟ ਕਦੇ – ਕਦੇ ਬਾਹਰ ਵਲ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਛਿੰਦਾ ਚੁੱਭੇ ਵਿਚ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕੈਲਾ ਬਾਲਣ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦੌੜ – ਭੱਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਲੂੰਬੇ – ਚੁੱਭੇ ਜਾਂ ਭੱਠੀ ਦੀ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਰੱਖੀ ਮੋਰੀ ਸੰਗਦੀ – ਸ਼ਰਮਾਉਂਦੀ। ਝੋਕਾ – ਚੁੱਭੇ ਜਾਂ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਪੱਛੀਆਂ ਜਾਂ ਖੋਰੀ ਦਾ ਬਾਲਣ ਪਾਉਣਾ।

(ਹ) ਮਿੱਠਾ ਮਿੱਠਾ ਗੁੜ ਜਿਵੇਂ ਪੌਣਾਂ ਘੁਲਿਆ,
ਖਾਣ ਲਈ ਆਉਂਦਾ, ਹਰ ਕੋਈ ਤੁਰਿਆ
ਪੱਕਦਾ ਕੜਾਹੇ ਗੁੜ, ਖਿੱਚਾਂ ਪਾਂਵਦਾ।
ਮੱਲੋ – ਮਲੀ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਂਵਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਚੁੱਭੇ ਉੱਤੇ ਗੁੜ ਪੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਇਸਦੀ ਮਿੱਠੀ – ਮਿੱਠੀ ਖੁਸ਼ਬੋ ਪੌਣਾਂ ਵਿਚ ਘੁਲ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਹਰ ਕੋਈ ਖਾਣ ਲਈ ਵੇਲਣੇ ਵਲ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੱਕ ਰਿਹਾ ਗੁੜ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਪਕ ਰਹੇ ਗੁੜ ਦੀ ਮਿੱਠੀ – ਮਿੱਠੀ ਸੁਗੰਧ ਹਵਾਵਾਂ ਵਿਚ ਘੁਲ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਕਦਾ ਗੁੜ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਖਿੱਚਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮੱਲੋ – ਮੱਲੀ ਆਪਣੇ ਵਲ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਹਰ ਕੋਈ ਗੁੜ ਖਾਣ ਲਈ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪੌਣਾਂ – ਹਵਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੱਲੋ – ਮੱਲੀ – ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ।

(ਖ ਚੱਕ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕਰ, ਬਣਾਵੇ ਧਰਮਾ।
ਮੁੱਠੀ ਮੁੱਠੀ ਵੰਡੇ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਰਮਾ।
ਪਾਥੇ ਨਾਲ ਤਾ ਗੁੜ ਨੂੰ ਸੁਆਰਦਾ।
ਗੁੜ – ਚੰਡਣੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਪੇਸੀਆਂ ਨਿਹਾਰਦਾ।
ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਭੇਲੀਆਂ, ਬਣਾਉਂਦਾ ਕਰਮਾ।
ਸੌਂਫ ਵਾਲੀ ਟਿੱਕੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਧਰਮਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਮਾ ਚੱਕ ਵਿਚ ਪਈ ਕੜੀ ਹੋਈ ਪੱਤ ਦੀ ਸ਼ੱਕਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਰਮਾ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ – ਇਕ ਮੁੱਠ ਸ਼ੱਕਰ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੀਤਾ ਚੱਕ ਵਿਚ ਕੜੀ ਹੋਈ ਪੱਤ ਨੂੰ ਪਾਥੇ ਨਾਲ ਸੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁੜ – ਚੰਡਣੀ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਰਮਾ ਗੁੜ ਦੀਆਂ ਭੇਲੀਆਂ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਧਰਮਾ ਸੌਂਫ ਵਾਲੀ ਟਿੱਕੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵੇਲਣੇ ਉੱਤੇ ਧਰਮਾ ਚੱਕ ਵਿਚ ਕੜੀ ਹੋਈ ਪੱਤ ਦੀ ਸ਼ੱਕਰ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਰਮਾ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਇਕ – ਇਕ ਮੁੱਠ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੀਤਾ ਪੱਤ ਨੂੰ ਸੁਆਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਗੁੜ – ਚੰਡਣੀ ਨਾਲ ਪੇਸੀਆਂ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਰਮਾ ਵੀ ਭੇਲੀਆ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਧਰਮਾ ਸੌਂਫ ਵਾਲੀ ਟਿੱਕੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਾਥਾ – ਕੜੀ ਹੋਈ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਹੋ ਰਹੀ ਪੱਤ ਨੂੰ ਉਲੱਦਣ – ਪਲੱਦਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼। ਗੁੜ – ਚੰਡਣੀ – ਗੁੜ ਦੀ ਪੇਸੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼। ਪੇਸੀ, ਭੇਲੀ – ਗੁੜ ਦੀ ਇਕਾਈ।

(ਗ) ਦਿਸੇ ਨਾ ਘੁਲਾੜੀ, ਪਿੰਡ ਯਾਦ ਆਂਵਦਾ।
ਸਾਂਭ ਲਵੋ ਵਿਰਸਾ, ਕਵੀ ਹੈ ਗਾਂਵਦਾ।
ਚੱਲਦੀ ਘੁਲਾੜੀ, ਪਿੰਡ ਲੱਗੇ ਹੱਸਦਾ !
ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦੋਸਤੋ, ਪੰਜਾਬ ਵਸਦਾ।

PSEB 8th Class Punjabi Solutions Chapter 23 ਪਿੰਡ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਕਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੁਰਾਣਾ ਪਿੰਡ ਬਹੁਤ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਇੱਥੇ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਗਾ – ਗਾ ਕੇ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਜਦੋਂ ਇੱਥੇ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਪਿੰਡ ਹੱਸਦਾ ਲਗਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਦੋਸਤੋ, ਅਜਿਹੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਵਸਦਾ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਿਧਰੇ ਗੰਨੇ ਪੀੜਨ ਵਾਲਾ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੇਲਣਾ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਖ਼ਸ਼ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਸੀ।

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ MCQ Questions with Answers.

PSEB 7th Class Maths Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ MCQ Questions

1. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
₹ 10 ਦਾ 10 ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
(a) 1 : 1
(b) 100 : 1
(c) 1000 : 1
(d) 1000 : 10
ਉੱਤਰ:
(b) 100 : 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
₹ 5 ਦਾ 50 ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਹੈ ।
(a) 5 : 50
(b) 1: 10
(c) 10 : 1
(d) 50 : 5
ਉੱਤਰ:
(c) 10 : 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦਾ 210 ਗ੍ਰਾਮ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ :
(a) 15 : 210
(b) 15 : 21
(c) 500 : 7
(d) 7 : 500.
ਉੱਤਰ:
(c) 500 : 7

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
\(\frac{12}{16}\) ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ :
(a) 25%
(b) 12%
(c) 75%
(d) 16%
ਉੱਤਰ:
(c) 75%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\frac{5}{4}\) ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ :
(a) 100%
(b) 125%
(c) 75%
(d) 16%
ਉੱਤਰ:
(b) 125%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
12.35 ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ :
(a) 12.35%
(b) 123.5%
(c) 1235%
(d) 1.235%
ਉੱਤਰ:
(c) 1235%

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਾਗ ਰੰਗੀਨ ਹੈ ?
PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ 1
(a) 30%
(b) 50%
(c) 60%
(d) 20%
ਉੱਤਰ:
(c) 60%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (viii).
250 ਦਾ 15% ਹੈ ।
(a) 250
(b) 375
(c) 37.5
(d) 3750
ਉੱਤਰ:
(c) 37.5

2. ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
120 ਲੀਟਰ ਦਾ 25% ……….. ਲੀਟਰ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
30

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ 300 ਮੀਟਰ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ……….. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
40 : 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਉਹ ਮੁੱਲ ਦਿ ‘ਤੇ ਵਸਤੂ ਖ਼ਰੀਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਸਨੂੰ ………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ:
ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ………. ਹੋਵੇਗੀ ।
ਉੱਤਰ:
ਹਾਨੀ

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਚਿੰਨ੍ਹ …………….. ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
%

3. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਅਨੁਪਾਤ 1 : 5 ਅਤੇ 2 : 15 ਸਮਾਨ ਹਨ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗਲਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇੱਕ ਅਨਪਾਤ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ, ਜੇਕਰ । ਉਸਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਸਮਾਨ ਸੰਖਿਆ ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਜਾਂ ਭਾਗ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ । (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ਉਸਦੇ ਖ਼ਰੀਦ | ਮੁੱਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । (ਸਹੀ ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਜੇਕਰ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ਤੇ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਗਲਤ

PSEB 7th Class Maths MCQ Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਲਾਭ/ਹਾਨੀ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ‘ਤੇ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? (ਸਹੀ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ:
ਸਹੀ

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Exercise 8.3

1. ਲਾਭ ਜਾਂ ਹਾਨੀ ਪਤਾ ਕਰੋ । ਲਾਭ % `ਤੇ ਹਾਨੀ % ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੇ ਔਜ਼ਾਰ ਤੋਂ 250 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੇ ਅਤੇ ₹ 325 ਵਿੱਚ ਵੇਚੇ ।
ਉੱਤਰ:
ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੇ ਔਜ਼ਾਰ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 250
ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੇ ਔਜ਼ਾਰ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 325
ਲਾਭ = ਵੇਚ ਮੁੱਲ – ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ
= ₹ 325 – ₹ 250 = ₹ 75
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 1
= 30% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਇੱਕ ਫਰਿਜ਼ ₹ 12,000 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ₹ 13,500 ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ।
ਉੱਤਰ:
ਫਰਿਜ਼ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 12,000
ਫਰਿਜ਼ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 13,500
ਲਾਭ = ਵੇਚ ਮੁੱਲ – ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ
= ₹ 13,500 – ₹ 12,000
= ₹ 1500
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 2
= 12.5% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਅਲਮਾਰੀ ₹ 2,500 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ₹ 3,000 ਵਿੱਚ ਵੇਚੀ ।
ਉੱਤਰ:
ਅਲਮਾਰੀ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 2,500
ਅਲਮਾਰੀ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 3,000
ਲਾਭ = ਵੇਚ ਮੁੱਲ – ਵੇਚ ਮੁੱਲ
= ₹ 3000 – ₹ 2500
= ₹ 500
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 3
= 20%

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇੱਕ ਕਮੀਜ਼ ₹ 250 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਤੇ ₹ 150 ਵਿੱਚ ਵੇਚੀ ।
ਉੱਤਰ:
ਕਮੀਜ਼ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 250
ਕਮੀਜ਼ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 150
ਕਿਉਂਕਿ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਇੱਥੇ ਹਾਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ।
ਹਾਨੀ = ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 250 – ₹ 150
= ₹ 100
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 4
= 40% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇੱਕ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ₹ 735 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ₹ 850 ਵਿੱਚ ਵੇਚੀ । ਲਾਭ ਜਾਂ ਹਾਨੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਵਸਤੁ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 735
ਵਸਤੁ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 850
ਲਾਭ = ₹ 850 – ₹ 735 = ₹ 115 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੀਰਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾੜੀ ₹ 2500 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ₹ 2300 ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀ । ਉਸਦਾ ਲਾਭ ਜਾਂ ਹਾਨੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਸਾੜੀ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 2500
ਸਾੜੀ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 2300
ਹਾਨੀ = ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ – ਵੇਚ ਮੁੱਲ
= ₹ 2500 – ₹ 2300 = ₹ 200
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 5

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇੱਕ ਵਸਤੁ ₹ 252 ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਕੇ 5% ਲਾਭ ਹੋਇਆ । ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਵਸਤੂ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 252
ਲਾਭ = 5%
ਮੰਨ ਲਓ ਵਸਤੂ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 100
ਲਾਭ = ₹ 100 ਦਾ 5%
= ₹ 5
ਵਸਤੁ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹ 100 + ₹ 5
= ₹ 105
ਜੇਕਰ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ₹105 ਹੈ ਤਾਂ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 100
ਜੇਕਰ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ₹ 1 ਹੈ ਤਾਂ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ \(\frac{100}{105}\)
ਜੇਕਰ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ₹ 252 ਹੈ ਤਾਂ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ
= ₹ \(\frac{100}{105}\) × 252 = ₹ 240 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਮ੍ਰਿਤ ਨੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ₹ 275 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ 15% ਹਾਨੀ ’ਤੇ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ । ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦੀ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਵੇਚੀ ?
ਹੱਲ :
ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 275
ਹਾਨੀ = 15%
∴ ₹ 275 ਤੇ ਹਾਨੀ = ₹ \(\frac{15}{100}\) × 275
= ₹41.25
ਇਸ ਲਈ, ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ।
= ₹ 275 – ₹ 41.25
= ₹ 233.75 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜੂਹੀ ਨੇ ਇੱਕ ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ₹ 13500 ਦੀ ਵੇਚੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਸੌਦੇ ‘ਤੇ 20% ਹਾਨੀ ਹੋਈ ।ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਖਰੀਦਿਆ ?
ਹੱਲ :
ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ
= ₹ 13500
ਮੰਨ ਲਓ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 100
ਹਾਨੀ = 20%
ਵੇਚ ਮੁੱਲ = ₹(100 – 20)
= ₹ 80
ਜੇਕਰ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ₹ 80 ਹੈ ਤਾਂ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ = ₹ 100
ਜੇਕਰ ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ₹ 13,500 ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖਰੀਦ ਮੁੱਲ .
= ₹ \(\frac{100}{80}\) × 13500
= ₹ 16875 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਨੀਤਾ ਨੇ ₹ 500 ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ 15% ਦਰ ‘ਤੇ ਲਿਆ । ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਪਏ ?
ਹੱਲ :
ਉਧਾਰ ਲਈ ਰਾਸ਼ੀ = ₹ 5000
ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ (R) = 15% ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ
ਸਮਾਂ (T) = 1 ਸਾਲ
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 6
= ₹ 750 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

8. 3 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜੇਕਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਮੂਲਧਨ = ₹ 1200 ਅਤੇ 12% ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਹੋਵੇ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੂਲਧਨ = ₹1200
ਦਰ = 12% ਸਾਲਾਨਾ
ਸਮਾਂ = 3 ਸਾਲ
ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = \(\frac{P \times R \times T}{100}\)
= \(\frac{1200 \times 12 \times 3}{100}\) = ₹ 432
ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ = ਮੂਲਧਨ + ਵਿਆਜ
= ₹ 1200 + ₹ 432
= ₹ 1632 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਮੂਲਧਨ = ₹ 7500 ਅਤੇ 5% ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਹੋਵੇ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੂਲਧਨ = ₹ 7500,
ਦਰ = 5% ਸਲਾਨਾ ਸਮਾਂ = 3 ਸਾਲ
ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = \(\frac{P \times R \times T}{100}\) = ₹ \(\frac{7500 \times 5 \times 3}{100}\)
= ₹ 1125
ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ = ਮੁਲਧਨ + ਵਿਆਜ
= ₹ 7500 + ₹ 1125
= ₹ 8625 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਮਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਕਿ ₹ 2500 ’ਤੇ ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ 6% ਦਰ ਨਾਲ ₹ 450 ਹੈ ।
ਹੱਲ :
ਮੁਲਧਨ = ₹ 2500, ਦਰ = 6% ਸਾਲਾਨਾ
ਸਮਾਂ = ?,
ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = ₹ 450
ਅਸੀਂ ਸਮਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 7
= 3 ਸਾਲ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਕਿ ₹ 1560 ਤੇ 3 ਸਾਲ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ ₹ 585 ਹੈ ।
ਹੱਲ :
ਮੂਲਧਨ (P) = ₹ 1560
ਸਮਾਂ (T) = 3 ਸਾਲ
ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = ₹ 585
ਅਸੀਂ R ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
R = \(\frac{\mathrm{SI} \times 100}{\mathrm{P} \times \mathrm{T}}\) = \(\frac{\mathrm{585} \times 100}{\mathrm{1560} \times \mathrm{3}}\) = \(\frac{125}{10}\) = 12.5
ਇਸ ਲਈ ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ 12.5 ਸਾਲਾਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੇਕਰ ਨਕੁਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 9% ਦਰ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ 45 ਵਿਆਜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕਿੰਨੀ ਰਾਸ਼ੀ ਉਧਾਰ ਲਈ ਗਈ ?
ਹੱਲ :
ਇੱਥੇ ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = ₹ 45,
ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ = 9% ਸਾਲਾਨਾ
ਸਮਾਂ = 1 ਸਾਲ
ਅਸੀਂ ਮੂਲਧਨ (P) ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
P = \(\frac{\text { S.I. } \times 100}{R \times T}\)
= \(\frac{45 \times 100}{9 \times 1}\)
= ₹ 500 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੇਕਰ ₹ 14,000 , 4% ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ₹ 16240 ਹੋਵੇਗਾ ?
ਹੱਲ :
ਮੂਲਧਨ = ₹ 14,000
ਦਰ = 4% ਸਾਲਾਨਾ
ਸਮਾਂ = ?
ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ : ₹ 16240
ਸਧਾਰਨ ਵਿਆਜ = ਮਿਸ਼ਰਤ ਧਨ – ਮੂਲਧਨ
= ₹ (16240 – 14,000)
= ₹ 2240
ਅਸੀਂ ਸਮਾਂ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3 8
= 4 ਸਾਲ

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

13. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ₹ 80 ਦੀ ਖਰੀਦ ਕੇ : 100 ਦੀ ਵੇਚ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ % ਕੀ ਹੈ ?
(a) 20%
(b) 25%
(c) 40%
(d) 125%
ਉੱਤਰ:
(b) 25%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਇੱਕ ਵਸਤੁ ₹ 120 ਦੀ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ₹ 100 ਦੀ ਵੇਚ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਹਾਨੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕੀ ਹੈ ?
(a) 10%
(b) 20%
(c) 25%
(d) 16%
ਉੱਤਰ:
(d) 16%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖ਼ਾਹ ₹ 24000 ਹੈ । ਉਸ ਦੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਿੱਚ 25% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਤਨਖਾਹ ਕੀ ਹੈ ?
(a) ₹ 2,500
(b) ₹ 28,000
(c) ₹ 30,000
(d) ₹ 36,000
ਉੱਤਰ:
(c) ₹ 30,000

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇੱਕ ਵਸਤੂ ₹ 100 ਦੀ ਵੇਚ ਕੇ ਰੇਨੂੰ ਨੂੰ ₹ 20 ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ % ਕੀ ਹੈ ?
(a) 25%
(b) 20%
(c) 15%
(d) 40%
ਉੱਤਰ:
(a) 25%

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
₹ 6000 ਤੇ 8% ਦਰ ਨਾਲ 1 ਸਾਲ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਵਿਆਜ ਹੈ ?
(a) ₹ 600
(b) ₹ 480
(c) ₹ 400
(d) ₹ 240
ਉੱਤਰ:
(b) ₹ 480

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਜੇਕਰ ਰੋਹਨੀ ਨੇ 5% ਦਰ ਨਾਲ ₹ 4800 ਉਧਾਰ ਲਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ 2 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕਿੰਨੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਾਪਿਸ ਮੋੜਨੀ ਪਵੇਗੀ ?
(a) ₹ 480
(b) ₹ 5040
(c) ₹ 5280
(d) ₹ 5600
ਉੱਤਰ:
(c) ₹ 5280

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Exercise 8.2

1. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਭਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
\(\frac{1}{8}\)
ਉੱਤਰ:
\(\frac{1}{8}\) = \(\frac{1}{8}\) × 100 = \(\frac{25}{2}\) = 12.5
ਇਸ ਤਰਾਂ \(\frac{1}{8}\) = 12.5% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
\(\frac{49}{50}\)
ਉੱਤਰ:
\(\frac{49}{50}\) = \(\frac{49}{50}\) × 100 = 98
ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋ \(\frac{49}{50}\) = 98% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
\(\frac{5}{4}\)
ਉੱਤਰ:
\(\frac{5}{4}\) = \(\frac{5}{4}\) × 100 = 125
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ \(\frac{5}{4}\) = 125%।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
\(1\frac{3}{8}\)
ਉੱਤਰ:
\(1\frac{3}{8}\) = \(\frac{11}{8}\) × 100
= \(\frac{275}{2}\) = 137 \(\frac{1}{2}\)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ \(1\frac{3}{8}\) = 137 \(\frac{1}{2}\) %।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨੂੰ ਸਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
25%
ਉੱਤਰ:
25% = \(\frac{25}{100}\) = \(\frac{1}{4}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
150%
ਉੱਤਰ:
150% = \(\frac{150}{100}\) = \(\frac{3}{2}\)

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
7\(\frac{1}{2}\)%
ਉੱਤਰ:
7\(\frac{1}{2}\)% = \(\frac{15}{2}\) × \(\frac{1}{100}\) = \(\frac{3}{40}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਅਨੀਤਾ ਨੇ 400 ਅੰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 324 ਅੰਕ ਲਏ । ਅਨੀਤਾ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅੰਕ ਲਏ ?
(ii) 32 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ 8 ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ ।ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ ?
(iii) 120 ਮਤਦਾਤਾ ਵਿੱਚੋਂ 90 ਨੇ ਮਤਦਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ? ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨੇ ਮਤਦਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ?
ਹੱਲ :
(i) ਅਨੀਤਾ 400 ਵਿੱਚੋਂ 324 ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
∴ ਅਨੀਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅੰਕਾਂ ਦੀ
ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = (\(\frac{324}{400}\) × 100)% = 81%

(ii) 32 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 8 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ ।
∴ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= \(\frac{8}{32}\) × 100% = 25%

(iii) ਕੁੱਲ ਮਤਦਾਤਾ = 120
ਮਤਦਾਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੋਟ ਪਾਈ = 90
ਉਹ ਮਤਦਾਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਈ
= 120 – 90 = 30
ਵੋਟ ਨਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਮਤਦਾਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= \(\frac{32}{120}\) × 100%
= 25% ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

4. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ ਪੂਰੇ ਦਾ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2 1
ਉੱਤਰ:
ਆਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ = \(\frac{2}{4}\) = \(\frac{1}{2}\)
ਆਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= (\(\frac{1}{2}\) × 100)% = 50%।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2 2
ਉੱਤਰ:
ਆਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ = \(\frac{2}{6}\) = \(\frac{1}{3}\)
ਆਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= (\(\frac{1}{3}\) × 100)% = 33\(\frac{1}{3}\) % ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2 3
ਉੱਤਰ:
ਆਇਆ ਅੰਕਿਤ ਭਾਗ = \(\frac{5}{8}\)
ਰੰਗ ਕੀਤੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= (\(\frac{5}{8}\) × 100)% = \(\frac{125}{2}\)%
= 62.5%।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

5. ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨੂੰ ਅਨੁਪਾਤ ਭਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਸਰਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
14%
ਉੱਤਰ:
14% = 14 × \(\frac{1}{100}\) = \(\frac{7}{50}\) = 7 : 50

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
1\(\frac{3}{4}\) %
ਉੱਤਰ:
1\(\frac{3}{4}\)% = \(\frac{7}{4}\) × \(\frac{1}{100}\) = \(\frac{7}{400}\) = 7 : 400

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
33\(\frac{1}{3}\)%
ਉੱਤਰ:
33\(\frac{1}{3}\)% = \(\frac{100}{3}\) × \(\frac{1}{100}\) = \(\frac{1}{3}\) = 1 : 3

6. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
5 : 4
ਉੱਤਰ:
5 : 4 = \(\frac{5}{4}\) × 100 = 125% ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
1 : 1
ਉੱਤਰ:
1 : 1 = \(\frac{1}{1}\) × 100 = 100%।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
2 : 3
ਉੱਤਰ:
2 : 3 = \(\frac{2}{3}\) × 100 = \(\frac{200}{3}\)%
= 66\(\frac{2}{3}\)%।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
9 : 16
ਉੱਤਰ:
9 : 16 = \(\frac{9}{16}\) × 100 = 25%
= 56\(\frac{1}{4}\) %।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚਾਕ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਰੇਤ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ 12 : 3 : 10 ਹੈ । ਚਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਾ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ : ਕਾਰਬਨ : ਮਿੱਟੀ .
= 12 : 3 : 10
ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਜੋੜ = 12 + 3 + 10 = 25
ਚਾਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= \(\frac{3}{25}\) × 100 = 12%।

8. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਹਰੇਕ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
3 : 1.
ਉੱਤਰ:
ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਜੋੜ = 3 + 1 = 4
ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = \(\frac{3}{4}\) × 100 = 75%
ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = \(\frac{1}{4}\) × 100
= 25% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
1 : 4
ਉੱਤਰ:
ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਜੋੜ = 1 + 4 = 5
ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = \(\frac{1}{5}\) × 100 = 20%
ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = \(\frac{4}{5}\) × 100 = 80% .

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
4 : 5 : 6
ਉੱਤਰ:
ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਜੋੜ = 4 + 5 + 6 = 15
ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ = \(\frac{4}{15}\) × 100
= \(\frac{80}{3}\)% = 26\(\frac{2}{3}\)%
ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ = \(\frac{5}{15}\) × 100
= \(\frac{100}{3}\)%
= 33\(\frac{1}{3}\)%
ਤੀਜੇ ਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ = \(\frac{6}{15}\) × 100
= 40%।

9. ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਦਸ਼ਮਲਵ ਭਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
28%
ਉੱਤਰ:
28% = \(\frac{28}{100}\) = 0.28।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
3
ਉੱਤਰ:
3% = \(\frac{3}{100}\)= 0.03 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
37\(\frac{1}{2}\)%
ਉੱਤਰ:
37\(\frac{1}{2}\)% = \(\frac{75}{2}\) × \(\frac{1}{100}\) = \(\frac{37.5}{100}\)
= 0.375

10. ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਦਸ਼ਮਲਵ ਭਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
0.65
ਉੱਤਰ:
0.65 = (0.65 × 100)%
= (\(\frac{65}{100}\) × 100)%
= 65% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
0.9
ਉੱਤਰ:
0.9 = (0.9 × 100)%
= (\(\frac{9}{10}\) × 100)%
= 90%

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
2.1
ਉੱਤਰ:
2.1 = (2.1 × 100)
= (\(\frac{21}{10}\) × 100)%
= 210% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
(i) ਜੇਕਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ 65% ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਕੋਲ ਸਾਈਕਲ ਹੈ । ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕਿੰਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਕੋਲ ਸਾਈਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ii) ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਟੋਕਰੀ ਸੇਬਾਂ, ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਅੰਬਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ 50% ਸੇਬ, 30% ਸੰਤਰੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅੰਬ ਹਨ ?
ਹੱਲ :
(i) ਸਾਈਕਲ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = 65%
ਸਾਈਕਲ ਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = (100 – 65)%
= 35%।

(ii) ਸੇਬਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = 50%
ਸੰਤਰਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ = 30%
ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= (100 – (50% + 30%)
= (100 – 80)%
= 20% ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ 25,000 ਤੋਂ 24,500 ਘੱਟ ਗਈ ।ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਗਈ ?
ਹੱਲ :
ਅਸਲ ਆਬਾਦੀ = 25000
ਘਟੀ ਆਬਾਦੀ = 24,500
ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ
= (25000 – 24500)
= 500
ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਘਾਟਾ
= \(\frac{ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ}{ਅਸਲ ਆਬਾਦੀ}\) × 100%
= \(\frac{500}{25000}\) × 100%
= 2% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਅਰੁਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪਲਾਟ ਤੇ 3,50,000 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ | ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਇਸ ਪਲਾਟ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਕੇ 33,70,000 ਹੋ ਗਈ । ਪਲਾਟ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਧੀ ?
ਹੱਲ :
ਪਲਾਟ ਦੀ ਅਸਲੀ ਕੀਮਤ = ₹ 3,50,000
ਪਲਾਟ ਦੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਕੀਮਤ = ₹ 3,70,000
ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ = ₹ 3,70,000 – ₹3,50,000
= ₹ 20,000.
ਵਧੇ ਹੋਏ ਵਾਧੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
= (\(\frac{ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ}{ਅਸਲ ਕੀਮਤ}\) × 100)
= \(\frac{20,000}{35000}\) × 100%
= \(\frac{40}{7}\)% = 5\(\frac{5}{7}\)%।

14. ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
250 ਦਾ 15%
ਉੱਤਰ:
250 ਦਾ 15% = \(\frac{15}{100}\) × 250 = \(\frac{375}{10}\)
= 37.5 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
120 ਦਾ 25%
ਉੱਤਰ:
120 ਲੀਟਰ ਦਾ 25% =\(\frac{25}{100}\) × 20 ਲੀਟਰ
= 30 ਲੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
12.5 ਦਾ 4%
ਉੱਤਰ:
12.5 ਦਾ 4% = \(\frac{4}{100}\) × \(\frac{125}{10}\) = \(\frac{5}{10}\)
= 0.5 ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
₹ 250 ਦਾ 12%
ਉੱਤਰ:
₹ 250 ਦਾ 12% = ₹ \(\frac{12}{100}\) × 250
= ₹ 300 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

15. ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਅਨੁਪਾਤ 2:3 ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :
(a) 40%
(b) 60%
(c) 66\(\frac{2}{3}\) %
(d) 33\(\frac{1}{3}\) %
ਉੱਤਰ:
(c) 66\(\frac{2}{3}\) %

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਜੇਕਰ x ਦਾ 30% = 72 ਹੋਵੇ ਤਾਂ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(a) 120
(b) 240
(c) 360
(d) 480
ਉੱਤਰ:
(b) 240

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
0.025 ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲੋ :
(a) 250%
(b) 25%
(c) 4%
(d) 2.5%.
ਉੱਤਰ:
(d) 2.5%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ 45% ਲੜਕੀਆਂ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ 22 ਲੜਕੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ ?
(a) 30
(b) 36
(c) 40
(d) 44
ਉੱਤਰ:
(c) 40

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\frac{1}{7}\) ਦਾ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ \(\frac{2}{35}\) ਹੈ ?
(a) 20%
(b) 25%
(c) 30%
(d) 40%.
ਉੱਤਰ:
(d) 40%.

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.1

Punjab State Board PSEB 7th Class Maths Book Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Maths Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Exercise 8.1

1. ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਤੋਂ 5 ਦਾ 50 ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ
ਉੱਤਰ:
ਤੋਂ 5 ਦਾ 50 ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਂਗੇ ।
₹ 1 = 100 ਪੈਸੇ
₹5 = 5 × 100 ਪੈਸੇ = 500 ਪੈਸੇ
ਇਸ ਲਈ 500 ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ 50 ਪੈਸਿਆਂ
ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ = \(\frac{500}{50}\) = \(\frac{10}{1}\) = 10 : 1
ਇਸ ਲਈ 10 : 1 ਲੋੜੀਂਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ ਉੱਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
15 kg ਦਾ 210 g ਨਾਲ
ਉੱਤਰ:
15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦਾ 210 ਗ੍ਰਾਮ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਂਗੇ ।
1 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ = 1000 ਗ੍ਰਾਮ
15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ = 15 × 1000 ਗ੍ਰਾਮ
= 15000 ਗ੍ਰਾਮ
ਇਸ ਲਈ 15000 ਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ 210 ਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ
= \(\frac{15000}{210}\) = \(\frac{500}{7}\) = 500 : 7
ਇਸ ਲਈ 500 : 7 ਲੋੜੀਂਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
4 m ਦਾ 400 cm ਨਾਲ
ਉੱਤਰ:
4 ਮੀਟਰ ਦਾ 400 ਸੈਂ.ਮੀ. ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵਾਂ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿਚ ਬਦਲਾਂਗੇ ।
1 ਮੀਟਰ = 100 ਸੈਂ.ਮੀ.
4 ਮੀਟਰ = 4 × 100 ਸੈਂ.ਮੀ.
= 400 ਸੈਂ.ਮੀ.
ਇਸ ਲਈ 400 ਸੈਂ.ਮੀ. ਤੋਂ 400 ਸੈਂ.ਮੀ. ਦਾ
ਅਨੁਪਾਤ = \(\frac{400}{400}\) = \(\frac{1}{1}\) = 1 : 1
ਇਸ ਲਈ 1 : 1 ਲੋੜੀਂਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
30 ਦਿਨਾਂ ਦਾ 36 ਘੰਟਿਆਂ ਨਾਲ
ਉੱਤਰ:
30 ਦਿਨਾਂ ਦਾ 36 ਘੰਟਿਆਂ ਨਾਲ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ
1 ਦਿਨ = 24 ਘੰਟੇ
30 ਦਿਨ = 30 × 24 ਘੰਟੇ
= 720 ਘੰਟੇ
ਇਸ ਲਈ 720 ਘੰਟਿਆਂ ਦਾ 36 ਘੰਟਿਆਂ ਨਾਲ
ਅਨੁਪਾਤ = \(\frac{720}{36}\) = \(\frac{20}{1}\) = 20 : 1
ਇਸ ਲਈ 20 : 1 ਲੋੜੀਂਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਅਨੁਪਾਤ 1 : 2 ਅਤੇ 2 : 3 ਤੁੱਲ ਹਨ ?
ਹੱਲ :
ਇਸਨੂੰ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ 1 : 2 ਅਤੇ 2 : 3 ਬਰਾਬਰ ਹਨ । ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਭਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਂਗੇ
1 : 2 ਨੂੰ \(\frac{1}{2}\) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
2 : 3 ਨੂੰ \(\frac{2}{3}\) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਭਿੰਨਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ
ਅਸੀਂ ਦੋਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਹਰ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ।
\(\frac{1}{2}\) = \(\frac{1}{2}\) × \(\frac{3}{3}\) = \(\frac{3}{6}\) ਅਤੇ \(\frac{2}{3}\) = \(\frac{2}{3}\) × \(\frac{2}{2}\) = \(\frac{4}{6}\)
4 > 3
\(\frac{4}{6}\) > \(\frac{3}{6}\)
ਇਸ ਲਈ 1 : 2 ਅਤੇ 2 : 1 ਤੁੱਲ ਭਿੰਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੇਕਰ 6 ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨੂੰ 240 ਹੈ, ਤਾਂ 21 ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ :
ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦ ਕੋਈ ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰੇਗਾ, ਉੱਨਾ ਹੀ ਭੁਗਤਾਨ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ।
ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧਾ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਓ ਖਰੀਦੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ x ਹੈ ।
∴ 6 : 240 : : 21 : 1
\(\frac{6}{240}\) = \(\frac{21}{x}\)
x = \(\frac{21×240}{6}\) = ₹ 840
ਇਸ ਲਈ 21 ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਤੋਂ 840 ।

PSEB 7th Class Maths Solutions Chapter 8 ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ Ex 8.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੇਰੀ ਕਾਰ 25 l ਪੈਟਰੋਲ ਨਾਲ 150 km ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । 30 l ਪੈਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਹੱਲ :
25 ਲਿਟਰ ਪੈਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ = 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ
ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ↔ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਟਰੋਲ ਇਸ ਲਈ ਪੈਟਰੋਲ ਦੀ ਖ਼ਪਤ ਅਤੇ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੁਰੀ ਸਿੱਧਾ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ । ਮੰਨ ਲਓ, ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ x ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ।
∴ 150 : 25 : : x : 30
\(\frac{150}{25}\) = \(\frac{x}{30}\)
x = \(\frac{150×30}{25}\)
x = 180
ਇਸ ਲਈ, ਇਹ 30 ਲੀਟਰ ਪੈਟਰੋਲ ਨਾਲ 180 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਚੱਲੇਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਲੈਬ ਵਿੱਚ, ਹਰ 6 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ 3 ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਨ । 24 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹੋਣਗੇ ?
ਹੱਲ :
ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਹੋਵੇਗੀ, ਉੱਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ↔ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਾ ਅਨੁਪਾਤ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਮੰਨ ਲਓ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ x ਹੈ ।
6 : 3 : : 24 : x
\(\frac{6}{3}\) = \(\frac{24}{x}\)
6 × x = 24 × 3
x = \(\frac{24×3}{6}\) = 12
ਇਸ ਲਈ, 12 ਕੰਪਿਊਟਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ ।