Class 10

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.4

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰੋ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਵੱਧ ਉਚਿਤ ਹੈ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x + y = 5 ਅਤੇ 2x – 3y = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x + y = 5 ….(1)
ਅਤੇ 2x – 3y = 4 ….(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
(1) ਨੂੰ 2, ਨਾਲ ਗੁਣਾਂ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2x + 2y = 10 ….(3)
ਹੁਣ, (3) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿਚ ਭਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ
x + \(\frac{6}{5}\) = 5
ਜਾਂ x = 5 – \(\frac{6}{5}\)
= \(\frac{25-6}{5}\) = \(\frac{19}{5}\)
ਹੁਣ, x = \(\frac{19}{5}\) ਅਤੇ \(\frac{6}{5}\)
ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ 2x = 4 + 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{4+3y}{2}\) ….(4)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
\(\frac{4+3y}{2}\) + y = 5
ਜਾਂ \(\frac{4+3y+2y}{2}\) = 5
ਜਾਂ 4 + 5y = 10
ਜਾਂ 5y = 10 – 4 = 6
ਜਾਂ y =\(\frac{6}{5}\)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (4) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ : ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਇਸ ਲਈ x = \(\frac{19}{5}\) ਅਤੇ y = \(\frac{6}{5}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
3x + 4y = 10 ਅਤੇ 2x – 2y = 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x + 4y = 10 …….(1)
ਅਤੇ 2x – 2y = 2 ……..(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
ਸਮੀਕਰਣ (2) ਨੂੰ 2 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4x – 4y = 4 …(3)
ਹੁਣ, (3) + (1) ਤੋਂ

x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 (2) + 4y = 10
ਜਾਂ 6 + 4y = 10
ਜਾਂ 4y = 10 – 6
ਜਾਂ 4y = 4
ਜਾਂ y = \(\frac{4}{4}\) = 1
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 1
ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ
2x = 2 + 2y
ਜਾਂ x = y + 1 . . …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3 (y + 1) + 4y = 10
ਜਾਂ 3y + 3 + 4y = 10
ਜਾਂ 7y = 10 – 3
ਜਾਂ 7y = 7
ਜਾਂ y = 1
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1 + 1 = 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x – 5y – 4 = 0 ਅਤੇ 9x = 2y + 7
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x – 5y – 4 = 0 …(1)
ਅਤੇ 9x = 2y + 7
ਜਾਂ 9x – 2y – 7 = 0 ….(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ
(1) ਨੂੰ 3 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
9x – 15y – 12 = 0 …(3)
ਹੁਣ, (3) – (2) ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ
(2) ਤੋਂ, x = \(\frac{2y+7}{9}\) …(4)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ -13y – 5 = 0
ਜਾਂ -13y = 5
ਜਾਂ y = \(-\frac{5}{13}\)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
\(\frac{x}{2}\) + \(\frac{2y}{3}\) -1 ਅਤੇ x – \(\frac{y}{3}\) = 3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{x}{2}\) + \(\frac{2y}{3}\) = 1
ਜਾਂ \(\frac{3x+4y}{6}\) = -1
ਜਾਂ 3x + 4y = – 6 …(1)
x – \(\frac{y}{3}\) = 3
ਜਾਂ \(\frac{3x-y}{3}\) = 3
ਜਾਂ 3x – y = 9 …(2)
ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ।
(1) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
3x + 4(-3) = – 6
ਜਾਂ 3x – 12 = – 6
ਜਾਂ 3x = -6 + 12
ਜਾਂ 3x = 6
ਜਾਂ x = \(\frac{6}{3}\) = 2
∴ x = 2, y = -3
ਤਿਸਬਾਪਨ ਵਿਧੀ :
(2) ਤੋਂ, y = 3x – 9 …..(4)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3x + 4 (3x – 9) = – 6
ਜਾਂ 3x + 12x – 36 = – 6
ਜਾਂ 15x = – 6 + 36
ਜਾਂ 15x = 30
ਜਾਂ x = \(\frac{30}{15}\) = 2
x ਦਾ ਮੁੱਲ (4) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
y = 3 (2) – 9
= 6 – 9 = – 3
∴ x = 2, y = – 3

2. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਜੇਕਰ ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ ਹੋਵੇ) ਵਿਲੋਪਣ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅੰਸ਼ ਵਿਚ 1 ਜੋੜ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਹਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਘਟਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਭਿੰਨ 1ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਸਿਰਫ ਹਰ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{1}{2}\) ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਿੰਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਭਿੰਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ = x
ਭਿੰਨ ਦਾ ਹਰ = y
∴ ਭਿੰਨ = \(\frac{x}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+1}{y-1}\) = 1
ਜਾਂ x + 1 = y – 1
ਜਾਂ x – y + 2 = 0
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x}{y+1}\) = \(\frac{1}{2}\)
ਜਾਂ 2x = y + 1
ਜਾਂ 2x – y – 1 = 0 …..(2)
ਹੁਣ, (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ x = 3
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 × 3 – y – 1 = 0
ਜਾਂ 6 – y – 1 = 0
ਜਾਂ 5 – y = 0
ਜਾਂ y = 5
∴ ਭਿੰਨ = \(\frac{3}{5}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ, ਸੋਨੂੰ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਸੀ । ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਨੂਰੀ ਦੀ | ਉਮਰ ,ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਦੋ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਨੂਰੀ ਅਤੇ ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਨੂਰੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ
ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ = (x – 5) ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਉਮਰ = (y – 5) ਸਾਲ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 5 = 3 (y – 5)
ਜਾਂ x – 5 = 3y – 15
ਜਾਂ x – 3y + 10 = 0 …(1)
ਦਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ
ਨੂਰੀ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 10) ਸਾਲ
ਸੋਨੁ ਦੀ ਉਮਰ = (y + 10) ਸਾਲ
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 10 = 2 (y + 10)
ਜਾਂ x + 10 = 2y + 20
ਜਾਂ x – 2y – 10 = 0 ……(2)
ਹੁਣ (1) – (2) ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜਾਂ – y = – 20
ਜਾਂ y = 20
y ਦਾ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x – 2 (20) – 0 = 0
ਜਾਂ – 40 – 10 = 0 .
ਜਾਂ x = 50
∴ ਨੂਰੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = 50 ਸਾਲ
ਸੋਨੂ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = 20 ਸਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਦੋ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਦਾ ਜੋੜ 9 ਹੈ । ਇਸ ਸੰਖਿਆ ਦਾ 9 ਗੁਣਾ, ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਕੇ ਬਣੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ 2 ਗੁਣਾ ਹੈ । ਸੰਖਿਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇਕਾਈ ਅੰਕ = x
ਦਹਾਈ ਅੰਕ = y
∴ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੰਖਿਆ = 10y + x
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 9 ….(1)
ਉਲਟਾਉਣ ਤੇ
ਇਕਾਈ ਅੰਕ = y
ਦਹਾਈ ਅੰਕ = x
∴ ਸੰਖਿਆ = 10x + y
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
9 [10y + x] = 2[10x + y]
ਜਾਂ 90y + 9x = 20x + 2y
ਜਾਂ 90y + 9x – 20x – 2y = 0
ਜਾਂ -11x + 88y = 0
ਜਾਂ x – 8y = 0
ਹੁਣ (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y = 1
y ਦਾ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x – 8 × 1 = 0
ਜਾਂ x = 8
∴ ਸੰਖਿਆ = 10y + x
= 10 × 1 + 8 = 18

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਮੀਨਾ ₹2000 ਕਢਵਾਉਣ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਗਈ । ਉਸਨੇ ਖਜਾਨਚੀ ਨੂੰ ₹ 50 ਅਤੇ 100 ਦੇ ਨੋਟ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ | ਮੀਨਾ ਨੇ ਕੁੱਲ 2s ਨੋਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ । ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਉਸਨੇ ₹ 50 ਅਤੇ ₹ 100 ਦੇ ਕਿੰਨੇ-ਕਿੰਨੇ ਨੋਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤੋਂ 50 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = x
ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤੋਂ 100 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 25 ……..(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
50x + 100y = 2000
ਜਾਂ x + 2y = 40 …(2)
ਹੁਣ (2) – (1) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x + 15 = 25
ਜਾਂ x = 25 – 15 = 10
ਮੀਨਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ₹ 50 ਅਤੇ ₹ 100 ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 10 ਅਤੇ 15 ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਕਿਰਾਏ ‘ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀ । ਦਾ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਅਲੱਗ ਹੈ । ਸਰਿਤਾ ਨੇ ਸੱਤ ਦਿਨ ਤੱਕ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ₹ 27 ਦਿੱਤੇ, ਜਦਕਿ ਮੰਜੂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜ ਦਿਨ ਰੱਖਣ ਲਈ ₹ 21 ਦਿੱਤੇ । ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 1
ਹਰ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ y
ਸਰਿਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
x + 4y = 27 ….(1)
ਮੰਜੂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
x + 2y = 21 ……(2)
ਹੁਣ, (1) – (2) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x + 2 (3) = 21
ਜਾਂ x + 6 = 21
ਜਾਂ x = 21 – 6 = 15
ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਦਾ ਅਲਗ ਕਿਰਾਇਆ ਕੁਮਵਾਰ ₹ 15 ਅਤੇ ₹ 3 ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.3

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x + y = 14
x – y = 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x + y = 14 …(1)
ਅਤੇ x – y = 4 …(2)
(2) ਤੋਂ , x = 4 + y ……(3)
x ਦਾ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4 + y + y = 14
ਜਾਂ 2y = 14 – 4
ਜਾਂ 2y = 10
ਜਾਂ y = \(\frac{10}{2}\) = 5
y ਦਾ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 4 + 5 = 9
x = 9 ਅਤੇ y = 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
s – t = 3
\(\frac{s}{3}\) + \(\frac{t}{2}\) = 6
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
s – t = 3 …(1)
ਅਤੇ \(\frac{s}{3}\) + \(\frac{t}{2}\) = 6
ਜਾਂ \(\frac{2s+3t}{6}\) = 6
ਜਾਂ 2s + 3t = 36 …….(2)
(1) ਤੋਂ, s = 3 + t ….(3)
s ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 (3 + t) + 3t = 36
ਜਾਂ 6 + 2t + 3t = 36
ਜਾਂ 6 + 5t = 36
ਜਾਂ 5t = 36 – 6
ਜਾਂ 5t = 30
ਜਾਂ t = \(\frac{30}{5}\) = 6
t ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
s = 3 + 6 = 9
∴ s = 9 ਅਤੇ t = 6

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
3x – y = 3
9x – 3y = 9
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
3x – y = 3 …(1)
ਅਤੇ 9x – 3y = 9 …(2)
(1) ਤੋਂ,
3x – 3 = y
ਜਾਂ y = 3x – 3 …(3)
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ।
9x – 3(3x – 3) = 9
ਜਾਂ 9x – 9x + 9 = 9
ਜਾਂ 9 = 9
∴ x ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਾਰੇ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੈ ।
ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁੱਲ ਹੱਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ y ਦਾ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਹਨ !
∴ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਅਤੇ (2) ਦੇ ਅਸੀਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
0.2x + 0.3y = 1.3
0.4x + 0.5y = 2.3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
0.2x + 0.3y = 1.3
ਜਾਂ \(\frac{2}{10}\)x + \(\frac{3}{10}\)y = \(\frac{13}{10}\)
2x + 3y = 13 ….(1)
0.4x + 0.5y = 2.3
ਜਾਂ \(\frac{4}{10}\)x + \(\frac{5}{10}\)y = \(\frac{23}{10}\)
ਜਾਂ 4x + 5y = 23 ….(2)
(1) ਤੋਂ, 2x = 13 – 3y
ਜਾਂ x = \(\frac{13-3y}{2}\) …..(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2), ਵਿਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
4\(\frac{13-3y}{2}\) + 5y = 23
26 – 6y + 5y = 23
– y = 23 – 26 = – 3
y = 3
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{13-3×3}{2}\)
= \(\frac{13-9}{2}\)
= \(\frac{4}{2}\)
= 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(\sqrt {2}\)x + \(\sqrt {3}\) y = 0
\(\sqrt {3}\)x – \(\sqrt {8}\) y = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\sqrt {2}\)x + \(\sqrt {3}\)y = 0 ….(1)
ਅਤੇ \(\sqrt {3}\)x – \(\sqrt {8}\)y = 0 ..(2)
(2) ਸ਼ੇ, \(\sqrt {3}\)x = \(\sqrt {8}\)y
(3) x = \(\frac{\sqrt{8}}{\sqrt{3}}\)y ….(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{\sqrt{8}}{\sqrt{3}}\) × 0 = 0
∴ x = 0 ਅਤੇ y = 0

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
\(\frac{3x}{2}\) – \(\frac{5y}{3}\) = -2
\(\frac{x}{3}\) + \(\frac{y}{2}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
\(\frac{3}{2}\)x – \(\frac{5}{3}\)y = -2
\(\frac{0x-10y}{6}\) = -2
ਜਾਂ 9x – 10y = -12 …..(1)
\(\frac{x}{3}\) + \(\frac{y}{2}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਜਾਂ \(\frac{2x+3y}{6}\) = \(\frac{13}{6}\)
ਜਾਂ 2x + 3y = \(\frac{13}{6}\) × 6
ਜਾਂ 2x + 3y = 13 …(2)
(1) ਤੋਂ, 9x = 10y – 12
ਜਾਂ x = \(\frac{10y-12}{9}\) …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

ਜਾਂ 47y – 24 = 13 × 9 = 117
ਜਾਂ 47y = 117 + 24 = 141
ਜਾਂ y = \(\frac{141}{47}\) = 3
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3), ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{10×3-12}{9}\) = \(\frac{30-12}{9}\)
= \(\frac{18}{9}\)
= 2
∴ x = 2 ਅਤੇ y = 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
2x + 3y = 11 ਅਤੇ 2x – 4y = -24 ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ | ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਅ’ ਦਾ ਉਹ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੇ ਲਈ y = mx + 3 ਹੋਵੇ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + 3y = 11 …(1)
ਅਤੇ , 2x – 4y = – 24 ….(2)
(2) ਤੋਂ,
2x = 4y – 24
ਜਾਂ 2x = 2 [2y – 12]
ਜਾਂ x = 2y – 12 …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
2 (2y – 12) + 3y = 11
ਜਾਂ 4y – 24 + 3y = 11
ਜਾਂ 7y = 11 + 24
ਜਾਂ 7y = 35
ਜਾਂ y = \(\frac{35}{7}\) = 5
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ | ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 2 (5) – 12
= 10 – 12 = -2
ਹੁਣ y = mx + 3 ਲਉ ॥
x = -2, y = 5 ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
5 = m (-2) + 3
ਜਾਂ 5 – 3 = – 2m
ਜਾਂ 2 = -2m
ਜਾਂ -2m = 2
ਜਾਂ m = -1
∴ x = – 2, y = 5 ਅਤੇ m = – 1

3. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜੇ ਬਣਾਉ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਨ ਵਿੱਧੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ 26 ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਸੰਖਿਆ ਦੁਸਰੀ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ x ਅਤੇ y ਹਨ । ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – y = 26 …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x = 3y …(2)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3y – y = 26
ਜਾਂ 2y = 26
ਜਾਂ y = \(\frac{26}{2}\) = 13
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × 13 = 39
∴ ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ 39, 13 ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਕੋਣ ਛੋਟੇ ਕੋਣ ਤੇ 18 ਡਿਗਰੀ ਵੱਧ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਦੋ ਸੰਪੂਰਕ ਕੋਣ x, y ਹਨ ਅਤੇ x > y ਹੈ ।
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + y = 180 ….(1)
ਦੁਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x = y + 18 …(2)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
y + 18 + y = 180
ਜਾਂ 2y = 180 – 18
ਜਾਂ 2y = 162
ਜਾਂ y = \(\frac{162}{2}\) = 81
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 81 + 18 = 99
∴ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕੋਣ 999, 81° ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਦੇ ਕੋਚ ਨੇ 7 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 6 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 3800 ਵਿਚ ਖਰੀਦੀਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ 3 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 5 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 1750 ਵਿਚ ਖਰੀਦੀਆਂ । ਹਰ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
ਇਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
7x + 6y = 3800 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
3x + 5y = 1750 . …(2)
(1) ਤੋਂ 7x = 3800 – 6y
ਜਾਂ x = \(\frac{3800-6y}{7}\) …..(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3[latex]\frac{3800-6y}{7}[/latex] + 5y = 1750
ਜਾਂ \(\frac{11400-18y+35y}{7}\) = 1750
ਜਾਂ 11400 + 17y = 1750 × 7
ਜਾਂ 11400 + 17y = 12250
ਜਾਂ 17y = 12250 – 11400
ਜਾਂ 17y = 850
ਜਾਂ y = \(\frac{850}{17}\) = 50
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{3800-6×50}{7}\)
= \(\frac{3800-300}{7}\) = \(\frac{3500}{7}\)
x = 500
∴ ਇਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 500
ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ 50

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਇਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਟੈਕਸੀ ਕਿਰਾਏ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਏ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 10 ਕਿ. ਮੀ. ਦੂਰੀ ਦੇ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ₹ 105 ਹੈ ਅਤੇ 15 ਕਿ. ਮੀ. ਦੇ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ₹ 155 ਹੈ ।ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿ. ਮੀ. ਕਿਰਾਇਆ ਕੀ ਹੈ ? ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ 25 ਕਿ. ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਕਿਰਾਇਆ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ x
ਇੱਕ ਪਤੀ ਕਿ.ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ y
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 10y = 105 ….(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 15y = 155 …(2)
(1) ਤੋਂ
x = 105 – 10y …(3)
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (2) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
105 – 10y + 15y = 155
ਜਾਂ 5y = 155 – 105
ਜਾਂ 5y = 50
ਜਾਂ y = \(\frac{50}{5}\) = 10
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (3) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 105 – 10 × 10
= 105 – 100 = 5
ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨਿਸਚਿਤ ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 5
ਪ੍ਰਤੀ ਕਿ.ਮੀ. ਕਿਰਾਇਆ = ₹ 10
25 ਕਿ.ਮੀ. ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ
= ₹ (10 × 25) + ₹ 5
= [250 + 5]
= ₹ 255

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਭਿੰਨ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ 2 ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{9}{11}\) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਹਰ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ 3 ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਤਾਂ ਇਹ \(\frac{5}{6}\) ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਭਿੰਨ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਭਿੰਨ ਦਾ ਹਰ = x
ਭਿੰਨ ਦਾ ਅੰਸ਼ = y
∴ ਲੋੜੀਂਦੀ ਭਿੰਨ = \(\frac{x}{y}\)
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+2}{y+2}\) = \(\frac{9}{11}\)
ਜਾਂ 11 (x + 2) = 9 (y + 2)
ਜਾਂ 11x + 22 = 9y + 18
ਜਾਂ 11x = 9y + 18 – 22
ਜਾਂ 11x = 9y – 4
ਜਾਂ x = \(\frac{9y-4}{11}\) …(1)
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
\(\frac{x+3}{y+3}\) = \(\frac{5}{6}\)
ਜਾਂ 6 (x + 3) = 5 (y + 3)
ਜਾਂ 6x + 18 = 5y + 15
ਜਾਂ 6x – 5y = 15 – 18
ਜਾਂ 6x – 5y = – 3 ….(2)
x ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
6\(\frac{9y-4}{11}\) – 5y = -3
ਜਾਂ \(\frac{54y-24}{11}\) – 5y = -3
ਜਾਂ \(\frac{54y-24-55y}{11}\) = -3
ਜਾਂ – y – 24 = – 3 × 11
ਜਾਂ – y = – 33 + 24
ਜਾਂ – y = – 9
ਜਾਂ y = 9
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{9×9-4}{11}\) = \(\frac{81-4}{11}\)
= \(\frac{77}{11}\) = 7
∴ ਭਿੰਨ \(\frac{7}{9}\) ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੱਤ ਗੁਣਾ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੁਣ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ‘ ਉਮਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਜੈਕਬ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = x ਸਾਲ
ਅਤੇ ਜੈਕਬ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ
ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ = (x + 5) ਸਾਲ
ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ = (y + 5) ਸਾਲ
ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 5 = 3 (y + 5)
ਜਾਂ x + 5 = 3y + 15
ਜਾਂ x = 3y + 15 – 5
ਜਾਂ x = 3y + 10 ….(1)
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ
ਜੈਕਬ ਦੀ ਉਮਰ = (x – 5) ਸਾਲ
ਲੜਕੇ ਦੀ ਉਮਰ = (y – 5) ਸਾਲ
ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 5 = 7 (y – 5)
ਜਾਂ x – 5 = 7y – 35
ਜਾਂ x – 7y = – 35 + 5
ਜਾਂ x – 7y = – 30
x ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ ਸਮੀਕਰਣ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
3y + 10 – 7y = – 30
ਜਾਂ – 4y = – 30 – 10
ਜਾਂ 4y = – 40
ਜਾਂ y = 10
y ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਲ (1) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ’ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 (10) + 10
= 30 + 10 = 40
ਜੈਕਬ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਲੜਕੇ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ ਕੁਮਵਾਰ 40 ਸਾਲ ਅਤੇ 10 ਸਾਲ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Ex 3.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ Exercise 3.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਲਦੇਵ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, “ਸੱਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਸੱਤ ਗੁਣਾ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ । ਹੁਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਉਮਰ ਦਾ ਰਹਿ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਕੀ ਇਹ ਮੰਨੋਰੰਜਕ ਹੈ ?) ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ (ਦਰਸਾਉ) ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਬਲਦੇਵ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ ਹੈ।
= x ਸਾਲ
ਅਤੇ ਬਲਦੇਵ ਦੀ ਲੜਕੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਉਮਰ = y ਸਾਲ
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x – 7 = 7 (y – 7)
ਜਾਂ x – 7 = 7y – 49
ਜਾਂ x – 7y + 42 = 0
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
x + 3 = 3 (y + 3)
ਜਾਂ x + 3 = 3y + 9
ਜਾਂ x – 3y – 6 = 0
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
x – 7y + 42 = 0
ਅਤੇ x – 3y – 6 = 0
ਗ੍ਰਾਫੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ
x – 7y + 42 = 0
x = 7y – 42 …..(1)
y = 5. ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 7 × 5 – 42
= 35 – 42 = – 7
y = 6 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ , ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 7 × 6 – 42
= 42 – 42 = 0
y = 7 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 7 × 7 – 42
= 49 – 42 = 7
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (- 7, 5), B (0, 6), C (7, 7) ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x – 7y + 42 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :
x – 3y – 6 = 0
x = 3y + 6 ….(2)
y = 0 ਨੂੰ (2), ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 3 × 0 + 6
= 0 + 6 = 6.
y = 3 ਨੂੰ (2) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × 3 + 6
= 9 + 6 = 15
y = – 2 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 3 × -2 + 6
= – 6 + 6 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ D (6, 0), E (15, 3), F (0, – 2) ਨੂੰ | ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ | ਸਮੀਕਰਣ x – 3y – 6 = 0 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
G (42, 12) ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ, x = 42 ਅਤੇ y = 12 ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਟੀਮ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਚ ਨੇ ₹ 3900 ਵਿੱਚ 3 ਬੱਲੇ ਅਤੇ 6 ਗੇਂਦਾਂ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਬੱਲਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ 3 ਗੇਂਦਾਂ ₹ 1300 ਵਿਚ ਖ਼ਰੀਦੀਆਂ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਇੱਕ ਬੱਲੇ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਹੱਲ:
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
3x +6y = 3900
ਜਾਂ x+ 2y = 1300
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
1x + 3y = 1300
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣ ਜੋੜਾ ਹੈ :
1 + 2y = 1300
ਅਤੇ + 3y = 1300
ਆਲੇਖ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ
x + 2y = 1300
x = 1300 – 2y …..(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 1300 – 2 × 0
x = 1300
y = 500 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 2 × 500
= 1300 – 1000 = 300
y = 650 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 2 × 650
x = 1300 – 1300 = 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੂਆਂ A (1300, 0), B (300, 500) ਅਤੇ C (0, 650) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + 2y = 1300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x + 3y = 1300
x = 1300 – 3y ……..(2)
y = 0 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = 1300 – 3 × 0
= 1300
y = 500 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 3 × 500
= 1300 – 1500 = – 200
y = 300 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = 1300 – 3 × 300
= 1300 – 900 = 400
ਸਾਰਣੀ


ਬਿੰਦੁਆਂ A (1300, 0), E – 200, 500), F (400, 300) ਨੂੰ ਆਲੇਖਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਖਿਚਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮੀਕਰਣ x + 3y =1300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਆਲੇਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ A (1300, 0) ਉੱਤੇ ਕਟੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਸ ਲਈ x = 1300 ਅਤੇ y = 0 ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਹੱਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
2 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਸੇਬ ਅਤੇ 1 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ 160 ਸੀ । ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ 4 ਕਿ.ਗ੍ਰਾਮ ਸੇਬ ਅਤੇ 2 ਕਿ. ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ₹ 300 ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਅਤੇ ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਉ ਵਿਅਕਤ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ 1 ਕਿ.ਗਾਮ ਸੇਬਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ x
1 ਕਿ.ਗ੍ਰਾਮ ਅੰਗੂਰ ਦਾ ਮੁੱਲ = ₹ y
ਬੀਜ ਗਣਿਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
2x + 2y = 160
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਰਤ ਅਨੁਸਾਰ
4x + 2y = 300
∴ ਦੋ ਚਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਾ ਹੈ :
2x + y = 160
ਅਤੇ 4x + 2y = 300
ਜਿਮਾਇਤੀ ਰੂਪ
2 + y = 160
2x = 160 – y
x = \(\frac{160-y}{2}\) ……(1)
y = 0 ਨੂੰ (1) ਵਿਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{160-0}{2}\) = \(\frac{160}{2}\)
= 80.
y = 60 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{160-60}{2}\) = \(\frac{100}{2}\)
= 50
y= 160 ਨੂੰ (1) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
x = \(\frac{160-160}{2}\)
= \(\frac{0}{2}\)
= 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ A (80, 0), B (50, 60), C (0, 160) ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ’ਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ’ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ 2x + y = 160 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4x + 2y = 300
2x + y = 150
2x = 150 – y
x = \(\frac{150-y}{2}\) …(2)
y = 0 ਨੂੰ (2), ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-0}{2}\) = \(\frac{150}{2}\)
= 75
y = 50 ਨੂੰ (2) ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-50}{2}\) = \(\frac{100}{2}\) = 50
y = 150 ਨੂੰ (2) ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
x = \(\frac{150-150}{2}\) = \(\frac{=}{2}\)
= 0
ਸਾਰਣੀ

ਬਿੰਦੁਆਂ D (75, 0), E (50, 50), F (0, 150) ਨੂੰ | ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ ਸਮੀਕਰਣ 4x + 2y = 300 ਦਾ ਆਲੇਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਮਾਂਤਰ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Ex 2.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Exercise 2.4

1. ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਹਨ । ਹਰ ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
2x³ + x² – 5x + 2; \(\frac{1}{2}\), 1, – 2
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ p (x) = 2x³ + x² – 3x + 2
ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ax² + bx² + cx + d ਨਾਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ
∴ a = 2, b = 1, c = – 5, d = 2

∴ \(\frac{1}{2}\), p(x) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਅਤੇ p(1) = 2(1)³ + (1)² – 5(1) + 2
= 2 + 1 – 5 + 2 = 5 – 5 = 0
∴ 1, p (1) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਨਾਲ ਹੀ, p(-2) = 2(-2)³ + (-2)² – 5(-2) + 2
= – 16 +4 + 10 + 2
= – 16 + 16 = 0
∴ – 2, p (x) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ \(\frac{1}{2}\), 1, – 2 ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ਇਹ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ :
α = \(\frac{1}{2}\), β = 1, γ = -2
ਹੁਣ, α + β + γ = \(\frac{1}{2}\) + 1 + (-2)
= \(\frac{1}{2}\) + 1 – 2 = \(\frac{1+2-4}{2}\)
= \(\frac{-1}{2}\)
= \(\frac{-a}{b}\)
αβ + βγ + γα = \(\left(\frac{1}{2}\right)\)(1) + (-1)(-2) + (-2)\(\left(\frac{1}{2}\right)\)
= \(\frac{1}{2}\) – 2 – 1 = \(\frac{1-4-2}{2}\)
= \(\frac{-5}{2}\) = \(\frac{c}{a}\)
αβγ = \(\left(\frac{1}{2}\right)\)(1)(-2) = \(\frac{-2}{2}\) = \(\frac{-d}{a}\)
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x³ – 4x² + 5x – 2; 2, 1, 1
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ p(x) = x³ – 4x² + 5x – 2.
ਇਸਦੀ ਤੁਲਣਾਂ ax³ + bx² + cx + d ਨਾਲ ਕਰਨ ਤੇ
∴ a = 1, b = – 4, c = 5, d = – 2
ਹੁਣ p (2) = (2)³ – 4(2)² + 5(2) – 2
= 8 – 16 + 10 – 2
= 18 – 18
= 0
∴ 2, p (2) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਅਤੇ p (1) = (1)³ – 4(1)³ + 5(1) – 2
= 1 – 4 + 5 – 2
= 6 – 6 = 0
∴ 1, p (1) ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ 2, 1, 1 ਦਿੱਤੇ ਗਏ | ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਇਹ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
α = 2, β = 1, γ = 1
ਹੁਣ, α + β + γ = 2 + 1 + 1 = 4
= \(\frac{-(-4)}{1}\) = \(\frac{-b}{a}\)
αβ + βγ + γα = (2)(1) + (1)(1) + (1)(2)
= 2 + 1 + 2 = 5
= \(\frac{5}{1}\) = \(\frac{c}{a}\)
αβγ = (2)(1)(1) = 2
= \(\frac{-(-2)}{1}\) = \(\frac{-d}{a}\)
ਉਪਰੋਕਤ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਕ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪਤਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ, ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਲੈ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਕੁਮਵਾਰ 2, – 7, – 14 ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਵਿਅੰਜਕ ਹੈ ।
ax³ + bx² + cx + d.
ਮੰਨ ਲਉ , α, β, γ ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β + γ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 2
αβ + βγ + γα = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = – 7
αβγ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = – 14
∴ ax² + bx² + cx + d
= k [(x – α) (x – β) (x – γ)] ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k [x³ – (α + β + γ)x² + (αβ + βγ + γα)x – αβγ]
= k [x³ – 2x² – 7x + 14] [(1) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ]
k, ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਤਿੰਨ ਘਾਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x³ – 3x² + x + 1 ਦੀਆਂ ਸਿਫਰਾਂ a – b, a, a + b, ਹੋਣ ਤਾਂ a ਅਤੇ b ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ p (x) = x³ – 3x² + x + 1
ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰ a – b, a, a + b ਹਨ
a – b, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ । …(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
p (a – b) = 0
ਜਾਂ (a – b)³ – 3(a – b)² + (a – b) + 1 = 0
ਜਾਂ [a³– b³ – 3a²b + 3ab²] – 3 [a² + b² – 2ab] + a – b + 1 = 0
ਜਾਂ a³ – b³ – 3a²b + 3ab² – 3a² – 3b² + 6ab + a – b + 1 = 0 ….(1)
ਅਤੇ a, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ….(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ p (a) = 0
ਜਾਂ a³ – 3a³ + a + 1 = 0 …(2)
ਨਾਲ ਹੀ, a + b, p (x) ਦਾ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ..(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ p (a + b) = 0
ਜਾਂ (a + b)³ – 3 (a + b)² + (a + b) + 1 = 0
ਜਾਂ (a³ + b³ + 3a²b + 3ab²) – 3 (a² + b² + 2ab) + a + b – 1 = 0
ਜਾਂ a³ + b³ + 3a²b + 3ab² – 3a² – 3b² – 6ab + a + b + 1 = 0 ….(3)
(1) ਅਤੇ (3), ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
2a³ + 6ab² – 6a² – 6b² + 2 + 2 = 0
ਜਾਂ a³ + 3ab² – 3a² – 3b² + a + 1 = 0
ਜਾਂ (a³ – b³ + 4 + 1) + (3ab² – 3b²) = 0
ਜਾਂ 0 + 3b²(a – 1) – 0[(2) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ]
ਜਾਂ a – 1 = 0
ਜਾਂ a = 1 …(4)
(3) ਅਤੇ (4), ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
(1)³ + b³ + 3(1)²b + 3(1)b² – 3 (1)² – 3b² – 6 (1) b + 1 + b + 1 = 0
ਜਾਂ 1+ b³ + 3b + 3b² – 3 – 3b² – 6b + b + 2 = 0
ਜਾਂ b³ – 2b = 0 ਜਾਂ b (b² – 2) = 0
ਜਾਂ b² – 2 = 0 ਜਾਂ b² = 2
ਜਾਂ b = ±\(\sqrt {2}\)
ਇਸ ਲਈ, a = 1, b = ±\(\sqrt {2}\)
ਵੈਕਲਪਿਕ ਹੱਲ
ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿ ਬਹੁਪਦ x³ – 3x² + x + 1 ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਿਫ਼ਰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ a – b, a, a + b ਹਨ ।
ਹੁਣ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ = (a – b) + a + (a + b)
= a – b + a + a + b
= 3a,
ਪਰੰਤੂ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ

∴ 3a = 3 ਜਾਂ a = 1
ਨਾਲ ਹੀ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = (a – b) . a . (a + b)
= (a² – b²) a
a ਦਾ ਮੁੱਲ ਭਰਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ :
= (1² – b²) . 1
= (1 – b²)
ਪਰੰਤੂ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸਿਫਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ

∴ 1 – b² = – 1
-b² = -1 – 1
-b² = – 2 ਜਾਂ b² = 2
b = ±\(\sqrt {2}\)
ਇਸ ਲਈ a = 1 ਅਤੇ b = ±\(\sqrt {2}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ – 26x² + 138x – 35 ਦੇ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰ 2 ± \(\sqrt {3}\) ਹੋਣ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ :
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ (2 + \(\sqrt {3}\)) ਅਤੇ (2 – \(\sqrt {3}\)) ਹਨ ।

= x² – 4x + [(2)² – (\(\sqrt {3}\))²]
= x² – 4x + 1
∴ (x² – 4x + 1) ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ । ਹੁਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਅਤੇ (x² – 4x + 1) ਉੱਤੇ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ

∴ x⁴ – 6x³ – 26x² + 138x – 35
= (x² – 4x + 1) (x² – 2x – 35)
= (x² – 4x + 1) [x² + 5x – 7x – 35) | S = – 2, P = – 35
= (x² – 4x + 1) [(x + 5) – 7(x + 5)]
= (x² – 4x + 1) (x + 5) (x – 7)
ਹੁਣ, ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ
x + 5 = 0 ਜਾਂ x – 7 = 0
x = – 5 ਜਾਂ x = 7
∴ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਚਾਰ ਘਾਤ ਵਾਲੀ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਰ ਹਨ :
2 + \(\sqrt {3}\), 2 – \(\sqrt {3}\), – 5, 7

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੇਕਰ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਬਹੁਪਦ x² – 2x + k ਨਾਲ ਭਾਗ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬਾਕੀ x + a, ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ k ਅਤੇ a ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਬਹੁਪਦ x² – 2x + k ਨਾਲ | ਭਾਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਕੀ x + a ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10 ਨੂੰ x² – 2x + k ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅਤੇ ਭਾਗਫਲ ਪਤਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ

∴ ਬਹੁਪਦ x⁴ – 6x³ + 16x² – 25x + 10
ਦੇ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
= (x² – 2x + k) [x² – 4x + (8 – k)] + [(-9 + 2k) + (10 – 8k + k²]
∴ ਭਾਗਫਲ = x² – 4x + (8 – k)
ਅਤੇ ਬਾਕੀ = (-9 + 2k) x + (10 – 8k + k²)
ਪਰੰਤੂ ਬਾਕੀ = x + a ….(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ (-9 +2k)x + (10 – 8k + k²)
= x + a
ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਕਰਨ ਤੇ
-9 + 2k = 1 ਜਾਂ 10 – 8k + k² = a
2k = 1 + 9
2k = 10, ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ
k = \(\frac{10}{2}\) = 5
ਹੁਣ, 10 – 8k + k² = a
k ਦਾ ਮੁੱਲ ਰੱਖਣ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
10 – 8 × 5 + (5)² = a
10 – 40 + 25 = a
k = 5
-5 = a
a = – 5
ਇਸ ਲਈ, k = 5 ਅਤੇ a = – 5

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Ex 2.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Exercise 2.3

1. ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਪਦ p(x) ਨੂੰ ਬਹੁਪਦ g(x) ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਕੇ ਭਾਗਫਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
p(x) = x³ – 3x² + 5x – 3, g(x) = x² – 2
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ p(x) = x³ – 3x² + 5x – 3
ਅਤੇ g(x) = x² – 2

ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ,
x³ – 3x² + 5x – 3
= (x – 3) (x² – 2) + (7x – 9)
ਭਾਗਫਲ = x – 3, ਬਾਕੀ = 7x – 9

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
p(x) = x⁴ – 3x² + 4x + 5, g(x) = x² + 1 – x
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ p(x) = x⁴ – 3x² + 4x + 5
ਜਾਂ p(x) = x⁴ + 0x³ – 3x² + 4x + 5
ਅਤੇ g(x) = x² + 1 – x
ਜਾਂ g(x) = x² – x + 1

ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ, ਮਾਂ
x⁴ – 3x² + 4x + 5
= (x² + x – 3) (x² – x + 1) + 8
ਭਾਗਫਲੇ = x² + x – 3
ਅਤੇ ਬਾਕੀ = 8

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
p(x) = x⁴ – 5x + 6, g(x) = 2 – x²
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ p(x) = x⁴ – 5x + 6
ਜਾਂ p(x) = x⁴ + 0³ + 0x² – 5x + 6
ਅਤੇ g(x) = 2 – x²
ਜਾਂ g(x) = -x² + 2

ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ,
x⁴ – 5x + 6
= (-x² – 2) (-x² + 2) + (-5x + 10)
ਇਸ ਲਈ, ਭਾਗਫਲ = -x² – 2,
ਬਾਕੀ = – 5x + 10

2. ਦੂਸਰੀ ਬਹੁਪਦ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਬਹੁਪਦ ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀ ਪਹਿਲੀ ਬਹੁਪਦ, ਦੂਸਰੀ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
t² – 3, 2t⁴ + 3t³ – 2t² – 9t – 12
ਉੱਤਰ:

∵ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
t² – 3, 2t⁴ + 3t³ – 2t² – 9t – 12 ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
x² + 3x + 1, 3x⁴ + 5x³ – 7x² + 2x + 2
ਉੱਤਰ:

∵ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
x² + 3x + 1, 3x⁴ + 5x³ – 7x² + 2x + 2 ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
x³ – 3x + 1, x⁵ – 4x³ + x² + 3x + 1
ਉੱਤਰ:

∵ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ
∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ x³ – 3x + 1,
x⁵ – 4x³ + x² + 3x + 1 ਦਾ ਗੁਣਨਖੰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੇਕਰ 3x⁴ + 6x³ – 2x² – 10x – 5, ਦੇ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰ \(\sqrt{\frac{5}{3}}\) ਅਤੇ \(-\sqrt{\frac{5}{3}}\) ਹੋਣ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫਰਾਂ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਦੋ ਸਿਫ਼ਰਾਂ \(\sqrt{\frac{5}{3}}\) ਅਤੇ \(-\sqrt{\frac{5}{3}}\)
∴ (x – \(\sqrt{\frac{5}{3}}\))[x – (-\(\sqrt{\frac{5}{3}}\))] ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।
ਜਾਂ (x – \(\sqrt{\frac{5}{3}}\))(x + \(\sqrt{\frac{5}{3}}\)) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।
ਜਾਂ x² – \(\frac{5}{3}\) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਣਨਖੰਡ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਹੁਪਦ ਅਤੇ x² – \(\frac{5}{3}\) ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ,

∴ 3x² + 6x³ + 2x² – 10x – 5
= (x² – \(\frac{5}{3}\))[3x² + 6x + 3] S = 2, P = 1
= (x² – \(\frac{5}{3}\))(3)[x² + 2x + 1]
= 3(x² – \(\frac{5}{3}\))[x² + x + x + 1]
= 3(x² – \(\frac{5}{3}\))[x(x + 1) + 1(x + 1)]
= 3(x² – \(\frac{5}{3}\))(x + 1)(x + 1)
ਹੁਣ, ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਿਫ਼ਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ
x + 1 = 0 ਜਾਂ x + 1 = 0
x = – 1 ਜਾਂ x = – 1
∴ ਦਿੱਤੇ ਗਈ ਚਾਰ ਘਾਤ ਵਾਲੀ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ :
\(\sqrt{\frac{5}{3}}\), \(-\sqrt{\frac{5}{3}}\), -1, -1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਹੁਪਦ x³ – 3x² + x + 2 ਨੂੰ ਬਹੁਪਦ g(x) ਨਾਲ ‘ ਭਾਗ ਦੇਣ ‘ ਤੇ ਭਾਗਫਲ x – 2 ਅਤੇ ਬਾਕੀ -2x + 4 ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ g(x) ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਓ
p (x) = x³ – 3x² + x + 2
ਅਤੇ q(x) = (x – 2)
ਅਤੇ r(x) = – 2x + 4
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਤੇ
p(x) = g(x). q(4) + r(x)
ਜਾਂ p(x) – r(x) = g(x) . q (x)
ਜਾਂ g(x) . q(x) = p(x) – r(x)
ਜਾਂ g(x) = \(\frac{p(x)-r(x)}{q(x)}\)
ਅਲਗ-ਅਲਗ ਮੁੱਲ ਰੱਖਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ

∴ \(\frac{x^{3}-3 x^{2}+3 x-2}{x-2}\) = x² – x + 1 ….(2)
(1) ਅਤੇ (2), ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :
g(x) = x² – x + 1

5. ਬਹੁਪਦ p (x), g (x), q (x) ਅਤੇ r (x) ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਿਉ ਜੋ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਘਾਤ p (x) = ਘਾਤ q (x)
ਉੱਤਰ:
p(x) = x² – 5x + 10, g(x) = 5
q(x) = x² – x + 2; r(x) = 0

∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
5x² – 5x + 10 = 5 (x² – x + 2) + 0
ਜਾਂ p(x) = g(x) q(x) + r(x)
ਨਾਲ ਹੀ, p (x) ਦੀ ਘਾਤ = q (x) ਦੀ ਘਾਤ = 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਘਾਤ q (x) = ਘਾਤ r (x)
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ p (x) = 7x³ – 42x + 53;
g(x) = x³ – 6x + 7;
q(x) = 7; r(x) = 4

∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
7x³ – 42x + 53
= 7(x³ – 6x + 7) + 4
ਜਾਂ p(x) = q (1) g (x) + r (x)
ਨਾਲ ਹੀ, ਘਾਤ q (x) = 0.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਘਾਤ r (x) = 0
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ p (x) = 4x³ + x² + 3x + 6;
g(x) = x² + 3x + 1;
q(x) = 4x – 11; r(x) = 32x + 17

∴ ਵੰਡ ਐਲਗੋਰਿਥਮ ਤੋਂ
4x³ + x² + 3x + 6
= (4x – 11) (x² + 3x + 1) + (32x + 17)
ਜਾਂ p(x) = q(x)∙g(x) + r(x)
ਨਾਲ ਹੀ, ਘਾਤ q(x) = ਘਾਤ r(x)

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Ex 2.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Exercise 2.2

1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦਾਂ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਪਤਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
x² -2x – 8
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ :
x² – 2x -8
|s = – 2
P = 8
= x² – 4x + 2x – 8
= x (x – 4) + 2 (x – 4)
= (x – 4) (x + 2)
x² – 2x – 8 ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ
ਜੇਕਰ (x – 4) = 0 ਜਾਂ (x + 2) = 0
x = 4 ਜਾਂ x = – 2
x² – 2x – 8 ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ -2 ਅਤੇ 4 ਹਨ ।
ਹੁਣ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = (-2) + (4) = 2

ਇਸ ਲਈ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
4s² – 4s + 1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ
4s² – 4s + 1
= 4s² – 2s – 2s + 1 | S = – 4
= 2s (2s – 1) – 1(2 – 1) | P = 4 × 1 = 4
= (2s – 1) (2s – 1)
4s² – 4s + 1 ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਜੇਕਰ (2s – 1) = 0 ਜਾਂ (2s – 1) = 0
ਜੇਕਰ s = \(\frac{1}{2}\) ਜਾਂ s = \(\frac{1}{2}\)
ਇਸ ਲਈ, 4s² – 4s + 1 ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ \(\frac{1}{2}\) ਅਤੇ \(\frac{1}{2}\)
ਹੁਣ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = \(\frac{1}{2}\) + \(\frac{1}{2}\) = 1 = \(\frac{-(-4)}{4}\)

ਇਸ ਲਈ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
6x² – 3 – 7x
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ। :
6x² – 3 – 7x
= 6x² – 7x – 3 | S = -7
= 6x² – 9x + 2 – 3 | P = 6 × – 3 = – 18
= 3x (2 – 3) + 1 (2 – 3)
= (2x – 3) (3x + 1)
6x² – 3 – 7x ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਜੇਕਰ (2x – 3) = 0 ਜਾਂ 3x + 1 = 0
ਜੇਕਰ x = \(\frac{3}{2}\) ਜਾਂ x = \(\frac{-1}{3}\)
ਇਸ ਲਈ, 6x² – 3 – 7x ਦੇ ਸਿਛਰ \(\frac{3}{2}\) ਅਤੇ \(\frac{-1}{3}\) ਹਨ ।


ਇਸ ਲਈ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
4u² + 8u
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ
4u² + 8 = 4u (u + 2)
4u² + 8u ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਜੇਕਰ 4u = 0 ਜਾਂ u + 2 = 0
ਜੇਕਰ u = 0 ਜਾਂ u = – 2
ਇਸ ਲਈ, 4u² + 8u ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ 0 ਅਤੇ – 2 ਹਨ ।
ਹੁਣ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 0 + (-2)

ਇਸ ਲਈ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
t² – 15
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ
t² – 15
= t² – (\(\sqrt {15}\))²
= (t- \(\sqrt {15}\)) (t + \(\sqrt {15}\))
t² – 15 ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਜੇਕਰ t – \(\sqrt {15}\) = 0 ਜਾਂ t +\(\sqrt {15}\) = 0
ਜੇਕਰ t = \(\sqrt {15}\) ਜਾਂ t = –\(\sqrt {15}\)
ਇਸ ਲਈ t² – 15 ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ –\(\sqrt {15}\) ਅਤੇ \(\sqrt {15}\) ਹਨ ।
ਹੁਣ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = –\(\sqrt {15}\) + \(\sqrt {15}\)
= 0 = \(\frac{0}{1}\)

ਇਸ ਲਈ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
3x² – x – 4
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ
3x² – x -4
= 3x² + 3x – 4x – 4 | S = – 1
= 3x(x + 1) – 4(x + 1) | P = 3 × -4 = – 12
= (x + 1) (3x – 4)
3x² – x – 4 ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਫ਼ਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਜੇਕਰ (x + 1) = 0 ਜਾਂ 3x – 4 = 0
ਜੇਕਰ x = – 1 ਜਾਂ x = \(\frac{4}{3}\)
ਇਸ ਲਈ, 3x² – x – 4 ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ – 1 ਅਤੇ \(\frac{4}{3}\) ਹਨ ।
ਹੁਣ, ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = -1 + \(\frac{4}{3}\)

ਇਸ ਲਈ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂਕਾਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

2. ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪਤਾ ਕਰੋ, ਜਿਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕੁਮਵਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਹਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
\(\frac{1}{4}\), -1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ \(\frac{1}{4}\) ਅਤੇ -1 ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ax² + bx + c ਹੈ, ਅਤੇ α ਅਤੇ β ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = \(\frac{1}{4}\)
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = – 1
ਇਸ ਲਈ, ax² + bx + c
= k (x – α) (x – β)
ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k[x² – (α + β)x + αβ]
= k[x² – \(\frac{1}{4}\)x + (-1)]
= k[x² – \(\frac{1}{4}\)x – 1]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
\(\sqrt {2}\) , \(\frac{1}{3}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ \(\sqrt {2}\) ਅਤੇ \(\frac{1}{3}\) ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਓ ax² + bx + c ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ ਅਤੇ α ਅਤੇ β ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = \(\sqrt {2}\)
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = \(\frac{1}{3}\)
ਹੁਣ, ax² + bx + c = k(x – α) (x – β)
ਇੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k[x² – (α + β)x + αβ]
= k[x² – \(\sqrt {2}\)x + \(\frac{1}{3}\)]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
0, \(\sqrt {5}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕੁਮਵਾਰ 0 ਅਤੇ \(\sqrt {5}\) ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ax² + bx + c ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ α ਅਤੇ β ਸੁ ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 0
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = \(\sqrt {5}\)
ਹੁਣ, ax² + bx + c = k (x – α) (x – β)
ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k [x² – (α + β)x + αβ)
= k[x² – 0x + \(\sqrt {5}\)]
= k[x² + \(\sqrt {5}\)]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
1, 1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1 ਅਤੇ 1 ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ax² + bx + c ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ ਅਤੇ α ਅਤੇ β ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 1
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = 1
ਹੁਣ, ax² + bx + 0 = k (x – α) (x – β)
ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਰ ਹੈ ।
= k[x² – (α + β)x + αβ]
= k[x² – 1x + 1]
= k[x² – x + 1]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਹੁਪਦ | ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
\(-\frac{1}{4}\), \(\frac{1}{4}\)
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਪਦ ਦੀ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ \(\frac{-1}{4}\) ਅਤੇ \(\frac{1}{4}\) ਹੈ |
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ax² + bx + c ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ ਅਤੇ α ਅਤੇ β ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰ ਹਨ ।
∴ α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = \(\frac{-1}{4}\)
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = \(\frac{1}{4}\)
ਹੁਣ, ax² + bx + c = k (x – α) (x – β)
ਜਿੱਥੇ ,k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k[x² – (α + β)x + αβ]
= k[x² – \(\left(\frac{-1}{4}\right)\)x + \(\frac{1}{4}\)]
= k[x² + \(\frac{1}{4}\)x + \(\frac{1}{4}\)]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਹੁਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
4, 1
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਪਦ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 4, ਅਤੇ 1 ਹੈ ।
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ax² + bx + c ਇਕ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਹੈ ਅਤੇ α ਅਤੇ β ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਹਨ ।
∴ α + β = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ = 4
ਅਤੇ αβ = ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ = 1
ਹੁਣ, ax² + bx + c = k (x – α) (x – β)
ਜਿੱਥੇ k ਕੋਈ ਅਚਲ ਹੈ ।
= k [x² – (α + β)x + αβ)
= k[x² – 4x + 1]
k ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਲਾਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੋ ਘਾਤੀ ਬਹੁਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Ex 2.1 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 2 ਬਹੁਪਦ Exercise 2.1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸੇ ਬਹੁਪਦ p(x) ਦੇ ਲਈ, y = p(1) ਦਾ ਆਲੇਖ | ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਹਰ ਇੱਕ | ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, p(1) ਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
ਕਿਸੇ ਬਹੁਪਦ p(੪) ਦੇ ਲਈ, y = p(5) ਦਾ ਗਾਫ਼ ਉੱਪਰ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, p(x) ਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ।
(i) ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ :-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੁ ਉੱਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(ii) ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ x-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇਕ ਬਿੰਦੁ ਉੱਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਇਕ ਸਿਫ਼ਰ ਹੈ ।
(iii) ਗਾਫ਼ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 7-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਬਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ, ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਿੰਨ ਹੈ ।
(iv) ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ x-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਦੋ ਬਿੰਦੁਆਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੋ ਹੈ ।
(v) ਗ੍ਰਾਫ਼ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ x-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਚਾਰ ਬਿੰਦੁਆਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਾਰ ਹੈ ।
(vi) ਗਾਫ਼ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ x-ਧੁਰੇ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਬਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਲਈ, ਇਸਦੇ ਸਿਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਿੰਨ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 11 ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 11 ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
1993 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਸਥਾਪਿਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
17 ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਅਬੋਹਰ, ਬਠਿੰਡਾ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਦੋ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੇ ਸਪਰੇਅ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਚਿੱਤਰ ਕਿਸ ਉਪਕਰਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ) ਛੋਟੇ ਅਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਿਸ ਉਪਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ, ਐਸਟਿਕ ਐਸਿਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
[email protected].

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਨਾਲ ਕਿਸ ਟੈਲੀਫੋਨ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੋਨ ਨੰ: 0161-240-1960 ਜਿਸਦੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ 417 ਹੈ । ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ਨੰ: 9463048181.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਵੈਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ (Mobile diagnostic cum exhibition van)

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਉਹ ਕਮਰਾ ਜਾਂ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਾਭ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾਟਾਂ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਤਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਸਮਝਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਵੀ ਪੁੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦਕਿ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ਨਾਖਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹਮਲਾ, ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਕੀੜੇ ਦਾ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ, ਮੈਗਨੀਫਾਈਂਗ ਲੈਂਜ਼, ਰਸਾਇਣ, ਇਨਕੂਬੇਟਰ, ਕੈਂਚੀ, ਚਾਕੂ, ਸੁੱਕੇ ਗਿੱਲੇ ਸੈਂਪਲ ਸਾਂਭਣ ਦਾ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ, ਕੰਪਿਊਟਰ, ਫੋਟੋ ਕੈਮਰਾ ਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦਾ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰਫਾੜ ਕਰਕੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਵੇਖਣ ਲਈ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਹੀ ਰੰਗਾਂ, ਛੋਟੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਇਸੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ (Economic Threshold) ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਕੀੜਿਆਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਲਈ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਲੱਭ ਕੇ ਹੀ ਛਿੜਕਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਦਵਾਈ ਸਪਰੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਲਾਭ ਵੀ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਨਾ ਤਾਂ ਗਿੱਲੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੁੱਕੇ ਸਾਂਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਸੈਂਪਲਾਂ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰ ਕੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇਨਕੂਬੇਟਰ (Incubator) ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਲੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮੀਡਿਆ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਇਨਕੂਬੇਟਰ ਵਿੱਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਨਮੀ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਉੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਗਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮਾਹੌਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਜੀਵਾਣੁ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲੱਭਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਫਾਰਮਲੀਨ, ਐਲਕੋਹਲ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਇਕ ਲੇਖ ਲਿਖੋ ।
मां
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਕੀ-ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਬਿਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਕੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਇਲਾਜ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਲੋੜੀਂਦੇ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਕੱਢਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਾਧੂ ਖ਼ਰਚੇ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਪਰੇ ਪੰਪਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰ ਪੌਦੇ ਲਿਆ ਕੇ ਵਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿਚ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੰਦਾਂ, ਖਾਦਾਂ, ਪੰਪਾਂ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ, ਸਾਜ਼ੋ-ਸਮਾਨ, ਦਵਾਈਆਂ, ਬੀਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2. ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ, ਪਛਾਣ ਚਿੰਨੂ, ਕੀੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੀ ਹਾਨੀ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਜਾਂਚ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਵੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ।
4. ਟੈਲੀਫੋਨ, ਵਟਸ ਐਪ ਅਤੇ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
5. ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਕੋਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਖਾ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹਰ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਦੂਤ ਅਤੇ ਕੇਮਾਸ (KMAS) ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਕਿਸਾਨ ਆਪਣਾ ਈ-ਮੇਲ ਅਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ-ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧਿਆ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਾਰੇ ਪੈਕਟੀਕਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਚੇਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਹਿਲਾ ਪਲਾਂਟ ਬੀਮਾਰੀ ਕਲੀਨਿਕ, ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਵਿਭਾਗ, ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਵਿੱਚ 1978 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਸੈਂਟਰਲ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਖੇ 1993 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ 17 ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਚਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਸਦਕਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾਟਾਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਮਿਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ । ਰੋਗੀ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਇਲਾਜ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੋਬਾਈਲ ਡਾਇਗਨੋਸਟਿਕ-ਕਮ-ਐਗਜ਼ੀਬੀਸ਼ਨ ਵੈਨ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਕੋਲ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲਈ ਚਲਦੀ-ਫਿਰਦੀ ਵੈਨ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲ ਡਾਇਗਨੋਸਟਿਕ-ਕਮ-ਐਗਜ਼ੀਬੀਸ਼ਨ ਵੈਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵੈਨ ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵੀ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੌਕੇ ਤੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਆਈਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਲਾਜ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਫੋਟੋ ਕੈਮਰੇ ਅਤੇ ਸਲਾਈਡ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਰੋਗੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਖਿੱਚ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਬੀਮਾਰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸੌਖਿਆਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਸਲਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫੋਟੋਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਕਰਕੇ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਪੌਦਾ ਰੋਗ ਨਿਵਾਰਨ ਕਲੀਨਿਕ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੋਈ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੌਦੇ ਲੋੜੀਂਦਾ ਝਾੜ ਦੇਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹਮਲਾ, ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਹਮਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਣ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕੂ, ਕੈਂਚੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਲੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਨਕੂਬੇਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
9463048181.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਚਾਕੂ ਆਦਿ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਕੂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਖ਼ਮਦਰਸ਼ੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕੱਟ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਮੈਗਨੀਫਾਈਵਿੰਗ ਲੈਂਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ, ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹਰ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਦੂਤ ਅਤੇ ਕੇਮਾਸ (KMAS) ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਆਪਣਾ ਈ-ਮੇਲ ਅਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲੀ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਲੱਭ ਕੇ ਬੁਟਿਆਂ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਭ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ਵੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਆਵੇਗਾ । ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਧ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਦਵਾਈਆਂ ਲਈ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਮਲੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣਾ, ਜੋ ਕੀੜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਹੁਣ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਗੰਧਲਾ ਹੋਣਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀੜੇ ਦਾ ਫ਼ਸਲ ਉੱਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਹ ਹਮਲਾ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਵੱਧ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੋਚ-ਸਮਝ ਕੇ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਵਾਈ ਸਪਰੇ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਸਪਰੇ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ ।

ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ (ਇਕਨਾਮਿਕ ਥਰੈਸ਼ਹੋਲਡ) ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਉਹ ਗਿਣਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਸਲ ਤੇ ਦਵਾਈ ਦਾ ਛਿੜਕਾ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਸੰਖਿਆ ਤੋਂ ਵੱਧਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਵਿੱਤੀ ਘਾਟਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਕਈ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਝੋਨੇ ਦੇ ਗੜੂੰਏ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਝੋਨੇ ਦੇ ਗੜ੍ਹੀਏ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਗੋਭਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਘਾਟਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿ ਵੱਧ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਹੁਣ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਪਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ । ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਉਪਜ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਉਪਜ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਵੱਧ ਮਿਲ ਸਕੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੇਲੋੜੀ ਤੇ ਅੰਧਾ-ਧੁੰਦ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕਨਾਮਿਕ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਉਪਜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ-
(ਉ) ਫਾਰਮਲੀਨ
(ਅ) ਗੁਲੂਕੋਸ
(ੲ) ਸੋਡੀਅਮ ਸ਼੍ਰੋਮਾਈਡ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਫਾਰਮਲੀਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
(ਉ) 2010
(ਅ) 1993
(ੲ) 1980
(ਸ) 1955.
ਉੱਤਰ-
(ਅ) 1993

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਲੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਉਪਕਰਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪ
(ਅ) ਇਨਕੂਬੇਟਰ
(ੲ) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਇਨਕੂਬੇਟਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ?
(ਉ) 7
(ਅ) 27
(ੲ) 17
(ਸ) 22.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 17

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ ਕੀ ਹੈ ? :
(ਉ) www.gadvasu.in
(ਅ) www.pddb.in
(ੲ) [email protected]
(ਸ) www.pau.edu.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) [email protected]

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਵਲੋਂ ਸਾਲ 1993 ਵਿਚ ਸੈਂਟਰਲ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਕਰਨਾਂ ਤੇ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ

4. ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਈ-ਮੇਲ ਪਤਾ [email protected]. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ-

1. ਸਲਾਈਡਾਂ ਤੋਂ ਚਿੱਤਰ ………………………. ਦੁਆਰਾ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

2. ਬੀਮਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ …………………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਰਮਲੀਨ

3. ਕੰਪਿਊਟਰ, ………………… ਆਦਿ ਵੀ ਪਲਾਂਟ ਕਲੀਨਿਕ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਕੈਨਰ

4. ਬੂਟੇ ਦੀ ਚੀਰ-ਫਾੜ ਲਈ ਚਾਕੂ ………………….. ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਂਚੀ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 10 ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 10 ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਚੂਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
8 ਕਿਸਮ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਤਲੇ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਿਆਲੂ ਮੱਕੀ ਦੇ ਉੱਗਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
10.7%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਕਿੰਨੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
40 ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ 10 ਗਾਮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹਰ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਰੱਖੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਲੂ ਅਤੇ ਇੱਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਜਾਂ
ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪੰਛੀ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੋਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਡਰਨਾ ਫ਼ਸਲ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨਾ ਉੱਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਟਫੀਰੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੱਕੀਰਾਹਾਂ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ।

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕਿਉਂ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੋਈ ਉੱਨਤੀ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ । ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਗੇਝ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਢੰਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੂਹੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਇਸ ਲਈ ਚਹਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਈ ਗਿਝਾਉ । ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ 10-15 ਗ੍ਰਾਮ ਬਾਜਰਾ ਜਾਂ ਆਰੇ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਦਲੀਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ 2% ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਮੁੰਗਫਲੀ ਜਾਂ ਸੁਰਮਖੀ ਦਾ ਤੇਲ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ, 2-3 ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਰੱਖਦੇ ਰਹੋ ਤੇ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿ ਦਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਦਾ ਅਸਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ’ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੇ ਚੂਹੇ ਮਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਰਾਹੀਂ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥੋੜ੍ਹੇ ਰਕਬੇ ਵਿਚ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਹੇ ਫਿਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੂਹੇ ਮਾਰੇ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਪਣਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਹਿਤ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬੀਜੀ ਹੋਈ, ਬਾਗਾਂ ਵਾਲੀ, ਜੰਗਲਾਤ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲੀ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਤੌਰ ਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਰਨੇ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਗੱਡੇ ਡੰਡਿਆਂ ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪੁਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਡਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੰਛੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਸਮਝ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਚਾਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਤੋਤੇ ਤੋਂ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੋਤੇ ਦਾ ਕਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਮਰੇ ਕਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸੰਘਣੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੀਜਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ‘ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬੈਠਦੇ, ਉੱਠਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ; ਜਿਵੇਂ-ਉੱਲੂ, ਇੱਲਾਂ, ਬਾਜ਼, ਉਕਾਬ ਆਦਿ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪੰਛੀ ; ਜਿਵੇਂ-ਨੀਲ ਕੰਠ, ਗਾਏ ਬਗਲਾ, ਛੋਟਾ ਉੱਲੂ/ਚੁਗਲ ਟਟੀਹਰੀਆਂ ਆਦਿ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖਾ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗਾਏ ਬਗਲਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਸਫ਼ੈਦ ਰੰਗ ਦਾ ਪੰਛੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਚੁੰਝ ਪੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰਕੇ ਵਾਹੀ ਵੇਲੇ ਟਰੈਕਟਰ ਜਾਂ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਕੀੜੇ ਖਾਂਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਵਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਚੋਗੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ-

1. ਚੋਗੇ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਦਵਾਈ ਮਿਲਾਉਣ ਲਈ ਸੋਟੀ ਜਾਂ ਖੁਰਪੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਉ । ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੱਥਾਂ ‘ਤੇ ਰਬੜ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਪਾ ਕੇ ਮਿਲਾਓ । ਮੂੰਹ, ਨੱਕ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ।
2. ਚੂਹੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
3. ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਕਦੇ ਵੀ ਰਸੋਈ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਿਚ ਨਾ ਬਣਾਓ ।
4. ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਦਬਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਮਰੇ ਹੋਏ ਚਹੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਚੋਗਾ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਦਬਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
6. ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਾਦਸਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਉਂਗਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਉਲਟੀ ਕਰਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਹੇ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ 8 ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਚੁਹੇ ਤੇ ਚੂਹੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹਨ-ਅੰਨਾ ਚੂਹਾ, ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ, ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਚੂਹਾ, ਭੂਰਾ ਚੂਹਾ, ਘਰਾਂ ਦੀ ਚੂਹੀ, ਭੂਰੀ ਚੂਹੀ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਚੁਹੀ ।

ਅੰਨ੍ਹਾ ਚੂਹਾ ਤੇ ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਗੰਨਾ ਤੇ ਕਣਕ-ਝੋਨਾ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਬੇਟ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਦੁਹਾ ਤੇ ਭੂਰਾ ਚੂਹਾ ਰੇਤਲੇ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ਕੰਢੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ (ਢਿੱਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ) ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. 2% ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫ਼ਾਈਡ (ਕਾਲੀ ਦਵਾਈ) ਵਾਲਾ ਚੋਗਾ – 1 ਕਿਲੋ ਬਾਜਰਾ, ਜਵਾਰ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਦਲੀਆ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਅਨਾਜਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਤੇਲ ਤੇ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਦਵਾਈ ਪਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਲਾ ਲਓ, ਚੋਗਾ ਤਿਆਰ ਹੈ । ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖੋ ਕਿ ਇਸ ਚੋਗੇ ਵਿਚ ਕਦੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਚੋਰੀ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ।

2. 0.005% ਬਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਵਾਲਾ ਚੋਗਾ – 20 ਗ੍ਰਾਮ ਤੇਲ ਤੇ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਚੀਨੀ ਅਤੇ 0.25% ਤਾਕਤ ਦਾ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਬਰੋਡਾਇਲੋਨ ਪਾਉਡਰ ਨੂੰ ਇਕ ਕਿਲੋ ਦਲੀ ਹੋਈ ਕਣਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੇ ਆਟੇ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਚੋਗਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਚੂਹੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰੇ ਜਾ ਸਕਦੇ । ਕਿਸੇ ਇਕ ਵੇਲੇ ਚੁਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੇ ਹੋਏ ਚੂਹੇ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤ ਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ , ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰੋ । ਫ਼ਸਲ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸਮਿਆਂ ਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਢੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ । ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਚੋਗਾ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੀਆਂ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿਚ ਗੈਸ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੀ ਪਾ ਦਿਓ । ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਇਕਦਮ ਬਾਅਦ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੋਮਾਡਾਇਲੋਨ ਜਾਂ ਗੈਸ ਵਾਲੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ-

• ਕਈ ਕੀਮਤੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੈੱਚਾ ਜਾਂ ਬਾਜਰਾ ਵਰਗੀਆਂ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਗਾ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।
  ਪੰਛੀ ਇਹਨਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਬਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੰਘਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ।
• ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਤੋਤੇ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਏਕੜ ਦੇ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਕਰੋ । ਤੋਤਾ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯਾਂਤਰਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਯਾਂਤਰਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ

• ਧਮਾਕਾ ਕਰਨਾ – ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਉਡਾਉਣ ਲਈ ਬੰਦੂਕ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਡਰਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਇਕ ਪੁਰਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂਡੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੋਥ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਗੱਡੇ ਡੰਡਿਆਂ ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪੁਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਡਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਪੰਛੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਸਮਝ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਚਾਅ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਕਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਣ, ਟੰਗਣਾ – ਤੋਤੇ ਦਾ ਕਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਲਟਕਾ ਤੇ ਲਟਕਾ ‘ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਤੇ ਖੇਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ।
• ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੀ ਰੱਸੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ-ਇੱਕ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਹਰ ਛੇ ਤੋਂ ਅੱਠ ਇੰਚ ਦੀ ਦੂਰੀ ਪਟਾਕਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਬੰਡਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੱਸੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਧੁਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਥੋੜੀ-ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਧਮਾਕੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਡਰ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਬੀਜ ਪੁੰਗਰ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਰੱਸੀ ਖੇਤ ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲਟਕਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਜੀਵ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੂਹੇ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਹੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰੀਨਾ ਤੇ ਕਣਕ-ਝੋਨਾ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਬੇਟ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਚੁਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਨਾ ਤੇ ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲੇ ਚਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੰਢੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਝਾੜੀਆਂ ਦਾ ਚੂਹਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਦੇ ਉੱਗਣ ਤੇ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਗਣ ਵੇਲੇ 2.9% ਤੇ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ 4.5% ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਟਰਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕਣ ਵੇਲੇ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
1.1%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਮਾਦ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਣਕ ਦੇ ਪੱਕਣ ਤਕ ਚੂਹੇ ਕਿੰਨਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
25%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਰੌਣੀ ਵੇਲੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਾਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚੂਹੇ ਫੜਨ ਲਈ ਇਕ ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਪਿੰਜਰੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
16 ਪਿੰਜਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਵਾਲਾ ਇਕ ਕਿਲੋ ਚੋਗਾ ਕਿੰਨੇ ਰਕਬੇ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਢਾਈ ਏਕੜ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਪੰਛੀ ਤੇ ਜਾਨਵਰ ; ਜਿਵੇਂ-ਇੱਲਾਂ, ਉੱਲੂ, ਬਾਜ਼, ਸ਼ਿਕਰਾ, ਸੱਪ, ਬਿੱਲੀਆਂ । ਨਿਉਲੇ ਤੇ ਗਿੱਦੜ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੰਛੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
300 ਕਿਸਮ ਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਘੁੱਗੀਆਂ, ਕਬੂਤਰ ਤੇ ਬਿਜੜੇ ਸਲਾਨਾ ਕਿੰਨੇ ਮੁੱਲ ਦਾ ਝੋਨਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਮੁੱਲ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਡਰਨੇ ਦੀ ਥਾਂ, ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਾਕ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਦਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਸ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉੱਲੂ ਇਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਚੂਹੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
4-5 ਚੂਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਇਕ ਚਿੜੀ ਦਿਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਚੋਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
250 ਵਾਰ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਰੁੱਖ ਜਿਵੇਂ ਬੋਹੜ, ਪਿੱਪਲ, ਕਿੱਕਰ, ਟਾਹਲੀ, ਤੂਤ ਆਦਿ ਲਗਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
2. ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਣਾਵਟੀ ਆਲ੍ਹਣੇ ਲਾ ਕੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਲਈ ਥਾਂਵਾਂ ਮੁਹੱਈਆਂ ਕਰਵਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨੀਲ ਕੰਠ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਦਾ ਪੇਟ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਲਾਲ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਬੂਤਰ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟਟੀਰੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਪੰਛੀ ਦਾ ਸਿਰ, ਛਾਤੀ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉੱਪਰੋਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਤੇ ਥੱਲਿਉਂ ਸਫ਼ੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਘੋਗੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਸ਼ੀਨੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਤੋਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਹਿਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨੀ ਤਰੀਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ – ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਰੌਣੀ ਵੇਲੇ ਖੁੱਡਾਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਚੂਹੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰੋ ।
2. ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।
3. ਗੇਝ ਪਾਉਣਾ – ਦੇਖੋ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਚੂਹਿਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਚੂਹੇ ਫੜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਦੋ ਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਜਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਈ ਚੂਹੇ ਫੜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 16 ਪਿੰਜਰੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤਿਆਂ, ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਘਰਾਂ, ਮੁਰਗੀਖ਼ਾਨਿਆਂ, ਗੋਦਾਮਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਜਰਾ ਪਤੀ 4 ਤੋਂ 8 ਵਰਗ ਮੀ. ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਮਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ, ਅਨਾਜ ਜਮਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੰਦੁਕਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਕੋਲਡ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿਚ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ 10-15 ਗਰਾਮ ਬਾਜਰਾ, 2% ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਮੂੰਗਫਲੀ ਦੇ ਤੇਲ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ ਚੋਗੇ ਦੀ ਗੇਝ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਫੜੋ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀ ਚੂਹਿਆਂ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਚਿੜੀਆਂ ਅਤੇ ਬਿਜੜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਖੁਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਪੰਛੀ ਜਿਵੇਂ, ਉੱਲੂ, ਇੱਲਾਂ, ਉਕਾਬ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ ਵੀ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਉੱਲੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 4-5 ਚਹੇ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪੰਛੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਹਨ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਾਭਦਾਇਕ ਪੰਛੀ ਹਨ-
(ਉ) ਨੀਲਕੰਠ
(ਅ) ਗੁਟਾਰ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਲੂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਚੂਹੇ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 4-5
(ਅ) 8-10.
(ੲ) 1-2
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 4-5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟਵਾਰੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ
(ਅ) ਰੁੱਖਾਂ ‘ਤੇ
(ੲ) ਪਾਣੀ ਵਿਚ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ :
(ਉ) ਸੋਡੀਅਮ
(ਅ) ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ
(ੲ) ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੰਛੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ-
(ਉ) 100
(ਅ) 50
(ੲ) 300
(ਸ) 500
ਉੱਤਰ-
(ੲ) 300

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ ਵਿਚ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟੀਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਘਰੇਲੂ ਚਿੜੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟ੍ਰੇਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਸ) ਨੀਲ ਕੰਠ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਟਟ੍ਰੇਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਹੜਾ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਝੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਚੱਕੀਰਾਹਾ
(ਅ) ਟਟੀਰੀ
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ
(ਧ ਉੱਲੂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਗਾਏ ਬਗਲਾ

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਨੀਲਕੰਠ ਪੰਛੀ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ 8 ਕਿਸਮ ਦੇ ਚੁਹੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪੰਛੀ ਤੋਤਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

4. ਚੂਹੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ ਜ਼ਿੰਕ ਫਾਸਫਾਈਡ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਉੱਲੂ, ਬਾਜ਼, ਆਦਿ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਪੰਛੀ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ

1. ਡਰਨਾ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘਟੋ-ਘੱਟ ………………………… ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ
ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ

2. ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ……………………. ਪਿੰਜਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
16

3. ਘੁੱਗੀਆਂ, ਕਬੂਤਰ ਅਤੇ ਬਿਜੜੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਲਗਪਗ ……………………….. ਰੁਪਏ ਮੁੱਲ ਦਾ ਝੋਨਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਕਰੋੜ

4. ………………………. ਪੰਛੀ ਦੀ ਚੁੰਝ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਾਏ ਬਗਲਾ

5. ਕੱਲਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ……………………. ਚਮੜੀ ਵਾਲਾ ਚੂਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Agriculture Book Solutions Chapter 9 ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Agriculture Chapter 9 ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ

Agriculture Guide for Class 10 PSEB ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ
(ੳ) ਇੱਕ-ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੈਕਸੀਕਣ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਰਮਾ ਰੋਹੋ, ਸੋਨਾਰਾ 64.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੀਡ ਡਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਦੋ ਨਵੀਆਂ ਸੁਧਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਬਲਯੂ. ਐੱਚ. 1105, ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੇ ਟੈਗ ਲਗਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ, ਹਰਾ ਤੇ ਨੀਲਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਉੱਪਰ ਕਿਸ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ੈਦ ਟੈਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੀ. ਐੱਲ. ਬੀਜ਼ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟਰੁੱਥਫੁੱਲੀ ਲੇਬਲਡ (Truthfully labelled).

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਲ 1966 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਣਕ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
85 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
98 ਫੀਸਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨਰਮੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੀਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਟਿੰਡਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ ।

(ਅ) ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਨਸਲ ਦਾ ਬੀਜ ਵਾਜਬ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਉਣਾ । ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ 1966 ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਰਮੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਦੋ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹਨ-ਈਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਟਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ, ਫਲਦਾਰ ਟਾਹਣੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਉਹ ਬੀਜ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੀਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ (Punjab State Seed Certification Authority) ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹਨ-ਪ੍ਰਤੀ ਪੌਦਾ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਪ੍ਰਤੀ ਸਿੱਟਾ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਵਜ਼ਨ, ਸਿੱਟੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਕਿਸ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਸ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਮੁੱਢਲਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬੀਜ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣ ਹਨ-ਬੀਜ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਅਕਾਰ, ਵਜ਼ਨ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਹ ਬੀਜ ਹਨ ਜੋ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਮਿਆਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਧੀਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ-ਪਣ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜ ਮਿਆਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਿਲਾਵਟੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

(ੲ) ਪੰਜ-ਛੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੇ ਗੁਣ-ਬੀਜ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਆਕਾਰ, ਵਜ਼ਨ, ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਰਹਿਤ ਬੀਜ, ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਰਹਿਤ, ਨਦੀਨ ਰਹਿਤ ਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਕੁਆਲਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਬੀਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ – ਇਹ ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਦੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ । ਇਹ ਬੀਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਇੱਕ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਫ਼ਸਲ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਿਆਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਦੂਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ।
2. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।
3. ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।
(1) ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਮਿਆਰ
(2) ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ।

(1) ਖੇਤ ਵਿਚ ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਮਿਆਰ – ਬੀਜ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੇਲ ਜਾਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮਿਆਰ ਹਨ ।

• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਦੁਸਰੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ।
• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਓਪਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।
• ਬੀਜ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ।

(2) ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ – ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੇ ਮਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਮਿਆਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

• ਬੀਜ ਦੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ
• ਬੀਜ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ
• ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ
• ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰੀਕਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਹ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਢੰਗ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-

• ਇਹ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ, ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਹਿਕਮਾ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ, ਪਨਸੀਡ ਵਰਗੇ ਅਦਾਰਿਆਂ, ਮਹਿਕਮਿਆਂ ਤੋਂ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਬੀਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ, ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਢਾਂਚਾ, ਮੰਡੀਕਰਨ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਢੁੱਕਵੀਂ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਕੰਪਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਹਿਕਮੇ ਤੋਂ ਲਾਇਸੈਂਸ ਲੈਣਾ ।
• ਬੀਜ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਪੱਕਾ ਫਰਸ਼, ਸਟੋਰ, ਥੈਲੇ ਸਿਉਂਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਬੀਜ ਪੈਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਆਦਿ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
• ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬੀਜ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬੀਜ ਦਾ ਬਿੱਲ ਫਰਮ/ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਬੀਜ ਤੋਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਸਲ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਸੀਡ ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਮਹਿਕਮੇ ਕੋਲ ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਓਪਰੇ ਪੌਦੇ, ਬੀਮਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਟਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਮਹਿਕਮੇ ਤੋਂ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ
  ਹੈ ।
• ਫ਼ਸਲ ਕੱਟ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੈਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਟੈਗ ਬੀਜ ਵਾਲੇ ਥੈਲੇ ਤੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ ਨੂੰ ਮਹਿਕਮੇ ਵੱਲੋਂ ਬੀਜ-ਪਰਖ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਪਰਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

1. ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੋਖ ਕਰ ਲਵੋ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਚੰਗਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ।
2. ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਚੋਣ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਰੋ ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਖੁਦ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁਣੋ ।
3. ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਬੀਜ ਚੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ-ਕਣਕ ਦਾ ।
4. ਪਨਸੀਡ ਦੇ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕਿਸਾਨ ਬਣ ਕੇ ਬੀਜ ਪਨਸੀਡ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
5. ਜਿਸ ਵੀ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ, ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਨਿੰਗ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ ।
6. ਹਾਈਬਰਿਡ ਬੀਜ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਕੇ ਚੰਗਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ, ਸਿਖਲਾਈ ਤੇ ਸਬਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।
7. ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਮੁੱਢਲਾ ਢਾਂਚਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੈਸਾ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੁੱਢਲੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ, ਪੱਕਾ ਫਰਸ਼, ਸੀਡ ਗਰੇਡਰ ਤੇ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Agriculture Guide ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ Important Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
1965-66 ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ਕਿੱਥੋਂ ਬੱਝਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਛੱਲੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਮੋਟਾਈ, ਤੀ ਛੱਲੀ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਔਸਤ ਗਿਣਤੀ, 1000 ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਔਸਤ ਵਜ਼ਨ, ਪੱਕਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਵਿਚ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ 80% ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵੱਲੋਂ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਨਸੀਡ ਵੱਲੋਂ ਕਣਕ ਦਾ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਰੁਪਏ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿੱਥੇ ਰੇਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
250/- ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚੰਗੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਗਪਗ 50 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਮੱਧਰੇ ਕਦ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਝਾੜ ਇੱਕਦਮ ਦੁੱਗਣਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੀਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਜਿਹੇ ਦਾਣੇ ਜਾਂ ਪੌਦੇ ਦੇ ਭਾਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਜੜ੍ਹ, ਤਣਾ, ਟਿਉਬੰਰ, ਗੰਡੀਆਂ ਆਦਿ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜ ਕੇ ਨਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਬੀਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਬੀਜ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਇਹ ਬੀਜ

1. ਨਿਸਚਿਤ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਬੀਮਾਰੀ ਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਨਿਸਚਿਤ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਬੀਜ ਸੰਭਵ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ – 85 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ
2. ਸ਼ੁੱਧਤਾ – 98% ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ।
3. ਨਮੀ – 12% ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਹਰੇ ਟੈਗ ਤੋਂ ਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੈਗ ਉੱਪਰ ਬੀਜ ਦੀ ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਬੀਮਾਰੀ ਤੇ ਹੋਰ ਮਿਆਰਾਂ ਦਾ ਰਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਬੀਜ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਫ਼ਤਰ ਕਿੱਥੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਲੰਧਰ, ਕੋਟਕਪੁਰਾ ਵਿਚ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪੁੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੋਂ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਟੈਗ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਤੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਗ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਟੈਗ, ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਜ ਤੇ ਨੀਲੇ ਟੈਗ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੀਜ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਬੀਜ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁੱਢਲੇ ਬੀਜ, ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ, ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ, ਚਾਰ ਤਾਂ ਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਟੀ. ਐੱਲ. ਬੀਜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਬੀਜ ਦੀ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ Truthfully Belled ਟੀ. ਐੱਲ. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਬੀਜ ਦੇ ਮਿਆਰ ; ਜਿਵੇਂ-ਨਸਲੀ ਤਾ, ਉੱਗਣ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿ ਸਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ,

ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲਾਭ-ਹਾਨੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਮੰਡੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਫਾਇਦੇ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਆਮ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਝ ਮੁੱਢਲੇ ਖਰਚੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਬੀਜ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਫੀਸ, ਓਪਰੇ ਪੌਦੇ ਕੱਢਣ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ, ਬੀਜ ਗਰੇਡਿੰਗ, ਬੀਜ ਪੈਕਿੰਗ, ਟੈਗ ਲਾਉਣੇ, ਸੀਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨਾ ਆਦਿ । ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਬੀਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ 200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਬੀਜ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਪਰੈਲ 205 ਵਿਚ ਕਣਕ ਦਾ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ 2200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਪਰ ਵਿਕ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ ਸਾਰੇ ਖ਼ਰਚੇ ਪਾ ਕੇ 1650 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਬਣਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਧੰਦਾ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਅਤੇ ਹਾਈਬਰਿਡ ਬੀਜ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਡਰ ਬਾਕੀ ਧੰਦਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਬੀਜ ਅਣਵਿਕਿਆ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਫੇਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।ਪਰ ਅਣਵਿਕਿਆ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੀਜ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੰਨੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਧੰਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖੋ ।

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੀਜ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ-
(ੳ) ਮੁੱਢਲਾ
(ਅ) ਬਰੀਡਰ
(ੲ) ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਫ਼ੈਦ
(ਅ) ਨੀਲਾ
(ੲ) ਲਾਲ
(ਸ) ਪੀਲਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਸਫ਼ੈਦ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬਰੀਡਰ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਗੋਲਡਨ
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ
(ੲ) ਨੀਲਾ
(ਸ) ਪੀਲਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਗੋਲਡਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) ਡਬਲਯੂ. ਐੱਚ. 1105.
(ਅ) ਪੀ.ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621.
(ੲ) ਐੱਚ. ਡੀ. 3086.
(ਸ) ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਟੈਗ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੀਲਾ
(ਅ) ਹਰਾ
(ੲ) ਸਫ਼ੈਦ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਨੀਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਗੋਲਡਨ
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ
(ੲ) ਗੁਲਾਬੀ
(ਸ) ਨੀਲੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸਫ਼ੈਦ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਕਿੰਨੇ ਟੈਗ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) 2
(ਅ) 3
(ੲ) 5
(ਸ) 4.
ਉੱਤਰ-
(ਉ) 2

ਠੀਕ/ਗਲਤ ਦੱਸੋ

1. ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲੀ ਗੁਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

2. ਪੀ. ਬੀ. ਡਬਲਯੂ. 621 ਕਣਕ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

3. ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਥੈਲੇ ਉੱਪਰ ਦੋ ਟੈਗ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

4. ਰਮਾ ਰੋਹੋ ਕਣਕ ਦੀ ਮੈਕਸੀਕਨ ਕਿਸਮ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

5. ਝੋਨੇ ਦੇ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸ਼ੁੱਧਤਾ 98 ਫੀਸਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਠੀਕ

ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਭਰੋ

1. ਟੈਂਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ …………………… ਦਾ ਇੱਕ ਜੱਦੀ ਪੁਸ਼ਤੀ ਗੁਣ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮੇ

2. ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਵਲੋਂ …………………….. ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲੇ

3. ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ……………………… ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੈਕਸੀਕਨ

4. ਗੋਲਡਨ ਰੰਗ ਦਾ ਟੈਗ …………………….. ਬੀਜ ਦੇ ਥੈਲੇ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਰੀਡਰ

5. ਬੁਨਿਆਦੀ ਬੀਜ ਦੇ ਬੈਗ ‘ਤੇ …………………………. ਟੈਗ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਫੈਦ