PSEB 6th Class Science Notes Chapter 13 ਚੁੰਬਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੋਰੰਜਨ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 13 ਚੁੰਬਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੋਰੰਜਨ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 13 ਚੁੰਬਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੋਰੰਜਨ

→ ਮੈਗਨੇਟਾਈਟ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਚੁੰਬਕ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦੇ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਚੁੰਬਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਚੁੰਬਕ, ਲੋਹਾ, ਨਿਕਲ, ਕੋਬਾਲਟ ਵਰਗੇ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਬਕੀ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦਾ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਬਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਚੁੰਬਕ ਦੁਆਰਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਅਚੁੰਬਕੀ ਪਦਾਰਥ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਹਰੇਕ ਚੁੰਬਕ ਦੇ ਦੋ ਧਰੁਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

  • ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਤੇ
  • ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ।

→ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਲਟਕਾਉਣ ਤੇ ਚੁੰਬਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਠਹਿਰਦਾ ਹੈ ।

→ ਦੋ ਚੁੰਬਕਾਂ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ (ਅਸਮਾਨ) ਧਰੁਵ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਮਾਨ ਧਰੁਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਲਈ ਅਪਕਰਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਚੁੰਬਕ ਬਣਾਉਟੀ ਚੁੰਬਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 13 ਚੁੰਬਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੋਰੰਜਨ

→ ਲੋਹੇ ਦੇ ਟੁੱਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਚੁੰਬਕ ਨੂੰ ਬਣਾਉਟੀ ਚੁੰਬਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਚੁੰਬਕ ਵਿਭਿੰਨ ਆਕਾਰ (ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਛੜ ਚੁੰਬਕ, ਨਾਲ ਚੁੰਬਕ, ਬੇਲਨਾਕਾਰ (ਸਿਲੰਡਰਾਕਾਰ) ਜਾਂ ਗੋਲਾਂਤ ਚੁੰਬਕ । ਕੰਪਾਸ (ਦਿਸ਼ਾ-ਸੂਚਕ) ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਣ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਚੁੰਬਕ ਨੂੰ ਕੰਪਾਸ ਨੇੜੇ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੰਪਾਸ ਦੀ ਸੂਈ ਵਿਖੇਪਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਚੁੰਬਕ ਗਰਮ ਕਰਨ ’ਤੇ, ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਕੁੱਟਣ ’ਤੇ ਜਾਂ ਉੱਚਾਈ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਚੁੰਬਕੀ ਗੁਣ ਗੁਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਚੁੰਬਕ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਰੱਖ-ਰਖਾਓ) ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਚੁੰਬਕੀ ਗੁਣ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਛੜ ਚੁੰਬਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੰਬਕਾਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ (ਅਸਮਾਨ) ਧਰੁਵਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ-ਨੇੜੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਚੁੰਬਕ ਨੂੰ ਕੈਸਟ, ਮੋਬਾਇਲ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ, ਸੀ. ਡੀ., ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਕੰਪਾਸ (ਦਿਸ਼ਾ-ਸੂਚਕ)-ਕੰਪਾਸ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜੁਗਤ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  2. ਚੁੰਬਕ-ਅਜਿਹੇ ਪਦਾਰਥ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਚੁੰਬਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
  3. ਮੈਗਨੇਟਾਈਟ-ਮੈਗਨੇਟਾਈਟ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਚੁੰਬਕ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਨਾਨ) ਦੇ ਘਰੀਏ ਮੈਗਨਸ ਨੇ ਖੋਜਿਆ ਸੀ ।
  4. ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ-ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਲਟਕ ਰਹੇ ਚੁੰਬਕ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਸਿਰਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਉੱਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ( ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਚੁੰਬਕ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ |
  5. ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ-ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਲਟਕ ਰਹੇ ਚੁੰਬਕ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਸਿਰਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਦੱਖਣ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਚੁੰਬਕ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ

→ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਬਿਜਲੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੋਤ ਹੈ ।

→ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਦੋ ਟਰਮੀਨਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਇੱਕ ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ (+) ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ (-) ।

→ ਬਿਜਲਈ ਬਲਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਿਲਾਮੈਂਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਟਰਮੀਨਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੋਣ (ਗੁਜ਼ਰਨ ਕਾਰਨ ਬਲਬ ਦੀਪਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਬੰਦ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਧਾਰਾ ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਇੱਕ ਟਰਮੀਨਲ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਟਰਮੀਨਲ ਤਕ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਵਹਿੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਸਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਲ ਜੁਗਤ ਹੈ ਜੋ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਵਹਾਉ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਟ ਨੂੰ ਤੋੜਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ।

→ ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਨੂੰ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦਾ ਵਹਾਓ) ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ-ਚਾਲਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਆਪਣੇ ਵਿਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 12 ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਟ

→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਤਲੇ ਤਾਰ ਨੂੰ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ (ਤੰਤੁ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਬਲਬ ਦਾ ਫਿਲਾਮੈਂਟ (ਤੰਤੂ) ਖੰਡਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਲਬ ਫ਼ਿਊਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ ਪਰੀਪੱਥ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਬਲਬ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜੁਗਤ ਹੈ ਜੋ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਲੰਘਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਬਿਜਲਈ ਚਾਲਕ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਚਾਲਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  3. ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ-ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ, ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੋਤ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕੀਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  4. ਬਿਜਲਈ ਸਰਕਟ (ਪਰੀਪੱਥ)-ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੇ ਪੱਥ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਪਰੀਪੱਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  5. ਫਿਲਾਮੈਂਟ (ਤੰਤੂ)-ਬਲਬ ਅੰਦਰ ਲੱਗੀ ਧਾਤੂ ਦੀ ਤਾਰ ਜਿਹੜੀ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
  6. ਬਿਜਲੀ-ਰੋਧਕ-ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਿਜਲੀ ਰੋਧਕ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  7. ਸਵਿੱਚ-ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਜੁਗਤ ਜਿਹੜੀ ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਰਥਾਤ ਪਰੀਪੱਥ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ ਜਾਂ ਪੁਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ|
  8. ਟਰਮੀਨਲ-ਬਿਜਲਈ ਧਾਰਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬਿੰਦੁ । ਬਿਜਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ | ਦੋ ਟਰਮੀਨਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
  • ਧਨ ਟਰਮੀਨਲ (+) ਅਤੇ
  • ਰਿਣ ਟਰਮੀਨਲ ( -) ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 11 ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਰਛਾਵੇਂ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 11 ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਰਛਾਵੇਂ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 11 ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਰਛਾਵੇਂ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ

→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਰੋਤ ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਬਣਾਉਟੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਸੁਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ, ਤਾਰੇ, ਸੀ. ਐੱਫ. ਐੱਲ. ਮੋਮਬੱਤੀ ਅਤੇ ਐੱਲ. ਈ. ਡੀ. ॥

→ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ।

→ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਈਆਂ ਵਸਤੁਆਂ ਧੁੰਦਲੀਆਂ ਦਿੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੁ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਰਛਾਵਾਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

→ ਚੰਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਹੀਨ ਹੈ । ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 11 ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਰਛਾਵੇਂ ਅਤੇ ਪਰਾਵਰਤਨ

→ ਖੁਰਦਰੀ ਸਤਾ ਜਿਵੇਂ ਕੱਪੜਾ, ਕਿਤਾਬ ਆਦਿ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਅਨਿਯਮਿਤ | ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਰਾਵਰਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨਾਂ ਖਿੰਡਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਨੂੰ ਅਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਿੰਨ-ਹੋਲ ਕੈਮਰੇ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਸਮਾਨ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚਮਕਦਾਰ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਉਲਟਾ, ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਦਰਪਣ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣਦੇ ਹਨ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਵਸਤੂ-ਅਜਿਹੀ ਵਸਤੂ ਜਿਸਦੇ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ।
  2. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਹੀਣ ਵਸਤੂ-ਅਜਿਹੀ ਵਸਤੂ ਜਿਸ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਦੂਜੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਉਤਸਰਜਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  3. ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਇਹ ਊਰਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰੂਪ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੁ ਆਪ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਰੋਤ-ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਤਸਰਜਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ, ਮੋਮਬੱਤੀ, ਸੀ.ਐੱਫ਼. ਐੱਲ. ਆਦਿ । ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਰੋਤ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਿਕ ਸਰੋਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  5. ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ-ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਸਤੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਕੱਚ ਆਦਿ ।
  6. ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ-ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਗੱਤੇ ਦੀ ਸ਼ੀਟ, ਲੱਕੜ, ਧਾਤ, ਰਬੜ ਆਦਿ ।
  7. ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ-ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਅਰਥਾਤ ਅਲਪ-ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਧੁੰਦਲਾ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੁਆਂ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਟਿਸ਼ੂ ਪੇਪਰ, ਪਤਲਾ ਕੱਪੜਾ, ਤੇਲ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਆਦਿ ।
  8. ਪਰਛਾਵਾਂ-ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੁ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਧੱਬਾ ਜਾਂ ਕਾਲਾ ਖੇਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਸਤੁ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਵਸਤੁ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ | ਪਰਛਾਵੇਂ ਦਾ ਮਾਪ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  9. ਸੂਰਜ ਘੜੀ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸਮਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  10. ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ-ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਧਰਤੀ, ਚੰਨ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ ਕਿ ਚੰਨ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  11. ਚੰਨ ਗ੍ਰਹਿਣ-ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ, ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ, ਤਾਂ | ਚੰਨ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਚੰਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  12. ਪਿੰਨ-ਹੋਲ ਕੈਮਰਾ-ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਵਸਤੁ ਦਾ ਉਲਟਾ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਇਸੇ ਗੁਣ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੱਧੀ (ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਚਲਦਾ ਹੈ ।
  13. ਦਰਪਣ-ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੜਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਸ ਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, | ਦਰਪਣ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  14. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਸੇ ਚਮਕਦਾਰ ਜਾਂ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੜਾ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
    1. ਨਿਯਮਿਤ ਵਰਤਨ
    2. ਅਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ।
  15. ਨਿਯਮਿਤ ਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਸੇ ਸਮਤਲ ਦਰਪਣ ਜਾਂ ਚਮਕਦਾਰ ਧਾਤੂ ਦੀ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਯਮਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਾਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਪਰਾਵਰਤਨ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  16. ਅਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਸੇ ਖੁਰਦਰੀ ਜਾਂ ਅਸਮਤਲ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਦਿਸ਼ਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਖਿੰਡਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਨੂੰ ਅਨਿਯਮਿਤ ਪਰਾਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪਰਾਵਰਤਨ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 10 ਗਤੀ ਅਤੇ ਦੂਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਣ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 10 ਗਤੀ ਅਤੇ ਦੂਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਣ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 10 ਗਤੀ ਅਤੇ ਦੂਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਣ

→ ਮਾਪਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇੱਕ ਅਗਿਆਤ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਉਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਇੱਕ ਗਿਆਤ ਰਾਸ਼ੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ।

→ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਜਾਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਆਵਾਜਾਈ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਬਲਿਸ਼ਤ, ਗਿੱਠ ਅਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਕੇ ਲੰਬਾਈ ਜਾਂ ਦੁਰੀ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਾਪ ਵਧੇਰੇ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ।

→ ਵਰਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਕਾਈਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਟਰਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (S.I. ਇਕਾਈ) ਦਾ ਨਾਂ । ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

→ ਲੰਬਾਈ ਦੀ S.I. ਇਕਾਈ ਮੀਟਰ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 10 ਗਤੀ ਅਤੇ ਦੂਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਣ

→ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸਮੇਂ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਬਦਲਾਵ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਨੂੰ ਸਰਲ ਰੇਖੀ ਗਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਇੱਕ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪੱਥ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਸਤੂ ਦੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਅਜਿਹੀ ਗਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ‘ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ । ਦੁਹਰਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਸਤੂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਆਵਰਤੀ ਗਤੀ ਆਖਦੇ ਹਨ !

→ ਕਿਸੇ ਗਿਆਤ ਵਸਤੂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਇਕਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਮਿਆਰੀ ਇਕਾਈ ਮੀਟਰ ਹੈ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਦੂਰੀ-ਦੋ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਵਿੱਥ ਦਾ ਮਾਪ ਦੂਰੀ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਮਾਪਣ-ਮਾਪਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇੱਕ ਅਗਿਆਤ ਰਾਸ਼ੀ ਦੀ ਇੱਕ ਉਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗਿਆਤ ਰਾਸ਼ੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
  3. ਇਕਾਈ-ਇੱਕ ਗਿਆਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿਆਰੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਕਾਈ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  4. ਓਡੋਮੀਟਰ-ਮੋਟਰ ਵਾਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  5. ਗਤੀ-ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਸਤੁ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਸਰਲ ਰੇਖੀ ਗਤੀ-ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਸਤੁ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਗਤੀ ਸਰਲ ਰੇਖੀ ਗਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 9 ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 9 ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 9 ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ

→ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ।

→ ਜੰਤੂ, ਪੌਦੇ, ਸੂਖ਼ਮ-ਜੀਵ ਸਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ ।

→ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।

→ ਸਾਰੇ ਸਜੀਵ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਗੁਣ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ, ਉਤੇਜਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ, ਸਾਹ ਲੈਣਾ, ਮਲ-ਤਿਆਗ, ਵਾਧਾ, ਪ੍ਰਜਣਨ ਅਤੇ ਗਤੀ ਕਰਨਾ ।

→ ਨਿਰਜੀਵ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਾਂਝੇ ਗੁਣ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਗਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ, ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਆਪਣੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀਆਂ, ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਭੋਜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਆਦਿ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 9 ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ

→ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਸਜੀਵ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਆਵਾਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਆਪਣੇ ਆਵਾਸ ਵਿੱਚ ਸਜੀਵ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਸਹਾਰਾ, ਸੁਵਿਧਾ, ਬਚਾਅ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

→ ਆਵਾਸ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਜੀਵ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਲੀ ਜੀਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਜੀਵ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥਲੀ ਜੀਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਜੀਵ ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰੂਥਲੀ ਜੀਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਕਿਸੇ ਆਵਾਸ ਵਿੱਚ ਸਜੀਵ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਪੌਦੇ, ਜਾਨਵਰ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਜੈਵਿਕ ਭਾਗ ਹਨ ।

→ ਕਿਸੇ ਆਵਾਸ ਦੇ ਨਿਰਜੀਵ ਭਾਗ ਜਿਵੇਂ ਚੱਟਾਨਾਂ, ਮਿੱਟੀ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਆਦਿ ਉਸ ਆਵਾਸ ਦੇ ਅਜੈਵਿਕ ਭਾਗ ਹਨ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਜੀਵ, ਜਿਹੜੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਨੂੰ ਖ਼ਪਤਕਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਮਰੇ ਹੋਏ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਆਹਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਜਿਹੜੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਸਜੀਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਸਜੀਵ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਜੀਵਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਜੀਵਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਜੀਵ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਉਤੇਜਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ, ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

→ ਜੰਤੁ ਆਕਸੀਜਨ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ।

→ ਹਰੇ ਪੌਦੇ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅੰਦਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ।

→ ਹਰ ਇੱਕ ਸਜੀਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਹੀ ਜੀਵਿਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 9 ਸਜੀਵ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੌਗਿਰਦਾ

→ ਜੀਵਨ ਵਸਤੁਆਂ ਦੀ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਮੀ ਨੀਂਦ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲੰਮੀ ਨੀਂਦ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਨੀਂਦ (Hibernation) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਜੀਵਨ ਕਾਲ-ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਜੀਵ ਜਿਊਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਆਵਾਸ-ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਸਜੀਵ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਸਜੀਵ-ਜਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਤੇਜਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਹ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਲ-ਤਿਆਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਾਧਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪ੍ਰਜਣਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਗਤੀ । ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਸਜੀਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਨਿਰਜੀਵ-ਜਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਤੇਜਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਮਲ-ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਣਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਗਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਨਿਰਜੀਵ ਕਿਹਾ ਜ ਦਾ ਹੈ ।
  5. ਸਥਲੀ (ਧਰਾਤਲੀ) ਆਵਾਸ-ਸਥਲੀ ਜੀਵ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸ ਨੂੰ ਸਥਲੀ ਆਵਾਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਜਲੀ ਆਵਾਸ-ਜਲੀ ਜੀਵ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸ ਨੂੰ ਜਲੀ ਆਵਾਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  7. ਮਾਰੂਥਲੀ (ਰੇਗੀਸਤਾਨੀ) ਆਵਾਸ-ਮਾਰੂਥਲੀ ਜੀਵ ਰੇਗੀਸਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਵਾਸ ਨੂੰ ਮਾਰੂਥਲੀ ਆਵਾਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਉਤਪਾਦਕ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
  9. ਖ਼ਪਤਕਾਰ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ।
  10. ਮਿਤਆਹਾਰੀ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ।
  11. ਸਰਵ-ਆਹਾਰੀ-ਉਹ ਜੀਵ ਜਿਹੜੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਸਰਵ-ਆਹਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  12. ਨਿਖੇੜਕ-ਸੂਖ਼ਮਜੀਵ, ਜਿਹੜੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਭੋਜਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤੋੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  13. ਪ੍ਰਜਨਣ-ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਜੀਵ ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਸਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
  14. ਅਨੁਕੂਲਤਾ-ਜੀਵਤ ਵਸਤੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ।
  15. ਉਦੀਨ-ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਨੂੰ ਉਦੀਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ

→ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਸਾਡੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਗਤੀ (Movements) ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।

→ ਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਹੱਡੀਆਂ (Bones) ਅਤੇ ਉਪ-ਅਸਥੀਆਂ (Cartilages) ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰ (Human Skeleton) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਲਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ (Backbone) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਹੱਡੀ ਫੀਮਰ (Femur) ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ

→ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਹੱਡੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਉਸ ਜਗਾ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਗਤੀ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਖੋਖਲੀਆਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹਲਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉੱਡਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

→ ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰ ਵਿੱਚ 206 ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਮੱਛੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਵਕਰ ਬਣਾ ਕੇ ਤੈਰਦੀ ਹੈ ।

→ ਸੱਪ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਵਾਰ ਕੁੰਡਲ ਬਣਾ ਕੇ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਗਤੀ-ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ॥
  2. ਚਾਲਣ-ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ਜਾਣਾ ॥
  3. ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ-ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਧੁਰਾ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮਣਕਿਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  4. ਸਟਰਨਮ-ਅੱਗੇ ਛਾਤੀ ਦੀ ਹੱਡੀ ।
  5. ਲਿਗਾਮੇਂਟ-ਇੱਕ ਲਚਕੀਲਾ ਇਸੁ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  6. ਸਥਿਰ ਜੋੜ-ਅਜਿਹੇ ਜੋੜ ਜਿੱਥੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਹਿਲਜੁਲ ਨਹੀਂ ।
  7. ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ-ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਵੇਲਣੇ (Body Cylinder) ਤੇ ਦੂਜੀ ਛੱਲੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੋੜ, ਉਦਾਹਰਨ-ਜੋੜ ਜੋ ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ।
  8. ਰੈੱਡਨ-ਇੱਕ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਟਿਸ਼ੂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਣ ।
  9. ਚਾਲ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਪੈਟਰਨ ।
  10. ਉਪ ਅਸਥੀਆਂ-ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਲਾਇਮ ਤੇ ਲਚਕਦਾਰ ਟਿਸ਼ੂ ।
  11. ਕੰਕਾਲ-ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ॥

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ

→ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉੱਚਾਈ, ਤਣੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਬੁਟੀਆਂ, ਝਾੜੀਆਂ, ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਵੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

→ ਬੁਟੀਆਂ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹਰ ਰੰਗ ਦੇ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਹਨ ।

→ ਝਾੜੀ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ (1-3 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾਈ) ਪੌਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਣਾ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤਣੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ (ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਰੁੱਖ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ (ਉੱਚਾਈ 3 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ) ਦੇ ਪੌਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਣਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤਣੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੋਂ ਉੱਤਰ (ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ) ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਪੌਦੇ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੌਦੇ ਦੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ-ਜੜ੍ਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ।

→ ਜੜ੍ਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਅਤੇ ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਭੋਜਨ ਜਮਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਤਣਾ, ਪੱਤੇ, ਫੁੱਲ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ

→ ਤਣੇ ਨੂੰ ਗੰਢਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਗੰਢਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਤਣੇ ਦੇ ਜਿਸ ਭਾਗ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੰਢ ਨੋਡ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਦੋ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਜਗਾ ਨੂੰ ਅੰਤਰ ਗੰਢ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਤਣੇ ‘ਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਉਭਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੌਦੇ ਦਾ ਤਣਾ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਪੌਦੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੱਕ ਭੋਜਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਵਧਣ ਲਈ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰੋਹੀ ਜਾਂ ਕਲਾਇੰਬਰ (Climber) ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਧੇ ਖੜ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਜਿਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਣ ਜਾਂ ਝੀਪਰ (Creepers) ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੱਤਾ ਪੌਦੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪਤਲਾ, ਚਪਟਾ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਤਣੇ ਦੀ ਗੰਢ ਤੋਂ ਉੱਭਰਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸ਼ਕਲ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਹਰਾ ਰੰਗ ਕਲੋਰੋਫਿਲ, ਜੋ ਕਿ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਵਰਣਕ (ਪਿਗਮੈਂਟ) ਹੈ, ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੱਤਾ ਪਤਲੀ ਡੰਡੀ ਦੁਆਰਾ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੱਤੇ ਦੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਭਾਗ ਨੂੰ ਫਲਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾ-ਵਿਨਿਆਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜਾਲੀਦਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ।

→ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪੱਤੇ ਵਾਸ਼ਪ ਉਤਸਰਜਨ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਛੱਡਦੇ ਹਨ |

→ ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੱਤੇ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਮੈਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਜੜਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-ਮੂਸਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ ।

→ ਸ਼ਿਰਾ-ਵਿਨਿਆਸ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ।

→ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਲੀਦਾਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਮੂਸਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂਤਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਫੁੱਲ ਕਿਸੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ, ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੌਦੇ ਦਾ ਜਣਨ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਫੁੱਲ ਜਿਸ ਭਾਗ ਰਾਹੀਂ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਡੰਡੀ (Pedicel) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗ ਹਨ-ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ, ਪੰਖੜੀਆਂ, ਪੁੰਕੇਸਰ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ।

→ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਕੈਲਿਕਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਰੰਗਦਾਰ, ਪੱਤੇ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਰੋਲਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

→ ਪੁੰਕੇਸਰ ਨਰ ਜਣਨ ਭਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਮਾਦਾ ਜਣਨ ਭਾਗ ਹੈ ।

→ ਹਰੇਕ ਪੁੰਕੇਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਤਲੀ ਡੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਤੰਤੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ ਵਾਲੇ ਸਿਖਰਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪਰਾਗਕੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਰਾਗਕੋਸ਼, ਪਰਾਗਕਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਪਤਲਾ, ਬੋਤਲ ਆਕਾਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜੋ ਫੁੱਲ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ-

  1. ਅੰਡਕੋਸ਼
  2. ਵਰਤਿਕਾ
  3. ਵਰਤੀਕਾਗਰ ।

→ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਚੌੜੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਅੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਇਸਤਰੀ ਕੈਸਰ ਦੇ ਤੰਗ, ਮੱਧ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਿਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੁ ਵਰਤਿਕਾ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤੀਕਾਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਬੂਟੀਆਂ-ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬੂਟੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਆਰੋਹੀ ਜਾਂ ਕਲਾਇੰਬਰ ਵੇਲ-ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਵਧਣ ਲਈ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰੋਹੀ ਜਾਂ ਕਲਾਇੰਬਰ ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਵਿਸਰਣ ਜਾਂ ਕੀਪਰ ਵੇਲ-ਕੁੱਝ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਧੇ ਖੜ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ | ਅਤੇ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਣ ਜਾਂ ਝੀਪਰ ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਜੜ੍ਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ-ਜੜ੍ਹ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜੜ੍ਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  5. ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ-ਜੜ੍ਹ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਤਣਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਡੰਡੀ-ਪੱਤੇ ਦੀ ਡੰਡੀ, ਜਿਹੜੀ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ ।
  7. ਫਲਕ-ਪੱਤੇ ਦਾ ਚਪਟਾ, ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਭਾਗ ਗੰਢ-ਤਣੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਪੱਤੇ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ ।
  8. ਅੰਤਰ-ਗੰਢ-ਦੋ ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ।
  9. ਵਿਨਿਆਸ-ਇੱਕ ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ |
  10. ਐਕਸਿਲ-ਇੱਕ ਕੋਣ, ਜਿਹੜਾ ਪੱਤਾ ਡੰਡੀ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  11. ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਰਨ-ਪੱਤੇ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪ ਬਣ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ ॥
  12. ਸਟੋਮੈਟਾ-ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸੜਾ ਉੱਪਰ ਬਰੀਕ ਛੇਦ ।
  13. ਪੰਖੜੀਆਂ-ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਰੰਗਦਾਰ, ਪੱਤੇ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  14. ਕੋਰੋਲਾ-ਪੰਖੜੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੋਰੋਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  15. ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ-ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
  16. ਕੈਲਿਕਸ-ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੈਲਿਕਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  17. ਪੁੰਕੇਸਰ-ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਰ ਭਾਗ ॥
  18. ਪਰਾਗ ਕੋਸ਼-ਪੁੰਕੇਸਰ ਦੇ ਤੰਤੂ ਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸਿਖਰਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪਰਾਗ ਕੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  19. ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ-ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਭਾਗ !
  20. ਅੰਡਕੋਸ਼-ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਚੌੜੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਅੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
  21. ਵਰਤਿਕਾ-ਇਸਤਰੀ ਕੈਸਰ ਦੇ ਤੰਗ, ਮੱਧ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਿਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  22. ਵਰਤੀਕਾਗਰ-ਵਰਤਿਕਾ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤੀਕਾਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 6 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 6 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 6 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ

→ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਪਰਿਵਰਤਨ ।

→ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੁਦਰਤੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵੀ ।

→ ਕੁੱਝ ਪਰਿਵਰਤਨ ਧੀਮੇ (Slow) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਤੇਜ਼ (Fast) ॥

→ ਨਿਯਮਿਤ ਪਰਿਵਰਤਨ (Periodic Change) ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਦੁਹਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

→ ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਜੋ ਬਦਲਾਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਪਰਿਵਰਤਨ (Reversible Change) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ (Physical Change) ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |

→ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾ ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਓ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਅਕਾਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਫੈਲਣਾ (ਪਸਾਰ/Expansion) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 6 ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ

→ ਫੈਲਣਾ (Expansion) ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ ਸੁੰਗੜਨਾ (Contraction) ।

→ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਦਬਾਓ ਘਟਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਕਮੀ ਨੂੰ ਸੁੰਗੜਨਾ (Contraction) ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  2. ਕੁਦਰਤੀ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਜੋ ਕੁਦਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
  3. ਮਨੁੱਖੀ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਜੋ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  4. ਧੀਮ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
  5. ਤੇਜ਼ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  6. ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜੋ ਬਦਲਾਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  7. ਨਾ-ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਪਰਿਵਰਤਨ-ਜੋ ਪਰਿਵਰਤਨ ਉਲਟਾਏ ਨਾ ਜਾ ਸਕਣ ।
  8. ਫੈਲਣਾ (ਪਸਾਰ)-ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਓ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਆਏ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਫੈਲਣਾ (Expansion) ਆਖਦੇ ਹਾਂ ।
  9. ਸੁੰਗੜਨਾ-ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਦਬਾਓ ਘਟਾਉਣ ਤੇ ਜੋ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਵੇ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ

→ ਸਾਡੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਸ਼ੁੱਧ ਜਾਂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

→ ਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥ ਸਿਰਫ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਰਮਾਣੁਆਂ ਜਾਂ ਅਣੂਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਪਾਣੀ ॥

→ ਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਅਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣਾ, ਮਿਸ਼ਰਣ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਉਹ ਵਿਧੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਿਖੇੜਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਨਿਖੇੜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

→ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਅਣਉਪਯੋਗੀ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਖੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਣਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ, ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਤੁੜੀ ਨੂੰ ਅਨਾਜ ਦੇ ਭਾਰੀ ਦਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ

→ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਜਿੰਨਾ ਵੱਧ ਹੋਵੇਗਾ, ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ ਓਨਾ ਹੀ ਆਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ ।

→ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਰਾਣ ਵਿਧੀ, ਗਹਾਈ, ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ, ਛਾਣਨ, ਤਲਛੱਟਣ ਅਤੇ ਨਿਤਾਰਨਾ, ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ, ਸੰਘਨਣ ਆਦਿ ।

→ ਠੋਸਾਂ ਨੂੰ ਠੋਸਾਂ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣ, ਗਹਾਈ, ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ ਆਦਿ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਅਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਗਹਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਹੁ ਗਹਾਈ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

  1. ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ
  2. ਬਲਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ
  3. ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ।

→ ਕੰਬਾਈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਗਹਾਈ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਛਾਣਨ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਛਾਣਨੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

→ ਤਲਛੱਟਣ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਤਲਛੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਨਿਤਾਰਨ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਤਰਲ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਹਿਲਾਏ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਕਿਸੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਰਲ ਤੋਂ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਫਿਲਟਰ ਕਰਨਾ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਤਰਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਘਨਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਉਹ ਘੋਲ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ (ਨਮਕ, ਚੀਨੀ ਆਦਿ) ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾ ਘੁਲ ਸਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਉਹ ਘੋਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ (ਨਮਕ, ਚੀਨੀ) ਘੁਲ ਜਾਣ, ਨੂੰ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਘਣਨ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ-

  1. ਮਿਸ਼ਰਣ-ਜਿਸ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਣ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਨਿਖੇੜਨ-ਉਹ ਵਿਧੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਿਖੇੜਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ।
  3. ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣਾ ਜਾਂ ਹੈਂਡਪਿਕਿੰਗ ਵਿਧੀ-ਅਣਉਪਯੋਗੀ ਠੋਸ ਅੰਸ਼ ਜਾਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਉਪਯੋਗੀ ਠੋਸਾਂ ਤੋਂ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗ ਕੇ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣਾ ਜਾਂ ਹੈਂਡਪਿਕਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਦਾਣੇ ਕੱਢਣਾ (ਗਹਾਈ ਜਾਂ ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ-ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਗਹਾਈ | ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  5. ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ-ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ ਫੱਕ ਤੋਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ !
  6. ਛਾਣਨ-ਉਹ ਵਿਧੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਛਾਣਨੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਛਾਣਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  7. ਤਲਛੱਟਣ-ਉਹ ਵਿਧੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਲਛੱਟਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਤਲਛੱਟ-ਤਲਛੱਟਣ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, | ਉਹਨਾਂ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਤਲਛੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  9. ਨਿਤਾਰਨ-ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਤਰਲ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਤਲਛੱਟ ਦੇ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਤਰਲ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ | ਹਿਲਾਏ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਨਿਤਾਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  10. ਫਿਲਟਰੀਕਰਨ-ਕਿਸੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਰਲ ਤੋਂ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਫਿਲਟਰੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
  11. ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਜਾਂ ਵਾਸ਼ਪਨ-ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਲ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  12. ਸੰਘਣਨ-ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਤਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਘਨਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  13. ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ-ਉਹ ਘੋਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾ ਘੁਲ ਸਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  14. ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ-ਉਹ ਘੋਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਘੁਲ ਜਾਣ, ਨੂੰ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ

This PSEB 6th Class Science Notes Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ

→ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਜਗਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥ ਇਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਮੱਗਰੀਆ ਸਪੇਸ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਪੁੰਜ ਹੈ ।

→ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ, ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿਗਨਲ ਊਰਜਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

→ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥ ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਦੂਸਰੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਰਮਾਣੁ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਅਸੀਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਆਕਾਰ, ਸ਼ਕਲਾਂ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਆਰਟੀਕਲਜ਼ (ਲੇਖ) ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਕੁੱਝ ਲੇਖ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ | ਜੋ ਸਮਾਨ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਗੀਕਰਨ | ਕਰੀਏ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵੱਖਰੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ-ਆਕਾਰ, ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ।

→ ਇੱਕ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਾਧਾਰਨ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ

→ ਮੱਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀਆਂ ਇੱਕੋ-ਜਿਹੀਆ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ !

→ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ਵੇਲੇ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ਵੇਲੇ ਅਲੋਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਚਮਕੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਸਟਰਸ (ਕਮਜ਼ੋਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਚਮਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨ-ਲਸਟਰਸ (ਗੈਰ-ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਠੋਰ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਆਰ-ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਕੁੱਝ ਤਰਲ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਕੁੱਝ ਤਰਲ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਘੁਲਦੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
→ ਕੁੱਝ ਤਰਲ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਰਲਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

→ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਵਾਲੀਅਮ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਘਣਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

→ ਜੇ ਕੋਈ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਘਣਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਡੁੱਬ ਜਾਵੇਗਾ ।

→ ਜੇ ਕੋਈ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਘਣਤਾ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਤੈਰ ਜਾਵੇਗਾ ।

→ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਵਿਚੋਂ, ਉੱਚ ਘਣਤਾ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਹੇਠਲੀ ਪਰਤ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨੀਵੀ ਨੂੰ ਘਣਤਾ ਵਾਲਾ ਉੱਪਰਲੀ ਪਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ ।

PSEB 6th Class Science Notes Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ

ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

  1. ਮੀਸੀਬਲ-ਜਿਹੜੇ ਤਰਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੀਸੀਬਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ !
  2. ਇਮੀਸੀਬਲ-ਜਿਹੜੇ ਤਰਲ ਘੁਲਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਮੀਸੀਬਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ-ਉਹ ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਘੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  4. ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ-ਉਹ ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਕਿਸੇ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਘੁਲਦੇ ਨਹੀਂ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  5. ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ-ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  6. ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ-ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  7. ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ-ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲਪ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  8. ਚਮਕ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਚਮਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  9. ਪਰਮਾਣੂ-ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਦਾਰਥ ਦਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਪਰਮਾਣੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  10. ਬਣਾਵਟ-ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
  11. ਕਠੋਰ-ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ।
  12. ਘਣਤਾ-ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਵਾਲੀਅਮ ਪੁੰਜ ਨੂੰ ਘਣਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।