Class 6

Punjab State Board PSEB 6th Class Home Science Book Solutions Chapter 2 ਭੋਜਨ ਦੇ ਕੰਮ, ਤੱਤ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Home Science Chapter 2 ਭੋਜਨ ਦੇ ਕੰਮ, ਤੱਤ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੀਵਨ ਰੱਖਿਅਕ ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨਜ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਾਰਬੋਜ਼ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਗੰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਚਿਕਨਾਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦਾ ਸਰੀਰ ਲਈ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਲੋਹਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਲੇਜੀ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ, ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਸ਼ਲਗਮ, ਬੈਂਗਣ, ਅਨਾਜ, ਕਣਕ, ਦਾਲਾਂ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਸੇਲਾ ਚੌਲ, ਗੁੜ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਦਿਲ ਅਤੇ ਦਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਰੀਰ ਲਈ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੰਦਾਂ ਅਤੇ ਮਸੂੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਭਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਛੂਤ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦਾ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੋਗੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾ ਰੱਖਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ, ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

1. ਪ੍ਰੋਟੀਨ
2. ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ
3. ਚਿਕਨਾਈ
4. ਖਣਿਜ ਲੂਣ
5. ਵਿਟਾਮਿਨ
6. ਪਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਤੱਤ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-
1. ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਇਹ ਕਾਰਬਨ-ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੀ ਭੋਜਨ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟੁੱਟੀਆਂ-ਭੱਜੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ

ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੱਦ ਛੋਟਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਮੇ – ਬਨਸਪਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਸੋਇਆਬੀਨ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਛਿਲਕੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾਲਾਂ, ਮਟਰ, ਫਰਾਂਸਬੀਨ, ਕਣਕ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਾਣੀਜਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ – ਆਂਡਾ, ਮੱਛੀ, ਮੁਰਗਾ, ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਪਨੀਰ ।

2. ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ – ਇਹ ਕਾਰਬਨ-ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਜਲ ਕੇ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਸਸਤੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਪਤਲਾ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸੋਮੇ – ਗੁੜ, ਖੰਡ, ਗੰਨੇ ਦਾ ਰਸ, ਸ਼ਹਿਦ, ਖਜੂਰ, ਅੰਗੂਰ, ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼, ਕਣਕ, ਚੌਲ, ਆਲੂ, ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਆਦਿ ।

3. ਚਿਕਨਾਈ – ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿਕਨਾਈ ਵੀ ਕਾਰਬਨ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਚਿਕਨਾਈ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਜੇ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਖਾਧੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਚਰਬੀ ਦੀ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਮੋਟਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸੋਮੇ – ਪਾਣੀਜਨ ਚਿਕਨਾਈ-ਮੱਖਣ, ਦੇਸੀ ਘਿਓ, ਦੁੱਧ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਆਂਡੇ ਦੀ ਜ਼ਰਦੀ ।
ਬਨਸਪਤੀ ਚਿਕਨਾਈ – ਤੇਲ ਅਤੇ ਤੇਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ, ਬਨਸਪਤੀ ਘਿਓ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਮੇਵੇ ।

4. ਖਣਿਜ ਲੂਣ – ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਜ਼, ਚਿਕਨਾਈ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਲਈ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਵੀ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਸੋਮੇ – ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਤਾਜ਼ੇ ਫਲਾਂ, ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ, ਖਮੀਰ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਛਿਲਕੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ।

5. ਵਿਟਾਮਿਨ – ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਪਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਸੋਮੇ-ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਗਾਜਰ, ਪਪੀਤਾ, ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਆਂਵਲਾ, ਕਲੇਜੀ ਆਦਿ ।

6. ਪਾਣੀ – ਪਾਣੀ ਇਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਸੰਯੋਗ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਦੋ ਮਾਤਰਾ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਇਕ ਮਾਤਰਾ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ 70-75 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਸੋਮੇ – ਦੁੱਧ, ਚਾਹ, ਲੱਸੀ, ਨਿੰਬੂ, ਸੰਤਰਾ, ਮਾਲਟਾ, ਤਰਬੂਜ਼, ਨਾਰੀਅਲ, ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਲਾਭ ਹਨ :

1. ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਤਰਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੌਖ ਨਾਲ ਪਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬਣੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਪਾਣੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਵਿਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਕੰਮ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਵਿਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟੁੱਟੀਆਂ-ਭੱਜੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਦਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁੰਗਰਾ ਕੇ ਖਾਣ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਮ ਕਰਕੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਮਾਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੰਗਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੁੰਗਰੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਹੋਰ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :-

(i) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ
(ii) ਫਾਸਫੋਰਸ
(iii) ਲੋਹਾ
(iv) ਆਇਓਡੀਨ
(v) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੇ ਕੰਮ
(i) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਕੰਮ :-

1. ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
3. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਹ ਨਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
5. ਇਹ ਖੂਨ ਦੇ ਜੰਮਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

(ii) ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਕੰਮ :-

1. ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਹ ਨਾੜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਵਸਥ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਦ੍ਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉਚਿਤ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਇਹ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਅਵਸ਼ੋਸ਼ਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਲੋਹੇ ਦੇ ਕੰਮ :-

1. ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲ ਸੰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਵਿਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
3. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਗੰਦੀ ਹਵਾ (ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ) ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(iv) ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਕੰਮ :-

1. ਇਹ ਥਾਈਰਾਈਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
2. ਇਹ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
3. ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾਈ ਦਾ ਉਚਿਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਆਇਓਡੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

(v) ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਕੰਮ :-

1. ਇਹ ਹੱਡੀ, ਦੰਦ, ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਅਤੇ ਖੂਨ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਕ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਉਪਾਚਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ।
3. ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਨਾੜੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਰੋਗ ਅਤੇ ਅਕੜਾਨ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਿਰ ਦਰਦ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਦਾ ਡਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :
(i) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’
(ii) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ।

(i) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ :-

1. ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਜੀਅ ਮਿਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਸੁਭਾਅ ਚਿੜਚਿੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. ਸਾਹ ਫੁੱਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
6. ਮਾਸ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

(ii) ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ-

1. ਸਕਰਵੀ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਮਸੂੜੇ, ਦੰਦ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਮਸੂੜਿਆਂ ਵਿਚ ਖੂਨ ਆਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
4. ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਥਕਾਵਟ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੋਮੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਦੁੱਧ, ਦਹੀ, ਆਂਡੇ ਦਾ ਪੀਲਾ ਭਾਗ, ਮੱਛੀ ਦੇ ਤੇਲ, ਮੱਛੀ, ਘਿਓ ਅਤੇ ਮੱਖਣ (ਪਸ਼ੂ ਜਗਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਟਮਾਟਰ, ਪੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਪਪੀਤਾ, ਅੰਬ, ਕੱਦੂ ਸੰਤਰਾ, ਰਸਭਰੀ ਆਦਿ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹਾਨੀਆਂ :-
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ :-

1. ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੰਧਰਾਤਾ ਜਾਂ ਰਤੌਂਧੀ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਸਰੀਰ ਦੇ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
4. ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
6. ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿਚ ਕਠਿਨਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਾਹ ਸੰਬੰਧੀ ਛੂਤ ਦੇ ਰੋਗ ਜਿਵੇਂ ਤਪਦਿਕ, ਨਮੋਨੀਆ, ਇਨਫਲੂਏਂਜਾ ਆਦਿ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
7. ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੀਆਂ ਨਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪੱਥਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਖੂਨ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੂਨ ਦਾ ਰੰਗ ਲੋਹੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਰਕਤਹੀਨਤਾ ਜਾਂ ਅਨੀਮੀਆ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਖੂਨ ਵਿਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਨਹੁੰ, ਚਮੜੀ, ਜੀਭ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਪੀਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
4. ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਜਲਦੀ ਥਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Physical Education Guide ਭੋਜਨ ਦੇ ਕੰਮ, ਤੱਤ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਾਰਬੋਜ਼ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਤੱਤ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਉਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਤੱਤ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਆਕਸੀਜਨ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਤੇ ਗੰਧਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਨਸਪਤੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਾਲਾਂ, ਅਨਾਜ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਅਖਰੋਟ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਬਦਾਮ, ਸੇਮ ਦੇ ਬੀਜ, ਮਟਰ ਆਦਿ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਮੱਖਣ, ਪਨੀਰ, ਆਂਡੇ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਕਿੰਨੇ ਰੁਪਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ-ਸਟਾਰਚ, ਸ਼ੱਕਰ ਅਤੇ ਖੰਡ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਟਾਰਚ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੌਲ, ਕਣਕ, ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ, ਮੱਕੀ, ਸਾਬੂਦਾਨਾ, ਜੌ, ਅਖਰੋਟ, ਆਲੂ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸ਼ੱਕਰ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਕ੍ਰੇਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਹਿਦ, ਖੰਡ, ਗੁੜ, ਸੀਰਾ, ਚੁਕੰਦਰ, ਅੰਗੂਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਿੱਠੇ ਫਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਚਿਕਨਾਈ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੇਲ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਚਿਕਨਾਈ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ :-

1. ਪ੍ਰਾਣੀਜਨ ਚਿਕਨਾਈ ਅਤੇ
2. ਬਨਸਪਤੀ ਚਿਕਨਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਚਿਕਨਾਈ ਪਦਾਰਥ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਓ, ਦੁੱਧ, ਮੱਖਣ, ਗ਼ਮ, ਦਹੀਂ, ਪਨੀਰ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਰਬੀ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ ਦੀ ਸਫੈਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਬਨਸਪਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਚਿਕਨਾਈ ਪਦਾਰਥ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸਰੋਂ, ਤਿਲ, ਨਾਰੀਅਲ, ਬਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਚਿਲਗੋਜਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਸਰੀਰ ਦੇ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੰਜ ਖਣਿਜ ਤੱਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਲੋਹਾ, ਆਇਓਡੀਨ ਅਤੇ ਸੋਡੀਅਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਤਾਜ਼ਾ ਅਤੇ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਆਂਡੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਲੋਹਾ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੂਨ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਸਰੀਰ ਦੇ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ’ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ।

ਪਸ਼ਨ 21.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਅੰਬ, ਪਪੀਤਾ, ਗਾਜਰ, ਆਂਡੇ, ਦੁੱਧ, ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਮਾਸ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨਾਜ, ਮੁੰਗਫਲੀ, ਦਾਲਾਂ, ਅੰਕੁਰਿਤ ਦਾਲਾਂ ਅਤੇ ਖਮੀਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਦਾਰਥ । ਕੁਝ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਮਟਰ, ਸੇਮ, ਗੋਭੀ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਭੋਜਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :-

1. ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।
2. ਚਿਕਨਾਈ ।
3. ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਜਾਂ ਕਾਰਬੋਜ਼-ਸ਼ਵੇਤਸਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ।
4. ਵਿਟਾਮਿਨ-ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ, ਬੀ, ਸੀ, ਅਤੇ ਡੀ ।
5. ਖਣਿਜ ਲੂਣ-ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਲੋਹਾ, ਨਮਕ ਆਦਿ ।
6. ਪਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿਕਨਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-

1. ਤੇਲ ਅਤੇ ਘਿਓ-ਮੂੰਗਫਲੀ, ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ, ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਤੇਲ, ਦੇਸੀ ਘਿਓ, ਬਨਸਪਤੀ ਘਿਓ !
2. ਮੱਖਣ ।
3. ਮੇਵਾ ਅਤੇ ਬੀਜ-ਬਦਾਮ, ਕਾਜੂ, ਨਾਰੀਅਲ, ਮੂੰਗਫ਼ਲੀ, ਪਿਸਤਾ, ਅਖਰੋਟ, ਸੋਇਆਬੀਨ ਆਦਿ |
4. ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ-ਗਾਂ-ਮੱਝ ਦਾ ਦੁੱਧ, ਖੋਇਆ, ਸੁੱਕਾ ਦੁੱਧ ਆਦਿ ।
5. ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ-ਆਂਡਾ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਕਲੇਜੀ ਆਦਿ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਪਸ਼ੂ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਆਂਡੇ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲੋਹੇ ਦੇ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲ ਸੰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਵਿਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
3. ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਗੰਦੀ ਹਵਾ (ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ) ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ :
(i) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਬੇਚੈਨੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਥਕਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਲੈਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੁਆਰਾ ਤੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਠਿਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਚਮੜੀ ਵਿਚ ਝੁਰੜੀਆਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਲਟਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਸਰੀਰਕ ਵਾਧੇ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਵੇਂ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਸੁਭਾਅ ਵਿਚ ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਮਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ।
4. ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
5. ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਵਿਚ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
7. ਚਮੜੀ ‘ਤੇ ਸੁੱਕਾਪਣ, ਝੁਰੜੀਆਂ ਅਤੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਤੇ ਦਾਗ਼ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

(iii) ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਵਜ਼ਨ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਕਮੀ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ਕਠਿਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਚਮੜੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(iv) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
2. ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਟੇਢੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ
3. ਦੰਦ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
4. ਖੂਨ ਦੇ ਜੰਮਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ । ਸੱਟ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਖੂਨ ਵਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(v) ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਰਕਹੀਨਤਾ ਜਾਂ ਅਨੀਮੀਆ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਖੂਨ ਵਿਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਨਹੁੰ, ਚਮੜੀ, ਜੀਭ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਪੀਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ।
4. ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਜਲਦੀ ਥਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(vi) ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਅੰਧਰਾਤਾ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੋਗੀ ਧੁੰਦਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ।
2. ਚਮੜੀ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਖੁਰਦਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਮੂਨੀਆ ਅਤੇ ਤਪਦਿਕ ਜਿਹੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।

(vii) ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ-

1. ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਨਾਮਕ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਭੁੱਖ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਜੀਅ ਮਿਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਸੁਭਾਅ ਚਿੜਚਿੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. ਸਾਹ ਜਲਦੀ ਫੁੱਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
6. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਧਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ? ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਧ ਰਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ :

• ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

• ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪਾਚਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ ।
• ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਖੂਨ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਖੂਨ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਫਾਈਬਿਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਖੂਨ ਵਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਖੂਨ ਨੂੰ ਜਮਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪੋਟੀਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸੋਮੇ – ਪੋਟੀਨ ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ਉ) ਬਨਸਪਤੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-

1. ਅਨਾਜ-ਕਣਕ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ, ਚੌਲ, ਮੱਕੀ, ਰੌਂਗੀ, ਜਵੀ ।
2. ਦਾਲਾਂ-ਅਰਹਰ, ਮਾਂਹ, ਮੂੰਗੀ, ਮਸਰ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਦਾਲ, ਚਪਟੀ ਸੇਮ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਬੀਜ, ਸੁੱਕੇ ਮਟਰ ਆਦਿ ।
3. ਮੇਵੇ-ਕਾਜੂ, ਬਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਪਿਸਤਾ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਆਦਿ ।

(ਅ) ਜੰਤੂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-

1. ਆਂਡੇ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਕਲੇਜੀ (ਲੀਵਰ ਆਦਿ ।
2. ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ-ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ, ਸੁੱਕਾ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ।

ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੁੰਗਰੀ ਦਾਲ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਇਓਡੀਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਗ੍ਰੰਥੀ ਨਾਲ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਥਾਈਰਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿਕਨਾਈ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਣੀਜਨ ਅਤੇ …………………….. ਚਿਕਨਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਨਸਪਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ………………………… ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਉੱਤਰ-ਸਕਰਵੀ ।

ਪਸ਼ਨ 5.
ਦੰਦਾਂ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਖਣਿਜ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਿਕਨਾਈ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? (ਇਕ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ-
ਥਕਾਵਟ ਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਡਾ, ਮਾਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਰੋਗ ਕਿਹੜੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ’ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Home Science Book Solutions Chapter 5 ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Home Science Chapter 5 ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ

Home Science Guide for Class 6 PSEB ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਆਕਸੀਜਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ 21 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ 0.03 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕ ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਘਣ ਫੁੱਟ ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
3000 ਘਣ ਫੁੱਟ ਤਾਜ਼ੀ ਹਵਾ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਲਈ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਹਮਣੇਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਕਿਉਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨਾਲ ਜੀਅ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਰੰਗ ਪੀਲਾ ਪੈ ਕੇ ਚਮੜੀ ਉੱਤੇ ਛੂਤ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਣ ਦੀ ਵੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਦੀ ਹਵਾ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਫਰਕ ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਹਵਾ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਜਿੰਨਾ ਅੰਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਉਨਾ ਹੀ ਹਵਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਤੇਜ਼ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਲਾਭ ਹਨ :

• ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਠੀਕ ਮਾਤਰਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਦੇ ਬਣਾਉਟੀ ਤਰੀਕੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਦੇ ਬਣਾਉਟੀ ਤਰੀਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :
1. ਪੱਖੇ-ਇਹ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਇਕ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਪੱਖਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਅੰਦਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

2. ਹਵਾ ਨਿਕਾਸੀ ਮਸ਼ੀਨ-ਹਵਾ ਨਿਕਾਸੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਕੰਮ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਗੈਸ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ । ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਜਿੱਥੇ ਡਰਾਮੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਲੈਕਚਰ ਹਾਲ ਅਤੇ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਪਾਈਪ ਜਾਂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ-ਇਹ ਵਿਧੀ ਉੱਥੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਤਾਂ ਹੋਣ ਪਰ ਬਾਰੀਆਂ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹੋਣ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਪਾਈਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।

4. ਪਾਈਪ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨਿਕਾਸੀ ਦੁਆਰਾ-ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਹਾਲਾਂ ਵਿਚ ਜੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਨਾ ਵੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਵਜੋਂ ਖੋਲਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦੁਆਰਾ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਪਾਈਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ–ਮਨ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਦੀ ਉਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਦੀ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਸਕੇ । ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਾਰਬਨਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਅਜਿਹੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਰੋਗ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂ ਮਿਲ ਕੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਅਨੇਕਾਂ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਹਲਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਹਵਾ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । | ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਖਿੜਕੀਆਂ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰੱਖਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਜਾਏ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕੇ । | ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਫ਼ਰਸ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਸਕੇ । ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਅਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਲਈ ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖੋਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਦਾ ਕੰਮ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੂ (ਗਰਮ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਬਾਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਚਿਤ ਹੈ ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨਾਂ ਦਾ ਉਚਿਤ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਉਚਿਤ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਰੱਖਣ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਰੀਕੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਰੱਖਣ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਰੀਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :

1. ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ-ਪੌਦੇ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਪੌਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਜੋ ਆਕਸੀਜਨ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਉਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪੌਦੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
2. ਧੁੱਪ ਦੁਆਰਾ-ਧੁੱਪ ਬਦਬੂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
3. ਤੇਜ਼ ਹਵਾ-ਜਦੋਂ ਗਰਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗਰਮ ਹਵਾ ਹਲਕੀ ਹੋ ਕੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਹਵਾ ਜੀਵਾਣੁਆਂ, ਬਦਬੂ, ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਉੱਡਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
4. ਵਰਖਾ-ਵਰਖਾ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਬਹਾਓ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਮੇਲ ਨਾਲ-ਗੈਸਾਂ ਖ਼ੁਦ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਹਵਾ ਦੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਪਾਈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

Home Science Guide for Class 6 PSEB ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਵਿਚ ਨਾਈਟਰੋਜਨ 78 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖਿੜਕੀਆਂ ਮਕਾਨ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਿੜਕੀਆਂ ਮਕਾਨ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ 2\(\frac{1}{2}\) ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਵਾਯੂ ਦਾਖ਼ਲੇ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਉਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੁਸ਼ਿਤ ਹਵਾ ਦੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਵਾਯੂ ਦੇ ਦਾਖ਼ਲੇ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਉਚਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਰਜ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਘੱਟ ਜਾਂ ਧੁੰਦਲੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਕੀ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਬਣਾਉਟੀ ਸੋਮੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਬਣਾਉਟੀ ਸੋਮੇ ਮੋਮਬੱਤੀ, ਦੀਵਾ, ਲਾਲਟੈਨ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀ ਲਾਲਟੈਨ ਆਦਿ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਰਖਾ ਹਵਾ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਰਖਾ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਆ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ |
ਉੱਤਰ-
ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਫ਼ਰਸ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਸਕੇ । ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਅਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਲਈ ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖੋਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਦਾ ਕੰਮ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੂ (ਗਰਮ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਬਾਰੀਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚਿਤ ਹੈ ।

ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਵਾ ਵਿਚ ………… ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
0.04%.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਨਾਲ ………. ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਠੀਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੇਫੜੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਬਣਾਉਟੀ ਸੋਮੇ ਦੀ ਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਉ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲਟੈਨ|

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਨਿਕਾਸ ਦੁਆਰ ਦਾ ਕੰਮ ………… ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ………… ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲੈ ਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ।

 ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ PSEB 6th Class Home Science Notes

ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

• ਹਰ ਇਕ ਜੀਵਿਤ ਪ੍ਰਾਣੀ ਲਈ ਹਵਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਕੁਝ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ –
• ਆਕਸੀਜਨ-21%, ਨਾਈਟਰੋਜਨ-78% , ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ-0.03% |
• ਹਵਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਥਾਂ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ-(1) ਕੁਦਰਤੀ, (2) ਬਣਾਉਟੀ ।
• ਪੌਦੇ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ।
• ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਪੌਦੇ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਹੈ ਜਦੋਂ ਗਰਮੀ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਏ ਤਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੈਸਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਤਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਪੱਖੇ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਹੈ ।
• ਹਵਾ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਗੈਸ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ।
• ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਨਾਲ ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਠੀਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਧੂੰਏਂ ਰਹਿਤ ਚੁੱਲਾ ਧੂੰਏਂ ਅਤੇ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Home Science Book Solutions Chapter 4 ਘਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Home Science Chapter 4 ਘਰ

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੈਕਊਮ ਕਲੀਨਰ, ਕਾਰਪੇਟ ਸਵੀਪਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦਰੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਉਪਕਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਮ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਸਕੂਲ, ਹਸਪਤਾਲ, ਬੈਂਕ, ਬਜ਼ਾਰ, ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਹੜੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਟੇਸ਼ਨ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਆਦਿ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵਲੋਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਘਰ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹੋ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕ ਗੰਭੀਰ, ਮਿਲਣਸਾਰ ਅਤੇ ਸੁਖ-ਦੁੱਖ ਦੇ ਸਾਥੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜੇ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਜਾਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇਕਰ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਜਾਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਹਨ :-
ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਰੇਲਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ :-

1. ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੈਨਿਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਛੇਤੀ ਅਤੇ ਸੌਖ ਨਾਲ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹੋਣ ।
2. ਨੌਕਰੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਲਈ ਦੁਕਾਨ ਨੇੜੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਹਸਪਤਾਲ ਅਤੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵੀ ਘਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ।
4. ਡਾਕਘਰ ਅਤੇ ਬੈਂਕ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
5. ਰਿਕਸ਼ਾ, ਟਾਂਗਾ, ਲੋਕਲ ਬੱਸ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹੋਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਘਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਦਾ ਘਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਘਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਘਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰੀਕੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ :-

1. ਝਾੜੂ ਲਾਉਣਾ
2. ਝਾੜਨਾ
3. ਪੋਚਾ ਲਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜੂ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਉਂ ਝਾੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੀਜ਼ਾਂ ਝਾੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਝਾੜ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਪੋਚਾ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਝਾੜੂ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਜੋ ਮਿੱਟੀ-ਘੱਟਾ ਵਸਤੂਆਂ ਤੇ ਉੱਡ ਕੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਝਾੜਨ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੋਚਾ ਲਾਉਣ ਤੇ ਬੁਰਸ਼ ਫੇਰਨ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੋਚਾ ਲਾਉਣ ਅਤੇ ਬੁਰਸ਼ ਫੇਰਨ ਵਿਚ ਅੰਤਰ :-

ਪੋਚਾ	ਬੁਰਸ਼
1. ਪੱਕੇ ਫ਼ਰਸ਼ ‘ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਝਾੜੂ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਟੇ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਗਿੱਲਾ ਕਰਕੇ ਪੋਚਾ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।	1. ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤ ਨੂੰ ਝਾੜੂ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਰਸ਼  ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਪੋਚਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੱਪੜਾ ਮੋਟਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸੌਖ ਸਕੇ ।	2. ਬੁਰਸ਼ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਕੜੀ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ।
3. ਪੋਚਾ ਮੋਟਾ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ ਫੁਲਾ ਲੈਣ ਜਾਂ ਬਜ਼ਾਰੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਪੋਚਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।	3. ਬੁਰਸ਼ ਸੁੱਕਾ ਬੁਰ ਦਾ ਇਕ ਬਾਂਹ ਜਿੰਨਾ ਲੰਮਾ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਹੱਥੀ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਬੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਧਾਤੂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜੋ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੁਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ :-

• ਦਰੀ ਜਾਂ ਕਾਲੀਨ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੁਰਸ਼ – ਇਹ ਸਖ਼ਤ ਬੁਰ ਦਾ ਇਕ ਬਾਂਹ ਜਿੰਨਾ ਲੰਮਾ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਹੱਥੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਦਰੀ ਅਤੇ ਕਾਲੀਨ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

• ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੁਰਸ਼ – ਖਿੜਕੀਆਂ, ਅਲਮਾਰੀਆਂ, ਜਾਲੀਦਾਰ ਡੋਲੀ ਅਤੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਡੰਡੀ ਵਾਲਾ ਬੁਰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਫ਼ਰਸ਼ ਧੋਣ ਲਈ ਬੁਰਸ਼ – ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਸ਼ ਧੋਣ ਲਈ ਲੋਹੇ ਦੀ ਤਾਰ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬੁਰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਟਾਂ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾਈ ਸੌਖ ਨਾਲ ਦੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
• ਸਫ਼ੈਦੀ ਕਲੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੁਰਸ਼-ਘਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਸਫ਼ੈਦੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਘਾਹ ਫੂਸ ਦਾ ਬਣਿਆ ਬੁਰਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਚੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਰਸ਼-ਇਹ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਲੰਮੀ ਸੋਟੀ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਜਾਲੇ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਬੜੀ ਸੌਖ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Home Science Guide ਘਰ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਦਿਕਾਲ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਘਰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਕਾਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਜਮਾਂਦਰੂ ਚੇਤਨਾ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਟਿਕਾਣੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਹੋ ਜਮਾਂਦਰੂ ਚੇਤਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਮਾਂ, ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਧਨ ਦੀ ਬਚਤ ਲਈ ਮਕਾਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮਾਂ, ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਧਨ ਦੀ ਬਚਤ ਲਈ ਮਕਾਨ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ, ਹਸਪਤਾਲ, ਦਫ਼ਤਰ ਬਜ਼ਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਘਰ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ :-

1. ਸੁਰੱਖਿਆਤਮਕ ਸਹੂਲਤਾਂ
2. ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ
3. ਸਰੀਰਕ ਸੁਖ ।
4. ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ
5. ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਡਾ ਘਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡਾ ਘਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ :-

1. ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ।
2. ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਰ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਦੀ ਕਾਰਜ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
3. ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਵਰਖਾ, ਧੁੱਪ, ਠੰਡ, ਹਨੇਰੀ, ਤੂਫਾਨ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ।
2. ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ, ਚੋਰਾਂ ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ।
3. ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ।
4. ਆਪਣਾ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰਬ-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਘਰ ਦਾ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਕੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ? ਸਮਝ ਕੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਘਰ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ : ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤਕ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਘਰਾਂ ਦੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰੀਏ, ਸਾਡੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ ; ਪਰ ਜੇਕਰ ਸਾਡਾ ਘਰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਵੀ ਸਵਸਥ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਗੰਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ, ਘੱਟ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਮੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਤੰਗ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਦਰਦ, ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਰਕਤਹੀਨਤਾ (ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ) ਉਨੀਂਦਰਾ, ਜ਼ੁਕਾਮ, ਤਪਦਿਕ ਅਤੇ ਸਾਹ ਤੇ ਛੂਤ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਘਰ ਦੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਹੋਣ ਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ : ਨਿਬੁ, ਸਿਰਕਾ, ਸਪਿਰਿਟ, ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ, ਬੈਨਜੀਨ, ਕਲੋਰੀਨ, ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦਾਗ਼-ਧੱਬੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਡੀ. ਡੀ.ਟੀ. , ਫਿਨਾਇਲ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਾਸੋ ਕਰੀਮ, ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਕਰੀਮ ਆਦਿ ਨੂੰ ਧਾਤ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਫ਼ਰਨੀਚਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਾਧਾਰਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਫ਼ਾਈ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਾਰਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਫ਼ਾਈ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ :-

1. ਝਾੜੂ ਲਾਉਣਾ ।
2. ਗਿੱਲੇ ਪੋਚੇ ਨਾਲ ਫ਼ਰਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਧੂੜ-ਮਿੱਟੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ।
3. ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਪੂੰਝਣਾ ।
4. ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੁਆਈ ਕਰਨਾ ਫ਼ਰਸ਼ ਨੂੰ ਧੋਣਾ)
5. ਵੈਕਿਊਮ ਕਲੀਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ।
6. ਫ਼ਰਸ਼ ਸਵੀਪਰ (ਕਾਰਪੈਟ ਸਵੀਪਰ) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ।

ਨਿਬੰਧਾਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਾਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਚਿਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਕੇਵਲ ਝਾਤੂ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਚੰਗੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ :-

1. ਝਾੜ, ਬੁਰਸ਼, ਝਾੜਨ ਜਾਂ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਟੋਟੇ, ਸਪੰਜ ।
2. ਡਸਟ ਪੈਨ, ਡੋਲ ਬਾਲਟੀ, ਜਗ ਜਾਂ ਮੱਗ ।
3. ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਯੰਤਰ-ਵੈਕਿਉਮ ਕਲੀਨਰ, ਕਾਰਪੈਟ ਸਵੀਪਰ ਆਦਿ ।
4. ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ-ਡੀ. ਡੀ. ਟੀ, ਫਿਨਾਇਲ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਸਪਿਰਿਟ, ਤਾਰਪੀਨ ਦਾ ਤੇਲ, ਬੈਨਜੀਨ, ਕਲੋਰੀਨ, ਨਿੰਬੂ, ਸਿਰਕਾ, ਹਾਈਡਰੋਕਲੋਰਿਕ ਐਸਿਡ ਆਦਿ। ਸੋ ਕਰੀਮ, ਫਰਨੀਚਰ ਕਰੀਮ, ਵਿਮ, ਰਾਖ, ਸਾਬਣ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਸਰਫ਼ ਆਦਿ ।

ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਨੁੱਖ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਵਸਥ ਰਹਿਣ ਲਈ ………………….. ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਫ਼ਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ …………………………… ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ।
ਉੱਤਰ-
ਡੇਅਰੀ ਫ਼ਾਰਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੈਂਕ ਘਰ ਤੋਂ ……………………………… ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੇੜੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਵਾਲਾ ਬੁਰਸ਼ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੋਲਾਕਾਰ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Home Science Book Solutions Chapter 3 ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Home Science Chapter 3 ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਰਲ ਵਿਧੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਬਾਲਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਹੜਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਹੜਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸੌਖਿਆਂ ਪਚਨ ਯੋਗ ਬਨਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੁੱਕੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੰਨਣਾ, ਬੇਕ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘਿਓ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਲਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਕਾ ਕੇ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੰਨ ਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਹਾਣੀ ਰਹਿਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਸੁਖਮ ਜੀਵ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗਿੱਲੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਫ਼ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਬੇਕਿੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਦੋ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਕ, ਰਸ, ਬਿਸਕੁਟ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਖਾਣਾ ਕਿਉਂ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਣਾ ਸੁਆਦੀ ਅਤੇ ਪਚਣਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :-

ਪੱਕੇ ਭੋਜਨ	ਕੱਚੇ ਭੋਜਨ
1. ਪੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਨਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਬਾਉਣ ਤੇ ਪਚਾਉਣ ਵਿਚ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	1. ਕੱਚਾ ਭੋਜਨ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਚਬਾਉਣਾ, ਪਚਾਉਣਾ ਕਠਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ ਦਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਚੰਗੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।	2. ਬਿਨਾਂ ਪਕਾਏ ਭੋਜਨ ਵੇਖਣ ਜਾਂ ਖਾਣ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਣੂ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।	3. ਕੱਚੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਕਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਸਿਹਤ ਨੂੰ  ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
4. ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਇਕ ਹੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।	4. ਜੇਕਰ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨਾ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਨ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
5. ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।	5. ਕੱਚਾ ਭੋਜਨ ਜਲਦੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਵਿਚ ਜੀਵਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਬਾਲਣ ਅਤੇ ਤਲਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਬਾਲਣ ਅਤੇ ਤਲਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ ਹਨ :-
ਉਬਾਲਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ :-

1. ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਉਬਾਲਣ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਛੇਤੀ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਾਲਣ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਵਸਤੂ ਛੇਤੀ ਨਹੀਂ ਪੱਕਦੀ ।

ਤਲਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ :

1. ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਣ-ਭੰਨਣ ਨਾਲ ਕੁਝ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਭੋਜਨ ਭਾਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਭੋਜਨ ਪਚਣਯੋਗ ਨਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਪਾਚਨ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਬੇਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੁੰਨਣ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੇਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੁੰਨਣ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਤਰ ਹਨ :-

ਬੇਕ ਕਰਨਾ	ਭੰਨਣਾ
1. ਇਸ ਵਿਚ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਬੰਦ ਗਰਮ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	1. ਇਸ ਵਿਚ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਚਿਕਨਾਈ ਲਾ ਕੇ ਸੇਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਭੋਜਨ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਘੱਟ ਸੇਕ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	2. ਇਸ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਅੱਗ ਤੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਸ ਵਿਚ ਭੱਠੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਬਰਾਬਰ  ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।	3. ਇਸ ਵਿਚ ਭੱਠੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸਦਾ ਮੱਧਮ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।	4. ਇਸ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ ਵੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
5. ਇਸ ਵਿਚ ਕੱਚੇ ਕੇਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਸਾਲਾ ਲਾ ਕੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	5. ਇਸ ਵਿਚ ਦਾਣੇ ਭੱਠੀ ਤੇ ਕੜਾਹੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਰੇਤ ਵਿਚ ਭੁੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਭੁੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਭੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :-

1. ਆਲੂ
2. ਬੈਂਗਣ
3. ਮਾਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ
4. ਮੁਰਗਾ
5. ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ
6. ਰੋਟੀ
7. ਮੱਛੀ
8. ਦਾਣੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-

1. ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਕ੍ਰਮ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਭੋਜਨ ਵਾਲੇ ਬਰਤਨ ਨਾਲੋਂ ਪਾਣੀ ਵਾਲਾ ਬਰਤਨ ਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੂਰਾ ਫਿਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
3. ਭੋਜਨ ਵਾਲਾ ਬਰਤਨ ਜੇ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਚੀਕਣਾ ਕਾਗਜ਼ ਲਾ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
4. ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਨੂੰ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਫ ਵਿਅਰਥ ਨਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਜਿਹੜੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਸ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਕਾਇਆ ਜਾਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਘੁਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ ਇਹ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਪਕਾਏ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ? ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਨਹੀਂ ਖਾ ਸਕਦੇ । ਇਸਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਧੀਆ ਮਹਿਕ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਇਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਆਦਿ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਖਾਣ ਦਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਕਾ ਕੇ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਪਕਾਏ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਜਿਵੇਂ-ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਮੀਟ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡਾ ਆਦਿ ।

PSEB 6th Class Home Science Guide ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ Important Questions and Answers

ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਵਿਧੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਫ ਦੁਆਰਾ ਪਕਾਉਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਫ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਵਿਧੀ ਕਿਉਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਹਲਕਾ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਪਚਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਪ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਵੀ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੱਖਣ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੱਖਣ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏ’ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕੀ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੱਠੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ (ਸਵੀਟ ਡਿਸ਼) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਭਾਰਤੀ ਸ਼ੈਲੀ
2. ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ੈਲੀ
3. ਬੁਢੇ ਭੋਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕੇ ਇਕ ਹੀ ਧਾਤ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਕਿਉਂ ਪਰੋਸਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਕਰੂਪਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਬੁਰੇ ਵਿਧੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਆਹ, ਪਾਰਟੀਆਂ, ਸਮੁਹਿਕ ਭੋਜ ਆਦਿ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸੇਕਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਹਾਨੀਆਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਭ-ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਸੁਆਦੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਹਾਨੀ-ਇਹ ਮਹਿੰਗੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਵਧਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਚੌਲ ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਚੌਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਚੌਲ ਸੋਖ ਲੈਣ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਬਾਲਣ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਤਾਪ ‘ਤੇ ਪਕਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਬਾਲਣ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਤਾਪ ‘ਤੇ ਪਕਾਉਣ ਵਿਚ ਅੰਤਰ : –

ਉਬਾਲਣਾ	ਹਲਕੇ ਤਾਪ ’ਤੇ ਪਕਾਉਣਾ
1. ਭੋਜਨ ਜਲਦੀ ਪੱਕਦਾ ਹੈ ।	1. ਭੋਜਨ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪੱਕਦਾ ਹੈ ।
2. ਬਾਲਣ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	2. ਬਾਲਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਸ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪ ‘ਤੇ (100°C ਜਾਂ 212°F) ‘ਤੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	3. ਇਸ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਘੱਟ ਤਾਪ (90°C ਜਾਂ 100°F) ਤੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।	4. ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ।
5. ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ, ਰੰਗ, ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਆਦਿ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ	5. ਇਸ ਵਿਚ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ, ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗਹਿਰਾ ਤਲਣਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਿਸ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਤਲਣਾ ਹੈ ਉਹ ਡੂੰਘਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਅੱਗ ਤੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਪਕਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਵਿਚੋਂ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਦ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਉਸ ਵਿਚ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭੰਨਣਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਊਸ਼ਮਾ ਨਾਲ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਭੁੰਨਦੇ ਹਨ । ਛੋਲੇ, ਮਟਰ, ਮੂੰਗਫ਼ਲੀ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਕਣਕ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੇਤ ਵਿਚ ਭੁੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਟੋਸਟਰ ਵਿਚ ਡਬਲ ਰੋਟੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵੀ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਭੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਵਾਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਦੇਗਚੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅਤੇ ਢੱਕ ਕੇ ਪਕਾਉਣਾ ਨੂੰ ਬਫਾਨਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਲਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਖੂਬ ਗਰਮ ਘਿਉ ਜਾਂ ਤੇਲ ਵਿਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅੱਗ ਤੇਜ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗਹਿਰਾ ਤਲਣਾ ਅਤੇ ਉਥਲਾ ਤਲਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਬਾਲਣ ਦੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਬਾਲਣ ਦੇ ਲਾਭ : –

1. ਉਬਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਸੌਖ ਨਾਲ ਪਚਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਘੱਟ ਨਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
3. ਇਹ ਵਿਧੀ ਸਰਲ ਅਤੇ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚੀਲੀ ਹੈ ।
4. ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁਕਰ ਵਿਚ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਉਬਾਲਣ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਤਲਣ ਦੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਲਣ ਦੇ ਲਾਭ :-

1. ਤਲਿਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਚਿਕਨਾਈ ਨਾਲ ਸੰਯੋਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੈਲੋਰੀ ਭਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਤਲੇ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਛੇਤੀ ਖ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।

ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਧੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ :-
1. ਉਬਾਲਣਾ
2.ਤੁਲਣਾ
3. ਭੰਨਣਾ
4. ਭਾਫ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣਾ
5. ਸੇਕਣਾ
6.ਮੱਧਮ ਸੇਕ ਤੇ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣਾ (ਸਟਿਊ ਕਰਨਾ)

1. ਉਬਾਲਣਾ – ਉਬਾਲ ਕੇ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ, ਸਰਲ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹੀ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਪਕਦਾ ਹੈ । ਪਾਣੀ ਦੇ ਉਬਲਣ (100°C ਜਾਂ 212°F) ਦੇ ਬਾਅਦ ਅੱਗ ਹਲਕੀ ਕਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤਾਪਮ ਪੂਰੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਰਹੇ । ਦਾਲ, ਚਾਵਲ, ਮਾਸ, ਸਬਜ਼ੀ ਆਦਿ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਉਬਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਬਾਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ, ਰੰਗ, ਸੁਗੰਧ ਆਦਿ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੁਲ-ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਆਦੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਦਾਲ ਅਤੇ ਚੌਲ ਨੂੰ ਉਬਾਲਣ ਦੇ ਲਈ ਉੱਨਾ ਹੀ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਕ ਜਾਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਟਣਾ ਨਾ ਪਵੇ ।

2. ਤਲਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ੂਬ ਗਰਮ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਤਲ ਕੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਲਣ ਲਈ ਅੱਗ ਤੇਜ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :-

• ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਿਕਨਾਈ ਵਿਚ ਤਲਣਾ ਜਾਂ ਗਹਿਰਾ ਤਲਣਾ – ਜਿਸ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਤਲਣਾ ਹੈ ਉਹ ਡੂੰਘਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਅੱਗ ਤੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਪਕਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਘਿਓ ਜਾਂ ਤੇਲ ਵਿਚੋਂ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਦ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਉਸ ਵਿਚ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਉਥਲਾ ਤਲਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚਪਟੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਤੇਲ ਜਾਂ ਘਿਓ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਵਸਤੂ ਬਰਤਨ ਦੀ ਸਤਹਿ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜੇ ਨਾ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਅੱਗ ਮੱਧਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਆਲੂ ਦੀ ਟਿੱਕੀ, ਪੂੜੇ, ਆਮਲੇਟ ਅਤੇ ਪਰੌਂਠੇ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਤਲਣ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਸੁਆਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਤਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਪਚਦੀਆਂ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪ ਤੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

3. ਭੰਨਣਾ – ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭੰਨਣਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :

• ਪਤੱਖ ਭੰਨਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ · ਵਿਚ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਮੱਠੀ ਅੱਗ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਭੁੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਆਲੂ, ਬੈਂਗਣ, ਮਾਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ, ਮੁਰਗਾ, ਮੱਕੀ ਦੀ ਛੱਲੀ, ਰੋਟੀ ਆਦਿ ।
• ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭੰਨਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਉਸ਼ਮਾ ਨਾਲ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਭੁੰਨਦੇ ਹਨ । ਛੋਲੇ, ਮਟਰ, ਮੂੰਗਫ਼ਲੀ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਕਣਕ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੇਤ ਵਿਚ ਭੁੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਟੋਸਟਰ ਵਿਚ ਡਬਲ ਰੋਟੀ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵੀ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਭੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਭੁੰਨਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਬਰਤਨ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਭੁੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭੁੰਨਣ ਵਿਚ ਚਿਕਨਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

4. ਭਾਫ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣਾ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਉਬਲਦੇ ਹੋਏ ਪਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਭਾਫ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਪੱਕਣਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਦੋਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ :
(1) ਪ੍ਰਤੱਖ ਵਿਧੀ –

• ਜਲ ਰਹਿਤ ਪਕਾਉਣਾ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁਭਾਵਿਕ ਜਲ ਅੰਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਹੋ ਜਲ ਅੰਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਮੱਠੀ ਅੱਗ ਤੇ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਵਾਨਾਂ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਦੇਗਚੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਉਬਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਕੱਪੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਬਫਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
• ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਬਰਤਨ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਢੱਕਣਦਾਰ ਬਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਢੱਕਣ ਵਿਚ ਜਾਲੀਦਾਰ ਥਾਲੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸਬਜ਼ੀ, ਗੋਸ਼ਤ, ਇਡਲੀ ਭਾਫ ਨਾਲ ਪਕਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

(2) ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਵਿਧੀ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਬੰਦ ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਖਾਧ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਢੱਕਣ ਇੰਨਾ ਕੱਸ ਕੇ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦਰ ਦੀ ਭਾਫ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ । ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਉਸੇ ਭਾਫ ਦੇ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਪੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁਕਰ ਦਾ ਵੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਕੁਕਰ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਹੈ ਨਾਲ ਹੀ ਭੋਜਨ ਤੱਤ ਵੀ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

5. ਸੇਕਣਾ – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਪੀ ਹੋਈ ਭੱਠੀ ਜਾਂ ਤੰਦੂਰ (Oven) ਵਿਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਗਰਮੀ ਹੀ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਸੇਕਣ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ :-

(i) ਸਿੱਧੇ ਤਾਪ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸੇਕਣਾ-ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੇਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ, ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਪਾਪੜ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਲਕੇ ਤਾਪ ਤੇ ਸੇਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(ii) ਬੇਕਿੰਗ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਗਰਮ ਹਵਾ ਦਾ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸੰਵਹਿਣ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬੇਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਾਪਮ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੰਦੂਰੀ ਰੋਟੀ, ਪਾਵ ਰੋਟੀ, ਪੇਸਟਰੀ, ਕੇਕ, ਬਿਸਕੁਟ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸੇਕਣ ਲਈ ਬਰਤਨਾਂ ਦਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੱਠੀ ਦਾ ਤਾਪਮ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਸਟਰੀ ਜਾਂ ਕੇਕ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਉਂ ਗਰਮੀ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਭੱਠੀ ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਉਸ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਤੰਦੂਰ (oven) ਦਾ ਤਾਪਮ ਲੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸੇਕਣ ਦੇ ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਚਿਕਨਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਪੱਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਸਕੇ ।

6. ਮੱਧਮ ਅੱਗ ਤੇ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣਾ (ਸਟਿਉ ਕਰਨਾ) – ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਬਰਤਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ, ਮੱਧਮ ਅੱਗ ਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮ 180°F ਜਾਂ 90°C ਤਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਪਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਢੱਕਣ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਾਸ਼ਪ ਬਾਹਰ ਨਾ ਨਿਕਲ ਸਕਣ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿਚ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਦ, ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ, ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਮਾਸ, ਸਾਗ, ਸਬਜ਼ੀ ਅਤੇ ਫੇਲ ਦਾ ਸਟਿਉ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੱਧਮ ਤਾਪ ਨਾਲ ਕਠੋਰ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਕਾਇਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ………………………… ਨਾਲ ਪਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਸਾਨੀ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਿੰਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦਾ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚੀਲਾ ਅਤੇ ਸੌਖਾ ਤਰੀਕਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਟਿਉ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੇਕ ਕਰਕੇ ਕੀ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਬਲਾ ਤਲਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਕਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਲੂ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਭੋਜਨ ਤਲਣ ਦਾ ਇਕ ਦੋਸ਼ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਹਾਜ਼ਮੇ ਲਈ ਭਾਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਘਿਓ ਵਿਚ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਲਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਟੋਸਟਰ ਵਿਚ ਡਬਲਰੋਟੀ ਦਾ ਭੰਨਣਾ, ਭੁੰਨਣ ਦੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਭੰਨਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਟਿਊ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿੰਨਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
90°C.

Punjab State Board PSEB 6th Class Home Science Book Solutions Chapter 6 ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Home Science Chapter 6 ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ

Home Science Guide for Class 6 PSEB ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰੰਗ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੰਗ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਕਿਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਰੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਠੰਢੇ ਰੰਗ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਰਮੀਆਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਠੰਢੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਜਿਵੇਂ ਸਫ਼ੈਦ, ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਊਨੀ, ਸਿਲਕੀ ਜਾਂ ਨਾਈਲਨ ਆਦਿ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਪੋਸ਼ਾਕ ‘ ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਪੋਸ਼ਾਕ ‘ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ਼ ਨਾਲ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਅਕਾਰ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਪਤਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਮੋਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ੲ) ਟੇਢੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਜੇਕਰ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਬਾਈ ਵਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਚੌੜਾਈ ਵੱਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਮੋਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਗੋਲਾਈ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਚੌੜੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ।
(ਹ) ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਹ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਵਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ਕ) ‘ਵੀਂ ਸ਼ਕਲ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਜਾਂ ਲੰਮਾ ਵਿਖਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਜਿੰਨੀਆਂ ਗਹਿਰੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਉੱਨਾ ਹੀ ਆਦਮੀ ਪਤਲਾ ਲੱਗੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੋਟੇ ਤੇ ਛੋਟੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਟੇਢੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਗਰਮ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਰੰਗ-ਲਾਲ, ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ।
ਠੰਢੇ ਰੰਗ-ਹਰਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ । ਲੜਕਾ ਆ ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ|

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੱਪੜੇ ਚੁਣਨ ਸਮੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜੇ ਚੁਣਨ ਸਮੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਮਹੱਤਵ ਹੈ :
(ੳ) ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰੋਂ ਥੱਲੇ ਵੱਲ ਵੇਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਪਤਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਇਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਿਰੇ ਤਕ ਵੇਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਵਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਮੋਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ਇ) ਟੇਢੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਬਾਈ ਵੱਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਜੇ ਚੌੜਾਈ ਵੱਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਮੋਟਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
(ਸ ਗੋਲਾਈ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਫ਼ਰਾਕ ਦੀ ਚੋਲੀ, ਕਾਲਰ ਅਤੇ ਗਲੇ ਤੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਚੌੜੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
(ਹ) ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਹ ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਵਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
(ਕ) “ਵੀਂ ਸ਼ਕਲ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ-ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਜਾਂ ਲੰਮਾ ਵਿਖਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ‘ਵੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਉੱਨਾ ਆਦਮੀ ਪਤਲਾ ਲੱਗੇਗਾ ।

ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ-ਲਾਲ, ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਗਰਮ ਰੰਗ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਣਨ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਰੰਤੂ ਭੜਕੀਲੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਹਰਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਠੰਡੇ ਰੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਖਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਉਦਾਸ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਰੂਪ, ਆਕਾਰ, ਮੌਸਮ, ਦਿਨ-ਰਾਤ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪੱਕੇ ਰੰਗ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੂੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਇਕ ਲੰਮੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਛਾਪੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਮੱਧਮ ਸਰੀਰ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਜੋ ਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੰਮੀ ਅਤੇ ਨਾ ਬਹੁਤੀ ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੰਗ ਜਾਂ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਪਹਿਨ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਆਪਣੇ ਲਈ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜਾ ਖ਼ਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ :

1. ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ
   (ੳ) ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
   (ਅ) ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਲੇਟੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
   (ੲ) ਟੇਢੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
   (ਸ) ਗੋਲਾਈ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ
   (ਹ) ‘ਵੀ ਸ਼ਕਲ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ !
2. ਗਲੇ ਦੀ ਰੇਖਾ ਦਾ ਆਕਾਰ
3. ਲੇਸ, ਝਾਲਰ ਜਾਂ ਬਟਨ ਲਾਉਣਾ
4. ਪੋਸ਼ਾਕ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ
5. ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਚੋਣ ਸਮੇਂ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੋਣ
6. ਮੌਕੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ
7. ਰੁੱਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਅਵਸਰ ਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤੁਸੀਂ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਵਸਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ-ਰੋਜ਼ ਘਰ ਵਿਚ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ, ਸੌਖ ਨਾਲ ਧੋਏ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹਿੰਗੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ | ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਵਰਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਜਾਂ ਗ਼ਰੀਬ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ ਪਹਿਣਨ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਅਜਿਹੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜਲਦੀ ਗੰਦੇ ਨਾ ਹੋਣ | ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤੀ ਜਾਂ ਭੜਕੀਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਕਦੀਕਦੀ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਵਸਰ ਦੇ ਲਈ ਸਿਲਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੀਮਤੀ ਕੱਪੜੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਭੜਕੀਲੇ ਜਾਂ ਗਾੜੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਖ਼ਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮੌਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ-ਅਸੀਂ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਹਾਂ । ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਗੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਬਰਾਉਨ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਜਾਂ ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਊਨੀ, ਸਿਲਕੀ ਜਾਂ ਨਾਈਲਨ ਆਦਿ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਿਆਂ ਜਾਂ ਟੈਰੀਕਾਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ :

• ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਕਾਲਰ ਜਾਂ ਕਫ਼ ਤੋਂ ਕਮੀਜ਼ ਫਟ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਠੀਕ ਕਰਵਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਕੱਪੜਾ ਕਿਤੋਂ ਫਟ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਛੇਕ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰਫੂ ਜਾਂ ਪੈਬੰਦ ਲਾ ਕੇ ਠੀਕ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਬਟਨ ਤੇ ਹੁਕ ਆਦਿ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕਿੱਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਟੰਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਹਿ ਕਰਕੇ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੈਂਗਰ ਵਿਚ ਲਟਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

Home Science Guide for Class 6 PSEB ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਰਮ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ, ਸੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪੀਲਾ ਰੰਗ ਗਰਮ ਰੰਗ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਕਿਹੜੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰਾ, ਨੀਲਾ ਅਤੇ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਯੂਨੀਫਾਰਮ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਯੂਨੀਫਾਰਮ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁਤੀ ਜਾਂ ਟੈਰੀਕਾਟ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਗਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਗਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਮੋਢੇ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਜਾਂ ਲੰਮਾ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਵਿਖਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਵੀ ਜਾਂ ‘ਯੂ ਆਕਾਰ ਦੇ ਗਲੇ ਨਾਲ ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਚੇਹਰੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਗੋਲ ਤੇ ਚੌਰਸ ਗਲੇ ਨਾਲ ਚੇਹਰਾ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਚੌੜੇ ਤੇ ਗਰਦਨ ਛੋਟੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਲੰਮੀ ਗਰਦਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦੋਹਰੀ ਪੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਕਾਲਰ ਵਾਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮੌਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੌਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ-ਅਸੀਂ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਹਾਂ | ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਗੁੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਬਰਾਉਨ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫ਼ੈਦ ਜਾਂ ਬਦਾਮੀ ਰੰਗ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਰਦੀਆਂ ਲਈ ਉਨੀ, ਸਿਲਕੀ ਜਾਂ ਨਾਈਲਨ ਆਦਿ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਿਆ ਜਾਂ ਟੈਰੀਕਾਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਕੋਈ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਲ ਉੱਤੇ ਨਾ ਟੰਗੋ ।
• ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ।

ਆ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਦਿਉ ਮਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਸੇ ਗਰਮ ਰੰਗ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪਤਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਠੰਢੇ ਰੰਗ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜਾਮਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੰਤਰੀ ਰੰਗ ਗਰਮ ਹੈ ਜਾਂ ਠੰਢਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕੀ ਵਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੰਬਾਈ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੋਟੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਟੇਢੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ।

ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ PSEB 6th Class Home Science Notes

• ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੰਗ-ਰੂਪ, ਲੰਬਾਈ-ਮੋਟਾਈ, ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਰੁੱਤਾਂ ।
• ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕੱਪੜੇ ਖ਼ਰੀਦਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ | ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੀਮਾ ਤਕ ਛੁਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਲਾਈਨਦਾਰ ਕੱਪੜਾ ਖ਼ਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
  (ੳ) ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ,
  (ਅ) ਸੱਜੇ-ਪਾਸੇ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ,
  (ੲ) ਟੇਢੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ,
  (ਸ) ਗੋਲਾਈ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ,
  (ਹ) ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ,
  (ਕ) ‘ਵੀਂ ਸ਼ਕਲ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ।
• ਲੰਮੀ ਗਰਦਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਹਰੀ ਪੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ਕਾਲਰ ਵਾਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਪਾਉਣੀ । ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਛੋਟੀ ਗਰਦਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਗਲੇ ਜਾਂ ਉੱਚੇ ਗਲੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ।
• ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਲੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪਤਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੇਟਵੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਮੋਟੀਆਂ !
• ਤੇ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਆਦਿ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਛਾਪੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ।
• ਕੱਪੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਤਦ ਹੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਦੇਖਭਾਲ | ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
• 9 ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਧੋ ਕੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਸੋਹਣੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ |

Punjab State Board PSEB 6th Class Hindi Book Solutions Chapter 20 ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Hindi Chapter 20 ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र (2nd Language)

Hindi Guide for Class 6 PSEB ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र Textbook Questions and Answers

ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र अभ्यास

1. नीचे गुरुमुखी और देवनागरी लिपि में दिये गये शब्दों को पढ़ें और हिंदी शब्दों को लिखने :

उत्तर :
विद्यार्थी हिन्दी के शब्दों को समझें और लिखने का अभ्यास करें।

2. नीचे एक ही अर्थ के लिए पंजाबी और हिंदी भाषा में शब्द दिये गये हैं। इन्हें ध्यान से पढ़ें और हिंदी शब्दों को लिखें :

उत्तर :
विद्यार्थी हिन्दी के इन शब्दों को लिखने का अभ्यास करें।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में लिखें :

(क) लेखक ने ज्ञान का भंडार किसे कहा है?
उत्तर :
लेखक ने समाचार-पत्र को ज्ञान का भंडार कहा है।

(ख) बच्चों की रुचि की क्या-क्या सामग्री अख़बार में मिलती है?
उत्तर :
बच्चों के लिए कहानियाँ, बाल कविताएँ तथा चुटकुलों के साथ-साथ पहेलियाँ होती हैं।

(ग) अखबार महिलाओं के लिए कैसे उपयोगी है?
उत्तर :
इसमें महिलाओं को रसोई की बहुत सारी चीजें बनाना सिखाया जाता है।

(घ) युवा लोग इससे क्या लाभ उठा सकते हैं?
उत्तर :
युवाओं के लिए भी बहुत सी सामग्री इसमें रहती है जैसे कौन-सा विषय और कौन-सी राह जीवन में चुनें, इसका ब्योरा रहता है।

(ङ) बच्चे अपना सामान्य-ज्ञान कैसे बढ़ा सकते हैं?
उत्तर :
बच्चे प्रतिदिन समाचार-पत्र पढ़कर अपना सामान्य ज्ञान दूसरों से अधिक बढ़ा सकते हैं।

(च) समाचार-पत्र का प्रकाशन किस मशीन के आने से शुरू हुआ?
उत्तर :
कागज़ छापने की मशीन आने के साथ ही समाचार-पत्रों का प्रकाशन शुरू हुआ।

(छ) देशभक्तों ने लोगों में देश भक्ति की भावना कैसे भरी?
उत्तर :
देशभक्तों ने समाचार-पत्रों के द्वारा ही लोगों में देशभक्ति की भावना भरी।

(ज) शहीद भगत सिंह ने किस नाम से और किस अखबार में काम किया था?
उत्तर :
शहीद भगतसिंह ने ‘बलवंत’ के नाम से ‘प्रताप’ अखबार में काम किया।

(झ) आजकल समाचार कैसे भेजे जाते हैं?
उत्तर :
आजकल समाचार इंटरनेट द्वारा भेजे जाते हैं।

(ऊ) रिपोर्टर किसे कहते हैं?
उत्तर :
समाचार भेजने वाले को रिपोर्टर कहते हैं।

(ट) घरों में अख़बार कौन लाता है?
उत्तर :
घरों में अखबार हॉकर देकर जाता है।

4. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर तीन या चार वाक्यों में लिखें :

(क) अख़बार पढ़ना क्यों ज़रूरी है?
उत्तर :
अपने देश, समाज, विदेश में क्या घटना घट रही है, इसकी जानकारी के लिए अख़बार पढ़ना ज़रूरी है। इसको पढ़ने वाले का सामान्य ज्ञान दूसरों से ज़्यादा होता है।

(ख) लोगों में देशभक्ति की भावना कैसे भरी जा सकती है?
उत्तर :
लोगों में देशभक्ति की भावना समाचार-पत्रों के द्वारा भरी जा सकती है।

(ग) अख़बार हमारे घर तक कैसे पहुँचता है?
उत्तर :
समाचार-पत्रों के प्रकाशन करने के बाद इन्हें बंडल बनाकर अलग-अलग शहरों में भेजा जाता है। वहाँ एजेंसी मालिक हॉकरों को बाँटने के लिए अख़बार देता है और हॉकर हमारे घर तक अख़बार पहुँचाता है।

(घ) समाचार-पत्र ज्ञान का भंडार हैं। कैसे?
उत्तर :
समाचार-पत्र से हमें अपने शहर, अपने राज्य, अपने देश और विदेश में घटित घटनाओं की जानकारी मिलती है। इसके साथ-साथ खेल, राजनीति और अन्य समाचार भी इसमें रहते हैं। इससे हमारा ज्ञान बढ़ता है। इसीलिए इसे ज्ञान का भंडार कहा गया है।

5. बहुवचन रूप लिखें :

1. महिला = महिलाओं
2. अख़बार = अखबारों
3. युवा = __________________
4. पुस्तक = __________________
5. कविता = __________________
6. पत्र = __________________
7. प्रतियोगिता = __________________
8. हॉकर = __________________

उत्तर :

1. महिला = महिलाओं।
2. अखबार = अखबारों।
3. युवा = युवाओं।
4. पुस्तक = पुस्तकों।
5. कविता = कविताओं।
6. पत्र = पत्रों।
7. प्रतियोगिता = प्रतियोगिताओं।
8. हॉकर = हॉकरों।

6. इन संयुक्त व्यंजनों से नये शब्द बनायें :

1. पुरस्कार = स्क = तिरस्कार, चस्का
2. पुस्तक = स्त = ___________________
3. श्वेत = श्व = ___________________
4. ध्यान = ___________________
5. ज्ञान = ज् + अ = ज्ञ = ___________________
6. पत्र = त् + र = त्र = ___________________

उत्तर :

1. पुरस्कार = स्क = नमस्कार, तिरस्कार।
2. पुस्तक = स्त = मस्तक, दस्तक।
3. श्वेत = श्व = अश्व, श्वसन।
4. ध्यान = मध्य, अवध्य।
5. ज्ञान = ज् + अ = ज्ञ = विज्ञान, अज्ञान।
6. पत्र – त् + र = त्र = अस्त्र, स्त्री।

7. निम्नलिखित में से रेखांकित शब्दों में र का कौन सा रूप है-पूरा ‘र’ अथवा आधा ‘र’: –

1. कार्टून = ___________________
2. टेलिग्राम = ___________________
3. संग्राम = ___________________
4. प्राणी = ___________________
5. प्रेरणा = ___________________
6. प्रताप = ___________________
7. रिपोर्टर = ___________________

उत्तर :

1. आधा
2. पूरा
3. पूरा
4. पूरा
5. पूरा
6. पूरा
7. आधा।

8. सोचिए और लिखिए :

1. बच्चों के लिए अखबारों में कौन-कौन-सी सामग्री प्रकाशित होती है, उनकी सूची बनाओ।
उत्तर :
बच्चों के लिए अखबारों में बहुत-सी सामग्री प्रकाशित होती है। कुछ का परिचय निम्नांकित है
(क) कार्टून कोना।
(ख) पहेलियाँ।
(ग) चुटकले।
(घ) बूझो तो जानें
(ङ) क्रॉस वर्ड
(च) बच्चों की कहानियाँ
(छ) रंग भरो प्रतियोगिता।

2. बाल-पत्रिकाओं की सूची बनाओ।
उत्तर :
बाल पत्रिकाएं

1. चाचा चौधरी।
2. चन्दा मामा।
3. विक्रम और बेताल।
4. जूनियर फैंटम।
5. स्पाइडर मैन।
6. चंपक।
7. पराग।
8. गुड़िया।
9. चार्ली।

3. यदि आपके क्षेत्र में किसी ने साहस से भरा कार्य किया हो तो पता करो तथा कक्षा में आकर सुनाओ।
उत्तर :
यह 15 नवम्बर, सन् 2010 की घटना है। शाम के बाद से ठंडी-ठंडी हवा चलने लगी थी। हम सभी घर के अन्दर ही बैठे हुए टी० वी० पर प्रोग्राम देख रहे थे। माँ गर्म-गर्म खाना बनाकर हमें खिलाती जा रही थी। पिता जी अभी अपने काम से घर से बाहर ही थे। थोड़ी देर में हमें लगा कि हमारे सामने वाले मकान से कुछ आवाजें आ रही हैं। हमारे समझते-समझते ये आवाजें भारी शोर में बदल गईं। लोगों की चीखो-पुकार सुनाई देने लगी।

हमने बाहर निकल कर देखा और पास-पड़ोस से घटना की जानकारी लेनी चाही तो पता चला कि घर में कुछ लुटेरे आ धमके हैं और घरवालों के साथ मार-कुटाई करके लूट मचा रहे हैं। लोग डरे-सहमे से खड़े देख रहे थे। कोई आगे बढ़ने का साहस नहीं कर रहा था। इतने में हमारे पड़ोसी शर्मा जी पलक झपकते ही सीढ़ियों के रास्ते उनके घर में प्रवेश कर गए और लुटेरों से उलझ पड़े। अचानक हुए वार से लुटेरे भी सकते में आ गए।

वे आनन-फानन में भागने लगे। शर्मा जी ने एक लुटेरे को दबोच लिया और ज़ोर से सहायता के लिए चिल्लाए। इलाके के लोगों को भी जोश आ गया और उन्होंने लुटेरों का मार्ग रोक कर उन्हें पकड़ लिया और जम कर धुनाई करने लगे। इतने में किसी ने पुलिस को फ़ोन कर दिया था। पुलिस वाले भी जल्दी आ गए और उन्हें पकड़ कर ले गए। सभी ने शर्मा जी की हिम्मत और बहादुरी की सराहना की।

9. करिए और जानिए :

1. आपके स्कूल की लड़की ने आठवीं कक्षा में पूरे जिले में प्रथम स्थान प्राप्त किया है, उससे सम्पर्क कर इंटरव्यू लो।
उत्तर :
इंटरव्यू कर्ता – हैलो पूजा, आपने आठवीं कक्षा में पूरे जिले में प्रथम स्थान पाया है इसलिए बहुत, बहुत बधाई।
पूजा – शुक्रिया, श्रीमान।

इंटरव्यू कर्ता – हम लोग दैनिक समाचार – पत्र की तरफ से आपका इंटरव्यू लेने आए हैं।
पूजा – जी, धन्यवाद।

इंटरव्यू कर्ता – जिले में प्रथम आने पर कैसा लग रहा है।
पूजा – जी बहुत अच्छा। आज में बहुत खुश हूँ। मैंने अपने मम्मी – पापा और मेरे गुरुजनों का सपना पूरा कर दिया है।

इंटरव्यू कर्ता – प्रथम स्थान पर आने पर कौन सबसे अधिक खुश हुआ।
पूजा – मेरे मम्मी – पापा और गुरुजन, मेरे प्रिंसीपल और हमारे पड़ोसी भी खुश हुए है।

इंटरव्यू कर्ता – अब आगे आपका और क्या सपना है?
पूजा – मैं इसी प्रकार मेहनत करते हुए सदा प्रथम स्थान पर रहकर डॉक्टर बनना चाहती हूँ।

इंटरव्यू कर्ता – इरादे अगर नेक हो, विश्वास अटूट हो, हिम्मत फौलादी हो तो सफलता मिल कर रहेगी। ईश्वर तुम्हारे सारे सपने पूरे करे।
पूजा – धन्यवाद।

2. समाचार-पत्र के कार्यालय में जाओ, देखो वहाँ समाचार-पत्र कैसे छपते हैं? पूरा विवरण अपनी सहेली/मित्र को पत्र द्वारा लिखकर भेजो।
उत्तर :
148 अजीत नगर,
जालन्धर।
दिनांक …………………………

प्रिय सखी सुनीता,
आज मैं तुम्हें अपने जीवन की रोमांचक घटना के बारे में बताने जा रही हूँ। तुम तो जानती ही हो कि हमारे शहर से तीन समाचार – पत्र छपते हैं। कल मुझे पंजाब केसरी समाचार – पत्र के छापेखाने में जाने का सुअवसर मिला। हम लोग इतनी बड़ी – बड़ी छाया मशीनें देखकर हैरान रह गए। हमें समाचार – पत्र के मुख्य सम्पादक महोदय ने बताया कि किस प्रकार संवाददाता, शहर के प्रत्येक कोने में घटने वाली घटनाओं की, प्रांत की, अन्य प्रांतों की घटनाओं की जानकारी उनके पास टेलीफोन से तथा फैक्स से भिजवाते हैं।

सारी जानकारी को एकत्रित करके उन्हें अलग – अलग कालमों में बाँट कर समाचार का रूप दिया जाता है और फिर मशीन में छापने के लिए भेजा जाता है। मशीनें इतनी तेजी से काम करती हैं कि पलक झपकते ही कितने ही समाचार – पत्र छपकर तैयार हो जाते हैं। मशीनों की तेजी तो देखते ही बनती है।

दो – तीन घण्टों में ये लाखों अखबारों को छाप देती हैं। सच में मुझे तो बहुत ही आश्चर्य हुआ। तुम कभी मेरे शहर में आओगी तो यह समाचार पत्र कैसे छपता है, देख पाओगी।

तुम्हारी सखी,
संगीता।

10. एक शब्द में अलग-अलग अक्षरों व मात्राओं के प्रयोग से और कई शब्द बन सकते हैं। समाचार शब्द से बनने वाले विविध शब्द कैसे बनते हैं। देखो।

उत्तर :
समाचार – समचर, समरस, सरसर, सरस, समर, सर, सच, सम, चारा, चार, चराचर, चरमरा, चरमर, चरम, चमचम, चरस, चम, चर, मर, मच, मचा, मरा, मारा, मास, रस, रसा, रास, राम रमा, रामा, रामराम, रचा, रामरस, समास, समा, सरासर, सारा, सार।

रेखांकित पदों में कारक बताइये :

1. घर के सदस्य अखबार पढ़ने के लिए छीना झपटी भी करते हैं।
2. यदि आप अपनी कक्षा में प्रथम आ जाओ तो रिपोर्टर आपके घर फोटो लेने आते हैं।
3. अखबार हॉकरों को रोजगार देता है।
4. अब समाचार इंटरनेट पर भेजे जा रहे हैं।
5. शहीद भगत सिंह ने भी कानपुर में ‘बलवंत’ नाम से ‘प्रताप’ अखबार में कुछ समय काम किया था।
6. संपादक के सहयोगियों को उप संपादक कहा जाता है।

उत्तर :
कारक –

1. सम्प्रदान कारक
2. अधिकरण कारक
3. कर्म कारक
4. अधिकरण कारक
5. कर्ता कारक, अधिकरण कारक
6. कर्म को।

जानिये

इंटरनेट (Internet) : अन्तर्राष्ट्रीय स्तर पर एक दूसरे से जुड़े कंप्यूटरों की व्यवस्था जिसका उपयोग (टेलिफ़ोन के समान) कंप्यूटर पटल पर जानकारी के आदान-प्रदान के लिए किया जाता है।

बहुविकल्पीय प्रश्न

प्रश्न 1.
लेखक ने ज्ञान का भंडार किसे कहा है ?
(क) समाचार को
(ख) समाचार-पत्र को
(ग) डायरी को
(घ) टी.वी. को।
उत्तर :
(ख) समाचार-पत्र को

प्रश्न 2.
आजकल समाचार कैसे भेजे जाते हैं ?
(क) इंटरनेट से
(ख) समाचार पत्र से
(ग) टी.वी. से
(घ) अखबार से।
उत्तर :
(क) इंटरनेट से

प्रश्न 3.
घरों में अखबार कौन लाता है ?
(क) पिता जी
(ख) माता जी
(ग) हॉकर
(घ) पत्रकार।
उत्तर :
(ग) हॉकर

प्रश्न 4.
लोगों में समाचार पत्र के द्वारा किसकी भावना भरी जा सकती है ?
(क) देशभक्ति
(ख) वीरभक्ति
(ग) भक्ति
(घ) शक्ति
उत्तर :
(क) देशभक्ति

प्रश्न 5.
शहीद भगतसिंह ने किस नाम से ‘प्रताप’ समाचार पत्र में कार्य किया ?
(क) बलवंत
(ख) दिलबाग
(ग) समर
(घ) अमर।
उत्तर :
(क) बलवंत

ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र Summary in Hindi

ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र पाठ का सार

सबह सवेरे हर घर में कोई न कोई समाचार-पत्र आता है। कई लोगों की नींद ही समाचार-पत्र आने पर खुलती है। समाचार-पत्र आने पर कई बार इसे पढ़ने के लिए छीना झपटी होने लगती है। यह सब इसलिए है क्योंकि इसमें सभी के लिए कुछ न कुछ ज्ञान की सामग्री रहती है। इसीलिए इसे ज्ञान का भण्डार कहा जाता है। समाचार-पत्र पढ़ने वाले बच्चे का ज्ञान दूसरों से अधिक होता है।

समाचार-पत्र ने देश की आजादी में भी अपना महत्त्वपूर्ण दायित्व निभाया। इसने लोगों में देश की भक्ति की भावना जगायी। महात्मा गांधी, लाला लाजपत राय, जवाहर लाल नेहरू और बाल गंगाधर तिलक सबने समाचार-पत्रों में लेख लिखे और लोगों को देश की आजादी के लिए प्रेरित किया। यहां तक कि शहीद भगत सिंह ने भी ‘बलवंत’ के नाम से ‘प्रताप’ नामक समाचार-पत्र में काम किया था।

आज के समय में समाचार-पत्र का महत्त्व और भी बढ़ गया है। पहले सादे तथा श्वेत श्याम समाचार-पत्र छपते थे लेकिन अब रंगीन समाचार-पत्र छपने लगे हैं। इसी प्रकार अब इंटरनेट के माध्यम से समाचार भेजे जाते हैं। समाचार-पत्र छपने के बाद बंडलों के रूप में विभिन्न स्थानों पर भेजे जाते हैं।

फिर एजेंसी मालिक अपने हॉकरों को समाचार-पत्र बांटने के लिए देता है। हॉकरों के माध्यम से समाचार-पत्र हमारे हाथों में आता है। समाचार-पत्र यदि हॉकरों को रोज़गार देता है तो पढ़ने वालों को सम्पूर्ण विश्व का ज्ञान देता है। इसीलिए इसे ज्ञान का भण्डार कहा जाता है।

ज्ञान का भंडार : समाचार-पत्र कठिन शब्दों के अर्थ :

• अखबार = समाचार-पत्र।
• राह देखना = इंतजार करना।
• पुरस्कार = ईनाम।
• हिस्सा लेना = भाग लेना।
• स्वतन्त्रता-संग्राम = आजादी की लड़ाई।
• सहयोगी = साथ काम करने वाले।
• बंडल = गठ्ठा।
• हॉकर = बेचने वाला।
• टेलीग्राम = तार।

Punjab State Board PSEB 6th Class Hindi Book Solutions Hindi Rachana Patra Lekhan पत्र-लेखन Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Rachana पत्र-लेखन (2nd Language)

Punjab State Board PSEB 6th Class Hindi Book Solutions Hindi Grammar प्रयोगात्मक व्याकरण Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 6th Class Hindi Grammar प्रयोगात्मक व्याकरण (2nd Language)

शुद्ध – अशुद्ध

लिंग परिवर्तन

वचन बदलन
वचन बदलने के नियम

(i) ‘अ’ को एं एकवचन

(ii) आ (पुल्लिग) को ए कमरा

(iii) आ (स्त्रीलिंग) के आगे एँ

(iv) इ या ई स्त्रीलिंग को इयाँ एकवचन

(v) उ, ऊ, औ में एँ जोड़ देते हैं और दीर्घ ऊ के स्थान पर हस्व उ हो जाता है।

(vi) गण, वृन्द, जन, वर्ग, दल, लोग आदि शब्द लगाकर बहुवचन बनाए जाते हैं –

फुटकर बहुवचन

भाववाचक संज्ञाएँ

विशेषण रचना

विपरीतार्थक या विलोम शब्द

पर्यायवाची या समानार्थक शब्द

अमृत	सोम, सुधा, पीयूष।
असुर	राक्षस, दैत्य, दानव, दनुज।
अग्नि	आग, अनल, पावक, दहन।
अन्धकार	अन्धेरा, तम, तिमिर।
आँख	नेत्र, चक्षु, नयन, लोचन।
आकाश	गगन, आसमान, नभ, अम्बर।
आनन्द	मोह, हर्ष, उल्लास, प्रसन्नता।
इच्छा	अभिलाषा, कामना, चाह, लालसा।
ईश्वर	भगवान्, परमात्मा, ईश, प्रभु।
कपड़ा	वस्त्र, पट, वसन।
कमल	पंकज, सरोज, अरविन्द।
किनारा	तट, तीर, कूल।
गौ	गाय, सुरभि, धेनु।
घर	गृह, सदन, भवन, गेह।
घोड़ा	अश्व, वाजी, घोटक, तुरंग।
चन्द्रमा	चाँद, इन्दु, राकेश, शशि, चन्द्र।
जल	वारि, पानी, नीर, तोय।
तलवार	खड्ग, कृपाण, असि।
तीर	वाण, शर, सायक।
दिन	दिवस, वार, अहन।
देवता	सुर, देव, अमर।
नदी	सरिता, तरंगिणी, नद, तटिनी।
नमस्कार	प्रणाम, नमस्ते, अभिवादन।
पृथ्वी	ज़मीन, धरती, भूमि।
पुत्र	बेटा, सुत, तनय।
पर्वत	गिरि, पहाड़, अचल, शैल।
पक्षी	खग, नभचर, विहंग।
बाग	बगीचा, उपवन, वाटिका।
बादल	मेघ, घन, जलद, नीरद।
बिजली	विद्युत्, तड़ित, दामिनी।
फूल	सुमन, कुसुम, पुष्प।
माता	जननी, माँ, मैया।
मृत्यु	मौत, अन्त, निधन, देहान्त।
राजा	नरेश, नरपति, भूपति।
वायु	अनिल, पवन, हवा।
रात	रजनी, निशा, रात्रि।
संसार	दुनिया, विश्व, जगत्।
सूर्य	रवि, भानु, दिनकर।
स्त्री	महिला, अबला, नारी, औरत।
सरोवर	तालाब, सर, तड़ाग।
समुद्र	सागर, सिन्धु, जलधि।
शत्रु	दुश्मन, बैरी, अरि।

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द
(वाक्यांश बोधक)

जिसे बुढ़ापा न आए	अजर
जो कभी न मरे	अमर
जो दिखाई न दे	अदृश्य
जिसका अन्त न हो	अनन्त
अत्याचार करने वाला	अत्याचारी
जो परीक्षा में पास न हो	अनुत्तीर्ण
जिसकी तुलना न हो सके	अतुलनीय
जो परीक्षा में पास हो	उत्तीर्ण
जो ईश्वर को मानता हो	आस्तिक
जो ईश्वर को न मानता हो	नास्तिक
जो बिना वेतन काम करे	अवैतनिक
जहाँ जाया न जा सके	अगम्य
जो अपनी हत्या आप करे	आत्मघाती
जिसके पास शस्त्र न हो	निःशस्त्र
जिसमें अपनी कथा हो	आत्मकथा
जिसका पति मर चुका हो	विधवा
जो योग्य न हो	अयोग्य
जिसने अपराध न किया हो	निरपराधी
दूर की बातें सोचने वाला	दूरदर्शी
अन्याय करने वाला	अन्यायी
सुनने वाला	श्रोता
बोलने वाला	वक्ता
पीछे चलने वाला	अनुयायी
गाने वाले	गायक
जो दिन में एक बार हो	दैनिक
जो उपकार को याद रखे	कृतज्ञ
जो उपकार को याद न रखे	कृतघ्न
नीति को जानने वाला	नीतिज्ञ
जिसका आकार न हो	निराकार
जिसका आकार हो	साकार
ग्राम में रहने वाला	ग्रामीण
नगर में रहने वाला	नागरिक
जो काम वर्ष में एक बार हो	वार्षिक
जिसमें बल न हो	निर्बल
जो दूसरों पर दया करे	दयालु
जो केवल फल खाने वाला हो	फलाहारी
जो मांस खाता हो	मांसाहारी
व्यर्थ खर्च करने वाला	अपव्ययी
कम खर्च करने वाला	मितव्ययी
जिसमें बल हो	बलवान्
जो सब कुछ जानता हो	सर्वज्ञ
सच बोलने वाला	सत्यवादी
अच्छे आचरण वाला	सदाचारी
अपना मतलब निकालने वाला	स्वार्थी
जिसे जीता न जा सके	अजेय
जानने की इच्छा रखने वाला	जिज्ञासु
जो साथ पढ़ने वाला हो	सहपाठी
जो आँखों के सामने हो	प्रत्यक्ष
जो आँखों के पीछे हो	परोक्ष
जो सब को समान दृष्टि से देखे	समद्रष्टा

Punjab State Board PSEB 6th Class Hindi Book Solutions Chapter 15 गुरुपर्व Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Hindi Chapter 15 गुरुपर्व (2nd Language)

Hindi Guide for Class 6 PSEB गुरुपर्व Textbook Questions and Answers

गुरुपर्व अभ्यास

1. नीचे गुरुमुखी और देवनागरी लिपि में दिये गये शब्दों को पढ़ें और हिंदी शब्दों को लिखने का अभ्यास करें:

2. नीचे एक ही अर्थ के लिए पंजाबी और हिंदी भाषा में शब्द दिये गये हैं। इन्हें ध्यान से पढ़ें और हिंदी शब्दों को लिखें :

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दें :

(क) गुरु नानक देव जी का प्रकाश पर्व कब मनाया जाता है?
उत्तर :
गुरु नानक देव जी का प्रकाश पर्व कार्तिक मास की पूर्णिमा को मनाया जाता है।

(ख) नगर कीर्तन किन की अगुवाई में होता है?
उत्तर :
नगर कीर्तन पाँच प्यारों की अगुवाई में होता है।

(ग) नगर कीर्तन में गतका खेलने वाले लोगों को अपनी ओर कैसे आकर्षित करते हैं?
उत्तर :
नगर कीर्तन में गतका खेलने वाले अपनी वीरता और कला से लोगों को अपनी ओर आकर्षित करते हैं।

(घ) नगर कीर्तन विभिन्न स्थानों से होता हुआ कहाँ जाकर सम्पन्न होता है?
उत्तर :
विभिन्न स्थानों से होता हुआ नगर कीर्तन गुरुद्वारा साहिब में जाकर सम्पन्न होता है।

4. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर तीन या चार वाक्यों में दें :

(क) प्रभातफेरियों में श्रद्धालु क्या करते हैं?
उत्तर :
गुरुपर्व से कुछ दिन पहले प्रभातफेरियों का आयोजन रहता है। प्रभातफेरियों में श्रद्धालु ढोलक तथा चिमटे बजाते हुए शबद उच्चारण करते हैं।

(ख) गुरुपर्व के अवसर पर गुरुद्वारे को किस तरह सजाया जाता है?
उत्तर :
गुरुपर्व के अवसर पर सजावट के काम को बहुत महत्त्व दिया जाता है। इस अवसर पर साफ़-सफ़ाई का बड़ा ध्यान रखा जाता है। गुरुद्वारे को रंगबिरंगी रोशनियों से सजाया जाता है। इस अवसर पर गुरुद्वारे की सजावट देखते ही बनती है।

(ग) ‘गुरु का लंगर’ के अटूट वितरण से आप क्या समझते हैं?
उत्तर :
‘गुरु का लंगर’ के अटूट वितरण से अभिप्राय है, बिना किसी रोक के या बिना किसी विघ्न के लगातार लंगर का बाँटा जाना।

(घ) गुरुपर्व की रात की शोभा का वर्णन अपने शब्दों में करें।
उत्तर :
गुरुपर्व वाले दिन, रात को लोग अपने घरों, दुकानों आदि में दीपमाला करते हैं तथा पटाखे चलाते हैं। गुरुद्वारों में दीवान सजाए जाते हैं जिसमें दूर-दूर से आए रागी जत्थे गुरुवाणी का कीर्तन करते हैं।

5. रेखांकित पदों में कारक बतायें :

1. मैं गुरुपर्व का नाम सुनते ही रोमांचित हो गया।
2. हम सभी ने इस गुरुपर्व को इकट्ठे मिलकर मनाने का फैसला किया।
3. श्रद्धालुओं द्वारा थोड़ी-थोड़ी दूरी पर आम जनता के लिए लंगर लगाये गये।
4.  नगर कीर्तन विभिन्न स्थानों से होता हुआ गुरुद्वारा साहिब में जाकर सम्पन्न हुआ।

उत्तर :

1. सम्बन्ध कारक
2. कर्म कारक
3. करण कारक, सम्प्रदान कारक
4. अधिकरण कारक।

6. निम्नलिखित वाक्यों में से क्रिया शब्द छाँटकर लिखें :

1. मुझे इसमें अतीव आनंद व शांति मिलती है।
2. श्रद्धालुओं द्वारा गुरुपर्व बड़ी श्रद्धा से मनाया गया।
3. गुरुपर्व से दो दिन पहले नगर कीर्तन का आयोजन किया गया।
4. उन्होंने निशान साहिब को बड़े ही उत्साह व श्रद्धा से पकड़ रखा था।
5. गुरुपर्व वाले दिन रात को लोगों ने अपने घरों, दुकानों आदि में दीपमाला की तथा पटाखे चलाये।

उत्तर :

1. मिलती है
2. मनाया गया
3. आयोजन किया गया
4. पकड़ रखा
5. पटाखे चलाए।

7. पढ़ें, समझें और लिखें :

1. गुरु +पर्व = गुरुपर्व
2. प्र + दर्शनी = प्रदर्शनी
3. गुरु + द्वारा = __________________
4. सु + व्यवस्थित = __________________
5. गुरु + ग्रंथ साहिब = __________________
6. गुरु + चरण = __________________
7. नि: शुल्क = __________________
8. गुरु + दर्शन = __________________
9. निः + संदेह = __________________
10. गुरु + सेवक = __________________

उत्तर :

1. गुरु + पर्व = गुरुपर्व।
2. प्र + दर्शनी = प्रदर्शनी।
3. गुरु + द्वारा = गुरुद्वारा।
4. सु + व्यवस्थित = सुव्यवस्थित।
5. गुरु + ग्रंथ साहिब = गुरु ग्रंथ साहिब।
6. गुरु + चरण = गुरुचरण।
7. निः + शुल्क = निःशुल्क।
8. गुरु + दर्शन = गुरुदर्शन।
9. निः + संदेह = निःसंदेह।
10. गुरु + सेवक = गुरुसेवक।

8. निम्नलिखित शब्दों को वाक्यों में प्रयोग करें :

1. रोमांचित ________________________
2. उत्साह ________________________
3. अलौकिक ________________________
4. आनंद विभोर ________________________
5. आकर्षक ________________________
6. समिति ________________________
7. महिमा ________________________

उत्तर :

1. रोमांचित-भारत और न्यूज़ीलैंड में हुए क्रिकेट मैच ने मुझे रोमांचित कर दिया।
2. उत्साह-खिलाड़ियों का उत्साह तो देखते ही बनता था।
3. अलौकिक–गुरुओं की अलौकिक वाणी हमें जीवन का मार्ग बताती है।
4. आनन्द विभोर-गुरुवाणी सुनकर सभी श्रद्धालु आनन्द विभोर हो उठे।
5. आकर्षक-गुरुद्वारे में की गई रोशनी बड़ी आकर्षक थी।
6. समिति-गुरुद्वारा समिति ने प्रभात फेरियों का आयोजन किया।
7. महिमा-ईश्वर की महिमा अपरम्पार है।

प्रयोगात्मक व्याकरण

1. एक श्रद्धालु ने गुप्त रूप से सौ किलो दूध व पचास किलो चीनी लंगर हेतु भिजवायी।
2. हमने मिलकर बहुत सारी सूजी, चाय पत्ती और ढेर सारे घी का प्रबन्ध कर रखा था।

उपर्युक्त पहले वाक्य में ‘सौ किलो’ से दूध (संज्ञा) के तथा ‘पचास किलो’ से चीनी (संज्ञा) के निश्चित नाप-तोल का पता चल रहा है। अतः ये निश्चित परिमाण (नाप-तोल)वाचक विशेषण हैं। दूसरे वाक्य में ‘बहुत सारी’ से तथा ‘ढेर सारे’ से निश्चित परिमाण का बोध नहीं हो रहा अतः ये अनिश्चित परिमाणवाचक विशेषण हैं।

अतएव जिस विशेषण से निश्चित परिमाण का बोध हो उसे निश्चित परिमाण वाचक तथा जिससे निश्चित परिमाण का बोध न हो, उसे अनिश्चित परिमाण वाचक विशेषण कहते हैं।
1. हमारा शहर रोशनी से जगमगा रहा था।
2. ऐसा नज़ारा देखकर मैं भाव विभोर हो उठा।

उपर्युक्त वाक्य में ‘हमारा’ तथा ‘ऐसा’ सर्वनाम क्रमशः शहर तथा नज़ारा संज्ञा शब्दों से पूर्व आकर इनकी विशेषता बता रहे हैं। अतः हमारा तथा ऐसा शब्द सार्वनामिक विशेषण हैं।

अतएव जब सर्वनाम शब्द संज्ञा शब्दों से पहले लगकर विशेषण का काम करते हैं तो उन्हें सार्वनामिक विशेषण कहते हैं।

बहुविकल्पीय प्रश्न

प्रश्न 1.
सिक्ख धर्म के संस्थापक कौन हैं ?
(क) गुरु नानक देव जी
(ख) गुरु अंगद देव जी
(ग) गुरु अर्जुन देव जी
(घ) गुरु गोबिंद सिंह जी।
उत्तर :
(क) गुरु नानक देव जी

प्रश्न 2.
गुरु नानक देव जी का प्रकाश पर्व कब मनाया जाता है ?
(क) कार्तिक पूर्णिमा को
(ख) कार्तिक दूज को
(ग) कार्तिक तीज को
(घ) कार्तिक मास में।
उत्तर :
(क) कार्तिक पूर्णिमा को

प्रश्न 3.
नगर कीर्तन किसकी अगुवाई में होता है ?
(क) गुरुओं की
(ख) पांच प्यारों की
(ग) सज्जनों की
(घ) देवों की।
उत्तर :
(ख) पांच प्यारों की

प्रश्न 4.
मैं गुरुपर्व का नाम सुनते ही रोमांचित हो उठा। -रेखांकित पद में कारक कौन-सा है ?
(क) करण
(ख) संप्रदान
(ग) संबंध
(घ) अधिकरण।
उत्तर :
(ग) संबंध

प्रश्न 5.
‘मुझे थोड़ा-सा दूध चाहिए।’-वाक्य में विशेषण शब्द छाँटिए :
(क) थोड़ा-सा
(ख) मुझे
(ग) दूध
(घ) चाहिए।
उत्तर :
(क) थोड़ा-सा

प्रश्न 6.
मुझे तीन मीटर कपड़ा चाहिए।-वाक्य में कौन सा विशेषण है ?
(क) निश्चित परिमाणवाचक
(ख) अनिश्चित परिणामवाचक
(ग) गुणवाचक
(घ) संख्यावाचक।
उत्तर :
(क) निश्चित परिमाणवाचक

गुरुपर्व Summary in Hindi

गुरुपर्व पाठ का सार

मुझे गुरुद्वारे से पता लगा कि कार्तिक मास की पूर्णिमा को सिक्ख धर्म के संस्थापक . श्री गुरु नानक देव जी के प्रकाश पर्व मनाया जाएगा। मैं इस पर्व के आयोजन से पहले अपने परिवार और मित्रों के साथ प्रभात फेरियों के आयोजन में सम्मिलित हुआ। गुरुपर्व पर गुरुद्वारों में खूब साफ़-सफ़ाई की गई थी।

फूलों और रंगबिरंगी रोशनियों से इन्हें सजाया गया था। रात के समय तो गुरुद्वारों की शोभा देखते ही बनती है। गुरुपर्व से दो दिन पहले नगर कीर्तन का आयोजन किया गया जिसकी अगुवाई पांच-प्यारों द्वारा की गई। उन्होंने निशान साहब को बड़े उत्साह और श्रद्धा से पकड़ रखा था। श्री गुरु ग्रंथ साहब की सजी हुई पालकी के पीछे कीर्तन मंडलियां शब्द कीर्तन कर रही थीं। प्रसाद बांटा जा रहा था। जगह-जगह श्रद्धालुओं ने लंगर लगाये हुए थे।

लोग बड़ी श्रद्धा और उत्साह से कीर्तन में सम्मिलित हुए। गुरुपर्व से दो दिन पहले गुरुद्वारे में अखंड पाठ रखे गए और गुरु पर्व के दिन भोग डाले गए। इस दिन धार्मिक साहित्य की प्रदर्शनी लगाई गई और साहित्य का निःशुल्क वितरण भी किया गया। गुरु के लंगर को सभी ने एक साथ पंगत में बैठकर छका। लोगों ने रात को अपने घरों, दुकानों आदि पर दीपमाला की तथा पटाखे चलाए।

गुरुपर्व कठिन शब्दों के अर्थ :

• दिनचर्या = दैनिक कार्य।
• अतीव = बहुत अधिक।
• संस्थापक = स्थापना करने वाले।
• प्रकाश पर्व = जन्म दिवस।
• उत्साहित = उत्साह से भर जाना, खुश होना।
• नज़दीक = पास।
• श्रद्धालुओं = श्रद्धा रखने वाले।
• अगुवाई = नेतृत्व, आगे चलने वाले।
• निहाल कर रही थी = खुशियों से भर रही थी।
• वितरण = बाँटना।

Punjab State Board PSEB 6th Class Hindi Book Solutions Hindi Grammar पारिभाषिक व्याकरण Exercise Questions and Answers, Notes.

PSEB 6th Class Hindi Grammar पारिभाषिक व्याकरण (2nd Language)

संज्ञा

प्रश्न 1.
संज्ञा की परिभाषा उदाहरण सहित लिखो।
अथवा
संज्ञा किसे कहते हैं? उदाहरण देकर स्पष्ट करो।।
उत्तर :
परिभाषा – किसी व्यक्ति, वस्तु, स्थान, प्राणी, जाति, भाव आदि के नाम को संज्ञा कहते हैं। जैसे –

• मेरा नाम ‘हरीश’ है। इनका नाम ‘सतीश’ है। आपका क्या ‘नाम’ है?
• यह ‘हाथी’ है। यह ‘खरगोश’ है। यह ‘मोर’ है।
• मैं ‘लुधियाना’ जा रहा हूँ।
• ‘नेकी’ कर कुएँ में डाल।
• ‘बैठना’ कहाँ है?

ऊपर के वाक्यों में ‘व्यक्तियों’, ‘पशुओं’, ‘स्थान’, ‘भाव’ आदि को उनके नामों से बताया गया है। अतः ये नाम ही संज्ञा हैं।

प्रश्न 2.
संज्ञा शब्दों में परिवर्तन किन कारणों से होता है?
उत्तर :
संज्ञा शब्दों में परिवर्तन तीन कारणों से होता है –

1. लिंग
2. वचन
3. कारक।

लिंग के कारण – बालक – बालिका
वचन के कारण – बालक – बालकों
कारक के कारण – बालक – बालकों ने, बालकों के लिए।

प्रश्न 3.
संज्ञा के कितने भेद होते हैं?
उत्तर :
संज्ञा के तीन भेद होते हैं

• व्यक्तिवाचक संज्ञा
• जातिवाचक संज्ञा
• भाववाचक संज्ञा।

प्रश्न 4.
व्यक्तिवाचक संज्ञा किसे कहते हैं? उदाहरण देकर स्पष्ट करो।
उत्तर :
जो संज्ञा शब्द किसी एक ही पुरुष, स्थान, वस्तु के नाम को प्रकट करे, उसे व्यक्तिवाचक संज्ञा कहते हैं। जैसे

• आज़ ‘अर्जुन’ जैसा वीर कौन है?
• ‘अमृतसर’ पंजाब का प्रसिद्ध शहर है।
• ‘चाँद’ कितना सुन्दर है।

ऊपर के वाक्यों में ‘अर्जुन’ एक विशेष पुरुष का नाम है। ‘अमृतसर’ एक विशेष स्थान का नाम है। ‘चाँद’ एक विशेष वस्तु का नाम है।

‘अर्जुन’, ‘अमृतसर’, ‘चाँद’ – इन शब्दों से केवल एक विशेष व्यक्ति का बोध होता है। ये ‘व्यक्तिवाचक’ संज्ञाएँ हैं।

प्रश्न 5.
जातिवाचक संज्ञा किसे कहते हैं? उदाहरण देकर स्पष्ट करो।
उत्तर :
जो संज्ञा शब्द एक जाति के सभी पुरुषों, स्थानों या वस्तुओं के नाम का बोध कराए, उसे जातिवाचक संज्ञा कहते हैं। जैसे –

‘गधा’ बड़े काम का जीव है।
‘शहर’ साफ़ – सुथरे होते हैं।
‘बोतल’ फर्श पर गिरते ही टुकड़े – टुकड़े हो गई।

ऊपर के वाक्यों में ‘गधा’ कहने से उसकी जाति के सभी गधों का बोध होता है। ‘शहर’ कहने से उसकी जाति के सभी शहरों का बोध होता है। ‘बोतल’ कहने से उसकी जाति की सभी बोतलों का बोध होता है। अत: ‘गधा’, ‘शहर’, ‘बोतल’ शब्दों से उनकी जाति के सभी प्राणियों या पदार्थों का बोध होता है, ये जातिवाचक संज्ञाएँ हैं।

प्रश्न 6.
भाववाचक संज्ञा का लक्षण सोदाहरण लिखो।।
उत्तर :
जो संज्ञा शब्द किसी दशा, गुण या व्यापार के नाम को प्रकट करे उसे भाववाचक संज्ञा कहते हैं।
जैसे –

• ‘बुढ़ापे’ में उसकी कमर टेढ़ी हो गई।
• ‘भलाई’ करने से आनन्द मिलता है।
• देखो, हाथी की ‘चाल’ देखो।

ऊपर के वाक्यों में ‘बुढ़ापा’ एक दशा का नाम है। ‘भलाई’ एक गुण का नाम है। ‘चाल’ एक व्यापार का नाम है। ‘बुढ़ापा’, ‘भलाई’, ‘चाल’ शब्द मन की दशा, गुण, व्यापार को प्रकट करते हैं। अतः ये भाववाचक संज्ञाएँ हैं।

प्रश्न 7.
भाववाचक संज्ञा कितने प्रकार के शब्दों से बनती है?
उत्तर :
भाववाचक संज्ञा तीन प्रकार के शब्दों से बनती है

• जातिवाचक संज्ञा शब्दों से
• विशेषण शब्दों से
• क्रिया शब्दों से
• सर्वनाम शब्दों से।

जैसे –

• बच्चो ! बचपन को केवल खेल – कूद में ही न गँवाओ।
• मीठा आम लाओ, इसमें मिठास कम है।
• दौड़ना एक अच्छी कसरत है। उसे दौड़ में इनाम मिला।
• अपने बेटे को देखकर माँ का अपनापन जाग उठा।

ऊपर के वाक्यों में –
‘बच्चो’ जातिवाचक संज्ञा है, उससे ‘बचपन’ भाववाचक संज्ञा बनी।
‘मीठा’ विशेषण है, उससे ‘मिठास’ भाववाचक संज्ञा बनी।
‘दौड़ना’ क्रिया है, उससे ‘दौड़’ भाववाचक संज्ञा बनी।
‘अपना’ सर्वनाम है, उससे ‘अपनापन’ भाववाचक संज्ञा बनी।

भाववाचक संज्ञा शब्दों के कुछ उदाहरण

1. जातिवाचक संज्ञा शब्दों से निर्मित

• जातिवाचक संज्ञा – भाववाचक संज्ञा
• बालक – बालकपन
• बूढ़ा – बुढ़ापा
• बच्चा – बचपन
• दोस्त – दोस्ती
• लड़का – लड़कपन
• मित्र – मित्रता
• मनुष्य – मनुष्यता
• जवान – जवानी
• चोर – चोरी
• दास – दासता

2. विशेषण शब्दों से निर्मित

• विशेषण – भाववाचक संज्ञा
• ठंडा – ठंडक
• मोटा – मोटाई
• हरा – हरापन
• चौड़ा – चौड़ाई
• सुन्दर – सुन्दरता
• चतुर – चतुराई
• दुष्ट – दुष्टता
• कड़वा – कड़वापन
• भला – भलाई
• भोला – भोलापन

3. क्रिया शब्दों से निर्मित

• क्रिया – भाववाचक संज्ञा
• लड़ना – लड़ाई
• पीटना – पिटाई
• पढ़ना – पढ़ाई
• चढ़ना – चढ़ाई
• लिखना – लिखावट
• मिलाना – मिलावट
• हँसना – हँसी
• बहना – बहाव
• जीतना – जीत
• उतरना – उतराई

4. सर्वनाम शब्दों से निर्मित शब्द

• सर्वनाम – भाववाचक संज्ञा
• अपना – अपनापन, अपनत्व
• स्व – स्वता, स्वत्व
• मेरा – मेरापन
• अहं – अहंकार
• मम – ममता, ममत्व

लिंग

प्रश्न 1.
लिंग किसे कहते हैं? हिन्दी में लिंग के कितने भेद हैं?
उत्तर :
संज्ञा के जिस रूप से पुरुष या स्त्री जाति का बोध हो उसे लिंग कहते हैं।

हिन्दी में लिंग दो होते हैं –

• पुल्लिग
• स्त्रीलिंग।

प्रश्न 2.
पुल्लिग किसे कहते हैं? उदाहरण सहित लिखो।
उत्तर :
संज्ञा के जिस रूप से ‘पुरुष’ जाति का बोध हो उसे पुल्लिग कहते हैं। जैसे –

• लड़का खेलता है।
• धोबी कपड़े धोता है।
• मोर नाचता है।
• बैल हल खींचता है।
• यह पहाड़ ऊँचा है।

ऊपर दिए गए वाक्यों में लड़का’, ‘धोबी’, ‘मोर’, ‘बैल’, ‘पहाड़’ आदि शब्द संज्ञाएँ हैं। इनसे ‘पुरुष जाति’ का बोध होता है। ये पुल्लिग हैं।

प्रश्न 3.
स्त्रीलिंग किसे कहते हैं? उदाहरण सहित लिखो।
उत्तर :
संज्ञा के जिस रूप से ‘स्त्री’ जाति का बोध हो, उसे स्त्रीलिंग कहते हैं। जैसे –

• लड़की गीत गाती है।
• धोबिन कपड़े सुखाती है।
• मोरनी फूली नहीं समाती।
• गाय दूध देती है।
• यह पहाड़ी नीची है।

ऊपर दिए गए वाक्यों में लड़की, धोबिन, मोरनी, गाय, पहाड़ी आदि शब्द संज्ञाएँ हैं। इनसे ‘स्त्री जाति’ का बोध होता है। ये स्त्रीलिंग हैं।

वचन

प्रश्न 4.
वचन किसे कहते हैं और वचन कितने प्रकार के होते हैं?
उत्तर :
संज्ञा के जिस रूप से किसी वस्तु के एक अथवा अनेक होने का बोध हो, उसे वचन कहते हैं।
हिन्दी में दो वचन हैं –
(i) एकवचन
(ii) बहुवचन।

(i) एकवचन – संज्ञा का जो रूप एक ही वस्तु का बोध कराए, उसे एकवचन कहते हैं। जैसे – लड़की, घोड़ा, बहन आदि।।
(ii) बहुवचन – संज्ञा का जो रूप एक से अधिक वस्तुओं का बोध कराए, उसे बहुवचन कहते हैं, जैसे – लड़कियाँ, घोड़े, बहनें आदि।

कारक

प्रश्न 5.
कारक किसे कहते हैं? उदाहरण सहित स्पष्ट करो।
उत्तर :
संज्ञा या सर्वनाम का सम्बन्ध वाक्य के दूसरे शब्दों के साथ प्रकट करने वाले शब्द रूप को कारक कहते हैं।

राम ने रोटी खाई।
मालिक ने नौकर को बुलाया।
पेड़ से फल गिरा।
यह पुस्तक रवि के लिए है।

ऊपर के वाक्यों में रेखांकित शब्द ने, को, से, के लिए आदि संज्ञा शब्द का सम्बन्ध शेष वाक्य के साथ जोड़ते हैं। इन शब्द रूपों को ‘कारक’ कहा जाता है।

प्रश्न 6.
कारक कितने प्रकार के होते हैं?
उत्तर :
हिन्दी में आठ कारक हैं –

• कारक – कारक चिह्न
• कर्ता – ने
• कर्म – को
• करण – से, के साथ, द्वारा
• सम्प्रदान – को, के लिए
• अपादान – से (अलग होने में)
• सम्बन्ध – का, के, की, रा, रे, री
• अधिकरण – में, पर
• सम्बोधन – हे, रे, अरे।

1. कर्ता – जिससे कार्य करने वाले का बोध हो, उसे कर्ता कारक कहते हैं। इसका चिह्न ‘ने’ है। जैसे
धोबी ने कपड़े धोए।

इस वाक्य में धोने का काम धोबी करता है। यहाँ धोबी कर्ता कारक है।

2. कर्म – क्रिया का फल जिस पर पड़े, उसे कर्म कारक कहते हैं। इसका चिहन ‘को’ है। जैसे –
माली ने राम को फूल दिया।
यहाँ क्रिया देने का फल ‘राम’ पर पड़ा है। अतः राम कर्म कारक है।

3. करण – जिससे साधन का बोध हो, उसे करण कारक कहते हैं। इसके चिह्न ‘से’ और ‘द्वारा’ हैं। जैसे –
रमेश पेन्सिल से लिखता है।

यहां ‘पेन्सिल’ लिखने का साधन है। पेन्सिल करण कारक है।

4. सम्प्रदान – जिसके लिए कर्ता काम करे उसे सम्प्रदान कारक कहते हैं। इसके चिह्न हैं – को, के लिए। जैसे –
यह पुस्तक राम के लिए है।
उसने लड़के को पढ़ाया।

यहाँ पुस्तक लाने का कार्य राम के लिए किया गया है। दूसरे वाक्य में पढ़ाने का कार्य लड़के के लिए किया गया है। यहाँ राम और लड़का सम्प्रदान कारक हैं।

5. अपादान कारक – जिससे किसी के अलग होने का पता चले, उसे ‘अपादान’ कारक कहते हैं। इसका चिह्न ‘से’ है। जैसे –
वृक्ष से पत्ते गिरते हैं।
इस वाक्य में पत्ते ‘वृक्ष’ से गिरते हैं। ‘वृक्ष’ अपादान कारक है।

6. सम्बन्ध – जिस रूप से एक शब्द का दूसरे शब्द से सम्बन्ध प्रकट हो, उसे सम्बन्ध कारक कहते हैं। इसका चिह्न ‘का’, ‘के’, ‘की’, ‘रा’, ‘रे’, ‘री’ है। जैसे –
राम की पुस्तक नई है।
इस वाक्य में पुस्तक का सम्बन्ध ‘राम’ से पाया जाता है। ‘राम’ सम्बन्ध कारक है।

7. अधिकरण – क्रिया के आधार को अधिकरण कारक कहते हैं। इसके चिहन ‘में’ और ‘पर’ हैं। जैसे –
शीशी में तेल डालो। मेज़ पर किताब रखी है।
यहाँ तेल का आधार शीशी है। ‘शीशी’ अधिकरण कारक है। ‘किताब’ का आधार ‘मेज़’ है। इस वाक्य में ‘पर’ अधिकरण कारक है।

8. सम्बोधन – संज्ञा के जिस रूप से किसी को पुकारा जाए, उसे सम्बोधन कारक कहते हैं। इसके चिह्न हे, रे, अरे, हैं। जैसे –
हे राम ! मेरी बात सुनो।
इस वाक्य में राम को पुकारा गया है। यहाँ ‘राम’ सम्बोधन कारक है।

सर्वनाम

प्रश्न 1.
सर्वनाम किसे कहते हैं? उदाहरण सहित लिखो।
उत्तर :
जो शब्द संज्ञा के स्थान पर प्रयुक्त हो; उसे सर्वनाम कहते हैं। जैसे – मैं, हम, तुम, आप, यह, वह, वे, कौन आदि।

उदाहरण –

• बिल्ली आई और वह सारा दूध पी गई।
• पिता ने पुत्र से पूछा – “तू क्या कर रहा है?”
• रोहित ने उत्तर दिया – “मैं स्कूल का काम कर रहा हूँ।”

ऊपर के वाक्यों में ‘वह’ बिल्ली के स्थान पर आया है।
‘तू’ पुत्र के स्थान पर आया है।
‘मैं’ रोहित के स्थान पर आया है।
इन वाक्यों में ‘वह’, ‘तू’, ‘मैं’ शब्द सर्वनाम हैं।

सर्वनाम के पाँच भेद हैं –

• पुरुषवाचक सर्वनाम
• निश्चयवाचक सर्वनाम
• अनिश्चयवाचक सर्वनाम
• सम्बन्धवाचक सर्वनाम
• प्रश्नवाचक सर्वनाम।

1. पुरुषवाचक सर्वनाम – जिस सर्वनाम से पुरुष का बोध हो, उसे पुरुषवाचक सर्वनाम कहते हैं। जैसे
(क) देव ने कहा – “मैं सुलेख लिखता हूँ।”
(ख) भाई ! तू क्यों चुपचाप बैठा है।
(ग) श्याम बैठा है, वह लिख भी रहा है।

यहाँ ‘मैं’, ‘तू’, ‘वह’ – ये ऐसे सर्वनाम हैं जिनसे किसी – न – किसी पुरुष का बोध होता है। ये ‘पुरुषवाचक सर्वनाम हैं।

नोट – ‘यह’, ‘वह’ एकवचन सर्वनाम हैं। इनका बहुवचन ‘ये’, ‘वे’ हैं।

2. निश्चयवाचक सर्वनाम – जिस सर्वनाम से किसी बात का निश्चय प्रकट हो, उसे निश्चयवाचक सर्वनाम कहते हैं। जैसे –
इन कमीज़ों में ‘यह’ अच्छी है, वह नहीं।
इस वाक्य में ‘यह’, ‘वह’ निश्चित कमीज़ के स्थान पर आया है।

3. अनिश्चयवाचक सर्वनाम – जिस सर्वनाम से निश्चय प्रकट न हो, उसे अनिश्चयवाचक सर्वनाम कहते हैं। जैसे –
(क) आज कुछ होने वाला है।
(ख) सम्भव है आज कोई आ जाए।

इन वाक्यों में ‘कुछ’ और ‘कोई’ ऐसे सर्वनाम हैं जिनसे निश्चय प्रकट नहीं होता।

नोट – ‘कोई’ सजीव के लिए आता है और ‘कुछ’ निर्जीव के लिए।

4. सम्बन्धवाचक सर्वनाम – जिस सर्वनाम से एक बात का दूसरी बात से सम्बन्ध प्रकट हो उसे सम्बन्धवाचक सर्वनाम कहते हैं।
(क) जो करेगा सो भरेगा।
(ख) जिसकी लाठी उसकी भैंस।

इन वाक्यों में ‘जो’, ‘सो’ और ‘जिसकी’, ‘उसकी’ ऐसे सर्वनाम हैं जो वाक्यों में सम्बन्ध जोड़ते हैं।

5. प्रश्नवाचक सर्वनाम – जिस सर्वनाम से प्रश्न का बोध हो, उसे प्रश्नवाचक सर्वनाम कहते हैं। जैसे
(क) आप क्या पढ़ रहे हैं?
(ख) मेला देखने कौन जाएगा?
इन वाक्यों में ‘क्या’, ‘कौन’ से प्रश्न का बोध होता है।

नोट – ‘कौन’ सजीव के लिए आता है और ‘क्या’ निर्जीव के लिए।

विशेषण

प्रश्न 1.
विशेषण किसे कहते हैं? उदाहरण सहित लिखें।
उत्तर :
जो शब्द संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता प्रकट करें, उसे विशेषण कहते हैं। जिस शब्द की विशेषता प्रकट की जाए, उसे विशेष्य कहते हैं।
(क) वीर पुरुष लड़ते हैं।
(ख) संतरा मीठा है।
(ग) पाण्डव पाँच भाई थे।
पुरुष कैसा है? ‘वीर’।
संतरा कैसा है? ‘मीठा’।
कितने भाई? ‘पाँच।

यहाँ ‘पुरुष’, ‘संतरा’ और ‘पाण्डव’ शब्द संज्ञा हैं और ‘वीर’, ‘मीठा’, ‘पाँच’ शब्द इन संज्ञा शब्दों की विशेषता प्रकट करते हैं। ये विशेषण हैं।

प्रश्न 2.
विशेषण के कितने भेद होते हैं?
उत्तर :
विशेषण के चार भेद हैं
1. गुणवाचक विशेषण – जो संज्ञा, सर्वनाम के गुण, दोष या दशा को प्रकट करे, उसे गुणवाचक विशेषण कहते हैं। जैसे
(क) हरी घास पर ओस अच्छी लगती है।
(ख) गीदड़ डरपोक होता है।

इन वाक्यों में ‘हरी’, ‘डरपोक’ शब्द विशेषण हैं, जो क्रमशः ‘घास’ और ‘गीदड़’ के गुण को प्रकट करते हैं।

2. संख्यावाचक विशेषण – जो संज्ञा, सर्वनाम की संख्या को प्रकट करे, उसे संख्यावाचक विशेषण कहते हैं। जैसे –
(क) छठी श्रेणी में पचास लड़कियाँ पढ़ती हैं।
(ख) दोनों बालक भले हैं।
इन वाक्यों में ‘छठी’, ‘पचास’, ‘दोनों’ विशेषण की संख्या को प्रकट करते हैं।

3. परिमाणवाचक विशेषण – जो संज्ञा, सर्वनाम के परिमाण को प्रकट करे, उसे ‘परिमाणवाचक विशेषण’ कहते हैं।
(क) प्यासे को कुछ पानी दो।
(ख) बिल्ली सारा दूध पी गई।
(ग) दो मीटर कपड़ा दे दो।

इन वाक्यों में ‘कुछ’, ‘सारा’, ‘दो’ विशेषण विशेष्य के परिमाण को प्रकट करते हैं।

4. सार्वनामिक विशेषण – जो सर्वनाम किसी संज्ञा की विशेषता प्रकट करे उसे ‘सार्वनामिक विशेषण’ कहते हैं।
(क) वह पुस्तक कहाँ है, जो कल खरीदी थी?
(ख) यह बालक कौन है, जो यहाँ खड़ा है?

इन वाक्यों में ‘वह’, ‘यह’ दोनों सर्वनाम संज्ञा की विशेषता को प्रकट करते हैं।