Class 8

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 13 ਧਰਤੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 13 ਧਰਤੀ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਧਰਤੀ Textbook Questions and Answers

ਧਰਤੀ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਹੋਈ ਪੈਦਾ-ਇਸ ਸਤਰ ਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

(ਅ) ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਗਰਮੀ, ਸਿਆਲ, ਬਸੰਤ ਤੇ ਬਰਸਾਤ।

(ੲ) ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਤੀ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਭਖਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਗੋਲਾ ਸੀ

(ਸ) ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਰੁੱਤਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਹ) ਧਰਤੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਤੇ ਵਾਤਾਵਤਨ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਥਲ ਤੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਪਾਣੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹਵਾ ਦਾ ਗਿਲਾਫ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਹਨ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ :

(ਉ) ਲਾਟੂ ਵਾਂਗੂੰ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲੇ,
ਰਹਾਂ ਘੁੰਮਦੀ ਆਪਣੀ ਚਾਲੇ।
ਘੁੰਮਣ ਕਾਰਨ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ,
ਵਾਰੋ-ਵਾਰੀ ਮਾਰਨ ਝਾਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਲਾਟੂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣੀ ਬੱਝੀ ਚਾਲ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ! ਮੇਰੇ ਘੁੰਮਣ ਨਾਲ ਹੀ ਵਾਰੋ – ਵਾਰੀ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ। :
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਬੱਝੀ ਚਾਲ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਘੁੰਮਣ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਧੁਰੀ – ਕਿੱਲੀ, ਕਿੱਲੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਝਾਤ – ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਾ।

(ਅ) ਇਹ ਹੈ ਮੇਰੀ ਕਥਾ-ਕਹਾਣੀ,
ਮੈ ਸੂਰਜ ਦੀ ਬੇਟੀ-ਰਾਣੀ।
ਆਖਣ ਲੋਕੀਂ ਧਰਤੀ-ਮਾਂ,
ਮੈਂ ਤਾਂ ਰੈਣ-ਬਸੇਰਾ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਸੰਪੂਰਨ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਧੀ ਹਾਂ। ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਲਈ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਧੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿਰ ਲਈ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਰੈਣ-ਬਸੇਰਾ : ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਰਾਤ ਕੱਟਦੇ ਹਨ
• ਅਜਬ : ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਅਨੋਖਾ
• ਵਾਯੂ : ਹਵਾ
• ਧੂਰੀ : ਅਰੰਭ, ਮੁੱਢ ………… ਕੇਂਦਰ, ਬਿੰਦੂ
• ਕਾਇਦਾ : ਢੰਗ, ਨੇਮ, ਅਸੂਲ, ਰੀਤ, ਦਸਤੂਰ

4. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :

ਬੇਟੀ, ਥਲ, ਰੈਣ-ਬਸੇਰਾ, ਹੋਂਦ, ਅਜਬ, ਢੇਰੀ, ਸ਼ਕਲ, ਗੈਸ, ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਲਾਟੂ, ਵਾਯੂ।
ਉੱਤਰ :

• ਬੇਟੀ (ਧੀ) – ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।
• ਥਲ (ਜ਼ਮੀਨ – ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜਲ – ਥਲ ਇੱਕ ਹੋ ਗਏ।
• ਰੈਣ – ਬਸੇਰਾ ਰਾਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਮੁਸਾਫ਼ਰਖ਼ਾਨਾ) – ਅਸੀਂ ਅਣਜਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਰੈਣ – ਬਸੇਰਾ ਲੱਭ ਰਹੇ ਸਾਂ।
• ਹੋਂਦ ਹੋਣਾ, ਬਣਨਾ) – ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ।
• ਅਜਬ (ਅ)ਜੀਬ, ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ) – ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਅਜਬ ਹੈ।
• ਢੇਰੀ ਤੋਲੀਆਂ ਜਾਂ ਮਿਣੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ, ਜੋ ਤਰਲ ਨਾ ਹੋਣ – ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਟ ਕੇ ਢੇਰੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।
• ਸ਼ਕਲ ਸੂਰਤ – ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
• ਗੈਸ (ਹਵਾ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਆਕਸੀਜਨ ਇਕ ਗੈਸ ਹੈ।
• ਆਖ਼ਰਕਾਰ (ਅ)ਤ) – ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟੀ ਧਰਤੀ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਠੰਢੀ ਹੋ ਗਈ।
• ਲਾਟੂ (ਘੁੰਮਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਉਣਾ) – ਮੈਂ ਡੋਰ ਲਪੇਟ ਕੇ ਲਾਟੂ ਸੁੱਟਿਆ ਤੇ ਉਹ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗਾ
• ਵਾਯੂ (ਹਵਾ) – ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵਾਯੂ ਦਾ ਗਿਲਾਫ਼ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਅਧਿਆਪਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਵੇ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਧਰਤੀ Important Questions and Answers

1. ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

(ਉ) ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਬੇਟੀ ਰਾਣੀ,
ਥਲ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੈ ਪਾਣੀ।
ਆਖਣ ਲੋਕੀਂ ਧਰਤੀ ਮਾਂ,
ਮੈਂ ਤਾਂ ਰੈਣ – ਬਸੇਰਾ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਬੇਟੀ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਪਾਣੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ‘ਧਰਤੀ – ਮਾਂ` ਆਖਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੁ ਮੈਂ ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਲਈ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਸਦਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਪਰ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੇ ਪਾਣੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਧਰਤੀ – ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਥਲ – ਜ਼ਮੀਨ, ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਬਣੀ ਥਾਂ ਰੈਣ – ਬਸੇਰਾ – ਰਾਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਮੁਸਾਫ਼ਰਖ਼ਾਨਾ।

(ਅ) ਹੋਂਦ ਮੇਰੀ ਹੈ ਬੜੀ ਪੁਰਾਣੀ,
ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਇਕ ਅਜਬ ਕਹਾਣੀ !
ਦਿਸਦੀ ਹਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਢੇਰੀ,
ਸ਼ਕਲ ਹੋਰ ਸੀ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਬੜੀ ਅਦਭੁਤ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਵੇਲੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਢੇਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਹੋਰ ਹੀ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਬਣੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਢੇਰੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਹੋਂਦ – ਹੋਣਾ, ਬਣਨਾ ਅਜਬ – ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ।

(ਇ) ਭਖਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਸੀ ਗੋਲਾ,
ਦਗਦਾ ਜਿਉਂ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਕੋਲਾ।
ਬੀਤੇ ਵਰੇ ਕਈ ਲੱਖ ਹਜ਼ਾਰ,
ਠੰਢੀ ਹੋ ਗਈ ਆਖ਼ਰਕਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਣ ਪਿੱਛੋਂ ਮੈਂ ਬਲਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਗੋਲਾ ਸਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਖ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੱਠੀ ਵਿਚ ਕੋਲਾ ਭਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਕਰੋੜਾਂ ਵਰ੍ਹੇ ਬੀਤ ਗਏ। ਅੰਤ ਮੈਂ ਠੰਢੀ ਹੋ ਗਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਧਰਤੀ ਭਖਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਗੋਲਾ ਸੀ, ਜੋ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਠੰਢਾ ਹੋ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਿਆ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਭਖਦੀਆਂ – ਬਲਦੀਆਂ। ਦਗਦਾ – ਭੁੱਖਦਾ, ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਲਾਲ।

(ਸ) ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਹੋਈ ਪੈਦਾ,
ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣਾ ਪੱਕਾ ਕਾਇਦਾ।
ਗਰਮੀ, ਮੀਂਹ, ਬਸੰਤ, ਸਿਆਲ,
ਆ ਕੇ ਪੁੱਛਣ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੱਕੇ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ਗਰਮੀ, ਬਰਸਾਤ, ਬਸੰਤ ਤੇ ਸਿਆਲ ਆਦਿ ਰੁੱਤਾਂ ਸਭ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਪੁੱਛਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨੇਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਘੁੰਮਣ ਨਾਲ ਹੀ ਗਰਮੀ, ਬਰਸਾਤ, ਬਸੰਤ ਤੇ ਸਿਆਲ ਆਦਿ ਰੁੱਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਕਾਇਦਾ – ਨੇਮ, ਨਿਯਮ।

(ਹ) ਮੈਂ ਹਾਂ ਅੰਡੇ ਵਾਕੁਰ ਗੋਲ,
ਪਾਇਆ ਮੈਂ ਵਾਧੂ ਦਾ ਖੋਲ।
ਗੈਸਾਂ ਕਈ ਵਾਯੂ ਦੇ ਵਿਚ,
ਰੱਖਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ – ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਂਡੇ ਵਾਂਗ ਗੋਲ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਉੱਪਰ ਹਵਾ ਦਾ ਗਿਲਾਫ਼ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ – ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਆਂਡੇ ਵਰਗੀ ਗੋਲ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਹਵਾ ਦਾ ਗਿਲਾਫ਼ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਹਨ। ਧਰਤੀ ਇਸ ਹਵਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲ ਖਿੱਚ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵਾਕੁਰ – ਵਾਂਗ। ਵਾਯੂ – ਹਵਾ ਖੋਲ – ਗਿਲਾਫ਼।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 12 ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 12 ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ Textbook Questions and Answers

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਜੰਮ-ਪਲ ਸਨ ? ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ 1934 ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਤੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਿੱਤੀ।

(ਅ) ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਸ਼ੋਭਿਤ ਰਹੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਉੱਤਰ : ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੀ ਰਹੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਉਪ – ਕੁਲਪਤੀ ਵੀ ਰਹੇ।

(ੲ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਤੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਝ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਬੀਜਾਂ, ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਕੀੜੇ – ਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਵਾਗ – ਡੋਰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਖੇਤੀ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਕੀਤੇ।

ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਭਾਗ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਨਤ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸਾਹਿਤ ਛਾਪ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੁਣ ਤਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮਾਹਰ ਕਿਸਾਨ ਮੇਲੇ ਲਾ ਕੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

(ਮ) ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ ?
ਉੱਤਰ :
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਸਾਹਿਤ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਗਿਆਨ – ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਾਂਗੜੇ ਤੇ ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚੋਂ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਆਪ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਦਰਦਾਨ ਸਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ।

(ਹ) ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਪਾਸ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(ਕ) ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਸੁਭਾਅ ਬਾਰੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?

(੫) ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਕੀ ਜਤਨ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਦਿੜ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਬਣਾ ਦੇਣਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਟਰੈਕਟਰ ਫਪ ਫਪ ਕਰਦੇ ਫਿਰਨ। ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਜਦੇ ਹੋਣ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਝ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜੇ ਘਰ ਹੋਣ ! ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹੋਣ ਅਤੇ ਲੋਕ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਉੱਨਤ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣ।

ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਉਪ – ਕੁਲਪਤੀ ਬਣੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਭਾਗ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਫ਼ਸਲਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਛਾਪ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਮੇਲੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਹਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਆਪ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ !

(ਗ) ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ‘ਪੇਂਡੂ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ’ ਕਿਸ ਮਨੋਰਥ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਨ ਕਿ ਪੱਛਮ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੱਕੀ, ਚਿਮਟਾ, ਚਰਖਾ, ਪੀੜੀਆਂ ਤੇ ਮੁੜੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵਿਚ ਹੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੋ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ।

ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਸੋਈ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਥਾਲ, ਕੌਲੇ, ਗਲਾਸ, ਛੰਨੇ, ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ, ਝਵੱਕਲੀ ਤੇ ਬੈੜ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੇਂਡੂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਦਰੀਆਂ, ਫੁੱਲਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਬਾਗਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਵਿਚ ਸਾਂਭਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਚਿਹਰਾ – ਮੋਹਰਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਹ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ।

(ਘ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਡਾ. ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਕੀ ਦੇਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਦੂਜੇ ਮੁਲਕਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਲੱਗੇ ਸਜਾਵਟੀ ਬੂਟੇ ਅਤੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ।

ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਵਲੋਂ ਚੰਡੀਗੜ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 10 ਵਿਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਪਰਦਰਸ਼ਨੀ ਆਮ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਸਮੇਂ – ਸਮੇਂ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲੱਗੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਜਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਰੋਜ਼ – ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ, ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਲਈ ‘ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਬਹੁਪੱਖੀ : ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਜਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਾਲੀ
• ਕਾਰਜ-ਖੇਤਰ : ਕੰਮ-ਕਾਜ ਦਾ ਦਾਇਰਾ
• ਅੰਦਾਜ਼ ; ਤੌਰ-ਤਰੀਕਾ
• ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਤਾ : ਮੁਕਾਬਲਾ
• ਵਿਕਾਸ : ਤਰੱਕੀ, ਉੱਨਤੀ
• ਯੋਗਦਾਨ : ਦੇਣ, ਸਹਿਯੋਗ
• ਹੁਨਰ : ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ, ਕਲਾ, ਕਾਰੀਗਰੀ
• ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ : ਸਹੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੋਵੇ
• ਵਿਸ਼ਾਲ : ਵੱਡਾ
• ਸਿਰਜਣਾ : ਰਚਨਾ, ਬਣਾਉਣਾ, ਉਤਪੰਨ
• ਪਸਾਰ : ਫੈਲਾਅ, ਖਿਲਾਰ, ਵਿਸਥਾਰ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਸਸ਼ੋਭਿਤ, ਖ਼ਲਕਤ, ਸਹੂਲਤ, ਉਪਰਾਲੇ, ਤਿਭਾ, ਵਾਗ-ਡੋਰ, ਸੁਹਿਰਦਤਾ, ਸਹਿਯੋਗੀ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਤਾੜਨਾ, ਰਿਣੀ
ਉੱਤਰ :

• ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ (ਸ)਼ੋਭ ਰਿਹਾ) – ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘਾਸਣ ਉੱਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਸੀ।
• ਖ਼ਲਕਤ ਦੁਨੀਆ) – ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਬੜੀ ਖ਼ਲਕਤ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ।
• ਸਹੂਲਤ (ਸ)ਖ – ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਬੱਸ – ਸੇਵਾ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ।
• ਉਪਰਾਲੇ (ਯਤਨ – ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ।
• ਤਿਭਾ (ਬੌਧਿਕ ਯੋਗਤਾ) – ਪ੍ਰੋ: ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਵਿ – ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਲਾਸਾਨੀ ਸੀ।
• ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਸੋਹਣੇ ਦਿਲ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ) – ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰੋ, ਪੂਰੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਕਰੋ !
• ਵਾਗ – ਡੋਰ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ) – ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗ – ਡੋਰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਯੋਗ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨਾ ਰਿਹਾ।
• ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਕੰਮ – ਕੰਮ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
• ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ) – ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।
• ਤਾੜਨਾ (ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕਰਨਾ) – ਜੇਕਰ ਬੱਚੇ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਰਿਣੀ ਦੇਣਦਾਰ) – ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ – ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਸਦਾ ਰਿਣੀ ਹਾਂ।

ਵਿਆਕਰਨ : ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ :
ਜਸਮੀਨ ਬਹੁਤ ਸੁਰੀਲਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਹਰਸ਼ਪ੍ਰੀਤ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੁਣੇ ਆਈ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :

1. ਕਾਲਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
2. ਸਥਾਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
3. ਪ੍ਰਕਾਰਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
4. ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
5. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
6. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
7. ਨਿਰਨਾਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
8. ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ

1. ਕਾਲਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਕੱਲ੍ਹ , ਪਰਸੋਂ, ਸਵੇਰੇ, ਛੇ ਵਜੇ, ਕਦੋਂ, ਜਦੋਂ, ਕਦੇ ਆਦਿ।

2. ਸਥਾਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਘਰ, ਅੰਦਰ, ਬਾਹਰ , ਇੱਧਰ, ਉੱਧਰ, ਉੱਪਰ, ਹੇਠਾਂ, ਜਿੱਥੇ, ਕਿੱਥੇ, ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ, ਵਿਚਕਾਰ ਆਦਿ।

3. ਕਾਰਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਢੰਗ, ਤਰੀਕੇ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਰਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਉਂ, ਇਵੇਂ, ਹੌਲੀ, ਤੇਜ਼, ਕਾਹਲੀ, ਛੇਤੀ, ਆਦਿ।

4. ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ : ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ, ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ : ਕਿਉਂ, ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਕਰਕੇ, ਤਾਂਜੋ, ਤਦੇ, ਤਾਂਹੀ ਆਦਿ।

ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਹੋਵੇ। ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।

ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੰਦਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ : ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾਂ ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਉੱਘੇ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਕਲਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰਸੀਏ ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਆਪ ਨੇ ਸਾਹਿਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਗਿਆਨ – ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖ਼ਲਕਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਹਰ ਵਸਤੂ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਦਿਲੋਂ ਮੁਹੱਬਤ ਸੀ।

ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਇਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਨ ਆਪ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਝੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਮੇਲ – ਮਿਲਾਪ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ – ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਕੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਾਧੇ – ਘਾਟੇ ਜਾਂ ਸੋਧ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ! ਆਪ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਕਿੰਨੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਾਂਗੜਾ, ਕੁੱਲ ਤੇ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖੇ।

ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1909 ਈ: ਨੂੰ ਸ: ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਜ਼ੀਰਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।1924 ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ 1930 ਵਿਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ 1934 ਵਿਚ ਆਪ ਨੇ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਆਪ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੀ ਰਹੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਉਪ – ਕੁਲਪਤੀ ਵੀ ਬਣੇ ਆਪ ਵਲੋਂ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀਤੀ ਖੋਜ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਲੋਂ ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬਣੇ, ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਦਾ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਝ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲਿਆ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਸਨ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੀਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਘਣੀ – ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ – ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਘਣੀ – ਖੇਤੀ ਇਲਾਕਾ – ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖੇਤੀ ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਖੇਤੀ – ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪਸਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਵਾਗ – ਡੋਰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਯੂ.ਪੀ. ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆਪ ਦੇ ਉੱਦਮਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ – ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਫਲਾਂ – ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਭਾਰੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਆਪ ਜਿਸ ਪਦਵੀਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਰਹੇ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਬੜੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਆਪ ਦੁਆਬੇ ਦੀ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਆਲਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਂਉਣ ਦਿੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਆ।

ਆਪ ਨੇ ਲੇਖਕਾਂ, ਗਾਇਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਆਪ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਕਦਰਦਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਮਿਹਨਤ ਬਹੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪੱਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਆਪ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਰਹੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

ਆਪ ਨੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹੁਣ ਤੇ ਬੀਜਣ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਦਾਂ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਛਿੜਕਣ ਦੇ ਢੰਗ ਦੱਸਣ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਭਾਗ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਫ਼ਸਲਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲਾ ਸਾਹਿਤ ਛਾਪ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਦਾ ਹੈ। ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁਣ ਤਕ ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਕਿਸਾਨ ਮੇਲੇ ਲਾ ਕੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ‘ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਕਿੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਮੁਫ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਪੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਪ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੱਕੀ, ਚਿਮਟਾ, ਚਰਖਾ, ਪੀੜੀਆਂ ਤੇ ਮੁੜੇ ਛੇਤੀ – ਛੇਤੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ‘ਪੇਂਡੂ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ’ ਬਣਵਾਏ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਜਿਉਂਦਾ – ਜਾਗਦਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਬਣਵਾਇਆ।

ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਸੋਈ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਥਾਲ, ਕੌਲੇ, ਗਲਾਸ, ਛੰਨੇ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ, ਝਵੱਕਲੀ ਤੇ ਬੈੜ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੇਂਡੂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਦਰੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਇਸ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਚਿਹਰਾ – ਮੁਹਰਾ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਹ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਟਿਬਿਉਨ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀ ਬਣੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਉਹ ਇੰਨਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ – ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹੀ ਗੱਲ – ਬਾਤ ਕਰਦੇ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ – ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੋਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ 1 ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਦੂਜੇ ਮੁਲਕਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਲੱਗੇ ਸਜਾਵਟੀ ਬੂਟੇ ਅਤੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ।

ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਵਲੋਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 10 ਵਿਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਪਰਦਰਸ਼ਨੀ ਆਮ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ – ਸਮੇਂ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲੱਗੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾਂ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਜਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਰੋਜ਼ – ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ, ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਲਈ ‘ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਆਪ ਇਸ ਕਲਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਏਨੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ 3 ਮਾਰਚ, 1986 ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਵਿਛੜ ਗਏ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਣੀ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।

1. ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਸੁਭਾ ਬਾਰੇ ਪਾਠ ਵਿਚ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਇਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਲੀਹਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਪ ਕਲਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰਸੀਏ, ਖੋਜੀ ਤੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਆਪ ਜਿਸ ਪਦਵੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਰਹੇ, ਬੜੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਤੇ ਦਿਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਆਲਸ ਨੂੰ ਆਪ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੇ !

ਆਪ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਸੀ ਆਪ ਨੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤੀ। ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਆਪ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਕਦਰਦਾਨ ਸਨ ਆਪ ਦਾ ਫੁੱਲਾਂ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾ ਦੇ ਇਸੇ ਗੁਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਇੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣ ਸਕਿਆ ਹੈ।

2. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ।

1. ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਇਸ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਝੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਮੇਲ – ਮਿਲਾਪ ਰੱਖਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਕੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਅੱਖਰ ਦੇ ਵਾਧੇ – ਘਾਟੇ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੋਧ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ। ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜ – ਖੇਤਰ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਠੇਠ ਤੇ ਟੁੱਕਦਾਰ ਸਥਾਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਕਿੰਨੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਾਂਗੜਾ, ਕੁੱਲੂ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ’, ‘ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ”, ‘ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਤੇ ‘ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦੀਆਂ ਸਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨ ਸਾਜ਼ : ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ
(ਆ) ਲੋਹੜੀ
(ਈ) ਗੱਗੂ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨ ਸਾਜ਼ : ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
ਉ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ
(ਅ) ਜਨਕਰਾਜ ਸਿੰਘ
(ਇ) ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਜਨਕ ਰਾਜ ਸਿੰਘ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੋਝੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ?
(ਉ) ਵਿਗਿਆਨਿਕ
(ਅ) ਯਥਾਰਥਕ
(ਈ) ਧਾਰਮਿਕ
(ਸ) ਸਮਾਜਿਕ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਵਿਗਿਆਨਿਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਖੁਦ ਆਪ ਕੀ ਸਨ ?
(ਉ) ਇਕ ਧਰਮੀ ਪੁਰਸ਼
(ਆ) ਇਕ ਵਿਗਿਆਨੀ
(ਇ) ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਕ
(ਸ) ਇਕ ਅਰਥ – ਸ਼ਾਸਤਰੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਇਕ ਵਿਗਿਆਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਰੱਖਿਆ ?
(ਉ) ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ
(ਆ) ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ
(ਈ) ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨਾਲ
(ਸ) ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲਿਆ ?
(ਉ) ਬਿਨਾਂ ਅੱਖਰ ਦੇ ਵਾਧੇ – ਘਾਟੇ ਦੇ/ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੋਧ ਤੋਂ
(ਅ) ਸੋਧ ਕੇ
(ਈ) ਵਿਗਾੜ ਕੇ
(ਸ) ਜਿਵੇਂ ਠੀਕ ਲੱਗਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬਿਨਾਂ ਅੱਖਰ ਦੇ ਵਾਧੇ – ਘਾਟੇ ਦੇ/ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸੋਧ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਸਥਾਨਿਕ, ਠੇਠ ਤੇ ਰੁੱਕਦਾਰ
(ਅੇ) ਟਕਸਾਲੀ
(ਈ) ਵਿਗੜੀ ਹੋਈ
(ਸ) ਜਟਕੀ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਥਾਨਿਕ, ਠੇਠ ਤੇ ਟੁੱਕਦਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਮਹੱਤਤਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਠੇਠ ਤੇ ਸਥਾਨਿਕ
(ਆ) ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ
(ਈ) ਸੋਧੀ ਹੋਈ
(ਸ) ਵਿਗੜੀ ਹੋਈ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਠੇਠ ਤੇ ਸਥਾਨਿਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬੰਗਾਲ
(ਅ) ਬਿਹਾਰ
(ਈ) ਅਸਾਮ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼/ਕੁੱਲ/ਕਾਂਗੜਾ/ਹਰਿਆਣਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜਾਬ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼/ਕੁੱਲੂ/ਕਾਂਗੜਾ/ਹਰਿਆਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਲੋਕ – ਗੀਤ ਸੰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਧਰਤੀ ਦੇ ਗੀਤ
(ਅ) ਲੋਕ – ਬੋਲੀਆਂ
(ਈ) ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮਹਿਕ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ/ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ/ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ/ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ/ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ/ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਲੋਕ – ਗੀਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ –
(ਉ) ਵਿਗਿਆਨੀ
(ਅ) ਅੱਖਰ
(ਈ) ਕਿੰਨੀ
(ਸ) ਖ਼ੁਦ/ਉਨ੍ਹਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਖ਼ੁਦ/ਉਨ੍ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਉਨ੍ਹਾਂ
(ਇ) ਲਈ
(ਸ) ਰੰਧਾਵਾ/ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ/ਪੰਜਾਬ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗੜਾ ਕੁੱਲੂ/ਹਰਿਆਣਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰੰਧਾਵਾ/ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ/ਪੰਜਾਬ/ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼/ਕਾਂਗੜਾ ਕੁੱਲੂ/ਹਰਿਆਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
“ਲਿਖੇ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ :
(ਉ) ਲਿਖਿਆ।
(ਅ) ਲਿਖੀ
(ਈ) ਲਿਖੀਆਂ
(ਸ) ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਲਿਖੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੰਭਾਲਿਆ/ਅਪਣਾਇਆ/ਖਿਆ/ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਅ) ਵਿਗਿਆਨੀ
(ਈ) ਹਰਿਆਣਾ
(ਸ) ਇਕੱਤਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੰਭਾਲਿਆ/ਅਪਣਾਇਆ/ਰੱਖਿਆ/ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਮਹੱਤਤਾ ‘ਪੁਸਤਕ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ !
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16,
“ਵਿਗਿਆਨੀਂ ‘ਮੇਲ – ਮਿਲਾਪ / ‘ਗੀਤ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਜੋੜਨੀ
(ਇ) ਦੁਬਿੰਦੀ
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਹ) ਕਾਮਾ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਇ) ਦੁਬਿੰਦੀ ( : )
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਹ) ਕਾਮਾ ( , )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1909 ਈ: ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਜ਼ੀਰਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਬੋਦਲਾਂ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ) ਹੈ। 1924 ਈ: ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਅਤੇ ਗੌਰਮਿੰਟ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ 1930 ਈ: ਵਿੱਚ ਐੱਮ. ਐੱਸ – ਸੀ. ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ 1934 ਈ: ਵਿੱਚ ਲੰਡਨੋਂ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਰਸੇ ਲਈ ਆਪ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਉਪ – ਕੁਲਪਤੀ ਬਣੇ। ਆਪ ਵਲੋਂ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਖੋਜ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਲੋਂ ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ !

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਬਠਿੰਡਾ
(ਅ) ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
(ਇ) ਜ਼ੀਰਾ
(ਸ) ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਜ਼ੀਰਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) 1924
(ਆ) 1920
(ੲ) 1930
(ਸ) 1934
ਉੱਤਰ :
(ਸ) 1934

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
(ਆ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ੲ) ਜਲੰਧਰ
(ਸ) ਦਿੱਲੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਐੱਮ. ਏ.
(ਅ) ਡਾਕਟਰੇਟ
(ਈ) ਬੀ.ਐੱਡ.
(ਸ) ਬੀ.ਏ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਡਾਕਟਰੇਟ

ਪਸ਼ਨ 5.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
(ੲ) ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ :
(ੳ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਅ) ਬਨਸਪਤੀ
(ੲ) ਵਿਗਿਆਨ
(ਸ) ਪਿੰਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਲੁਧਿਆਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਤਾ ਕਿੱਥੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ?
(ੳ) ਇੰਗਲੈਂਡ
(ਅ) ਲੰਡਨ
(ੲ) ਅਮਰੀਕਾ
(ਸ) ਕੈਨੇਡਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਲੰਡਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਵਲੋਂ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
(ੳ) ਧੁਨੀ – ਵਿਗਿਆਨ
(ਅ) ਬਨਸਪਤੀ – ਵਿਗਿਆਨ
(ਈ) ਸਮਾਜ – ਵਿਗਿਆਨ
(ਸ) ਚਿੰਨ੍ਹ – ਵਿਗਿਆਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ ਲੰਬੀ
(ਆ) ਤਰਨਤਾਰਨ
(ਈ) ਸ਼ੇਰਪੁਰ
(ਸ) ਬੋਦਲਾਂ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਬੋਦਲਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜ਼ੀਰਾ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ
(ਈ) ਖੋਜ
(ਸ) ਉਹਨਾਂ/ਆਪ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਹਨਾਂ/ਆਪ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਿਤਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ :
(ੳ) ਮਾਮੀ
(ਅ) ਦਾਦੀ
(ਈ) ਮਾਤਾ
(ਸ) ਨਾਨੀ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਮਾਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
(ਅ) ਬੋਦਲਾਂ
(ਈ) ਰੂਪਨਗਰ
(ਸ) ਹੋਇਆ/ਕੀਤੀ/ਕਰਦੇ ਰਹੇ/ਲਾਇਆ ਗਿਆ/ਬਣੇ/ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹੋਇਆ/ਕੀਤੀ/ਕਰਦੇ ਰਹੇ/ਲਾਇਆ ਗਿਆ/ਬਣੇ/ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
“ਪਹਾੜ ਇਸਤਰੀ – ਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਪੁਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਜੋੜ੍ਹਨੀ
(ਅ) ਡੰਡੀ
(ਈ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਬੈਕਟ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜੋੜ੍ਹਨੀ (-)
(ਅ) ਡੰਡੀ (।)
(ਈ) ਕਾਮਾ (,)
(ਸ) ਬੈਕਟ {()}

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

3. ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਪੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਨ ਕਿ ਪੱਛਮ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੱਕੀ, ਚਿਮਟਾ, ਚਰਖਾ, ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਮੁੜੇ ਛੇਤੀ – ਛੇਤੀ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਜੇ ਇਹ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਵਿੱਚ ਲੋਪ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਆਪਣੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਨ ਲਈ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਬਣਵਾਏ। ਖੇਤੀ – ਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਜਿਊਂਦਾ – ਜਾਗਦਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਬਣਵਾਇਆ। ਇਸ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਉਹ ਆਪ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਸੋਈ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਥਾਲ, ਕੌਲੇ, ਗਲਾਸ, ਛੰਨੇ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ, ਚੁਵੱਕਲੀ ਤੇ ਬੈੜ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੇਂਡੂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਦਰੀਆਂ, ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਬਾਗ ਇਸ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਪਰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਚਿਹਰਾ – ਮੁਹਰਾ ਵੇਖਣ ਲਈ ਇਹ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ (ਜੋ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲੀ ਬੈਠਾ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।

ਉਪਰੋਕਤ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
(ਉ) ਜਨਕਰਾਜ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ
(ਇ) ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਪ੍ਰੋ: ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜਨਕਰਾਜ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਪੱਖ ਕਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁਲਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ
(ਈ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਖੇਤਰ ਦੀ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਾਗ਼ਬਾਨੀ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਹੜੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਨੁੱਕਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੂਰਬ ਦੀ
(ਅ) ਪੱਛਮ ਦੀ
(ਈ) ਦੱਖਣ ਦੀ
(ਸ) ਉੱਤਰ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੱਛਮ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚੱਕੀ, ਚਿਮਟੇ, ਚਰਖੇ, ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਮੂੜਿਆਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਨਾਲ ਹੈ ?
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ
(ਅ) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ
(ਈ) ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ
(ਸ) ਪੱਛਮ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ?
(ਉ) ਅਮੀਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ
(ਅ) ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ
(ਏ) ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ
(ਸ) ਜਾਤਾਂ – ਪਾਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਮੀਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਬਣਵਾਏ ?
(ਉ) ਪੰਚਾਇਤ ਘਰ
(ਅ) ਲਾਇਬਰੇਰੀਆਂ
(ਈ) ਸਕੂਲ
(ਸ) ਪੇਂਡੂ ਅਜਾਇਬ ਘਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੇਂਡੂ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਨੂੰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਕੀ ਬਣਵਾਇਆ ?
(ਉ) ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ
(ਅ) ਅਣੂ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ
(ਈ) ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ
(ਸ) ਚਿੜੀਆ – ਘਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਪੇਂਡੂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ, ਚੁਵੱਕਲੀ ਅਤੇ ਬੈੜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਨਾਲ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੁਰਾਤਨ ਟਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਖੂਹ ਨਾਲ
(ਅ) ਟਿਊਬਵੈਲ ਨਾਲ
(ਈ) ਗੱਡੇ ਨਾਲ
(ਸ) ਹਲ – ਪੰਜਾਲੀ ਨਾਲ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਪੁਰਾਤਨ ਟਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਖੂਹ ਨਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੇਂਡੂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੇਂਡੂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ?
(ਉ ਦਰੀਆਂ, ਬਾਗ਼ ਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ
(ਅ) ਕੱਪੜੇ
(ਈ) ਪੱਖੀਆਂ
(ਸ) ਮੂੜੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦਰੀਆਂ, ਬਾਗ਼ ਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ ਕਿਹੜੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਵੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦਾ
(ਅ) ਕੱਚੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦਾ
(ਇ) ਅੱਵਲ ਇੱਟਾਂ ਦਾ
(ਸ) ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਰੰਧਾਵਾ/ਪੰਜਾਬ/ਪੱਛਮ/ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ/ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਅ) ਟਿੰਡਾਂ
(ਇ) ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ
(ਸ) ਗਲਾਸ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੰਧਾਵਾ/ਪੰਜਾਬ/ਪੱਛਮ/ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ/ਲੁਧਿਆਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਉਹਨਾਂ/ਉਹ/ਆਪ/ਜੋ
(ਅ) ਅਜਾਇਬ – ਘਰ
(ਇ) ਪਿੰਡਾਂ
(ਸ) ਜ਼ਿੰਦਗੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਹਨਾਂ/ਉਹ/ਆਪ/ਜੋ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਦੂਜਾ/ਅਹਿਮ/ਅੰਦਰਲੀਆਂ/ਅਮੀਰ/ਵਿਸ਼ੇਸ਼/ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ/ਪੇਂਡੂ/ਜਿਊਂਦਾ ਜਾਗਦਾ/ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ
(ਅ) ਦਰੀਆਂ
(ਈ) ਖੇਤੀਬਾੜੀ
(ਸ) ਭੰਡਾਰ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਦੂਜਾ/ਅਹਿਮ/ਅੰਦਰਲੀਆਂ/ਅਮੀਰ/ਵਿਸ਼ੇਸ਼/ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ/ਪੇਂਡੂ/ਜਿਊਂਦਾ ਜਾਗਦਾ/ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉ) ਥਾਲ
(ਅ) ਆਪ
(ਈ) ਵਿਚ
(ਸ) ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ/ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ/ਹੋ ਗਏ ਹੋ/ਜਾਵੇਗਾ।/ਕੀਤੇ/ਬਣਵਾਏ/ਬਣਵਾਇਆ/ਕਰਦੇ ਰਹੇ/ਬਦਲ ਜਾਵੇਕਰੇਗਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ/ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ/ਨਿਕਲ ਜਾਣਗੇ/ਹੋ ਗਏ/ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਕੀਤੇ/ਬਣਵਾਏ/ਬਣਵਾਇਆ/ਕਰਦੇ ਰਹੇ/ਬਦਲ ਜਾਵੇਕਰੇਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸਵਾਣੀਆਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ ?
(ੳ) ਮਰਦਾਂ
(ਅ) ਬੰਦਿਆਂ
(ਈ) ਨਰਾਂ
(ਸ) ਪੁਰਸ਼ਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮਰਦਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਕਰੇਗਾ
(ਅ) ਕਰਿੰਦਾ
(ਈ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਕਰਨਹਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕਰੇਗਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
“ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ‘ਬਾਰਾ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
‘ਦਰੀਆਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਕਵਚਨ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਦਰੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਜੋੜਨੀ
(ਈ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਬੈਕਟ
(ਹ) ਬਿੰਦੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ (।)
(ਅ) ਜੋੜਨੀ (-)
(ਈ) ਕਾਮਾ (,)
(ਸ) ਬੈਕਟ { () }
(ਹ) ਬਿੰਦੀ (.)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਹੇਠਾਂ ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਚੁਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ
ਉੱਤਰ :

ਉੱਤਰ :

4. ਜੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅੱਜ ਏਨਾ ਸੋਹਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਫੁੱਲ – ਬੂਟਿਆਂ ਅਤੇ ਸੋਹਣੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦੇ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੈ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਦੂਜੇ ਮੁਲਕਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਲਾਉਣ ਲਈ ਸਜਾਵਟੀ ਬੂਟੇ ਅਤੇ ਦਰਖ਼ਤ ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ।

ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਵਲੋਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 10 ਵਿਚ ਬਣਾਈਆਂ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਆਮ ਦਰਸ਼ਕ ਨੂੰ ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ – ਸਮੇਂ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਜ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲੱਗੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਦਕਾ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ, ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ‘ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਾਂ ਦੀ ਇਕ ਸੰਸਥਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਮਲ – ਕਲਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇੱਕ – ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ – ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾ ਸਕਣ।

ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਇਸ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਕਾਬਲ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ‘ਰੰਧਾਵਾ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ’ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਦਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ ?
(ਉ) ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ
(ਅ) ਫੁੱਲ – ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ
(ਈ) ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਾਲ
(ਸ) ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਫੁੱਲ – ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਸੋਹਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁਲਾਬ ਦੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਰਾਕ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ
(ਅ) ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ
(ਈ) ਸੁਖਨਾ ਝੀਲ ਉੱਤੇ
(ਸ) ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਸਜਾਵਟੀ ਬੂਟੇ ਕਿੱਥੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ ?
(ਉ) ਨੇਪਾਲ ਤੋਂ
(ਅ) ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ
(ਈ) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ
(ਸ) ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦੂਰ – ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਵੱਡੇ – ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ – ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੈਕਟਰ 17
(ਅ) ਸੈਕਟਰ 22
(ੲ) ਸੈਕਟਰ 10
(ਸ) ਸੈਕਟਰ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸੈਕਟਰ 10.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਉਣ ਲਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਕੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਮੈਦਾਨ
(ਆ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲ
(ਈ) ਮਹੱਲ
(ਸ) ਅਜਾਇਬ – ਘਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ, ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਸੰਸਥਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਆਰਟ ਸਭਾ
(ਆ) ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ
(ਈ) ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ
(ਸ) ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ।
ਉੱਤਰ :
ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਸੀ ?
(ਉ) ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ
(ਅ) ਪ੍ਰੋ: ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ
(ਸ) ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ।
ਉੱਤਰ :
ਉ) ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਕੀ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਰੰਧਾਵਾ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ
(ਅ) ਰੰਧਾਵਾ ਥੀਏਟਰ
(ਈ) ਰੰਧਾਵਾ ਕਲਾ ਸੰਗਮ
(ਸ) ਰੰਧਾਵਾ ਨਾਟ – ਘਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੰਧਾਵਾ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ ?
(ਉ) ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ
(ਅ) ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ
(ਈ) ਗਿ: ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ
(ਸ) ਨਵੇਂ ਚੀਫ਼ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਆਮ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਅ) ਡਾ: ਰੰਧਾਵਾ
(ਈ) ਉਹਨਾਂ
(ਸ) ਫੁੱਲ – ਬੂਟਿਆਂ/ਦਰਖ਼ਤਾਂ/ਗੁਲਾਬ/ਫੁਲਾਂ/ਵੰਨਗੀਆਂ/ਮੁਲਕਾਂ/ਰਾਜਾਂ/ਸੜਕਾਂ/ ਧਰਤੀ/ਬੂਟੇ/ਕਲਾਕਾਰਾਂ/ਨੁਮਾਇਸ਼ਹਾਲ/ਪੇਂਟਿੰਗਜ਼/ਸੈਕਟਰ/ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ/ਦਰਸ਼ਕ/ਚਿਤਰਾਂ/ਦਫ਼ਤਰਾਂ/ਘਰਾਂ/ਹਿੱਸੇ/ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ/ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ/ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਕੋਮਲ – ਕਲਾਵਾਂ/ਸੰਸਥਾ/ਤਜਰਬਿਆਂ/ਪ੍ਰਧਾਨ/ਪੀੜ੍ਹੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਫੁੱਲ – ਬੂਟਿਆਂ/ਦਰਖ਼ਤਾਂ/ਗੁਲਾਬ/ਫੁਲਾਂ/ਵੰਨਗੀਆਂ/ਮੁਲਕਾਂ/ਰਾਜਾਂ/ਸੜਕਾਂ ਧਰਤੀ/ਬੂਟੇ/ਕਲਾਕਾਰਾਂ/ਨੁਮਾਇਸ਼ਹਾਲ/ਪੇਂਟਿੰਗਜ਼/ਸੈਕਟਰ/ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ/ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਰਸ਼ਕ/ਚਿਤਰਾਂ/ਦਫ਼ਤਰਾਂ/ਘ/ਹਿੱਸੇ /ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ/ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ/ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ/ ਕੋਮਲ – ਕਲਾਵਾਂ/ਸੰਸਥਾ/ਤਜਰਬਿਆਂ/ਪ੍ਰਧਾਨ/ਪੀੜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਨੁਮਾਇਸ਼
(ਅ) ਹਾਲ
(ਈ) ਆਪਣੇ
(ਸ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ/ਸੈਕਟਰ 10/ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ/ਰੰਧਾਵਾ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰੋਜ਼ ਗਾਰਡਨ/ਸੈਕਟਰ 10/ਪੰਜਾਬ ਕਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਰੰਧਾਵਾ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਸੋਹਣਾ
(ਅ) ਏਨਾ
(ਈ) ਪੁਰਾਣੀ
(ਸ) ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ/ਦੋਹੀਂ/10/ਇਕ/ਪਹਿਲੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੋਹੀਂ/10/ਇਕ/ਪਹਿਲੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਜਿਹੜੀਆਂ/ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ/ਉਹਨਾਂ/ਇਕ – ਦੂਜੇ/ਉਹਨਾਂ
(ਆ) ਕਲਾਕਾਰਾਂ।
(ਈ) ਕਲਾ
(ਸ) ਪੁਰਾਣੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜਿਹੜੀਆਂ/ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ/ਉਹਨਾਂ/ਇਕ – ਦੂਜੇ/ਉਹਨਾਂ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਸੋਹਣਾ
(ਅ) ਕਲਾਕਾਰਾਂ
(ਇ) ਕਦਰ
(ਸ) ਹੈ/ਹਨ/ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨਮੰਗਵਾਏ ਗਏ/ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ/ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ/ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ/ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ/ਕੀਤੀਬਣਾ ਸਕਣਬਣੇ ਬਣਾਇਆ/ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹੈ/ਹਨਮੰਗਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ/ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ/ਕੀਲ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ/ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ/ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ/ਕੀਤੀ/ਬਣਾ ਸਕਣਬਣੇ ਬਣਾਇਆ/ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਜੋੜਨੀ
(ਈ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਜੋੜਨੀ
(ਈ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ

3. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ ਅਰਥਾਤ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਢੰਗ, ਸਮਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਕਿਰਿਆ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹੋ

(ਉ) ਸ਼ੀਲਾ ਤੇਜ਼ ਤੁਰਦੀ ਹੈ।
(ਅ) ਕੁੱਤਾ ਉੱਚੀ – ਉੱਚੀ ਭੌਕਦਾ ਹੈ।
(ਏ) ਬੱਚੇ ਕੋਠੇ ਉੱਪਰ ਖੇਡਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਉਹ ਸਵੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਤੇਜ਼’, ‘ਉੱਚੀ – ਉੱਚੀ’, ‘ਕੋਠੇ ਉੱਪਰ’ ਤੇ ‘ਸਵੇਰੇ – ਸਵੇਰੇ’ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਹਰ ਇਕ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

1. ਕਾਲਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਜੋ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਣ ; ਜਿਵੇਂ – ਕਲ੍ਹ, ਜਦੋਂ, ਕਦੋਂ, ਉਦੋਂ, ਕਦ, ਕਦੀ, ਹੁਣ, ਸਵੇਰੇ, ਸ਼ਾਮ, ਦੁਪਹਿਰੇ, ਕੁਵੇਲੇ, ਸਵੇਲੇ, ਕਦੀ ਕਦਾਈਂ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਆਦਿ।
2. ਸਥਾਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪਤਾ ਲੱਗੇ; ਜਿਵੇਂ – ਉੱਪਰ, ਉੱਤੇ, ਥੱਲੇ, ਵਿਚ, ਵਿਚਕਾਰ, ਅੰਦਰ, ਬਾਹਰ, ਉਰੇ, ਪਰੇ, ਇਧਰ, ਉਧਰ, ਉੱਥੇ, ਇੱਥੇ, ਕਿਧਰ, ਜਿੱਥੇ, ਕਿੱਥੇ, ਨੇੜੇ, ਦੂਰ, ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ ਆਦਿ !
3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ; ਜਿਵੇਂ – ਘੱਟ, ਵੱਧ, ਕੁੱਝ, ਪੂਰਾ, ਥੋੜਾ, ਇੰਨਾ, ਕਿੰਨਾ, ਜਿੰਨਾ, ਜ਼ਰਾ, ਰਤਾ ਆਦਿ।
4. ਕਾਰਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਪਤਾ ਲੱਗੇ; ਜਿਵੇਂ – ਇੰਦ, ਉੱਦ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉੱਦਾਂ, ਇੱਦਾਂ, ਜਿਵੇਂ, ਕਿਵੇਂ, ਹੌਲੀ, ਧੀਰੇ, ਛੇਤੀ ਆਦਿ।
5. ਕਾਰਨਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ; ਜਿਵੇਂ – ਕਿਉਂਕਿ, ਤਾਂ ਕਿ, ਇਸ ਕਰਕੇ, ਤਾਂ, ਤਦੇ ਹੀ ਆਦਿ।
6. ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਹਰਾਓ ਪਤਾ ਲੱਗੇ : ਜਿਵੇਂ – ਇਕਹਿਰਾ, ਦੋਹਰਾ, ਡਿਉਢਾ, ਕਈ ਵਾਰ, ਘੜੀ – ਮੜੀ ਇਕ – ਇਕ, ਦੋ – ਦੋ, ਦੁਬਾਰਾ ਆਦਿ।
7. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਜਾਂ ਪਕਿਆਈ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ – ਜ਼ਰੂਰ, ਬਿਲਕੁਲ, ਵੀ, ਹੀ, ਠੀਕ, ਆਹੋ, ਬੇਸ਼ੱਕ, ਸਤਿਬਚਨ, ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ, ਸ਼ਾਇਦ, ਹਾਂ ਜੀ, ਆਦਿ।
8. ਨਿਰਣਾਵਾਚਕ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜੋ ਕਿਰਿਆ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਸੰਬੰਧੀ ਨਿਰਣਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ – ਨਹੀਂ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ, ਨਿੱਜ, ਮਤੇ, ਬਿਲਕੁਲ, ਨਾ ਜੀ, ਜੀ ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ ਜੀ ਆਦਿ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਵਾਕ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਐੱਮ. ਏ. ਸੀ ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖਣਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ, ਪਰੰਤੂ ਡਾ: ਰਾਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ।ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਉਹ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਤੰਬਾ ਲਾ ਕੇ ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਚਰਖੇ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਮੁੰਬਈ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੁਪਨਸਾਜ਼ : ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾਂ ਪਾਠ ਵਿਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੁੱਝ ਸੰਦਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਟੈਕਟਰ, ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਟਿੰਡਾਂ ਆਦਿ।

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਬਹੁਪੱਖੀ – ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ
• ਖੇਤਰ – ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਘੇਰਾ।
• ਅੰਦਾਜ਼ – ਤੌਰ ਤਰੀਕਾ
• ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ – ਮੁਕਾਬਲਾ।
• ਵਿਕਾਸ – ਉੱਨਤੀ।
• ਹੁਨਰ – ਕਲਾ, ਮੁਹਾਰਤ
• ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ – ਪੱਕਾ, ਸਬੂਤ ਵਾਲਾ।
• ਵਿਸ਼ਾਲ – ਵੱਡਾ
• ਸਿਰਜਣਾ – ਰਚਨਾ
• ਪਸਾਰ – ਖਿਲਾਰਾ।
• ਵਿਰਸਾ – ਪੁਰਖਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 18 ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 18 ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ

SST Guide for Class 8 PSEB ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ ।

• ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਕੰਨਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਖ਼ੁਦ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰੋਹਿਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰੋਹਿਤਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤ ਸੰਪੰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ।
• ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ, 1873 ਈ: ਨੂੰ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਲੋੜੀਂਦਾ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ।

ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ । ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੇਕ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਤਮਾਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕਿਉਂ ਬਣਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਤੀ ਆਧਾਰਿਤ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਆਦਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲਮਿਲਾਪ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਜਨਕ ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਤਾਲਾਬਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ । ਨਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ੂਦਰ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਵੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ (ਸ਼ੂਦਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤੋਂ ਹੱਥ ਧੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜੂ ਲਗਾ ਕੇ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ, ਮਰੇ ਹੋਏ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਲਾਹੁਣ, ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਚਮੜਾ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਵੀ ਪਾਪ ਸਮਝਣਾ । ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਨੂੰ, ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ-

1. ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
2. ਅਛੂਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਵਰਧਾ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ, ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ।
4. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਫੰਡ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਦੂਕਰੀ ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ | ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਇਕ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਖੋਖਲੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ, ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ।

ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਪਿਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਨਤਾ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।

ਵੀਰ ਸਲਿੰਗਮ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈ ਜੁਟੇ ਰਹੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦਾ “ਪੈਗੰਬਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੁ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਰਲ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹੇਵਜ਼ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ । ਹੋਰ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ “ਅਛੂਤ ਸਮਝਦੇ ਸਨ । ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹੇਵਜ਼ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ 1903 ਈ: ਵਿਚ ‘ਸੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ-ਪਰਿਪਾਲਨ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉੱਚਿਤ ਥਾਂ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ‘ਹਰੀਜਨ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ‘ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ’ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
(1) ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਪਾਪ ਮੰਨਦੇ ਸਨ । 1920 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ।1920 ਈ: ਵਿਚ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਪਰਾਧ ਦੱਸਿਆ । ਪਰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਹਿੰਦੂ-ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ।

(2) ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਮੁਲਤਵੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਬਾਕੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ ।

(3) 1921 ਈ: ਤੋਂ 1923 ਈ: ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ‘ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੀ ਗਈ 49.5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਕੇਵਲ 43,381 ਰੁਪਏ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਸਨ ।

ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ – ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅਛੂਤਾਂ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰਨ ਲਈਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਨ-

1. ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
2. ਅਛੂਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਵਰਧਾ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ, ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਏ ।
4. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪਿੱਛੜੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਫੰਡ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ।
   ਕੋਈ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੁੱਝ ਕੱਟੜ ਹਿੰਦੂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ, ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਦਹੇਜ-ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਮੁੱਖ ਸਨ । ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਾ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲੇ-

1. ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ – ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ, ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਪ੍ਰਥਾ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ, ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਆਦਿ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ, ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ, ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈ ਗਈਆਂ ।

2. ਕਾਨੂੰਨੀ ਯਤਨ – ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ।

• 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਕੰਨਿਆ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ-ਬਲੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ।
• 1891 ਈ: ਵਿਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

3. ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਜਨਮ-ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ਉ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਕੌਣ ਸੀ ਅਤੇ
(ii) ਉਸ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਅਨੇਕ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ।
(ii) ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ, ਜਿੱਥੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
(ii) ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਸੱਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 24 ਸਤੰਬਰ, 1873 ਈ: ਨੂੰ ਕੀਤੀ ।
(ii) ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਖ਼ੁਦ ਜੋਤਿਬਾ ਫੁਲੇ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਨਾਰਾਇਣ ਰਾਓ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਓ ਕਡਾਲਕ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਛੂਤ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਛੂਤ-ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵੈਕੋਮ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
(i) ਡਾ: ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਸੰਘਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
(ii) ਕਿਹੜੇ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ (ਅਖ਼ਬਾਰ) ਕੱਢੇ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਡਾ: ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਮਤ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਕਨਾਇਕ, ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਆਦਿ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਕੱਢੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
1891 ਈ: ਵਿਚ ।

ਸ਼ਨ 8.
ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ? ਉੱਤਰ-ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1936 ਈ: ਵਿਚ ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤਿਆਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਨ:
(i) ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ
(ii) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(iii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
(iv) ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
(i) 1891 ਈ: ਵਿਚ
(ii) 1829 ਈ: ਵਿਚ
(iii) 1856 ਈ: ਵਿਚ
(iv) 1873 ਈ: ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ-
(i) 1891 ਈ: ਵਿਚ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
1936 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(ii) ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ
(iii) ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਵਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ‘ਵੈਮ’ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ-
(i) ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ
(ii) ਵੀਰਲਿੰਗਮ
(iii) ਡਾ: ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ-ਪਰਿਪਾਲਨ ਯੋਗ’ ਨਾਮਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ
(i) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
(ii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ
(iii) ਸੀ ਚੈਤੰਨਯ ਨਾਰਾਇਣ
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਸਵਾਮੀ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਸਮਾਜ ਚਾਰ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਕਸ਼ੱਤਰੀ ……………………. ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ।
2. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੂੰ …………………… ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
3. ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੇ ……………………… ਈ: ਵਿਚ ਇੰਡੀਪੈਂਡੇਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
4. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਹਰੀਜਨ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਸੀ ………………… ।
ਉੱਤਰ-
1. ਵੈਸ਼,
2. ਮਹਾਤਮਾ,
3. 1936,
4. ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਛੂਤਛਾਤ ਨੂੰ ਪਾਪ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ।
2. ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ ਨੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ।
3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (×)
3. (√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ	ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ ਪਰੀਪਾਲਣ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
2. ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਆਮੀ	ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ
3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ	ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ
4. ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ	ਸਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ

ਉੱਤਰ-

1. ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ	ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਧਰਮ ਪਰੀਪਾਲਣ ਯੋਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
2. ਪੇਰਿਅਰ ਰਾਮਾਸੁਆਮੀ	ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਪੈਗੰਬਰ
3. ਵੀਰਸਲਿੰਗਮ	ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ
4. ਸ੍ਰੀ ਨਾਰਾਇਣ ਗੁਰੂ	ਸਤਿਆ ਸ਼ੋਧਕ ਸਮਾਜ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਕੌਣ ਸਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਸਤੰਬਰ, 1879 ਈ: ਨੂੰ ਚੇਨੱਈ (ਮਦਰਾਸ) ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਛੂਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ, ਦੂਜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ‘ਦਾਵਿੜ ਕਾਜ਼ਗਾਮ’ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ।

ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਂਵਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਫਲਸਰੂਪ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਵੈਕੋਮ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰਿਆਰ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੋਈ ਚਾਰ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ – ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਔਰਤ ਜਾਤ ਦੇ ਉੱਥਾਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਸੀ । ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅਣਥੱਕ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਅਣ-ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ।
2. ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਦੀ ਆਗਿਆ – ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਖਰਾਬ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਭਟਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲ ਗਈ ।
3. ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ – ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਪਰਦੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਔਰਤ ਕਦੇ ਉੱਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ।
4. ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ – ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ | ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਅਨੇਕ ਸਕੂਲ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਦੁਆਰਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦਾ ਮਸੀਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਚਿਤ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ । ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

• 1918 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ਸਾਊਥਬੋਰੋ ਰਿਫਾਰਮਜ਼ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਚੋਣ ਖੇਤਰ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ । ਪਰ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ।
• 1931 ਈ: ਦੀ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਾ ਤਕ 16 ਅਗਸਤ, 1932 ਈ: ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ “ਕਮਿਊਨਲ ਐਵਾਰਡ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ।
• ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਨਾਗਪੁਰ, ਕੋਹਲਾਪੁਰ ਆਦਿ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋਏ । ਡਾ: ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਹਿਤਕਾਰਨੀ ਸਭਾ’ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਮਤ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਮੂਨਾਇਕ’ , ‘ਬਹਿਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਰਤ’ , ‘ਜਨਤਾ’ ਆਦਿ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਰਵਜਨਕ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਸਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ।
• ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1926 ਈ: ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1934 ਈ: ਤਕ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕਈ ਬਿਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜਿਹੜੇ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ ।
• ਅਕਤੂਬਰ, 1936 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ 1937 ਈ: ਵਿਚ ਪੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੀ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਅਸੈਂਬਲੀ ਲਈ ਹੋਈਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ।
• ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਨੇ ‘ਲੇਬਰ ਪਾਰਟੀ’ ਅਤੇ ‘ਸ਼ੈਡਿਊਲਡ ਕਾਸਟ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ’ ਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਸੰਵਿਧਾਨਿਕ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 17 ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 17 ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ

SST Guide for Class 8 PSEB ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਦੋਂ, ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਸ ਸਾਲ ਵਿਚ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਗਿਆ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ? (Sample Paper)
ਉੱਤਰ-
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1875 ਈ: ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਾਮਧਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ, ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਮਧਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 13 ਅਪਰੈਲ, 1857 ਨੂੰ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੇ ਇਸਤਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੇ ਇਸਤਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਕੈਰੋਂ ਅਤੇ ਭਮੌੜ ਵਿਚ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਦੂਸਰੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦੇ ਯਤਨ ਨਾਲ ਲਗਾਈ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁਸਰੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ 1872 ਈ. ਵਿੱਚ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੋਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਲਗਾਈ ਗਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਬਾਰੇ ਪਾਏ ਗਏ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਉਦੋਂ ਤਕ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਇਸਤਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ।

• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਰਕਾਂ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1829 ਈ: ਵਿਚ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ‘ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਰੀ-ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਵੀ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਤਰੀ ਸੰਪੱਤੀ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖ਼ਰਚ ’ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਲਗਪਗ 25 ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਅਣਥੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1855-60 ਈ: ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਲਗਪਗ 25 ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਕਰਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ : ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਹੜੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਤਾਂ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਕਰੜਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ 1ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਲਾਕ-ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪਰਦਾ ਮੁਸਲਿਮ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਇਕ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ । ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਤਹਿਜ਼ੀਬਉਲ-ਇਖਲਾਕ’ ਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਕੱਢਿਆ | ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਵਾਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਵਾਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕ-ਬਾਲਿਕਾਵਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਰਥਾਤ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਿਧਵਾ-ਆਸ਼ਰਮ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਸੰਸਥਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੇ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ । ਲਾਚਾਰ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਲਾਈ-ਕਢਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਤੀਪ੍ਰਥਾ, ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ, ਗੁਲਾਮੀ, ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ, ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਮਨਾਹੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਆਦਿ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨੇ ਔਰਤ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਰਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ-ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ ਗਏ ।

ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਤਰਸਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕੁਰੀਤੀਆਂ-

1. ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ – ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਲੜਕੀ (ਕੰਨਿਆ ਦੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਅਸ਼ੁੱਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ । ਪਹਿਲਾ, ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਦੂਸਰਾ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਯੋਗ ਵਰ ਲੱਭਣਾ ਕਠਿਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਤੀਸਰਾ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬੁਰਾਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ।

2. ਬਾਲ-ਵਿਆਹ – ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਲੜਕੀਆਂ ਅਕਸਰ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਲੜਕੀ ਦਾ ਪਤੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਵਿਧਵਾ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

3. ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ – ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਿਤ ਹੀ ਪਤੀ ਦੀ ਚਿਤਾ ‘ਤੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

4. ਵਿਧਵਾ – ਵਿਆਹ ਮਨਾਹੀ-ਸਮਾਜ ਵਲੋਂ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਕਰੜੀ ਰੋਕ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ । ਵਿਧਵਾ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅਨਾਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਲ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।

5. ਪਰਦਾ-ਪਰਦਾ – ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਔਰਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਰਦਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਇਸਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

6. ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ – ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਦਾਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਾਜ ਦੇਣ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਵੀ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਲੜਕੀਆਂ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ ।

7. ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਨਪੜ੍ਹ ਰੱਖਣਾ – ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਦਵਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਵਿਅਰਥ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕੇ । ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸਮਾਜ ਲਈ ਵੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

8. ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਹੱਕ ਨਾ ਦੇਣਾ-ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਆਪਣੀ ਪਿਤਰੀ ਸੰਪੱਤੀ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇਸਤਰੀਆਂ (ਔਰਤਾਂ) ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-
1. ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ – ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਉਦੋਂ ਤਕ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ।

• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਰਕਾਂ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1829 ਈ: ਵਿਚ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ‘ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਔਰਤ-ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਰੀ-ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਵੀ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿਤਰੀ ਸੰਪੱਤੀ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।

2. ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ – ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਖਰਚ ‘ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 25 ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਅਣਥੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 185560 ਈ: ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਲਗਭਗ 25 ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾਵਿਆਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ।

3. ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ – ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਤਾਂ ਹੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਲਾਕ-ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵੀ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ । ਕਿ ਪਰਦਾ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਇਕ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ । ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਤਹਿਜ਼ੀਬ-ਉਲ-ਇਖਲਾਕ` ਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਕੱਢਿਆ | ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚੋਂ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।

4. ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ – ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਰਥਾਤ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਿਧਵਾ-ਆਸ਼ਰਮ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਸੰਸਥਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨੇ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਾਚਾਰ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਲਾਈ-ਕਢਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਮ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ।

5. ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ – ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਥਿਓਸੋਫਿਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਔਰਤ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ । ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲੜਕੇ-ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ 1898 ਈ: ਵਿਚ ਇਸਨੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ । ਇੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਵਲ ਕਿਉਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ? ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਨੇਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਇਸਤਰੀਆਂ (ਔਰਤਾਂ) ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ-

1. ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਔਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
2. ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਰਤਮਾਨ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਕਰਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ।
4. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
5. ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਤਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਪਾਏ ਗਏ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

1. ਪਰਮਹੰਸ ਸਭਾ – 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ 1849 ਈ: ਵਿਚ ਪਰਮਹੰਸ ਮੰਡਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤੇ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਮੁਰਤੀ-ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਸਭਾ ਨੇ ਨਾਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਨੇ ਸ਼ਾਮ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਜੋਤਿਬਾ ਫੂਲੇ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਪਿਛੜੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਪੂਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਕੂਲ ਖੋਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਕ ਅਨਾਥ-ਆਸ਼ਰਮ ਖੋਲ੍ਹਿਆ । ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਗੋਪਾਲ ਹਰੀ ਦੇਸ਼ਮੁਖ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ‘ਲੋਕ-ਹਿੱਤਕਾਰੀ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।

2. ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ – 1867 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ । ਮਹਾਂਦੇਵ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਨਾਡੇ ਅਤੇ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਭੰਡਾਰਕਰ ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।ਉਹ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਨਾਥ-ਆਸ਼ਰਮ ਖੋਲ੍ਹੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1884 ਈ: ਵਿਚ ਦੱਕਨ ਸਿੱਖਿਆ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਨੇ ਵਿਚ ਦੱਕਨ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਲੋਕ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ? ਕੋਈ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਧਨ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਸਨ ? ਕੋਈ ਇਕ ਕਾਰਨ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦੋ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਅਤੇ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਇੰਟਿਫਿਕ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਜੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
‘ਆਨੰਦ ਵਿਆਹ’ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਪ੍ਰਥਾ) ਕਿਸ ਨੇ ਚਲਾਈ ? ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਨੰਦ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਪ੍ਰਥਾ) ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਚਲਾਈ । ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਵਲ ਸਵਾ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਅਕਤੂਬਰ, 1873 ਈ: ਵਿਚ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਕਦੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ? ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ 1879 ਈ: ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋ: ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਅਹਿਮਦੀਆ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਦੋਂ, ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਰੱਖੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਹਿਮਦੀਆ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ 1853 ਈ: ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗੁਲਾਮ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸੰਗਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਗਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1860 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਨੇ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
(i) ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਕਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਈ ?
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ 1893 ਈ: ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਆਈ ।
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਥਿਓਸੋਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨਾਲ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
(i) ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?
(i) ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1867 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ ।
(ii) ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਮਹਾਦੇਵ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਨਾਡੇ ਅਤੇ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਭੰਡਾਰਕਰ ਸਨ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ 1829 ਈ: ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਿਸ ਨੇ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ?
(i) ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ
(ii) ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ
(iii) ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼
(iv) ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ-
(i) ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ।
(ii) ਮਿੱਠੂ ਬਸਤੀ (ਜਲੰਧਰ)
(iii) ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਲੁਧਿਆਣਾ)
(iv) ਸ਼ਕੂਰਰੀਜ਼ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਲੁਧਿਆਣਾ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੂਸਰੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾਈ-
(i) ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ
(ii) ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ
(iii) ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ
(iv) ਸਵਾਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਿਸ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ-
(i) ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ
(ii) ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ
(iii) ਵੀਰ ਸਰਮ
(iv) ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਨਾਮਧਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ?
(i) ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ‘
(ii) ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ
(ii) ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ
(iv) ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ………………………… ਜਾਇਦਾਦ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
2. ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਸਤੀ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ……………………. ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਆਇਆ ।
3. 1872 ਈ: ਵਿਚ ਕੇਸ਼ਵਚੰਦਰ ਸੇਨ ਦੁਆਰਾ …………………….. ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ।
4. ਤਲਾਕ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ …………………… ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
5. …………………. 1886 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਬਿਓਸੋਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਪੈਤਰਿਕ,
2. ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ,
3. ਦੁਸਰਾ ਵਿਆਹ,
4. ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ,
5. ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਏਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਗ਼ਲਤ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. 1854 ਈ: ਦੇ ਵੁੱਡ ਡਿਸਪੈਚ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
2. ਕੇਸ਼ਵਚੰਦਰ ਸੇਨ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸਨ । 3. ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (×)
3. (×)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ-

1. ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ	ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ
2. ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ	ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ
3. ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ	ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
4. ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾ	ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)

ਉੱਤਰ-

1. ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ	ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ,
2. ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ	ਨਾਮਧਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ,
3. ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ	ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ),
4. ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾ	ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਜੀ ‘ ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਜੀ ਸਨ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਲੜਕੀ ਦੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਅਸ਼ੁੱਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਅਨੇਕ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਬਾਲਵਿਆਹ, ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਸਨ । ਵਿਧਵਾ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਬਾਬਾ ਦਿਆਲ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਸਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ? ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 13 ਅਪਰੈਲ, 1857 ਈ: ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਵਿਚ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।

1. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ, ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਇਕ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।
2. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।
3. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਰਥ ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ।
4. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਚਲਾਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਨੰਦ ਵਿਆਹ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੇਵਲ ਸਵਾ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਉਹ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਕੌਣ ਸਨ ? ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ (ਬ੍ਰੜ੍ਹਮੋ ਸਮਾਜ) ਬ੍ਰਹਮ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸਨ । ਉਹ 1857 ਈ: ਵਿਚ ਤ੍ਰਮੋ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ । 1860 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਧਰਮ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਨੇ ਨਾਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ-ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਆਦਿ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1872 ਈ: ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਅਤੇ ਥਿਓਸੋਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦਾ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ 1886 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਥਿਓਸੋਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ । 1893 ਈ: ਵਿਚ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆ ਗਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖ ਲਿਖ ਕੇ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਥਿਓਸੋਫੀਕਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੇ ਅਨੇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਵੀ ਕੀਤੇ । ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨੇ ਪਿਛੜੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੇ ਉਧਾਰ (ਸੁਧਾਰ) ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬਾਲਕਾਂ ਤੇ ਬਾਲਿਕਾਵਾਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ । 1898 ਈ: ਵਿਚ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਸੈਂਟਰਲ ਹਿੰਦੂ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ, ਅਹਿਮਦੀਆ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ (ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ – ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ 1873 ਈ: ਵਿਚ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਗਈ । ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਸਰਦਾਰ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਸਨ । 1879 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ਾਖਾ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ । ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋ: ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ । ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਜਾਤੀ-ਪ੍ਰਥਾ, ਛੂਤਛਾਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ।

ਇਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਪਰਦਾ-ਪ੍ਰਥਾ, ਬਾਲ-ਵਿਆਹ, ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਮਨਾਹੀ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਵਿਧਵਾਆਸ਼ਰਮ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਇਸ ਨੇ ਨਾਰੀ-ਸਿੱਖਿਆ ਵਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ । ਸਿੱਖ ਕੰਨਿਆ ਕਾਲਜ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਭੁਜੰਗ ਸਕੂਲ ਕੈਰੋਂ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਭੰਡਾਰ ਭਮੌੜ ਆਦਿ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਲਜ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਏ ।

ਅਹਿਮਦੀਆ ਲਹਿਰ – ਅਹਿਮਦੀਆ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ 1853 ਈ: ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗੁਲਾਮ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਕਾਦੀਆਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਚ ਰੱਖੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਝੂਠੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਸਰਮਥਨ ਵੀ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ – ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ 1897 ਈ: ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਰਮਹੰਸ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ‘ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅਰਥ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ।ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ, ਬਾਲ-ਵਿਆਹ, ਦਾਜ-ਪ੍ਰਥਾ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾਰੀ-ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤੀ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ । ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਵਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

1. 1795 ਈ: ਅਤੇ 1804 ਈ: ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਕੰਨਿਆ-ਹੱਤਿਆ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।
2. 1829 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।
3. ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1843 ਈ: ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਦਾਸ ਪ੍ਰਥਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।
4. ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1856 ਈ: ਵਿਚ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
5. ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1860 ਈ: ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਵਿਆਹ ਦੀ ਉਮਰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 10 ਸਾਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ । 1929 ਈ: ਵਿਚ ਸ਼ਾਰਦਾ ਐਕਟ ਅਨੁਸਾਰ ਲੜਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 16 ਸਾਲ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।
6. 1872 ਈ: ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
7. 1854 ਈ: ਦੇ ਵੱਡ ਡਿਸਪੈਚ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 16 ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 16 ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ

SST Guide for Class 8 PSEB ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਸਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ । ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵੁੱਡ ਡਿਸਪੈਚ ਕਿਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
1854 ਈ: ਵਿਚ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਕੰਟਰੋਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚਾਰਲਸ ਵੱਡ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡ ਡਿਸਪੈਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੁਸਲਿਮ ਐੱਗ ਤੇ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੁਸਲਿਮ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1875 ਈ: ਵਿਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਮਦ ਖਾਂ ਨੂੰ ਸਰ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਕਦੋਂ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ‘ਸਰ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ 1898 ਈ: ਵਿਚ ਮਿਲੀ । ਇਸੇ ਸਾਲ ਅਰਥਾਤ 1898 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਕਿਹੜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਬੰਗਾਲੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਉਰਦੂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗਰੀਕ ਯੂਨਾਨੀ) ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਮਰ ਵਰਨਾ ਪੀਚਿਆ’ ਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਗਈ-

1. ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਪੜੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ।
2. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਜਾਣਨ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ਜਿਹੜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਣ ।
3. ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਈਸਾਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ 1882 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ । ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਮੁੱਖ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ।
2. ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ।
3. ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
5. ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਦਖ਼ਲ ਅਧਿਕ ਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ-

1. ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ । ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲੋਂ ਸੰਪਰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ।
2. ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ।
3. ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ।
4. ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ । ਅੰਤ ਉਹ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਰਹੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
(ਉ) ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ
(ਅ) ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ
(ੲ) ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ
(ਸ) ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ – ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ ਕੱਢੇ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਭੂਗੋਲ, ਖ਼ਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ, ਵਿਆਕਰਨ, ਬੀਜ ਗਣਿਤ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖੀਆਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਖ਼ਰਚ ‘ਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿਚ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਇਕ ਵੇਦਾਂਤ ਕਾਲਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ।

(ਅ) ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ – ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵੀ ਸਮਰਥਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂਕੁਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । 1886 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਦਯਾਨੰਦ ਐਂਗਲੋ-ਵੈਦਿਕ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ । 1889 ਈ: ਵਿਚ ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਾਲ ਦਯਾਨੰਦ ਐਂਗਲੋ-ਵੈਦਿਕ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵੇਦਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿਚ ਵੀ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ! ਮੇਰਠ ਵਿਚ ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਕੰਨਿਆ ਮਹਾਂਵਿਦਿਆਲਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

(ੲ) ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ – ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਅਨੇਕ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹੇ । ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ।

(ਸ) ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ – ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਮਰ ਵਰਨਾ ਚਿਆ’ ਨਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ । ਇਸਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਨਵਾਂ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪਰਵਰਤਿਕ ਕਿਸਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ
(i) ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ਕੌਣ ਸੀ ?
(ii) ਉਸਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਦੋਂ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ ।
(ii) ਉਸ ਨੇ 1835 ਈ: ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੰਬਈ, ਕਲਕੱਤਾ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਕਦੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-
1857 ਈ: ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
(i) ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਟ, 1904 ਕਿਸਨੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ?
(ii) ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਟ, 1904 ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ।
(ii) ਇਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵੱਧ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੇਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸਨੇ ਦਿੱਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੇਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੁਝਾਅ 1937 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯਤਨ ਕੀਤੇ । ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਝੂਠੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ ਤੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਗੁਰੂਕਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਰ ਚਾਰਲਸ ਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਪਰ ਵਿਦਿਆਲੇ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਲਕੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
(i) ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?
(ii) ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ।
(ii) ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕਈ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
(i) ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਕੌਣ ਸਨ ?
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਉਂ ਰੱਖੀ ?
ਉੱਤਰ-
(i) ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਪਹਿਲੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ ।
(ii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਡ ਡਿਸਪੈਚ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ?
(i) 1813 ਈ: .
(ii) 1833 ਈ:
(iii) 1854 ਈ:
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) 1854 ਈ:

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਕਾਨੂੰਨ 1904 ਈ: ਕਿਸਨੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ?
(i) ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ
(ii) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
(iii) ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ
(iv) ਜੋਨਾਥਨ ਡੰਕਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ ।
(i) ਇੰਦੂਲੇਖਾ
(ii) ਗੋਦਾਨ
(iii) ਪੀਅਰ ਵਰਨਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ
(iv) ਮਣੀ ਰਤਨਮ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਪੀਅਰ ਵਰਨਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰਾਜਾ ਰਾਮਮੋਹਨ ਰਾਏ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ-
(i) ਉਰਦੂ
(ii) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ
(iii) ਬ੍ਰਿਕ (ਯੂਨਾਨੀ)
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ……………….. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
2. 1898 ਈ: ਵਿਚ (ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾ) ਨੂੰ ……………………….. ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।
3. ਸਵਾਮੀ ਦਇਆਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਸਮੇਂ ………………….. ਵਿਚ ਕੰਨਿਆ ਮਹਾਂਵਿਦਿਆਲਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਉੱਤਰ-
1. ਕਾਲਜ,
2. ਸਰ,
3. ਮੇਰਠ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. 1875 ਈ: ਵਿਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ।
2. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।
3. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਰਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. (×)
2. (√)
3. (√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ	ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਪੀਅਰ ਵਰਨਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ’ ਨਾਮੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ।
2. ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ	ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
3. ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ	ਬੰਗਾਲੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਉਰਦੂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗਰੀਸ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ।

ਉੱਤਰ-

1. ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ	ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਪੀਅਰ ਵਰਨਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ’ ਨਾਮੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ।
2. ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿੱਦਿਆਸਾਗਰ	ਰਾਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
3. ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ	ਬੰਗਾਲੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਉਰਦੂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗਰੀਸ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਕੌਣ ਸੀ ? ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਮਿ: ਬੈਕ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕੀ ਵਿਵਸਥਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

• ਮਸਜਿਦਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਮਕਤਬ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਸੀ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਕੂਲ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ।
• ਮਕਤਬ ਵਿਚ ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ, ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਉੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਲਈ ਵੱਡੇ ਸਕੂਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਵਾਨ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
• ਜਿਹੜੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਅਰਬੀ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਦਰੱਸੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇੱਥੇ ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਨ ।
• ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਬਨਾਰਸ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਿਉਪਾਰ ਤੇ ਦਸਤਕਾਰੀ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੂਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਜਨੀ ਸਕੁਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਲੀਗੜ ਅੰਦੋਲਨ ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ ਅੰਦੋਲਨ ਸੀ । ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲਾਇਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ, ਤਦ ਤਕ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉੱਥਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1875 ਈ: ਵਿਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਡਲ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਕਾਲਜ ਅੱਗੇ ਚਲ ਕੇ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣਿਆ । ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ । 1898 ਈ: ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਉੱਨਤੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੈਡਲਰ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੈਡਲਰ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ 1917 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ-

1. ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਵੇ ।
2. ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
3. ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਨ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
5. ਹਰੇਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹਰਟੋਗ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ 1928 ਈ: ਵਿਚ ਹਰਟੋਗ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ-

1. ਮੁੱਢਲੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
2. ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਵਧਾਈਆਂ ਜਾਣ ।
3. ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਫਜ਼ੂਲ ਖ਼ਰਚ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਾਰਜੈਂਟ ਸਕੀਮ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰਜੈਂਟ ਨੇ 1943 ਈ: ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੁੱਝ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਜੈਂਟ ਸਕੀਮ . ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਸਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
2. 6 ਤੋਂ 15 ਸਾਲ ਤਕ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
3. ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
4. ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਸੀਮਿਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਏ ਗਏ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਲੜਕਿਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਸਕੂਲ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ) ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਲੀਗੜ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ । ਇੱਥੇ 1875 ਈ: ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਅਤੇ ਹਿਦਾਇਤੁੱਲਾ ਖ਼ਾ ਵਰਗੇ ਮੁਸਲਿਮ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ‘ਅਲੀਗੜ ਅੰਦੋਲਨ’ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 1920 ਈ: ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚਾਂਸਲਰ ਸੁਲਤਾਨ ਜਹਾਂ ਬੇਗ਼ਮ ਸੀ । ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਸਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ । ਇਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ 80 ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਲਗਪਗ 30,000 ਹੈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਅਤੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਪਹਿਲੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਇਆ ।

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ-

• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ।
• 1875 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇੱਥੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਕਾਲਜ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ । 1920 ਈ: ਵਿਚ ਇਸ ਕਾਲਜ ਨੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ।
• ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮੁਹੰਮਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਿੰਸੀਪਲ ਮਿ: ਬੈਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ।

1878 ਈ: ਵਿਚ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਆਯੋਗ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । 1882 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । 1898 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸਰ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸੇ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ – ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਅੰਦੋਲਨ ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਸੀ । ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਾਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਪਨਾਉਣ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਛੱਡਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਰੱਖੀ ।1715 ਈ: ਵਿਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਸੇਂਟ ਮੈਰੀ ਚੈਰਿਟੀ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਮਦਰੱਸਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇੱਥੇ ਉੱਚ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋਨਾਥਨ ਡੰਕਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਇਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਹੜਾ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 1813 ਈ: ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

I. 1813 ਈ: ਤੋਂ 1854 ਈ: ਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ-
ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1813 ਈ: ਦੇ ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਇਆ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨੀਤੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਧਨ ਨੂੰ ਖ਼ਰਚ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ । 1823 ਈ: ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਕਮੇਟੀ (ਸਮਿਤੀ ਬਣਾਈ ਗਈ । ਪਰ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਮਤਭੇਦ ਸਨ । ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਮੈਂਬਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਆਦਿ ਸਥਾਨਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । 1835 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ਸਿੱਖਿਆ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ । ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਨੇ ਵੀ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਪਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਵੁੱਡ ਡਿਸਪੈਚ – ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ 1854 ਈ: ਵਿਚ ਚਾਰਲਸ ਵੱਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਸਮਿਤੀ ਬਣਾਈ ਗਈ । ਚਾਰਲਸ ਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡ ਡਿਸਪੈਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮਿਤੀ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ-

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
2. ਕਲਕੱਤਾ, ਮੁੰਬਈ, ਮਦਰਾਸ ਆਦਿ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਜਾਣ ।
3. ਹਰੇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ ।
4. ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਨਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
5. ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਣ ।

ਚਾਰਲਸ ਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ 1857 ਈ: ਵਿਚ ਕਲਕੱਤਾ, ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਸੇ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ । 1864 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਗਵਰਨਮੈਂਟ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

II. 1854 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਕਾਸ-
ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ – ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ 1882 ਈ: ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਮੁੱਖ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ।
2. ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ।
3. ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
5. ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ।
   ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣੀਆਂ ।

ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਟ 1904 – 1904 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਦਖ਼ਲ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਗਿਆ । ਇਸ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।

ਸੈਡਲਰ ਕਮੇਟੀ – 1917 ਈ: ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੈਡਲਰ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ

1. ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਵੇ ।
2. ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
3. ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨਿਯੰਤਰਨ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਤਕਨੀਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
5. ਹਰੇਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਹਰਟੋਗ ਕਮੇਟੀ, 1928 – ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ 1928 ਈ: ਵਿਚ ਹਰਟੋਗ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਲਿਖੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ-

1. ਮੁੱਢਲੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
2. ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਵਧਾਈਆਂ ਜਾਣ ।
3. ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਵਿਅਰਥ ਖ਼ਰਚਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਬੇਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ, 1937 ਈ: – 1937 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਬੇਸਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ 14 ਸਾਲ ਤਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋਵੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਸਾਰਜੈਂਟ ਯੋਜਨਾ – ਸਾਰਜੈਂਟ ਨੇ 1943 ਈ: ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੁੱਝ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਜੈਂਟ ਯੋਜਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਸਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
2. 6 ਤੋਂ 15 ਸਾਲ ਤਕ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
3. ਬਾਲਗ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ।
4. ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਸੀਮਿਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੜੌਦਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜ਼ੀਰਾਓ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੜੌਦਾ ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜ਼ੀਰਾਓ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1948 ਈ: ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜ਼ੀਰਾਓ ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਕੰਮ – ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜ਼ੀਰਾਓ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ | ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀਤੇ-

• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਛੂਤਛਾਤ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀ ਕਰੜੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ।
• ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਨੇਕ ਸਕੂਲ, ਲਾਇਬਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ।
• 1881 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੌਦਾ ਵਿਚ ਇਕ ਕਾਲਜ ਖੋਲਿਆ ਜਿਹੜਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲਾ ਬਣ ਗਿਆ । ਇਸ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ।

ਬੜੌਦਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜ਼ੀਰਾਓ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਨਾਲ 20 ਪਬਲਿਕ ਅਤੇ 100 ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦੇਸ਼ਾਂ-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 3000 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 11 ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 11 ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ Textbook Questions and Answers

ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸ :

(ਉ) ਲੋਕ-ਨਾਚ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਜਦ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਤੇ ਤਾਲ ਦੇ ਸਮੇਲ ਨਾਲ ਉਹ ਨੱਚ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਦੁਸਰੇ ਸਾਥੀ ਉਸ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਨਾਚ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਚ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ-ਨਾਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਧਾ, ਭੰਗੜਾ, ਝੂਮਰ, ਲੁੱਡੀ, ਧਮਾਲ, ਸੰਮੀ, ਕਿੱਕਲੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਹਨ

(ੲ) ਗਿੱਧਾ ਕਦੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਧਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀ ਆਦਿ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਗਿੱਧਾ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ‘ਤੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ਸ) ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਗਿੱਧਾ ਕਿਵੇਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਇਕ ਗੋਲ – ਦਾਇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਖੜੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਕੁੜੀ ਘੜਾ ਜਾਂ ਢੋਲਕੀ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਢੋਲਕੀ ਦੇ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਇਕ ਕੁੜੀ ਬਾਂਹ ਉਲਾਰ ਕੇ ਬੋਲੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੋਲੀ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੱਪਾ ਬੋਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਿੜ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਟੱਪੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਤਾਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਨਾਚ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਟੱਪਾ ਕੁੜੀਆਂ ਰਲ ਕੇ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ, ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧਮਕ ਤੇ ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਤਾਲ ਉੱਤੇ ਵੱਜਦੀ ਤਾੜੀ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਸਮਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਕੁੜੀਆਂ ਬੋਲੀ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਨੱਚਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਿੜ ਦੇ ਬੋਲੀ ਛੱਡਣ ’ਤੇ ਹੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੱਚਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਰਲਦੀਆਂ ਹਨ ਮੁੜ ਬੋਲੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿੱਧਾ ਲਗਾਤਾਰ ਮਘਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

(ਹ) ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਵਾਲਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ ਭਾਵੇਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੁ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਵਾਲੀ ਲਚਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਜ਼ੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਅਵਸਰ : ਮੌਕਾ, ਸਮਾਂ
• ਗੋਦਾਇਰਾ : ਗੋਲ ਚੱਕਰ, ਘੇਰਾ
• ਅਨੂਠਾ : ਅਨੋਖਾ, ਅਸਚਰਜ
• ਅੰਤਰਾ : ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਟੇਕ ਜਾਂ ਸਥਾਈ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਬਾਕੀ ਤੁਕਾਂ
• ਜੇਡ : ਜਿੱਡਾ, ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ
• ਬਰੋਟੇ : ਬੋਹੜ ਦਾ ਦਰਖ਼ਤ
• ਢਾਬ : ਕੱਚਾ ਤਲਾਅ, ਟੋਭਾ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਰਿਆ ਡੂੰਘਾ ਟੋਆ
• ਬਰੰਗ : ਬਿਨਾਂ ਟਿਕਟ ਜਾਂ ਘੱਟ ਟਿਕਟਾਂ ਲੱਗੀ ਚਿੱਠੀ
• ਬਲਾ : ਬਹੁਤ, ਗ਼ਜ਼ਬ ਦਾ
• ਤਿਭਾ : ਕੁਦਰਤੀ ਯੋਗਤਾ, ਸੂਖਮ ਬੁੱਧੀ
• ਸੁਰਜੀਤ : ਜਿਊਂਦਾ, ਜ਼ਿੰਦਾ, ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ, ਤਾਜ਼ਾਦਮ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :
ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ, ਮਨਮੋਹਕ, ਹਾਵ-ਭਾਵ, ਹਰਕਤ, ਸਾਂਗ, ਵੰਨਗੀ, ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹਣਾ, ਪਰੰਪਰਾ
ਉੱਤਰ :

• ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ (ਬਿਆਨ, ਵਰਣਨ) – ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੇ ਹਾਵਾਂ – ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਖੂਬ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
• ਮਨਮੋਹਕ (ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਲਾ) – ਅਸੀਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਮਨਮੋਹਕ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦੇਖੇ।
• ਹਾਵ – ਭਾਵ ਜਜ਼ਬੇ) – ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੇ ਹਾਵਾਂ – ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਖੂਬ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
• ਹਰਕਤ ਹਿਲਜੁਲ) – ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਕੁਦਰਤ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।
• ਸਾਂਗ (ਨਕਲ) – ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਮੁੰਡੇ ਲੰਝੜੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਸਾਂਗ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ !
• ਵੰਨਗੀ (ਕਿਸ – ਇਸ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਵੰਨਗੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
• ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹਣਾ (ਰੌਣਕ ਲਾਉਣੀ) – ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਗਿੱਧਾ ਖੂਬ ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹਦਾ ਹੈ।
• ਪਰੰਪਰਾ (ਰੀਤ, ਰਵਾਇਤ) – ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਧੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਦਾਜ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ।

ਵਿਆਕਰਨ :
ਤੁਸੀਂ ਪਿਛਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ਕਿ ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਕਰਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਵੇ, ਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :- ਗਾਉਂਦੀਆਂ, ਪਾਉਂਦੀਆਂ, ਸੁਣਾਵਾਂ, ਭੇਜਦਾ ਆਦਿ।
ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵੰਡ ਚਾਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ :
(ਉ) ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ
(ਅ) ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

(ਉ) ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ:
ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਹੀ ਹੋਵੇ, ਕਰਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :- ਕੁੜੀਆਂ ਨੱਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਚਾ ਹੱਸਦਾ ਹੈ। ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ : ਜਿਹੜੇ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਕਰਤਾ ਤੇ ਕਰਮ ਦੋਵੇਂ ਹੋਣ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ : –

ਕੁੜੀਆਂ ਗਿੱਧਾ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਬੱਚਾ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪੜੇ ਹੋਏ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ-ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ। ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਵਾਕ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
1. ਨਾਂਵ ਵਾਲੇ ਵਾਕ
(ੳ) ਗਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਨਾਚ ਹੈ।
(ਅ) ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਇਕ ਗੋਲ ਦਾਇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਖਲੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

2. ਪੜਨਾਂਵ ਵਾਲੇ ਵਾਕ
(ਉ) ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
(ਆ) ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

3. ਕਿਰਿਆ ਵਾਲੇ ਵਾਕ
(ਉ) ਗਿੱਧਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(ਅ) ਬੋਲੀਆਂ ਦਾ ਆਰੰਭ ਦੇਵੀ – ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗਿੱਧੇ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੋਲੀਆਂ ਆਪਣੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਬਾਲ-ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਓ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ ਲੇਖ ਦਾ ਸਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਿਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਵਜਦ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਤੇ ਤਾਲ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੱਚ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਦੁਸਰੇ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਚ ਸਮੂਹਿਕ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹੀ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਨਾਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਲੋਕ – ਨਾਚ ਮਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਗਿੱਧਾ, ਭੰਗੜਾ, ਝੂਮਰ, ਲੁੱਡੀ, ਧਮਾਲ, ਸੰਮੀ, ਕਿੱਕਲੀ ਆਦਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੇ ਨਾਚ ਹਨ।

ਗਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਹੈ। ਗਿੱਧਾ ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀ ਆਦਿ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਤੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕੇਵਲ ਨੱਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। “ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਇਕ ਗੋਲ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਖੜੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਕੁੜੀ ਘੜਾ ਜਾਂ ਢੋਲਕੀ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਢੋਲਕੀ ਵੱਜਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਕੁੜੀ ਬਾਂਹ ਉਲਾਰ ਕੇ ਬੋਲੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਟੱਪਾ ਬੋਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਿੜ ਵਿਚ ਖਲੋਤੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਟੱਪੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਉੱਚੀ – ਉੱਚੀ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਤਾਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਿੜ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਨਾਚ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੁੜੀਆਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੱਪਾ ਰਲ ਕੇ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ, ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧਮਕ ਅਤੇ ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਤਾਲ ਉੱਤੇ ਵੱਜਦੀ ਤਾੜੀ ਇਕ ਅਨੋਖਾ ਸਮਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਕੁੜੀਆਂ ਬੋਲੀ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾਚ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲੀ ਛੱਡਣ ‘ਤੇ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਚ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਖੜੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਆ ਰਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੁੜ ਬੋਲੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿੱਧਾ ਲਗਾਤਾਰ ਮਘਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ !

ਗਿੱਧਾ ਕੇਵਲ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਗੱਭਰੂ ਵੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨਾਚ ਦੀ ਲਚਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਜ਼ੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਲੰਮੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਕ – ਲੜੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ। ਲੰਮੀ ਬੋਲੀ ਇਕ ਜਣਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀ ਗਿੱਧੇ ਦੇ ਤਾਲ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਦੇ ਅੰਤਰੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ। ਗਿੱਧੇ ਦਾ ਆਰੰਭ ਦੇਵੀ – ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :

ਧਰਤੀ ਜੇਡ ਗ਼ਰੀਬ ਨਾ ਕੋਈ,
ਇੰਦਰ ਜੇਡ ਨਾ ਦਾਤਾ।
ਬਹਮਾ ਜੇਡ ਪੰਡਤ ਨਾ ਕੋਈ,
ਸੀਤਾ ਜੇਡ ਨਾ ਮਾਤਾ !
ਲਛਮਣ ਜੇਡ ਜਤੀ ਨਾ ਕੋਈ,
ਰਾਮ ਜੇਡ ਨਾ ਭਰਾਤਾ !
ਦੁਨੀਆ ਮਾਣ ਕਰਦੀ,
ਰੱਬ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਦਾਤਾ

ਤੀਆਂ ਦਾ ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿੱਪਲਾਂ ਤੇ ਬਰੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੋਲੀ ਵਿਚੋਂ ਬੋਲੀ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਹਿੰਦੀ ਰੰਗੇ ਹੱਥ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਗਿੱਧਾ ਮਚ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਹਿੰਦੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਬੋਲੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ –

ਮਹਿੰਦੀ ਮਹਿੰਦੀ ਸਭ ਜਗ ਕਹਿੰਦਾ,
ਮੈਂ ਵੀ ਆਖਦਿਆਂ ਮਹਿੰਦੀ
ਬਾਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਸਤੀ ਵਿਕਦੀ,
ਵਿਚ ਹੱਟੀਆਂ ਦੇ ਮਹਿੰਗੀ।
ਮਹਿੰਦੀ ‘ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੀ
ਧੋਤਿਆਂ ਕਦੀ ਨਾ ਲਹਿੰਦੀ।

ਲੰਮੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ – ਲੜੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ ਗਿੱਧੇ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ 1 ਬਾਬਲ – ਧੀ, ਮਾਂਵਾਂ – ਧੀਆਂ, ਭੈਣ – ਭਰਾ, ਸੱਸ – ਸਹੁਰਾ, ਜੇਠ – ਜਿਠਾਣੀ, ਨਣਦ – ਭਰਜਾਈ, ਦਿਓਰ – ਦਿਓਰਾਣੀ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵਰਣਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਸਮੇਂ ਆਮ ਕਰਕੇ ਵੀਰ ਦੇ ਮੋਹ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ –

ਇਕ ਵੀਰ ਦੇਈਂ ਵੇ ਰੱਬਾ,
ਸਹੁੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਬੜਾ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ।

ਬੋਲੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਂਗ ਤੇ ਰੰਗ – ਤਮਾਸ਼ੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਰੰਗ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਆਪਣੀ – ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨੱਚ ਕੇ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਰੰਗ ਬੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵੀ ਮੱਧਮ ਪੈ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

1. ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ

1. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ – ਨਾਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੂੰਹ ਬੋਲਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਨ। ਗਿੱਧਾ, ਭੰਗੜਾ, ਝੂਮਰ, ਲੁੱਡੀ, ਧਮਾਲ, ਸੰਮੀ ਅਤੇ ਕਿੱਕਲੀ ਆਦਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰੇ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਹਨ।ਗਿੱਧਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਹੈ।ਗਿੱਧਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗਿੱਧਾ ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਦੇ ਅਵਸਰ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਾਉਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਤੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ’ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੇਵਲ ਨੱਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿੱਧੇ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਮਨਾਂ ਦੇ ਹਾਵ – ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਿੱਛੇ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ
(ਅ)ੇ) ਪੰਜਾਬੀ ਰੌਣਕ – ਮੇਲਾ
(ਏ) ਪੰਜਾਬੀ ਗਿੱਧਾ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਕਿਸਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਨ ?
ੳ) ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ
(ਆ) ਪੰਜਾਬੀ ਰੌਣਕ ਮੇਲੇ ਦੀ
(ਏ) ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ ਰੁਚੀਆਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਏ) ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੰਗੜਾ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰਮਨ – ਪਿਆਰਾ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਹੈ ?
(ਉ) ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦਾ
(ਅ) ਮੁਲਤਾਨੀਆਂ ਦਾ
(ਏ) ਭਈਆਂ ਦਾ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਨਾਚ ਕਿਹੜਾ ਹੈ।
(ਉ) ਲੁੱਡੀ
(ਅ) ਗਿੱਧਾ ‘
(ਏ) ਝੂਮਰ
(ਸ) ਸਾਰੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਗਿੱਧਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗਿੱਧਾ ਕਿਹੜੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੁੜਮਾਈ
(ਅ) ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀਜ
(ਏ) ਨਮ – ਦਿਨ
(ਸ) ਮੁੰਡਨ ਸੰਸਕਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਿਹੜੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਗਿੱਧੇ ਨੂੰ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨਾਂਉਂਦੀਆਂ’ ਹਨ।
(ਉ) ਵਿਸਾਖ
(ਅ) ਸਾਵਣ
(ਇ) ਕੱਤਕ
(ਸ) ਫੱਗਣ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਾਵਣ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਸਾਵਣ ਵਿਚ ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ
(ਅ) ਹੋਲੀ ਦਾ
(ਇ) ਤੀਆਂ ਦਾ
(ਸ) ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
ਤੀਆਂ ਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਨੱਚਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਕੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਜਨੇਊ
(ਅ) ਮੰਗਲ – ਸੂਤਰ
(ਇ) ਨੱਥ
(ਸ) ਬੋਲੀਆਂ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਬੋਲੀਆਂ।’

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9. ਕੁੜੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਕੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਮਨ ਦੇ ਹਾਵ – ਭਾਵ
(ਅ) ਰੋਸਾ
(ਈ) ਪਿਆਰ
(ਸ) ਦੁੱਖ – ਦਰਦ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਨ ਦੇ ਹਾਵ – ਭਾਵ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕ ਲੋਕ – ਨਾਚ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਕਥਕ
(ਆ) ਝੂਮਰ/ਭੰਗੜਾ
(ਈ) ਨਾਗਾ – ਨਾਚ
(ਸ) ਗਰਬਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) ਝੂਮਰ/ਭੰਗੜਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ – ਇਸ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਮਨਮੋਹਕ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਵਵਾਚਕ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਤਾਲ
(ਆ) ਤਾੜੀ
(ਬ) ਪਿੜ
(ਸ) ਹਾਵ – ਭਾਵ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹਾਵ – ਭਾਵ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ : 13.
‘ਮੂੰਹ ਦਾ ਬਹੁਵਚਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ
(ਉ) ਦੋ – ਮੂੰਹੀਂ
(ਆ) ਮੂੰਹੋਂ – ਮੂੰਹ
(ਈ) ਮੂੰਹ – ਮੁਲਾਹਜ਼ਾ
(ਸ) ਮੂੰਹ/ਮੂੰਹਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮੁੰਹ/ਮੂੰਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
‘ਕਿੱਕਲੀ’ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਇੱਕ ਗੋਲ ਦਾਇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਖਲੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਘੜਾ ਜਾਂ ਢੋਲਕੀ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਢੋਲਕੀ ਵੱਜਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਬਾਂਹ ਉਲਾਰ ਕੇ ਬੋਲੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਜਦ ਉਹ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਟੱਪਾ ਬੋਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਿੜ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਟੱਪੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ – ਭਾਵ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਚੀ – ਉੱਚੀ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਤਾਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਪਿੜ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਚ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਟੱਪਾ ਕੁੜੀਆਂ ਰਲ ਕੇ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਂਜਰਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ, ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਧਮਕ ਅਤੇ ਢੋਲਕੀ ਦੀ ਤਾਲ ਉੱਤੇ ਵੱਜਦੀ ਤਾੜੀ ਇੱਕ ਅਨੂਠਾ ਸਮਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕੁੜੀਆਂ ਬੋਲੀ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਨੱਚਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਿੜ ਦੇ ਬੋਲੀ ਛੱਡਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੱਚਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆ ਰਲਦੀਆਂ ਹਨ ਮੁੜ ਨਵੀਂ ਬੋਲੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਬੋਲੀ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਗਿੱਧਾ ਮਘਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੇ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਹ ਪੈਰਾ ਕਿਹੜੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਹੜੀ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ
(ਏ) ਗੱਗ
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਨਾਚ : ਗਿੱਧਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਪੈਰਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ
(ਅ) ਬਲਦੇਵ ਧਾਲੀਵਾਲ
(ਏ) ਜਨਕਰਾਜ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਿੱਧਾ ਪਾਉਣ ਵੇਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਕਤਾਰ ਬਣਾ ਕੇ
(ਆ) ਗੋਲ ਦਾਇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ
(ਏ) ਇਕ – ਦੂਜੀ ਵਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ
(ਸ) ਇਕ – ਦੂਜੀ ਵਲ ਪਿੱਠ ਕਰ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) ਗੋਲ ਦਾਇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਕੁੜੀ ਕੀ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਘੜਾ ਜਾਂ ਢੋਲਕੀ
(ਅ) ਢੋਲ
ਇ) ਲੰਗੋਜ਼ੇ
(ਸ) ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਘੜਾ ਜਾਂ ਢੋਲਕੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕੁੜੀ ਬਾਂਹ ਉਲਾਰ ਕੇ ਬੋਲੀ ਪਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਕੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੱਚਦੀ ਹੈ
(ਅ) ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ
(ਈ) ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਸ) ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉੱਚੀ – ਉੱਚੀ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਕਾਹਦੇ ਨਾਲ ਤਾਲ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਤਬਲੇ ਨਾਲ
(ਅ) ਢੋਲ ਨਾਲ
(ਏ) ਤਾੜੀ ਮਾਰ ਕੇ
(ਸ) ਅੱਡੀ ਮਾਰ ਕੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਏ) ਤਾੜੀ ਮਾਰ ਕੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਨੱਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਪਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਬਿਛੂਏ
(ਅ) ਸਲੀਪਰ
(ਏ) ਝਾਂਜਰਾਂ
(ਸ) ਜੁਰਾਬਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਏ) ਝਾਂਜਰਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8. ਬੋਲੀ ਪਾਉਣ ਤੇ ਚੁੱਕਣ ਨਾਲ ਗਿੱਧੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਗਿੱਧਾ ਮਘਦਾ ਹੈ
(ਅ) ਗਿੱਧਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ
(ਏ) ਗਿੱਧਾ ਮੁੱਕਦਾ ਹੈ।
(ਸ) ਜਚਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗਿੱਧਾ ਮਘਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਗਿੱਧਾ
(ਅ) ਬੋਲੀ
(ੲ) ਢੋਲਕ
(ਸ) ਪੈਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗਿੱਧਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਝਾਂਜਰਾਂ
(ਅ) ਕੁੜੀਆਂ
(ਈ) ਬੋਲੀ
(ਸ) ਇਕ/ਆਖ਼ਰੀਦੋ/ਇਹ/ਅਨੂਠਾ/ਨਵੀਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਇਕ/ਆਖ਼ਰੀਦੋ/ਇਹ/ਅਨੂਠਾ/ਨਵੀਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਆਈ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਕਿਹੜੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਤਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਢੋਲਕੀ/ਘੜਾ
(ਅ) ਠੁਮਕਾ
(ਈ) ਨਾਚ
(ਸ) ਬੋਲੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਢੋਲਕੀ/ਘੜਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
‘ਝਾਂਜਰਾਂ ਗਿੱਧੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
(ਉ) ਰਾਗ
(ਆ) ਝਣਕਾਰ
(ਇ) ਖਿੱਚ
(ਸ) ਮਿਠਾਸ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਝਣਕਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਇਕ
(ਅ) ਕੁੜੀ
(ਈ) ਨੱਚਣਾ
(ਸ) ਉਹ/ਉਸ/ਉਹਨਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਹਉਸ/ਉਹਨਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ – ‘
(ਉ) ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ
(ਅ) ਆਖ਼ਰੀ
(ਈ) ਝਾਂਜਰਾਂ
(ਸ) ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈਵੱਜਦੀ ਹੈ/ਬੋਲਦੀ ਹੈ/ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ/ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀਆਂ/ਹਨਗਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ/ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨਨੱਚਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਹੁੰਦਾ ਹੈਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ/ਪਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ/ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਨੱਚਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨਰਲਦੀਆਂ ਹਨਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ/ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਮਘਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਬਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈਵੱਜਦੀ ਹੈ।ਬੋਲਦੀ ਹੈ/ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ/ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨਗਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨਨੱਚਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਹੁੰਦਾ ਹੈਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ/ਪਾਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ/ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ/ਨੱਚਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਲਦੀਆਂ ਹਨ/ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ/ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ/ਮਘਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
‘ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ੳ) ਮੁੰਡਿਆਂ/ਮੁੰਡੇ
(ਅ) ਮੁੰਡਾ
(ਈ) ਮੁੰਡਿਓ
(ਸ) ਮੁੰਡਿਆ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੁੰਡਿਆਂ/ਮੁੰਡੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਘੜਾ ਤੇ ‘ਢੋਲਕੀ ਦੇ ਲਿੰਗ ਵਿਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
“ਘੜਾ’ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ, ਪਰ ‘ਢੋਲਕੀ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਇਸ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਦੋ ਪੜਨਾਂਵ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਉਹ, ਉਸ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਸ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ


ਉੱਤਰ :

2. ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਰਿਆ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ, ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਵਾਪਰਨਾ ਆਦਿ ਕਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ – (ੳ) ਉਹ ਗਿਆ ! ਆ ਮੈਂ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹੀ। (ਚਪੜਾਸੀ ਨੇ ਘੰਟੀ ਵਜਾਈ। (ਸ) ਗੁਰਮੀਤ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।

ਪਹਿਲੇ ਵਾਕ ਵਿਚ ‘ਗਿਆ’, ਦੂਜੇ ਵਿਚ ‘ਪੜੀ’ ਤੀਜੇ ਵਿਚ ‘ਵਜਾਈਂ ਤੇ ਚੌਥੇ ਵਿਚ ‘ਖੇਡਦਾ ਹੈ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਰਿਆ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ – ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

ਜਿਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਕਰਮ ਨਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਰਮਕ ਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵੰਡ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ – ਸਧਾਰਨ ਕਿਰਿਆ, ਪੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਤੇ ਦੋਹਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਤੀਜੀ ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕਹਿਰੀ ਕਿਰਿਆ’ ਤੇ ‘ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਤੇ ਚੌਥੀ ਵੰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਮੂਲ ਕਿਰਿਆ’ ਤੇ ‘ਸਹਾਇਕ ਕਿਰਿਆ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਰਥਕ ਤੇ ਦੋਹਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ‘ਕਰੋ, ਭਰੋ, ਲਿਖੋ ਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ ਪਰ “ਕਰਾਓ, ਭਰਵਾਓ, ਲਿਖਾਓ’ ਦੋਹਰੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਇਸ ਪੜੇ ਹੋਏ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੋ – ਦੋ ਵਾਕ ਲਿਖੋ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਿੱਧੇ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੋਲੀਆਂ ਲਿਖੋ ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਧਰਤੀ ਜੇਡ ਗ਼ਰੀਬ ਨਾ ਕੋਈ,
ਇੰਦਰ ਜੇਡ ਨਾ ਦਾਤਾ
ਬਹਮਾ ਜੇਡ ਨਾ ਪੰਡਤ ਕੋਈ,
ਸੀਤਾ ਜੇਡ ਨਾ ਮਾਤਾ
ਲਛਮਣ ਜੇਡ ਜਤੀ ਨਾ ਕੋਈ,
ਰਾਮ ਜੇਡ ਨਾ ਭਗਤਾ।
ਦੁਨੀਆ ਮਾਣ ਕਰਦੀ,
ਰੱਬ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਦਾਤਾ

(ਅ) ਮਹਿੰਦੀ ਮਹਿੰਦੀ ਹਰ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ,
ਮੈਂ ਵੀ ਆਖਾਂ ਮਹਿੰਦੀ।
ਬਾਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਸਤੀ ਮਿਲਦੀ,
ਵਿਚ ਹੱਟੀਆਂ ਦੇ ਮਹਿੰਗੀ।
ਹੇਠਾਂ ਕੁੰਡੀ ਉੱਤੇ ਸੋਟਾ
ਚੋਟ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਸਹਿੰਦੀ।
ਘੋਟ ਘੋਟ ਮੈਂ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਲਾਈ
ਬੱਤੀਆਂ ਬਣ ਬਣ ਲਹਿੰਦੀ।
ਮਹਿੰਦੀ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੀ,
ਬਿਨ ਧੋਤਿਆਂ ਨੀ ਲਹਿੰਦੀ ……… !

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਅਵਸਰ – ਮੌਕਾ।
• ਗੋਲ ਦਾਇਰਾ – ਘੇਰਾ
• ਅਨੂਠਾ – ਅਨੋਖਾ, ਅਦਭੁਤ।
• ਅੰਤਰਾ – ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਵਿਚ ਟੇਕ ਜਾਂ ਸਥਾਈ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਤੁਕਾਂ।
• ਜੇਡ – ਜਿੱਡਾ, ਜਿਤਨਾ
• ਬਰੋਟੇ – ਬੋਹੜੇ।
• ਢਾਬ – ਕੱਚਾ ਤਲਾ, ਟੋਭਾ ਬਰੰਗ – ਬਿਨਾਂ ਟਿਕਟ ਤੋਂ।
• ਬਲਾ – ਬਹੁਤ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਿਭਾ ਕੁਦਰਤੀ ਯੋਗਤਾ
• ਸੁਰਜੀਤ – ਜਿਊਂਦਾ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 16 ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 16 ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ Textbook Questions and Answers

ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤਿ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਸਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ, ਅਡੋਲ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਈਏ, ਆਰੇ ਹੇਠ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਣਦੇ ਹਾਂ।
(ਅ) ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛ ਲਓ ਕੰਧ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਨੂੰ, ਬਾਲ ਚਿਣੇ ਹੋਏ ਕਿੱਦਾਂ ਹੱਸਦੇ ਨੇ।
(ਇ) ਵੱਢੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਜਦੋਂ ਸੀ ਮੁੱਲ ਪੈਂਦੇ, ਹੋਏ ਹੌਂਸਲੇ ਸਾਡੇ ਅੰਗਿਆਰ ਵਾਂਗੂੰ।
(ਸ) ਬੰਦ-ਬੰਦ ਵੀ ਕੱਟ ਕੇ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ, ਫੁੱਲ ਮਹਿਕਣੋ ਜ਼ਰਾ ਨਾ ਬੰਦ ਹੋਏ।
(ਹ) ਚਾੜ੍ਹ ਚਰਖੜੀ ਪਰਖਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ, ਸਾਡੇ ਕੱਦ ਸੀ ਹੋਰ ਬੁਲੰਦ ਹੋਏ।
(ਕ) ਟੋਟੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰਨ ਟੋਟੇ, ਮਾਂਵਾਂ ਡੱਕਰੇ ਝੋਲੀ ਪੁਆਉਂਦੀਆਂ ਨੇ।
(ਖ) ਉੱਚਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਬੋਚਦੇ ਨੇਜ਼ਿਆਂ ਤੇ ਜ਼ਰਾ ਫੇਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਘਬਰਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ !

(ਅ) ਲਕੀਰੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ?

1. ਸੀਸ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।
2. ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਤੇ ਬੈਠ ਅਡੋਲ ਰਹੀਏ।
3. ਆਰੇ ਹੇਠ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਣਦੇ ਹਾਂ।
4. ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛ ਲਓ ਕੰਧ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਨੂੰ।
5. ਬੰਦ-ਬੰਦ ਵੀ ਕੱਟ ਕੇ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ।

ਉੱਤਰ :

1. ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ।
2. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ !
3. ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ।
4. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ॥
5. ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੋ :

(ਉ) ਜਿੱਥੇ-ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਰੱਤ ਡੁੱਲ੍ਹੇ,
ਉੱਥੇ ਫ਼ਸਲ ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਮਹਿਕਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬਹਾਰ ਦੀ ਰੁੱਤ ਆਉਣ ਤੇ ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਉੱਥੇ ਆ ਕੇ ਕੋਇਲ ਆਪਣਾ ਮਿੱਠਾ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ-ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਲਹੂ ਡੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਮਹਿਕਦੀ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਉਸ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਸੂਰਬੀਰ ਤੇ ਯੋਧੇ ਪੈਦਾ ਹੋ ਕੇ ਅਣਖ ਤੇ ਸਿਦਕ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਦੀ ਮਹਿਕ ਖਿਲਾਰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਬਹਾਰ ਦੀ ਰੁੱਤ ਆਉਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੋਇਲ ਉੱਥੇ ਆ ਕੇ ਚਹਿਕਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ-ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਲਹੂ ਡੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਮਹਿਕਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਅਣਖੀ ਯੋਧੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

(ਅ) ਸਾਡੀ ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਡਾ,
ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਲਹੂ ਦੇ ਰੰਗ ਉੱਤੇ।
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿੰਝ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣਾ,
ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀ ਮੰਗ ਉੱਤੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਿੱਛੇ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੂਰਬੀਰਤਾ, ਅਣਖ, ਸਿਦਕ ਤੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਡੋਲੇ ਖੂਨ ਉੱਪਰ ਮਾਣ ਹੈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਇਕ ਵਾਰੀ ਵੀ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਲਈ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੂਰਬੀਰਤਾ, ਅਣਖ, ਸਿਦਕ ਤੇ ਧਰਮ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਉੱਤੇ ਮਾਣ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇ, ਤਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣੀਆਂ ਹਨ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਥਾਪਨਾ : ਥਾਪੀ, ਹਲਾਸ਼ੇਰੀ, ਆਸਰਾ
• ਡੱਕਰੇ : ਟੋਟੇ, ਟੁਕੜੇ
• ਅਡੋਲ : ਜੋ ਡੋਲੇ ਨਾ, ਸਥਿਰ, ਪੱਕਾ
• ਮੋਹ : ਪਿਆਰ, ਲਗਾਅ
• ਚਹਿਕਦੀ : ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਜਾਂ ਗਾਉਣਾ
• ਰੱਤ : ਖੂਨ, ਲਹੂ

4. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਜੂਝਣਾ, ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਵਾਂਗ ਖਿੜਨਾ, ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪੈਣਾ, ਬੁਲੰਦ ਹੋਣਾ, ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟੇ, ਰੱਤ ਡੁੱਣਾ, ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣਾ।
ਉੱਤਰ :

• ਜੂਝਣਾ ਲੜਨਾ)-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ 1913-14 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਖੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜੂਝਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ
• ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਵਾਂਗੂ ਖਿੜਨਾ – (ਫੁਲਵਾੜੀ ਵਾਂਗ ਖਿੜਨਾ, ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉੱਭਰਨਾ) – ਤੁਰਕ-ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਸਿੱਖ ਮੁੱਕੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਵਾਂਗੂ ਖਿੜਦੇ ਗਏ।
• ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪੈਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ੁਲਮ ਹੋਣਾ-ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪੈਂਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜਾ ਆਦਮੀ ਇਕ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ 80 ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਮਿਲਦਾ ਸੀ।
• ਬੁਲੰਦ ਹੋਣਾ (ਉੱਚਾ ਹੋਣਾ)-ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਜ਼ੁਲਮ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬੁਲੰਦ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।
• ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟੇ ਪੁੱਤਰ)-ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੱਖ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ।
• ਰੱਤ ਡੁੱਲ੍ਹਣਾ (ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੋਣੀ)-ਜਿੱਥੇ-ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਰੱਤ ਡੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਹੋਰ ਅਣਖੀਲੇ ਸੂਰਮੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣਾ ਜਾਨ ਦੇਣਾ)-ਸ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋ ਗਏ।
• ਭਾਜੀ ਮੋੜਨਾ ਵਧਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਬਦਲਾ ਚੁਕਾਉਣਾ)-ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਈਕਲ ਓਡਵਾਇਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਭਾਜੀ ਮੋੜ ਦਿੱਤੀ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸੰਬੰਧੀ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ Important Questions and Answers

1. ਨਿਬੰਧਾਤਮਕ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ !

(ੳ) ਸਾਨੂੰ ਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ, ਸੀਸ ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।
ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਈਏ, ਆਰੇ ਹੇਠ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਣਦੇ ਹਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਅਣਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਡੀ ਪਿੱਠ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਥਾਪੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ।

ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤਿੱਗਿਆ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਲੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਰਥਾਤ ਅਸੀਂ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠ ਕੇ ਦੁੱਖ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਭਾਣਾ ਮਿੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਮੰਨਣ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣ (ਅਡੋਲ ਰਹਿ ਕੇ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸਬਕ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਤੋਂ ਆਰੇ ਹੇਠ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈਣ ਅਰਥਾਤ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਨੂੰ ਇਕ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣਨ ਦਾ ਸਬਕ ਲਿਆ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ-ਥਾਪਨਾ-ਆਸਰਾ, ਹੱਲਾ-ਸ਼ੇਰੀ। ਸੀਸ-ਸਿਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਰ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਲੜਨਾ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੱਬ ਦਾ ਭਾਣਾ ਮੰਨਣ ਤੇ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੇ ਆਰੇ ਹੇਠ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚਿਰਾਉਂਦਿਆਂ ਦੁਖ-ਸੁਖ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਝਦਿਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

(ਆ) ਸੀਸ ਗੰਜ ਤੇ ਗੜ੍ਹੀ ਚਮਕੌਰ ਵਾਲੀ, ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਜੂਝਣਾ ਦੱਸਦੇ ਨੇ।
ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛ ਲਓ ਕੰਧ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਨੂੰ, ਬਾਲ ਚਿਣੇ ਹੋਏ ਕਿੱਦਾਂ ਹੱਸਦੇ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਅਤੇ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ, ਜਿੱਥੇ 40 ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਦੁੱਤੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ, ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਕੰਧ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ, ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਨੀਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਧਰਮ ਨਾ ਹਾਰਦੇ ਹੋਏ ਹੱਸਦੇ-ਹੱਸਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸਿਦਕ, ਦਿਤਾ ਤੇ ਅਡੋਲਤਾ ਨਾਲ ਹੱਸਦੇ ਹੱਸਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪੈਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨ ਸੀਸ ਗੰਜ, ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨ ਸਰਹੰਦ ਅੱਜ ਵੀ ਧਰਮ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਅਡੋਲਤਾ ਨਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ-ਜੂਝਣਾ-ਲੜਨਾ, ਜੰਗ ਕਰਨਾ !

(ਲੇ) ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਨੇ ਵਾਢੀਆਂ ਲੱਖ ਪਾਈਆਂ, ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਵੀ ਖਿੜੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਵਾਂਗੂੰ।
ਵੱਢੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਜਦੋਂ ਸੀ ਮੁੱਲ ਪੈਂਦੇ, ਹੋਏ ਹੌਸਲੇ ਸਾਡੇ ਅੰਗਿਆਰ ਵਾਂਗੂੰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਵਰਗੇ ਜ਼ਾਲਮ ਤੁਰਕ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਨੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਵਾਂਗ ਵਾਢੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋਈ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਦੁੱਗਣੀ-ਚੌਗੁਣੀ ਪੁੰਗਰੀ ਤੇ ਵੱਧ-ਫੁੱਲ ਕੇ ਇਕ ਫੁੱਲਾਂ-ਲੱਦੇ ਬਗੀਚੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜ ਗਈ।

ਜਦੋਂ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਵਰਗੇ ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਸੀ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਸਿਰ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਬੁਝਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅੰਗਿਆਰਾਂ ਵਾਂਗ ਭਖਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਹ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਨਿੱਤਰਦੇ ਰਹੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਵਾਂਗ ਵਾਢੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਫਿਰ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋਈ, ਸਗੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਤਿੱਗਣੀ ਵਧੀ-ਫੁਲੀ ਤੇ ਬਾਗ਼ ਵਾਂਗ ਖਿੜ ਗਈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਉਦੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਢੱਠੇ, ਜਦੋਂ ਮੁਗ਼ਲ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਢੇ ਹੋਏ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪਾਏ ਸਨ।

(ਸ) ਬੰਦ ਬੰਦ ਵੀ ਕੱਟ ਕੇ ਵੇਖ ਚੁੱਕੇ, ਫੁੱਲ ਮਹਿਕਣੋਂ ਜ਼ਰਾ ਨਾ ਬੰਦ ਹੋਏ।
ਚਾੜ੍ਹ ਚਰਖੜੀ ਪਰਖਦੇ ਜੋਧਿਆਂ ਨੂੰ, ਸਾਡੇ ਕੱਦ ਸੀ ਹੋਰ ਬੁਲੰਦ ਹੋਏ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਬੜੇ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ (ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕ-ਇਕ ਜੋੜ ਤੋਂ ਗੰਡਾਸੇ ਨਾਲ ਵੱਢਿਆ, ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਫਿਰ ਵੀ ਮਹਿਕਣੋ ਨਾ ਹਟੇ, ਅਰਥਾਤ ਸਿੱਖੀ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਾਲ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋਈ, ਸਗੋਂ ਵਧਦੀ ਹੀ ਗਈ।

ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਵਕੀਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਯੋਧੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਚਰਖੜੀਆਂ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਦਕ ਪਰਖਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਨਾ ਡੋਲੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਹੌਂਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਉਚੇਰੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉੱਭਰੀਆਂ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ-ਬੁਲੰਦ-ਉੱਚਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜੇ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤੇ ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਨਾ ਮੁੱਕੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਰਗਿਆਂ ਦੇ ਬੰਦ-ਬੰਦ ਕੱਟੇ, ਪਰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਫਿਰ ਵੀ ਮਹਿਕਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਚਰਖੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਚਾੜ੍ਹ-ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਦਕ ਪਰਖਿਆ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਈਨ ਨਾ ਮੰਨੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਹੋਰ ਵੀ ਉੱਚੀ ਹੋ ਗਈ

(ਹ) ਟੋਟੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰਨ ਟੋਟੇ, ਮਾਵਾਂ ਡੱਕਰੇ ਝੋਲੀ ਪਵਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ।
ਉੱਚਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਬੋਚਦੇ ਨੇਜ਼ਿਆਂ ਤੇ, ਭੋਰਾ ਫੇਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਘਬਰਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਵਰਗੇ ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਈਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਬੜੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਟੋਟੇ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਝੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਖਿੜੇ-ਮੱਥੇ ਸਹਾਰਿਆ।

ਜ਼ਾਲਮ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਨੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਚਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਫਿਰ ਨੇਜ਼ਿਆਂ ਉੱਪਰ ਬੋਚ-ਬੋਚ ਕੇ ਮਾਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਂਵਾਂ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਧੰਨ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਨਾ ਘਬਰਾਈਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਭਾਣੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਵਿਚ ਪੱਕੇ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :
ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਵਰਗੇ ਤੁਰਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿੱਖ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਡੱਕਰੇ ਡੱਕਰੇ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਂਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਨੇਜ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬੋਚ-ਬੋਚ ਕੇ ਮਾਰਿਆ, ਪਰ ਸਿਦਕੀ ਮਾਂਵਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਨਾ ਘਬਰਾਈਆਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖੀ ਮੁੱਕ ਨਾ ਸਕੀ, ਸਗੋਂ ਵਧਦੀ-ਫੁਲਦੀ ਰਹੀ।

(ਕ) ਏਸ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਮੋਹ ਸਾਨੂੰ, ਨਾਲ ਲਹੂ ਦੇ ਏਸ ਨੂੰ ਰੰਗਦੇ ਰਹੇ।
ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ, ਖੈਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਫੇਰ ਵੀ ਮੰਗਦੇ ਰਹੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਰਲ ਅਰਥ-ਕਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਸਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਖੂਨ ਵਹਾ ਕੇ ਇਸਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਰੰਗਿਆ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਤਾਂ ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖ਼ੈਰ ਮੰਗਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਕਾਵਿ-ਟੋਟੇ ਦੇ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਦਿਲੀ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿ ਕੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਹਿਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ ਲੈਂਦੇ, ਖੂਨ ਵਹਾਉਂਦੇ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੈਰ ਮੰਗਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

2. ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
‘ਗੁਲਾਬ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਖ਼ਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣੀ ਪਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
1. ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ – ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਕਮਰੁੱਦੀਨ ਖ਼ਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੀ।ਇਸ ਨੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆਦਾਰੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਸ਼ਾਹ ਨਿਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਨਾਂ-ਮਾਤਰ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਥਾਪਿਆ, ਪਰ ਮੀਰ ਮੰਨੂੰ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਕਾਇਮ ਰਹੀ। ਸੰਮਤ 1808 ਵਿਚ ਮੰਨੂੰ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੰਗ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭੀਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਨਿਵਾਜ਼ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢਿਆ ਕੌੜਾ ਮਲ ਦੇ ਮਰਨ ਮਗਰੋਂ ਇਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ। ਇਕ ਵਾਰ ਇਸ ਨੇ ਕਮਾਦ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਘੇਰਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਕੇ ਕਮਾਦ ਵਿਚ ਲੜਨ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਰੌਲਾ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਘੋੜਾ ਸੀਖ ਪਾਓ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ 24 ਕੱਤਕ, ਸੰਮਤ 1818 ਨੂੰ ਮਰ ਗਿਆ।

2. ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ-ਜਹਾਂਗੀਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਤਕ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਸਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਟੱਕਰਾਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਜਰਜਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 21 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ : 1885-1919 ਈ. Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 21 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ : 1885-1919 ਈ.

SST Guide for Class 8 PSEB ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ : 1885-1919 ਈ. Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਾਗਮ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਦੇ ਹੇਠ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਾਗਮ 28 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ 30 ਦਸੰਬਰ, 1885 ਤੱਕ ਵੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਵਿਚ 72 ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ 1905 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ? &
ਉੱਤਰ-
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 30 ਦਸੰਬਰ, 1906 ਈ: ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ, ਸਲੀਮਉਲਾ ਖ਼ਾਂ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਮੋਹਸਿਨ ਆਦਿ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ, ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1913 ਈ: ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਸੀ । ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਾਨਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿਚ ਹੋਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਆਰੰਭ 1905 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਹੋਇਆ | ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਫੈਲ ਗਿਆ । ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ, ਵਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਅਤੇ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸਰਵਜਨਕ ਸਭਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਲਈ ਗਈ । ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਲ ਨਾ ਵੇਚਣ ਅਤੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਲ ਨਾ ਖ਼ਰੀਦਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਹੋਲੀ ਜਲਾਈ ਗਈ । ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ । ਇਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ,। ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਬਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਈ ਗੁਪਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਆਦਿ ਵਿਚ ਸਨ ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਪਿੰਡੀ ਦਾਸ, ਸੂਫ਼ੀ ਅੰਬਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਲਾਲ ਚੰਦਰ ਫਲਕ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਕਈ ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਅਰਥਾਤ ਇੰਗਲੈਂਡ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ (ਕਨਾਡਾ) ਆਦਿ ਵਿਚ ਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਏ ਗਏ । ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸ਼ਿਆਮਜੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਰਮਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਹੋਮ ਰੂਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਹ ਸੋਸਾਇਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣੀ । ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਨੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ (ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਨ-

1. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਹਿਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਤਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨੀ ।
2. ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਤੀਵਾਦ, ਤਵਾਦ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਕੇ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ . ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ।
3. ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੰਗ-ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ-ਪੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ।
4. ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨਾ ।
5. ਅਗਲੇ 12 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ : 1885-1919 ਈ. Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ (ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੋਈ ਚਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਲਬਰਟ ਬਿਲ ਕਿਸ ਨੇ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਲਬਰਟ ਬਿਲ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ ਨੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜੱਜਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜੱਜਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਦਰਜਾ ਦਿਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
1885 ਤੋਂ 1905 ਈ: ਤਕ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਯੁੱਗ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
1885 ਈ: ਤੋਂ 1905 ਈ: ਤਕ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਯੁਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕਾਲ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੇਤਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਮਹਿਤਾ, ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨੌਰੋਜੀ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ, ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ ਅਤੇ ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਉਸ ਦਾ ਕੀ ਮਨੋਰਥ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਵੰਡ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਪਰ ਇਸਦਾ ਅਸਲ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਫੁੱਟ ਪਾ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵੰਡ ਕਦੋਂ, ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਹੋਈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵੰਡ ਨਰਮ ਦਲ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲ ਵਿਚ ਹੋਈ । ਇਹ ਵੰਡ 1907 ਈ: ਵਿਚ ਸੂਰਤ ਦੇ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਹੋਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੌਣ ਸੀ ? ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੱਤਿਆਚਾਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮਿੰਟੋ ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ ਕਦੋਂ ਪਾਸ ਹੋਏ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੰਟੋ ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ 1909 ਵਿਚ ਪਾਸ ਹੋਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ (ਅਖ਼ਬਾਰ) ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰ (ਅਖ਼ਬਾਰ) ਦਾ ਨਾਂ ‘ਗ਼ਦਰ’ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੋਮਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸ ਨੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਿ: ਏ. ਓ. ਹਿਉਮ ਨੇ 28 ਦਸੰਬਰ, 1885 ਈ: ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਗੋਕੁਲ ਦਾਸ ਤੇਜਪਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇੰਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ, ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇੰਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1876 ਈ: ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਲਖਨਊ ਸਮਝੌਤਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਦੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਲਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਖਨਊ ਸਮਝੌਤਾ 1916 ਈ: ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮਾਗਮ (1885 ਈ: ਵਿਚ) ਕਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ?
(i) ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨੌਰੋਜੀ
(ii) ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
(iii) ਵੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ
(iv) ਏ.ਓ. ਹਿਊਮ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਵੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
1905 ਈ: ਵਿਚ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕੀਤੀ-
(i) ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ
(ii) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
(iii) ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ
(iv) ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਸਨ-
(i) ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ
(ii) ਸਲੀਮ-ਉਲਾ ਖ਼ਾ
(iii) ਨਵਾਬ ਮੋਹਸਿਨ
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਸ਼ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਕੀ ਸੀ ?
(i) ਰੌਲੇਟ ਐਕਟ
(ii) ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ
(iii) ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ
(iv) ਸਵਿਨਯ ਅਵਗਿਆ ਅੰਦੋਲਨ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਰੌਲਟ ਐਕਟ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੋਮਰੂਲ ਅੰਦਲੋਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਸੀ –
(i) ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨੌਰਜੀ ।
(ii) ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ
(iii) ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ
(iv) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ।

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਿਸਟਰ ਏ. ਓ. ਹਿਊਮ ਨੇ …………………… ਈ: ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ।
2. ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ………………….. ਈ: ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ।
3. …………………… ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਸਵਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਹੀ | ਰਹਾਂਗਾ ।”
4. ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਮਾਗਮ ਸੂਰਤ ਵਿਖੇ ……………………….. ਈ: ਵਿਚ ਹੋਇਆ ।
ਉੱਤਰ-
1. 1885,
2. 1905,
3. ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ,
4, 1907.

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. 1907 ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਬਾਅਦ 1916 ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਦਲਾਂ ਵਿਚ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ।
2. ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਅਤੇ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਸਨ ।
3. ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਭਾਪਤੀ ਵੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ ਸਨ ।
ਉੱਤਰ-
1. (√)
2. (×)
3. (√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਹੋਮ ਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ	1914 ਈ:
2. ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ	ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
3. ਮਿੰਟੋ ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ	ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ
4. ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ	ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
5. ਪਹਿਲਾ ਮਹਾਂ ਯੁੱਧ	1916 ਈ:

ਉੱਤਰ-

1. ਹੋਮ ਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ	1916 ਈ:
2. ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ	ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਂ
3. ਮਿੰਟੋ ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ	ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ
4. ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ	ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
5. ਪਹਿਲਾ ਮਹਾਂ ਯੁੱਧ	1914 ਈ.।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਜਲਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਜਲਾਸਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ।
2. ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ।
3. ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨੌਰੋਜੀ, ਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ, ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ ਆਦਿ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਵੀ ਗਏ ।
4. ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ 1892 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਿਲਜ਼ ਐਕਟ, ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
5. ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ? ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ’ਤੇ ਇਸਦਾ ਕੀ ” ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ 1905 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਉਸਦਾ ਇਸ ਵੰਡ ਦਾ ਵਾਸਤਵਿਕ ਉਦੇਸ਼ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਫੁੱਟ ਪਾ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਬੰਗਾਲ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਲਸੇ, ਜਲੂਸ ਅਤੇ ਹੜਤਾਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਭਾਵ – ਇਸ ਵੰਡ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ-

1. ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ।
2. ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਗਰਮ ਦਲ ਅਤੇ ਨਰਮ ਦਲ ਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦਲ ਬਣ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
1909 ਦੇ ਮਿੰਟੋ-ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ ਐਕਟ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਾਵਾਂ ਕੀ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਿੰਟੋ-ਮਾਰਲੇ ਸੁਧਾਰ ਐਕਟ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

• ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰਣੀ ਪਰਿਸ਼ਦ ਵਿਚ ਐੱਸ. ਪੀ. ਸਿਨਹਾ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਮੈਂਬਰ ਨਿਯੁਕਤ · ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
• ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ 16 ਤੋਂ 60 ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।
• ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ 30 ਤੋਂ 50 ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ।
• ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾਵਾਂ ਜਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬੋਰਡਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ । ਇਹ ਚੁਣੇ ਗਏ ਮੈਂਬਰ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
• ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ ਵਿਚ 6 ਸਥਾਨ ਰਾਖਵੇਂ ਰੱਖੇ ਗਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਕੇਵਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਤਦਾਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਰਮ ਦਲ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਰਮ ਦਲ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਤਰ ਸਨ-

• ਨਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨੌਰੋਜੀ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਮਹਿਤਾ ਅਤੇ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ, ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਬਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਈ ਸਰਾਪ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ।
• ਨਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
• ਨਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ-ਪੱਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗਾਂ ਮਨਵਾਉਣ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ? ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
30 ਦਸੰਬਰ, 1906 ਈ: ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ‘ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ’ ਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਅਲੱਗ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ , ਸਲੀਮ-ਉਲਾ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਮੋਹਸਿਨ ਆਦਿ ਸਨ ।

ਕਾਰਨ – ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ । ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਨ-

1. ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੋਈ ਅਲੱਗ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।
2. ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚ “ਫੁੱਟ ਪਾਓ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ ਸਫਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ।
3. ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਹਾਬੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ।
4. ਮੁਹੰਡਨ ਐਂਗਲੋ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬੇਕ ਨੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਸਰ ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ।
5. ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਗਰਮ ਦਲੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਰਮ ਦਲੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

• ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ – ਗਰਮ ਦਲੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਦੀ ਮੰਗ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਸਵਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਰਹਾਂਗਾ ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ – ਗਰਮ ਦਲੀਆਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਵਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ, “ਅਸੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ । ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ।”

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਸਨ-

1. ਭਾਰਤੀ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ।
2. ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰ (ਰਾਜ ਭਗਤ) ਰਹਿਣਾ, ਤਾਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ।
3. ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣਾ ।
4. ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਚੋਣ-ਮੰਡਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ।
5. ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਰਾਜ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਿਆ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ, ਮਦਰਾਸੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਏ । ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਪਤਾ ਚਲਿਆ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸੂਤਰ ਵਿਚ ਬੱਝ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਨੀਵੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦੇ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਘੱਟ ਤਨਖ਼ਾਹ ‘ਤੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਵੇ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਤੀ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਭੇਦਭਾਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਇਸ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀਆਂ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜਨਤਾ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਠੋਰ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਆਈ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕਰਾ ਲੈਂਦੇ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ । 1913 ਈ: ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਾਨਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ (ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿਚ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ।

ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣਾ ਸੀ । ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ “ਗਦਰ” ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵੀ ਕੱਢਿਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਲੁੱਟਣਾ, ਬੰਬ ਬਣਾਉਣਾ, ਰੇਲਵੇ ਲਾਇਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ, ਟੈਲੀਫੋਨ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਆਦਿ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਸਾਮੱਗਰੀ ਛਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ 1907 ਈ: ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਫੁੱਟ ਪਈ ?
ਉੱਤਰ-
1907 ਈ: ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪਦ ਦੀ ਚੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ’ਤੇ ਨਰਮ ਦਲੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦਲੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਵਾਦ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਨਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪਸੰਦ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਸਨ । ਉਹ ਨਰਮਦਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਵੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਫੁੱਟ ਪੈ ਗਈ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ (1885-1905 ਈ:) ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ, ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਗਾਂਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਮੰਗਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ-

1. ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਚੁਣਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
2. ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
3. ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
4. ਪੇਂਸ ‘ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਣਉੱਚਿਤ ਰੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਇਆ ਜਾਵੇ ।
5. ਕਾਰਜਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨਪਾਲਿਕਾ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
6. ਸਥਾਨਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ।
7. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆਈ. ਸੀ. ਐੱਸ. ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
8. ਸੈਨਾ ’ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਖ਼ਰਚ ਵਿਚ ਕਮੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
9. ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਲਗਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਘੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
10. ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।

ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ – 1885 ਤੋਂ 1905 ਤਕ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੇਤਾ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਸਨ । ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮਨਵਾਉਣ ਲਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਜਾਂ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਭਾਸ਼ਣਾਂ, ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ-ਪੱਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਹਰੇਕ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜਦੇ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਵੇਗੀ ।

ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਵਹਾਰ – ਸਰਕਾਰ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਉਸਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹੇ । ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਈ । ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਜਲਾਸਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ । ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੇ ਵੀ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਫਲਸਰੂਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੇਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸਭਾ (1838 ਈ:), ਬੰਬਈ ਸਭਾ (1852 ਈ:), ਪੂਨਾ ਸਰਵਜਨਕ ਸਭਾ (1870 ਈ:), ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ) ਨੇਟਿਵ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ( 1852 ਈ:) ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ । ਅੰਤ 1876 ਈ: ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।

ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਪਾਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਵਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਏ. ਓ. ਹਿਊਮ ਨੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਬੈਨਰਜੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ । ਉਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ।

ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ – ਮਿਸਟਰ ਏ.ਓ. ਹਿਊਮ ਨੇ ਦਸੰਬਰ, 1885 ਈ: ਵਿਚ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਗੋਕਲ ਦਾਸ ਤੇਜਪਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਇਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਈ.ਸੀ.ਐੱਸ. ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਇਜਲਾਸ 28 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ 30 ਦਸੰਬਰ, 1885 ਈ: ਤਕ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਗੋਕਲ ਦਾਸ ਤੇਜਪਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਹੀ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਦੇ ਸਭਾਪਤੀ ਵੋਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ ਸਨ । ਇਸ ਇਜਲਾਸ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਆਏ 72 ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਰਮ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਉੱਥਾਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ । .
ਉੱਤਰ-
1905 ਈ: ਤੋਂ 1919 ਈ: ਤਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਗਰਮਪੱਖੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਰਹੀ । ਗਰਮ ਦਲ ਦੇ ਉੱਥਾਨ ਦੇ ਅਨੇਕ ਕਾਰਨ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

• ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ – ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਠੋਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ।
• ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ – ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਠੋਰ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ।
• ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ – ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ਵੀ ਗਰਮ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਈ ।
• ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਪਲੇਗ – 1896-97 ਈ: ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਲ ਪੈ ਗਿਆ । 1897 ਈ: ਵਿਚ ਪੁਣੇ ਪੂਨੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪਲੇਗ ਵੀ ਫੈਲ ਗਈ । ਇਸ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ । ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰਮ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ।
• ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ – ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਚਿਤ ਸਲੂਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਇਆ ।
• ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਾਂਤੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ – ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ, ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ, ਇਟਲੀ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਆਦਿ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਸੁਤੰਤਰ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਰਮ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਇਆ ॥
• ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਰੂਸ ਦੀ ਹਾਰ – 1904-05 ਈ: ਵਿਚ ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਰੁਸ ਵਰਗਾ ਵੱਡਾ ਦੋਸ਼ ਜਾਪਾਨ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਹਾਰ ਗਿਆ । ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਇਸ ਜਿੱਤ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਗਰਮ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਬਲ ਮਿਲਿਆ ।
• ਗਰਮਦਲੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ – ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ, ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਅਤੇ ਵਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਆਦਿ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਗਰਮ ਪੱਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਥਾਂ-ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਲਸੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ । ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਸਵਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਰਹਾਂਗਾ ।” ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਅਤੇ ਵਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗਰਮ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਲਖਨਊ ਸਮਝੌਤਾ ਅਤੇ ਹੋਮਰੂਲ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਖਨਊ ਸਮਝੌਤਾ-1914 ਈ: ਵਿਚ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੇ । ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰਿਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ , ਨੇਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਨੇਤਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਏ 1916 ਈ: ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਲਖਨਊ ਵਿਚ ਇਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ । ਇਸ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲੀ ।

ਹੋਮਲ ਅੰਦੋਲਨ – 1916 ਈ: ਵਿਚ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਅਤੇ ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਹੋਮਰੂਲ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੋਮਰੁਲ ਜਾਂ ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਵਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਤਿਲਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ “…….ਸਵਰਾਜ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਸਿੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਰਹਾਂਗਾ ।” ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਮੰਤਰੀ ਮਿ: ਮਾਂਟੇ ਨੇ ਅਗਸਤ, 1917 ਈ: ਵਿਚ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੇਗੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਵੈ-ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸ ਤਸੱਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਮਰੁਲ ਅੰਦੋਲਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਅੱਧ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ । ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਉਸ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਇਕ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਅਨੇਕ ਕਾਰਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. 1857 ਈ: ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ – ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ 1857 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ।

2. ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਏਕਤਾ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇੱਕੋ-ਜਿਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ।

3. ਸਮਾਜਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ – 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਸਮਾਜਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲੇ । ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ (ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ (ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ, ਸੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ) ਆਦਿ ਸਮਾਜ-ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ-ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ।

4. ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ – ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੇਖਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਮਿਲਟਨ, ਮਿਲ ਅਤੇ ਬਰਨ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ । ਰੂਸੋ, ਵਾਲਪੇਅਰ ਅਤੇ ਮੈਕਾਲੇ ਆਦਿ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ।

5. ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ – ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਪਾਰੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਨ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਮਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ ਉੱਚੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਵੇਚਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਘੂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ । ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਨਾ ਮਿਲਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਘੂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣ ਲੱਗਾ । ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਕਾਰੀਗਰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋ ਗਏ । ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲਗਾਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵੇਚਣੀਆਂ ਪਈਆਂ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਸਾਰੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋ ਗਏ ।

6. ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਨਾ ਕਰਨਾ – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਚੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਤੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮਨ ਦੁਖੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ।

7. ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਚਾਰ – ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ-ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰਪੱਤਰ, ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪਣ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ | ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰਾਂ ਬਾਂਬੇ ਸਮਾਚਾਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੱਤਰਿਕਾ, ਦ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਕੇਸਰੀ ਆਦਿ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਚਾਰਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਨੇਕਾਂ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਬੰਕਿਮ ਚੰਦਰ ਚੈਟਰਜੀ ਦਾ ‘ਆਨੰਦਮੱਠ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਗੀਤ ‘ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ’ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੋ ਗਏ । ਰਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ, ਹੇਮਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ ਅਤੇ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ।

8. ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨ – ਰੇਲ, ਡਾਕ ਅਤੇ ਤਾਰ ਆਦਿ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਕ ਭਾਗ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਲ ਕੇ ਯਤਨ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ ।

9. ਐਲਬਰਟ ਬਿਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧ – ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਰਿਪਨ ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਭਾਰਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਜੱਜਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਐਲਬਰਟ ਬਿਲ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਿਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਏ ।

10. ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ – ਵਿਲੀਅਮ ਜੋਨਜ਼, ਮੈਕਸ ਮੁਲਰ, ਜੈਕੋਬੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯੂਰਪੀਅਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮਹਾਨ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ‘ਤੇ ਮਾਣ ਹੋਣ ਲੱਗਾ । ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ।

Punjab State Board PSEB 8th Class Punjabi Book Solutions Chapter 15 ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Punjabi Chapter 15 ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 8 PSEB ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ Textbook Questions and Answers

ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਲੇਖਕ ਕੌਣ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
“ਜਨ ਗਣ ਮਨ ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਲੇਖਕ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਹੈ।

(ਅ) ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ? ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਕਿਵੇਂ ਬੀਤਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਮਈ, 1861 ਈ: ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਇਕ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰੀ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੋਈ। ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਮਹੱਲਾਂ ਵਰਗੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਆਪ ਦੇ ਤੇਰਾਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਆਪ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣਾਂ – ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਖੇਡਦੇ ਸਨ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਆਪ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਆਪ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

(ਇ) ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਮਨ ਦਾ ਲੱਗਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਆਪ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਦੀ ਸੈਰ ਕੀਤੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੇ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਨੇ ਸਕੂਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅੰਗ – ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਆਪ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਗਏ, ਪਰੰਤੂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਏ।

(ਸ) ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਕਦੋਂ ਆਏ ? ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਆਏ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਆਪ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਪਿਆ ਤੇ ਆਪ ਕਿੰਨਾ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮੰਤਰ ਮੁਗਧ ਹੋਏ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।

(ਹ) ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ? ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤ – ਭਾਸ਼ਾ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਚ ਰਚੀਆਂ। ਆਪ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ : ਗੋਰਾ ਅਤੇ ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ ਨਾਵਲ, ਚਿਗਣਾ ਨਾਟਕ), ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ, ਪੋਸਟ – ਮਾਸਟਰ, ਹਾਰ ਜਿੱਤ (ਕਹਾਣੀਆਂ), ਗੀਤਾਂਜਲੀ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)।

(ਕ) ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ? ਇਸ ਰਚਨਾ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਇਨਾਮ ਕਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਵਿ – ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।

(ਖ) ਸ਼ਾਂਤੀ-ਨਿਕੇਤਨ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ :
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਇਕ ਵਧੀਆ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਕੂਲ – ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਨਾਂ ਦੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਮਰੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੁੱਖਾਂ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਸੰਗੀਤ, ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਦੇ ਗੁਰ ਸਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਨਾਂ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

(ਗ) ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦਾ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਭਰਿਆ ਅਸਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ 1913 ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ‘ਸਰ’ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ : ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਮ-ਅਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਲੋਕ ਪੂਜਾ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਉਪਾਸਨਾ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਵਾਤਾਵਰਨ : ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ, ਚੁਗਿਰਦਾ, ਮਾਹੌਲ
• ਵਿਭਿੰਨ : ਵੱਖੋ-ਵੱਖ, ਅੱਡੋ-ਅੱਡ
• ਗੁਰ : ਨਿਯਮ, ਢੰਗ, ਤਰੀਕੇ
• ਸੰਸਥਾ : ਸਭਾ, ਸੁਸਾਇਟੀ ਸੰਗੀ
• ਗਹਿਰਾ : ਡੂੰਘਾ, ਗੂੜ੍ਹਾ
• ਕੋਮਲ : ਨਰਮ, ਕੂਲਾ, ਨਾਜ਼ਕ
• ਖ਼ਿਤਾਬ : ਉਪਾਧੀ, ਪਦਵੀ
• ਵਿਗਸ ਰਹੇ : ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੇ, ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਹੇ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣ, ਵਿਓਂਤ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ, ਮਨ ਮੋਹ ਲੈਣਾ, ਰਮਣੀਕ, ਅੰਗ-ਸੰਗ, ਅਨੁਵਾਦ, ਜੀਵਨ-ਜਾਚ
ਉੱਤਰ :

• ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਪਾਲਣਾ – ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੋਇਆ
• ਵਿਓਂਤ ਤਰੀਕਾ – ਮੈਂ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ।
• ਸੈਰ – ਸਪਾਟਾ (ਯਾਤਰਾ) – ਅਸੀਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੈਰ – ਸਪਾਟਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਗਏ।
• ਮਨ ਮੋਹ ਲੈਣਾ ਮਨ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਲੈਣਾ) – ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਮੋਹ ਲਿਆ।
• ਰਮਣੀਕ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਲੀ) – ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਦੀ ਵਾਦੀ ਬੜੀ ਰਮਣੀਕ ਹੈ।
• ਅੰਗ – ਸੰਗ (ਸ)ਾਥ ਵਿਚ) – ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੇਰੇ ਅੰਗ – ਸੰਗ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।
• ਅਨੁਵਾਦ (ਤਰਜਮਾ) – ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ
• ਜੀਵਨ – ਜਾਚ (ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ) – ਸਾਡੀ ਵਰਤਮਾਨ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਉੱਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

ਵਿਆਕਰਨ : ਵਿਸਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ :
ਬੋਲਣ ਵੇਲੇ ਜੋ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਤੇ ਠਹਿਰਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :

(ਉ) ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਚਿੰਨ੍ਹ ( ? )
(ੲ) ਵਿਸਮਿਕ-ਚਿੰਨ ( ! )
(ਸ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਹ) ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ” ” )
(ਕ) ਬੈਕਟ ( ( ) )
(ਖ਼) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ ( ‘ )
(ਗ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਘ) ਬਿੰਦੀ ( . )
(ਕ) ਬਿੰਦੀ-ਕਾਮਾ ( ; )
(ਚ) ਦੁਬਿੰਦੀ ( : )
(ਛ) ਦੁਬਿੰਦੀ – ਡੈਸ਼ ( : – )

4. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਰਾਮ-ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੋ :

(ੳ) ਉਹ ਕਿੰਨਾ-ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ।
(ਅ) ਗੁਰੂ ਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਰੋਸ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 1913 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ‘ਸਰ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ।
(ੲ) “ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂ ਨਾ ਠੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
“ਬੁੱਧ ਕੰਮ ਸੁੱਧ’, ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ਕਿਤੇ ਐਵੇਂ ਥੋੜੇ ਆਖਿਆ ਹੈ।
(ਸ) ‘ਸੂਰਜਾ, ਸੂਰਜਾ ! ਪੁਰਾਣਾ ਦੰਦ ਲੈ ਜਾ, ਨਵਾਂ ਚੰਦ ਦੇ ਜਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਉਹ ਕਿੰਨਾ – ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮੰਤਰ – ਮੁਗਧ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ।
(ਆ) ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਰੋਸ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ 1913 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ‘ਸਰ’ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ।
(ਈ) ‘ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂ ਠੀਕ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ? ‘ਬੁੱਧ ਕੰਮ ਸੁੱਧ’, ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ਕਿਤੇ ਐਵੇਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਆਖਿਆ ਹੈ।
(ਸ) ‘ਸੂਰਜਾ, ਸੂਰਜਾ ! ਪੁਰਾਣਾ ਦੰਦ ਲੈ ਜਾ, ਨਵਾਂ ਚੰਦ ਦੇ ਜਾ।

ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂਕੁਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂਕੁਲ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਹੁਤ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਿਸ਼ਟਪੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪੁਸਤਕ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹੋ।

PSEB 8th Class Punjabi Guide ਸਾਂਝੀ ਮਾਂ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਜੀਵਨੀ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਪ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪ ਨੂੰ “ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !

ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਮਈ, 1861 ਈ: ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਘਰ ਵਿਚ ਆਪ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੋਈ। ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਤੇਰਾਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਆਪ ਦਾ ਮਨ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਇਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲ ਨਾ ਜਾਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੁੱਤੀ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਾ ਲਿਆ ਤੇ ਜੁੱਤੀ ਪੈਰੀਂ ਪਾਈ ਰੱਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਖ਼ਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਸਕੂਲ ਨਾ ਗਏ। ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਆਪ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਘੁੰਮਦੇ – ਘੁੰਮਦੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲੈ ਆਏ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਆਪ ਉੱਤੇ ਇੰਨਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਆਪ ਕਿੰਨਾ – ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮੰਤਰ – ਮੁਗਧ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਆਪ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਗਏ, ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਝਰਨਿਆਂ ਦੀ ਕਲ – ਕਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਮੋਹ ਲਿਆ। ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵੀ ਗਏ, ਪਰੰਤੂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ।

ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਵਿਆਹ 1883 ਈ: ਵਿਚ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਮ੍ਰਿਣਾਲਿਨੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪ ਬੋਲਪੁਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਆਪ ਆਪਣੀ ਮਾਤ – ਭਾਸ਼ਾ ਬੰਗਲਾ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਨਾਵਲ “ਗੋਰਾ’ ਅਤੇ ‘ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ’ ਨਾਟਕ ‘ਚਿਤਾਂਗਣਾ’ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ‘ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ’, ‘ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ’ ਤੇ ‘ਹਾਰ – ਜਿੱਤ’ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। 1913 ਵਿਚ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਦੇ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ’ ਉੱਤੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਆਪ ਦੇ ਇਸ ਕਾਵਿ – ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ।

ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਇਕ ਵਧੀਆ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ। ਆਪ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਨਾਂ ਦੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਖੋਲੀ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੁੱਖਾਂ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਸੰਗੀਤ, ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ – ਜਾਚ ਦੇ ਗੁਰ ਸਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਸੰਸਥਾ ‘ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।

ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਕਲਾ – ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੰਗੀ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਨੇ ਕੋਮਲ ਦਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਆਪ ਨੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਆਪ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਦੋਂ ਜਲਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਦੇਸ਼ – ਪ੍ਰੇਮੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ‘ਸਰ’ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1941 ਵਿਚ 80 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਇਆ।

(iv) ਵਾਰਤਕ – ਟੁਕੜੀ/ਪੈਰੇ ਦਾ ਬੋਧ।

1. ਹਰ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿਚ ‘ਜਨ – ਗਣ – ਮਨ’ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲੇਖਕ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਹਨ ਟੈਗੋਰ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਮਈ, 1861 ਈ: ਵਿਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਸਨ (ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਥ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰੀ ਸਨ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸਣ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਰਾਜਮਹੱਲ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਬੀਤਿਆ। ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਤੇਰਾਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਇਸ ਮਹੱਲ ਵਰਗੇ ਘਰ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਰਲ – ਮਿਲ ਕੇ ਖੇਡਦੇ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਅ) ਡਾ: ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਈ) ਪ੍ਰੇਮ ਗੋਰਖੀ
(ਸ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿਚ ਕੀ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਨ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਬੰਦੇ ਮਾਮ
(ਅ) ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤ
(ਈ) ਜਨ – ਗਨ – ਮਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਜਨ – ਗਨ – ਮਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਗਾਨ ਕਿਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ
(ਅ) ਬੰਕਿਮ ਚੰਦਰ ਚੈਟਰਜੀ ਨੇ
(ਈ) ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ
(ਸ) ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਡਾ: ਟੈਗੋਰ
(ਅ) ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ
(ਈ) ਮਹਾਤਮਾ ਟੈਗੋਰ
(ਸ) ਮਹਾਂਮੰਡਲਸ਼ੇਵਰ ਟੈਗੋਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 14 ਨਵੰਬਰ, 1989
(ਅ) 2 ਅਕਤੂਬਰ, 1969
(ਈ) 7 ਸਤੰਬਰ, 1907
(ਸ) 7 ਮਈ, 1861.
ਉੱਤਰ :
(ਸ) 7 ਮਈ, 1861

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਥ
(ਅ) ਸੁਰਿੰਦਰ ਨਾਥ
(ਈ) ਮਹੇਂਦਰ ਨਾਥ
(ਸ) ਜੁਗੇਂਦਰ ਨਾਥ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੇਵਿੰਦਰ ਨਾਥ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ?
(ੳ) ਗਰੀਬੀ ਵਿਚ
(ਆ) ਯਤੀਮਖ਼ਾਤੇ ਵਿਚ
(ਈ) ਰਾਜ ਕੁਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ
(ਸ) ਸਾਧਾਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਰਾਜ ਕੁਮਾਰਾਂ ਵਾਂਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8. ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਘਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਸਧਾਰਨ
(ਅ) ਕੱਚਾ
(ਈ) ਪੱਕਾ
(ਸ) ਰਾਜ ਮਹੱਲ ਵਰਗਾ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰਾਜ ਮਹੱਲ ਵਰਗਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੇਸ
(ਆਂ) ਗਿਆਰਾਂ
(ਈ) ਬਾਰਾਂ।
(ਸ) ਤੇਰਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਤੇਰਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪੜਨਾਂਵ ਤੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
ਪੜਨਾਂਵ – ਉਨ੍ਹਾਂ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਵੱਡੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਪਾਰੀ
(ਅ) ਗਾਨ
(ਈ) ਨਾਤਾ
(ਸ) ਖੇਡਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਖੇਡਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
“ਲੇਖਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਲੇਖ
(ਆ) ਲੇਖਿਕਾ
(ਈ) ਲਿਖਣੀ
(ਸ) ਲਿਖਤ।
ਉੱਤਰ :
(ਆ) ਲੇਖਿਕਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਵਿਤਾਂ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਡੰਡੀ ( )
(ਅ) ਜੋੜਨੀ ( )
(ਈ) ਕਾਮਾ ()]
(ਸ) ਦੁਬਿੰਦੀ ( )।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ ( )
(ਅ) ਜੋੜਨੀ ( – )
(ਇ) ਕਾਮਾ (,)
(ਸ) ਦੁਬਿੰਦੀ ( :)।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਉੱਤਰ :

2. ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਜਦੋਂ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਲੰਮੇ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ।ਉਹ ਕਈ ਤੀਰਥ – ਅਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵੇਖਣ ਯੋਗ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਗਏ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਕਿੰਨਾ – ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਮੰਤਰ – ਮੁਗਧ ਹੋ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦੇ।

ਉਹ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਵੀ ਗਏ 1 ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਵਿਚ ਪਹਾੜੀ ਦਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਝਰਨਿਆਂ ਦੀ ਕਲ – ਕਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਮੋਹ ਲਿਆ। ਵਿਭਿੰਨ ਰਮਣੀਕ ਥਾਂਵਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਦੇ ਜਦ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪੁੱਜੇ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿੱਕੀਆਂ – ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਉਂ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ – ਵਿੱਦਿਆ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅੰਗ – ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵੀ ਗਏ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਏ।

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਾ ਜਿਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਅ) ਡਾ: ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਈ) ਪ੍ਰੋ: ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ
(ਸ) ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਸੀ ?
(ੳ) 9 ਸਾਲ
(ਅ) 10 ਸਾਲ
(ਈ) 11 ਸਾਲ
(ਸ) 12 ਸਾਲ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 11 ਸਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੌਣ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ ?
(ਉ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ
(ਆ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ
(ਈ) ਉਨਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ
(ਸ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਸ ਥਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਾ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ?
(ੳ) ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ
(ਆ) ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ ਦੇ
(ਈ) ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ
(ਸ) ਰਾਮ ਬਾਗ਼ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਟੈਗੋਰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਮੰਤਰ – ਮੁਗਧ ਹੋ ਕੇ ਕੀ ਸੁਣਦੇ ?
(ੳ) ਗੁਰਬਾਣੀ
(ਅ) ਕੀਰਤਨ
(ਇ) ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
(ਸ) ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਕੀਰਤਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੇ ਝਰਨੇ ਜਿੱਥੇ ਦੇਖੇ ?
(ਉ) ਸ਼ਿਮਲੇ
(ਅ) ਕਸੌਲੀ ਈ ਨਗਰ
(ਸ) ਡਲਹੌਜ਼ੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਡਲਹੌਜ਼ੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਵਾਪਸ ਜਾ ਕੇ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਕੀ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਕਵਿਤਾਵਾਂ
(ਅ) ਕਹਾਣੀਆ
(ਇ) ਨਾਵਲ
(ਸ) ਨਿਬੰਧ :
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕਵਿਤਾਵਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਕਿਸਦੇ ਅੰਗ – ਸੰਗ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ
(ਅ) ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ
(ਇ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ
(ਸ) ਕੁਦਰਤ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਕੁਦਰਤ ਦੇ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਟੈਗੋਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਕੀ ਕਰਨ ਗਏ ?
(ਉ) ਖੇਡਣ
(ਆ) ਪੜ੍ਹਨ
(ਇ) ਸੈਰ ਕਰਨ
(ਸ) ਛੁੱਟੀਆਂ ਬਿਤਾਉਣ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੜ੍ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਪਿਤਾ।
(ਅ) ਵਾਤਾਵਰਨ
(ਈ) ਸਕੂਲੀ ਵਿੱਦਿਆ।
(ਸ) ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ/ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ/ਡਲਹੌਜ਼ੀ/ਇੰਗਲੈਂਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ/ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ/ਡਲਹੌਜ਼ੀ/ ਇੰਗਲੈਂਡ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ
(ਅ) ਡਲਹੌਜ਼ੀ
(ੲ) ਇੰਗਲੈਂਡ
(ਸ) ਉਨ੍ਹਾਂ/ਆਪਣੇ/ਉਹ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇਉਹ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ –
(ਉ) ਗਿਆਰਾਂ/ਲੰਮੇ/ਕਈ/ਵੇਖਣ – ਯੋਗ/ਪਵਿੱਤਰ/ਸੀ/ਬਹੁਤ/ਵਿਭਿੰਨ/ਨਿੱਕੀਆਂ/ਨਿੱਕੀਆਂ
(ਅ) ਇੰਗਲੈਂਡ
(ਇ) ਕੁਦਰਤ
(ਸ) ਅਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗਿਆਰਾਂ/ਲੰਮੇ/ਕਈਵੇਖਣ – ਯੋਗ/ਪਵਿੱਤਰ/ਸੀ/ਬਹੁਤ/ਵਿਭਿੰਨ/ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪਿਤਾ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਾਤਾ
(ਅ) ਮਾਂ
(ਇ) ਮੰਮੀ
(ਸ) ਬੀਬੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਾਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ –
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਇ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਇ) ਜੋੜਨੀ
(ਸ) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ –

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
“ਥਾਂਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਕਵਚਨ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ਉ) ਥਾਂਮਾਂ
(ਅ) वां
(ੲ) ਸਥਾਨ
(ਸ) ਅਸਥਾਨ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਥਾਂ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
‘ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਹੈ ਜਾਂ ਪੁਲਿੰਗ।
ਉੱਤਰ :
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ !

3. ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਵਿਆਹ 1883 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਮਿਟਾਲਿਨੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਦੋਂ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਆਯੂ 22 ਸਾਲ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੋਲਪੁਰ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਚੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤ – ਭਾਸ਼ਾ ਬੰਗਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੰਗਲਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਵਲ – “ਗੋਰਾ’ ਅਤੇ ‘ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ’, ਨਾਟਕ – ਚਿੜਾਂਗਦਾ, ਕਹਾਣੀਆਂ “ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ”, “ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ’ ਤੇ ‘ਹਾਰ – ਜਿੱਤ’ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।1913 ਵਿਚ ਗੁਰਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ’ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਾਹਿਤਿਕ ਇਨਾਮ ‘ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਇਨਾਮ ਮਿਲਨ ਪਿੱਛੋਂ ਗੁਰੂਦੇਵ ਟੈਗੋਰ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਕਾਵਿ – ਪੁਸਤਕ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀ ਗਈ

ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 1883 ਈ:
(ਅ) 1833 ਈ:
(ੲ) 1893 ਈ:
(ਸ) 1873 ਈ:
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 1883 ਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਮ੍ਰਿਣਾਲਿਨੀ
(ਅ) ਕਮਲਾ ਦੇਵੀ
(ਇ) ਬਿੰਦਾ
(ਸ) ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮ੍ਰਿਣਾਲਿਨੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਿੰਨੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 20 ਸਾਲ
(ਅ) 22 ਸਾਲ
(ੲ) 24 ਸਾਲ
(ਸ) 26 ਸਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 22 ਸਾਲ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਟੈਗੋਰ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ ?
(ਉ) ਕੋਲਕਾਤੇ
(ਅ) ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ
(ੲ) ਬੋਲਪੁਰ
(ਸ) ਧੌਲਪੁਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਬੋਲਪੁਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਮਾਤ – ਭਾਸ਼ਾ ਕੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬੀ
(ਅ) ਹਿੰਦੀ
(ਈ) ਬੰਗਲਾ
(ਸ) ਗੁਜਰਾਤੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਬੰਗਲਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਨਾਵਲ ਲਿਖਿਆ ?
(ਉ) ਗੋਰਾ/ਨੌਕਾ ਝੂਬੀ
(ਅ) ਚਿੜੱਗਦਾ
(ਇ) ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ।
(ਸ) ਹਾਰ – ਜਿੱਤ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗੋਰਾ/ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਕਹਾਣੀ – ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ
(ਅ) ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ/ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ/ਹਾਰ – ਜਿੱਤ
(ੲ) ਚਿਗਦਾ
(ਸ) ਗੀਤਾਂਜਲੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ/ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ/ਹਾਰ – ਜਿੱਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਨਾਟਕ ਲਿਖਿਆ ?
(ੳ) ਗੋਰਾ
(ਅ) ਚਿੜੱਗਦਾ
(ਈ) ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ
(ਸ) ਗੀਤਾਂਜਲੀ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਚਿਗਦਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਕਾਵਿ – ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਗੀਤਾਂਜਲੀ
(ਆ) ਗੋਰਾ
(ਈ) ਚਿਗਦਾ
(ਸ) ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗੀਤਾਂਜਲੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਦਲੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਦੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 1912 ਵਿਚ
(ਆ) 1913 ਵਿਚ
(ਈ) 1914 ਵਿਚ
(ਸ) 1915 ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 1913 ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕਿਹੜਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਟੈਗੋਰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ ?
(ਉ) ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ
(ਅ) ਮੈਗਸੈਸੇ ਪੁਰਸਕਾਰ
(ਈ) ਨਹਿਰੂ ਪੁਰਸਕਾਰ
(ਸ) ਭਾਰਤ ਰਤਨ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਖ਼ਾਸ ਨਾਂਵ ਦਾ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਵਿਆਹ
(ਅ) ਕਹਾਣੀਆਂ
(ਈ) ਇਨਾ
(ਮ) ਟੈਗੋਰ/ਮ੍ਰਿਣਾਲਿਨੀ/ਬੋਲਪੁਰ/ਬੰਗਲਾ/ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ/ਗੋਰਾ/ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ/ਚਿਗਦਾ/ਕਾਬਲੀ ਵਾਲਾ/ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ/ਹਾਰ – ਜਿੱਤ/ਗੀਤਾਂਜਲੀ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਟੈਗੋਰ/ਮ੍ਰਿਣਾਲਿਨੀ/ਬੋਲਪੁਰ/ਬੰਗਲਾ/ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਗੋਰਾ/ਨੌਕਾ ਡੂਬੀ/ਚਿਗਦਾ/ਕਾਬਲੀ ਵਾਲਾ/ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ ਹਾਰ – ਜਿੱਤ / ਗੀਤਾਂਜਲੀ/ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਟੈਗੋਰ
(ਅ) ਨੋਬਲ
(ਇ) ਗੋਰਾ
(ਸ) ਉਹ/ਉਨ੍ਹਾਂ/ਇਹ/ਇਸੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਉਹ/ਉਨ੍ਹਾਂ/ਇਹ/ਇਸ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਅਨੇਕਾਂ/ਮਸ਼ਹੂਰ/ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ/ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ/ਸਾਹਿਤਿਕ/ਹੋਰ।
(ਅ) ਅਨੁਵਾਦ
(ਇ) ਟੈਗੋਰ
(ਸ) ਇਨਾਮ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਖੁੱਲ੍ਹੇ – ਡੁੱਲ੍ਹੇ/ਅਨੇਕਾਂ/ਮਸ਼ਹੂਰ/ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ/ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ/ਸਾਹਿਤਿਕ/ਹੋਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਠੀਕ ਉਦਾਹਰਨ ਚੁਣੋ
(ਉ) ਟੈਗੋਰ
(ਅ) ਇਨਾਮ
(ਈ) ਪ੍ਰਸਿੱਧ
(ਸ) ਹੋਇਆ/ਸੀ/ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ/ਰਚੀਆਂ/ਲਿਖਦੇ ਸਨ/ਹਨ/ਮਿਲਿਆ/ਹੋ ਗਏ/ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਹੋਇਆ/ਸੀ/ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ/ਰਚੀਆਂ/ਲਿਖਦੇ ਸਨ/ਹਨ/ਮਿਲਿਆ/ਹੋ ਗਏ/ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(ਉ ਡੰਡੀ
(ਅ) ਕਾਮਾ
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(ਸ) ਜੋੜਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ ਡੰਡੀ ( । )
(ਅ) ਕਾਮਾ ( , )
(ਈ) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ‘ ‘ )
(ਸ) ਜੋੜਨੀ ( – )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
“ਕਾਬਲੀਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ ਚੁਣੋ
(ੳ) ਕਾਬਲੀਵਾਲੀ
(ਅ) ਕਾਬਲੀ
(ਈ) ਕੰਬਲੀ
(ਸ) ਕਾਬਲਵਾਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਕਾਬਲੀਵਾਲੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਬਹੁਵਚਨ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ।

(v) ਵਿਆਕਰਨ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ – ਕਿਹੜੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
‘ਵਿਸਰਾਮ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਠਹਿਰਾਓ’। ‘ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਉਹ ਚਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਠਹਿਰਾਓ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-

• ਡੰਡੀ ( । )
• ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਚਿੰਨ੍ਹ ( ? )
• ਵਿਸਮਿਕ – ਚਿੰਨ੍ਹ ( ! )
• ਕਾਮਾ ( , )
• ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ ( ” ” )
• ਬਰੈਕਟ ( )
• ਛੁਟ ਮਰੋੜੀ ( , )
• ਜੋੜਨੀ ( – )
• ਬਿੰਦੀ ( . )
• ਬਿੰਦੀ – ਕਾਮਾ ( ; )
• ਦੁਬਿੰਦੀ ( : )
• ਦੁਬਿੰਦੀ – ਡੈਸ਼ (: -)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਚੋਂ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਕੋਈ ਪੁਸਤਕ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਨੋਟ – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ..

(vi) ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਰਾਸ਼ਟਰੀ – ਕੌਮੀ, ਦੇਸ਼ ਦਾ
• ਨਾਤੇ – ਸੰਬੰਧ ਕਰਕੇ।
• ਵਿਓਂਤ – ਤਰੀਕਾ, ਢੰਗ। ਸੈਰ
• ਸਪਾਟਾ – ਯਾਤਰਾ ! ਤੀਰਥ
• ਅਸਥਾਨ – ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਥਾਂ।
• ਵਾਤਾਵਰਨ – ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ, ਚੌਗਿਰਦਾ
• ਵਿਭਿੰਨ – ਵੱਖ – ਵੱਖ ਨੂੰ
• ਮੰਤਰ – ਮੁਗਧ – ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਕੀਲੇ ਹੋਏ, ਮਸਤ
• ਗਹਿਰਾ – ਡੂੰਘਾ
• ਰਮਣੀਕ – ਮਨਮੋਹਕ।
• ਅੰਗ – ਸੰਗ – ਹਰ ਵੇਲੇ ਦਾ ਸਾਥੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਇਨਾਮ
• ਮਾਹੌਲ – ਵਾਤਾਵਰਨ।
• ਪੂਰਤੀ – ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ
• ਖ਼ਿਤਾਬ – ਉਪਾਧੀ, ਪਦਵੀ। ਵਿਗਸ ਵਧ ਫੁਲ ਰਹੇ।
• ਦੇਹਾਂਤ – ਮੌਤ

Punjab State Board PSEB 8th Class Social Science Book Solutions History Chapter 12 ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Social Science History Chapter 12 ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ

SST Guide for Class 8 PSEB ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਿਸਨੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ ਨੇ 1793 ਈ: ਵਿਚ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ | ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਬਨਾਰਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਸਨੇ, ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੱਈਅਤਿਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ 1820 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ ਨੇ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ (ਖੇਤੀ) ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੀਆਂ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸਾਨ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਨ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਕਣਕ, ਕਪਾਹ, ਤੇਲ ਦੇ ਬੀਜ, ਗੰਨਾ, ਪਟਸਨ ਆਦਿ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਲਾਭ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਇਸ ਨਾਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।
2. ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਆੜਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੇਚਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਆੜਤੀ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ (ਖੇਤੀ ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਾਨੀਆਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨੀ ਖੇਤੀ ਦੁਆਰਾ ਉਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।
• ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਆੜਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੇਚਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ | ਆੜਤੀ ਮੁਨਾਫੇ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਭਾਗ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਇਕ ਭੂਮੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ 1793 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਬਨਾਰਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਲਗਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਹ ਲਗਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਲਗਾਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਵੇਚ ਕੇ ਲਗਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ।

ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ – ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਸਦਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ । ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਭੂਮੀ ਸੁਧਾਰ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਿਨ-ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਘਟਣ ਲੱਗੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ (ਖੇਤੀ) ਵਣਜੀਕਰਨ ਉੱਤੇ ਇਕ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਸਨ । ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਕਾਰੀਗਰ ਜਿਵੇਂ ਘੁਮਿਆਰ, ਜੁਲਾਹੇ, ਚਰਮਕਾਰ (ਚਮੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ), ਤਰਖਾਣ, ਲੁਹਾਰ, ਧੋਬੀ, ਨਾਈ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ । ਨਵੀਆਂ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਹੁਣ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁਣ ਧਨ ਕਮਾਉਣਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੋਰ ਵੀ ਜਟਿਲ ਹੋ ਗਈ । ਹੁਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਮਿਲ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨੀਲ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਨੀਲ ਵਿਦਰੋਹ ਨੀਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਲ ਉਤਪਾਦਨ ‘ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਲਗਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ । 1858 ਈ: ਤੋਂ 1860 ਈ: ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਨੀਲ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਨੀਲ ਉਗਾਉਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਡਰਾਇਆਧਮਕਾਇਆ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੱਦ ‘ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ । ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਖ਼ਤੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਯਤਨ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ।

1866-68 ਈ: ਵਿਚ ਨੀਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ । ਇਹ ਵਿਦਰੋਹ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਅੱਗੇ ਆਏ । ਫਿਰ ਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਹੋ ਸਕੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਭੂਮੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਨਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਨਾਲ । ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਭੂਮੀ-ਕਰ ਲਗਾਨ) ਦੇਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਰੇਕ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਲਗਾਨ) ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1820 ਈ: ਵਿਚ ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ) ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ | ਉਸਨੇ ਭੂਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਕ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ). ਅਤੇ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਿਹੜੇ ਖ਼ੁਦ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਵਿਚੋਲੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭੂਮੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਗਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ 40% ਤੋਂ 55% ਤਕ ਸੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਸਨ । ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਘੱਟ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋਣ ਲੱਗਾ । ਕਈ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਧਨ ਉਧਾਰ ਲੈਣਾ ਪਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖਣੀਆਂ ਪਈਆਂ ।

PSEB 8th Class Social Science Guide ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ Important Questions and Answers

ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
(ੳ) ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਦੀਵਾਨੀ ਮਿਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਲਗਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੂਮੀ ਦੇ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬੰਸਤ ਤੋਂ ਜਿੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਾਭ ਹੋਇਆ, ਉੱਥੇ ਆਰਥਿਕ ਹਾਨੀ ਵੀ ਹੋਈ । ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਿਸਚਿਤ ਸੀ, ਪਰ ਖਰਚਾ ਵੱਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਭੂਮੀਕਰ ਵਿਵਸਥਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਮੂਹ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਵਿਵਸਥਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ, ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸਕ ਵਰਗ ਬਦਲ ਗਿਆ । ਇਹ ਨਵਾਂ ਸ਼ੋਸਕ ਵਰਗ ਕਿਹੜਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੁਦ ਸਰਕਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
1858-1860 ਈ: ਵਿੱਚ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨੀਲ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤੇ । ਇਹ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ।

(ਅ) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਹ ਭੂਮੀ ਦੀ ਲਗਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਿਹੜੇ ਸਨ ਜਿਹੜੇ 1765 ਈ: ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ?
(i) ਅਮੀਨ
(ii) ਅਮਿਲ
(iii) ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ
(iv) ਕਲੈਕਟਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਅਮਿਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੂਮੀ ਦੇ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਾਲ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਸਹਿਣਾ ਪਿਆ । ਉਹ ਕੀ ਸੀ ?
(i) ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਧਨ ਖੋਹ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ।
(ii) ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਬੀਜਣ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦੀ ਸੀ ।
(iii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਐਸ-ਪ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਏ ।
(iv) ਇਹ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਐਸ-ਪ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ?
(i) ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵੱਧ ਗਈ
(ii) ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਈ ।
(iii) ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਖਾਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਏ ।
(iv) ਕਿਸਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ‘ਫ਼ਸਲਾਂ’ ਉਗਾਉਣ ਲੱਗੇ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵੱਧ ਗਈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜੋ ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਕਿਸ ਨਾਲ ਸੀ ?
(i) ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ
(ii) ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ
(iii) ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨਾਲ
(iv) ਪਿੰਡ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ।
ਉੱਤਰ-
(iii) ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨਾਲ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿੱਥੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ?
(i) ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
(ii) ਪੰਜਾਬ
(iii) ਮੱਧ ਭਾਰਤ
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਭੂਮੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿਹੜੀ ਸੀ ?
(i) ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ
(ii) ਮਹਿਲਵਾੜੀ
(iii) ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ
(iv) ਠੇਕਾ ਵਿਵਸਥਾ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਨੀਲ ਵਿਦਰੋਹ ਕਿੱਥੇ ਫੈਲਿਆ ?
(i) ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
(ii) ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ
(iii) ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ
(iv) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ।
ਉੱਤਰ-
(ii) ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ

(ੲ) ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

1. ਠੇਕੇਦਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ……………………. ਸਨ ।
2. ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਾਰਨ …………. ਭੂਮੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ ।
3. ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ………………………… ਕਰਦੇ ਸਨ ।
4. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ……………………….. .
ਕਰਨਾ ਸੀ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਲੁੱਟਦੇ,
2. ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ,
3. ਜ਼ੁਲਮ/ਅੱਤਿਆਚਾਰ,
4. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ।

(ਸ) ਠੀਕ ਕਥਨਾਂ ਤੇ ਸਹੀ (√) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕਥਨਾਂ ਤੇ (×) ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਓ :

1. ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਇਆ ।
2. ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮੁਦਾਇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
3. ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ।
ਉੱਤਰ-
1. (×)
2. (√)
3. (√)

(ਹ) ਸਹੀ ਜੋੜੇ ਬਣਾਓ :

1. ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼	ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ
2. ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ	ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ
3. ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ	ਠੇਕੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ

ਉੱਤਰ-

1. ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼	ਠੇਕੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ
2. ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਸ	ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ
3. ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ	ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਵਿਵਸਥਾ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ ਕਿਉਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਨਵੇਂ ਉਦਯੋਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਫਲਸਰੂਪ ਭਾਰਤੀ ਉਦਯੋਗ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਲਗਾਨ (ਭੂਮੀ-ਕਰ) ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤਿੰਨ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ
2. ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ
3. ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਮੀ ਸੰਬੰਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਦੀਵਾਨੀ ਕਦੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ? ਉੱਥੇ ਲਗਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਿਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਦੀ ਦੀਵਾਨੀ 1765 ਈ: ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ । ਉੱਥੋਂ ਲਗਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਆਮਿਲਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇਜ਼ਾਰੇਦਾਰੀ ਕਿਸ ਨੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਜ਼ਾਰੇਦਾਰੀ ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਨੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਭੂਮੀ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਲਗਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਕਿੰਨੇ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
20 ਤੋਂ 30 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਗਾਨ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ (ਖੇਤੀ) ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਪੰਜ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਜਾਬ, ਬੰਗਾਲ, ਗੁਜਰਾਤ, ਖਾਨਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬਰਾਰ ਵਿਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਹੜਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਹਰ ਸਾਲ 31 ਮਾਰਚ ਤਕ ਲਗਾਨ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸਾਨ ਵਿਰੋਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਅਧਿਕ ਲਗਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਵਸੂਲ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਾਰਡ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਇਜ਼ਾਰੇਦਾਰੀ ਪ੍ਰਥਾ, ’ਤੇ ਇਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਜ਼ਾਰੇਦਾਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ । ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਵਾਰੇਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ । ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭੂਮੀ ਦਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਠੇਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਜਿਹੜਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੋਲੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤਕ ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । 1777 ਈ: ਵਿਚ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਠੇਕੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇਕ ਸਾਲਾ ਠੇਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ । ਪਰ ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਭੂਮੀ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਹੁਤ ਦੋਸ਼ਪੂਰਨ ਸੀ । ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ (ਠੇਕੇਦਾਰ) ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੁੱਟਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਬਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ? .
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹੋਇਆ । ਹੁਣ ਉਹ ਭੂਮੀ ਦੇ ਸਥਾਈ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੂਮੀ ਵੇਚਣ ਜਾਂ ਬਦਲਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਲਗਾਨ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਲਗਾਨ ਨਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖੋਹ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਐਸ਼ੋ-ਆਰਾਮ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦਿਨ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਿਆ ।

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਗਾਨ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਨਵੀਆਂ ਲਗਾਨ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏ-

• ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕਦੀ ਸੀ ।
• ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਲਗਾਨ ਦੇ ਕੇ ਭੂਮੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ । ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਮਨਚਾਹਾ ਕਰ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਤਾਂ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦੇਂ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਕਿਸਾਨ ਦਿਨ-ਪ੍ਰਤੀਦਿਨ ਗ਼ਰੀਬ ਹੁੰਦੇ ਗਏ ।
• ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਅਤੇ ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪਬੰਧ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਉੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਖ਼ੁਦ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ 1/3 ਭਾਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1/2 ਭਾਗ ਤਕ ਭੂਮੀ ਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਸੂਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਲਗਾਨ ਦੀ ਦਰ ਹਰ ਸਾਲ ਵੱਧਦੀ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
• ਭੂਮੀ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਸੰਪੱਤੀ ਬਣ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭੂਮੀ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ।
•  ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਾਰੀਕ ‘ਤੇ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਕਾਲ, ਹੜ੍ਹ, ਸੋਕੇ ਆਦਿ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਗਾਨ ਮਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਕੋਲ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖ ਕੇ ਧਨ ਉਧਾਰ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਹੱਥ ਧੋ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਨਹੀਂ ਉਤਾਰ ਸਕੇ ।

ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ । ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬੀ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਜੰਜ਼ੀਰਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜ ਲਿਆ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ, ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ, ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਅਤੇ ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਨਵੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ-

1. ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ – ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਲ ਦਾ ਇਕ ਭੁਮੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ 1793 ਈ: ਵਿਚ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਬਨਾਰਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਭੂਮੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਲਗਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਹ ਲਗਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਮਨਚਾਹਾ ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਲਗਾਨ ਨਹੀਂ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਸਦਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ । ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ।

2. ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ – 1820 ਈ: ਵਿਚ ਥਾਮਸ ਮੁਨਰੋ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਿਆ । ਉਸਨੇ ਭੂਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਕ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮਦਰਾਸ (ਚੇਨੱਈ) ਅਤੇ ਬੰਬਈ (ਮੁੰਬਈ) ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭੂਮੀ-ਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈਣ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕੀਤਾ ਜਿਹੜੇ ਖ਼ੁਦ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਵਿਚੋਲੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਸੀ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵੱਧ ਰਾਏ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।

ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਘੱਟ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋਣ ਲੱਗਾ । ਕਈ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਧਨ ਉਧਾਰ ਲੈਣਾ ਪਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਗਿਰਵੀ ਰੱਖਣੀਆਂ ਪਈਆਂ ।

3. ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ – ਮਹਿਲਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਰੱਈਅਤਵਾੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਭੂਮੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਨਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਨਾਲ । ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਭੂਮੀ-ਕਰ (ਲਗਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹਰੇਕ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕੀ ਕੁੱਝ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੂਮੀ-ਕਰ (ਲਗਾਨ) ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਲਾਭ ਅਤੇ ਹਾਨੀਆਂ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਇਕ ਭੂਮੀ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ । ਇਸ ਨੂੰ 1793 ਈ: ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਕਾਰਨਵਾਲਿਸ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ, ਉੜੀਸਾ, ਬਨਾਰਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਭੂਮੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਲਗਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਹ ਲਗਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾਂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਮਨਚਾਹਾ ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਲਗਾਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਵੇਚ ਕੇ ਲਗਾਨ ਦੀ ਰਕਮ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ।

ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੇ ਲਾਭ – ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦਾ ਲਾਭ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਿਆ-

1. ਇਸ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਭੂਮੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਏ ।
2. ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਗਈ ।
3. ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਅਮੀਰ ਬਣ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਨ ਉਦਯੋਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਲਗਾਇਆ ।
4. ਭੂਮੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਬਣ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ।
5. ਲਗਾਂਨ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨਾ ਰਹੀ ।
6. ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ।

ਹਾਨੀਆਂ ਜਾਂ ਦੋਸ਼ – ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ-

1. ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ।
2. ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਹਾਨੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ।
3. ਕਰਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਪੈਣ ਲੱਗਾ ਜਿਹੜੇ ਖੇਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
4. ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਰਿਹਾ ।
5. ਇਸ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਐਸ਼-ਪ੍ਰਸਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਸਨ-

• ਵਧੇਰੇ ਲਗਾਨ – ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਲਗਾਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਗਾਨ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ।
• ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ – ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਥਾਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਕਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ । ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਹੜਾ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਮਾਰਚ ਤਕ ਆਪਣਾ ਲਗਾਨ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਜਮਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖੋਹ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿਚ ਰੋਸ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।
• ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨਾ – ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਇਨਾਮ ਵਿਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਇਹ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਕਰ-ਮੁਕਤ ਸਨ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਕਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ । ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲਗਾਨ ਵਸੂਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਠੋਰਤਾ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ-

• ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੇਤੀ ਹੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਜੱਥੇ ਬਣਾ ਲਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੱਥਿਆਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੈਨਿਕ ਟੁਕੜੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲਗਪਗ 30 ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ ।
• 1822 ਈ: ਵਿਚ ਰਾਮੋਸੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਚਿਤੌੜ, ਸਤਾਰਾ ਅਤੇ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਲਗਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ 825 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਕੁਟਨੀਤੀ ਦੇ ਬਲ ‘ਤੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਗਰਾਂਟ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
• 1829 ਈ: ਡੋਵੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ।
• 1835 ਈ: ਵਿਚ ਗੰਜਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਧਨੰਜਯ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਵਿਦਰੋਹ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਵਿਦਰੋਹ ਫਰਵਰੀ 1837 ਈ: ਤਕ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਡੇਗ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਸੈਨਿਕ ਬਲ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਦਮਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
• 1842 ਈ: ਵਿਚ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਇਆ । ਇਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਬੰਦੇਲ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਮਾਧੁਕਰ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿਚ ਲੁੱਟ-ਮਾਰ ਕੀਤੀ ।

ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵਧੇਰੇ ਲਗਾਨ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਨੇਕ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹ ਹੋਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਵਿਚ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਆਧੁਨਿਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਵਿਦਰੋਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਹੋਏ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ (ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਣਜੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਸਨ । ਲੋਕ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੋਰ ਕਾਰੀਗਰ ਜਿਵੇਂ ਘੁਮਿਆਰ, ਜੁਲਾਹੇ, ਚਰਮਕਾਰ (ਚਮੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ), ਤਰਖਾਣ, ਲੁਹਾਰ, ਧੋਬੀ, ਬਾਰਬਰ ਆਦਿ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ । ਨਵੀਆਂ ਭੂਮੀ ਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰਾਸ਼ੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਪੈਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਹੁਣ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਵੇਚਣ ਲਈ ਫ਼ਸਲਾਂ ਬੀਜਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ । ਕਿ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਨ ਚੁਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁਣ ਧਨ ਕਮਾਉਣਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵਣਜੀਕਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਹੋਰ ਵੀ ਜਟਿਲ ਹੋ ਗਈ । ਹੁਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਮਿਲ ਸਕੇ ।

ਵਣਜੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ| ਲਾਭ-

1. ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਗਾਉਣ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਨ ਵੱਧ ਗਿਆ |
2. ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਨਗਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ।
3. ਨਗਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਘਰ ਲਈ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਤੁਆਂ ਸਸਤੇ ਮੁੱਲ ‘ਤੇ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਸਨ ।
4. ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਹੋ ਜਾਣ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਇਆ । ਫਲਸਰੂਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਹੌਲੀਹੌਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ।

ਹਾਨੀਆਂ-

1. ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪੁਰਾਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨੀ ਖੇਤੀ ਦੁਆਰਾ ਉਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ ।
2. ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਆੜਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੇਚਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਆੜਤੀ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਦਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਭਾਗ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਵਿਚੋਲੀਏ ਵੀ ਸਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਸੀ ।