This PSEB 8th Class Social Science Notes Chapter 23 India after Independence will help you in revision during exams.
India after Independence PSEB 8th Class SST Notes
→ Framing of the Constitution: The Constituent Assembly of India started to prepare the new Constitution in July 1946 A.D. which was completed on 26th November 1949 A.D.
→ Unification of Indian Princely States: India became free on 15th August 1947 but the unification of Princely States was one of the biggest problems for India. This problem was solved by Sardar Vallabh Bhai Patel With great intelligence.
→ Reorganization of States: Indian states were reorganized in 1956 A.D. on the basis of language.
→ Development of Agriculture and Industries: A lot of development took place in India after independence in the fields of agriculture and industries.
→ Basis of Foreign Policy of India: The main base of the foreign policy of India is Non-Alignment. It means that India remains away from the military alliances of the world.
→ Another basis of our foreign policy in co-operation with the United Nations and keeping friendly relations with neighbouring countries.
→ Non-Aligned Movement: India, Yugoslavia, and Egypt were primary and main members of the Non-Aligned Movement.
→ Indian Prime Minister, Pt. Jawahar Lai Nehru, President of Yugoslavia Tito, and Egyptian President Nasir supported the policy of Non-Alignment.
→ But now the number of countries adopting this policy has been increased to a great extent.
→ This policy has taken the form of a powerful movement.
→ That’s why a group of Non-Aligned countries is known as ‘Third World Countries’.
→ India and its Neighbouring States: Pakistan, China, Bangladesh, and Sri Lanka are our main neighbouring countries.
→ Our other neighbouring countries are Bhutan, Nepal, and Myanmar.
→ India wanted to keep friendly relations with them but our relations with them have some negative aspects as well.
→ India and Pakistan: Mutual relations of India and Pakistan always remain tense.
→ But India wants to keep friendly relations with its neighbouring countries so that peace could be maintained in the Indian sub-continent.
→ India has tried a lot from time to time to keep cordial relations with Pakistan.
→ Panchsheel: Pt. Jawahar Lai Nehru gave 5 principles for world peace.
→ These were given the name of Panchsheel.
→ Its objective was to encourage the feeling of co-existence among neighbouring countries so that their sovereignty and integrity could be maintained.
→ India and United Nations Organisation: India is giving a great contribution to world peace through United Nations Organisation.
→ India has complete faith in the objectives of the United Nations Organisation.
→ That’s why one of the objectives of Indian foreign policy is to cooperate United Nations in maintaining world peace and solve mutual disputes through mutual discussion.
स्वतन्त्रता के पश्चात् का भारत PSEB 8th Class SST Notes
→ संविधान का निर्माण – भारतीय संविधान सभा ने जुलाई 1946 ई० में नया संविधान बनाना आरम्भ किया जो कि 26 नवम्बर, 1949 ई० को पूरा हुआ।\
→ देशी-रियासतों का एकीकरण – भारत 15 अगस्त, 1947 ई० को आज़ाद हुआ था परन्तु देशी रियासतों का एकीकरण भारत के लिए बहुत बड़ी समस्या थी। इस समस्या का समाधान सरदार पटेल ने बड़ी सूझबूझ से किया।
→ राज्यों का पुनर्गठन – 1956 ई० में भाषा के आधार पर भारत के राज्यों का पुनर्गठन किया गया।
→ कृषि तथा उद्योगों में विकास – स्वतन्त्रता प्राप्ति के पश्चात् भारत ने कृषि तथा उद्योगों में बहुत अधिक विकास किया है।
→ भारत की विदेश नीति के आधार – भारत की विदेश नीति का मुख्य आधार गुट-निरपेक्षता है। इसका अर्थ है कि भारत विश्व के सैनिक गुटों से दूर रहता है।
→ हमारी विदेश नीति के अन्य आधार हैं संयुक्त राष्ट्र से सहयोग तथा पड़ोसी राष्ट्रों से मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध स्थापित करना।
→ गुट-निरपेक्ष (नान- अलाइंड) आन्दोलन – गुट-निरपेक्ष आन्दोलन के आरम्भिक सदस्य भारत, यूगोस्लाविया तथा मिस्र थे। भारत के प्रधानमन्त्री पं० जवाहर लाल नेहरू, यूगोस्लाविया के राष्ट्रपति टीटो तथा मिस्र के राष्ट्रपति नासिर ने गुट-निरपेक्षता की नीति का समर्थन किया।
→ परन्तु आज इस नीति को अपनाने वाले देशों की संख्या बहुत अधिक हो गई है और इस नीति ने एक शक्तिशाली आन्दोलन का रूप धारण कर लिया है। इसी कारण गुट-निरपेक्ष देशों के समूह को ‘तृतीय विश्व’ या ‘तीसरी दुनिया’ कहकर पुकारा जाता है।
→ भारत तथा उसके पड़ोसी देश – हमारे मुख्य पड़ोसी देश पाकिस्तान, चीन, बांग्ला देश तथा श्रीलंका हैं। हमारे अन्य पड़ोसी भूटान, नेपाल तथा बर्मा (म्यनमार) हैं। भारत इनके साथ अच्छे सम्बन्ध स्थापित करना चाहता है, परन्तु इनके साथ हमारे सम्बन्धों के कुछ नकारात्मक पहलू भी हैं।
→ भारत तथा पाकिस्तान – भारत तथा पाकिस्तान के बीच आपसी सम्बन्ध आरम्भ से ही तनावपूर्ण रहे हैं। परन्तु भारत अपने पड़ोसी देशों से मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध चाहता है ताकि भारतीय उपमहाद्वीप में शान्ति बनी रहे।
→ पाकिस्तान के साथ मधुर सम्बन्ध बनाने के लिए भारत ने समय समय पर अनेक प्रयास किए हैं।
→ पंचशील -1954 ई० में पण्डित जवाहर लाल नेहरू ने विश्व-शान्ति के लिए पाँच सिद्धान्त बनाए। इसे पंचशील का नाम दिया जाता है।
→ इसका उद्देश्य पड़ोसी देशों के बीच सह-अस्तित्व की भावना को बढ़ाना है ताकि उनकी प्रभुसत्ता और अखण्डता बनी रहे।
→ भारत तथा संयुक्त राष्ट्र- भारत संयुक्त राष्ट्र के माध्यम से विश्वशान्ति में महत्त्वपूर्ण योगदान दे रहा है।
→ भारत की संयुक्त राष्ट्र के उद्देश्यों में पूरी आस्था है। इसलिए भारत की विदेश नीति का एक लक्ष्य संयुक्त राष्ट्र को विश्वशान्ति की स्थापना तथा विवादों को आपसी बातचीत द्वारा सुलझाने में सहयोग देना भी है।
ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਭਾਰਤ PSEB 8th Class SST Notes
→ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ-ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਜੁਲਾਈ, 1946 ਈ: ਵਿਚ ਨਵਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ 26 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਈ: ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ।
→ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ-ਭਾਰਤ 15 ਅਗਸਤ, 1947 ਈ: ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਦੇਸ਼ੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਨੇ ਬੜੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ।
→ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ-1956 ਈ: ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
→ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਵਿਕਾਸ-ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
→ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ-ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਧਾਰ ਗੁੱਟ-ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਗੁੱਟਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
→ ਸਾਡੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਹੋਰ ਆਧਾਰ ਹਨ-ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ।
→ ਗੁੱਟ-ਨਿਰਪੇਖ (ਨਾਨ ਅਲਾਇੰਡ) ਅੰਦੋਲਨ-ਗੁੱਟ-ਨਿਰਪੇਖ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਆਰੰਭਿਕ ਮੈਂਬਰ ਭਾਰਤ, ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਸਨ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟੀਟੋ ਅਤੇ ਮਿਸਰ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਾਸਿਰ ਨੇ ਗੁੱਟ-ਨਿਰਪੇਖਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ।
→ ਪਰੰਤੂ ਅੱਜ ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੇ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਗੁੱਟ-ਨਿਰਪੇਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ‘ਤੀਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਜਾਂ ‘ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ’ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
→ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼-ਸਾਡੇ ਮੁੱਖ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਹੋਰ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਭੂਟਾਨ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਬਰਮਾ (ਮਿਆਂਮਾਰ) ਹਨ ।
→ ਭਾਰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲਚੰਗੇ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਹਨ ।
→ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਤਨਾਅਪੂਰਨ ਰਹੇ ਹਨ । ਪਰੰਤੂ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਬਣੀ ਰਹੇ । ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਅਨੇਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਹਨ ।
→ ਪੰਚਸ਼ੀਲ-1954 ਈ: ਵਿਚ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਲਈ ਪੰਜ ਸਿਧਾਂਤ ਬਣਾਏ । ਇਸਨੂੰ ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਬਣੀ ਰਹੇ ।
→ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਭਾਰਤ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਆਸਥਾ ਹੈ ।
→ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੁਆਰਾ ਸੁਲਝਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣਾ ਵੀ ਹੈ।