Prasanna

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 24 ਜਾਗੋ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 24 ਜਾਗੋ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਜਾਗੋ Textbook Questions and Answers

ਜਾਗੋ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਬੱਚੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਉਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ?
ਉੱਤਰ :
ਬੱਚੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਬੱਚੇ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਜਾਗੋ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

(ਅ) ਨਾਨਕਾ-ਮੇਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
“ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ” ਵਿਆਂਹਦੜ ਦੀ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾਨਾ, ਨਾਨੀ, ਮਾਮਾ, ਮਾਮੀ ਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ੲ) ਮਾਈਏਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਂਹਦੜ ਮੁੰਡੇ ਜਾਂ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਮਾਈਏਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਲਦੀ, ਤੇਲ ਤੇ ਵੇਸਣ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਦਾ ਵਟਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਵਿਆਂਹਦੜ ਦੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਮਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੰਡਾ ਨਿੱਖਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ਸ) ਜਾਗੋ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਗੋ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਲੋਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਮਗਰੋਂ ਜਾਗੋ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਗਾਗਰ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਗਲਮੇ ਉੱਪਰ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਗੁੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਆਟਾ ਲਾ ਕੇ ਉੱਤੇ ਥਾਲੀ ਟਿਕਾ ਕੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਕੇ ਟਿਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗਾਗਰ ਦੇ ਗਲਮੇ ਹੇਠ ਚਾਰ – ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਪੇਂਦੇ ਦੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਗੁਨਿਆ ਆਟਾ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਵੀ ਦੀਵੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ ਜਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਸਭ ਮਾਮੀਆਂ, ਮਾਸੀਆਂ, ਚਾਚੀਆਂ, ਤਾਈਆਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਮਾਮੀ ਗਾਗਰ ਨੂੰ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਗਾਉਣ ਤੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜਗਦੇ ਦੀਵੇ ਦਾ ਚਾਨਣ ਫੈਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਥਾਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗਿੱਧਾ ਪਾ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਕੋਠਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਇਸ ਨਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵੀ ਜਾਣੂ ਘਰ ਦੇ ਅੱਗਿਓਂ ਜਾਗੋ ਲੈ ਕੇ ਔਰਤਾਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਹਾਸੇ ਠੱਠੇ ਵਾਲੇ ਬੋਲ ਬੋਲਦੀਆਂ ਹਨ –

ਲੰਬੜਾ ਜੋਰੂ ਜਗਾ ਲੈ ਵੇ,
ਹੁਣ ਜਾਗੋ ਆਈ ਆ।
ਚੁੱਪ ਕਰ ਬੀਬੀ,
ਉੱਠ ਖੜੂਗੀ,
ਅੜੀ ਕਰੂਗੀ,
ਚੁੱਕਣੀ ਪਊਗੀ,
ਲੋਰੀ ਦੇ ਕੇ ਪਾਈ ਆ,
ਮਸਾਂ ਸੁਵਾਈ ਐ,
ਜਾਗੋ ਆਈ ਆ !
……………………..

ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਘਰ ਦਾ ਓਟਾ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਰਨਾਲਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਖ਼ਰਮਸਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਮਨਾਉਂਦਾ।

(ਕ) ਔਰਤਾਂ ਜਾਗੋ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਗੋ ਲਈ ਗਾਗਰ ਉੱਤੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਇਕ ਮੁਟਿਆਰ ਮਾਮੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ਔਰਤਾਂ ਨੱਚਣ ਤੇ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।ਫਿਰ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਥਾਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗਿੱਧਾ ਪਾ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਵੀ ਜਾਣੂ ਘਰ ਦੇ ਅੱਗਿਓਂ ਉਹ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਮੁਖੀਏ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਹਾਸੇ – ਠੱਠੇ ਭਰੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ :

ਲੰਬੜਾ ਜੋਰੂ ਜਗਾ ਲੈ ਵੇ,
ਹੁਣ ਜਾਗੋ ਆਈ ਆ।
ਚੁੱਪ ਕਰ ਬੀਬੀ,
ਉੱਠ ਖੜੂਗੀ,
ਅੜੀ ਕਰੂਗੀ,
ਚੁੱਕਣੀ ਪਊਗੀ,
ਲੋਰੀ ਦੇ ਕੇ ਪਾਈ ਐ,
ਮਸਾਂ ਸੁਵਾਈ ਐ,
ਜਾਗੋ ਆਈ ਆ
……………………

ਜਿਸ ਘਰ ਅੱਗਿਓ ਜਾਗੋ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਗਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਬੰਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਰਸਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਓਟਾ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਠੇ ਦਾ ਪਰਨਾਲਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਚੁੱਲਾ ਢਾਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

(ਖ) ਜਾਗੋ ਕੱਢਣ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਮਸਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਗੋ ਕੱਢਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਓਟਾ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਠੇ ਦਾ ਪਰਨਾਲਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਮਸਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਗ) ਜਾਗੋ ਦੀ ਇਸ ਰਸਮ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਜਾਗੋ ਦੀ ਇਸ ਰਸਮ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾੜੇ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਸਾਰੀ – ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਜਾਗਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੀ ਜਾਗੋ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ

• ਅੰਗ-ਸਾਕ : ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ
• ਮਖੌਲੀਆ : ਮਜ਼ਾਕੀਆ
• ਪਰਿਕਰਮਾ : ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚੱਕਰ ਕੱਟਣਾ
• ਜਾਗ੍ਰਿ : ਚੇਤੰਨ
• ਭਾਵਨਾਵਾਂ : ਇੱਛਾਵਾਂ, ਇਰਾਦੇ, ਖ਼ਾਹਸ਼ਾਂ
• ਖ਼ਰਮਸਤੀ : ਸ਼ਰਾਰਤ, ਅੱਥਰਾਪਣ
• ਸੁਮੇਲ : ਸੁਜੋੜ, ਚੰਗਾ ਮੇਲ
• ਧਮਕ : ਖੜਕਾ, ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼
• ਬੰਧਨ : ਬੰਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ, ਜੰਜਾਲ, ਰੋਕ, ਰੁਕਾਵਟ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ:

ਚਾਈਂ-ਚਾਈਂ, ਨਾਨਕਾ-ਮੇਲ, ਮੁਖੀਆ, ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ, ਪਹਿਲ-ਕਦਮੀ, ਸੂਚਕ, ਨਿਹੋਰੇ, ਦੂਣ-ਸਵਾਇਆ
ਉੱਤਰ :

• ਚਾਈਂ – ਚਾਈਂ ਚਾਅ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ) – ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਚਾਈਂ – ਚਾਈਂ ਮੇਲਾ ਦੇਖਣ ਗਏ।
• ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ (ਨਾਨਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋਕ – ਜੀਤੋ ਦੇ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਮਾਮੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਆਏ।
• ਸੁਆਗਤ (ਆਓ – ਭਗਤ – ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਦਾ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ।
• ਮੁਖੀਆ ਮੁਖੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ) – ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀਆ ਕੌਣ ਹੈ ?
• ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ (ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ) – ਮੈਂ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਮਕਾਨ – ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜਿਆ
• ਪਹਿਲ – ਕਦਮੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਹਿਲ ਕਰਨੀ – ਤੁਹਾਡੀ ਪਹਿਲ – ਕਦਮੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜੁੱਟ ਗਏ।
• ਸੂਚਕ (ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) – ਚੌਕ ਵਿਚ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਰੁਕਣ ਦੀ ਸੂਚਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
• ਨਿਹੋਰੇ ਗਿਲੇ – ਵਿਆਹ – ਸ਼ਾਦੀ ਵਿਚ ਨਾਨਕੀਆਂ – ਦਾਦਕੀਆਂ ਦੇ ਗੀਤ ਇਕ – ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਹੋਰਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਦੂਣ – ਸਵਾਇਆ (ਬਹੁਤਾ) – ਜਾਗੋ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਆਹ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਣ – ਸਵਾਇਆ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
• ਇਰਾਦਾ ਇੱਛਾ) – ਮੈਂ ਇਹ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
• ਮਖੌਲੀਆ ਮਖੌਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) – ਬੀਰਬਲ ਅਕਬਰ ਦਾ ਇਕ ਮਖੌਲੀਆ ਦਰਬਾਰੀ ਸੀ।
• ਮਿਸ਼ਰਨ (ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਹੋਣਾ) – ਇਸ ਚੂਰਨ ਵਿਚ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ।
• ਇਤਰਾਜ਼ (ਵਿਰੋਧ, ਸ਼ਿਕਾਇਤ, ਸ਼ੰਕਾ) – ਜਾਗੋ ਕੱਢਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਕਿਸੇ ਘਰ ਦਾ ਓਟਾ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਰਨਾਲਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਢਾਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
• ਪ੍ਰਮਾਣ (ਸਬੂਤ) – ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਜਲਦੀ ਨਾ ਮੁੱਕਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਨਮੀ ਹੈ।
• ਸੁਮੇਲ (ਸੋਹਣਾ ਮੇਲ) – ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਅਸਲੀਅਤ ਤੇ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।
• ਕਾਇਆ (ਸਰੀਰ) – ਇਹ ਦਵਾਈ ਤੁਹਾਡਾ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਕਰ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਰੋਗ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗੀ।
• ਸਮਾਈ ਵਸੀ, ਰਚੀ) – ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਰੱਬੀ ਰਮਜ਼ ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।

4. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਪਿਛੇਤਰ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂਸ਼ ਲਾ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਓ:

1. ਨਾਨਕੇ ________________
2. ਪੇਕੇ ________________
3. ਮਖੌਲ ________________
4. ਦੀਵਾ ________________
5. ਹਨੇਰੀ ________________
6. ਘਰ ________________
7. ਭਾਈ ________________

ਉੱਤਰ :

1. ਨਾਨਕੇ – ਨਾਨਕਿਓਂ/ਨਾਨਕਿਆਂ
2. थेवे – ਪੇਕਿਆਂ/ਪੇਕਿਓਂ
3. ਮਖੌਲ – ਮਖੌਲੀਆ
4. ਦੀਵਾ – ਦੀਵੇ
5. ਹਨੇਰੀ – ਹਨੇਰੀਆਂ
6. ਘਰੇ – ਘਰੇਲੂ
7. ਭਾਈ – ਭਾਈਵੰਦੀ/ਭਾਈਆਣੀ !

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ
ਆਪਣੇ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠੇ ਵਿਆਹ ਸੰਬੰਧੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਨਿਭਾਏ ਗਏ ਰਸਮਾਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਸਹੇਲੀ/ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖੋ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਜਾਗੋ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
‘ਜਾਗੋ ਲੇਖ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਇਮਤਿਹਾਨ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰਾਜੂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨਿੱਕੀ ਦਾ ਪਿੰਡ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਮੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਮੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਮੰਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਾਗੋ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਲੋਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਜੂ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਮਾਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ “ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਮਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਮਗਰੋਂ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਘਰ ਆ ਪੁੱਜਾ। ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਤੀਵੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਕ ਤਾਂ ਮਾਮੇ ਨੇ ਲਾੜੇ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਸਮਾਂ ਸਮੇਂ ਮਾਮੇ – ਮਾਮੀ ਜਾਂ ਨਾਨੇ – ਨਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਹੋਰੇ ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜੁ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਖਾਰੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਰਸਮ ਨੂੰ ਬੜੇ ਚਾ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਮਾਈਏਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਹਲਦੀ, ਤੇਲ ਤੇ ਵੇਸਣ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਵਟਣਾ ਮਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਟਣੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾ ਨਿੱਖਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਂਹਦੜ ਮੁੰਡਾ – ਕੁੜੀ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਖਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਦੀ ਰਸਮ ਸਮੇਂ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ਪਟੜੀ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਨੁਹਾਇਆ ਗਿਆ। ਨੁਹਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕੁੱਝ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਫੁਲਕਾਰੀ ਤਾਣ ਲਈ ਤੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਗੀਤ ਗਾਏ।

‘ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਮਗਰੋਂ ਜਾਗੋ ਕੱਢਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਈ। ਇਕ ਗਾਗਰ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਗਲਮੇ ਦੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਗੁੰਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਆਟਾ ਲਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਥਾਲੀ ਟਿਕਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੀਵੇ ਬਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ ਗਏ। ਗਾਗਰ ਦੇ ਗਲਮੇ ਥੱਲੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਪੇਂਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵੀ ਗੁੰਨਿਆਂ ਹੋਇਆ ਆਟਾ ਲਾ ਕੇ ਦੀਵੇ ਟਿਕਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ ਜਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਮੀਆਂ, ਮਾਸੀਆਂ, ਚਾਚੀਆਂ, ਤਾਈਆਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਭਰਜਾਈਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਫਿਰ ਦੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਜਗਦੀ ਗਾਗਰ ਨੂੰ ਮੁਟਿਆਰ ਮਾਮੀ ਨੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਤੇ ਨਾਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਜਾਗੋ ਕੱਢਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਜਾਗੋ ਨਾਲ ਗੇੜਾ ਕੱਢਣ ਨਿਕਲ ਪਈਆਂ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਥਾਂ ਮਿਲਦੀ, ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗਿੱਧਾ ਪਾ – ਪਾ ਕੇ ਨੱਚਣ ਲਗਦੀਆਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਲੋਕ ਕੋਠਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ – ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ।

ਜਿਸ ਵੀ ਵਾਕਫ਼ ਘਰ ਦੇ ਅੱਗੋਂ ਔਰਤਾਂ ਜਾਗੋ ਲੈ ਕੇ ਲੰਘਦੀਆਂ, ਉਹ ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਹਾਸੇ – ਠੱਠੇ ਭਰੇ ਬੋਲ ਬੋਲਦੀਆਂ :

ਲੰਬੜਾ ਜੋਰੂ ਜਗਾ ਲੈ ਵੇ,
ਹੁਣ ਜਾਗੋ ਆਈ ਐ।
ਚੁੱਪ ਕਰ ਬੀਬੀ,
ਉੱਠ ਖੜੂਗੀ,
ਅੜੀ ਕਰੂਗੀ,
ਚੁੱਕਣੀ ਪਊਗੀ,
ਲੋਰੀ ਦੇ ਕੇ ਪਾਈ ਐ,
ਮਸਾਂ ਸੁਵਾਈ ਐ,
ਜਾਗੋ ਆਈ ਐ।
ਸੁੱਤੀ ਨੂੰ ਜਗਾ ਲੈ,
ਰੁੱਸੀ ਨੂੰ ਮਨਾ ਲੈ,
ਸੋਨ – ਚਿੜੀ ਗਲ ਲਾ ਲੈ ਵੇ,
ਹੁਣ ਜਾਗੋ ਆਈ ਐ।

ਜਿਸ ਘਰ ਅੱਗੇ ਜਾਗੋ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਨੱਚਦਾ, ਉਸ ਘਰ ਵਾਲੇ ਦੀਵਿਆਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਚਾਨਣ ਵੰਡਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ।

ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਘਰ ਦਾ ਓਟਾ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਠੇ ਦਾ ਪਰਨਾਲਾ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਰਲੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਖ਼ਰਮਸਤੀ ਕਰਦੀਆਂ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਾ ਕਰਦਾ।

ਰਾਜੁ ਤੇ ਨਿੱਕੀ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਾਗੋ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸਤਰੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਦੱਬੀਆਂ – ਘੁੱਟੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਰਸਮ ਹੈ। ਚੁੱਲ੍ਹੇ – ਚੌਂਕੇ ਢਾਹੁਣਾ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਧਨ – ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਸਿਰ ’ਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਜਾਗਣ ਦਾ ਹੋਕਾ ਦੇਣਾ ਵੀ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਤੇ ਪਹਿਲ – ਕਦਮੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ !

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਮੀ ਨੇ ਗਾਗਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਪਾ ਕੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਸੰਬੰਧੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗਾਗਰ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦਾ, ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਚਾਨਣ ਦਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਦਾ ਨਾਂ ਜਾਗੋ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਲਾੜੇ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਾਰੀ – ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਜਾਗਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਗਣ ਦੀ ਰਸਮ ਹੀ ‘ਜਾਗੋ’ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈ।

ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢਣੀ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਣਾ – ਸਵਾਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾਗੋ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਆਹ ਦੇ ਕੰਮ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜੂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਰਸਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਗੋ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇੰਨਾ ਕੁੱਝ ਨਾ ਜਾਣ ਸਕਦੇ।

• ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਇਰਾਦਾ – ਪੱਕੀ ਇੱਛਾ।
• ਜਾਗੋ – ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰਸਮ॥
• ਚਾਈਂ – ਚਾਈਂ – ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ।
• ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ – ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ
• ਆਦਮੀਆਂ – ਤੀਵੀਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾਨਾ, ਨਾਨੀ, ਮਾਮੇ, ਮਾਮੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
• ਅੰਗਾਂ – ਸਾਕਾਂ – ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ।
• ਸੁਆਗਤ – ਆਓ – ਭਗਤ।
• ਮਖੌਲੀਆ – ਹਾਸੇ – ਠੱਠੇ ਵਾਲੀ।
• ਸੁਰ – ਲਹਿਜ਼ਾ
• ਲਾੜਾ, ਲਾੜੀ – ਉਹ
• ਮੁੰਡਾ – ਕੁੜੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਖਾਰੇ ਚੜ੍ਹਨਾ – ਵਿਆਂਹਦੜ ਨੂੰ ਮਾਈਆਂ ਲਾ ਕੇ ਨਹਾਉਣ ਸਮੇਂ ਖਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਤਿ – ਸੰਬੰਧੀ। ਨਿਹੋਰੇ ਅਹਿਸਾਨ, ਗਿਲੇ।
• ਮਿਸ਼ਰਨ – ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣੀ ਚੀਜ਼, ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਗੁਤਾਵਾ
• ਵਟਣਾ – ਹਲਦੀ, ਤੇਲ ਤੇ ਵੇਸਣ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ।
• ਫੁਲਕਾਰੀ – ਸਿਰ ਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਖੱਦਰ ਦਾ ਕੱਪੜਾ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਫੁੱਲ ਕੱਢੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
• ਗਾਗਰ – ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਘੜਾ
• ਪੈਂਦੇ – ਦੁਆਲੇ, ਵਧੇ ਹੋਏ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਦੁਆਲੇ।
• ਪਰਕਰਮਾ – ਆਲੇ – ਦੁਆਲੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਗੇੜਾ ਕੱਢਣਾ
• ਸੁਵਾਈ – ਸੁਲਾਈ।
• ਸਮੂਹ – ਇਕੱਠ।
• ਓਟਾ – ਓਹਲਾ ਕਰਨ
• ਲਈ ਲੱਕ – ਲੱਕ ਬਣੀ ਮਿੱਟੀ ਜਾਂ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਕੰਧ।
• ਖ਼ਰਮਸਤੀ – ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ।
• ਇਤਰਾਜ਼ – ਨਰਾਜ਼ਗੀ, ਸ਼ਿਕਾਇਤ।
• ਬੰਧਨਾਂ – ਰੁਕਾਵਟਾਂ।
• ਮੁਕਤ – ਅਜ਼ਾਦ।
• ਵਲਗਣ – ਚਾਰ – ਦੀਵਾਰੀ, ਵਾੜ।
• ਦਲੇਰੀ – ਹੌਸਲਾ।
• ਪਹਿਲ – ਕਦਮੀ – ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਹਰੇ ਹੋਣਾ ਸੂਚਕ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਇਸ਼ਾਰਾ
• ਬੁਝਾਰਤ – ਬੁੱਝਣ ਵਾਲੀ ਬਾਤ ਜਾਂ ਗੱਲ।
• ਕਾਇਆ – ਸਰੀਰ।
• ਸੁਮੇਲ – ਸੋਹਣਾ ਮੇਲ !
• ਪ੍ਰਮਾਣ – ਸਬੂਤ
• ਤੀਮਤਾਂ – ਇਸਤਰੀਆਂ
• ਭਾਈਚਾਰੇ – ਭਰਾਵਾਂ – ਭਾਈਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਬੱਝੇ ਲੋਕ।
• ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ – ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ ਧਮਕ ਖੜਾਕਾ, ਖੜਾਕ
• ਸਮਾਈ – ਰਚੀ, ਵਸਦੀ।

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ
(ਪਟੜੀ, ਚਾਵਾਂ, ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ, ਪ੍ਰਮਾਣ, ਮਖੌਲੀਆ)

(ਉ) ……………………….. ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅੰਗਾਂ – ਸਾਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ……………………….. ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਹਨ।
(ਇ) ਖਾਰੇ ਦੀ ਰਸਮ ਸਮੇਂ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ……………………….. ਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਨੁਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਸ) ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਤੇ ਦਾਦਕਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦਾ ……………………….. ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਹ) ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢਣੀ ……………………….. ਨੂੰ ਦੂਣ ਸਵਾਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅੰਗਾਂ – ਸਾਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਹਨ।
(ਇ) ਖਾਰੇ ਦੀ ਰਸਮ ਸਮੇਂ ਲਾੜੇ ਨੂੰ ਪਟੜੀ ‘ਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਨੁਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਸ) ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਅਤੇ ਦਾਦਕਿਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
(ਹ) ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢਣੀ ਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਣ – ਸਵਾਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

ਇਮਤਿਹਾਨ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨਿੱਕੀ ਦਾ ਪਿੰਡ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਾਮੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਜਾਗੋ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ, ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਵਿਆਹ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਾਗੋ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਲੋਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ‘‘ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਕੀ ਹੁੰਦੈ ?” ਮਾਤਾ ਜੀ ਤੋਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ। “ਰਾਜੂ ਬੇਟੇ, ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅੰਗਾਂ – ਸਾਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਮਾਮਾ – ਮਾਮੀ, ਨਾਨਾ – ਨਾਨੀ ਆਦਿ।”

ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਘਰ ਨੇੜੇ ਪੁੱਜਾ, ਆਂਢ – ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤਾਂ ਮਾਮੇ ਨੇ ਲਾੜੇ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਖਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਸਮਾਂ ਸਮੇਂ ਮਾਮੇ – ਮਾਮੀ ਜਾਂ ਨਾਨੇ – ਨਾਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਨਾਨਕਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਹੋਰੇ ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

1. ਮਾਮੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਉੱਤੇ ਕੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਜਲੂਸ
(ਅ) ਜਾਗੋ
(ਈ) ਗੁੱਸਾ – ਗਿਲਾ
(ਸ) ਮਨ ਦੀ ਭਾਫ਼।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਜਾਗੋ

2. ਜਾਗੋ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਇਕ ਦਿਨ
(ਅ) ਦੋ ਦਿਨ
(ਈ) ਤਿੰਨ ਦਿਨ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਦਿਨ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਕ ਦਿਨ

3. ਜਾਗੋ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਲੋਂ
(ਅ) ਦਾਦਕਿਆਂ ਵਲੋਂ
(ਇ) ਸਹੁਰਿਆਂ ਵਲੋਂ
(ਸ) ਪੇਕਿਆਂ ਵਲੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਲੋਂ

4. ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਕਿਸਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
(ਉ) ਦਾਦਕਾ ਮੇਲ ਦੀ
(ਅ) ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਦੀ
(ਇ) ਜੰਟ ਦੀ
(ਸ) ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਦੀ

5. ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਅੰਗ – ਸੰਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ
(ਅ) ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ
(ਈ) ਦਾਦਕਿਆਂ ਦੇ
(ਸ) ਆਂਢ – ਗੁਆਂਢ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ

6. ਪੈਰੇ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੇਖਣ ਗਏ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਵਿਚੋਂ ਭਰਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਰਾਜੂ
(ਆ) ਬਿੱਲੂ
(ਈ) ਕਿੱਟੂ
(ਸ) ਗੋਰਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਰਾਜੂ

7. ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਨੇੜੇ ਪੁੱਜੇ ਨਾਨਕਾ – ਮੇਲ ਦਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ?
(ੳ) ਉੱਠ ਕੇ
(ਅ) ਨੱਚ ਕੇ।
(ਈ) ਹੱਸ ਕੇ
(ਸ) ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ॥
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ॥

8. ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ
(ਅ) ਧਾਰਮਿਕ
(ਇ) ਖੁਸ਼ੀ ਭਰੀ
(ਸ) ਪਿਆਰ ਭਰੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ

9. ਮਾਮੇ ਨੇ ਲਾੜੇ ਜਾਂ ਲਾੜੀ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ
(ਅ) ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇਣਾ
(ਈ) ਖ਼ਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ
(ਸ) ਨਹਾਉਣਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਖ਼ਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ

10. ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਸਮਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਨੇ – ਨਾਨੀ ਦੀ।
(ਅ) ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਦੀ
(ਈ) ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ।
(ਸ) ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਾਨੇ – ਨਾਨੀ ਦੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਇਮਤਿਹਾਨ, ਭੈਣ, ਇਰਾਦਾ, ਮਾਤਾ, ਮਾਮੇ।
(ii) ਮੇਰਾ, ਮੇਰੀ, ਅਸੀਂ, ਸਾਡੀ, ਕੀ।
(iii) ਛੋਟੀ, ਦੋਵੇਂ, ਇਕ, ਸਾਰਾ, ਮਖੌਲੀਆ।
(iv) ਹੋ ਗਏ, ਕੱਢੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) “ਨਾਨਕਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਨੇ
(ਅ) ਨਾਨੀਆਂ
(ਈ) ਦਾਦਕੇ
(ਸ) ਦਾਦਕਿਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦਾਦਕਿਆਂ।

(ii) “ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਕੀ ਹੁੰਦੈ ?” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਾਨਕਾ
(ਅ) ਮੇਲ
(ਈ) ਕੀ
(ਸ) ਹੁੰਦੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਕੀ

(iii) ‘‘ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕੁੱਝ – ਕੁੱਝ ਮਖੌਲੀਆ ਸੁਰ ਵਾਲੇ ਸਨ।’ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4,
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ –
(i) ਚਾਈਂ – ਚਾਈਂ
(ii) ਅੰਗ – ਸਾਕ
(iii) ਨਿਹੋਰੇ
(iv) ਖਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ
ਉੱਤਰ :
(i) ਚਾਈਂ – ਚਾਈਂ – ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ।
(ii) ਅੰਗ – ਸਾਕ – ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ।
(iii) ਨਿਹੋਰੇ – ਗਿਲੇ।
(iv) ਖਾਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨਾ – ਟੋਕਰੇ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾਉਣਾ।

4. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਆਪਣੇ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠੇ ਵਿਆਹ ਸੰਬੰਧੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਨਿਭਾਏ ਗਏ ਰਸਮਾਂ – ਰਿਵਾਜਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਸਹੇਲੀ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਇਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖੋ।
ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾ: ਹਰਜੋਆਲ,
ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ।
12 ਦਸੰਬਰ, 20…..

ਪਿਆਰੀ ਮਿੱਤਰ ਮਨਜੀਤ,
ਮੈਂ ਇਸ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਏ ਇਕ ਸਾਦਾ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਆਹ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਆਪ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਾਪ ਦੇਣਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿਚ ਸਾਦਗੀ ਤੇ ਕਮ – ਖ਼ਰਚੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲ ਸਕੇ।

ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਹੋਏ ਇਕ ਸਾਦਾ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਆਹ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਕਮ – ਖ਼ਰਚੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਹੱਥ ਵਿਆਂਹਦੜ ਮੁੰਡੇ ਤੇ ਕੁੜੀ ਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੜ੍ਹੇ – ਲਿਖੇ ਤੇ ਅਗਾਂਹ – ਵਧੂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਦੀ ਗੱਲ ਦਸ ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਨਿਰਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕੇਵਲ ਲੜਕਾ – ਲੜਕੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਸਨ।

ਲੜਕੇ ਦੀ ਧਿਰ ਵਲੋਂ ਨਾ ਕੋਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੰਗਾਂ। ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਮੁੰਡਾ ਤੇ ਕੁੜੀ ਡਾਕਟਰੀ ਪਾਸ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਲੜਕੇ ਤੇ ਲੜਕੀ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਵਿਆਹ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ – ਬਾਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਲੜਕੇ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਵਿਆਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦਾਜ, ਵਿਖਾਵਿਆਂ, ਸਜਾਵਟਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਉੱਪਰ ਖ਼ਰਚ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਲੜਕੀ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕੀਤੀ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਸਮਝਦਾਰ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਸਾਦਾ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੱਸ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਇਹ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਜੰਞ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਆਦਮੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਲੜਕਾ, ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ, ਭਰਾ ਤੇ ਇਕ ਭੈਣ ਉਹ ਆਪਣੀ ਇਕ ਕਾਰ ਵਿਚ ਆਮ ਪਾਹੁਣਿਆਂ ਵਾਂਗ ਆਏ। ਕੇਵਲ ਵਿਆਂਹਦੜ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਹਾਰ ਸੀ। ਵਾਜੇ – ਗਾਜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਰੌਲਾ – ਰੱਪਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਕੋਈ ਸਜਾਵਟ ਆਦਿ ਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ। ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜੰਦ ਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਘਰ ਦੀ ਇਕ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਹੀ ਉਤਾਰ ਲਿਆ। ਸਾਦੇ ਚਾਹ – ਪਾਣੀ ਮਗਰੋਂ ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਹੋਈ। ਲਾਵਾਂ ਸਮੇਂ ਲੜਕੀ ਬਹੁਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਪੇਟੀ ਹੋਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਘੁੰਡ ਕੱਢਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਮਗਰੋਂ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਉੱਠ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਨਵ – ਵਿਆਹੇ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਸੁਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸ਼ੁਭ – ਇੱਛਾਵਾਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਸਿਹਰਾ ਜਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾ ਪੜੀ ਗਈ।

ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਮਗਰੋਂ ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜਾਂਵੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਬਿਠਾਇਆ ਤੇ ਫਿਰ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਜੋੜੀ ਸਮੇਤ ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ। ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਮੇਲ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਭੀੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਪਿੱਛੋਂ ਲੜਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਭਿੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਈ ਮੰਨ – ਮਨੌਤੀਆਂ ਨਾ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਦਾਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਨਾ ਸ਼ਰਾਬ ਉੱਡੀ, ਨਾ ਭੰਗੜੇ ਪਾਏ ਗਏ, ਨਾ ਹੀ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਨੇ ਕੰਨ ਖਾਧੇ ਤੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾਜ – ਦਹੇਜ ਤੇ ਫ਼ਜ਼ੂਲ – ਖ਼ਰਚੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਤੇ ਕਮ – ਖ਼ਰਚ ਨਾਲ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿਆਹ ਦੀ ਸਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਬੜੀ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਆਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ ਸਾਡੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ ! ਪੜ੍ਹੇ – ਲਿਖੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦਾਜ – ਪ੍ਰਥਾ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ।

ਡੇਰਾ ਮਿੱਤਰ,
ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ॥

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Ex 6.6 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Exercise 6.6

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, PS ਕੋਣ ∠PR ਦਾ ਸਮਦੋਭਾਜਕ ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ \(\frac{QS}{SR}\) = \(\frac{PQ}{PR}\) ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △PQR, PS ਕੋਣ ∠QPR ਦਾ ਸਮਦੋਭਾਜਕ ਹੈ ਭਾਵ ∠1 = ∠2
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : \(\frac{QS}{SR}\) = \(\frac{PQ}{PR}\)

ਰਚਨਾ : R ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੇਖਾ PS ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਖਿੱਚੋ ਜੋ QP ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਤੇ Tਉੱਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਸਬੂਤ : △QRT ਵਿੱਚ,
PS || TR
∠2 = ∠3 (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
∠1 = ∠4 (ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
ਪਰ ∠1 = ∠2 (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ ∠3 = ∠4
△PRT ਵਿੱਚ
∠3 = ∠4 (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
PT = PR [ਸਮਾਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ]
△QRT ਵਿੱਚ
PS || TR

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ D ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੇ ਕਰਣ AC ਉੱਤੇ ਇਕ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਜਦ ਕਿ BD ⊥ AC ਅਤੇ DM ⊥ BC ਅਤੇ DN ⊥ AB ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ
(i) DM² = DN.MC
(ii) DN² = DM.AN

ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ, DM ⊥ BC,
DN ⊥ AB ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : DM² = DN.AC
DN = DM.AN.
ਹੱਲ:
BD ² AC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
⇒ ∠BDC= 90°
⇒ ∠BDM + ∠MDC = 90° …(1)
△DMC ਵਿੱਚ
∠DMC = 90°
[∵ DM ⊥ BC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ)]
⇒ ∠C + ∠MDC = 90° ..(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
∠BDM + ∠MDC = ∠C + ∠MDC
⇒ ∠BDM =∠C
[ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਉਂ ∠MDC ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਤੇ]
ਹੁਣ △BMD ਅਤੇ △MDC ਵਿੱਚ,
∠BDM = ∠C [ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ]
∠BMD = ∠MDC [ਹਰੇਕ 90°]
∴ ∠BMD ~ ∠MDC [AA ਕਮੇਟੀ]
⇒ \(\frac{\mathrm{DM}}{\mathrm{BM}}\) = \(\frac{\mathrm{MC}}{\mathrm{DM}}\)
[∵ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |]
⇒ DM² = BM × MC
⇒ DM² = DN × MC
[∵ BM = DN]
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ △NDA ~ △NBD
⇒ \(\frac{\mathrm{DN}}{\mathrm{BN}}\) = \(\frac{\mathrm{AN}}{\mathrm{DN}}\)
[∵ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |]
⇒ DN² = BN × AN
⇒ DN² = DM × AN

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ABC ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ∠ABC > 90° ਹੈ ਅਤੇ AD ⊥ CB ਹੈ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ AC² = AB² + BC² + 2BC.BD ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ AD ⊥ BC ਜਦੋਂ BC ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ∠ABC > 90° ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : AC² = AB² + BC² + 2BC.BD.
ਸਬੂਤ : ਮੰਨ ਲਉ : BC = a,
CA = b,
AB = C,
AD = h
ਅਤੇ BD = x.
ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ △ADB ਵਿੱਚ, ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ,
AB² = BD² + AD
ਭਾਵ c² = x² + h²
ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ △ADC ਵਿੱਚ
AC² = CD² + AD²
ਭਾਵ b² = (a + x)² + h²
= a² + 2ax + x² + h²
= a² + 2ax + c²;
[(1) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ]
b² = a² + c² + 2ax
ਹੁਣ . , AC² = AB² + BC² + 2BC × BD.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ABC ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ∠ABC < 90° ਹੈ ਅਤੇ AD ⊥ BC ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ
AC² = AB² + BC² – 2BC.BD ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਜਿਸ ਵਿਚ ∠ABC <90° ਅਤੇ AD ⊥ BC ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : AC² = AB² + BC² – 2BC.BD.
ਸਬੂਤ : ADC ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ D ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਹੈ ।
AC² = CD² + DA² ….(1)
(ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ।)
ਨਾਲ ਹੀ, △ADB ਸਮਕੋਣ △ ਹੈ D ਇਕ ਸਮਕੋਣ ਹੈ ।
AB² = AD² +DB² ….(2)
(1) ਤੋਂ ।
AC² = AD² +(CB – BD)²
= AD² + CB² + BD² – 2CB × BD
ਜਾਂ AC² = (BD² + AD²) + CB² – 2CB × BD
AC² = AB² + BC² – 2BC × BD.
[(2) ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੋਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ AD ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਇਕ ਮੱਧਕਾ ਹੈ . ਅਤੇ AM ⊥ BC ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ :
(i) AC² = AD² + BC.DM + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\)
(ii) AB² = AD² – BC.DM + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\)
(iii) AC² + AB² = 2AD² + \(\frac{1}{2}\)BC²

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ, AM ⊥ BC, AD, △ABC ਦੀ ਇੱਕ ਮੱਧਕਾ ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ :
(i) AC² = AD² + BC.DM + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\)
(ii) AB² = AD² – BC.DM + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\)
(iii) AC² + AB² = 2AD² + \(\frac{1}{2}\)BC²
ਸਬੂਤ : △AMC ਵਿੱਚ,
AC² = AM² + MC²
= AM² + (MD +DC)²
AC² = AM² + MD² + DC² + 2MD × DC
AC² = (AM² + MD²) + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\) + 2.MD\(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)\)
AC² = AD² + BC × MD + \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{4}\)
[ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ △AMD
AD² = AM² + MD²]
∴ AC² = AD² + BC.MD + \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{4}\) …(1)

(ii) ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ AMB ਵਿੱਚ,
AB² = AM² + BM²
= AM² + (BD – MD)²
= AM² + BD² + MD² – 2BD × MD
= (AM² + MD²) + BD² – 2(\(\frac{1}{2}\)BC) MD
= AD² + (\(\frac{1}{2}\)BC)² – BC.MD
[∵ △AMD ਸੇਂ, AD² = MA² + MD²]
AB² = AD² + \(\left(\frac{\mathrm{BC}}{2}\right)^{2}\) – BC.MD …2

(iii) (1) ਅਤੇ (2) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ,
AB² + AC² = AD² + BC.MD + \(\left(\frac{B C}{2}\right)^{2}\) + AD² + \(\left(\frac{B C}{2}\right)^{2}\) – BC.MD
= 2AD² + \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{4}\) + \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{4}\)
= 2AD² + 2\(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{4}\)
AB² + AC² = 2AD² + \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{2}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੇ ਵਿਕਰਣਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਹੱਲ:

ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਮੰਨ ਲਉ ABCD ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਪਰਸਪਰ ਬਿੰਦੂ M ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : AB² + BC² + CD² + DA²
= AB² + BC²
ਸਬੂਤ : ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੇ ਵਿਕਰਣ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪਰਸਪਰ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਵਿੱਚ, ਵਿਕਰਣ BD ਅਤੇ AC ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।
ਜਾਂ MB ਅਤੇ MD ਕ੍ਰਮਵਾਰ △ABC ਅਤੇ △ADC ਦੀ ਮੱਧਕਾ ਹੈ ।
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ AD, △ABC ਦੀ ਮੱਧਕਾ ਹੈ ।
∴ AB² + AC² = 2AD² + \(\frac{1}{2}\)BC²
ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ,
AB² + BC² = 2BM² + \(\frac{1}{2}\)BC² …(1)
ਅਤੇ AD² + CD² = 2DM² + \(\frac{1}{2}\)AC² …(2)
(1) ਅਤੇ (2), ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ
AB² + BC² + AD² + CD²
= 2(BM² + DM²) + \(\frac{1}{2}\)(AC² + AC²)
AB² + BC² + AD² + CD²
= 2(\(\frac{1}{4}\)BD² + \(\frac{1}{4}\)BD²) + AC²
AB² + BC² + AD² + CD² = BD² + AC²
ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੇ ਵਿਕਰਣਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਉਸਦੀ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਚੱਕਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜੀਵਾਵਾਂ (ਵਤਰਾਂ) AB ਅਤੇ CD ਆਪਸ ਵਿੱਚ P ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ :
(i) △AFC ~ △DPB
(ii) AP.PB = CP.DP.

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜੀਵਾਵਾਂ AB ਅਤੇ CD ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਾਂ ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : (i) △APC ~ △DPB
(ii) AP.PB = CP.DP.
ਸਬੂਤ : (i) △APC ਅਤੇ △DPB ਵਿੱਚ,
∠1 = ∠2 (ਸਿਖਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∠3 = ∠4 (ਇੱਕ ਹੀ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਕੋਣ)
∴ △APC ~ △DPB [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

(ii) △APC ~ △DPB (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
\(\frac{AD}{DP}\) = \(\frac{PC}{PB}\)
(ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਕੋਣ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ॥)
AP.PB = PC.DP

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵਤਰਾਂ AB ਅਤੇ CD ਵਧਾਉਣ ਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਕੱਟਦੀਆਂ ਹਨ । निय व वि
(i) △PAC ~ △PDB
(ii) PA.PB = PC.PD.

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਇਕ ਚੱਕਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜੀਵਾਵਾਂ AB ਅਤੇ CD ਵਧਾਉਣ ਤੇ ਪਰਸਪਰ P ਬਿੰਦੁ ਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : (i) △PAC ~ △PDB
(ii) PA.PB = PC.PD.
ਸਬੂਤ : (i) △PAC ਅਤੇ △PDB ਤੋਂ,
∠P = ∠P
∠PAC = ∠PDB (ਚੱਕਰੀ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਕੋਣ ਅੰਦਰਲੇ ਕੋਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।)
∴ △PAC ~ △PDB [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੋਟੀ ਤੋਂ।]

(iii) △PAB ~ △PDB
\(\frac{PA}{PD}\) = \(\frac{PC}{PB}\)
[ਜੇ ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |]
PA × PB = PC × PD.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ,ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਭੁਜਾ BC ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ D ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ \(\frac{BD}{DC}\) = \(\frac{AB}{AC}\) ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ AD, ਕੋਣ ∠BAC ਦਾ ਸਮਦੋਭਾਜਕ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC, ਵਿਚ ਭੁਜਾ BC ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ D ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ \(\frac{BD}{DC}\) = \(\frac{AB}{AC}\)
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ AD ਕੋਣ ∠BAC ਦਾ ਸਮਦੋਭਾਜਕ ਹੈ ।
ਅਰਥਾਤ, ∠1 = ∠2
ਰਚਨਾ : C ਵਿੱਚ CE || DA ਖਿੱਚੋ ਜੋ BA ਨੂੰ E ਤੇ ਮਿਲੇ ।

ਸਬੂਤ : △BCE ਵਿੱਚ,
AD || CE …(ਚਨਾ)
ਸਮਾਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ,

△ACE ਵਿੱਚ,
AE = AC
⇒ ∠3 = ∠4 … (ਬਰਾਬਰ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
ਕਿਉਂਕਿ CE || DA ਅਤੇ AC ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ।
∠2 = ∠4 ..(ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
ਨਾਲ ਹੀ CE || DA ਅਤੇ BAE ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ।
∠1 = ∠3 …(ਸੰਗਤ ਕੋਣ)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :
∠3 = ∠4
⇒ ∠4 = ∠1
∠3 = ∠1
ਪਰ ∠4 = ∠2
⇒ ∠1 = ∠2.
AD, ∠BAC ਨੂੰ ਸਮਦੁਭਾਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਨਾਜ਼ਿਮਾ ਇੱਕ ਨਦੀ ਦੇ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀਆਂ ਪਕੜ ਰਹੀ ਹੈ । ਉਸ ਦੀ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਣ ਵਾਲੀ ਛੜ ਦਾ ਸਿਰਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤਾ ਤੋਂ 1.8 mਉੱਪਰ ਹੈ ਅਤੇ ਡੋਰੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਲੱਗਿਆ ਕੁੰਡਾ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਨਾਜ਼ਿਮਾ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 3.6 m ਹੈ ਅਤੇ ਛੜ ਦੇ ਸਿਰੇ ਦੇ ਠੀਕ ਹੇਠਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੜਾ’ ਤੇ ਸਥਿਤ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਦੂਰੀ | 2.4 m ਹੈ । ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਡੋਰੀ (ਉਸ ਦੀ ਛੜ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਕੁੰਡੇ ਤੱਕ) ਤਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਕਿੰਨੀ ਡੋਰੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢੀ ਹੋਈ ਹੈ । (ਦੇਖੋ ਚਿੱਤਰ) ਜੇਕਰ ਉਹੀ ਡੋਰੀ ਨੂੰ 5 | cms ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚੇ ਤਾਂ 12 ਸੈਕਿੰਡਾਂ ਬਾਦ ਨਜ਼ਿਮਾ ਦੀ ਕੁੰਡੇ ਤੋਂ ਖਿਤਿਜ਼ੀ ਦੀ ਦੁਰੀ ਕਿੰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਹੱਲ:
ਸਮਕੋਣ ABC ਵਿੱਚ,
AB = 1.8 m,
BC = 2.4 m, ∠B = 90°
ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ,
AC² = AB² + BC²
AC² = (1.8)² + (2.4)²
AC² = 3.24 + 5.76 = 9
AC² = (3)²
AC = 3 m
ਹੁਣ ਨਾਜ਼ਿਮਾ ਡੋਰੀ ਨੂੰ 5 cm/s ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਬਾਹਰ | ਖਿੱਚੇ, ਤਾਂ ਡੋਰੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
= 5 × 12 m = 60 cm
= 0.6 m : 12 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ
ਮੰਨ ਲਉ, 12 ਸੈਕਿੰਡ ਬਾਦ ਕਾਂਟੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ D ਹੈ ।
∴ AD = AC – (12 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ)
= (3 – 0.6) m = 2.4 m
ਹੁਣ, ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ △ABD ਵਿੱਚ ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ
AD² = AB² + BD²
(2.4)² = (1.8)² + BD²
BD² = 5.76 – 3.24
BD² = 2.52 m
BD = 1.587 m
∴ ਨਾਜ਼ਿਮਾ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ
= BD + 1.2 m
= (1.587 + 1.2) m
= 2.787 m
= 2.79 m
ਹੁਣ, ਡੋਰੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ਿਮਾ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ | ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੂਰੀ 3m ਅਤੇ 2.79 m

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 23 ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 23 ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ Textbook Questions and Answers

ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਫੁਰਨਾ ਫੁਰਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਫੁਰਨਾ ਫੁਰਿਆ।

(ਅ) ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਫੁਰਨੇ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਫੁਰਨੇ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਮ ਇਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ।

(ੲ) ਨੱਥੋਂ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਆਈ?
ਉੱਤਰ :
ਨੱਥੋ ਲਾਲ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਆਈ। ਉਸ ਦੇ ਤੇੜ ਲਾਲ ਘੱਗਰਾ ਸੀ ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਪਰਾਂਦੀ ਸੀ।

(ਸ) ਮਿਲਖੀ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਿਹੋ-ਜਿਹੀਆਂ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਮੂੰਹ ਧੋਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਦਾਤਣ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਦਾਰੂ ਵੀ ਪੀਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਂਦਾ ਸੀ।

(ਹ) ਮਿਲਖੀ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਨੱਥੇ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਨੱਥੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਕੋਸਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਗੰਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਤੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਮੁੰਹ ਧੋਂਦਾ ਤੇ ਨਾ ਦਾਤਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਤੇ ਜ਼ਰਦਾ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਪਤਨੀ ਦੀ ਇਕ ਵੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ।

(ਕ) ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਨੱਥੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਨਹਾ – ਧੋ ਕੇ ਸੁਰਮਾ ਪਾਇਆ ਤੇ ਸਜ – ਸਜਾ ਕੇ ਨੱਥੋ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਹੁਣ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਟਿਕਾਣੇ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਬਹੁਤ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖੇਗਾ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਗਰਟ ਪੀਵੇਗਾ ਤੇ ਨਾ ਦਾਰੁ।

(ਖ) ਨੱਥੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਕਿਵੇਂ ਆਈ ?
ਉੱਤਰ :
ਨੱਥੋ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਮਿਲਖੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਕਰ ਕੇ ਟਮਟਮ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਆਈ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਤੁਕਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ:

(ੳ) ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਰ ਕੇ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ,
_____________________________
_____________________________

(ਅ) ਨਾਤਾ-ਧੋਤਾ, ਸੁਰਮਾ ਪਾਇਆ,
_____________________________
_____________________________
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮਨ ਵਿਚ ਕਰ ਕੇ ਸੋਚ – ਵਿਚਾਰ
ਨਾਂ ਕਢਾਇਆ ਵਿਚ ਅਖ਼ਬਾਰ !

(ਅ) ਨਾਤਾ – ਧੋਤਾ ਸੁਰਮਾ ਪਾਇਆ।
ਨੱਥੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਪਟਕਾਇਆ।

3. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਭਾਵ-ਅਰਥ ਦੱਸੋ :

ਇੱਕ ਸਿਆਣੀ ਨੱਥੋ ਲੱਭੇ,
ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ, ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ।
ਨਾ ਪੈਸਾ, ਨਾ ਦਾਜ-ਦਹੇਜ,
ਜਾਤ-ਪਾਤ ਤੋਂ ਕਰਾਂ ਗੁਰੇਜ਼।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਕਢਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਣੀ ਪਤਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਤੋਂ ਦੀ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੂੰ ਦਾਜ – ਦਹੇਜ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਲਚ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਾਤ – ਪਾਤ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਹੈ।

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਫੁਰਨਾ – ਖ਼ਿਆਲ, ਤਜਵੀਜ਼
• ਗੁਰੇਜ਼ – ਪਰਹੇਜ਼, ਟਾਲ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ
• ਗਾਦ – ਟੋਭੇ ਆਦਿ ਦਾ ਚਿੱਕੜ, ਗਾਰਾ
• ਗਿੱਝਿਆ – ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਵਾਦੀ ਪੈਣਾ
• ਗੁਜ਼ਰੇ – ਬੀਤੇ, ਲੰਘ ਗਏ
• ਅਰਜ਼ – ਬੇਨਤੀ, ਅਰਦਾਸ
• ਤਾਹਨੇ – ਮਿਹਣੇ
• ਵਾ – ਹਵਾ

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਕਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਖੇਡ-ਤਮਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਸਰਕਸ ਆਦਿ ਵੇਖੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਬਾਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide 23 ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ Important Questions and Answers

1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਉ) ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਮਨ ਫੁਰਿਆ ਛੁਰਨਾ।
ਬੰਨੁ ਸਿਹਰਾ ਲਾੜਾ ਬਣ ਟੁਰਨਾ।
ਜੇ ਕੋਈ ਨੱਥੋ ਵਿਆਹ ਲਿਆਵਾਂ ਦੇ।
ਚੁੱਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਨਾ ਹੱਥ ਸੜਾਵਾਂ।
ਮਨ ਵਿਚ ਕਰ ਕੇ ਸੋਚ – ਵਿਚਾਰ
ਨਾਂ ਕਢਾਇਆ ਵਿਚ ਅਖ਼ਬਾਰ।
ਉੱਤਰ :
ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਫੁਰਨਾ ਫੁਰਿਆ ਕਿ ਉਹ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿਹਰਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲਾੜਾ ਬਣ ਕੇ ਤੁਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨੱਥੇ ਵਿਆਹ ਲਿਆਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਹੱਥ ਸੜਾਉਣ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨ ਵਿਚ ਸੋਚ – ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਕਢਵਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਵੇਰਵਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਫੁਰਨਾ – ਅਚਾਨਕ ਨਵਾਂ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਣਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਅ) ਮਿਲਖੀ ਨਾਂ ਵਲਾਇਤੋਂ ਆਇਆ।
ਸੂਟ – ਬੂਟ ਤੇ ਹੈਟ ਸਜਾਇਆ।
ਇਕ ਸਿਆਣੀ ਨੱਥੋਂ ਲੱਭੇ।
ਅੱਗੇ, ਪਿੱਛੇ, ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ।
ਨਾ ਪੈਸਾ ਨਾ ਦਾਜ ਦਹੇਜ।
ਜਾਤ – ਪਾਤ ਤੋਂ ਕਰਾਂ ਗੁਰੇਜ।
ਬੱਸ ਨੱਥੋਂ ਚਾਹੀਦੀ ਉਹ,
ਸਰਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਜੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਲਾੜੀ ਲੱਭਣ ਖ਼ਾਤਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਵਲਾਇਤੋਂ ਆਇਆ।ਉਹ ਖੂਬ ਸੂਟ – ਬੂਟ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੈਟ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇਧਰ – ਉਧਰ, ਸੱਜੇ – ਖੱਬੇ ਤੇ ਅੱਗੇ – ਪਿੱਛੇ ਜਿਧਰ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਇਕ ਸਿਆਣੀ ਨੱਥੇ ਵਹੁਟੀ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਾਜ – ਦਹੇਜ। ਉਹ ਜਾਤ – ਪਾਤ ਤੋਂ ਵੀ ਪੂਰਾ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤ – ਪਾਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਹੁਟੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਉਹੋ ਵਹੁਟੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਜੋ ਸਰਨਾਵੇਂ ਦੇ ਚਾਰ ਅੱਖਰ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵਲਾਇਤੋਂ – ਵਿਦੇਸ਼ੋਂ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ – ਬਚ ਕੇ ਰਹਿਣਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਈ) ਇਧਰੋਂ ਖ਼ਤ ਤੇ ਉਧਰੋਂ ਤਾਰਾਂ।
ਮਿਲਖੀ ਦੇ ਹੋ ਗਏ ਪੌਂ ਬਾਰਾਂ
ਮਿਲਖੀ ਨੱਥੋ ਲੱਭ ਲਿਆਂਦੀ।
ਲਾਲ ਘੱਗਰੀ ਲਾਲ ਪਰਾਂਦੀ।
ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਨੱਥੋ।
ਪੈਰੀਂ ਝਾਂਜਰ ਪਾਈ ਨੱਥੋ।
ਵਾਹ ਬਈ ਨੱਥੋ ! ਵਾਹ ਬਈ ਵਾਹ।
ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਦਾ ਕਿੱਡਾ ਚਾਅ।
ਉੱਤਰ :
ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਮਿਲਖੀ ਦੀ ਮੰਗ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਧੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਇਧਰੋਂ ਖ਼ਤ ਤੇ ਉਧਰੋਂ ਤਾਰਾਂ ਆ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਨੱਥੋ ਲੱਭ ਲਿਆਂਦੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਤੇੜ ਲਾਲ ਘੱਗਰੀ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਾਲ ਲਾਲ ਪਰਾਂਦੀ ਪਾ ਕੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਝਾਂਜਰਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਵਾਹ ! ਭਈ ਵਾਹ ! ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਸਹੁਰੇ – ਘਰ ਆਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਸ) ਪਰ ਚੰਦਰੀ ਦੇ ਸੜ ਗਏ ਭਾਗ।
ਮਿਲਖੀ ਤਾਂ ਟੋਭੇ ਦੀ ਗਾਦ।
ਆਖੇ ਇਹ ਕੀ ਕੀਤਾ ਰੱਬਾ।
ਗੰਦਾ – ਰਹਿਣਾ ਮਾਲਕ ਲੱਭਾ।
ਮੂੰਹ ਧੋਂਦਾ ਨਾ ਦਾਤਣ ਕਰਦਾ।
ਪੀਂਦਾ ਦਾਰੂ ਖਾਂ ਜ਼ਰਦਾ।
ਉਹ ਸੀ ਗਿੱਝਿਆ ਗੰਦਾ ਰਹਿਣਾ।
ਵਹੁਟੀ ਦਾ ਕਦ ਮੰਨੇ ਕਹਿਣਾ।
ਉੱਤਰ :
ਨੱਥੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਕੇ ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਕੰਮ ਬੇਸ਼ਕ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਨੱਥੋ ਬਦਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਾਗ ਸੜ ਗਏ ਜਾਪਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਮਿਲਖੀ ਟੋਭੇ ਦਾ ਗੰਦ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਨੱਥੇ ਨੂੰ ਇਹ ਗੰਦਾ ਮਾਲਕ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਨਾ ਮੂੰਹ ਹੋਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਦਾਤਣ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਗੰਦਾ ਰਹਿਣਾ ਗਿੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਦਾ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸੜ ਗਏ ਭਾਗ – ਕਿਸਮਤ ਮਾਰੀ ਗਈ। ਗਾਦ – ਗਾਰਾ, ਗੰਦ ਦਾਰੂ – ਸ਼ਰਾਬ। ਜ਼ਰਦਾ ਤੰਬਾਕੂ। ਗਿੱਝਿਆ – ਆਦੀ ਸੀ, ਆਦਤ ਪੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਹ) ਰੁੱਸ ਕੇ ਟੁਰ ਗਈ ਨੱਥੋ ਪੇਕੇ।
ਕੋਠੇ ਚੜ੍ਹ – ਚੜ੍ਹ ਮਿਲਖੀ ਵੇਖੇ॥
ਚੁੱਲੇ ਅੱਗ ਨਾ, ਘੜੇ ‘ਚ ਪਾਣੀ।
ਤਾਹਨੇ ਦਿੰਦੇ, ਸਾਰੇ ਹਾਣੀ।
ਦਿਨ ਮਹੀਨੇ ਗੁਜ਼ਰੇ ਸਾਲ।
ਮਿਲਖੀ ਤਾਂ ਹਾਲੋਂ ਬੇਹਾਲ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਦੀ ਗੰਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਨੱਥੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਰੁੱਸ ਕੇ ਪੇਕੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਮਿਲਖੀ ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ – ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਰਾਹ ਦੇਖਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਦੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਸ ਦੇ ਨਾ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਘੜੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਾਣੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੇਕੇ ਚਲੀ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਤਾਅਨੇ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਗਿਆ। ਦਿਨ, ਮਹੀਨੇ ਤੇ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰੇ, ੨ ਨੱਥ ਨਾ ਆਈ ਤੇ ਮਿਲਖੀ ਹਾਲੋਂ ਬੇਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪੇਕੇ – ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ। ਹਾਣੀ – ਸਾਥੀ, ਮਿੱਤਰ। ਗੁਜ਼ਰੇ – ਬੀਤੇ 1 ਹਾਲੋਂ – ਬੇਹਾਲ – ਬੁਰੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਕ) ਆਖਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮਨ ਬਣਾ,
ਸਹੁਰੇ ਟੁਰਿਆ ਸਜ – ਸਜਾ।
ਨਾਤਾ – ਧੋਤਾ ਸੁਰਮਾ ਪਾਇਆ।
ਨੱਥੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਪਟਕਾਇਆ।
ਹੱਥ ਜੋੜ ਉਸ ਅਰਜ਼ ਗੁਜ਼ਾਰੀ।
ਗੱਲ ਸੁਣ ਮੇਰੀ ਨੱਥੋਂ ਪਿਆਰੀ।
ਉੱਤਰ :
ਆਖ਼ਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮਿਲਖੀ ਸਜ ਕੇ ਨੱਥੇ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਲ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹਾ – ਧੋਤਾ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਸੁਰਮਾ ਮਟਕਾ ਕੇ ਨੱਥੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਉਸ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਨੱਥੋ, ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਆਰੀ, ਨੱਥੋ, ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸਜ ਸਜਾ – ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰ ਕੇ ਅਰਜ਼ – ਬੇਨਤੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਕਰੋ
(ਖੇ) ਮੇਰੀ ਅਕਲ ਟਿਕਾਣੇ ਆਈ।
ਡਾਢੀ ਚੰਗੀ ਰਹੇ ਸਫ਼ਾਈ॥
ਨਾ ਸਿਗਰਟ ਨਾ ਦਾਰੂ ਜ਼ਰਦਾ।
ਸਭ ਕਾਸੇ ਤੋਂ ਤੋਬਾ ਕਰਦਾ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਰੁੱਸੀ ਨੱਥੋ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਅਕਲ ਹੁਣ ਟਿਕਾਣੇ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਬਹੁਤ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖੇਗਾ ਤੇ ਜਰਾ ਵੀ ਗੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ। ਉਹ ਨਾ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਏਗਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਗਰਟ। ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਤੋਬਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਅਕਲ ਟਿਕਾਣੇ ਆਉਣੀ – ਸਮਝਦਾਰੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਲੱਗਣਾ ਤੋਬਾ ਕਰਦਾ – ਛੱਡ ਦੇਣ ਦੀ ਕਸਮ ਖਾਣੀ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(ਗ) ਚਲ ਹੁਣ, ਉਠ ਤੁਰ, ਕਰ ਨਾ ਦੇਰ।
ਤੇਰੇ ਬਿਨ ਘਰ ਪਿਆ ਹਨੇਰ।
ਮਨ ਨੱਥੋ ਦੇ ਚੜਿਆ ਚਾਅ।
ਟੁਰ ਪਈ ਨੱਥੋਂ ਵਾਹ ਬਈ ਵਾਹ।
ਮਿਲਖੀ ਟਮਟਮ ਪਿਆ ਚਲਾਵੇ।
ਨੱਥੋ ’ਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਦੀ ਜਾਵੇ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਰੁੱਸੀ ਨੱਥੋ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਅੱਗੋਂ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰਾ ਰਹਿਣ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਛੱਡਣ ਦਾ ਇਕਰਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਉੱਠ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਤੁਰ ਪਵੇ ਤੇ ਦੇਰ ਨਾ ਕਰੇ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸੁਆਦ ਦੀ ਗੱ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਨੱਥੋ ਨੂੰ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹ ਮਿਲਖੀ ਨਾਲ ਉੱਠ ਕੇ ਤੁਰ ਪਈ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਨੱਥੋ ਦੀ “ਵਾਹ – ਵਾਹ’ ਕਰੀਏ। ਮਿਲਖੀ ਨੱਥੋ ਨੂੰ ਟਮਟਮ ਵਿਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਉਹ ਟਮਟਮ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਨੱਥੇ ਨੂੰ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਿਆ ਹਨੇਰ – ਬੇਰੌਣਕੀ ਤੇ ਬੇਸੁਆਦੀ ਛਾ ਗਈ ਹੈ। ਟਮਟਮ – ਟਾਂਗਾ ‘ਵਾ ਵਿਚ ਉਡਦੀ ਜਾਵੇ – ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਾ, ਬਹੁਤ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਣਾ।

2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਮਿਲਖੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਮਿਲਖੀ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਕਢਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਣੀ ਪਤਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਤੋਂ ਦੀ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਉਸਨੂੰ ਦਾਜ – ਦਹੇਜ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਲਚ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਾਤ – ਪਾਤ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਹੈ।

3. ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਅੱਖੀ ਦੇਖੇ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਾ ਹਾਲ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
‘ਮਦਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ – ਪਰਚਾਵੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਂਦਰ ਜਾਂ ਰਿੱਛ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ‘ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ – ਪਰਚਾਵੇ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਮਦਾਰੀ ਆਪਣਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ – ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿਚ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੇ ਰਸ ਵਿਚ ਕੀਲ ਕੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ – ਪਰਚਾਵਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲਗਪਗ ਹਰ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਐਤਵਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਵਿਚ ਡੁਗਡੁਗੀ ਦੇ ਵੱਜਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਝੱਟਪੱਟ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਮੈਲੇ – ਕੁਚੈਲੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਥੈਲਾ ਚੁੱਕੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਂਦਰ ਤੇ ਇਕ ਬਾਂਦਰੀ ਦੀਆਂ ਰੱਸੀਆਂ ਫੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਬਾਂਦਰੀ ਦੇ ਲਾਲ ਝੱਗਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਘੁੰਗਰੂ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਸਨ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਇਕ ਲੰਮਾ ਸੋਟਾ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮੋਢੇ ਉੱਪਰ ਇਕ ਖਿਡਾਉਣਾ – ਗੱਡੀ ਵੀ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਮਦਾਰੀ ਗਲੀ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਬੂਹੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੋਢੇ ਉੱਪਰੋਂ ਥੈਲਾ ਤੇ ਗੱਡੀ ਲਾਹ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਰੱਖੀ ਤੇ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਉੱਤੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਦੋ ਚਾਰ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਤੇ ਗਲੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਆਦਮੀ, ਤੀਵੀਂਆਂ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਜੁੜ ਗਏ। ਬੱਚੇ ਬਾਂਦਰ ਤੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾਉਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਨੇ ਵਹੁਟੀ ਲੈਣ ਜਾਣਾ ਹੈ ? ਬਾਂਦਰ ਨੇ ‘ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ। ਬਾਂਦਰ ਸਹੁਰੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਉਸ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਫੜਿਆ ਤੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਕੰਘੀ ਫੇਰੀ। ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਸਵਾਰਨ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਗੱਡੀ ਫੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੇੜ੍ਹਦਾ ਹੋਇਆ ਚਲ ਪਿਆ।

ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾਈ ਤੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬਾਂਦਰ ਨਾਲ ਸਹੁਰੇ – ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ; ਬਾਂਦਰੀ ਨੇ ‘ਨਾਂਹ’ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਤੇ ਪਿੱਠ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ।

ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਨਾਂਹ ਨਾ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਂਦਰ ਇਕੱਲਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਕਦੀ ਬਾਂਦਰੀ ਨੇ ਫਿਰ ‘ਨਾਂਹ’ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾ ਕੇ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਂਦਰੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ। ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਬੜਾ ਗੁੱਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਬੇਪਰਵਾਹੀ ਵੀ। ਫਿਰ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸੁਰਖ਼ੀ, ਪਾਊਡਰ ਤੇ ਲਿਪਸਟਿਕ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਬਾਂਦਰੀ ਨੇ ‘ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਢੱਕ ਲਿਆ। ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹ ਰੌਚਕ ਤੇ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਸੁਣ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਵੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਹੱਸ ਵੀ ਰਹੇ ਸਨ।

ਸਾਰਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਾਟਕੀਅਤਾ ਤੇ ਰੌਚਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਬਾਂਦਰੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਬਾਂਦਰੀ ਲਈ ਮੇਕਅੱਪ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲਿਆਇਆ ਹੈ ਬਾਂਦਰ ਨੇ ‘ਨਾਂਹ’ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਸਮਾਨ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ ? ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਰਤਾ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ‘ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾਈ॥

ਬਾਂਦਰੀ ਦੇ ਅੜੀਅਲ ਵਤੀਰੇ ਕਾਰਨ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਬਾਂਦਰ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਸੋਟਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੌੜਿਆ ਬਾਂਦਰੀ ਅੱਗੇ – ਅੱਗੇ ਦੌੜ ਪਈ ਤੇ ਬਾਂਦਰ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਗਈ। ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਫਿਰ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾ ਕੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਹੁਣ ਕੁੱਟ ਖਾਵੇਗੀ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਜਾਵੇਗੀ ਬਾਂਦਰੀ ਨੇ ਫਿਰ ‘ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਆਖ਼ਰ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਸਮਝਾਉਣ ਤੇ ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਮਦਾਰੀ ਦੀ ਥੈਲੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਂਦਰੀ ਲਈ ਸੁਰਖੀ – ਪਾਊਡਰ ਤੇ ਲਿਪਸਟਿਕ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੱਤੀ।

ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਬਾਂਦਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਨੱਚਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਮਦਾਰੀ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਡੁਗਡਗੀ ਵਜਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਬਾਂਦਰ ਗੱਡੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਂਦਰੀ ਘੁੰਡ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈ ਤੇ ਬਾਂਦਰ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰ ਪਿਆ ਮਦਾਰੀ ਬਾਂਦਰ ਤੇ ਬਾਂਦਰੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਲੰਮੇ ਸੋਟੇ ਨਾਲ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, “ਸੋਟੇ ਦੇ ਡਰ ਬਾਂਦਰ ਨੱਚੇ !

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਨਾਲ ਹਸਾ – ਹਸਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡੀ ਪੀੜਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਮਗਰੋਂ ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਥੈਲੀ ਵਿਚੋਂ ਸਿਲਵਰ ਦਾ ਇਕ ਕੌਲਾ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਮੰਗਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਬਹੁਤੇ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਇਕ – ਇਕ, ਦੋ – ਦੋ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਉਸਦੇ ਕੌਲੇ ਵਿਚ ਪਾਏ। ਮਦਾਰੀ ਨੇ ਪੈਸੇ ਸੰਭਾਲੇ ਤੇ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਂਦਰ ਤੇ ਬਾਂਦਰੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਡੁਗਡੁਗੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਅੱਗੇ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਅਤਿਅੰਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਹਾਸੇ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਵਿਚ ਰੇਡੀਓ, ਟੈਲੀਵਿਯਨ, ਸਿਨੇਮਾ, ਵੀ.ਡੀ.ਓ. ਗੇਮਾਂ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੇ ਦਿਲ – ਪਰਚਾਵੇ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਦੀ ਕਮੀ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਾਰੀ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਵਿਚ ਰੁਚੀ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅਤਿਅੰਤ ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਹਾਸਾ ਤੇ ਰਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 22 ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 22 ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ Textbook Questions and Answers

ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(ਅ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਅਮੀਰ ਸਿੱਖ – ਵਿਰਾਸਤ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੀ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤਕ ਪੁਚਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਚਿਤਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।

(ੲ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਇਹ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ – ਪੁਸਤਕਾਲਿਆ, ਤਾ ਭਵਨ ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹਾਲ। ਇਸਦੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਗ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਮਾਰਤ, ਢੋਲ ਇਮਾਰਤ, ਪੰਜ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਦੂਜ ਦੇ ਚੰਦ ਜਾਂ ਕਲਗੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ॥

(ਸ) ਕਿਸ਼ਤੀ-ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਪਹਿਲੀ ਗੈਲਰੀ ‘ਚ ਕੀ ਕੁਝ ਵੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ
ਉੱਤਰ :
ਕਿਸ਼ਤੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਵਿਚ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬ ਤਕ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਰੰਗਲੀ ਝਾਕੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਚਿੜੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼, ਵੱਖ – ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਬੋਲ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਵੇਰ ਹੋਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

(ਕ) ਢੋਲ-ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੁਝ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਢੋਲ – ਇਮਾਰਤ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੀਜੀ ਗੈਲਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ, ਨੂੰ ‘ਤਾਰਾ – ਮੰਡਲ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਨੂੰ ਉੱਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ 2462 ਜਗਦੇ ਮੋਤੀਨੁਮਾ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸੁਣਨਯੋਗ ਯੰਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

(ਖ) ਪੰਜ ਫੁੱਲ-ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪੰਜ ਗੈਲਰੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਗੈਲਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(ਗ) ਕੀਸੈਂਟ ਅਰਥਾਤ ਦੁਜ ਦੇ ਚੰਦ ਜਾਂ ਕਲਗੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ‘ਚ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਗੈਲਰੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਚੌਧਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ – ਸੰਘਰਸ਼, ਵੱਖ – ਵੱਖ ਯੁੱਧਾਂ, ਸਰਬੰਸ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਲੜ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੇਰਵੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਏ ਗਏ।

(ਘ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਮਨਾਹੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿਚ ਦਰਸ਼ਕ ਕੈਮਰੇ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਹਥਿਆਰ, ਖਾਧ – ਪਦਾਰਥ, ਥੈਲੇ, ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ, ਸੰਗੀਤਕ ਯੰਤਰ, ਛਤਰੀ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚਣ ਜਾਂ ਮੂਵੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਰਸ਼ਕ ਉੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਲਾ – ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

(ਹ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ‘ਚ ਭਵਿਖ ਦੀਆਂ ਗੈਲਰੀਆਂ ‘ਚ ਕੀ ਕੁਝ ਦਰਸਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਗੈਲਰੀਆਂ ਵਿਚ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ, ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ, ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ:

• ਤੂੰ-ਸ਼ਤਾਬਦੀ : 300 ਸਾਲਾ
• ਸਦੀਵੀ : ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਚਿਰ-ਸਥਾਈ
• ਮਟਮੈਲਾ : ਮਿੱਟੀ-ਰੰਗਾ
• ਪ੍ਰਾਚੀਨ : ਪੁਰਾਣਾ, ਪੁਰਾਤਨ
• ਪਾਰਕਿੰਗ : ਮੋਟਰ-ਗੱਡੀਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ
• ਨਜ਼ਦੀਕ : ਨੇੜੇ, ਕੋਲ
• ਨਿਰਵਿਘਨ : ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਲਗਾਤਾਰ
• ਵਿਸਫੋਟਕ : ਧਮਾਕਾਖੇਜ਼
• ਗਠੜੀ-ਘਰ : ਸਮਾਨ ਜਮਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ
• ਗੈਲਰੀ : ਚਿੱਤਰਸ਼ਾਲਾ, ਕਲਾ-ਕੁਵਨ
• ਸੰਕਲਨ : ਸੰਪਾਦਨ
• ਵਾਸ਼-ਰੂਮ : ਪਖਾਨਾ
• ਇਕੱਤਰੀਕਰਨ : ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ
• ਇੰਤਜ਼ਾਮ : ਪ੍ਰਬੰਧ
• ਪੁਖ਼ਤਾ : ਠੋਸ, ਨਿੱਗਰ, ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼
• ਮੱਦੇ-ਨਜ਼ਰ : ਧਿਆਨ ‘ਚ ਰੱਖਦਿਆਂ
• ਤਜਵੀਜ਼ : ਯੋਜਨਾ

3. ਵਾਕਾਂ ਚ ਵਰਤੋਂ :
ਤੈ-ਸ਼ਤਾਬਦੀ, ਰੂਪ-ਰੇਖਾ, ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼, ਫੁੱਲ-ਪੱਤੀ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਤਾਰਾ-ਮੰਡਲ, ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰ, ਰੱਖ-ਰਖਾਅ, ਸ਼ੈ-ਇੱਛਾ, ਕੋਮਲ-ਕਲਾਵਾਂ
ਉੱਤਰ :

• ਤੂੰ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) – 13 ਅਪਰੈਲ, 1999 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਤੂੰ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾਈ ਗਈ।
• ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਖਾਕਾ, ਨਕਸ਼ਾ) – ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ ਲੀ – ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਆ ਨੇ ਕੀਤੀ।
• ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਗਵਾਈ – ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਵਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ – ਨਿਰਦੇਸ਼ ਹੇਠ ਹੋਈ।
• ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਾਂ – ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਪੰਜ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਹੈ।
• ਅੰਧ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ – ਸਮਝੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣਾ – ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣਾ ਨਿਰਾ ਅੰਧ – ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ।
• ਤਾਰਾ – ਮੰਡਲ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) – ਸਾਡੇ ਤਾਰਾ – ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਨੌ – ਗਹਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
• ਕੰਧ – ਚਿਤਰ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਰੰਗਦਾਰ ਚਿਤਰ) – ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਕੰਧ – ਚਿਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੈ।
• ਰੱਖ – ਰਖਾਅ ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ – ਸਾਡੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਰੱਖ – ਰਖਾਅ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਢਹਿ – ਢੇਰੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
• ਸੈ – ਇੱਛਾ ਨਿੱਜੀ ਮਰਜ਼ੀ) – ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ੈ – ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।
• ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ (ਸੁਹਜ – ਸਵਾਦ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ) – ਬੁੱਤਕਾਰੀ ਤੇ ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

4. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ:
(ਉ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ …………… ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
(ਅ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ………….. ਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆਹੈ।
(ਏ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ‘ਚ ਹਰੇਕ ……………. ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਸ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਚ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ……………ਲੰਮਾ ਪੁਲ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
(ਹ) ਚੌਧਵੀਂ ਸ਼ੈਲਰੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ……….. ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਭਵਨ – ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ – ਮਾਹਿਰ ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
(ਅ) ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ 120 ਏਕੜ ‘ਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
(ਈ) ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ’ਚ ਹਰੇਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਸ) ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ‘ਚ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ 165 ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਪੁਲ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
(ਹ) ਚੌਧਵੀਂ ਸ਼ੈਲਰੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।

5. ਠੀਕ/ਗ਼ਲਤ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ :

(ੳ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
(ਅ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
(ਈ) ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ‘ਚ ਦੂਜੇ ਪੜਾਅ ਤਹਿਤ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਜੋੜਨ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੈ। (ਠੀਕ/ਗਲਤ)
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗ਼ਲਤ,
(ਅ) ਠੀਕ,
(ਈ) ਠੀਕ।

6. ਵਿਆਕਰਨ: ਵਿਸਮਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ :

(ੳ) “ਵਾਹ ! ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਿੰਨਾ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ।”
(ਅ) “ਬੱਲੇ! ਤੂੰ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰ ਵੇਖ ਲਏ ਨੇ!”
(ੲ) “ਹਾਏ ! ਮੈਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਾ-ਚੜ੍ਹਦਾ ਥੱਕ ਗਿਆ ਹਾਂ।”
(ਸ) “ਵੇਖੀ ! ਕਿਸੇ ਕਲਾ – ਕ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾ ਲਾਵੀਂ।
(ਹ) “ਵੇਖੀਂ! ਕਿਸੇ ਕਲਾ-ਕਿਤ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾ ਲਾਵੀਂ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵਾਹ !
(ਅ) ਬੱਲੇ !
(ਈ) ਹਾਏ !
(ਸ) ਵੇਖੀਂ !
(ਹ) ਬੱਲੇ – ਬੱਲੇ !

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ :

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ ਵੇਖ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ . ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ।

ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ :

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਮਿਲਨ ‘ਤੇ ਸਕੂਲ-ਮੁਖੀ ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਵਿਰਾਸਤ-ਏਖ਼ਾਲਸਾ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਟੂਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਵੇ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਵਿਰਾਸਤ-ਏ-ਖ਼ਾਲਸਾ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ’ ਲੇਖ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਸ਼ਨ ਅਸਥਾਨ ਹਨ ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਨੰਦਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੋਰਾ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੜ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੰਗਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਇੱਥੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।

13 ਅਪਰੈਲ, 1999 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਤੀਜੀ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਵਨ – ਸਮੂਹ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਰਸਮੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਇਸ ਦੀ ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਭਵਨ – ਨਿਰਮਾਣ – ਕਲਾ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। 25 ਨਵੰਬਰ, 2011 ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 27 ਨਵੰਬਰ, 2011 ਨੂੰ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਅਮੀਰ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਤਕ ਪੁਚਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਚਿਤਰਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ 120 ਏਕੜ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨੂੰ 12 ਸਾਲ 7 ਮਹੀਨੇ ਲੱਗੇ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮਟਮੈਲਾ ਰੇਤਲਾ ਪੱਥਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਲਾ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਭਵਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਸ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਊਂਟਰ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਪਾਸ ਸਵੇਰੇ ਅੱਠ ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮੀ 8 ਵਜੇ ਤਕ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਮੈਂ 10 ਦਰਸ਼ਕ ਕੇਵਲ ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ 10 ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇਸਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਡੀਓ – ਨੈਰੇਟਿਵ ਤਕਨੀਕ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਣ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਕੁੱਝ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੇ ਸੋਮਵਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਦਾਖ਼ਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਅਸਲੇ ਅਤੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਾਮਗਰੀ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਵਿਚ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਕੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹਨ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਭਵਨ – ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਛਮ ਵਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਪੁਸਤਕਾਲਿਆ, 400 ਸੀਟਾਂ ਵਾਲਾ ਸੋਤਾ ਭਵਨ ਅਤੇ 1200 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦੇ 7 ਏਕੜ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਕੈਫ਼ੇਟੇਰੀਆ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਭਵਨ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਕਿਸ਼ਤੀ – ਇਮਾਰਤ, ਢੋਲ – ਇਮਾਰਤ, ਪੰਜ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਦੂਜ ਦੇ ਚੰਦ ਜਾਂ ਕਲਗੀ – ਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਹਰ ਗੈਲਰੀ ਵੇਖਣ ਯੋਗ ਹੈ।

ਇਸ ਭਵਨ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ 165 ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਪੁਲ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਗਠੜੀ – ਘਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਜਮਾਂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਵਾਸ਼ਰੂਮ, ਅਗਵਾਈ – ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਸਵਾਗਤੀ – ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਹਨ।ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੰਧ ਉੱਪਰ ਲੱਗੀ ਸਕਰੀਨ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰ ਗੈਲਰੀ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ – ਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਪਹਿਲੀ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬ ਤਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਝਾਕੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਚਿੜੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼, ਵੱਖ – ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਬੋਲ ਸਵੇਰ ਹੋਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ ਸੁੰਦਰ ਚਿਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ – ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਰਾਤ ਪੈਣ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਝਾਕੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਸ਼ਤੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਛੱਤ ਵਲ ਉੱਪਰ ਦੇਖੀਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਕੱਚ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਖੂਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਾ – ਫੁਲਕਾਰੀ ਦੇ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

ਤਿਕੋਣਨੁਮਾ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਦੂਸਰੀ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਛਾ – ਅਨੁਸਾਰ ਆਡੀਓ – ਗਾਈਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੁਣਨਯੋਗ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕ ਜਿਸ ਵੀ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਪੰਦਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਲੋਧੀ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ, ਕਰਮ – ਕਾਂਡਾਂ, ਅੰਧ – ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਜਾਤੀ – ਪ੍ਰਥਾ, ਔਰਤ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸਥਿਤੀ, ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਐਸ਼ – ਪ੍ਰਸਤੀ ਤੇ ਨੁਕਸਦਾਰ ਕਰ – ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਰਣਨ ਹੈ ! ਇਸ ਭਵਨ ਦੀ ਢੋਲ – ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਤੀਸਰੀ ਗੈਲਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ “ਤਾਰਾ – ਮੰਡਲ` ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਬ – ਵਿਆਪਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਨੂੰ ੴ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ 2462 ਜਗਦੇ ਮੋਤੀਨੁਮਾ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸੁਣਨਯੋਗ ਯੰਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭਵਨ ਦੀ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਤਕ ਦੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਰਚਨਾ ਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਬਹੁਮੁੱਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕੰਧ – ਚਿਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜ ਪੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪੰਜ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪੰਜ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਚੌਥੀ ਤੇ ਪੰਜਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਛੇਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਸੱਤਵੀ ਗੈਲਰੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅੱਠਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਨੌਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨਾਲ ਹੈ। ਦਸਵੀਂ, ਗੈਲਰੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਕੀਮੈਂਟ ਅਰਥਾਤ ਦੁਜ ਦੇ ਚੰਦ ਜਾਂ ਕਲਗੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਗਿਆਰਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੇ ਜੰਗਾਂ – ਯੁੱਧਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਹੈ।

ਬਾਰਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। 13ਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ।

ਚੌਧਵੀਂ ਗੈਲਰੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜੰਗਾਂ – ਯੁਧਾਂ, ਸਰਬੰਸ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੜ ਲਾਉਣ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਜਮਾਂ ਕਰਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਦਰਸ਼ਕ ਆਖਰੀ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਦੇਖ – ਭਾਲ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਕ ਦਾਨ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਰ ਬੈਠੇ ਦਾਨੀ ਸੱਜਣ ਇੰਟਰਨੈਟ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਦਾਨ ਦੇ ਪਾਤਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਇੱਥੇ ਸਫ਼ਾਈ ਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਝਲਕ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀ ਵਲੋਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਪਾਹਜ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਸੀਮਿਤ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਤੇ ਬਿਮਾਰ ਲਿਫਟ ਦੀ ਮੱਦਦ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਵਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗਰਮੀ – ਸਰਦੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਕੁੱਝ ਮਨਾਹੀਆਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵੀ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚਣ ਅਤੇ ਮੂਵੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।ਦਰਸ਼ਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੈਲਰੀ ਵਿਚ ਕੈਮਰੇ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ, ਹਥਿਆਰ, ਖਾਧ – ਪਦਾਰਥ, ਬੈਲੋ, ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰ, ਸੰਗੀਤਕ ਯੰਤਰ, ਛਤਰੀ ਤੇ ਨਸ਼ਾ ਆਦਿ ਲੈ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਵਨ ਵਿਚ ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੋਹਣ ਦੀ ਵੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਭਵਨ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਧਰਮ, ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੁਣ ਤਕ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵੀ ਸਜੀਵ ਚਿਤਰਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ, ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ, ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੈਲਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਤੂੰ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ – ਤਿੰਨ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ – ਅਰਬ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਇਕ ਦੇਸ਼ 1 ਤਹਿਤ – ਅਧੀਨ ਵਿਰਾਸਤ – ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਾਮਗਰੀ ਸਮਰਪਿਤ – ਭੇਟ ਸਦੀਵੀ – ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਅਮਰ। ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ – ਸੁਨੇਹਿਆਂ, ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਜੋਕੀ – ਅੱਜ – ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ। ਪਹਿਲੂਆਂ – ਪੱਖ। ਮਟਮੈਲਾ – ਮਿੱਟੀ ਰੰਗਾ। ਨੈਰੇਟਿਵ – ਕਥਾ – ਵਾਰਤਾ ਅਜਾਇਬ – ਘਰ – ਉਹ ਥਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਰਾਸਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਹੋਣ ਤਰਜ਼ ਨਮੂਨਾ, ਵਰਗਾ ਵੇਸ਼ – ਦਾਖ਼ਲ। ਵਿਸਫੋਟਕ – ਧਮਾਕਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ। ਭਵਨ – ਇਮਾਰਤ। ਸੋਤਾ – ਸੁਣਨ ਵਾਲਾ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ – ਨੁਮਾਇਸ਼, ਦਿਖਾਲਾ। ਕਰ – ਪ੍ਰਣਾਲੀ – ਟੈਕਸ – ਵਿਧੀ। ਪ੍ਰਤੀਕ – ਚਿੰਨ੍ਹ ! ਸੰਕਲਨ – ਸੰਪਾਦਨ, ਸੰਧਿ ਕਰਨ। ਉਪਲੱਬਧ – ਮਿਲਣ – ਯੋਗ। ਕੁਸ਼ਲ – ਨਿਪੁੰਨ ਅਪਾਹਜ – ਅੰਗਹੀਣ ਅਨੁਕੂਲ – ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੁਖ਼ਤਾ – ਪੱਕਾ ਮੱਦੇ – ਨਜ਼ਰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ। ਮੂਵੀ – ਫ਼ਿਲਮ ਤਜਵੀਜ਼ – ਸਲਾਹ,

1. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1999 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਤੈ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਵਿਰਾਸਤ ਯਾਦਗਾਰ ਭਵਨ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰਸਮੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਭਵਨ – ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ – ਮਾਹਿਰ ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।

12 ਸਾਲ 7 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਤਹਿਤ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ 25 ਨਵੰਬਰ, 2011 ਈ: ਨੂੰ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 27 ਨਵੰਬਰ, 2011 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਵਿਰਾਸਤ ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਅਮੀਰ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ, ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੀ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਚਿਤਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। 120 ਏਕੜ ‘ਚ ਫੈਲੇ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀਆਂ। ਇਸ ਦਾ ਮਟਮੈਲਾ ਰੰਗ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੋਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਰੇਤੀਲਾ ਪੱਥਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

1. ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਤੈ – ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਦਿਨ ਕਿਹੜਾ ਸੀ ?
(ਉ) 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1999
(ਅ) 11 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1999
(ਏ) 11 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1998
(ਸ) 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1998.
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1999

2. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਕਿੱਥੇ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ
(ਅ) ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ
(ਈ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ
(ਸ) ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਚ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ

3. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀ ਰੂਪ – ਰੇਖਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਕਿਸ ਕਲਾ – ਮਾਹਿਰ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ?
(ੳ) ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ
(ਅ) ਲੇ ਕਾਰਬੂਜ਼ੀਆ
(ਈ) ਬੈਲੇਸ ਜੋਨਜ਼
(ਸ) ਜਾਨ ਬੈਲੇ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ

4. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ ?
(ਉ) 10 ਸਾਲ 6 ਮਹੀਨੇ
(ਅ) 12 ਸਾਲ 7 ਮਹੀਨੇ
(ਈ) 12 ਸਾਲ 6 ਮਹੀਨੇ
(ਸ) 13 ਸਾਲ 13 ਦਿਨ॥
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 12 ਸਾਲ 7 ਮਹੀਨੇ

5. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਕਦੋਂ ਬਣ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 22 ਸਤੰਬਰ, 2011
(ਅ) 24 ਸਤੰਬਰ, 2012
(ਈ) 25 ਨਵੰਬਰ, 2011
(ਸ) 26 ਨਵੰਬਰ, 2012.
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 25 ਨਵੰਬਰ, 2011

6. ਕਿਸ ਦਿਨ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ?
(ਉ) 25 ਨਵੰਬਰ, 2011
(ਅ) 26 ਨਵੰਬਰ, 2012
(ਈ) 27 ਨਵੰਬਰ, 2011
(ਸ) 20 ਨਵੰਬਰ, 2013.
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 27 ਨਵੰਬਰ, 2011

7. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਿਹੜਾ ਪਹਿਲੂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ?
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਸੰਦੇਸ਼
(ਅ) ਸਰਬ – ਧਰਮ ਗਿਆਨ
(ਈ) ਸਰਬ – ਧਰਮ ਖੋਜ
(ਸ) ਸਭ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਸੰਦੇਸ਼

8. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹਨ ?
(ਉ) ਕੋਹਨਾਫ਼
(ਅ) ਅਰਾਵਲੀ
(ੲ) ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ
(ਸ) ਪੀਰ ਪੰਜਾਲ॥
ਉੱਤਰ :
(ੲ) ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ

9. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਕਿੰਨੇ ਏਕੜਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) 130 ਏਕੜ
(ਅ) 120 ਏਕੜ
(ਈ) 110 ਏਕੜ
(ਸ) 90 ਏਕੜ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 120 ਏਕੜ

10. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਮਟਮੈਲਾ ਰੰਗ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨਵੀਨਤਾ ਦਾ
(ਅ) ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦਾ
(ਈ) ਮੱਧਕਾਲੀਨਤਾ ਦਾ
(ਸ) ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਾ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਵੀਨਤਾ ਦਾ

11. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਪੱਥਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਰੇਤੀਲਾ
(ਅ) ਲਾਲ
(ਈ) ਨਾਈਟ
(ਸ) ਸੰਗਮਰਮਰ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਰੇਤੀਲਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ !
ਉੱਤਰ :
(i) ਅਨੰਦਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਵਨ, ਮੇਸ਼ੇ ਸੈਫ਼ਦੀ, ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ।
(ii) ਜਿਸ, ਇਹ, ਇਸ॥
(iii) 120, ਮੂਲ, ਸੁੰਦਰ, ਸਦੀਵੀ, ਧਾਰਮਿਕ।
(iv) ਕੀਤਾ, ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਕਰਨਾ ਹੈ, ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ
(i) “ਇਤਿਹਾਸਿਕ` ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਸਪਤਾਹਿਕ
(ਅ) ਮਿਥਿਹਾਸਿਕ
(ਈ) ਦੈਨਿਕ
(ਸ) ਉਤਸਾਹਿਤ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮਿਥਿਹਾਸਿਕ

(ii) “ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਰੇਤੀਲਾ ਪੱਥਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।’ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਇਸ
(ਅ) ਦੇ
(ਈ) ਵਿਚ
(ਸ) ਕਾਰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਸ

(ii) ‘ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।’ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਆ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਚਾਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ –
(i) ਵਿਰਾਸਤ
(ii) ਸ਼ਤਾਬਦੀ
(iii) ਮਾਹਿਰ
(iv) ਸਮਰਪਿਤ
(v) ਤਹਿਤ
(vi) ਅਜੋਕੀ
(vii) ਮਟਮੈਲਾ
ਉੱਤਰ :
(i) ਵਿਰਾਸਤ – ਪਰਖਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਚੀਜ਼
(ii) ਸ਼ਤਾਬਦੀ – ਸੌ ਵਰੇ
(iii) ਮਾਹਿਰ – ਨਿਪੁੰਨ
(iv) ਸਮਰਪਿਤ – डेटा
(v) ਤਹਿਤ – ਅਧੀਨ
(vi) ਅਜੋਕੀ – ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਦੀ
(vii) ਮਟਮੈਲਾ – ਮਿੱਟੀ – ਰੰਗਾ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਭਵਨ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ ‘ਚ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਤਹਿਤ ਪੁਸਤਕਾਲਾ, 400 ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਸੋਤਾ – ਭਵਨ ਅਤੇ 1200 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹਾਲ ਭਾਗ ਤਹਿਤ 7 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਕੈਫ਼ੇਟੇਰੀਆ ਚੋਂ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੈਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕੇ ਖਾਣ – ਪੀਣ ਯੋਗ ਵਸਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦੇ ਹਨ ਭਵਨ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ਤੀ – ਇਮਾਰਤ, ਢੋਲ ਇਮਾਰਤ, ਪੰਜ ਫੁੱਲ – ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ ਅਤੇ ਦੂਜ ਦੇ ਚੰਦ ਜਾਂ ਕਲਗੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ, ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਗੈਲਰੀ ਵੇਖਣ – ਯੋਗ ਹੈ।

ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ 165 ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਪੁਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ‘ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਸ਼ਕ ਗਠੜੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਜਮਾ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਵਾਸ਼ – ਰੂਮ, ਅਗਵਾਈ, ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਸਵਾਗਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕਿਸ਼ਤੀ – ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੰਧ ਉੱਪਰ ਲੱਗੀ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰ ਇੱਕ ਗੈਲਰੀ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਮਾਤਰ ਫ਼ਿਲਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

1. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਵਨ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਿੰਨ

2. ਸੋਤਾ ਭਵਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਸ਼੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੈ ?
(ੳ) 200
(ਅ) 300
(ਈ) 400
(ਸ) 500.
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 400

3. ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹਾਲ ਕਿੰਨੇ ਵਰਗਮੀਟਰ ਵਿਚ ਬਣਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) 1100
(ਅ) 1200
(ਈ) 1300
(ਸ) 1400.
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 1200

4. ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਦੇ 7 ਏਕੜ ਵਿਚ ਕੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੰਗਲ
(ਅ ਘਾਹ
(ਇ) ਪਾਣੀ
(ਸ) ਝਾੜੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਪਾਣੀ

5. ਖਾਣ – ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਖ਼ਰੀਦਣ ਲਈ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੈਫ਼ੇਟੇਰੀਆ
(ਅ) ਢਾਬਾ
(ਇ) ਖੋਖਾ
(ਸ) ਕਾਫ਼ੀ ਹਾਊਸ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੈਫ਼ੇਟੇਰੀਆ

6. ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਮਾਰਤ ਭਵਨ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਹਿਲੇ
(ਆ) ਦੂਜੇ
(ਇ) ਤੀਜੇ
(ਸ) ਚੌਥੇ॥
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਤੀਜੇ

7. ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੁਲ
(ਅ) ਗਲੀ ਦੇ
(ਈ) ਖੁੱਲੀ ਸੜਕ
(ਸ) ਸੁਰੰਗ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪੁਲ

8. ਗਠੜੀ ਘਰ ਭਵਨ ਦੇ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੱਛਮੀ
(ਅ) ਪੂਰਬੀ
(ਈ) ਉੱਤਰੀ
(ਸ) ਦੱਖਣੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੂਰਬੀ

9. ਹਰ ਇਕ ਗੈਲਰੀ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਸਕਰੀਨ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
(ੳ) ਪੰਜ – ਫੁੱਲ ਪੱਤੀ ਇਮਾਰਤ
(ਅ) ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਮਾਰਤ
(ਈ) ਢੋਲ ਇਮਾਰਤ
(ਸ) ਕਲਗੀਨੁਮਾ ਇਮਾਰਤ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਕਿਸ਼ਤੀ ਇਮਾਰਤ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਭਵਨ, ਦਿਸ਼ਾ, ਪੁਸਤਕਾਲਾ, ਕੈਫ਼ੇਟੇਰੀਆ, ਇਮਾਰਤ।
(ii) ਇਸ।
(iii) ਤਿੰਨ, 400, 1200, ਦੂਜੇ, ਤੀਸਰੇ।
(iv) ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਨ, ਖ਼ਰੀਦ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ
(i) “ਪੱਛਮੀਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਉੱਤਰੀ
(ਅ) ਪੂਰਬੀ
(ਈ) ਦੱਖਣੀ
(ਸ) ਦੱਖਣ – ਪੂਰਬੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੂਰਬੀ

(ii) ‘‘ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਕੈਫੇਟੇਰੀਆ ’ਚੋਂ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੈਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕੇ ਖਾਣ – ਪੀਣ ਯੋਗ ਵਸਤਾਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਇਸ
(ਅ) ਦੇ
(ਈ) ਅੰਦਰ
(ਸ) ਹਨ
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਸ

(ii) ‘‘ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਤਹਿਤ 7 ਏਕੜ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ‘ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ !
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
(ii) ਦਰਸ਼ਕ
(ii) ਸਕਰੀਨ
ਉੱਤਰ :
(i) ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ – ਨੁਮਾਇਸ਼
(ii) ਦਰਸ਼ਕ – ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ
(iii) ਸਕਰੀਨ – ਪਰਦਾ।
(v) ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਾਰਜ – ਡੰਡੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖਾਲਸਾ ਦੇਖਣ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਨੋਟ – ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਰਾਸਤ – ਏ – ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾਣ ਤੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਜੋ ਦੇਖਣ ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਆਪੇ ਹੀ ਲਿਖਣ

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Ex 6.5 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Exercise 6.5

1. ਕੁੱਝ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰੋ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ | ਤਿਭੁਜ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਰਣ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵੀ ਲਿਖੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
7 cm, 24 cm, 25 cm
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ △ABC ਵਿੱਚ,
AB = 7 cm
BC = 24 cm, AC = 25 cm
AB² + BC² = (7)² + (24)²
= 49 + 576 = 625
AC² = (25)² = 625
ਹੁਣ AB² + BC² = AC²
∴ △ABC ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
3 cm, 8 cm, 6 cm
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ △PQR ਵਿੱਚ,
PQ = 3 cm, QR = 8 cm
PR = 6 cm
PQ² + PR² = (3)² + (6)²
= 9 + 36 = 45
QR² = (8)² = 64
ਇੱਥੇ PQ² + PR² ≠ QR²
∴ △PQR ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
50 cm, 80 cm, 100 cm
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ AMNP ਵਿੱਚ, MN = 50 cm,
NP = 80 cm, MP = 100 cm
MN² + NP² = (50)² + (80)²
= 2500 + 6400 = 8900
MP² = (100)² = 1000
ਇੱਥੇ, MP² ≠ MN² + NP²
∴ △MNP ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
13 cm, 12 cm, 5 cm.
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ △ABC ਵਿੱਚ,
AB = 13 cm, BC = 12 cm, AC = 5 cm
BC² + AC² = (12)² + (5)²
= 144 + 25 = 169
AB² = (13)² = 169
AB² = BC² + AC²
∴ △ABC ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
PQR ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਣ ? ਸਮਕੋਣ ਹੈ ਅਤੇ OR ‘ਤੇ ਬਿੰਦੁ M ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਿ PM ⊥ QR ਹੈ । ਦਰਸਾਉ ਕਿ PM² = QM.MR ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਸਮਕੋਣ △PQR ਵਿੱਚ ਕੋਣ P ਸਮਕੋਣ ਹੈ । QR ‘ਤੇ ਬਿੰਦੂ M ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ PM ⊥ QR ਹੈ । | ਵੋ
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : PM² = QM × MR

ਸਬੂਤ : ∠P = 90° (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ ∠1 + ∠2 = 90° …(1)
∠M = 90°
△PMQ ਵਿਚ
∠1 + ∠3 + ∠5 = 180°
∠1 + ∠3 = 90° …(2)
[∠M = 90°]
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
∠1 + ∠2 = ∠1 + ∠3
∠2 = ∠3
△QPM ਅਤੇ △RPM ਵਿੱਚ
∠3 = ∠2 (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
∠5 = ∠6 (ਹਰੇਕ 90)
∴ △QMP ~ △PMR [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]
\(\frac{ar(△QMP)}{ar(△PMR)}\) = \(\frac{\mathrm{PM}^{2}}{\mathrm{MR}^{2}}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ]

PM² = OM.RM

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ABD ਇਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਇਸਦਾ ਕੋਣ A ਸਮਕੋਣ ਹੈ ਅਤੇ AC ⊥ BD ਹੈ ।ਦਿਖਾਉ ਕਿ

(i) AB² = BC.BD
(ii) AC² = BC.DC
(iii) AD² = BD.CD.
ਹੱਲ:
△DAB ਅਤੇ △DCA ਵਿੱਚ,
∠D = ∠D (ਸਾਂਝਾ)
∠A = ∠C (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △DAB ~ △DCA [AA ਸਮਰੂਪਤਾ]
△DAB ਅਤੇ △ACB ਵਿੱਚ, …(1)
∠B = ∠B (ਸਾਂਝਾ)
∠A =∠C (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △DAB ~ △ACB …(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ
△DAB ~ △ACB ~ △DCA.

(i) △ACB ~ △DAB (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ।)
∴ \(\frac{ar(△ACB)}{ar(△DAB)}\) = \(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{DB}^{2}}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਆਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।]

AB² = BC × BD.

(ii) △ACB ~ △DCA (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
\(\frac{ar(△ACB)}{ar(△DCA)}\) = \(\frac{A C^{2}}{D C^{2}}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ | ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।]

AC² = BC × DC

(iii) △DAB ~ △DCA (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
\(\frac{ar(△DAB)}{ar(△DCA)}\) = \(\frac{\mathrm{DA}^{2}}{\mathrm{DB}^{2}}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ABC ਇੱਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਣ ? | ਸਮਕੋਣ ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ AB² = 2AC² ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਇਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਣ C ਸਮਕੋਣ ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : AB² = AC²

ਸਬੂਤ : △ACB ਵਿੱਚ, ∠C = 90°
AC = BC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
AB² = AC² + BC²
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ]
= AC² + AC² [BC = AC]
ਇਸ ਲਈ AB² = 2AC²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ABC ਇੱਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ | AC = BC ਹੈ । ਜੇਕਰ AB² = 2AC² ਹੈ ਤਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ABC ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਇਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ AC = BC ਹੈ ।
AB² = 2AC²
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : △ABC ਇਕ ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ ਹੈ ।

ਸਬੂਤ : AB² = 2AC² ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
AB² = AC² + AC²
AB² = AC² + BC² [AC = BC]
∴ ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਉਲਟ ਤੋਂ △ABC ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇੱਕ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਭੁਜਾ 2a ਹੈ । ਇਸਦੇ ਹਰੇਕ ਸਿਖਰ ਲੰਬ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
△ABC ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਭੁਜਾ 2a ਹੈ ।
AD ⊥ BC
AB = AC= BC = 2a
△ADB ≅ △ADC [RHS ਸਰਬੰਰਾਮਮ ਤੋਂ]
∴ BD = DC = a

ਸਮਕੋਣ △ADB ਤੋਂ,
AB² = AD² + BD²
(2a)² = AD² + (a)²
4a² – a² = AD²
AD² = 3a²
AD = \(\sqrt {3}\) a.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਉਸਦੇ ਵਿਕਰਣਾਂ ਦੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ : ਸਮਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਦੇ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ O ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ !
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ :
AB² + BC² + CD² + AD = AC² + BD²
ਸਬੂਤ : ∵ ਸਮਚਤੁਰਭੁਜ ਦੇ ਵਿਕਰਣ ਆਪਸ ਵਿਚ ਸਮਕੋਣ ਉੱਤੇ ਸਮਦੁਭਾਜਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

∴ AO = CO, BO = DO
∴ O ਉੱਤੇ ਕੋਣ ਸਮਕੋਣ ਹੈ।
△AOB ਵਿੱਚ, ∠AOB = 90°
∴ AB² = AO² + BO² …(1)
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਯ ਤੋਂ]
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, BC² = CO² + B0² ….(2)
CD² = CO² + DO² …(3)
ਅਤੇ DA² = DO² + AO² …(4)
(1), (2), (3) ਅਤੇ (4) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ
AB² + BC² + CD² + DA²
= 2AO² + 2CO² + 2BO² + 2DO²
= 4AO² + 4BO²
[∵ AO = CO ਅਤੇ BO = DO]
= (2AO)² + (2BO)² = AC² + BD².

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, △ABC ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੋਈ ਬਿੰਦੂ 0 ਹੈ ਅਤੇ AD ⊥ BC, OE ⊥ AC ਅਤੇ OF ⊥ AB ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ
(i) OA² + OB² + OC²– OD² – OE² – OF²
= AF² + BD² + CE²
(ii) AF² + BD² + CE²
= AE² + CD² + BF².

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਜਿਸ ਵਿਚ
OD ⊥ BC, OE ⊥ AC ਅਤੇ OF ⊥ AB ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ :
(i) AF² + BD² + CE²
= OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF²

(ii) AF² + BD² + CE²
= AE² + CD² + BF².
ਰਚਨਾ : OB, OC ਅਤੇ OA ਨੂੰ ਮਿਲਾਉ
ਸਬੂਤ (i) ਸਮਕੋਣ △AFO ਵਿੱਚ,
OA² = OF² + AF² [ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ]
ਜਾਂ AF² = OA² – OF² ….(1)
ਸਮਕੋਣ △BDO ਵਿੱਚ,
OB² = BD² + OD²
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਮੇਯ ਤੋਂ]
⇒ BD² = OB² – OD² …(2)
ਸਮਕੋਣ △CEO ਵਿੱਚ,
OC² = CE² + OE² [ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ।]
⇒ CE² = OC² – OE² …(3)
∴ AF² + BD² + CE² = OA² – OF² + OB² – OD² + OC² – OE²
[(1), (2), ਅਤੇ (3) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ]
= OA² + OB² + OC² – OD² – OE² – OF²
ਜੋਕਿ (1) ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਦੁਬਾਰਾ AF² + BD² + CE²
= (OA² – OE²) + (OC² – OD²) + (OB² – OF²)
= AE² + CD² + BE²
: AE² = AO² – OE²
CD² = OC² – OD²
BF² = OB² – OF²

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
10 m ਲੰਬੀ ਇੱਕ ਪੌੜੀ ਇਕ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲਗਾਉਣ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲੋਂ 8 m ਦੀ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ । ਕੰਧ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੋਂ ਪੌੜੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਖਿੜਕੀ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਉਚਾਈ (AB) = 8 m

ਪੌੜੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (AC) = 10 m
ਪੌੜੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਅਤੇ ਕੰਧ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਿਚਲੀ ਦੂਰੀ (BC) = ?
△ABC ਵਿੱਚ,
AB² + BC² = AC² [ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਮੇਯ ਤੋਂ]
(8)² + (BC)² = (10)²
64 + BC² = 100
BC² = 100 – 64
BC = \(\sqrt {36}\)
BC = 6 m.
∴ ਪੌੜੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਅਤੇ ਕੰਧ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਿਚਲੀ | ਦੂਰੀ = 6 m.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
18 m ਉੱਚੇ ਇਕ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਖੰਭੇ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਿਰੇ | ਨਾਲ ਤਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਰ ਦਾ | ਦੂਸਰਾ ਸਿਰਾ ਇਕ ਕਿੱਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਖੰਬੇ ਦੇ | ਅਧਾਰ ਤੋਂ ਕਿੱਲੇ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਗੱਡਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਤਾਰ ਤਣੀ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 24 m ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਮੰਨ ਲਉ ਖੰਬੇ ਦੀ ਉਚਾਈ AB = 18 m
ਤਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ Ac = 24 m

C, ਤੇ ਕਿੱਲਾ ਗੱਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਖੰਬੇ ਤੋਂ ਦੂਰੀ BC = ਹੈ ।
ਸਮਕੋਣ △ABC,
AB² + BC² = AC²
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ।]
(18)² + (BC)² = (24)²
324 + (BC)² = 576
BC² = 576 – 324
BC = \(\sqrt {252}\) = 6\(\sqrt {7}\)
BC = 6\(\sqrt {7}\) m

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 1000 km/h ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਉੱਡਦਾ ਹੈ । ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਉਸੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ 1200 km/h ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਉੱਡਦਾ ਹੈ । 1\(\frac{1}{2}\) ਘੰਟੇ ਬਾਦ ਦੋਵਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ ਕਿੰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਹੱਲ:
ਪਹਿਲੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀ ਚਾਲ = 1000 km/h

ਪਹਿਲੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 1\(\frac{1}{2}\) ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ = 1000 × \(\frac{3}{2}\)
OA = 1500 km
ਦੂਸਰੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਦੀ ਚਾਲ = 1200 km/h
ਦੂਸਰੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਦੁਆਰਾ 1\(\frac{1}{2}\) ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ
=1200 × \(\frac{3}{2}\) km
OB = 1800 km
ਸਮਕੋਣ △AOB ਵਿੱਚ, .
AB² = AO² + OB²
AB² = (1500)² + (1800)²
AB = \(\sqrt {2250000+3240000}\)
= \(\sqrt {5490000}\)
AB = 300\(\sqrt {61}\) km
∴ ਦੋਹਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚਲੀ ਦੂਰੀ
= 300\(\sqrt {61}\) km

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਦੋ ਖੰਭੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚਾਈਆਂ ਭੂਮੀ ‘ਤੇ 6 m ਅਤੇ 11 m ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਤਲ ਭੂਮੀ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ 12m ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਖੰਭੇ ਦੀ ਉੱਚਾਈ (AB) = 11m
ਖੰਭੇ ਦੀ ਉੱਚਾਈ (CD) = 6 m

ਖੰਭੇ ਦੇ ਅਧਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ = 12 m
C ਤੋਂ CE ⊥ AB ਖਿੱਚੋ
BE = DC = 6m
AE = AB – BE
= (11 – 6) m = 5 m
ਸਮਕੋਣ △AEC ਵਿੱਚ,
AC² = AE² + EC²
AC = \(\sqrt{(5)^{2}+(12)^{2}}\)
= \(\sqrt {25+144}\)
= \(\sqrt {169}\) = 13.
∴ ਖੰਭੇ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਦੂਰੀ = 13m.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਜਿਸਦਾ ਕੋਣ C ਸਮਕੋਣ ਹੈ, ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ CA ਅਤੇ CB ‘ਤੇ ਕੁਮਵਾਰ ਬਿੰਦੂ D ਅਤੇ L ਸਥਿਤ ਹਨ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ
AE² + BD² = AB² + DE²
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਇੱਕ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ C ਸਮਕੋਣ ਹੈ ਭੁਜਾ CA ਅਤੇ CB ਤੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿੰਦੂ D ਅਤੇ E ਸਥਿਤ ਹਨ ।
∴ CD = AD = \(\frac{1}{2}\)AC
BE = EC = \(\frac{1}{2}\)BC
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ :
AE² + BD² = AB² + DE²
ਸਬੂਤ : ਸਮਕੋਣ △BCA ਵਿੱਚ,
AB² = BC² + CA² …..(1) [
ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ]

ਸਮਕੋਣ △ECD ਵਿੱਚ,
DE² = EC² + DC² …(2)
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ]
ਸਮਕੋਣ △ACE ਵਿੱਚ
AE² = AC² + CE² …(3)
ਸਮਕੋਣ △BCD ਵਿੱਚ
BD² = BC² + CD² …(4)
(3) ਅਤੇ (4) ਨੂੰ ਜੋੜਣ ਤੇ,
AE² + BD² = AC² + CE² + BC² + CD²
= [AC² + CB²] + [CE² + DC²]
= AB² + DE²
[(3) ਅਤੇ (4) ਤੋਂ]
ਇਸ ਲਈ AE² + BD² = AB² + DE².

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕਿਸੇ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ A ਤੋਂ BC ‘ਤੇ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਲੰਬ BC ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਟਦਾ ਹੈ ਕਿ DB = 3 CD ਹੈ (ਦੇਖੋ ਚਿੱਤਰ) ।
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ 2AB² = 2AC² + BC² ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ, AD ⊥ BC
DB = 3CD ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ :
2AB² = 2AC² + BC².
ਸਬੂਤ : ਸਮਕੋਣ ਭੁਜ ADB ਅਤੇ ADC ਵਿੱਚ
AB² = AD² + BD² ;
AC² = AD² + DC²
[ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਮੇਯ ਤੋਂ ]
∴ AB² – AC² = BD² – DC²
= 9CD² – CD²;
[∵ BD = 3CD]
= 8CD² = 8\(\left(\frac{\mathrm{BC}}{4}\right)^{2}\)
[∵ BC = DB + CD
=3CD + CD
= 4CD
∴ CD = \(\frac{1}{2}\)BC]
∴ AB² – AC² = \(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{2}\)
⇒ 2(AB² – AC²) = BC²
⇒ 2AB² – 2AC² = BC²
∴ AB² = 2AC² + BC².

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਕਿਸੇ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਭੁਜਾ BC ‘ਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ BD = \(\frac{1}{3}\)BC ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੇ ਕਿ 9AD² = 7AB² ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਭੁਜਾ BC ‘ਤੇ ਇਕ ਬਿੰਦੂ ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ BD = \(\frac{1}{3}\)BC ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : 9AD² = 7AB².

ਰਚਨਾ : AM ⊥ BC ਖਿੱਚੋ
ਸਬੂਤ : △AMB ≅ △AMC [R.H.S. ਨਿਯਮ ਨਾਲ AM = AM ਅਤੇ AB = AC]
∴ BM = MC = \(\frac{1}{2}\)BC
ਦੁਬਾਰਾ BD = \(\frac{1}{3}\)BC
ਅਤੇ DC = \(\frac{2}{3}\)BC
(∵ BC, D ਤੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵਿਭਾਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ॥)
ਹੁਣ △ADC ਵਿੱਚ, ∠C ਨਿਊਣ ਕੋਣ ਹੈ
∴ AD² = AC² + DC² – 2DC × MC

∴ AD² = AB²
⇒ 9AD² = 7AB².

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਕਿਸੇ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਇਕ ਭੁਜਾ ਦੇ ਵਰਗ ਦਾ ਤਿਗੁਣਾ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ) ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਸਿਖਰ ਲੰਬ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਇੱਕ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB = BC = AC

AD ⊥ DC
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : 3AB² = 4AD²
ਸਬੂਤ : △ABC ਸੈਂ,
ਮੰਨ ਲਉ : AB = BC = AC = 2a
AD ⊥ BC
∴ BD = DC = \(\frac{1}{2}\)BC = a
ਸਮਕੋਣ ਤਿਭੁਜ ਵਿਚ,
AB² = AD² + BD²
(2a)² = AD² + (a)²
4a² = AD² + a²
4a² – a² = AD²
AD² = 3a²
= 3\(\left[\frac{\mathrm{AB}}{2}\right]^{2}\)
[AB = 2a
a = \(\frac{\mathrm{AB}}{2}\)]
AD² = 3\(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{4}\)
3AB² = 4AD².

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣ ਕੇ ਉਸਦਾ ਕਾਰਣ ਦੱਸੋ : △ABC ਵਿੱਚ AB = 6\(\sqrt {3}\) cm, AC = 12 cm ਅਤੇ BC = 6 cm ਹੈ । ਕੋਣ B ਹੈ :
(A) 120°
(B) 60°
(C) 90°
(D) 45°
ਹੱਲ:
AC = 12 cm
AB= 6\(\sqrt {3}\) cm
BC = 6 cm
AC² = (12)² = 144
AB² + BC² = (6\(\sqrt {3}\))² + (6)²
= 108 + 36
AB² + BC² = 144
∴ AB² + BC² = AC²
ਪਾਈਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ,
△ABC ਵਿੱਚ B ਸਮਕੋਣ ਹੈ ।
∴ ∠B = 90°
∴ ਵਿਕਲਪ (C) ਸਹੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Ex 6.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Exercise 6.4

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੰਨ ਲਉ △ABC ~ △DEF ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਕੁਮਵਾਰ 64 cm² ਅਤੇ 121 cm² ਜੇਕਰ EF = 15.4 cm ਹੋਵੇ ਤਾਂ BC ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
△ABC ~ △DEF, △ABC ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 64 cm² ਅਤੇ △DEF ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ = 121 cm² ਅਤੇ EF = 15.4 cm ਹੈ ।

△ABC ~ △DEF
∴ \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DEF}\) = \(\left(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{DE}^{2}}\right)\) = \(\left(\frac{\mathrm{AC}^{2}}{\mathrm{DF}^{2}}\right)\) = \(\left(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{\mathrm{EF}^{2}}\right)\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।]

BC = 8 × 14
BC = 11.2 cm.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇੱਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB || DC ਹੈ, ਦੇ ਵਿਕਰਣ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੁ 0 ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ AB = 2 CD ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ AOB ਅਤੇ COD ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ABCD ਇਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB || DC ਹੈ, ਦੇ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਆਪਸ ਵਿੱਚ O ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ਅਤੇ AB = 2 CD ਹੈ ।

△AOB ਅਤੇ △COD ਵਿੱਚ,
∠1 = ∠2 (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
∠3 = ∠4 (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
∠5 = ∠6 (ਸਿਖ਼ਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∴ △AOB ~ △COD
∴ \(\frac{ar(△AOB)}{ar(△COD}\) = \(\left(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{CD}^{2}}\right)\)

[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ]
= \(\left(\frac{2 \mathrm{CD}}{\mathrm{CD}}\right)^{2}\) (∵ AB = 2CD)
\(\frac{ar(△AOB)}{ar(△COD}\) = \(\frac{4 \mathrm{CD}^{2}}{\mathrm{CD}^{2}}\) = \(\frac{4}{1}\)
∵ ਲੋੜੀਂਦਾ ar △AOB ਅਤੇ ar △COD ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ = 4 : 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਆਧਾਰ BC ਉੱਤੇ ਦੋ ਤਿਭੁਜ ABC ਅਤੇ DBC ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ । ਜੇਕਰ AD, BC ਨੂੰ O’ ਤੇ ਕੱਟੇ ਤਾਂ ਦਰਸਾਉ ਕਿ
\(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DBC}\) = \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{DO}}\) ਹੈ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਅਤੇ △DBC ਇਕ ਹੀ ਆਧਾਰ BC ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ AD, BC ਨੂੰ O ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ !

ਸਿੱਧ ਕਰੋ : \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DBC}\) = \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{DO}}\)
ਰਚਨਾ : AL ⊥ BC, DM ⊥ BC ਖਿੱਚੋ ।
ਸਬੂਤ : △ALO ਅਤੇ △DMO ਵਿੱਚ,
∠1 = ∠2 (ਸਿਖ਼ਰ ਸਨਮੁਖ ਕੋਣ)
∠L = ∠M (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △ALO ~ △DMO [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]
∴ \(\frac{\mathrm{AL}}{\mathrm{DM}}\) = \(\frac{\mathrm{AO}}{\mathrm{DO}}\) …(1)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਜੇਕਰ ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਸਰਬੰਗਸਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਦੋ ਤਿਭੁਜਾਂ △ABC ਅਤੇ △DEF ਦੇ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਬਰਾਬਰ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : △ABC ~ △DEF

ਸਬੂਤ : ਕਿਉਂਕਿ △ABC ~ △DEF,
∴ \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DEF}\) = \(\left(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{\mathrm{EF}^{2}}\right)\)
⇒ \(\left(\frac{\mathrm{BC}^{2}}{\mathrm{EF}^{2}}\right)\) = 1
[∵ ar (△ABC) = ar (△DEF)
⇒ (BC)² = (EF)²
⇒ BC = EF
ਨਾਲ ਹੀ, ਕਿਉਂਕਿ △ABC ~ △DEF, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਮਕੋਣੀ ਹਨ ।
ਅਤੇ ∠B = ∠E
ਅਤੇ ∠C = ∠F
ਹੁਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ △ABC ਅਤੇ △DEF ਵਿੱਚ,
∠B = ∠E, ∠C = ∠F
ਅਤੇ BC = EF
∴ △ABC ≅ △DEF (ASA ਸਰਬੰਗਸਮ ਪਰਿਮੇਯ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ AB, BC ਅਤੇ CA ਦੇ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਕੁਮਵਾਰ D, E ਅਤੇ F ਹਨ △DEF ਅਤੇ △ABC ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਪਤਾ ਕਰੋ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਇੱਕ △ABC ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ AB, BC ਅਤੇ CA ਦੇ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਕੁਮਵਾਰ D, E ਅਤੇ F ਹਨ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : ਖੇਤਰਫਲ (△DEF) : ਖੇਤਰਫਲ (△ABC) ਪਤਾ ਕਰਨਾ ।
ਸਬੂਤ : △ABC ਵਿਚ,
F, AB ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ । …(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
E, AC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । …(ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
ਇਸ ਲਈ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ,
FE || BC ਅਤੇ FE = \(\frac{1}{2}\)BC
⇒ FE || BD
ਅਤੇ FE = BD [∵ BD = \(\frac{1}{2}\)BC]
∴ BDEF ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
(∵ ਸਨਮੁੱਖ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਂਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਹਨ)
△FBD ਅਤੇ △DEF ਵਿੱਚ,
FB = DE
…(|| gm BDEF ਦੀਆਂ ਸਨਮੁੱਖ ਭੁਜਾਵਾਂ)
FD = FD (ਇਕੋ ਜਿਹੇ।
…(|| gm BDEF ਦੀਆਂ ਸਨਮੁੱਖ ਭੁਜਾਵਾਂ)
BD = FE
∴ △FBD ≅ △DEF
… (SSS ਸਰਬੰਗਸਮ ਪ੍ਰਯੋਗ)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਸਿੱਧ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
△AFE ≅ △DEF
ਅਤੇ △EDC ≅ △DEF
ਜੇਕਰ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਰਬੰਗਸਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖੇਤਰਫਲ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
∴ ar (△FBD) = ar (△DEF) …(1)
ar (△AFE) = ar (△DEF) . …(2)
ar (△EDC) = ar (△DEF) …(3)
ਹੁਣ ar △(ABC) = ar (△FBD) + ar (△DEF) + ar (△AFE) + ar (△EDC)
= ar (△DEF) + ar (△DEF) + ar (△DEF) + ar (△DEF)
[(1), (2) ਅਤੇ (3) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ]
= 4 ar (△DEF)
⇒ ar (△DEF) = \(\frac{1}{4}\)ar (△ABC)
⇒ \(\frac{ar(△DEF)}{ar(△ABC}\) = \(\frac{1}{4}\)
∴ ar (△DEF) : ar(△ABC) = 1 : 4.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਮੱਧਿਕਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦਾ ਵਰਗ ਹੁੰਦਾ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ~ △DEF.
AX ਅਤੇ DY ਮਵਾਰ ਭੁਜਾ BC ਅਤੇ EF ਮੱਧਿਕਾਵਾਂ ਹਨ ।

ਕਿਉਂਕਿ ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
∴ \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DEF}\) = \(\left(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{DE}^{2}}\right)\) = \(\left(\frac{A X^{2}}{D Y^{2}}\right)\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਇਕ ਵਰਗ ਦੀ ਕਿਸੇ ਭੁਜਾ ਉੱਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਉਸੇ ਵਰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਕਰਣ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ABCD ਇਕ ਵਰਗ ਹੈ।
ਸਮਭੁਜੀ △ABC ਵਰਗ ਦੀ ਭੁਜਾ AB ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਭੁਜੀ △ACF ਵਿਕਰਣ AC ਉੱਤੇ ਬਣੀ ਹੈ ।

ਸਿਪ ਕਰਨਾ ਹ : \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△ACF}\) = \(\frac{1}{2}\)
ਸਬੂਤ : ਸਮਕੋਣ △ABC ਵਿੱਚ
AB² + BC² = AC
[ਪਾਇਥਾਗੋਰਸ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੁਆਰਾ]
⇒ AB² + AB² = AC²
[∵ AB = BC, ਇਕ ਹੀ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ]
⇒ 2AB² = AC² ….(1)
ਹੁਣ ਹਰੇਕ △ABE ਅਤੇ △ACE ਸਮਭੁਜੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਮਕੋਣੀ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ।
ਭਾਵ △ABE ~ △ACF.
ਇੱਥੇ ਪਹਿਲੀ 4 ਦੀ ਕੋਈ ਭੁਜਾ ਦੂਸਰੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਕਿਸੇ ਭੁਜਾ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੈ ।
∴ \(\frac{ar(△ABE)}{ar(△ACF}\) = \(\left(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{AC}^{2}}\right)\).
[∵ ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤਿਭੁਜਾ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ॥]
= \(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{2 \mathrm{AB}^{2}}\) = \(\frac{1}{2}\). [(1) ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤ]
ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਣ ਵੀ ਦਿਉ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ABC ਅਤੇ BDE ਦੋ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ ਕਿ ॥ ਭੁਜਾ BC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ । ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ABC ਅਤੇ BDE ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ :
(A) 2 : 1
(B) 1 : 2
(C) 4 : 1
(D) 1 : 4.
ਹੱਲ:
△ABC ਅਤੇ △BDE ਦੋ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ ਕਿ D ਭੁਜਾ BC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
∴ BD = DC = \(\frac{1}{2}\) BC,
ਮੰਨ ਲਉ ਸਮਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਭੁਜਾ 2a ਹੈ ।
∴ △ABC ~ △BDE
∴ \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△BDE}\) = \(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{BD}^{2}}\)
= \(\frac{(2 a)^{2}}{(a)^{2}}\) = \(\frac{4 a^{2}}{a^{2}}\)
= \(\frac{4}{1}\)
∴ (C) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ 4 : 9 ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਹੈ :
(A) 2 : 3
(B) 4 : 9
(C) 81 : 16
(D) 16 : 81
ਹੱਲ:

△ABC ~ △DEF (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
\(\frac{\mathrm{AB}}{\mathrm{DE}}\) = \(\frac{\mathrm{AC}}{\mathrm{DF}}\) = \(\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{EF}}\) = \(\frac{4}{9}\)
∴ \(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DEF}\) = \(\frac{\mathrm{AB}^{2}}{\mathrm{DE}^{2}}\)
[ਦੋ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਫਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਵਰਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।]
\(\frac{ar(△ABC)}{ar(△DEF}\) = \(\left(\frac{4}{9}\right)^{2}\) = \(\frac{16}{81}\)
∴ (D) ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 21 ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 21 ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ Textbook Questions and Answers

ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਤੇ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਬੇਨੀ ਉਰਸਾਲੀਨ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਵਾਸੀ ਸੀ, ਪਰ ਬੇਨੀ ਉਰਸਾਲੀਨ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰੇ ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ।

(ਅ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਸਤੰਬਰ, 1965 ਨੂੰ ਯੂਕਲਿਡ, ਓਹਾਇਓ), ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਭਰਾ ਜੈ ਤੇ ਭੈਣ ਦੀਨਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ !

(ਈ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਲਾਡਲੀ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸਣ ਬੋਸਟਨ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਤੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਹ ਪੜੀ ਲਿਖੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਸੰਗੀਤ, ਤੈਰਾਕੀ, ਹਾਈਕਿੰਗ, ਟੈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਚੀ ਲਈ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਰੁਚੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਔਖ – ਸੌਖ ਝਾਗਣ ਦੀ ਨਿਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਬੋਸਟਨ ਹਾਰਬਰ ਮੈਰਾਥਨ ਤੈਰਾਕੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਉਹ ਅਜੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੈਂਪ ਲਈ ਪਿਕਨਿਕ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਤੈਰਾਕੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜ ਮੈਡਲ ਜਿੱਤੇ। ਉਹ ਪੰਜ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਫ਼ਸਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ।

(ਸ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਵਿੱਦਿਆ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੋਸਟਨ (ਮੈਸਾਚੂਸੈਟਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਕੀਤੀ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਨੀਮ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਰਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਉਹ 1983 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਨੈਵਲ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ ਉਸ ਨੇ 1987 ਵਿਚ ਬੀ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਨੇਵੀ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਈ।

(ਰ) ਸੁਨੀਤਾ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ-ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਪੁਲਾੜ – ਯਾਤਰੀ ਜਾਨ ਯੰਗ ਦਾ ਭਾਸ਼ਨ ਸੁਣ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਕ ਪੁਲਾੜ – ਯਾਤਰੀ ਲਈ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮਾਹਰ ਦੇਖ ਕੇ ਪੁਲਾੜ – ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਨਾਸਾ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ। 1998 ਵਿਚ ਉਸ ਵਲੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਭੇਜੀ ਗਈ ਅਰਜ਼ੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ – ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਲਈ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਮਗਰੋਂ 2006 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਡਿਸਕਵਰੀ ਪੁਲਾੜ – ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

(ਕ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਪੁਲਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਪੁਲਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ 195 ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਸੀ।ਉਸ ਨੇ ਚਾਰ ਵਾਰੀ ਪੁਲਾੜੀ – ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ‘ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਇਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਸੀ।ਉਸਨੇ 29 ਘੰਟੇ 17 ਮਿੰਟ, ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਕਰ ਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਫੁੱਡ ਮਿੱਲ ਉੱਤੇ ਦੌੜ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਮੈਰਾਥਨ ਦੌੜ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਰਿਕਾਰਡ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।

(ਖ) ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਧਰਤੀ ਤੇ ਕਦੋਂ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ 22 ਜੂਨ, 2007 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਪਸ ਆਈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਵੋਤਮ ਸਿਵਲੀਅਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਤਕਨੀਸ਼ਨ : ਕਲਾ-ਨਿਪੁੰਨ ਵਿਅਕਤੀ
• ਸਦੀ : ਸੌ ਸਾਲ
• ਅਥਲੈਟਿਕਸ : ਦੌੜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ
• ਮਾਹੌਲ : ਵਾਤਾਵਰਨ, ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ
• ਨਿਗ : ਸਿਖਲਾਈ
• ਕਿਰਤੀ : ਕੁਦਰਤ
• ਮੈਰਾਥਨ ਤਕੀ: ਲੰਮੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਤਕੀ-ਮੁਕਾਬਲਾ
• ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਤਾ : ਮੁਕਾਬਲਾ
• ਨੈਵਲ : ਜਲ-ਸੈਨਾ ਸੰਬੰਧੀ
• ਸਪੇਸਵਾਕਿੰਗ : ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਤੁਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਟੁੱਡ-ਮਿੱਲ, ਉਹ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਸ ਦਾ ਪਟਾ ਘੁੰਮਦਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂ ਦੌੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ।
• ਵਿਲੱਖਣ : ਅਨੋਖਾ, ਅਜੀਬ ਪੁਰਸਕਾਰ

3. ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ :
ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣ, ਅੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨੀਆਂ, ਔਖ-ਸੌਖ ਝਾਗਣਾ, ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ, ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ, ਨਾਗਰਿਕਤਾ
ਉੱਤਰ :

• ਪਾਲਣ – ਪੋਸਣ ਪਾਲਣਾ) – ਸ: ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸਣ ਉਸ ਦੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ।
• ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨਾ (ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਉੱਡਣਾ) – ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ।
• ਔਖ – ਸੌਖ ਝਾਗਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ) – ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਨਾਲ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਔਖ ਸੌਖ ਝਾਗਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
• ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ (ਸੰਭਾਲਣਾ) – ਸਮਾਜ – ਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਉਜੜੇ – ਪੁਜੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
• ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ) – ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਲਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
• ਨਾਗਰਿਕਤਾ (ਸ਼ਹਿਰੀਅਤ – ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਲੈ ਲਈ।
• ਸਦੀ (ਸੌ ਸਾਲ) – 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ।
• ਮਾਹੌਲ (ਵਾਤਾਵਰਨ – ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਲੜਾਈ – ਝਗੜੇ ਵਾਲਾ ਹੈ; ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
• ਪਕਿਰਤੀ ਕਦਰਤ – ਅਸੀਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ।
• ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ – ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰਾ ਸਮੇਂ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।

ਯੋਜਕ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ:

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ‘ਚੋਂ ਯੋਜਕ ਲੱਭ ਕੇ ਲਿਖੋ:
(ੳ) ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਜੰਮੀ ਨਹੀਂ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰ ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਧੀ ਹੈ।
(ਅ) ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ।
(ਈ) ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਲਾੜ-ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਨਿੰਗ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਚਲਾਉਣਾ ਸਿੱਖਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।
(ਸ) ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਇਸ ਪੁਲਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।
(ਹ) ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਬੈਗ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਨਾਲ ਆ ਰਲੀ।
ਉੱਤਰ :
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭਾਵੇਂ …. ਪਰੰਤੂ
(ਅ) ਤੇ
(ਏ) ਕਿ
(ਸ) ਤੇ
(ਹ) ਤਾਂ।

ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਰ ਰੋਚਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ : ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਲੇਖ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਿਰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜੰਮੀ – ਪਲੀ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਸੂਰਤ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਐੱਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਮਗਰੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਧੀ ਕੁ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਯੂਕਲਿਡ, ਓਹਾਇਓ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਐਕਸ – ਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਬੋਨੀ ਉਰਸਾਲੀਨ ਜ਼ਲੋਕਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ।

ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਜੋੜੀ ਦੇ ਘਰ 19 ਸਤੰਬਰ, 1965 ਨੂੰ ਯੂਕਲਿਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਇਕ ਭਰਾ ਤੇ ਇਕ ਭੈਣ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਸਾਲ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਅਜੇ ਸਾਲ ਕੁ ਦੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਬੋਸਟਨ ਆ ਗਏ। ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ – ਲਿਖਾਈ ਇੱਥੇ ਹੀ ਹੋਈ। ਸੁਨੀਤਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਗੀਤ, ਤੈਰਾਕੀ, ਹਾਈਕਿੰਗ, ਟਰੈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਚੀ ਲੈਂਦੀ ਰਹੀ।

ਹਰ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸੈਰ – ਸਪਾਟੇ ਲਈ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੇ ਸੁਨੀਤਾ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਔਖ – ਸੌਖ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਬੋਸਟਨ ਹਾਰਬਰ ਮੈਰਾਥਨ ਤੈਰਾਕੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸੁਨੀਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਿਰਮਾਣ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਉਹ ਅਜੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੈਂਪ ਲਾ ਕੇ ਪਿਕਨਿਕ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਸੁਨੀਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਤੈਰਾਕੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਉੱਤੇ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਈ ਤਾਂ ਭੈਣ – ਭਰਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬੇਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਬੈਗ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਪੰਜ ਮੈਡਲ ਪਏ ਸਨ। ਉਹ ਪੰਜ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਫਸਟ ਰਹੀ ਸੀ।

ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਬੋਸਟਨ ਦੇ ਨੀਯਮ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਰਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ।ਉਹ ਸਾਇੰਸ ਤੇ ਹਿਸਾਬ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਉੱਚ – ਕੋਟੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੀ। 1983 ਵਿਚ ਉਹ ਅਮਰੀਕੀ ਨੈਵਲ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ 1987 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਬੀ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਨਿਗ ਦੇ ਕੇ ਇਹੀ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਤੀਹ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ 2770 ਘੰਟੇ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ. ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਇੰਸਟਰਕਟਰ ਬਣ ਗਈ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੇ ਇਕ ਜਮਾਤੀ ਮਿਸ਼ੈਲ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋ ਗਈ।

1995 ਵਿਚ ਉਹ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਲੈ ਕੇ ਨਾਸਾ ਪੁੱਜੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਜਾਨ ਯੰਗ ਨਾਂ ਦੇ ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ ਦਾ ਭਾਸ਼ਨ ਸੁਣਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਪੁਲਾੜ – ਪਰੀ ਦੀ ਨਿੰਗ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਚਲਾਉਣਾ ਸਿੱਖਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਮਾਹਰ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵੀ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਉੱਡ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਨਾਸਾ ਨੂੰ ਅਰਜ਼ੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ।

1998 ਵਿਚ ਨਾਸਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਦੀ ਨਿੰਗ ਲਈ ਚੁਣ ਲਿਆ। ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਮਗਰੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਲਾੜ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਸੱਤ ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਨਾਲ 9 ਦਸੰਬਰ, 2006 ਨੂੰ ਡਿਸਕਵਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀ ਭਰਨ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਲਗਪਗ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਇਹ ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।

ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ 195 ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਕਦੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਇੰਨਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਚਾਰ ਵਾਰੀ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਸੀ, ਜੋ 29 ਘੰਟੇ 17 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਟੇਡ ਮਿੱਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਦੌੜ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਬੋਸਟਨ ਮੈਰਾਥਨ ਦੌੜ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾ ਕੇ ਉਹ 22 ਜੂਨ, 2007 ਨੂੰ ਐਟਲਾਂਟਿਸ ਨਾਂ ਦੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ।

ਸੁਨੀਤਾ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਬਦਲੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਪੁਲਾੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੀ ਆਸ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਅੰਬਰਾਂ – ਅਸਮਾਨਾਂ। ਓਹਾਇਓ – ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਇਕ ਦੇਸ ਲਾਡਲੀ – ਪਿਆਰੀ। ਰੁਚੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਐਥਲੈਟਿਕਸ – ਦੌੜਾਂ। ਹਾਈਕਿੰਗ – ਲੰਮੀ ਸੈਰ। ਫੈਕਿੰਗ – ਵਿਖਮ ਯਾਤਰਾ, ਔਖੀ ਯਾਤਰਾ ਝਾਗਣਾ ਸਹਿਣਾ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ – ਮੁਕਾਬਲਾ। ਦੋ – ਹਰਫ਼ੀ – ਥੋੜ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ। ਵਿਲੱਖਣ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਮਾਨਵਤਾ – ਮਨੁੱਖਤਾ।

1. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :
ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੱਕ ਮੁਟਿਆਰ ਨੇ ਅੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਿਰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ – ਸੁਨੀਤਾ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਜੰਮੀ ਨਹੀਂ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਸੂਰਤ (ਗੁਜਰਾਤ) ਤੋਂ ਐੱਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਅੱਧੀ ਕੁ ਸਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਗਰ ਯੂਕਲਿਡ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਡਾਕਟਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇੱਥੇ ਹੀ ਐਕਸ – ਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ਨ ਦਾ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੀ ਘਰੇਲੂ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲੀ ਸਰਲ – ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਕੁੜੀ ਬੋਨੀ ਉਰਸਾਲੀਨ ਜ਼ਲੋਕਰ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਜਾਣ – ਪਛਾਣ ਹੋਈ ਬੋਨੀ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰੇ ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ ਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਓਹਾਇਓ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਕਲੀਵਲੈਂਡ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦਾ ਮਿਹਨਤੀ ਸੁਭਾਅ ਪਸੰਦ ਆਇਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀਪਕ ਤੇ ਬੋਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਜੋੜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਸਤੰਬਰ, 1965 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਯੂਕਲਿਡ (ਓਹਾਇਓ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਭਰਾ ਜੈ ਉਸ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੇ ਭੈਣ ਦੀ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਸਾਲ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਸੁਨੀਤਾ ਅਜੇ ਸਾਲ ਕੁ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ – ਪਿਤਾ ਤੇ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬੋਸਟਨ (ਮੈਸਾਚੂਸੈਟਸ) ਆ ਗਿਆ। ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਇਸੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ – ਲਿਖਾਈ ਹੋਈ।

1. ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕਿਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਅਰਪਨਾ
(ਅ) ਸੁਨੀਤਾ
(ਈ) ਮਧੂਮੀਤਾ
(ਸ) ਗੁਨੀਤਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸੁਨੀਤਾ

2. ਸੁਨੀਤਾ ਕਿਸ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਧੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ
(ਅ) ਦੀਪਕ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ
(ਈ) ਦੀਪਕ ਗੁਪਤਾ ਦੀ
(ਸ) ਦੀਪਕ ਜੁਨੇਜਾ ਦੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ

3. ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਐੱਮ. ਬੀ. ਬੀ. ਐੱਸ. ਕਿੱਥੋਂ ਕੀਤੀ ?
ਉ) ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ
(ਅ) ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ
(ਇ) ਸੂਰਤ ਤੋਂ
(ਸ) ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਸੂਰਤ ਤੋਂ

4. ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ?
(ਉ) ਨਿਊਯਾਰਕ
(ਅ) ਕੈਸਸ
(ਈ) ਸਾਨਫਰਾਂਸਿਸਕੋ
(ਸ) ਯੂਕਲਿਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਯੂਕਲਿਡ।

5. ਬੋਨ ਉਰਸਾਲੀਨ ਜ਼ਲੋਕਰ ਕਿਹੜਾ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ?
(ਉ) ਐਕਸ – ਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ਨ
(ਅ) ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ
(ਈ) ਯੂਰੋਲੋਜੀ।
(ਸ) ਨਿਊਰੋਲੋਜੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਐਕਸ – ਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ਨ

6. ਬੋਨੀ ਦੇ ਵੱਡੇ – ਵਡੇਰੇ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ?
(ਉ) ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ
(ਅ) ਜਾਪਾਨ
(ਈ) ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ
(ਸ) ਪੋਲੈਂਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ

7. ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) 1 ਸਤੰਬਰ, 1965
(ਅ) 1 ਅਕਤੂਬਰ, 1966
(ਈ) 1 ਨਵੰਬਰ, 1965
(ਸ) 1 ਦਸੰਬਰ, 1967.
ਉੱਤਰ :
(ਉ) 1 ਸਤੰਬਰ, 1965

8. ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ ?
(ਉ) ਯੂਕਲਿਡ (ਉਹਾਇਓ)
(ਅ) ਮਜ਼ੂਰੀ
(ੲ) ਮੈਸਾਚੂਸੈਟਸ
(ਸ) ਡਲਸ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਯੂਕਲਿਡ (ਉਹਾਇਓ)

9. ਸੁਨੀਤਾ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਹਨ ?
(ੳ) ਇਕ ਭਰਾ ਦੋ ਭੈਣਾਂ
(ਅ) ਇਕ ਭਰਾ ਤੇ ਇਕ ਭੈਣ
(ਏ) ਦੋ ਭਰਾ ਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ
(ਸ) ਇਕ ਭਰਾ ਤੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਇਕ ਭਰਾ ਤੇ ਇਕ ਭੈਣ

10. ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ – ਪੋਸ਼ਣ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ?
(ਉ) ਨਿਊਯਾਰਕ
(ਅ) ਜਾਰਜੀਆ
(ਏ) ਕਲੀਵਲੈਂਡ ,
(ਸ) ਮੈਸਾਚੂਸੈਟਸ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਮੈਸਾਚੂਸੈਟਸ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ, ਅੰਬਰਾਂ, ਭਾਰਤ, ਮਾਣ, ਸੁਨੀਤਾ।
(ii) ਉਸ, ਉਹ, ਉਹਨਾਂ।
(iii) ਇਕ, ਅੱਧੀ, ਘਰੇਲੂ, ਸਰਲ, ਮਿਹਨਤੀ।
(iv) ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੀਤਾ ਹੈ, ਹੋਈ, ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ, ਹੋਇਆ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ
(i) ‘ਮਿਹਨਤੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਕੰਮ – ਚੋਰ
(ਅ) ਸਿਰੜੀ
(ਏ) ਕਾਮਾ
(ਸ) ਵਿਹਲੜ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੰਮ – ਚੋਰ

(ii) “ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ – ਲਿਖਾਈ ਹੋਈ ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਹੀ
(ਅ) ਇੱਥੇ
(ਈ) ਉਸ
(ਸ) ਹੋਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਉਸ

(iii) ਉਹ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਡਾ: ਦੀਪਕ ਪਾਂਡੇ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ੳ) ਇਕ
(ਅ) ਦੋ
(ਇ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(1) ਅੰਬਰਾਂ
(ii) ਘਰੇਲੂ
(iii) ਲਾਡਲੀ
(iv) ਨਾਗਰਿਕਤਾ
ਉੱਤਰ :
(i) ਅੰਬਰਾਂ – ਆਸਮਾਨਾਂ
(ii) ਘਰੇਲੂ – ਘਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ
(iii) ਲਾਡਲੀ – ਪਿਆਰੀ
(iv) ਨਾਗਰਿਕਤਾ – ਸ਼ਹਿਰੀਅਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਇਸ ਪੁਲਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਾਂਭ – ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਉਸਨੇ 195 ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਸਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ “ਸਪੇਸ – ਵਾਕਿੰਗ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਇਸਤਰੀ ਵਲੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਪੇਸ – ਵਾਕਿੰਗ ਹੈ।

ਉਸਨੇ 29 ਘੰਟੇ 17 ਮਿੰਟ ਸਪੇਸ – ਵਾਕਿੰਗ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।ਉਸਨੇ ਪੁਲਾੜੀ – ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਟੈਂਡ – ਮਿੱਲ ਉੱਤੇ ਹੀ ਦੌੜ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਬੋਸਟਨ ਮੈਰਾਥਨ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਚਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾ ਕੇ ਸੁਨੀਤਾ 22 ਜੂਨ, 2007 ਈਸਵੀ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ “ਐਟਲਾਂਟਿਸ’ ਨਾਂ ਦੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਈ।

ਭਾਰਤੀ – ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਬਦਲੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਰਬੋਤਮ ਸਿਵਲੀਅਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ‘ਪਦਮ – ਭੂਸ਼ਣ’ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਤੋਂ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਪੁਲਾੜ ਦੀ ਖੋਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਆਸ ਹੈ।

1. ਸੁਨੀਤਾ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਰਹੀ ?
ਜਾਂ
ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ?
(ਉ) 190 ਦਿਨ
(ਅ) 192 ਦਿਨ
(ਇ) 194 ਦਿਨ
(ਸ) 195 ਦਿਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) 195 ਦਿਨ।

2. ਕਿਸ ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ?
(ਉ) ਕਲਪਨਾ ਨੇ
(ਅ) ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ
(ਈ) ਨਤਾਸ਼ਾ ਨੇ
(ਸ) ਬਬੀਤਾ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ

3. ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਸਪੇਸ ਜੰਪਿੰਗ
(ਅ) ਸਪੇਸ ਫਲਾਇੰਗ
(ਈ) ਸਪੇਸ ਰਨਿੰਗ।
(ਸ) ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ

4. ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟੇ ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਕੀਤੀ ?
(ਉ) 20 ਘੰਟੇ 10 ਮਿੰਟ
(ਅ) 29 ਘੰਟੇ ਇਕ ਮਿੰਟ
(ਈ) 29 ਘੰਟੇ 17 ਮਿੰਟ
(ਸ) 17 ਘੰਟੇ 29 ਮਿੰਟ
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 29 ਘੰਟੇ 17 ਮਿੰਟ

5. ਸੁਨੀਤਾ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਟੈਂਡ – ਮਿੱਲ ਉੱਤੇ ਦੌੜ ਕੇ ਕਿਸ ਦੌੜ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ?
(ਉ) ਬੋਸਟਨ ਮੈਰਾਥਨ
(ਅ) ਬੋਸਟਨ ਰੇਸ
(ਈ) ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੌੜ
(ਸ) ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਮੈਰਾਥਨ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਬੋਸਟਨ ਮੈਰਾਥਨ

6. ਸੁਨੀਤਾ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਰਤੀ ?
(ਉ) 20 ਜੂਨ 2007
(ਅ) 22 ਜੂਨ 2008
(ਈ) 22 ਜੂਨ 2007
(ਸ) 1 ਜੂਨ 2001.
ਉੱਤਰ :
(ਈ) 22 ਜੂਨ 2007

7. ਸੁਨੀਤਾ ਕਿਹੜੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਰਤੀ ?
(ਉ) ਅਪੋਲੋ
(ਅ) ਰੋਵਰ
(ਈ) ਐਟਲਾਂਟਿਸ
(ਸ) ਲੂਨਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਐਟਲਾਂਟਿਸ

8. ਸੁਨੀਤਾ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ?
(ੳ) ਭਾਰਤ ਰਤਨ
(ਅ) ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ
(ਈ) ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ
(ਸ) ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ

9. ਸੁਨੀਤਾ ਤੋਂ ਕਿਸ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਚੰਗੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਆਸ ਹੈ ?
(ਉ) ਮਾਨਵਤਾ।
(ਅ) ਭਾਰਤ
(ਈ) ਅਮਰੀਕਾ
(ਸ) ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮਾਨਵਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਸੁਨੀਤਾ, ਸਟੇਸ਼ਨ, ਰਿਕਾਰਡ, ਇਸਤਰੀ, ਐਟਲਾਂਟਿਸ॥
(ii) ਉਸ, ਕਿਸੇ, ਸਭ, ਇਸ, ਇਹ।
(iii) ਪੁਲਾੜੀ, 195, ਨਵਾਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀਆਂ।
(iv) ਕੀਤਾ ਹੈ, ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਪਰਤ ਆਈ, ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ
(i) “ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਅਮਾਨਵਤਾ/ਪਸ਼ੂਪੁਣਾ
(ਅ) ਅਣਜਾਣਤਾ
(ਈ) ਨਿਰਸਤਾ
(ਸ) ਵਿਰਾਸਤੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਮਾਨਵਤਾ/ਪਸ਼ੂਪੁਣਾ

(ii) ‘‘ਇਸ ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਵਾਕਿੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।” ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਪੜਨਾਂਵ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਇਸ
(ਅ) ਨੂੰ
(ਈ) ਸਪੇਸ
(ਸ) ਹਨ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇਸ

(iii) “ਉਸਨੇ 195 ਦਿਨ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।` ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤਿੰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ –
(i) ਪੁਲਾੜੀ
(ii) ਤਜਰਬਿਆਂ
(iii) ਸਥਾਪਿਤ
(iv) ਵਿਲੱਖਣ
(v) ਮਾਨਵਤਾ
ਉੱਤਰ :
(i) ਪੁਲਾੜੀ – ਖਲਾਅ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ
(ii) ਤਜਰਬਿਆਂ – ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ।
(iii) ਸਥਾਪਿਤ – ਕਾਇਮ॥
(iv) ਵਿਲੱਖਣ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਖ਼ਾਸ।
(v) ਮਾਨਵਤਾ – ਮਨੁੱਖਤਾ

Punjab State Board PSEB 7th Class Punjabi Book Solutions Chapter 20 ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 7 Punjabi Chapter 20 ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 7 PSEB ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ Textbook Questions and Answers

ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ੳ) ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਜਦੋਂ ਟੈਲੀਵੀਜਨ ਲਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਜਦੋਂ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਲਾਇਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ‘ਧਰਤੀ ਸਾਡਾ ਘਰ` ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤਲੇ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਖ਼ਤਰੇ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

(ਅ) ਗਿਆਨ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਉਪਰੰਤ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਡਰ ਕਿਉਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਇਸ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਉੱਤੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਚਮੁੱਚ ਧਰਤੀ ਗਰਮ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣਗੇ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨਗੇ ਕਿਵੇਂ।

(ੲ) ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਉੱਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਬਿਰਖਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਕੀ-ਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ :
ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਉੱਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਮਕਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ, ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ, ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇੰਨੇ ਰੁੱਖ ਲਾਏ ਨਹੀਂ, ਜਿੰਨੇ ਵੱਢੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਰੁੱਖ ਵੱਢੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਏਕੜ ਜੰਗਲ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਘਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮੋਟਰ – ਗੱਡੀਆਂ, ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਤੇ ਭੱਠੀਆਂ ਵਿਚ ਬਲਦੇ ਕੋਇਲੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਹਵਾ ਗੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਖ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੈਸ ਕਾਰਬਨ – ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਖਾ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਕੱਢਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਤੀ ਉੱਪਰਲੀ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਘਟਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧ ਹੈ !

(ਸ) ਦੱਸੇ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਚਲਣ, ਭੱਠੀਆਂ ਵਿਚ ਕੋਇਲੇ ਦੇ ਬਲਣ ਅਤੇ ਮੋਟਰਾਂ ਦੇ ਚਲਣ ਨਾਲ ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਵਾ ਗੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਰੁੱਖ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕੱਟੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ਗਰਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।

(ਹ) ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਘਰ ਆਏ ਡਾ. ਮਹਿਮਾਨ ਨੇ ਬਿਰਖ-ਟਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆ ਮਹਿਮਾਨ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੋਸਤ ਡਾਕਟਰ ਸੀ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਲੱਗੇ ਰੁੱਖ ਬੂਟੇ ਦੇਖ ਕੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿਚ ਬਿਰਖਾਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੀ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਲਾ ਕੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜਿੰਨੀ ਕਾਰਬਨ – ਡਾਇਆਕਸਾਈਡ ਸਾਹ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਿਰਖ – ਬੂਟੇ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦੇ।

(ਕ) ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗਰਮ ਹੋਣੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਣਗੇ ?
ਉੱਤਰ :
ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗਰਮ ਹੋਣੋਂ ਨਾ ਰੋਕਿਆ, ਤਾਂ ਧਰੁਵਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰਲਾ ਤਾਪਮਾਨ ਇੰਨਾ ਵਧ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਧਰੁਵਾਂ ਦੀ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝ ਜਾਵੇਗਾ।

(ਖ) ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ ਕੋਣ ਸਨ ਅਤੇ ਸੁਖਜੋਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆਇਆ ?
ਉੱਤਰ :
ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ ਨਿੰਮ ਦੇ ਬਿਰਖ ਸਨ। ਸੁਖਜੋਤ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਕਲੀਆਂ ਕੱਢ ਕੇ ਘਰ ਲਿਆਇਆ।

(ਗ) ਨਿੰਮ ਦੇ ਬਿਰਖ ਦੇ ਗੁਣ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਨਿੰਮ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਬਿਰਖਾ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਗੰਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਬਨ – ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਚੂਸ ਕੇ ਆਕਸੀਜਨ ਛੱਡਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਿੰਮ ਦਾ ਰਸ ਖੂਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

2. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਗਿਣਤੀਆਂ-ਮਿਣਤੀਆਂ – ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ
• ਭੁੱਜੇ – ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ
• ਸੌਰਨਾ – ਕੰਮ ਬਣ ਜਾਣਾ
• ਰੰਬੀ, ਛੋਟਾ ਖੁਰਪਾ
• ਖੁੱਗ ਲਿਆਇਆ – ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਮੇਤ ਪੁੱਟ ਲਿਆਇਆ।

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ‘ਚ ਵਰਤੋ :
ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ, ਦਿਲਚਸਪ, ਹਾਣੀ, ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ, ਮਹਿਮਾਨ, ਗੁਣਕਾਰੀ, ਸਿਰ ਪਲੋਸਣਾ
ਉੱਤਰ :

• ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਰਣ – ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਉੱਤੇ ਹਾਸ – ਰਸੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
• ਦਿਲਚਸਪ (ਸੁਆਦਲੀ) – ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬੜੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ।
• ਹਾਣੀ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ) – ਗਿਆਨ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਹਾਣੀ ਹੈ।
• ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ (ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ – ਸਮਝੇ) – ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭਾਂ ਲਈ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕਟਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
• ਮਹਿਮਾਨ ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ) – ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਘਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨ ਆਏ।
• ਗੁਣਕਾਰੀ ਲਾਭਦਾਇਕ – ਨਿੰਮ ਦਾ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਸਿਰ ਪਲੋਸਣਾ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ) – ਮਾਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਿਰ ਪਲੋਸ ਰਹੀ ਸੀ।
• ਮਰ ਮੁੱਕ ਜਾਣਾ ਮਰ ਜਾਣਾ, ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣਾ) – ਮੌਸਮ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਮੱਛਰ ਆਪੇ ਮਰ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
• ਗਿਣਤੀਆਂ – ਮਿਣਤੀਆਂ (ਹਿਸਾਬ – ਕਿਤਾਬ – ਜੋਤਸ਼ੀ ਨੇ ਗਿਣਤੀਆਂ – ਮਿਣਤੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਮੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ।
• ਖੱਗਣਾ ਚਾਕਲੀ ਕੱਢਣਾ) – ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਨਿੰਮ ਦੇ ਹੇਠ ਉੱਗੇ ਛੋਟੇ – ਛੋਟੇ ਬੂਟੇ ਮਿੱਟੀ ਸਮੇਤ ਖੱਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਲਾ ਦਿੱਤੇ।

4. ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸ ਨੇ, ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹੇ :
(ੳ) “ਆਪਾਂ ਇਹ ਸੱਤ ਨਿੰਮ ਇਸ ਵੱਡੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਲਾਉਣੇ ਹਨ।
(ਅ) “ਵਾਹ ਬਈ ਵਾਹ ! ਮੇਰਾ ਬੱਚਾ ਕਿੰਨਾ ਸਿਆਣਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ !
(ੲ) “ਨਹੀਂ ਦਾਦਾ ਜੀ, ਵੱਧ ਸਿਆਣੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਹੋ।
(ਸ) ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਮੈਨੂੰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
(ਹ) “ਨਿੰਮ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੀਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਿਰਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਅ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਈ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਸ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਕਹੇ।
(ਹ) ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਹੇ।

ਵਿਆਕਰਨ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ, ਹੈਰਾਨੀ, ਡਰ ਆਦਿ ਭਾਵ ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸਮਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ: ਹਾਏ ! ਆਹਾ ! ਵਾਹ ! ਹੈਂ !
ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸਮਕ ਦੀਆਂ ਨੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

1. ਪ੍ਰਸੰਸਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਅਸ਼ਕੇ !ਆਹਾ ! ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ! ਸ਼ਾਵਾ ! ਖੂਬ ! ਬੱਲੇ !

2. ਸ਼ੋਕਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ, ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਉਫ ! ਹਾਏ ! ਉਹੋ ! ਹਾਏ ਰੱਬਾ !

3. ਹੈਰਾਨੀਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਓਹ ! ਆਹਾ ! ਹੈਂ ! ਹੈਂ-ਹੈਂ ! ਵਾਹ ! ਵਾਹ-ਵਾਹ !

4. ਸੂਚਨਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਜਾਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਸੁਣੋ ਜੀ ! ਹਟੋ ਜੀ ! ਖ਼ਬਰਦਾਰ ! ਠਹਿਰ ਜਾ ! ਵੇਖੀਂ ! ਬਚ ਕੇ !

5. ਸੰਬਧਨੀਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਜਾਂ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੋਲੇ ਜਾਣ, ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨੀ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਨੀ ਕੁੜੀਏ ! ਓਏ ਕਾਕਾ ! ਵੇ ਮੁੰਡਿਆ।

6. ਸਤਿਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਜਾਂ ਪਿਆਰ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਧੰਨ ਭਾਗ ! ਆਓ ਜੀ!ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ!

7. ਫਿਟਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫਿਟਕਾਰ ਜਾਂ ਲਾਹਨਤ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫਿਟਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਲੱਖ ਲਾਹਨਤ !ਵਿੱਟੇ-ਮੂੰਹ !

8. ਅਸੀਸਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਸ ਜਾਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਸਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਸਾਂਈਂ ਜੀਵੇ ! ਖ਼ੁਸ਼ ਰਹਿ !ਜੁਆਨੀਆਂ ਮਾਣ !

9. ਇੱਛਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਮਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਛਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਕ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਹੇ ਕਰਤਾਰ ! ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਜੇ ਕਦੇ ! ਕਾਸ਼ !

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ
ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿੰਮ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਗੁਣਕਾਰੀ ਪੌਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ।

PSEB 7th Class Punjabi Guide ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
“ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਸੁਖਜੋਤ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਉੱਤੇ “ਧਰਤੀ ਸਾਡਾ ਘਰ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਗਰਮ ਹੋ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣਗੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ? ਉਹ ਜਦੋਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿਚ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਧੁੱਪ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਸੜਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ। ਉਹ ਦੌੜ ਕੇ ਛਾਵੇਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕੀ ਧੁੱਪ ਤੇ ਕੀ ਛਾਂ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਗਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੁਖਜੋਤ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਦਮੀ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸੇਗਾ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੁਖਜੋਤ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਦਾ ਇਹ ਚੈਨਲ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਲੱਗਾ ਸੀ ! ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਦੇਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਨਾਂ ਵਿਚਲੇ ਪਾਤਰ ਉਸ ਨੂੰ ਓਪਰੇ ਜਿਹੇ ਲੱਗਦੇ ( ਇਸ ਚੈਨਲ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਗਿਆਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਜਮਾਤੀ ਵੀ ਸੀ। ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਗਿਆਨ ਦੇ ਹਰ ਜਮਾਤ ਵਿਚੋਂ ਅੱਵਲ ਆਉਣ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਜ਼ਰੂਰ ਇਹ ਚੈਨਲ ਹੈ।

ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਬਿਰਖਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਬਿਰਖਾਂ ਨੂੰ ਮਕਾਨ, ਫ਼ਰਨੀਚਰ, ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿੰਨੇ ਬਿਰਖ ਵੱਢੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਓਨੇ ਲਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਬਿਰਖ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜੰਗਲ ਘੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਈ, ਜਿਹੜੇ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੇਤ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਵਣ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਵੀ ਚਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਲਣ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਨਵੇਂ ਰੁੱਖ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਵਣਾਂ ਵਾਲੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਖੇਤੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਬਹੁਤ ਸਿਆਣੇ ਲੱਗੇ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਲੋੜ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਿਰਖ ਵੱਢਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਦੋ ਬਿਰਖ ਨਵੇਂ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।

ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਗਰਮ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਮੋਟਰਾਂ, ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਲੇ ਦਾ ਬਲਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਗੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਕਸਾਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਬਿਰਖ ਹੀ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿਰਖ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਆਕਸੀਜਨ ਛੱਡਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਘੱਟਦਾ ਹੈ।

ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਇਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਰਥ ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਮਝ ਆਏ ਸਨ ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਲ – ਫੁੱਲ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬਿਰਖ – ਬੂਟੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਇਕ ਮਹਿਮਾਨ ਆਇਆ, ਜੋ ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੋਸਤ ਸੀ।ਉਹ ਡਾਕਟਰ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਤੇ ਪਰਦੇਸ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਹੀ ਰੁਕ ਗਿਆ ਤੇ ਬਿਰਖ – ਬੂਟੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਉਸ ਨੇ ਹਰਮੀਤੀ ਤੇ ਸੁਖਜੋਤ ਦਾ ਸਿਰ ਪਲੋਸਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਓਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਹੀ ਬੁਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਲੋਸਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਹ ਹਰਮੀਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਿਆਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬਿਰਖ – ਬੂਟੇ ਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਾਰਬਨ – ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਓਨੀ ਹੀ ਆਕਸੀਜਨ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਬਿਰਖ – ਬੂਟੇ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦੇ।

ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦਿਨ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ, ਪਰ ਅੱਜ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਦੇਖ ਕੇ ਸਮਝ ਆਈ ਸੀ। ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਹੁਣ ਹੋਰ ਵੀ ਡਰਾਉਣੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਗਰਮ ਹੋਣਾ ਨਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਧਰੁਵਾਂ ਦੀ ਬਰਫ਼ ਪੰਘਰਨ ਲੱਗੇਗੀ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉੱਚਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਸੁਖਜੋਤ ਹੋਰ ਵੀ ਡਰ ਗਿਆ।

ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਰਨ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ। ਇੰਜਣਾਂ ਤੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਆਮ ਬੰਦੇ ਦੇ ਵੱਸ ਨਹੀਂ, ਪਰੰਤੁ ਬਿਰਖ ਲਾਉਣੇ ਤਾਂ ਹਰ ਇਕ ਲਈ ਸੰਭਵ ਹਨ। ਸੁਖਜੋਤ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖੇਤ ਵਾਲੀ ਨਿੰਮ ਵਲ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਪੱਕੀਆਂ ਨਮੋਲੀਆਂ ਡਿਗ ਕੇ ਮੀਂਹ ਦੀ ਰੁੱਤ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਉੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ – ਛੋਟੀਆਂ ਜਿੰਮਾਂ ਉੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।

ਉਹ ਹੱਥ ਵਿਚ ਖੁਰਪੀ ਫੜ ਕੇ ਖੇਤ ਵਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਉਸ ਨੇ ਸੱਤ ਛੋਟੀਆਂ – ਛੋਟੀਆਂ ਨਿੰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਕਲੀਆਂ ਕੱਢ ਲਈਆਂ ਦਾਦਾ ਜੀ, ਦਾਦੀ ਜੀ, ਪਿਤਾ ਜੀ, ਮਾਤਾ ਜੀ, ਉਹ ਆਪ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਸੁਖਜੋਤ ਛੇ ਜਣੇ ਉਹ ਆਪ ਸਨ { ਛੇਆਂ ਲਈ ਛੇ ਨਿਮਾਂ ਸਨ। ਸੱਤਵੀਂ ਉਸ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਲੈ ਲਈ। ਉਸ ਨੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸੱਤ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਲਾਉਣੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਛਾਂ ਲਈ ਬਰਾਂਡਾ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਿਰਖ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਛਾਂ ਤੇ ਬਾਲਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਤੇ ਠੰਢੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਹਵਾ ਨਾਲੋ – ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਿਆਣਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਰੱਖ ਲਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਸਖਜੋਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਨਿੰਮਾਂ ਹੀ ਲਾਉਣਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਬਿਰਖ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੀਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਿਰਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਲੋ ਫਿਰ ਖਾਦ ਪਾ ਕੇ ਲਾਈਏ ਸੱਤੇ ਨਿੰਮਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਲਿਆਈਏ ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਮਚਣ – ਸੜਨ ਅੱਵਲ – ਫ਼ਸਟ। ਬਿਰਖਾਂ – ਰੁੱਖਾਂ। ਵਣ – ਜੰਗਲ ( ਧੁਪੀਲੇ – ਯੁੱਪ ਵਾਲੇ। ਮਹਿਮਾਨ – ਪਾਹੁਣਾ ਖੱਗਣਾ – ਚਾਕਲੀ ਕੱਢਣੀ।

ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਭਰੋ (ਉੱਗੇ, ਬਿਰਖ, ਗਰਮ, ਠੀਕ, ਡਾਕਟਰ)
(ਉ) ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ……………………………….. ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
(ਅ) ……………………………….. ਜਿੰਨੇ ਵੱਢੇ ਜਾਂ ਰਹੇ ਹਨ, ਓਨੇ ਲਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ।
(ਇ) ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਿਰਖ ਹੀ ……………………………….. ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ !
(ਸ) ਹੁਣ ਨਿੰਮ ਹੇਠ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਛੋਟੇ – ਛੋਟੇ ਨਿੰਮ ……………………………….. ਹੋਏ ਸਨ।
(ਹ) ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ……………………………….. ਬਿਰਖ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ !
(ਆ) ਬਿਰਖ ਜਿੰਨੇ ਵੱਢੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਓਨੇ ਲਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ।
(ਈ) ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਬਿਰਖ ਹੀ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
(ਸ) ਹੁਣ ਨਿੰਮ ਹੇਠ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਛੋਟੇ – ਛੋਟੇ ਨਿੰਮ ਉੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ।
(ਹ) ਨਿੰਮ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰ ਬਿਰਖ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸਮਿਕ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਓ।
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਮਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ, ਹੈਰਾਨੀ ਆਦਿ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਵਿਸਮਿਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਹੈਂ, ਵਾਹ – ਵਾਹ, ਵਾਹ, ਅਸ਼ਕੇ , ਬੱਲੇ – ਬੱਲੇ, ਉਫ਼, ਹਾਇ, ਉਹ, ਹੋ, ਆਹ, ਸ਼ਾਬਾਸ਼, ਲੱਖ ਲਾਹਨਤ, ਨਹੀਂ ਰੀਸਾਂ ਆਦਿ।

ਵਿਸਮਿਕ ਦਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

1. ਸੂਚਨਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸਮਿਕ ਤਾੜਨਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਚੇਤੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ; ਜਿਵੇਂ – ਖ਼ਬਰਦਾਰ ! ਬਹੀਂ ! ਵੇਖੀਂ ! ਹੁਸ਼ਿਆਰ ! ਠਹਿਰ ! ਆਦਿ।
2. ਸੰਸਾਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਖੁਸ਼ੀ, ਹੁਲਾਸ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ; ਆਹਾ ! ਵਾਹਵਾ ! ਬੱਲੇ ! ਧੰਨ ! ਅਸ਼ਕੇ ! ਬਲਿਹਾਰ ! ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ! ਆਦਿ।
3. ਸ਼ੋਕਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਦੁੱਖ ਜਾਂ ਸ਼ੋਕ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ; ਜਿਵੇਂ – ਉਫ਼ ! ਹਾਇ ! ਆਹ ! ਉਈ ! ਸ਼ੋਕ ! ਅਫ਼ਸੋਸ ! ਆਦਿ।
4. ਸਤਿਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਕਿਸੇ ਸੰਬੰਧੀ ਸਤਿਕਾਰ ਜਾਂ ਪਿਆਰ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ; ਜਿਵੇਂ – ਆਓ ਜੀ ! ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ! ਧੰਨ ਭਾਗ ! ਆਦਿ।
5. ਫਿਟਕਾਰਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਫਿਟਕਾਰ ਜਾਂ ਲਾਹਨਤ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ; ਜਿਵੇਂ ਫਿੱਟੇ – ਮੂੰਹ ! ਬੇ ਹਯਾ ! ਬੇ – ਸ਼ਰਮ ! ਲੱਖ – ਲਾਹਨਤ ! ਦੁਰ – ਲਾਹਨਤ ! ਦੁਰ – ਦੂਰ ! ਰੱਬ ਦੀ ਮਾਰ ! ਦਫ਼ਾ ਹੋ ! ਆਦਿ।
6. ਅਸੀਸਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਕਿਸੇ ਲਈ ਅਸੀਸ ਜਾਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ : ਜਿਵੇਂ – ਜੀਉਂਦਾ ਰਹੁ ! ਸਾਈਂ ਜੀਵੇ ! ਖ਼ੁਸ਼ ਰਹੁ ! ਜੁਆਨੀ ਮਾਣੋ ! ਜੁਗ ਜੁਗ ਜੀਵੇਂ! ਵਧੇ – ਫਲੇ! ਬੁੱਢ ਸੁਹਾਗਣ ਹੋਵੇਂ! ਭਲਾ ਹੋਵੇ ! ਆਦਿ।
7. ਸੰਬੋਧਨੀ ਵਿਸਮਿਕ – ਉਹ ਵਿਸਮਿਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂ ਅਵਾਜ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ; ਵੇ ! ਨੀ ! ਬੀਬਾ ! ਉਇ ! ਏ ! ਕੁੜੇ ! ਕਾਕਾ ! ਵੇ ਭਾਈ ! ਆਦਿ।
8. ਇੱਛਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਮਨ ਦੀ ਇੱਛਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਜੇ ਕਦੇ ! ਜੇ ਕਿਤੇ ! ਹਾਏ ਜੇ ! ਹੇ ਰੱਬਾ ! ਹੇ ਦਾਤਾ ! ਬਖ਼ਸ਼ ਲੈ ! ਆਦਿ।
9. ਹੈਰਾਨੀਵਾਚਕ ਵਿਸਮਿਕ – ਜੋ ਵਿਸਮਿਕ ਹੈਰਾਨੀ ਦੇ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ; ਜਿਵੇਂ – ਹੈਂ ! ਆਹਾ ! ਉਹੋ ! ਹਲਾ ! ਵਾਹ ! ਵਾਹ ਭਈ ਵਾਹ ! ਆਦਿ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, ”ਦਾਦਾ ਜੀ, ਬਿਰਖ ਬੱਸ ਛਾਂ ਤੇ ਬਾਲਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਇਹ ਹਵਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਠੰਢੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸਾਫ਼ ਹਵਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇ ਹਵਾ ਨਾਲੋ – ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਨਿੰਮ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਗੰਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਗੇ।’ ਦਾਦਾ ਜੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਬੋਲੇ, “ਵਾਹ। ਬਈ ਵਾਹ ! ਮੇਰਾ ਬੱਚਾ ਕਿੰਨਾ ਸਿਆਣਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਈ, ਬਹੁਤ ਅਕਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈਂ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਲੱਗਦੈ, ਤੂੰ ਵੱਧ ਸਿਆਣਾ ਹੋ ਗਿਐਂ।” ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਨਹੀਂ ਦਾਦਾ ਜੀ, ਵੱਧ ਸਿਆਣੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ। ਮੈਨੂੰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ (” ਦਾਦਾ ਜੀ ਬੋਲੇ, “ਪਰ ਸਾਰੇ ਨਿੰਮ ਹੀ ਕਿਉਂ ? ਹੋਰ ਦਰੱਖ਼ਤ ਵੀ ਕੋਈ ਲਾਈਏ।”

ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਨਹੀਂ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨਿੰਮ ਹੀ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਬਿਰਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਨਿੰਮ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਡਾਕਟਰ ਬਿਰਖ” ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੀਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਿਰਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ’’ (‘ਅੱਛਾ ! ਇਹ ਗੱਲ ਹੈ ?” ਦਾਦਾ ਜੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ।’’ ਤੇ ਫੇਰ ਆਪਾਂ ਖੜੇ ਕਿਉਂ ਹਾਂ ? ਕੋਠੜੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਲਿਆ। ਟੋਏ ਪੁੱਟ ਕੇ ਤੇ ਖਾਦ ਪਾ ਕੇ ਲਾਈਏ, ਸੱਤੇ ਨਿੰਮ ਘਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਈਏ, ਸੱਤ ਡਾਕਟਰ।”

1. ਸੁਖਜੋਤ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਰਖ ਹਵਾ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਤੇਜ਼
(ਅ) ਹੌਲੀ
(ਈ) ਗਰਮ
(ਸ) ਸਾਫ਼ ਤੇ ਠੰਢੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਾਫ਼ ਤੇ ਠੰਢੀ।

2. ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਸਾਫ਼ ਹਵਾ
(ਅ) ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਵਾ
(ਈ) ਚਲਦੀ ਹਵਾ
(ਸ) ਨਿੱਘੀ ਹਵਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਾਫ਼ ਹਵਾ

3. ਜੇਕਰ ਹਵਾ ਨਾਲੋ – ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ?
(ਉ) ਧੂੰਆਂ
(ਅ) ਧੁੰਦ
(ਇ) ਧੁੰਦ ਗੁਬਾਰ
(ਸ) ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਸ਼ਟ।

4. ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਗੰਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਨੂੰ ਕੌਣ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਮਸ਼ੀਨਾਂ
(ਆ) ਮੀਂਹ
(ਈ) ਹਨੇਰੀ
(ਸ) ਨਿੰਮ ਦੇ ਰੁੱਖ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਨਿੰਮ ਦੇ ਰੁੱਖ।

5. ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਖਜੋਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਜਾਪਿਆ ?
(ਉ) ਨਿਆਣਾ
(ਅ) ਬੱਚਾ
(ਏ) ਗੱਭਰੂ
(ਸ) ਸਿਆਣਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸਿਆਣਾ।

6. ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਖਜੋਤ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਈਆਂ ?
(ਉ) ਨਿਆਣੀਆਂ
(ਆਂ) ਬੇਥੜੀਆਂ
(ਈ) ਸਿਆਣੀਆਂ ਅਕਲ ਵਾਲੀਆਂ
(ਸ) ਬੇਸਿਰ – ਪੈਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸਿਆਣੀਆਂ ਅਕਲ ਵਾਲੀਆਂ

7. ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕਿੱਥੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ
(ਅ) ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੋਂ
(ਈ) ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੋਂ
(ਸ) ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਤੋਂ।

8. ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਨਿੰਮ ਦੇ ਰੁੱਖ (ਬਿਰਖ ਬਾਰੇ ਕੀ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ੳ) ਮਿੱਤਰ ਬਿਰਖ
(ਅ) ਮਾਨਵ ਸਨੇਹੀ ਬਿਰਖ
(ਈ) ਡਾਕਟਰ ਬਿਰਖ
(ਸ) ਭਲਾ ਬਿਰਖ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਡਾਕਟਰ ਬਿਰਖ

9. ਕਿਹੜਾ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਗੁਣਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
(ਉ) ਫਲਾਂ ਦਾ
(ਅ) ਕਿੱਕਰ ਦਾ
(ਈ) ਨਿੰਮ ਦਾ
(ਸ) ਡੇਕ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :

10. ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੂੰ ਕੋਠੜੇ ਵਿਚੋਂ ਕੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ?
(ਉ) ਕਹੀ
(ਅ) ਕੁਦਾਈ
(ਈ) ਰੰਬਾ
(ਸ) ਦਾਤੀ॥
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕਹੀ

11. ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੇ ਸੁਖਜੋਤ ਨੇ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਿੰਮ ਦੇ ਬਿਰਖ ਲਾਏ ?
(ਉ) ਸੱਤ
(ਅ) ਪੰਜ
(ਈ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਇਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸੱਤ

12. ਨਿੰਮ ਦੇ ਸੱਤ ਰੁੱਖ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਡਾਕਟਰ ਆਏ ਸਮਝੇ ਗਏ ?
(ੳ) ਇਕ
(ਈ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਸੱਤ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਸੱਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਸੁਖਜੋਤ, ਬਿਰਖ, ਦਾਦਾ ਜੀ, ਬਾਲਣ, ਹਵਾ।
(ii) ਇਹ, ਸਭ ਕੁੱਝ, ਉਹ, ਤੂੰ, ਮੈਨੂੰ।
(iii) ਸਾਫ਼, ਗੰਦੀ, ਸਿਆਣਾ, ਨਵੀਆਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ।
(iv) ਦਿੰਦੇ, ਕਰਨਗੇ, ਲਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਲਾਈਏ, ਕਰ ਸਕਦਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ‘ਛਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ ?
(ੳ) ਸ਼ੌਰ
(ਅ) ਛਾਂਦਾਰ
(ਈ) ਧੁੱਪ
(ਸ) ਚਾਨਣ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਧੁੱਪ

(ii) ‘ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਵੱਧ ਸਿਆਣਾ ਹੋ ਗਿਐਂ। ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਪੜਨਾਂਵ ਚੁਣੋ।
(ਉ) ਵੱਧ
(ਅ) ਤੂੰ, ਮੈਥੋਂ
(ਇ) ਸਿਆਣਾ
(ਸ) ਹੋ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਤੂੰ, ਮੈਥੋਂ

(iii) ‘ਇਸ ਦੀ ਰੀਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਿਰਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਨਾਂਵ ਹਨ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਈ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਣ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲਿਖੋ
(i) ਨਸ਼ਟ
(ii) ਪਰਿਵਾਰ
(iii) ਬਿਰਖ
(iv) ਗੁਣਕਾਰੀ
ਉੱਤਰ :
(i) ਨਸ਼ਟ – ਤਬਾਹ।
(ii) ਪਰਿਵਾਰ – ਟੱਬਰ।
(iii) ਬਿਰਖ – ਰੁੱਖ, ਦਰੱਖ਼ਤ !
(iv) ਗੁਣਕਾਰੀ – ਲਾਭਦਾਇਕ॥

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Ex 6.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Exercise 6.3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੱਸੋ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਜੋੜੇ ਸਮਰੂਪ ਹਨ । ਉਸ ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਨੂੰ ਲਿਖੋ ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੁਸੀਂ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ ਦਰਸਾਓ ।

ਹੱਲ:
(i) △ABC ਅਤੇ △PQR ਵਿੱਚ
∠A = ∠P (ਹਰੇਕ 60°)
∠B = ∠Q (ਹਰੇਕ 800)
∠C = ∠R (ਹਰੇਕ 40°)
∴ △ABC ~ △PQR [AAA ਸਮਰੂਪਤਾ)

(ii) △ABC ਅਤੇ △PQR ਵਿੱਚ
\(\frac{AB}{RQ}\) = \(\frac{2}{4}\) = \(\frac{1}{2}\) …..(1)
\(\frac{AC}{PQ}\) = \(\frac{3}{6}\) = \(\frac{1}{2}\) …(2)
\(\frac{AB}{RQ}\) = \(\frac{2.5}{5}\) = \(\frac{1}{2}\) …(3)
(1), (2) ਅਤੇ (3) ਤੋਂ,
\(\frac{BC}{PR}\) = \(\frac{AC}{PQ}\) = \(\frac{BC}{PR}\) = \(\frac{1}{2}\)
∴ △ABC ~ △QRP
[SSS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਨਾਲ

(iii) △LMP ਅਤੇ △DEF ਵਿੱਚ,

∴ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹਨ ।

(iv) △MNL ਅਤੇ △PQR ਵਿੱਚ,
\(\frac{ML}{QR}\) = \(\frac{5}{10}\) = \(\frac{1}{2}\)
∠M = ∠Q (ਹਰੇਕ 70°)
\(\frac{MN}{PQ}\) = \(\frac{2.5}{5}\) = \(\frac{1}{2}\)
∴ △MNL ~ △QPR
[SAS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਤੋਂ ]

(v) △ABC ਅਤੇ △DEF ਵਿੱਚ,

∴ △ABC ਅਤੇ △DEF ਸਮਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹਨ ।

(vi) △DEE ਵਿੱਚ,
∠D = 70°, ∠E = 80°
∠D + ∠E + ∠F = 180°
(ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ)
70° + 80° + ∠F = 180°
∠F = 180° – 70° – 80°
∠F = 30°
△PQR ਵਿੱਚ,
∠Q = 80°, ∠R = 30°
∠P + ∠Q + ∠R = 180°
(ਤਿਭੁਜ ਦੇ ਕੋਣਾਂ ਦਾ ਜੋੜਫਲ)
∠P + 80° + 30° = 180°
∠P = 180° – 80° – 30°
∠P = 70°
△DEF ਅਤੇ △PQR ਵਿੱਚ,
∠D = ∠P (70° ਹਰੇਕ)
∠E = ∠Q (80° ਹਰੇਕ)
∠F = ∠R (30° ਹੇਰਕ)
∴ △DEF ~ △PQR (AAA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ △ODC ~ △OBA, ∠BOC= 125° ਅਤੇ ∠CDO = 70° ਹੈ | ∠DOC, ∠DCO ਅਤੇ ∠OAB ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
∠BOC = 125°
∠CDO = 70°
DOC ਇਕ ਸਰਲ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
∴ ∠DOC + /COB = 180°
∠DOC + 125° = 180°
∠DOC = 180° – 125
∠DOC = 55°
∠DOC = ∠AOB = 55°
[ਸਿਖ਼ਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣੀ]
∴ △ODC ~ △OBA
∠D = ∠B = 70°
△DOC ਨੇਂ, ∠D + ∠O + ∠C = 180°
70° + 55° + ∠C = 180°
∠C = 180° – 70° – 55°
∠C = 55°
∠C = ∠A = 55°
∠DOC = 55°
∴ ∠DCO = 55°
∠OAB = 55°

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD, ਜਿਸ ਵਿਚ AB || DC ਹੈ, ਦੇ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਆਪਸ ਵਿੱਚ Q’ ਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ । ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਉ ਕਿ \(\frac{OA}{OC}\) =\(\frac{OB}{OD}\) ਹੈ ।
ਹੱਲ:

ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਜਿਸ ਵਿਚ AB DC ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਆਪਸ ਵਿਚ O ‘ਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ :
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾਂ ਹੈ : \(\frac{OA}{OC}\) = \(\frac{OB}{OD}\)
ਸਬੂਤ : AB || DC
△DOC ਅਤੇ △BOA ਵਿੱਚ
∠1 = ∠2 (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ )
∠5 = ∠6 (ਸਿਖ਼ਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∠3 = ∠4 (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
∴ △DOC ~ △BOA
[AAA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੋ]
∴ \(\frac{DO}{BO}\) = \(\frac{OC}{OA}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ]
⇒ \(\frac{OA}{OC}\) = \(\frac{BO}{DO}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ, \(\frac{QR}{QS}\) = \(\frac{QT}{PR}\) ਅਤੇ ∠1 = ∠2 ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ △PQS ~ △TQR ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △TQR ਵਿੱਚ
\(\frac{QR}{QS}\) = \(\frac{QT}{PR}\) ਅਤੇ
∠1 = ∠2

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △PQS – △TOR
ਸਬੂਤ : △PQR ਵਿਚ,
∠1 = ∠2 (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ PR = PQ [ਬਰਾਬਰ ਕੋਣਾਂ ਦੀਆਂ ਸਨਮੁੱਖ ਭੁਜਾਵਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ]

∠1 = ∠1 (ਸਾਂਝਾ)
∴ △PQS ~ △TQR [SAS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੋਟੀ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
△PQR ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ PR ਅਤੇ QR ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ | ਬਿੰਦ S ਅਤੇ T ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ ਕਿ ∠P = ∠RTS ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ △RPQ ~ △RTS ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △POR ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ PR ਅਤੇ QR ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿੰਦੂ S ਅਤੇ T ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ ∠P = ∠RTS ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △RPQ ~ △RTS
ਸਬੂਤ : △RPQ ਅਤੇ △RTS ਵਿਚ,
∠RPQ = ∠RTS (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∠R = ∠R
∴ △RPQ ~ △RTS [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਜੇਕਰ △ABE ≅ △ACD ਹੈ, ਤਾਂ ਦਿਖਾਉ ਕਿ △ADE ~ △ABC ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਅਤੇ △ABE ≅ △ACD ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △ADE ~ △ABC
ਸਬੂਤ : △ABE ≅ △ACD (ਦਿੱਤਾ ਹੈ)
AB = AC (ਸਰਬੰਗਸਮ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ) ਅਤੇ AE = AD (ਸਰਬੰਗਮ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ)
\(\frac{AB}{AC}\) = 1 …(1)
\(\frac{AD}{AE}\) = 1 …(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ, \(\frac{AB}{AC}\) = \(\frac{AD}{AE}\)
△ADE ਅਤੇ △ABC ਵਿਚ, \(\frac{AD}{AE}\) = \(\frac{AB}{AC}\)
∠A = ∠A (ਸਾਂਝਾ)
∴ △ADE ~ △ABC [SAS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਤੋਂ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, △ABC ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ਲੰਬ AD ਅਤੇ CE ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ Pਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ |ਦਿਖਾਉ ਕਿ :
(i) △AEP ~ △CDP
(ii) △ABD ~ △CBE
(iii) △AEP ~ △ADB
(iv) △PDC – △BEC.
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ AD ⊥ BC
ਅਤੇ CE ⊥ AB,

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : (i) △AEP ~ △CDP
(ii) △ABD ~ △CBE
(iii) △AEP ~ △ADB
(iv) △PDC ~ △BEC
ਸਬੂਤ : (i) △AEP ਅਤੇ △CDP ਵਿੱਚ,
∠E = ∠D (ਹਰੇਕ 90°)
∠APE = ∠CPD (ਸਿਖ਼ਰ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∴ △AEP ~ △CDP [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

(ii) △ABD ਅਤੇ △CBE ਵਿੱਚ,
∠D = ∠E (ਹਰੇਕ 90°)
∠B = ∠B (ਸਾਂਝਾ ਕੋਣ)
∴ △ABD ~ △CBE [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

(iii) △AEP ਅਤੇ △ADB ਵਿੱਚ,
∠E = ∠D (ਹਰੇਕ 90°)
∠A = ∠A (ਸਾਂਝਾ ਕੋਣ)
∴ △AEP ~ △ADB [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

(vi) △PDC ਅਤੇ △BEC ਵਿੱਚ,
∠C = ∠C (ਸਾਂਝਾ ਕੋਣ)
∠D = ∠E (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △PDC ~ △BEC [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਦੀ ਵਧਾਈ ਗਈ ਭੁਜਾ AD ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ E ਕੋਈ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਅਤੇ BE ਭੁਜਾ CD ਨੂੰ F’ ਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ ਮੈ △ABE ~ △CFB ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਦੀ ਵਧਾਈ ਗਈ ਭੁਜਾ AD ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ E ਇਕ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਅਤੇ BE ਅਤੇ CD ਨੂੰ F ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △ABE ~ △CFB
ਸਬੂਤ : △ABE ਅਤੇ △CFB ਵਿੱਚ
∠A = ∠C (|| gm ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ)
∠ABE = ∠CFB (ਇਕਾਂਤਰ ਕੋਣ)
∴ △ABE ~ △CFB (AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ABC ਅਤੇ AMP ਦੋ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਣ B ਅਤੇ Mਸਮਕੋਣ ਹਨ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ
(i) △ABC ~ △AMP
(ii) \(\frac{CA}{PA}\) = \(\frac{BC}{MP}\).

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਅਤੇ △AMP ਦੋ ਸਮਕੋਣ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਣ B ਅਤੇ M ਸਮਕੋਣ ਹਨ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : (i) △ABC ~ △AMP ਵਿਚ,
(ii) \(\frac{CA}{PA}\) = \(\frac{BC}{MP}\)
ਸਬੂਤ : △ABC ਅਤੇ △AMP ਵਿੱਚ,
∠A = ∠A (ਸਾਂਝਾ ਕੋਣ)
∠B = ∠M (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △ABC ~ △AMP (AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ)
∴ \(\frac{AC}{AP}\) = \(\frac{BC}{MP}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ |]
⇒ \(\frac{CA}{PA}\) = \(\frac{BC}{MP}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
CD ਅਤੇ GH ਕ੍ਰਮਵਾਰ ∠ACB ਅਤੇ ∠EGF ਦੇ | ਅਜਿਹੇ ਸਮਦੁਭਾਜਕ ਹਨ ਕਿ ਬਿੰਦੂ D ਅਤੇ ਸ਼ ਕੁਮਵਾਰ △ABC ਅਤੇ △FEG ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ AB ਅਤੇ FE ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਜੇਕਰ △ABC ~ △FEG ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਦਿਖਾਉ ਕਿ
(i) \(\frac{CD}{GH}\) = \(\frac{AC}{FG}\)
(ii) △DCB ~ △HGE
(iii) △DCA ~ △HGF
ਹੱਲ:

ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਅਤੇ △EFG ਵਿੱਚ, CD ਅਤੇ GH ਮਵਾਰ ∠ACB ਅਤੇ ∠EGF ਦੇ ਸਮਦੁਭਾਜਕ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ∠1 = ∠2 ਅਤੇ ∠3 = ∠4 ਹੈ ।
△ABC ~ △FEG
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : (i) \(\frac{CD}{GH}\) = \(\frac{AC}{FG}\)
(ii) △DCB ~ △HGE
(iii) △DCA ~ △HGE
ਸਬੂਤ : (i) △ABC ~ △FEG (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∠C = ∠G
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਕੋਣ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ]
\(\frac{1}{2}\)C = \(\frac{1}{2}\)G
∠1 = ∠3 ਜਾਂ ∠2 = ∠4
ਹੁਣ, △ACD ਅਤੇ △FGH ਵਿੱਚ
∠A = ∠F
∠2 = ∠4 (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।)
∴ △ACD ~ △FGH
[∵ AA ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਤੇ]
∴ \(\frac{CD}{GH}\) = \(\frac{AG}{FG}\)
[∵ ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।]

(ii) ਹੁਣ, △DCB ਅਤੇ △HGE ਵਿੱਚ,
∠B = ∠E (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ)
∠1 = ∠3 [ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ]
∴ △DCB ~ △HGE
[∵ AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਨਾਲ]

(iii) ਹੁਣ, △DCA ਅਤੇ △HGF ਵਿੱਚ,
∠A = ∠F [ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ]
∠2 = ∠4 ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ]
∴ △DCA ~ △HGF
[∵ AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਨਾਲ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ AB = AC ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਵਧਾਈ ਗਈ ਭੁਜਾ CB ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ E, ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । ਜੇਕਰ AD ⊥ BC ਅਤੇ EF ⊥ AC ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ △ABD ~ △ECF ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : AB = AC ਵਾਲੇ ਇਕ ਸਮਦੋਭੁਜੀ △ABC ਦੀ ਵਧਾਈ ਗਈ ਭੁਜਾ CB ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ E ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ਹੈ । AD ⊥ BC ਅਤੇ EF ⊥ AC ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ : △ABD ~ △ECF
ਸਬੂਤ : △ABC ਸਮਦੋਭੁਜੀ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਹੈ । (ਦਿੱਤਾ ਹੈ) |
AB = AC
ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕੋਣ
∴ ∠B = ∠C (ਬਰਾਬਰ ਕੋਣ)
△ABD ਅਤੇ △ECF ਵਿੱਚ
∠ABD = ∠ECF (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ।)
∠ADB = ∠EFC (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △ABD ~ △ECF [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਭੁਜਾਵਾਂ AB, BC ਅਤੇ ਮੱਧਿਕਾADਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਭੁਜ PQR ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਭੁਜਾਵਾਂ, PO, OR ਅਤੇ ਮੱਧਿਕਾ PM ਦੇ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਪਾਤੀ ਹਨ (ਦੇਖੋ ਚਿੱਤਰ) ।ਦਿਖਾਉ ਕਿ △ABC ~ △PQR ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ AB, BC ਅਤੇ ਮਧਿਕਾ AD ਇਕ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਭੁਜ PQR ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਭੁਜਾਵਾਂ PQ ਅਤੇ QR ਅਤੇ ਮੱਧਿਕਾ PM ਦੇ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹਨ !
\(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AC}{PR}\) = \(\frac{AD}{PM}\)
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △ABC ~ △PQR

ਰਚਨਾ : AD ਨੂੰ E ਤੱਕ ਵਧਾਉ ਤਾਂ ਕਿ AD = DE ਅਤੇ PM ਨੂੰ N ਤੱਕ ਵਧਾਉ ਤਾਂ ਕਿ PM = MN ਹੋ ਜਾਵੇ । BE, CE, QN ਅਤੇ RN ਨੂੰ ਮਿਲਾਉ ।
ਸਬੂਤ : \(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AC}{PR}\) = \(\frac{AD}{PM}\) (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।) ……(1)
BD = DC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ )
AD = DE (ਰਚਨਾ)
ਚਤੁਰਭੁਜ ABEC ਦੇ ਵਿਕਰਣ ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਸਮਦੁਭਾਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
∴ ਚਤੁਰਭੁਜ ABEC ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜੇ ਹੈ ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ PQNR ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
∴ BE = AC
[ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਦੀਆਂ ਸਨਮੁੱਖ ਭੁਜਾਵਾਂ।]
ਅਤੇ QN = PR
\(\frac{BE}{AC}\) …(i)
\(\frac{QN}{PR}\) ….(ii)
(i) ਅਤੇ (ii) ਤੋਂ,


∴ △ABE ~ △PQN [ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹਨ]
∴ ∠1 = ∠2 …(4)
[ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਸੰਗਤ ਕੋਣ]
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, △ACE ~ △PRN
∠3 = ∠4 …(5)
[ਸਮਰੂਪ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਦੇ ਸੰਗਤ ਕੋਣ]
(4) ਅਤੇ (5) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ
∠1 + ∠3 = ∠2 + ∠4
∠A = ∠P
ਹੁਣ △ABC ਅਤੇ △PQR ਨੇਂ,
∠A = ∠P (ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ।)
\(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AC}{PR}\) (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ ABC ~ △PQR
[SAS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ]

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀ ਭੁਜਾ BC ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ ∠ADC = ∠BAC ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ CA² = CB.CD ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਦੀ ਭੁਜਾ BC ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਿੰਦੁ ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ ਕਿ ∠ADC = ∠BAC ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : CA² = CB.CD
ਸਬੂਤ : △ABC ਅਤੇ △ADC ਵਿੱਚ,

∠C = ∠C (ਸਾਂਝਾ)
∠BAC = ∠ADC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ △ABC ~ △DAC [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਤੋਂ।]
∴ \(\frac{AC}{DC}\) = \(\frac{BC}{AC}\) [ਜੇਕਰ ਦੋ ਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ]
AC² = BC. DC

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ABC ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ AB, AC ਅਤੇ ਮੱਧਿਕਾ AD, ਇੱਕ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ PQ, PR, ਮੱਧਿਆ PM ਦੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਪਾਤੀ ਹਨ ।ਦਰਸਾਉ ਕਿ △ABC ~ △PQR ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਦੋ ਤਿਭੁਜ ABC ਅਤੇ PQR ਵਿੱਚ D, BC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ M, QR ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਅਤੇ \(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AC}{PR}\) = \(\frac{AD}{PM}\) …(1)

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : △ABC ~ △PQR
ਰਚਨਾ : AD ਨੂੰ E ਤੱਕ ਵਧਾਉ ਤਾਂਕਿ AD = DE ਹੋਵੇ
BE ਅਤੇ CE ਨੂੰ ਮਿਲਾਉ ।
PM ਨੂੰ N ਤੱਕ ਵਧਾਉ ਤਾਂ ਕਿ PM = MN ਹੋਵੇ ।
QN ਅਤੇ NR ਨੂੰ ਮਿਲਾਉ ॥
ਸਬੂਤ : ਚਤੁਰਭੁਜ ABEC ਦੇ ਵਿਕਰਣ AE ਅਤੇ BC ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ ) ਉੱਤੇ ਸਮਭਾਜਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
∴ ਚਤੁਰਭੁਜ ABEC ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਚਤੁਰਭੁਜ PQNR ਇਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
ਕਿਉਂਕਿ ABEC ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
∴ BE = AC …..(2)
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ PQNR ਇੱਕ ਸਮਾਂਤਰ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
∴ QN = PR …(3)
(2) ਨੂੰ (3) ਨਾਲ ਭਾਗ ਕਰਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,

∴ △ABC ~ △PON
∴ ∠BAE = ∠QPN …(6)
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ
△AEC ~ △PNR
∴ ∠EAC = ∠NPR …(7)
(6) ਅਤੇ (7) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
∠BAE + ∠EAC = ∠QPN + ∠NPR
ਹੁਣ △ABC ਅਤੇ △PQR ਸੇਂ
\(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AC}{PR}\)
∴ △ABC ~ △QPR (SAS ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ ਨਾਲ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
6 m ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਲੰਬ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਖੰਭੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 4m ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 28 m ਹੈ । ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਪਤਾ ਕਰੋ । .
ਹੱਲ:

ਖੰਭੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 6 m
ਖੰਭੇ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 4 m
ਮੰਨ ਲਉ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਚਾਈ = Hm
ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 28 m
△ABC ਅਤੇ △PMN ਵਿੱਚ,
∠C = ∠N (ਮੀਨਾਰ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ)
∠B = ∠M (ਹਰੇਕ 90°)
∴ △ABC ~ △PMN [AA ਸਮਰੂਪਤਾ ਕਸੌਟੀ]
∴ \(\frac{AB}{PM}\) = \(\frac{BC}{MN}\)
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਸਮਰੂਪ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ]
∴ \(\frac{6}{H}\) = \(\frac{4}{28}\) ⇒ H = \(\frac{6× 28}{4}\)
H = 6 × 7
H = 42 m
∴ ਮੀਨਾਰ ਦੀ ਉਚਾਈ = 42 m.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
AD ਅਤੇ PM ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ABC ਅਤੇ POR ਦੀਆਂ ਕੁਮਵਾਰ ਮੱਧਿਕਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ △ABC ~ △PQR ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ \(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AD}{PM}\) ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਅਤੇ △PQR ਦੀ AD ਅਤੇ PM ਮੱਧਿਕਾਵਾਂ ਹਨ ਅਤੇ △ABC ~ △PQR ਹੈ ।
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : \(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{AD}{PM}\)
ਸਬੂਤ : △ABC ~ △PQR (ਦਿੱਤਾ ਹੈ )
∴ \(\frac{AB}{PQ}\) = \(\frac{BC}{QR}\) = \(\frac{AC}{PR}\)
{ਜੇਕਰ ਦੋ ਤਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ-ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ }
∠A = ∠P
[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ, ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਕੋਣ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ]
∠B = ∠Q
∠C = ∠R
D, BC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
∴ BD = DC = \(\frac{1}{2}\)BC ..(2)
M, OR ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
∴ QM = MR = \(\frac{1}{2}\)QR …(3)

[ਜੇਕਰ ਦੋ ਤ੍ਰਿਭੁਜਾਂ ਸਮਰੂਪ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ]

Punjab State Board PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Ex 6.2 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ Exercise 6.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚਿੱਤਰ (i) ਅਤੇ (ii) ਵਿੱਚ, DE || BC ਹੈ।
(i) ਵਿੱਚ EC ਅਤੇ (i) ਵਿੱਚ AD ਦਾ ਮੁੱਲ ਪਤਾ ਕਰੋ ।

ਹੱਲ:
(i) △ABC ਵਿੱਚ DE || BC …(ਦਿੱਤਾ ਹੈ )
∴ \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{BD}}\) = \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਮੇਯ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ‘ਤੇ]
\(\frac{1.5}{3}\)= \(\frac{1}{EC}\)
EC = \(\frac{3}{1.5}\)
EC = \(\frac{3×10}{15}\) = 2
∴ EC = 2 cm

(ii) △ABC ਵਿੱਚ,
DE || BC … (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{\mathrm{AD}}{\mathrm{BD}}\) = \(\frac{\mathrm{AE}}{\mathrm{EC}}\)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੇ]
\(\frac{AD}{7.2}\) = \(\frac{1.8}{5.4}\)
AD = \(\frac{1.8×7.2}{5.4}\)
= \(\frac{18}{10}\) × \(\frac{72}{10}\) × \(\frac{10}{54}\)
= \(\frac{24}{10}\) = 2.4
∴ AD = 2.4 cm

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਿਸੇ △PQR ਦੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ PQ ਅਤੇ PR ਉੱਤੇ ਕੁਮਵਾਰ ਬਿੰਦੂ E ਅਤੇ 7 ਸਥਿਤ ਹਨ । ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ਕਿ, ਕੀ EF ||QR ਹੈ :
(i) PE = 3.9 cm, EQ=3 cm,
PF = 3.6 cm ਅਤੇ FR = 2.4 cm
(ii) PE = 4 cm, QE = 4.5 cm,
PF = 8 cm ਅਤੇ RF = 9 cm
(iii) PQ = 1.28 cm, PR = 2.56 cm,
PE = 0.18 cm ਅਤੇ PF = 0.36 cm.
ਹੱਲ:
△PQR ਵਿੱਚ ਦੋ ਬਿੰਦੂ ਕੁਮਵਾਰ E ਅਤੇ F ਭੁਜਾ PQ ਅਤੇ PR ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ ।

(i) PE = 3.9 cm, EQ = 3 cm
PF = 3.6 cm, FR = 2.4 cm
\(\frac{PE}{EQ}\) = \(\frac{3.9}{3}\) = \(\frac{39}{30}\) = \(\frac{13}{10}\) = 1.3
\(\frac{PF}{FR}\) = \(\frac{3.6}{2.4}\) = \(\frac{36}{24}\) = \(\frac{3}{2}\) = 1.5
\(\frac{PE}{EQ}\) ≠ \(\frac{PF}{FR}\)
∴ EF, QR ਦੋ ਸਮਾਂਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ

(ii) PE = 4 cm, QE = 4.5 cm
PF = 8 cm, RF = 9 cm
\(\frac{PE}{QE}\) = \(\frac{4}{4.5}\) = \(\frac{40}{45}\) = \(\frac{8}{9}\) … (1)
\(\frac{PF}{RF}\) = \(\frac{8}{9}\) …(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ,
\(\frac{PE}{QE}\) = \(\frac{PF}{RF}\)
∴ ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਵਿਲੋਮ ਤੋਂ EF || QR.

(iii) PQ = 1.28 cm, PR = 2.56 cm
PE = 0.18 cm, PF = 0.36 cm
EQ = PQ – PE = 1.28 – 0.18 = 1.10 cm
ER = PR – PF = 2.56 -0.36 = 2.20 cm
ਇੱਥੇ \(\frac{PE}{EQ}\) = \(\frac{0.18}{1.10}\) = \(\frac{18}{110}\) = \(\frac{9}{55}\) … (1)
ਅਤੇ \(\frac{PF}{FR}\) = \(\frac{0.36}{2.20}\) = \(\frac{36}{220}\) = \(\frac{9}{55}\) …..(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ, \(\frac{PE}{EQ}\) = \(\frac{PF}{FR}\)
∴ ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਵਿਲੋਮ ਤੋਂ
EF || QR.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ LM || CB ਅਤੇ
LN || CD ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰੇ ਕਿ \(\frac{AM}{AB}\) = \(\frac{AN}{AD}\) ਹੈ

ਹੱਲ:
△ABC ਵਿਚ
LM || CB (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{AM}{MB}\) = \(\frac{AL}{LC}\)
(ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਅਨੁਸਾਰ)
ਦੁਬਾਰਾ △ACD ਵਿੱਚ,
LN || CD (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{AN}{ND}\) = \(\frac{AL}{LC}\) …(2)
ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਅਨੁਸਾਰ)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ,

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ DE || A ਅਤੇ DF || AE ਹੈ । ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ \(\frac{BF}{FE}\) = \(\frac{BE}{EC}\) ਹੈ ॥

ਹੱਲ:
△ABC ਵਿੱਚ
DE || AC (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)

∴ \(\frac{BD}{DA}\) = \(\frac{BE}{EC}\) …(1)
ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਅਨੁਸਾਰ △ABE ਵਿੱਚ,
DF || AE (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{BD}{DA}\) = \(\frac{BF}{FE}\) …(2)
ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਅਨੁਸਾਰ
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ,
\(\frac{BE}{EC}\) = \(\frac{BF}{FE}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ DE || OQ ਅਤੇ DF | OR ਹੈ । ਦਿਖਾਉ ਕਿ EF ||QR ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △PQR ਵਿੱਚ, DE||OQ ਅਤੇ
DF || OR.
ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : EF|QR.
ਸਬੂਤ : △PQO ਵਿਚ,
ED || QO (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)

∴ \(\frac{PD}{DO}\) = \(\frac{PF}{EQ}\) …(1)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ।]
ਦੁਬਾਰਾ △POR ਵਿੱਚ,
DF || OR (ਦਿੱਤਾ ਹੈ )
∴ \(\frac{PD}{DO}\) = \(\frac{PF}{FR}\) …(2)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ ]
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ,
\(\frac{PE}{EQ}\) = \(\frac{PF}{FR}\)
△PQR ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਵਿਲੋਮ ,
EF || QR.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਕੁਮਵਾਰ OP, OQ ਅਤੇ OR ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਬਿੰਦੂ A, B ਅਤੇ Cਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ ਕਿ AB || PQ ਅਤੇ AC|| PR ਹੈ । ਦਰਸਾਉ ਕਿ BC|QR ਹੈ ।

ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △PQR ਵਿਚ ਬਿੰਦੂ A, B ਅਤੇ C ਕੁਮਵਾਰ OP, 0Q ਅਤੇ OR ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ ਕਿ AB || PQ ਅਤੇ AC || PR ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : BC || QR.
ਸਬੂਤ : △OPQ ਵਿੱਚ,
AB || PQ (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{OA}{AP}\) = \(\frac{OB}{BQ}\) …(1)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ]
ਦੁਬਾਰਾ △OPR ਵਿੱਚ,
AC || PR (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ \(\frac{OA}{AP}\) = \(\frac{OC}{CR}\) …(2)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ]
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ,
\(\frac{OB}{BQ}\) = \(\frac{OC}{CR}\)
∴ ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਮੇਯ ਦੇ ਉਲਟ ਤੋਂ △OQR ਵਿੱਚ BC || QR ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮੇਯ 6.1 ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਇਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀ ਇਕ ਭੁਜਾ ਦੇ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਵਿਚੋਂ ਦੂਸਰੀ ਭੁਜਾ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਰੇਖਾ ਤੀਸਰੀ ਭੁਜਾ ਨੂੰ ਸਮਦੁਭਾਜਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । (ਯਾਦ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਮਾਤ IX ਵਿੱਚ ਸਿੱਧ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ ॥
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ D, AB ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਭਾਵ AD = DB ਹੈ ।
BC ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾ AC ਨੂੰ E ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਭਾਵ DE || BC ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : E, AC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਸਬੂਤ : D, AB ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।
ਭਾਵ AD = DB (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
\(\frac{AD}{BD}\) = 1 …(1)
ਦੁਬਾਰਾ △ABC ਵਿੱਚ DE || BC
∴ \(\frac{AD}{DB}\) = \(\frac{AE}{EC}\)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਤੋਂ।]
∴ 1 = \(\frac{AE}{EC}\) [(1) ਤੋਂ।]
∴ AE = EC
∴ E, AC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਮੇਯ 6.2 ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਧ ਕਰੋ ਕਿ ਇਕ ਤ੍ਰਿਭੁਜ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੇਖਾ ਤੀਸਰੀ ਭੁਜਾ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । (ਯਾਦ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਮਾਤ IX ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ |
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : △ABC ਵਿੱਚ, D ਅਤੇ E ਕ੍ਰਮਵਾਰ AB ਅਤੇ AC ਦੇ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ AD = BD ਅਤੇ AE = EC ਹਨ ID ਅਤੇ E ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : DE || BC
ਸਬੂਤ : D, AB ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ , (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
ਭਾਵ AD = BD
\(\frac{AD}{BD}\) = 1 …(1)
E, AC ਦਾ ਮੱਧ ਬਿੰਦੂ ਹੈ (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
∴ AE = EC
\(\frac{AE}{EC}\) = 1 …(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ, \(\frac{AB}{BD}\) = \(\frac{AE}{EC}\)
ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਮੇਯ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਤੋਂ,
DE || BC

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ABCD ਇੱਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB || DC ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਕਰਣ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੁ O ‘ਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ । ਦਿਖਾਓ ਕਿ \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\) ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ABCD ਇੱਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ । ਜਿਸ ਵਿੱਚ AB || DC ਹੈ । ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ O ਉੱਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\)
ਰਚਨਾਂ : O ਤੋਂ FO || DC || AB ਖਿੱਚੋ ।
ਸਬੂਤ : △DAB ਵਿੱਚ
FO || AB (ਰਚਨਾ)
∴ \(\frac{DF}{FA}\) = \(\frac{DO}{BO}\) …(1)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ]
△DCA ਵਿੱਚ
FO || DC (ਰਚਨਾ)
\(\frac{DF}{FA}\) = \(\frac{CO}{AO}\) …(2)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ]
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ, \(\frac{DO}{BO}\) = \(\frac{CO}{AO}\) ⇒ \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਇਕ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਦੇ ਵਿਕਰਣ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ O ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ਕਿ \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\) ਹੈ । ਦਿਖਾਓ ਕਿ ABCD ਇੱਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ।
ਹੱਲ:
ਦਿੱਤਾ ਹੈ : ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਣ AC ਅਤੇ BD ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ O ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਟਦੇ ਹਨ ਕਿ \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\) ਹੈ ।

ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ : ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਇੱਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ।
ਰਚਨਾ : ‘O’ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੇਖਾ EO || AB ਖਿੱਚੋ ਜੋ AD ਨੂੰ E ਉੱਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਸਬੂਤ : △DAB ਵਿੱਚ
EO || AB
∴ \(\frac{DE}{EA}\) = \(\frac{DO}{OB}\) …(1)
[ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ]
ਪਰ \(\frac{AO}{BO}\) = \(\frac{CO}{DO}\) (ਦਿੱਤਾ ਹੈ।)
ਜਾਂ \(\frac{AO}{CO}\) = \(\frac{BO}{DO}\)
ਜਾਂ \(\frac{CO}{AO}\) = \(\frac{DO}{BO}\)
⇒ \(\frac{DO}{OB}\) = \(\frac{CO}{AO}\) …(2)
(1) ਅਤੇ (2) ਤੋਂ, \(\frac{DE}{EA}\) = \(\frac{CO}{AO}\)
∴ ਮੂਲ ਸਮਾਨ ਅਨੁਪਾਤਤਾ ਪ੍ਰਮੇਯ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ
EO || DC
ਨਾਲ ਹੀ, EO || AB
⇒ AB || DC
∴ ਚਤੁਰਭੁਜ ABCD ਇਕ ਸਮਲੰਬ ਚਤੁਰਭੁਜ ਹੈ ਜਿਸ AB || CD.