Class 11

Punjab State Board PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions ਐਥਲੈਟਿਕਸ (Athletics) Game Rules.

ਐਥਲੈਟਿਕਸ (Athletics) Game Rules – PSEB 11th Class Physical Education

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਐਥਲੈਟਿਕ ਈਵੈਂਟਸ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਐਥਲੈਟਿਕ ਈਵੈਂਟਸ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਟੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਈਵੈਂਟਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਟੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਘੱਟ ਫਾਸਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ।
2. ਦਰਮਿਆਨੇ ਫਾਸਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ।
3. ਲੰਬੇ ਫਾਸਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜੈਵਲਿਨ ਦਾ ਭਾਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
800 ਗ੍ਰਾਮ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਡਿਸਕਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
219 ਤੋਂ 221 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੈਮਰ ਥੋ ਦੇ ਕੋਈ ਪੰਜ ਨਿਯਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਹੈਮਰ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈਮਰ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਹੈਮਰ ਥੋ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ 1.30 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਹੈਮਰ ਮਾਰਕ ਸੈਕਟਰ ਵਿਚ ਹੀ ਡਿਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਥੋਂ ਅਯੋਗ ਮੰਨੀ ਜਾਏਗੀ ।
5. ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਸੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਬੋਇੰਗ ਈਵੈਂਟਸ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣਾ,
2. ਡਿਸਕਸ ਥੋ,
3. ਜੈਵਲਿਨ ਥੋ,
4. ਹੈਮਰ ਥੋ ।

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
(History of Athletics)

ਦੌੜਨਾ, ਕੁੱਦਣਾ ਅਤੇ ਸੁੱਟਣਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਆਦਮੀ ਪਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਉਣ ਦੇ ਲਈ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਤਾਕਤਵਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਜੀਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਸੀ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਸ ਦੀ ਲਾਠੀ ਉਸ ਦੀ ਮੱਝ” ਵਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਠੀਕ ਬੈਠਦੀ ਸੀ । ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਚੱਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ । 3500 ਈ: ਪੂਰਵ ਮਿਸ਼ਰ ਦੇ ਲੋਕ ਦੌੜਣਾ ਅਤੇ ਸੁੱਟਣ ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਲਈ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਦੌੜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਆਰੰਭ 776 ਈ: ਪੂਰਵ ਉਲੰਪਿਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ 200 ਰਾਜ ਅਤੇ 5500 ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਡਿਸਕਸ ਥਰੋ, ਭਾਲਾ ਸੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਛਲਾਂਗ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੀ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਗਰੀਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਐਥਲਾਨ (Athlon) ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ।

ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸੰਨ 1800 ਵਿਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਸੰਨ 1800 ਵਿਚ ਆਕਸਫੋਰਡ ਅਤੇ ਕੈਮਬਰਿਜ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਜੋ ਐਮਚਿਊਰ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਐਸੋਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਸੰਨ 1860 ਵਿਚ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਲੱਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਦੌੜਾਂ ਹੀ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ । 1895 ਵਿਚ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦੀ ਪਹਿਲੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਿਊਯਾਰਕ (U.S.A.) ਵਿਚ ਹੋਏ । 1896 ਵਿਚ ਪੈਰੀ ਡੀ. ਕੁਬਰਟਿਨ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਪਹਿਲੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਸੰਨ 1913 ਵਿਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਮਚਿਊਰ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ । ਇਹ ਸੰਘ ਦੁਜਿਆਂ ਦੇ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ‘ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

1928 ਦੀਆਂ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਐਮਸਟਰਡਮ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ । ਉਸ ਵਿਚ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ । ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਟੈਕ 1950 ਵਿਚ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਅਇਆ | ਮੈਕਸੀਕੋ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਂਸ ਕੁੱਦ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਛਲਾਂਗ ਦੇ ਲਈ ਫੋਮ ਦੇ ਗੱਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ 1946 ਵਿਚ ਐਮਚਿਉਰ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਚ ਹੋਈ ਜਿਸਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਹਰ ਸਾਲ ਦੋ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦੇ ਕਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਵੇਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਗੇਮਜ਼, ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਚੈਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ
(New Rules of Athletics)

ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਨਿਯਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :

• ਦੌੜਾਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਦੌੜਾਕ ਕੇਵਲ ਇਕ ਫਾਊਲ ਸਟਾਰਟ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਦੂਸਰੀ ਦਫਾ ਫਾਊਲ ਸਟਾਰਟ ਲੈਣ ਤੇ ਉਹ ਦੌੜਾਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਤਰ ਦੇ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਹੁਣ ਨੌਂ ਲੇਨਜ (Lines) ਦਾ ਟੈਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਲੇਨਜ Lines) ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਪਹਿਲੇ ਪਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਲੇਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
• ਖੇਡ ਇਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗੇ 12 ਥਰੋਜ ਨੂੰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਡਿਸਕਸ, ਹੈਮਰ ਅਤੇ ਜੈਵਲਿਨ ਥਰੋ ਵਿਚ ਹੁਣ ਸਮ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਮ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਦੁਰੀ ਵੀ ਨਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਥਰੋਇੰਗ ਇਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਜੈਵਲਿਨ, ਹੈਮਰ ਡਿਸਕਸ ਅਤੇ ਗੋਲਾ ਜੇਕਰ ਸੈਕਟਰ ਦੀ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਛੂਹ ਵੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਾਪ ਵਾਲੇ ਬਿੰਦੂ ਇਹ ਨਿਰਭਰ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਥਰੋ ਫ਼ਾਊਲ ਸੀ ਜਾਂ ਠੀਕ ਸੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਟਰੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਲਈ ਐਥਲੀਟਾਂ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਟਰੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਦੇ ਨਿਯਮ ਐਥਲੀਟਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

• ਖਿਡਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਯੋਗ ਨਾ ਹੋਣ । ਉਹ ਸਾਫ਼ ਵੀ ਹੋਣ ।
• ਕੋਈ ਵੀ ਐਥਲੀਟ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ | ਐਥਲੀਟ ਕਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਬੂਟ ਜਾਂ | ਦੌੜਨ ਵਾਲੇ ਜੁੱਤੇ ਪਾ ਕੇ ਦੌੜ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨੰਬਰ ਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਲਾਈਨਾਂ (Lines) ਵਿਚ ਦੌੜੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਅਖ਼ੀਰ ਤਕ ਆਪਣੀ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਆਪਣੀ ਲੇਨ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਦੌੜਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹਾ ਉਸ ਨੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਏ ਜਾਂ ਨਾ ।
• ਜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਟਰੈਕ ਨੂੰ ਛੱਡਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਦੌੜ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ।
• ਜੇਕਰ ਟਰੈਕ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਦੋਵੇਂ ਈਵੈਂਟਸ ਇਕੋ ਵਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਜੱਜ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਫੀਲਡ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਗੈਰ ਜ਼ਰੁਰੀ ਦੇਰੀ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਕ ਦੋਸ਼ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਟਰਾਇਲ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ | ਜੇਕਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਟਰਾਇਲ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖੇਡਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਅਜਿਹੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• 800 ਮੀਟਰ ਦੌੜ (800 Metre Race) ਦਾ ਸਟਾਰਟਰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕਹੇਗਾ, “On your marks“….. ਪਿਸਤੌਲ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੌੜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ | 800 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ‘‘On your marks’’ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤਿਆਰ
  ਹੋਣ ਤੇ ਪਿਸਤੌਲ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ On your marks’’ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਗਰਾਊਂਡ ‘ਤੇ ਆਰੰਭ ਰੇਖਾ (Start line) ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਜਾਂ ਪੈਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਛੂਹਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ।
• ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਪਿਸਤੌਲ ਦੇ ਸਾਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰੰਭ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਉਲ ਸਟਾਰਟ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਦੌੜਾਕ ਫਾਉਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਦੌੜ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹੈਪਟੈਥਲਨ ਅਤੇ ਡੈਥਲੈਨ ਵਿਚ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚੇਤਾਵਨੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਯੋਗ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਅੰਤਿਮ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਅੰਤਿਮ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਛੂਹ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਹਰਡਲ ਦੌੜ ਵਿਚ ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਹੱਥਾਂ ਜਾਂ ਟੰਗਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾ ਕੇ ਹੋਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲੇਨ ਵਿਚ ਸਥਿਰ ਹਰਡਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰਡਲਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਡੇਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਜੇਕਰ ਉੱਪਰਲੇ ਨਿਯਮ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਹਰਡਲਾਂ ਡਿਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਰੈਫਰੀ ਉਸ ਦੌੜ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਕਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਜੇਕਰ Throw events ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੈਫਰੀ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਥਾਂ (Qualifying marks) ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ 6 ਚਾਂਸ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਜੇਕਰ ਦੌੜਾਕ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਡਲਾਂ ਪੈਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁੱਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
• ਕੋਈ ਐਥਲੀਟ ਦੋ ਵਾਰੀ ਫਾਉਲ ਸਟਾਰਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੇਸ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਐਥਲੈਟਿਕ ਈਵੈਂਟਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਲਿਖੋ ।
ਜਾਂ
ਐਥਲੈਟਿਕ ਈਵੈਂਟਸ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਸਾਰੇ ਟਰੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ । 100 ਮੀ., 200 ਮੀ., 400 ਮੀ., 800 ਮੀ., 1500 ਮੀ., 3000 ਮੀ., 5000 ਮੀ. 10000 ਮੀ. ਦੌੜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਫੀਲਡ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਲੰਮੀ ਛਲਾਂਗ, ਉੱਚੀ ਛਲਾਂਗ, ਤੀਸਰੀ ਛਲਾਂਗ ਅਤੇ ਪੋਲ ਵਾਲਟ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਲੰਬੀ ਛਲਾਂਗ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਛਲਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਥਰੋਇੰਗ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਸ਼ਾਟਪੁਟ, ਡਿਸਕਸ ਥਰੋ, ਜੈਵਲਿਨ ਥਰੋ ਅਤੇ ਹੈਮਰ ਥਰੋ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਹੈਮਰ ਥਰੋ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਪੈਂਟਾਥਲੈਨ ਵਿਚ ਪੰਜ ਈਵੈਂਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |
ਡੈਥਲੈਨ (Decathlon)
ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਡੈਥਲੈਨ ਵਿਚ ਦਸ ਈਵੈਂਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋਕਿ ਐਥਲੀਟ ਨੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਦੇ ਈਵੈਂਟਸ – ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦੇ ਈਵੈਂਟਸ
100 ਮੀਟਰ ਦੌੜ – 110 ਮੀਟਰ ਹਰਡਲਜ਼
ਲੰਬੀ ਛਾਲ – ਡਿਸਕਸ ਥਰੋ
ਸ਼ਾਟਪੁਟ – ਪੋਲ ਵਾਲਟ
ਹਾਈ ਜੰਪ – ਜੈਵਲਿਨ ਥਰੋ
400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ – 1500 ਮੀਟਰ ਦੌੜ

ਹੈਪਟਾਥਲੋਨ (Hepatathelon)
ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਹੈਪਟਾਥਲੋਨ ਵਿਚ ਸੱਤ ਈਵੈਂਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਐਥਲੀਟ ਨੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਦੇ ਈਵੈਂਟਸ – ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦੇ ਈਵੈਂਟਸ
100 ਮੀਟਰ ਹਰਡਲਜ – 200 ਮੀਟਰ ਦੌੜ
ਲੰਬੀ ਛਾਲ – ਜੈਵਲਿਨ ਥਰੋ
ਸ਼ਾਟ ਪੁਟ – 800 ਮੀਟਰ ਦੌੜ
ਹਾਈ ਜੰਪ
ਟਰੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ 100, 200, 400, 800 ਮੀਟਰ ਤਕ ਦੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ: 4.
200 ਮੀਟਰ ਅਤੇ 400 ਮੀਟਰ ਦੇ ਟਰੈਕ ਦੀ ਚਿੱਤਰ ਸਮੇਤ ਬਣਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
200 ਮੀਟਰ ਦੇ ਟਰੈਕ ਦੀ ਬਣਤਰ (Track for 200 metres) – ਇਸ ਟਰੈਕ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 94 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 53 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਟਰੈਕ ਦੀ ਕੁੱਲ ਦੂਰੀ = 200 ਮੀਟਰ
ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 40 ਮੀਟਰ
ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੋਕੀ ਗਈ ਦੁਰੀ = 40 × 2 = 80 ਮੀਟਰ
ਕੋਨਿਆਂ ਵਿਚ ਰੋਕੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਦੂਰੀ = 120 ਮੀਟਰ
400 ਮੀਟਰ ਟਰੈਕ ਦੀ ਬਣਤਰ (Track for 400 meters) ਅੱਠ ਲੇਨਾਂ ਵਾਲਾ
ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਾਪ = 174.92 m × 95.92 m
ਟਰੈਕ ਦੀ ਕੁੱਲ ਦੂਰੀ = 400 ਮੀਟਰ
ਸਿੱਧੀ ਲੰਬਾਈ = 79 ਮੀਟਰ
ਦੋਵੇਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ = 242 ਮੀਟਰ
ਵਿਆਸ = 242 ਮੀਟਰ
ਦੌੜਨ ਵਾਲੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = 38.20 ਮੀਟਰ
ਮਾਰਕਿੰਗ ਅਰਧ ਵਿਆਸ = 38.20 ਮੀਟਰ

ਸਰਪਟ ਦੌੜ (Sprinting)-

ਆਪ ਦੌੜ ਦੇ ਢੰਗ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਅਧੀਨ ਛੋਟੀ ਦੌੜ ਲਗਾ ਕੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤਾਕਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚੰਗੀਆਂ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀਆਂ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਦਰ ਅਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੌੜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲ ਹਨ । ਬਹੁਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਉੱਚੀ ਰਫਤਾਰ ਤੇ ਸਰਪਟ ਦੌੜ ਰਾਹੀਂ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ | ਬਲਾਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੌੜਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਨਾ ਗਵਾਉ ।
1. ਰਫਤਾਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ (Development of Speed) – ਗੌਲਿੰਗ ਸਟਾਰਟ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ 10 ਗਜ਼ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ‘ਤੇ ਛੋਟੀ ਦੌੜ ਦੌੜੋ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਕਾਫੀ ਸਾਰੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਵੀ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

2. ਲੈਗ ਐਕਸ਼ਨ (Leg Action) – 70 ਗਜ਼ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰੋ । 15 ਗਜ਼ ਦੇ ਰੌਲਿੰਗ ਸਟਾਰਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਰਸਤੇ (Track) ਉੱਤੇ ਸਰਪਟ ਦੌੜ ਦੌੜੋ । ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਵੇਖੋਗੇ ਕਿ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਧਦੀ-ਵਧਦੀ ਫਿਰ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਸਪਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਿੱਸੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਕੁਲ਼ੇ ਦੁਆਲੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਰਾਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕੂਲ਼ੇ ਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਰਾਹੀਂ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਦੌੜ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕੁੱਝ ਹੱਦ ਤਕ, ਪਰ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੱਦ ਤਕ ਵਧਾ ਸਕਣ ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ-

4. ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ (Action of Arms) – ਛੋਟੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰੱਖਣ ਲਈ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਬਾਂਹ ਨੂੰ 90° ‘ਤੇ ਘੁੰਮਾਉਂਦਿਆਂ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਇਕ ਤਕੜੀ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਕਰਨਾ ਦੌੜਾਕਾਂ ਲਈ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ | ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਬਦਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਿਆਉਂਦਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੁਹਣੀ ਦੇ ਕੋਣ ‘ਤੇ ਮੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਲੱਤ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਵਕਤ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

5. ਸ਼ੁਰੂਆਤ (Start) – ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਦੀ ਚਾਲ ਚਿੱਤਰ 3 ਅਤੇ 4 ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਕ ਨਿਪੁੰਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਇਕ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਹੈ | ਬਲਾਕਾਂ ਦਾ ਰੱਖਣਾ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਤੁਹਾਡੀ ਤਾਕਤ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਆਪਣੇ ਬਲਾਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਮਾਉ ਕਿ ਮੁਹਰਲਾ ਬਲਾਕ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 18 ਇੰਚ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਪਿਛਲਾ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 36 ਇੰਚ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ । ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਫਾਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਉਦੋਂ ਤਕ ਤਜਰਬਾ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਦਨ ਅਤੇ ਤਾਕਤ ਲਈ ਉੱਤਮ ਦਰ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ । (ਚਿੱਤਰ-2) ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬਦਨ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਇੰਝ ਝੁਕਾਉ ਕਿ ਬਹੁਤਾ ਭਾਰ ਬਾਹਵਾਂ ਉੱਤੇ ਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਕੁਲੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇ ਹੋਏ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਹੋਣ ਇਹ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਕਿ ਮੁਹਰਲੇ ਗੋਡੇ ਦਾ ਕੋਣ ਲਗਪਗ 90° ਹੈ । ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੂਹਰਲੇ ਬਲਾਕ ਦਾ ਫੇਸ 60° ਕੋਣ ‘ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਬਲਾਕ ਦਾ ਲੰਬਾਤਮਕ ਰੂਪ ਵਿਚ | ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਓਨਾ ਉੱਚੇ ਚੁੱਕੋ | ਬਾਹਵਾਂ ਦੀ ਵਾਧੂ ਲੰਬਾਈ ਹਰੇਕ ਹੱਥ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਕੇ ਵਧਾਉ ।

ਸਿਖਲਾਈ (Training)-
ਛੋਟੀ ਦੌੜ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ, ਟੈਕ ਉੱਤੇ ਦੌੜਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਦੌੜਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਤੁਸੀਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਉਦਾਹਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ । 1 × 180 ਗਜ਼ ਦੇ ਆਰਾਮ ਵਕਫਿਆਂ ਨਾਲ 6 × 70 ਗਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਰੋਲਿੰਗ ਸਟਾਰਟ ਬਣਾਉ ! ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਉਗੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਆਰਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਹਰਾਉ । ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਸੂਚੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉ । ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਰਾਮ ਵਕਫਿਆਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੱਟ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ।

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਪਿਸਤੌਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਸਮਰੱਥ ਸਟਾਰਟਰ ਨਾਲ ਟੋਲੇ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਛੋਟੀ ਦੌੜ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੈ । ਕੁਝ ਲਾਭਕਾਰੀ ਕੰਮ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹਰੇਕ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੰਭਵ ਵਧੀਆ ਹਾਲਤਾਂ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਆਪਣੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਿਆਦ ਕਾਇਮ ਕਰੋ । ਥੋੜੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਾ ਹੋਵੋ 1 ਦੌੜਾਕ ਵਾਸਤੇ ਪੂਰੇ ਬਦਨ ਲਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਬਾਹਵਾਂ, ਮੋਢਿਆਂ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਲਈ ਭਾਰੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਕ ਹਫਤੇ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 40 ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਦੋ ਅਭਿਆਸ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਨ ।

Track Events of Races-Short, Middle & Long

ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ (Sprinting) – ਸਟਿੰਗ ਉਹ ਦੌੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਦੌੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ 100 ਮੀਟਰ ਅਤੇ 200 ਮੀਟਰ ਦੀਆਂ ਦੌੜਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਤਾਂ 400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦੌੜਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ (Reaction), ਟਾਈਮ ਅਤੇ Speed ਦਾ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ।

ਸਟਾਰਟ (Starts) – ਛੋਟੇ ਫਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-

1. ਬੰਚ ਸਟਾਰਟ (Bunch Start)
2. ਮੀਡੀਅਮ ਸਟਾਰਟ (Medium Start)
3. ਅਲੋਂਗੇਟੇਡ ਸਟਾਰਟ (Elongated Start) ।

1. ਬੰਚ ਸਟਾਰਟ (Bunch Start) – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਵਾਸਤੇ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫਾਸਲਾ 8 ਤੋਂ 10 ਇੰਚ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਾਲਾ ਬਲਾਕ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 19 ਇੰਚ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਐਥਲੀਟ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਲਾਕ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਝੁਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਦੀ ਟੋ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਥਿਤ ਹੋਣ । ਹੱਥ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਲਾਈਨ ‘ਤੇ ਬਿਜ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹੋਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਵਿਚ ਜਿਉਂ ਹੀ ਸੈੱਟ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ (Set Position) ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, Hips ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਟਾਰਟ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਥਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਮੀਡੀਅਮ ਸਟਾਰਟ (Medium Start) – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਵਿਚ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫਾਸਲਾ 10 ਤੋਂ 13 ਇੰਚ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਬਲਾਕ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਲਗਪਗ 15 ਇੰਚ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਕਸਰ ਐਥਲੀਟ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਰਟ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਦਾ ਗੋਡਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਇਕ ਸੇਧ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ Set Position ਤੋਂ Hips ਤੇ ਮੋਢੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਉੱਚਾਈ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

3. ਅਲੋਂਗੇਟੇਡ ਸਟਾਰਟ (Elongated Start) – ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਟਾਰਟ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਬਲਾਕਾਂ ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਬਲਾਕ (Starting Block) ਵਿਚਕਾਰ ਫਾਸਲਾ 25 ਤੋਂ 28 ਇੰਚ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਦਾ ਗੋਡਾ ਲਗਪਗ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਸਟਾਰਟ ਲੈਣਾ (Start) – ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੇਸ ਲਈ ਸਟਾਰਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ-

1. ਆਨ ਯੂਅਰ ਮਾਰਕ (On your mark)
2. ਸੈਂਟ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ (Set Position)
3. ਪਿਸਤੌਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਜਾਣਾ (Go) ।

ਰੇਸ ਦਾ ਅੰਤ (Finish of the Race) – ਰੇਸ ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਖਿਡਾਰੀ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਰੇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਹਨ-

1. ਭੱਜ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਨਿਕਲ ਜਾਣਾ (Run through)
2. ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਝੁਕਣਾ (Lunge)
3. ਮੋਢਾ ਅੱਗੇ ਕਰਨਾ (The Shoulders String) ।

ਦਰਮਿਆਨੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ (Middle Distance Races) – ਟੈਕ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਰੇਸਾਂ ਦਰਮਿਆਨੇ ਫਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ 800 ਮੀਟਰ ਅਤੇ 1500 ਮੀਟਰ ਦੌੜਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹੀ ਐਥਲੀਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੋਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਕੇ ਰੇਸ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।400 ਮੀਟਰ ਦਾ ਸਟਾਰਟ ਤਾਂ ਸਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿ 800 ਮੀਟਰ ਦਾ ਸਟਾਰਟ ਸਿਰਫ਼ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕੇ ਇਸ ਰੇਸ ਵਿਚ ਕਦਮ (Strides) ਵੱਡੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਲੰਬੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ (Long Distance Races) – ਲੰਬੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਾਸਲਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇਹ ਰੇਸਾਂ ਮੀਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ 1500 ਮੀਟਰ, 3, 000 ਮੀਟਰ, 5,000 ਮੀਟਰ ਆਦਿ ਰੇਸਾਂ ਲੰਬੇ ਫਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਐਥਲੀਟ ਦੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (endurance) ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ । ਲੰਬੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਐਥਲੀਟ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਐਥਲੀਟ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਲੰਬੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਦੇ ਆਰੰਭ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੀ ਰੇਸ ਵਿਚ ਐਥਲੀਟ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸਿੱਧਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਝੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਧਿਆਨ ਟਰੈਕ ਵਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਾਹਵਾਂ ਢਿੱਲੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਅੱਗੇ ਵਲ ਨੂੰ ਲਟਕਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਕੁਹਣੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਬਾਹਵਾਂ ਮੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਥ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤਣਾਅ ਦੇ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਬਾਹਵਾਂ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਦੇ Action ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕਣ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਦੌੜਨ ਸਮੇਂ ਪੈਰ ਦਾ ਅੱਗੇ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਡੀ ਵੀ ਗਰਾਊਂਡ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁਸ਼ (Push) ਟੋਅ ਤੋਂ ਹੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੇਸਾਂ ਵਿਚ ਕਦਮ (Strides) ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਿਨਾਂ ਵਧਾਏ ਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਸਾਰੀ ਰੇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਬਹੁਤ Relax ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹਰਡਲ ਦੌੜਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
100 ਮੀਟਰ ਹਰਡਲ ਦੌੜ
(100 Meter Hurdle Race)

ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੌੜ ਦੇ ਐਥਲੀਟ ਪਹਿਲੀ ਹਰਡਲ ਤਕ ਪੁੱਜਣ ਵਿਚ ੪ ਕਦਮ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਸਟਾਰਟਿੰਗ ਬਲਾਕ ‘ਤੇ ਬੈਠਦੇ ਸਮੇਂ ਵਧੇਰੇ ਤਾਕਤ ਵਾਲੇ ਪੈਰ (Take off Foot) ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੌੜਾਕ ਜੇ ਲੰਬਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ ਭੱਜਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਹ ਸਲਾ ਉਹਦੇ ਲਈ ਘੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਤਾਕਤਵਰ ਪੈਰ ਪਿਛਲੇ ਥਲ (ਬਲਾਕ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਦੌੜ ਭੱਜੇਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਤਾਕਤਵਰ ਪੈਰ ਹਰਡਲ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 2 ਮੀਟਰ ਪਿੱਛੇ ਆਵੇਗਾ | ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਦਮ ਤਕ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਰ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਰਡਲ ਤੇ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਰਹਿਣੀ “ਹੀਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਤਕ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧਦਾ ਹੀ ਜਾਵੇਗਾ । ਪਰ ਆਖ਼ਰੀ ਕਦਮ ਉਛਾਲ ਕਦਮ ਨਾਲੋਂ ਲਗਪਗ 6 ਇੰਚ (10 ਸੈਂ: ਮੀ:) ਛੋਟਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ।

ਆਮ ਦੌੜਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਹਰਡਲ ਦੌੜ ਵਿਚ ਭੱਜਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌੜਾਕ ਦੇ ਗੋਡੇ ਵਧੇਰੇ ਉੱਪਰ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪੂਰਾ ਨਾ ਰੱਖ ਕੇ ਸਿਰਫ ਪੈਰ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ (ਪੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹਰਡਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਛਾਲ ਪੈਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪੈਰ ਦਾ ਪੰਜਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਸਿੱਧਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਰਡਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਅੱਗੇ ਵਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹਰਡਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੱਬ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਬਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਰਡਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾ ਹਰਡਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਾਸਲੇ ‘ਤੇ ਨਾ ਪੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪਵੇ । ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਹਰਡਲ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਨਾਂਤਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਸੀਨੇ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਦੌੜਾਕ ਤੇਜ਼ ਭੱਜਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹੇਗਾ | ਹਰਡਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ 1.55 ਤੋਂ 1.60 ਮੀਟਰ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ‘ਤੇ, ਦੁਸਰਾ 2.10 ਮੀਟਰ ਦੇ ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਲਗਪਗ 2.00 ਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਤਰ ‘ਤੇ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । (12 ਮੀ:, 13.72.9 ਮੀ:, 9.14 ਮੀ: 14.20 ਮੀ:) ।

ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਇਸ ਦੌੜ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸੁਵਿਧਾ ਆਪਣੇ ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤਾਲਮੇਲ ਬਿਠਾਉਣ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਹਰਡਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 21 ਤੋਂ 25 ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 13-15 ਜਾਂ 17 ਕਦਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਕੁਝ ਦੌੜਾਕ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ 14 ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 16 ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨਾਲ ਉਛਾਲ ਲੈਣ ਨਾਲ ਲਾਭ ਹੋਣ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਛਾਲ 200 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹਰਡਲ

ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ 1.20 ਮੀਟਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਤਕਨੀਕ 110 ਮੀਟਰ ਅਤੇ 100 ਮੀਟਰ ਹਰਡਲਾਂ ਵਰਗੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 400 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ (ਸੈਕਿੰਡ) 2-5 ਤੋਂ 3-5 ਤਕ 400 ਮੀਟਰ ਹਰਡਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੱਧ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਹਰਡਲਜ਼
(Hurdles)

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਇੰਨਾ ਬਲ (Stamina) ਅਤੇ ਰਫ਼ਤਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਿ ਐਥਲੀਟ ਆਪਣੀ ਰੇਸ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ ਫਿਨਿਸ਼ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਗਜ਼ ਅੱਗੇ ਤਕ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਹਰਡਲਜ਼ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਉੱਚਾਈ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਫੀਲਡ ਈਵੈਂਟਸ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਈਵੈਂਟਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਉੱਤਰ
ਲੰਮੀ ਛਾਲ
(Long Jump)

1. ਰਨਵੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 40 ਮੀ. ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 45 ਮੀ. ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ
   ਰਨਵੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 1.22 ਮੀਟਰ
2. ਪਿਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 10 ਮੀਟਰ
   ਪਿਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 2.75 ਮੀ. ਤੋਂ 3 ਮੀਟਰ
3. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 1.22 ਮੀ.
4. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 20 ਸੈਂ. ਮੀਟਰ
5. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ – 10 ਸੈਂ. ਮੀਟਰ ।

ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਦਾ ਢੰਗ (Method of Long Jump) – ਛਾਲ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਵਿਚ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਚੀ ਛਾਲ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖ ਕੇ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖ ਕੇ ਸੱਜੇ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਝੁਕਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਵਲ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਝੁਕਾ ਕੇ ਰੱਖਾਂਗੇ । ਢੰਗ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਨ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਕਦਮ ਤੁਰ ਕੇ ਕਰਾਂਗੇ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ, ਤਦ ਥੋੜ੍ਹਾ ਭੱਜਦੇ ਹੋਏ ਇਹੋ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

• ਛੇ ਜਾਂ ਸੱਤ ਕਦਮ ਦੌੜ ਕੇ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਜਾ ਕੇ ਕੁੱਦਦਾ ਹੋਇਆ ਖਿਡਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਵੇਗਾ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲੈ ਆਵੇਗਾ ।
• ਉੱਪਰ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਰੁਮਾਲ ਲੱਕੜੀ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਲਗਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਮਾਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਨੂੰ ਕਹਾਂਗੇ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਐਥਲੀਟ ( Athletes) ਉੱਪਰ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਣਾ ਸਿੱਖ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਢੰਗ ਲੈਂਡਿੰਗ)
(Method of Landing)

ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਐਥਲੀਟ ਪਿਟ (Pit) ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ । ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਲਿਆਉਣਗੇ ਅਤੇ Swing ਕਰਨਗੇ । ਨਾਲ ਹੀ ਗਡੇ ਵੀ ਝੁਕਾਉਣਗੇ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ-ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ।

ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਵਧਾ ਕੇ ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵਲ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੱਖਾੜੇ (Pit) ਵਿਚ ਜੰਪ ਕਰਨਗੇ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਪੈਰ ਡਿੱਗਦੇ ਸਮੇਂ ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਸਿੱਧੇ ਰੱਖਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਧੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਝੁਕਾਅ (Arc) ਬਣ ਸਕੇ, ਜੋ ਕਿ ਹੈੱਗ ਸਟਾਈਲ (Hang Style) ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਐਥਲੀਟਸ (Athletes ) ਨੂੰ ਸੱਤ ਕਦਮ ਕੁੱਦਣ ਲਈ ਆਖਾਂਗੇ । ਕੁੱਦਦੇ ਸਮੇਂ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਦੇ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਹਿਪ (Hip) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਲਿਆਵੇਗਾ । ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਐਥਲੀਟ (Athlete) ਹਵਾ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਉੱਚਾਈ ਲਵੇਗਾ, ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਲਿਆਵੇਗਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਸਕੇ । ਕੁੱਦਣ ਵਾਲਾ ਪੈਰ ਗੋਡਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਚਾਈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਗੋਡਿਆਂ ਤੋਂ ਝਕੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਪੈਰ ਪੱਟ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿਚ ਹੋਣਗੇ । ਦੋਵੇਂ ਭਜਾਵਾਂ ਸਿਰ ਦੇ ਬਗਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵਲ ਹੋਣਗੀਆਂ | ਸਰੀਰ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਐਥਲੀਟਸ (Athletes) ਅਖਾੜੇ (Pit) ਵਿਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ, ਉਹ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਝੁਕਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਣਗੇ, ਢਿੱਡ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਲਿਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਉੱਪਰ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਗੇ ।

ਹਿਚ ਕਿੱਕ ਦਾ ਢੰਗ
(Method of Hitch Kick)

(1) ਜੰਪ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ (Split) ਹਵਾ ਵਿਚ, ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਕਰਕੇ, ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਉੱਤੇ ਲੈਂਡਿੰਗ (Landing) ਕਰਨਾ ਪਰ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਸਿਰ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇਗਾ, ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ।

(2) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਰੱਖਣਗੇ ਅਤੇ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਲੈਂਡਿੰਗ (Landing) ਕਰਨਗੇ ।

(3) ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਢੰਗ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਣਗੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਸਿਰਫ ਸੁਤੰਤਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਲੈਂਡਿੰਗ (Landing) ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਟੇਕ ਆਫ਼ ਪੈਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੈ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਆਉਣਗੇ । ਹੋਰ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਢੰਗ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਣਗੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੈਂਗ ਦੇ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਐਥਲੀਟ (Athlete) ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਦਾ ਰਸਤਾ (Approach Run) ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(4) ਉੱਪਰ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਪਰਿੰਗ ਬੋਰਡਾਂ (Spring-Boards) ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ (Gymnastic) ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਪਰਿੰਗ ਬੋਰਡ (Spring Board) ਦੀ ਘਾਟ ਵਿਚ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਐਥਲੀਟਸ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿਚ ਸਹੀ ਕਿਰਿਆ, ਢੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

ਟਰਿਪਲ ਜੰਪ
(Triple Jump)

1. ਰਨਵੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 40 ਮੀ. ਤੋਂ 45 ਮੀ.
2. ਰਨਵੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 1.22 ਮੀਟਰ
3. ਪਿੱਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਪਿੱਟ ਸਮੇਤ 21 ਮੀ.
4. ਪਿੱਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 2.75 ਮੀ. ਤੋਂ 3 ਮੀ.
5. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਪਿੱਟ ਤੱਕ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 11 ਮੀ. ਤੋਂ 13 ਮੀ.
6. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਲੰਬਾਈ । – 1.22 ਮੀਟਰ
7. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 20 ਸੈਂਮੀ.
8. ਟੇਕ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ – 10 ਸੈਂਮੀ.

ਅਪਰੋਚ ਰਨ (Approach Run) – ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਅਪਰੋਚ ਰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਸਪੀਡ (Speed) ਨਾ ਵਧੇਰੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਨਾ ਵਧੇਰੇ ਹੌਲੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਅਪਰੋਚ ਰਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (Length of Approach Run) – ਟਰਿਪਲ ਜੰਪ ਵਿਚ 18 ਤੋਂ 22 ਕਦਮ ਜਾਂ 40 ਤੋਂ 45 ਮੀ: ਦੇ ਲਗਪਗ ਅਪਰੋਚ ਰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭੱਜਣ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ । ਹੌਲੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਾਲਾ ਲੰਮਾ ਅਪਰੋਚ ਲਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਵਾਲਾ ਛੋਟਾ ਅਪਰੋਚ ਲਵੇਗਾ । | ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਰੱਖ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਗੇ, ਭੱਜਣ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨੂੰ ਆਮ ਰੱਖਣਗੇ । ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇਗਾ ।

ਟੇਕ ਆਫ਼ (Take Off) ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗੋਡਾ ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਦੀ ਬਜਾਇ ਇਸ ਵਿਚ ਘੱਟ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਟੇਕ ਆਫ ਅਤੇ ਹੋਪ-ਸਟੈਂਪ (Hop Step) ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣਗੀਆਂ । ਦੂਸਰੀ ਲੱਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਸਪਲਿਟ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ (Split Position) ਬਣਾਵੇਗੀ । ਟਰਿਪਲ ਜੰਪ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਕਨੀਕ (Technique) ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੈ-

1. ਫ਼ਲੈਟ ਤਕਨੀਕ
2. ਸਟੀਪ ਤਕਨੀਕ
3. ਮਿਕਸਡ ਤਕਨੀਕ ।

ਤੀਹਰੀ ਛਾਲ (Triple Jumping)

ਉੱਚੀ ਛਾਲ
(High Jump)

1. ਰਨਵੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – -15 ਮੀ. ਤੋਂ 25 ਮੀ.
2. ਤਿਕੋਣੀ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ – 30 ਮਿ. ਮੀ.
3. ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 3.98 ਮੀ. ਤੋਂ 4.02 ਮੀ.
4. ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦਾ ਵਜ਼ਨ – 2 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ
5. ਪਿੱਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 5 ਮੀ.
6. ਪਿੱਟ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 4 ਮੀ.
7. ਪਿੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ -60 ਸੈਂ. ਮੀ. ।

1. ਸਾਰੇ ਟਰੈਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਕੱਦਣ ਨੂੰ ਕਹਿਣਗੇ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਪੈਰ ਤੇ ਕੁੱਦਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣਗੇ । ਉੱਪਰ ਉੱਛਲਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਹਰ ਵਾਰ ਹੀ ਕੁੱਦਿਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਪੈਰ ਦੇ ਕੁੱਦਣ ਨਾਲ ਸੌਂਖ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਛਾਲ ਉਠਾਣ) ਪੈਰ (Take off Foot) ਮੰਨ ਕੇ ਟਰੇਨਰਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-

• ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਤੇ ਕੱਦਣ ਵਾਲੇ ।
• ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਤੇ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ।

2. ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਣਗੇ । ਦੋਹਾਂ ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵੇਲੇ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ, ਕੁਹਣੀਆਂ ਤੋਂ ਮੋੜ ਕੇ ਅੱਗੇ, ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਜਾਣਗੇ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵਲ ਕਿੱਕ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਛਲ ਕੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਉਸੇ ਪੈਰ ਤੇ ਆਉਣਗੇ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਛਾਲ ਪੈਰ (Take off Foot) ਵਾਲੇ ਪੈਰ ਦਾ ਗੋਡਾ ਵੀ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੇ ਸਮੇਂ ਥੋੜਾ ਮੁੜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਸਰੀਰ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਆਵੇਗਾ । ਉੱਪਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਲੱਕ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਪੈਰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।

3. ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ 45° ਤੇ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਪਾਸੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਵੜ ਨੂੰ ਦੋ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਗੇ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਉੱਪਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਛਾਲ ਕੇ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਜਾ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸੇ ਟੇਕ ਆਫ ਫੁਟ ‘ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਆਉਣਗੇ । ਫਰਕ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਡਿਗ ਕੇ ਕਰਾਸ-ਬਾਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਗੇ । ਡਿਗਦੇ ਸਮੇਂ ਦੂਜਾ ਪੈਰ ਪਹਿਲੇ ਪੈਰ ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਸ ਜਾਂ ਬਾਰਾਂ ਇੰਚ ਤੇ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ ।

4. ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮਿਥਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਟੇਕ ਆਫ ਫੁਟ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਾਂਗੇ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਵੇ ।ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਾਂ ਕੁਹਣੀਆਂ ਵਲ ਮੁੜੀਆਂ ਹੋਣ । ਕੁੱਦਦੇ ਸਮੇਂ ਧਿਆਨ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਿਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਉੱਪਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪੈਰ ਦਾ ਪੰਜਾ ਉੱਪਰ ਵਲ ਸਿੱਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ
(Tips to Remember)
ਇਸ ਵਿਚ ਹੇਠਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ-

• ਦੋਹਾਂ ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਪਰ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ।
• ਟੇਕ ਆਫ਼ ਫੁਟ (Take off foot) ਉਸ ਸਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨ ਛੱਡੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਫਰੀ ਲੈਂਗ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਉਚਾਈ ਤਕ ਪੁੱਜ ਜਾਵੇਗੀ ।
• ਉੱਪਰ ਦੱਸੀ ਗਈ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਜੋਗਿੰਗ (Jogging) ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

5. ਕਰਾਸ ਬਾਰ (Cross bar) ਨੂੰ ਦੋ ਫੁੱਟ (60 ਸੈਂ: ਮੀ:) ਉੱਚਾ ਰੱਖ ਕੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੰ: 3 ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਾਸ ਛੜ (Cross bar) ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਵਿਚ 90° ਤੇ ਘੁੰਮਣਗੇ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਤੋਂ ਟੇਕ ਆਫ (Take off) ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਣਗੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਟੇਕ ਆਫ (Take off) ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਣਗੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ-

• ਖਿਡਾਰੀ ਉਛਾਲ (Take off) ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਨਾ ਘੁੰਮਣ ਅਤੇ
• ਪੂਰਨ ਉੱਚਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾ ਘੁੰਮਣ ।

6. ਟੇਕ ਆਫ ਫੁਟ (Take off Foot) ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਅੱਡੀ ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰੀ ਲੈਂਗ Free Leg) ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਲ (Kick) ਕਿੱਕ ਕਰਨਗੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਵੇ ।

7. ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਚੂਨੇ ਦੀ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਲਿਜਾਵਾਂਗੇ । ਐਥਲੀਟ ਇਸ ਚੂਨੇ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਰਨਗੇ । ਉੱਪਰ ਹਵਾ ਵਿਚ ਪੁੱਜਦੇ ਹੀ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਟੇਕ ਆਫ਼ (Take off) ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣਗੇ, ਚਿਹਰਾ ਹੇਠਾਂ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਕਿੱਕ (Kick) ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕਣਗੇ । ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਫਰੀ ਲੈਂਗ (Free Leg) ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਕਿੱਕ (Kick) ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਟੇਕ ਆਫ਼ ਲੈਂਗ (Take of Leg) ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਿੱਕ ਗੋਡੇ ਮੋੜ ਕੇ (Bend) ਉੱਪਰ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗੇ ।ਖਿਡਾਰੀ ਕਰਾਸ-ਬਾਰ (Cross bar) ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਰੋਜ਼ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਟੇਕ ਆਫ਼ ਕਿੱਕ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਤੁਲਨ ਵੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

8. ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਜੰਪ ਕਰਨਾ (Jumping from three Steps) – ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਇਕ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਤੋਂ 2 ਫੁੱਟ (45 ਸਮ ਤੋਂ 60 ਸਮ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਾਂਗੇ । ਇਸ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 30° ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਖੜੇ ਹੋਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਟੇਕ ਆਫ਼ ਫੁਟ (Take off foot) ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਕੱਢਦੇ ਹੋਏ ਮੱਧਮ ਚਾਲ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਭੱਜਾਂਗੇ । ਜਿੱਥੇ ਤੀਸਰਾ ਪੈਰ ਆਵੇ ਉੱਥੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਰੱਖ ਕੇ ਕਰਾਸ-ਬਾਰ (Cross bar) ਵਲ ਚੱਲਾਂਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਦੱਸੀ ਗਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਵਾਂਗੇ । ਕਰਾਸ-ਬਾਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਐਥਲੀਟ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ।

ਪੋਲ ਛਾਲ
(Pole Vault)

1. ਰਨਵੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 40 ਮੀ. ਤੋਂ 45 ਮੀ.
2. ਰਨਵੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 1.22 ਮੀ.
3. ਲੈਂਡਿੰਗ ਏਰੀਆ – 5 × 5 ਮੀ.
4. ਤਿਕੋਣੀ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 448 ਮੀ. ਤੋਂ 4.52 ਮੀ.
5. ਤਿਕੋਣੀ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ – 30 ਸੈਂ. ਮੀਟਰ .
6. ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦਾ ਵਜ਼ਨ 2.25 ਕਿਲੋ ਗ੍ਰਾਮ ,
7. ਲੈਂਡਿੰਗ ਏਰੀਏ ਦੀ ਉੱਚਾਈ – 61 ਸੈਂ ਮੀ. ਤੋਂ 91 ਸੈਂ ਮੀ.
8. ਵਾਲਟਿੰਗ ਬਾਕਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 1.08 ਮੀਟਰ
9. ਬਾਕਸ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਰਨਵੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ – 60 ਸੈਂ.ਮੀ. ।

ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਵਿਚ ਬਾਂਸ ਛਾਲ (Pole Vault) ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਈਵੈਂਟ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਇਵੈਂਟ ਵਿਚ ਟੇਕ ਆਫ਼ (Take off) ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇੰਨੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਪੋਲ ਵਾਲਟ ਵਿਚ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਈਵੈਂਟ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿਖਾਉਣ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਬਾਸ ਉਛਾਲ ਦੇ ਲਈ ਐਥਲੀਟ ਦੀ ਚੋਣ (Selection of Athletes for Pole Vault) – ਚੰਗਾ ਬਾਂਸ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਸਰਵਰ ਆਲ ਰਾਊਂਡਰ ਖਿਡਾਰੀ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਈਵੈਂਟ (Event) ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਤੀ (Speed), ਸ਼ਕਤੀ (Strength), ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Endurance) ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ (Coordination) । ਬਾਂਸ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇਕ ਚੰਗਾ ਜਿਮਨਾਸਟ ਵੀ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਕਰ ਸਕੇ ।

ਪੋਲ ਦੀ ਪਕੜ ਅਤੇ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਨਾ
(Holding and Carrying the Pole)

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਲੀ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪੋਲ ਨੂੰ ਫੜਦੇ ਹਨ । ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਠ (Hip) ਦੇ ਕੋਲ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਬਾਂਸ (Poll) ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਫੜਦੇ ਸਮੇਂ ਖੱਬਾ ਬਾਜੁ ਕੁਹਣੀ ਨਾਲ 100 ਅੰਸ਼ ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਗੁੱਟ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਫੜਦੇ ਹਨ । ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜੋ ਕਿ ਬਾਂਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਤਰਜਨੀ ਉਂਗਲੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਪਰੋਂ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫੜਦੇ ਹਨ । ਦੋਵੇਂ ਕੂਹਣੀਆਂ 100 ਅੰਸ਼ ਦਾ ਕੋਣ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 24 ਇੰਚ (60 ਸੈਂ: ਮੀ:) ਤੋਂ 35 ਇੰਚ (80 ਸੈਂ: ਮੀ:) ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਬਾਂਸ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਪੋਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭੱਜਦੇ ਸਮੇਂ ਜਿਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ, ਉਸ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪੋਲ ਦੇ ਨਾਲ ਭੱਜਣ ਦੇ ਢੰਗ
(Running With the Pole)

• ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖ ਕੇ ਤੁਰਨਾ (Walking with the pole keeping overhead) – ਇਸ ਵਿਚ ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਬਾਕਸ ਦੇ ਕੋਲ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਢੰਗ ਵਧੇਰੇ ਢੁੱਕਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
• ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖ ਕੇ ਤੁਰਨਾ (Walking with pole keeping at the level of head) – ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬੱਸ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਤੁਰਦੇ ਸਮੇਂ ਬਾਂਸ ਦਾ ਸਿਰਾ ਸਿਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਦੀ ਸੋਧ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ-ਇਸ ਵਿਚ ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਬਾਹਾਂ ਸਾਧਾਰਨ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
• ਬਾਂਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਨਾ (Walking with pole keeping below the head) – ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਬਾਹਾਂ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੋਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਕਸ ਤਕ ਆਉਂਦੇ-ਆਉਂਦੇ ਸਰੀਰ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਅਪਰੋਚ ਰਨ (Approach run) – ਐਥਲੀਟ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਯਕੀਨ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦਾ ਅਪਰੋਚ ਰਨ ਸਹੀ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅੱਗੇ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ‘ਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਢੰਗ (The best method) ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਚੂਨੇ ਦੀ ਲਾਈਨ ਲਗਾ ਕੇ ਐਥਲੀਟ ਨੂੰ ਪੋਲ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 150 ਫੁਟ (50 ਮੀ:) ਤਕ ਭੱਜਣ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਐਥਲੀਟ ਦਾ ਪੈਰ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਠੀਕ ਆਉਣ ਲੱਗੇਗਾ । ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਤੁਸੀਂ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਫੀਤੇ ਨਾਲ ਨਾਪ ਲਓ, ਫਿਰ ਬਾਂਸ ਛਾਲ ਦੇ ਰਨ ਵੇਅ (Run way) ਤੇ ਕੰਮ ਕਰੋ । ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਪਰੋਚ ਰਨ ਨੂੰ ਵੀ ਘਟਾਉਣਾ-ਵਧਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਬਾਂਸ ਛਾਲ ਦੇ ਅਪਰੋਚ ਰਨ (Approach run) – ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਹੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਵਧੇਰੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੋਣ ਨਾਲ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਆਪਣੇ ਸਟਾਈਲ (Style) ਨੂੰ ਨਾ ਸੋਚ ਕੇ ਚੈੱਕ ਮਾਰਕ (Check Mark) ਨੂੰ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਪਰੋਚ ਰਨ (Approach run) ਦੀ ਲੰਬਾਈ 40 ਤੋਂ 45 ਮੀ: ਦੇ ਲਗਪਗ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖੀਰਲੀ 4 ਜਾਂ 6 ਕਦਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪੋਲ ਪਲਾਂਟ
(Pole Plant)

ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੂਰੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪੋਲ (Pole) ਨੂੰ ਪਲਾਂਟ (Plant) ਕਰ ਸਕੋ, ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਸਟੀਲ ਪੋਲ (Steel Pole) ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਜਲਦੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਾਇਬਰ ਗਲਾਸ (Fibre Glass) ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਨਾਲ । ਸਟੀਲ ਪੋਲ ਵਿਚ ਪਲਾਂਟ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਐਥਲੀਟ ਨੂੰ ਇਕ ਅਤੇ ਦੋ” ਗਿਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਟੇਕ ਆਫ (Take off) ਦੇ ਲਈ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦਾ ਗੋਡਾ ਉੱਪਰ ਵਲ ਜਾਵੇਗਾ | ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਵਿੰਗ (Swing) ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਾਲਟਰ (Vaulter) ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੱਬੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਉਹ ਸੱਜੀ ਲੱਤ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਸਕੇ । ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਸਵਿੰਗ ਲੈਣ ਵਿਚ ਸਹੂਲਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਟੇਕ ਆਫ
(Take Off)

ਟੇਕ ਆਫ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੱਜਾ ਗੋਡਾ ਅੱਗੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਪੋਲ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੀਨੇ ਨੂੰ ਪੋਲ ਵਲ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ । ਪੋਲ ਨੂੰ ਸੀਨੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਸਵਿੰਗ (Swing) ਦੇ ਸਮੇਂ ਸੱਜੀ ਲੱਤ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਉੱਠੇਗੀ ।

ਨੋਟ-ਪੋਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਐਥਲੀਟ ਆਪਣੀ ਹਿੱਪ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਚਾ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੱਪ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪੋਲ ਵਾਲਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤਕ ਪੋਲ ਸਿੱਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੋਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪੋਲ ਛੱਡਦੇ ਸਮੇਂ ਹੇਠਲਾ ਹੱਥ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਪੋਲ ਵਾਲਟਰ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਕਰਾਸ ਬਾਰ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਿਰਫ ਉੱਪਰਲੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਡਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਥੋ-ਈਵੈਂਟਸ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਟ ਪੁਟ-ਪੈਰੀ ਉਵਰਾਇਨ ਢੰਗ
(Shot Put-Peri Overain Method)

ਸ਼ਾਟ ਪੁਟ (Shot Put). – ਮਰਦਾਂ ਲਈ – ਔਰਤਾਂ ਲਈ
(1) ਗੋਲੇ ਦਾ ਭਾਰ – 7.260 Kg. ± 5 gm. – 4kg. ± 5gm.
(2) ਥਰੋਇੰਗ ਸੈਕਟਰ ਦਾ ਕੋਣ – 34.92°
(3) ਸਰਕਲ ਦਾ ਵਿਆਸ – 2.135 ਮੀ. ± 5 ਮਿ. ਮੀ.
ਸ਼ਾਟ ਪੁਟ (Shot Put). – ਮਰਦਾਂ ਲਈ – ਔਰਤਾਂ ਲਈ
(4) ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 1.21 ਮੀ. ਤੋਂ 1.23 ਮੀ.
(5) ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 112 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 300 ਮਿ. ਮੀ.
(6) ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ ਦੀ ਉੱਚਾਈ – 98 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 102 ਮਿ. ਮੀ.
(7) ਗੋਲੇ ਦਾ ਵਿਆਸ – 110 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 130 ਮਿ. ਮੀ.
– 95 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 110 ਮਿ. ਮੀ.

1. ਮੁੱਢਲੀ ਸਥਿਤੀ (Initial Position) – ਥੋਅਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਖੜਾ ਹੋਵੇਗਾ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ

ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗੀ ਅਤੇ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੁੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਉੱਪਰ ਜਾ ਕੇ ਫੌਰਨ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਕੋਲ ਫਿਰ ਲਿਆਵਾਂਗੇ । ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਮੋੜੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ।

2. ਗਲਾਈਡ (Glide) – ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਅਤੇ ਅੱਡੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆਉਣਗੇ । ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ (Stop Board) ਵਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿੱਕ ਕਰਾਂਗੇ । ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਸੁੱਟਾਂਗੇ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆ ਕੇ ਖੱਬੇ

ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾ ਮੋੜ ਕੇ ਰੱਖਾਂਗੇ । ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਇਸ ਦੇ ਲਗਪਗ ਨਾਲ ਹੀ ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ (Stop Board) ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗੇਗਾ । ਦੋਵੇਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲਿਆਵਾਂਗੇ । ਦੋਵੇਂ ਮੋਢੇ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਝੁਕੇ ਹੋਣਗੇ । ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ ।

3. ਆਖਰੀ ਚਰਨ (Final Phase) – ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਅਤੇ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਇਕ ਵੇਲੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਘਮਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਾਂਗੇ । ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾਵਾਂਗੇ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ | ਖੱਬਾ ਮੋਢਾ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗਾ ਅਤੇ ਘੁੰਮੇਗਾ । ਢਿੱਡ ਦੀ ਸਥਿਤੀ | ਧਨੁਸ਼ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ ।

4. ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣਾ/ਥਰੋ ਕਰਨਾ (Putting/Throwing the Shot) – ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਅਤੇ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਗੋਲੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਜਾਣਗੇ । ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਅੱਗੇ ਵਲ ਵਧਦਾ ਰਹੇਗਾ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ । ਖੱਬਾ ਮੋਢਾ ਅੱਗੇ ਵਲ ਵੱਧਦਾ ਰਹੇਗਾ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਰਾਹੀਂ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗੀ । ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਆਵੇਗਾ | ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ ! ਉੱਪਰਲਾ ਭਾਗ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਦੋਵੇਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਝੁਕੇ ਹੋਣਗੇ ।

ਘੁੰਮ ਕੇ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣਾ ਜਾਂ ਚੱਕੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਟਣਾ
(Throwing the Shot By Rotating or Like a Discus)

1. ਮੁੱਢਲੀ ਸਥਿਤੀ (Initial Position) – ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਗੋਲੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਖੜੇ ਹੋਵਾਂਗੇ । ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਮੱਧ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਹਿੱਸਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਵੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਰਿਮ (Rim) ਤੋਂ 5 ਤੋਂ 8 ਸੈਂ: ਮੀ: ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਘੁੰਮਦੇ ਸਮੇਂ ਫਾਉਲ (Foul) ਨਾ ਹੋਵੇ ! ਗੋਲਾ ਗਰਦਨ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗਾ, ਕੁਹਣੀ ਉੱਪਰ ਉੱਠੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਢਾ, ਢਿੱਡ, ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ, ਗੋਲਾ-ਸਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਘੁੰਮਣਗੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣਗੇ | ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਦੋਵੇਂ ਗੋਡੇ ਝੁਕੇ ਹੋਣਗੇ ।

2. ਘੁੰਮਣਾ (Rotation) – ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸਵਿੰਗ (Swing) ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਘੁੰਮਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ | ਮੋਢਾ ਅਤੇ ਧੜ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੁੰਮਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਵੀ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਤੇ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੋਵੇਂ ਗੋਡੇ ਝੁਕਾ ਕੇ ਘੁਮਾਵਾਂਗੇ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਵੀ 90 ਅੰਸ਼ ਤਕ ਘੁਮਾਵਾਂਗੇ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਗਿੱਟੇ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਗੋਲੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਲਿਆਵਾਂਗੇ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਤੇ ਘੁੰਮਦੇ ਸਮੇਂ ਚੱਕਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਲੱਕ ਨੂੰ ਘੁਮਾਵਾਂਗੇ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਤੇ ਆਵੇਗਾ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘੜੀ ਵਿਚ 2 ਵਜੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸੂਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੈਰ 10 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ! ਹਵਾ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਕ ਨੂੰ ਮੋੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਦੁਸਰੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਟੋਅ ਬੋਰਡ (Toe-Board) ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਆਵੇਗਾ ਪਰ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 10 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜਲਦੀ ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਾਂਗੇ-

1. ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸੰਤੁਲਨ ਠੀਕ ਬਣਾ ਕੇ ਚੱਲਾਂਗੇ, ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਾਂਗੇ ।
2. ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਗਲਾਈਡ (Glide) ਲਵਾਂਗੇ, ਜੰਪ (Jump) ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਾਂਗੇ ।
3. ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਘੁੰਮਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ।
4. ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਪੱਠੇ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
5. ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੋਲ ਰੱਖਾਂਗੇ ।
6. ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਨਾ ਜਲਦੀ ਲੱਗੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾਲ ।

ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(General Rules)

(1) ਗੋਲੇ ਦਾ ਭਾਰ ਮਰਦ ਵਰਗ ਵਿਚ 7.26 ਕਿਲੋ ਗ੍ਰਾਮ, ਔਰਤ ਵਰਗ ਵਿਚ 4.00 ਕਿਲੋ ਗ੍ਰਾਮ 1 ਗੋਲੇ ਦਾ ਵਿਆਸ ਮਰਦ ਵਰਗ ਵਿਚ 110 ਤੋਂ 130 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ 95 ਤੋਂ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ।

(2) ਗੋਲੇ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ 2.135 ਮੀਟਰ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੰਦਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਪੱਕਾ ਹੋਵੇਗਾ, | ਬਾਹਰਲੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ 25 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੇਠਾਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਸਟਾਪ ਬੋਰਡ (Stop Board) 1.22 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ, 114 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਅਤੇ 106 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

(3) ਸੈਕਟਰ 40 ਅੰਸ਼ ਦਾ ਗੋਲਾ, ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਅਤੇ ਚੱਕਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਇਕ ਰੇਖਾ ਸਿੱਧੀ 20 ਮੀਟਰ ਦੀ ਖਿੱਚਾਂਗੇ । ਇਸ ਰੇਖਾ ਨੂੰ 18.84 ਤੇ ਇਕ ਬਿੰਦੁ ਲਾਵਾਂਗੇ । ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 6.84 ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ | ਦੋ ਬਿੰਦੁ ਪਾ ਦਿਆਂਗੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦੋ ਬਿੰਦੁਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਖਿੱਚਣ ‘ਤੇ 40 ਅੰਸ਼ ਦਾ ਕੋਣ ਬਣੇਗਾ |

ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗੋਲਾ ਸੁੱਟ ਕੇ ਗਲਾ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿਗਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 75 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜੋ ਕਿ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣਗੇ । ਗੋਲਾ ਇਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਪੁੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਸੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ! ਗੋਲਾ ਮੋਢੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ. ਸਿਰਫ ਧੌਣ ਕੋਲ ਰਹੇਗਾ । ਸਹੀ ਪੁਟ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਨਾਂਗੇ ਜੋ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਵੇ । ਸੈਕਟਰ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ‘ਤੇ ਫਾਉਲ (Foul) ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੇ ਅੱਠ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ (Competitors) ਹਨ ਤਦ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ 6 ਮੌਕੇ ਦੇਵਾਂਗੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਟਾਈ ਪੈਣ ਤੇ 9 ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਚੱਕਾ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਆਰੰਭ
(Initial Stance of Discus Throw)

ਡਿਸਕਸ ਸੁੱਟਣਾ (Discus Throw).

1. ਡਿਸਕਸ ਦਾ ਵਜ਼ਨ – 2kg. (ਮਰਦਾਂ ਲਈ 1kg. ਔਰਤਾਂ ਲਈ)
2. ਸਰਕਲ ਦਾ ਵਿਆਸ – 2.5 ਮੀ. + 5 ਮਿ.ਮੀ.
3. ਥਰੋਇੰਗ ਸੈਕਟਰ ਦਾ ਕੋਣ – 34.920
4. ਡਿਸਕਸ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਵਿਆਸ – 219 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 221 ਮਿ.ਮੀ. (ਮਰਦਾਂ ਲਈ). 180 ਮਿ.ਮੀ. ਤੋਂ 182 ਮਿ. ਮੀ. |

ਚੱਕਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਛੱਲੇ (Ring) ਦੇ ਕੋਲ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਵਾਂਗੇ । ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਸਵਿੰਗ (Swing) ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਧੜ ਨੂੰ ਨਾਲ ਹੀ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਲਵਾਂਗੇ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਵੀ ਇਕ ਪੈਰ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਪੈਰ ਤੇ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਡੀਆਂ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣਗੀਆਂ । ਜਦੋਂ ਚੱਕਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਮੁੜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਇੱਥੋਂ ਚੱਕਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਵੇਗਾ । ਚੱਕਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਝੁਕਾਵਾਂਗੇ, ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਆਵੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਗੋਡਾ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਘੁੰਮੇਗਾ, ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਵੀ ਘੁੰਮੇਗਾ, ਨਾਲ ਹੀ ਲੱਕ, ਢਿੱਡ ਵੀ ਘੁੰਮੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਚੱਕੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਿਆਵੇਗਾ ।

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੱਡੇਗਾ । ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਚੱਕਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਚੱਲੇਗਾ | ਘੁੰਮਦੇ ਸਮੇਂ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਠੇ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਮੋੜ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਚੱਕਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਿਰ ਕੁਹਣੀ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਮੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀਨੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇਗੀ । ਸਿਰ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇਗਾ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਰੱਖ ਕੇ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਾਂਗੇ ਤੇ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਵਾਂਗੇ । ਇਹ ਪੈਰ ਲਗਪਗ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਆਵੇਗਾ । ਪੰਜਾ ਪਾਸੇ ਵਲ ਮੁੜਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਢੰਗ
(Methods)
ਇਸ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-
(1) ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਜੋ ਨਵੇਂ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਆਪਣਾ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਖੱਬਾ ਪੈਰ 10 ਸੈਂ: ਮੀ: ਛੱਲੇ (Ring) ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।

(2) ਦੁਸਰਾ ਢੰਗ ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਮ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।
(3) ਤੀਸਰਾ ਇਹ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਜੋ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੋਲੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪੈਰ ਨੂੰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਪਹਿਲਾਂ 3 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਦੂਜਾ 10 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ, ਤੀਜਾ 12 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ । ਜਿਸ ਵਿਚ 12 ਵਜੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਘੱਟ ਘੁੰਮਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਮੋਢੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਗੋਲੇ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਰੇਖਾ ਤੇ ਥੋੜਾ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਪੰਜੇ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗਾ ਰਹਿਣ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਆਖਰੀ ਚਰਨ (Last Step) – ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਹੋਣਗੇ, ਲੱਕ ਘੁੰਮਦੀ ਹੋਈ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਸਿੱਧਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਸੱਜਾ ਗੋਡਾ ਅਤੇ ਪੱਠੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ । ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗੀ, ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਉੱਪਰ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਿਆਵਾਂਗੇ ।

ਸੁੱਟਣਾ (Throwing) – ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਜੋ ਕਿ ਘੁੰਮ ਕੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸੇ ਵੇਲੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹੋਣਗੇ । ਪੱਠੇ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਵਧਣਗੇ, ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਧੜ ਆਪਣਾ ਘੁੰਮਣਾ ਅੱਗੇ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋਣਗੇ । ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ

ਅਤੇ ਮੋਢਾ ਅੱਗੇ ਘੁੰਮਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੁਕ ਜਾਣਗੇ ! ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਮੰਢਾ ਅਗ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਵਧੇਗਾ । ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਸਿੱਧ ਹੋਣਗੇ । ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੁੜੇਗਾ । ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ | ਅਜਿਹਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(General Rules)

ਚੱਕੇ (Discus) ਦਾ ਭਾਰ ਮਰਦ ਵਰਗ ਲਈ 2 ਕਿਲੋਗਰਾਮ, ਔਰਤ ਵਰਗ ਲਈ ! ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਗੋਲੇ ਦਾ ਘੇਰਾ 2.50 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਚੱਕੇ ਦੇ ਗੋਲੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਤੇਜ (age) ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਚੱਕੇ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਪੁੱਜੇ । ਸਾਹਮਣੇ 6 ਮੀਟਰ, ਹੋਰ 7 ਮੀਟਰ । ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ C ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਉੱਚਾਈ 3.35 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਸੈਕਟਰ 40° ਦਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਵਾਂਗੇ ਜਿਵੇਂ ਗੋਲੇ ਦੇ ਲਈ । ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ ਗਲੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕੰਮ ਆਉਣਗੇ ।

ਭਾਲਾ ਸੁੱਟਣਾ
(Jevelin Throw)

1. ਜੈਵਲਿਨ ਦਾ ਵਜ਼ਨ – 800gm (ਮਰਦਾਂ ਲਈ) , 600gm (ਔਰਤਾਂ ਲਈ)
2. ਰਨਵੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ -30 ਮੀ. ਤੋਂ 36.50 ਮੀ.
3. ਰਨਵੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ – 4 ਮੀਟਰ
4. ਜੈਵਲਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ – 260 ਸੈਂ. ਮੀ. ਤੋਂ 270 ਸੈਂ. ਮੀ. ਮਰਦਾਂ ਲਈ), 220 ਸੈਂ. ਮੀ. ਤੋਂ 230 ਸੈਂ. ਮੀ. (ਔਰਤਾਂ ਲਈ)
5. ਜੈਵਲਿਨ ਦੇ ਥਰੋਇੰਗ ਸੈਕਟਰ ਦਾ ਕੋਣ – 28.95°

ਭਾਲੇ ਨੂੰ ਸਿਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਉੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਕੰਨ ਦੇ ਕੋਲ, ਬਾਂਚ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਝੁਕੀ ਹੋਈ, ਕੂਹਣੀ ਅਤੇ ਜੈਵਲਿਨ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਲ ਹੋਵੇਗਾ । ਹੱਥ ਦੀ ਤਲੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਉੱਪਰ ਵਲ ਹੋਵੇਗਾ । ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਪੂਰੀ ਲੰਬਾਈ 30 ਤੋਂ 35 ਮੀ: ਹੋਵੇਗੀ । 3/4 ਦੌੜ ਪੱਖ ਵਿਚ ਸਿੱਧੇ ਭੱਜਾਂਗੇ 1/3 ਆਖਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਪੰਜ ਕਦਮ ਦੇ ਲਗਪਗ ਕਰਾਸ ਸਟੈਂਪ (Cross Step) ਲਵਾਂਗੇ ।

ਆਖਰੀ ਚਰਨ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਪੜਤਾਲ ਚਿੰਨ (Check Mark) ‘ਤੇ ਆਵੇਗਾ, ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਹੌਲੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਿਚ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਮੁੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਪਿੱਛੇ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ | ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਵਧਣ ਲੱਗੇਗਾ | ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਅਤੇ ਮੋਢਾ ਬਰਾਬਰ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਆਉਣਗੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਖੁੱਦੇ ਜਾਣਗੇ । ਲੱਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਝੁਕਦਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਉੱਪਰਲੇ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਮੋੜ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜੇ ਪਾ ਵਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਤੁਰੇਗਾ | ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ।

ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕਰਾਸ ਸਟਾਪ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਆਵੇਗਾ । ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਗੋਡਾ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗ, ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਆਖਰੀ ਦੌੜ – ਥਰੋ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਕੁਲਾ (Hip) ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਅਤੇ ਗੋਡਾ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਘੁੰਮੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹੋ ਕੇ ਲੱਤ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰੇਗਾ ਸੱਜੀ ਕੁਹਣੀ ਬਾਹਰ ਵਲ ਘੁੰਮੇਗੀ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦਾ ਰੁਕਣਾ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਕਰਨਾ ਸਭ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਧਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਝੁਕੇਗਾ ਅਤੇ ਸੀਨੇ ਅਤੇ ਢਿੱਡ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਾਉਲ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਦਮ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਵਾਂਗੇ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਗੋਡੇ ਤੇ ਮੁੜੇਗਾ, ਪੰਜਾ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਝੁਕੇਗਾ । ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਝੁਕ ਕੇ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਵੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਕੁੱਝ ਅੱਗੇ ਵੀ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੈਵਲਿਨ ਥਰੋ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ ।
(General Rules)

(1) ਮਰਦ ਦੇ ਭਾਲੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 2.60 ਮੀ: ਤੋਂ 2.70 ਮੀ:, ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਭਾਲੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 220 ਮੀ: ਤੋਂ 230 ਮੀ ।

(2) ਭਾਲਾ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 30.5 ਮੀ: ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 36.50 ਮੀ: ਲੰਮਾ ਅਤੇ 4 ਮੀ: ਚੌੜਾ ਰਸਤਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਾਹਮਣੇ 70 ਮਿ: ਮੀ: ਦੀ ਚਾਪ ਵਕਰ ਆਕਾਰ ਸਫ਼ੈਦ ਲੋਹੇ ਦੀ ਪੱਟੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 75 ਸੈਂ: ਮੀ: ਨਿਕਲੀ ਰਹੇਗੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਸਫ਼ੈਦ ਚੂਨੇ ਨਾਲ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਰੇਖਾ 8 ਮੀ: ਸੈਂਟਰ ਤੋਂ ਖਿੱਚੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

(3) ਭਾਲੇ ਦਾ ਸੈਕਟਰ 29° ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਕਰਾਕਾਰ ਰੇਖਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਹੀ ਕੋਣ ਲਈ 40 ਮੀ: ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਦੋਹਾਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 20 ਮੀ: ਹੋਵੇਗੀ, 60 ਮੀ: ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ 30 ਮੀ: ਹੋਵੇਗੀ ।

(4) ਭਾਲਾ ਸਿਰਫ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਫੜਨ (Grip) ਦੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਫੜ ਕੇ ਸੁੱਟਣਗੇ । ਭਾਲੇ ਦਾ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ 50 ਸੈਂ. ਮੀ. ਚੌੜੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਅੱਗੇ 70 ਸੈਂ. ਮੀ. ਚੌੜੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਣ ਨੂੰ ਫਾਉਲ ਥਰੋ (Foul Throw) ਮੰਨਾਂਗੇ ।

(5) ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤਕ ਭਾਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹੇਗਾ । ਭਾਲੇ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਕੱਟ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟਣਗੇ । ਸਿਰਫ ਮੋਢੇ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਸੁੱਟ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਹੈਮਰ ਥਰੋ
(Hammer Throw)
ਤਾਰਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣਾ (Hammer Throw)-

1. ਤਾਰਗੋਲੇ ਦਾ ਵਜ਼ਨ – 7.260 ਕਿ.ਗ੍ਰਾਮ + 5 ਗ੍ਰਾਮ
2. ਲੰਬਾਈ – 117.5 ਸੈਂ.ਮੀ. ਤੋਂ 121.5 ਸੈਂ.ਮੀ.
3. ਸਰਕਲ ਦਾ ਵਿਆਸ – 2.135 ਸੈਂ.ਮੀ. ± 5 ਮਿ.ਮੀ.
4. ਥਰੋਇੰਗ ਸੈਕਟਰ ਦਾ ਕੋਣ – 34,92°
5. ਗੋਲੇ ਦਾ ਵਿਆਸ – 10 ਮਿ. ਮੀ. ਤੋਂ 130 ਮਿ.ਮੀ.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਭਾਰਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ‘ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾਰਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਚਾਰ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ
(Present Four Circle System of Hammer Throw)

1. ਮੁੱਢਲਾ ਘੁਮਾਅ (Initial Rotation) – ਮੁੱਢਲੇ ਘੁਮਾਅ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-
(1) ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤੋਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ।
(2) ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੈਅ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਘੁਮਾਅ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

(3) ਮੁੱਢਲੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨਾ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਆਰਬਿਟਲ ਪਲੇਨ (Orbital Plane) ਨੂੰ ਸੁਨਿਯੋਜਤ ਕਰਨਾ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਗੋਲਾਕਾਰ ਟਰਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨਲ (Transitional) ਪੱਖ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

2. ਘੁਮਾਅ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ (Conduct of Rotation) – ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਘੁਮਾਅ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਹੈਡ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਗਤੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨ । ਕੁਝ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਸਿਰਫ਼ ਠੀਕ ਘੁਮਾਅ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਤਿੰਨ ਘੁਮਾਅ ਵੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਵਧੇਰੇ ਗਤੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੁਮਾਅ ਸਹੀ ਤਾਲਮੇਲ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਚ ਵੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।
(ਉ) ਘੁਮਾਅ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਮੋੜਦੇ ਹੋਏ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਬਿੰਦੂ ਤਕ ਚੁੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦਾ ਸਿਰ (Hammer head) ਗੋਡੇ ਤਕ ਆ ਜਾਵੇ । ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦੇ ਤਾਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਰੱਖੋ । ਤਾਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਨਾ ਚੁੱਕੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਢਿੱਲਾ ਹੋਣ ਦਿਓ ।

(ਅ) ਹੁਣ ਧੜ ਅਤੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦਾ ਸਿਰ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਵੇ । ਅਜਿਹਾ ਦੋਹਾਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

(ੲ) ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ਲੈਟਪਾਥ ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦਾ ਸਿਰਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਗੋਲੇ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸੇਧ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਉਂ ਹੀ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪੁੱਜੇ, ਖੱਬਾ ਮੋਢਾ ਹੇਠਾਂ ਵਲ ਝੁਕਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੱਬੀ ਕੁਹਣੀ ਹੇਠਾਂ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਸੱਜੀ ਕੂਹਣੀ ਉੱਪਰ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਸਿਰ ਉਲਟ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ

ਨੂੰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਅਤੇ ਕੂਝਿਆਂ ਨੂੰ ਘੁਮਾਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ ਤਾਰਗੋਲੇ ਦੇ ਉੱਚੇ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਤਕ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣ ਦੇ ਲਈ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਬਦਲੀ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਕਿ ਸੱਜਾ ਕੂਲ੍ਹਾ ਸਮਤਲ ਰਾਹ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

(ਸ) ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦਾ ਹੈੱਡਲ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘੇ, ਮੋਢੇ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਲਿਆਵਾਂਗੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਸੱਜੇ ਕੁਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿਚ ਆਉਣ, ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਢੇ ਤੇ ਆ ਜਾਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਫੇਰ ਜਿੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਆਵੇਗਾ ।

(ਹ) ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਦੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਫ਼ਲੈਟ (Flat) ਅਤੇ ਸਮੁਥ (Smooth) ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁਝੇ ਰਾਹੀਂ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤਾਰਗੋਲਾ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ, ਕੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਇਕ ਪੱਟ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਪੱਟ ਤੇ ਭਾਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਮੋਢਿਆਂ ਅਤੇ ਭੁਜਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾਣਾ ਹੈ ।

(ਕ) ਦੂਜਾ ਚੱਕਰ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਪਹਿਲੇ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਗਤੀ ਨਾਲ । ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਗਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ ਪਰ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਬਦਲੀ ਮੱਧਮ-ਪੱਧਰ ਦੀ ਹੀ ਹੋਵੇ ।

3. ਚੱਕਰ ਲੈਣਾ (ਘੁੰਮਣਾ) –

• ਸੰਕ੍ਰਮਣਾਤਮਕ ਸਥਿਤੀ (Transitional Phase) – ਪਹਿਲਾ ਚੱਕਰ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ ਤੇ ਘੁੰਮਿਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਇਹ ਸੰਕ੍ਰਮਣਾਤਮਕ ਸਥਿਤੀ ਦੁਸਰੀ ਸਵਿੰਗ (Swing) ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਮੋਢੇ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸਿਰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਗੋਡੇ ਥੋੜੇ ਹੀ ਮੁੜੇ ਹੋਣਗੇ ।
• ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਹੀ ਖਿੱਚਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਹਮਣਿਉਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਦੋਹਾਂ ਭੁਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਇਆ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਇਹ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਸਵਿੰਗ (Swing) ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਚਾਰ ਚੱਕਰ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਚੱਕਰ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਘੁੰਮ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪੰਜੇ ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਗੇ । ਸੱਜਾ ਪੰਜਾ, ਜਦ ਹੈਮਰ ਸਾਹਮਣਿਉਂ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਜਾਵੇਗਾ, ਘੁੰਮਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ।
• ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤਾਰ ਗੋਲਾ ਕੁਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਉੱਚਾਈ ਦੇ ਲਗਪਗ 60 ਤੋਂ 100 ਅੰਸ਼ ਕੋਣ ’ਤੇ ਆਵੇਗਾ, ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਦੇਰ ਨਾਲ ਚੁੱਕਣ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕਹਿਰੀ ਆਧਾਰ ਸਥਿਤੀ (Single Support Phase) ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ | ਪਰ ਰੱਖਣਾ ਪੈਰ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲੰਘੇਗਾ ।
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਿੱਧਾ ਰਹੇਗਾ, ਮੋਢੇ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਵਲ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘੇਗਾ ਪਰ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਬਰਾਬਰ ਘੁੰਮਦਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਹੈਮਰ 170 ਤੋਂ 180 ਅੰਸ਼ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲਿਆਵਾਂਗੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ 217 ਤੋਂ 250 ਅੰਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਿਆਵਾਂਗੇ ।
• ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਲਿਆਉਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟਾਰਕ (Torque) ਬਣੇਗੀ ।
• ਜਦੋਂ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਵੇਗਾ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੋਢਾ, ਸਿਰ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਅੱਖਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇਖਦੀ ਹੋਈ | ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਹੋਣਗੀਆਂ ।

ਪਹਿਲਾ ਚੱਕਰ ਅੱਡੀ ਅਤੇ ਪੰਜੇ ‘ਤੇ ਲੈਣਾ (Taking the First Round on heel and toes) – ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਆਉਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਚੱਕਰ ਜੋ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਿਆਂ ਤੇ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਥੋੜਾ ਆਧਾਰ ਸਥਿਤੀ (Double Support plhase) ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ॥

• ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਅੱਡੀ ਅਤੇ ਪੰਜੇ (heelball) ਪੂਰੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ ਸਿੱਧੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣਗੇ ।
• ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸੇ ਗਏ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੱਕਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਵਾਂਗੇ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਚੱਕਰ ਵਧਦੇ ਜਾਣਗੇ ਤਾਰਗੋਲੇ ਦੀ ਗਤੀ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਮੋੜਦੇ ਜਾਵਾਂਗੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਤਾਰਲਾ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਨਾ ਖਿੱਚ ਸਕੇ ।
• ਜਦੋਂ ਤਾਰਗੋਲੇ ਦਾ ਸਿਰਾ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁੱਜੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਤੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
• ਤਾਰ ਗੋਲਾ 65° ਤੋਂ 100° ਕੋਣ ‘ਤੇ ਪੁੱਜੇਗਾ ਡਬਲ ਸਪੋਰਟ ਫੇਜ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ‘ਤੇ ਆਉਣਾ । ਇਹ ਤਾਲਮੇਲ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਗੋਡੇ ਤੋਂ ਮੋੜ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗਾ ਹੈਮਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਪਰ ਉੱਠੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ | ਅੱਡੀ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਕੁਝੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਿੱਛੇ ਹੋਵਾਂਗੇ ।
• ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਆਵੇਗਾ, ਦੁਸਰੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤਾਰ ਗੋਲਾ 80° ਕੋਣ ਤੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚਾਈ ਤੇ ਪੁੱਜੇਗਾ । ਹੈਮਰ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਚੱਕਰ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੈਮਰ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਛੱਡਣ ਦਾ ਢੰਗ

• ਤਾਰ ਗੋਲੇ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਛੱਡਣ ਲਈ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਜਲ ਜਾਣ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਹ ਪੈਰ ਦੁਸਰੇ ਪੈਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ ਹੋਵੇਗਾ |
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਹੈਮਰ ਸੱਜੇ ਮੋਢੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪਿੱਛੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
• ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੈਮਰ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਧੇਗੀ ਤਾਂ ਕਿ ਹੈਮਰ ਹੱਥੋਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
• ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸਥਿਰ ਰਹੇਗਾ । ਸੱਜਾ ਪੈਰ ਅਤੇ ਗੋਡਾ ਅੰਦਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੇ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਹੈਮਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਰਾਹ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਜਦੋਂ ਹੈਮਰ ਖੱਬੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਪੁੱਜੇਗਾ, ਕੁਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਉੱਠਦੀ ਹੋਈ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਉਲਟ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗੇ । ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਪਹਿਲਾਂ ਹੈਮਰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਤੋਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਛੁੱਟੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ 44 ਅੰਸ਼ ਕੋਣ ‘ਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(General Rules)

ਹੈਮਰ ਦਾ ਭਾਰ 7.200 ਕਿਲੋਗਰਾਮ ਮੋਟਾਈ 10 ਤੋਂ 130 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਇਕ ਗੋਲੇ ਦੀ ਤਾਰ ਜਿਸ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 3 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੋਵੇਗੀ । ਲੰਬਾਈ 110 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 115 ਮਿਲੀਮੀਟਰ, ਪੂਰਨ ਲੰਬਾਈ 117.6 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 12.5 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰੋ ਮੰਨਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਵਿਚਕਾਰ ਰੋਕਣ ਨਾਲ ਇਕ ਮੌਕਾ ਖ਼ਤਮ ਸਮਝੋ । ਐਥਲੀਟ ਹੈਮਰ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਭਾਗ ਤੋਂ ਸੰਤੁਲਨ ਰੱਖਦਾ ਹੋਇਆ ਬਾਹਰ ਆਵੇਗਾ । ਇਕ ਥਰੋ ਨੂੰ 1 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹੈਮਰ ਥਰੋ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਥਰੋ 40 ਅੰਸ਼ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡਿੱਗਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ । 40 ਅੰਸ਼ ਦੇ ਸੈਕਟਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗੋਲੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ 20 ਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਲਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਦੂਰੀ 13.68 ਮੀਟਰ ਦੇ ਦੋ ਬਿੰਦੁ ਲਾ ਕੇ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚਾਂਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਰਿਲੇਅ ਦੌੜਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ? ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰਿਲੇਅ ਦੌੜ (Relay Races)
ਪੁਰਸ਼ (Men)
4 × 100 ਮੀਟਰ
4 × 100 ਮੀਟਰ
4 × 100 ਮੀਟਰ

ਔਰਤਾਂ (Women)
4 × 100 ਮੀਟਰ
4 × 100 ਮੀਟਰ

ਮੈਡਲੇ ਰਿਲੇਅ ਦੌੜ
(Medley Relay Race)
800 × 200 × 200 × 400 ਮੀਟਰ
ਬੈਟਨ (Baton) – ਸਾਰੀਆਂ ਗੋਲਾਕਾਰ ਰਿਲੇਅ ਦੌੜਾਂ ਵਿਚ ਬੈਟਨ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬੈਟਨ ਇਕ ਖੋਖਲੀ ਨਲੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ 30 ਸੈਂ: ਮੀ: ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਇਸਦਾ ਘੇਰਾ 12 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰ 50 ਗਰਾਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ |

ਰਿਲੇਅ ਦੌੜ ਪੱਥ (Relay Race Track) – ਰਿਲੇਅ ਦੌੜ ਪੱਥ ਪੁਰੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਲਈ ਛੋਟੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂ ਅੰਕਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬੈਟਨ ਵਿਨਿਮਯ ਖੇਤਰ ਤੰਗ ਰਾਹਾਂ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਰਿਲੇਅ ਦੌੜ ਦਾ ਆਰੰਭ (Start of Relay Race) – ਦੌੜ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਬੈਟਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਮੁੱਢਲੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬੈਟਨ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੁੰਹਦਾ ।

ਬੈਟਨ ਲੈਣਾ (Taking the Baton) – ਬੈਟਨ ਲੈਣ ਲਈ ਵੀ ਖੇਤਰ ਮਿੱਥਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖੇਤਰ ਦੌੜ ਦੀ ਮਿੱਥੀ ਦੁਰੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ 10 ਮੀਟਰ ਲੰਮੀ ਰੋਕ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੈਟਨ ਲੈਣ ਜਾਂ ਦੇਣ ਲਈ 20 ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਇਕ ਕਮਰਾ ਜਿਹਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 4 × 200 ਮੀਟਰ ਤਕ ਦੀਆਂ ਰਿਲੇਅ ਦੌੜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦੌੜਾਕ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਟੀਮ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਬੈਟਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਿੱਥੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਰ 10 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਦੌੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਬੈਟਨ ਵਿਨਿਮਯ (Exchange of Baton – ਬੈਟਨ ਵਿਨਿਯਮ ਮਿੱਥੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਧੱਕਣ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਦੌੜਾਕ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬੈਟਨ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟ ਸਕਦੇ । ਜੇ ਬੈਟਨ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਡੇਗਣ ਵਾਲਾ ਦੌੜਾਕ ਹੀ ਉਠਾਵੇਗਾ ।

Punjab State Board PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions ਗਤਕਾ (Gattka) Game Rules.

ਗਤਕਾ (Gattka) Game Rules – PSEB 11th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
(TIPS TO REMEMBER)

1. ਗਤਕੇ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦਾ ਆਕਾਰ = ਗੋਲ
2. ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦਾ ਘੇਰਾ = 30”- 34”
3. ਗਤਕੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 39 ਇੰਚ
4. ਗਤਕੇ ਦਾ ਭਾਰ = 500 gm
5. ਗਤਕੇ ਦੀ ਬਨਾਵਟ = ਬੈਂਤ
6. ਗਤਕੇ ਦੀ ਮੋਟਾਈ = \(1 / 2\) ਤੋਂ 3/4, 2 ਸੈਂ.ਮੀ. ਤੋਂ 3 ਸੈਂ.ਮੀ.
7. ਬਾਊਟ ਦਾ ਸਮਾਂ = 5 ਮਿੰਟ
8. ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ = ਜਰਸੀ ਜਾਂ ਕਮੀਜ਼ ਪਰ ਸਿਰ ਤੇ ਪਟਕਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ
9. ਅਧਿਕਾਰੀ = ਰੈਫਰੀ, ਜੱਜ, 1 ਸਕੋਰਰ, 1 ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ।

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਉਮਰ ਵਰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਮਰ ਵਰਗ-

• ਅੰਡਰ 17 ਸਾਲ,
• ਅੰਡਰ 19 ਸਾਲ,
• ਅੰਡਰ 22 ਸਾਲ,
• ਅੰਡਰ 25 ਸਾਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਿੰਗਲ ਸੋਟੀ ਟੀਮ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿੰਗਲ ਸੋਟੀ ਟੀਮ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 3 + 1 = 4.

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਤਕੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਗਰਾਊਂਡ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡ ਖੇਤਰ, ਬਾਹਰ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਰਾਖਵਾਂ ਖੇਤਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਬਾਹਰ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਤਕੇ ਦੇ ਖੇਡ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਗਤਕਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਗਤਕਾ ਵਿਚ 7 ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 5 ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਗੋਲ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਪ 7\(\frac{1}{2}\) ਮੀਟਰ ਰੇਡੀਅਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਗਤਕੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਮੁੱਢ ਤੋਂ 3 ਫੁੱਟ 3 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਬਾਉਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਗਤਕੇ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜੱਜ, ਇਕ ਰੈਫ਼ਰੀ ਅਤੇ ਇਕ ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ !

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਤਕੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ –
ਗਤਕਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (History of Gattka)- 2008 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਗਤਕਾ ਐਸੋਸ਼ੀਏਸ਼ਨ ਵਿਰਸੇ ਵਿਚ ਆਈ ਜਿਸਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ | ਅੱਜ ਇਸ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਗਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, ਏਸ਼ੀਅਨ ਗਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਗਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਗਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ।

ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨਾਂ ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤਕ ਲੈ ਜਾਣ ਦੇ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ ! ਇਸ ਸਿੱਖ-ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗਤਕਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਉੱਨਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗਤਕੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨ, ਨਵਯੁਵਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਖੇਡ ਵਲ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਿਡਾਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕਦਮ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਗਤਕਾ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਾਪਤ ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗਤਕਾ ਅਣਵੰਡੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਖੇਡ ਸੀ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਸੰਨ 1936 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਖੇਡ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਲਈ ਆਰ. ਐੱਸ. ਡੀ. ਕਾਲੇਜ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸ: ਕੇ. ਐੱਸ. ਅਕਾਲੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਦੀ ਨਿਯਮਾਵਲੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਪੋਸ਼ਾਕ ਵਿਚ ਗਤਕਾ ਖੇਡਦੇ ਸਨ । ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਖੇਡ ਸੰਨ 1972 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਸਾਲ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸਥਿਰਤਾ ਆ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਚ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 2001 ਵਿਚ ਕਾਲਜਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਡ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲਿਆ ਦੇ ਯਤਨ ਸਰੂਪ ਹੀ ਅੱਜ ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ।

ਗਤਕਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(New General Rules of Gattka)

1. ਗਤਕਾ ਵਿਚ 7 ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 5 ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਗੋਲ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਪ 7 ਮੀਟਰ ਰੇਡੀਅਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਗਤਕੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ 3 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
4. ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਬਾਉਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
5. ਗਤਕੇ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜੱਜ, ਇਕ ਰੈਫ਼ਰੀ ਅਤੇ ਇਕ ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗਤਕਾ ਖੇਡ ਵਿਚ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ, ਪੋਸ਼ਾਕ, ਅਤੇ ਮਿਆਦ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ-ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਗੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸਾਈਜ 15 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਪੋਸ਼ਾਕ-ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਇਕ ਜਰਸੀ ਜਾਂ ਕਮੀਜ਼ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰ ਤੇ ਪਟਕਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਗਤਕੇ ਦਾ ਸਾਈਜ਼-ਗਤਕਾ ਬੈਂਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਢ ਤੇ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਬੈਂਤ ਦੀ ਛੜ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਮਿਆਦ-ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਇਸ ਬਾਊਟ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਡਰਾਅ, ਬਾਈ ਅਤੇ ਵਾਕ ਓਵਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ –
ਡਰਾਅ, ਬਾਈ, ਵਾਕ ਓਵਰ
Draw, Byes and Walk Over
1. ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਡਰਾਅ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ Bout ਦੇ ਨਾਂ A,B, C, D, E ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਗਤਕੇ ਵਿਚ A ਬਾਉਟ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਸਰੀ ਟੀਮ ਦੇ A ਬਾਉਟ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਡੇਗਾ ਅਤੇ B ਵਾਲਾ | B ਨਾਲ ।
3. ਉਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਚਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਹੋਣ, ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਈਆਂ
ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ ਤਾਂਕਿ ਦੁਜੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਪਤੀਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ।

4. ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਾਈ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਦੂਜੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਗਤਕਾ ਖੇਲ੍ਹਣਗੇ ਜੇਕਰ ਬਾਈਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿਖਮ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਖ਼ੀਰਲੀ ਬਾਈ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਸਰੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਜੇਤੂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੇਗਾ ।

5. ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਬਾਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਵਾਕ ਓਵਰ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਨਾ ਹੀ ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਕ ਓਵਰ ਲੈ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ –
ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲੇ (Competitions in Gattka)
ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੀਮਾ (Limitation of Competitions)-ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਪੰਜ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਨਵਾਂ ਡਰਾਅ (Fresh Draw)-ਜੇਕਰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਦੋ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਡਰਾਅ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਨਵਾਂ ਡਰਾਅ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਵਾਪਸੀ (Withdrawal)-ਡਰਾਅ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਚੋਂ ਹਟਣਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੇਗਾ ।

ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣਾ (Retirement)-ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਸਾਰਣੀ-ਬਾਊਟ ਤੋਂ ਬਾਈਆਂ ਕੱਢਣਾ ਐਂਟਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਾਊਟ
ਬਾਈ

1. ਰੈਫ਼ਰੀ ਜਾਂ ਜੱਜ
2. ਸਕੋਰਿੰਗ
3. ਫਾਉਲ ॥

1. ਰੈਫ਼ਰੀ-ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰੈਫ਼ਰੀ ਤਿੰਨ ਜੱਜ ਅਤੇ ਇਕ ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ | ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ ।
2. ਰੈਫ਼ਰੀ ਇਕ ਸਕੋਰ ਪੈਡ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਲਿਪ ਤੇ ਬਾਊਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਕ ਲਿਖ ਕੇ ਇੰਚਾਰਜ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦੇਣਗੇ ।
3. ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ਸਟੇਜ ਦੇ ਪਾਸੇ ਬੈਠੇਗਾ ਅਤੇ ਜੱਜ ਬਾਕੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੈਠਣਗੇ ।

ਪੁਆਇੰਟ ਦੇਣਾ (Awarding of Points)

• ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜੱਜ ਅੰਕ ਦੇਵੇਗਾ ।
• ਹਰੇਕ ਬਾਊਟ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਕੋਰਿੰਗ ਪੇਪਰ ਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਜਮਾਂ ਕਰ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਹਰੇਕ ਜੱਜ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਕੋਰਿੰਗ ਪੇਪਰ ਉੱਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨਗੇ ।

ਮਕੇਗਿੰਗ (Scoring)

1. ਜਿਹੜਾ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਗਤਕੇ ਨਾਲ ਛੂਹੇਗਾ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
2. ਜੱਜ ਗਤਕੇ ਨਾਲ ਸਿਰ ਤੇ ਛੂਹਣ ਜਾ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਦੋ ਅੰਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਇਕ ਅੰਕ ਦੇਵੇਗਾ ।
3. ਜੇਕਰ ਪਤੀਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਪੁਆਇੰਟ ਬਾਉਟ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜੱਜ ਉਸ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦੇਵੇਗਾ ਜਿਸਨੇ ਆਕਰਮਣ ਸਮੇਂ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਗਤਕੇ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਛੂਹਿਆ ਹੈ ।

1. ਬਾਉਟ ਰੋਕਣਾ (Stopping the Bout)-ਜੇਕਰ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਖਿਡਾਰੀ ਚੋਟ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਬਾਊਟ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਉਹ ਬਾਊਟ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਬਾਊਟ ਰੋਕਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ! ਬਾਊਟ ਦੋਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹੋਣਾ (Failure to resume bout) ਬਾਊਟ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਦੋਬਾਰਾ ਬਾਊਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਊਟ ਹਾਰ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ (Voilation of Ruler)-ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਕੋਚ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਲੰਘਣਾ ਤੇ ਅਯੋਗ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ । ‘ਸੰਕਿਤ ਫ਼ਾਊਲ (Suspected Foul)-ਜੇਕਰ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਫਾਉਲ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਉਹ ਜੱਜ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫ਼ਾਊਲ (Fouls) ਜੱਜ ਜਾਂ ਰੈਫਰੀ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਅੰਤਿਮ ਹੋਵੇਗਾ |

ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੇ ਬਾਕਸਰ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਜਾਂ ਅਯੋਗ ਕਰਾਰ ਦੇਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ –

• ਗਤਕੇ ਦੀ ਮੁਠ ਨਾਲ ਚੋਟ ਕਰਨਾ
• ਕੂਹਣੀ ਨਾਲ ਮਾਰਨਾ ।
• ਗਰਦਨ ਜਾਂ ਸਿਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਚੋਟ ਕਰਨਾ ।
• ਡਿੱਗ ਪਏ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ।
• ਪਕੜਨਾ ।
• ਸਿਰ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਲੇਟਣਾ ।
• ਮੋਢੇ ਮਾਰਨਾ ।
• ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਰਨਾ ।
• ਬ੍ਰੇਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਚੋਟ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ।

Punjab State Board PSEB 11th Class Chemistry Book Solutions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Chemistry Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

PSEB 11th Class Chemistry Guide Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques InText Questions and Answers

Question 1.
What are hybridisation states of each carbon atom in the following compounds?
CH₂ = C = O, CH₃CH = CH₂, (CH₃)₂CO, CH₂ = CHCN, C₆H₆
Answer:

C — 1 is sp² hybridised.
C — 2 is sp hybridised.

C — 1 is sp³ hybridised
C — 2 is sp² hybridised
C — 3 is sp² hybridised

C — 1 and C — 3 are sp³ hybridised.
C — 2 is sp² hybridised.

C — 1 is sp² hybridised.
C — 2 is sp² hybridised.
C — 3 is sp hybridised.

(v) C₆H₆
All the 6 carbon atoms in benzene are sp² hybridised.

Question 2.
Indicate the o and n bonds in the following molecules:
C₆H₆, C₆H₁₂, CH₂Cl₂, CH₂ = C = CH₂, CH₃NO₂, HCONHCH₃
Answer:

Question 3.
Write bond line formulas for : isopropyl alcohol, 2,3-Dimethyl butanal, Heptan-4-one.
Answer:

Question 4.
Give the IUPAC names of the following compounds:

Answer:

Question 5.
Which of the following represents the correct IUPAC name for the compounds concerned?
(a) 2, 2 -Dimethylpentane or
2-Dimethylpentane (b) 2,4,7-Trimethyloctane or
2,5,7-Trimethyloctane (c) 2-Chloro-4-methylpentane or
4-Chloro-2-methylpentane (d) But-3-yn-1-ol or But-4-ol-1-yne.
Answer:
(a) The prefix di in the JUPAC name indicates that two identical substituent groups are present in the parent chain. Since two methyl groups are present in the C-2 of the parent chain of the given compound, the correct IUPAC name of the given compound is 2-2-dimethylpentane.
(b) Locant number 2, 4, 7 is lower than 2, 5, 7. Hence, the IUPAC name of the given compound is 2, 4, 7-trimethyloctane.
(c) If the substituents are present in the equivalent position of the parent chain, then the lower number is given to the one that comes first in the name according to the alphabetical order. Hence, the correct IUPAC name of the given compound is 2-chloro-4-methylpentane.
(d) Two functional groups—alcoholic and alkyne—are present in the given compound. The principal functional group is the alcoholic group. Hence, the parent chain will be suffixed with ol. The alkyne group is present in the C—3 of the parent chain. Hence, the correct IUPAC name of the given compound is But – 3-yn -1 – ol.

Question 6.
Draw formulas for the first five members of each homologous series beginning with the following compounds :
(a) H—COOH
(b) CH₃COCH₃
(c) H—CH = CH₂
Answer:
The first five members of each homologous series beginning with the given compounds are shown as follows:

Question 7.
Give condensed and bond line structural formulas and identify the functional group (s) present, if any, for :
(a) 2,2, 4-Trimethylpentane
(b) 2-Hydroxy-1, 2, 3 -propanetricarboxylic acid
(c) Hexanedial
Answer:

Question 8.
Identify the functional groups in the following compounds:

Answer:
The functional groups present in the given compounds are:
(a) Aldehyde (—CHO) Hydroxyl (—OH)
Methoxy (—OMe)
(b) Amino (—NH₂); primary amine (1° amine).
Ester (— O—CO—)
Triethylamine [N(C₂H₅)₂]; tertiary amine (3° amine).
(C) Nitro (—NO₂)
C = C double bond (—C = C—) .

Question 9.
Which of the two: 02NCH2CH20_ or CH3CH20 is expected to be more stable and why?
Answer:
NO₂ group is an electron-withdrawing group. Hence, it shows-I effect. By withdrawing the electrons toward it, the NO₂ group decreases the negative charge on the compound, thereby stabilising it. On the other hand, ethyl group is an electron-releasing group. Hence, the ethyl group shows +1 effect. This increases the negative charge on the compound, thereby destabilising it. Hence, O₂NCH₂CH₂O^– is expected to be more stable than CH₃CH₂O^–.

Question 10.
Explain why alkyl groups act as electron donors when attached to a π system,
Answer:
Due to hyperconjugation, alkyl groups act as electron donors when attached to a π-system as shown below :

Question 11.
Draw the resonance structures for the following compounds. Show the electron shift using curved-arrow notation.
(a) C₆H₂OH
(b) C₆H₅NO₂
(c) CH₃CH = CH CHO
(d) C₆H₅ -CHO

Answer:

Question 12.
What are electrophiles and nucleophiles? Explain with examples?
Answer:
Electrophiles: An electrophile is a reagent that takes away an electron pair. In other words, an electron-seeking reagent is called an electrophile (E⁺). Electrophiles are electron-deficient and can receive an electron pair.
Neutral electrophiles :

Charged electrophiles :

Nucleophiles : A nulceophile is a reagent that brings an electron pair. In other words, a nucleus-seeking reagent is called a nucleophile.

Question 13.
Identify the reagents shown in bold italic in the following equations as nucleophiles or electrophiles:

Answer:
Electrophiles are electron-deficient species and can receive an electron pair. On the other hand, nucleophiles are electron-rich species and can donate their electrons.

Here, HO^– acts as a nucleophile as it is an electron-rich species, i.e., it is a nucleus-seeking species.

Here, CN^– acts as a nucleophile as it is an electron-rich species i.e., it is a nucleus-seeking species.

Here, acts as an electrophile as it is an electron-deficient species.

Question 14.
Classify the following reactions in one of the reaction type studied in this unit.
(a) CH₃CH₂Br + HS^– → CH₃CH₂SH + Br^–
(b) (CH₃)₂ C = CH₂ +HCl → (CH₃)₂ ClC – CH₃
(c) CH₃CH₂Br + HO^– → CH₂ = CH₂ +H₂O + Br^–
(d) (CH₃)₃C— CH₂OH +HBr →(CH₃)₂CBrCH₂CH₂CH₃ + H₂O
Ans. (a) Nucleophilic substitution reaction
(b) Electrophilic addition reaction
(c) β-elimination reaction
(d) Nucleophilic substitution reaction with rearrangement.

Question 15.
What is the relationship between the members of following pairs of structures? Are they structural or geometrical isomers or resonance contributors?

Answer:
(a) Compounds having the same molecular formula but with different structures are called structural isomers. The given compounds have the same molecular formula but they differ in the position of the functional group (ketone group.)

In structure I, ketone group is at the C—3 of the parent chain (hexane chain) and in structure II, ketone group is at the C—2 of the parent chain (hexane chain). Hence, the given pair represents structural isomers.
(b) Compounds having the same molecular formula, the same constitution, and the sequence of covalent bonds, but with different relative positions of their atoms in space are called geometrical isomers.

In structures I and II, the relative position of deuterium (D) and hydrogen (H) in space are different. Hence, the given pairs represent geometrical isomers.
(c) The given structures are canonical structures or contributing structures. They are hypothetical and individually do not represent any real molecule. Hence, the given pair represents resonance structures, called resonance isomers.

Question 16.
For the following bond cleavages, curved-arrows are used to show the electron flow and classify each as homolysis or heterolysis. Identify reactive intermediate produced as free radical, carbocation and carboanion.


Answer:
(a) The bond cleavage using curved-arrows to show the electron flow of the given reaction can be represented as
It is an example of homolytic cleavage as one of the shared pair in a covalent bond goes with the bonded atom. The reaction intermediate formed is a free radical.

(b) The bond cleavage using curved-arrows to show the electron flow of the given reaction can be represented as

It is an example of heterolytic cleavage as the bond breaks in such a manner that the shared pair of electrons remains with the carbon of propanone. The intermediate formed is carbanion.
(c) The bond cleavage using curved-arrows to show the electron flow of the given reaction can be represented as

it is an example of heterolytic cleavage as the bond breaks in such a manner that the shared pair of electrons remains with the bromine ion. The reaction intermediate formed is a carbocation.
(d) The bond cleavage using curved-arrows to show the electron flow of the given reaction can be represented as

It is a heterolytic cleavage as the bond breaks in such a manner that the shared pair of electrons remains with one of the fragments. The intermediate formed is a carbocation.

Question 17.
Explain the terms inductive and electromeric effects. Which electron displacement effect explains the following correct orders of acidity of the carboxylic acids?
(a) Cl₃CCOOH > Cl₂CHCOOH > ClCH₂COOH
(b) CH₃CH₂OOH > (CH₃)₂ CHCOOH > (CH₃)₃C. COOH
Answer:
Inductive effect : The permanent displacement of sigma electrons along a saturated chain, whenever an electron withdrawing or electron donating group is present, is called inductive effect.
Inductive effect could be +I effect or -I effect. When an atom or group attracts electrons towards itself more strongly than hydrogen, it is said to possess -I effect. For example,

When an atom or group attracts electrons towards itself less strongly than hydrogen, it is said to possess +I effect. For example,

Electromeric effect : It involves the complete transfer of the shared pair of n electrons to either of the two atoms linked by multiple bonds in the presence of an attacking agent. For example,

Electromeric effect could be + E effect or – E effect.
+E effect : When the electrons are transferred towards the attacking reagent.

-E effect : When the electrons are transferred away from the attacking reagent.

(a) Cl₃CCOOH > Cl₂CHCOOH > ClCH₂COOH
The order of acidity can be explained on the basis of inductive effect (-I effect). As the number of chlorine atoms increases, the -I effect increases. With the increase in -7 effect, the acid strength also increases accordingly.

(b) CH₃CH₂COOH > (CH₃)₂CHCOOH > (CH₃)₃C.COOH
The order of acidity can be explained on the basis of inductive effect (+I effect.) As the number of alkyl groups increases, the +I effect also increases. With the increase in +I effect, the acid strength also increases accordingly.

Question 18.
Give a brief description of the principles of the following techniques taking an example in each case.
(a) Crystallisation (b) Distillation (c) Chromatography
Answer:
(a) Crystallisation : Crystallisation is one of the most commonly used techniques for the purification of solid organic compounds. Principle : It is based on the difference in the solubilities of the compound and the impurities in a given solvent. The impure compound gets dissolved in the solvent in which it is sparingly soluble at room temperature, but appreciably soluble at higher temperature. The solution is concentrated to obtain a nearly saturated solution. On cooling the solution, the pure compound crystallises out and is removed by filtration.
For example, iodoform is crystallised with alcohol, benzoic acid mixed with naphthalene can be purified by hot water.
(b) Distillation : This method is used to separate volatile liquids from non-volatile impurities or a mixture of those liquids that have a sufficient difference in their boiling points.
Principle : It is based on the fact that liquids having different boiling points vapourise at different temperatures. The vapours are then cooled and the liquids so formed are collected separately.
For example, chloroform (b.pt. 334 K) and aniline (b.pt. 457 K) are easily separated by the distillation. On boiling the vapours of lower boiling component are formed first so it is collected first in the receiver.
(c) Chromatography : It is one of the most useful methods for the separation and purification of organic compounds.
Principle : It is based on the difference in movement of individual components of a mixture through the stationary phase under the influence of mobile phase.
For example, a mixture of red and blue ink can be separated by chromatography. A drop of the mixture is placed on the chromatogram. The component of the ink, which is less adsorbed on the chromatogram, moves with the mobile phase while the less adsorbed component remains almost stationary.

Question 19.
Describe the method, which can be used to separate two compounds with different solubilities in a solvent S.
Answer:
Fractional crystallisation is the method used for separating two compounds with different solubilities in a solvent S.
The process of fractional crystallisation is carried out in four steps.
(a) Preparation of the solution: The powdered mixture is taken in a flask and the solvent is added to it slowly and stirred simultaneously. The solvent is added till the solute is just dissolved in the solvent. This saturated solution is then heated.
(b) Filtration of the solution: The hot saturated solution is then filtered through a filter paper in a China dish.
(c) Fractional crystallisation: The solution in the China dish is now allowed to cool. The less soluble compound crystallises first while the more soluble compound remains in the solution. After separating these crystals from the mother liquor, the latter is concentrated once again. The hot solution is allowed to cool and consequently, the crystals of the more soluble compound are obtained.
(d) Isolation and drying: These crystals are separated from the mother liquor by filtration. Finally, dried the crystals.

Question 20.
What is the difference between distillation, distillation under reduced pressure and steam distillation?
Answer:
The difference among distillation, distillation under reduced pressure, and steam distillation are given in the following table :

Question 21.
Discuss the chemistry of Lassaigne’s test.
Answer:
Lassaigne’s test : This test is employed to detect the presence of nitrogen, sulphur and halogens in an organic compound. These elements are present in the covalent form in an organic compound. These are converted into the ionic form by fusing the compound with sodium metal.

The cyanide, sulphide, and halide of sodium formed are extracted from the fused mass by boiling it in distilled water. The extract so obtained is called Lassaigne’s extract. This Lassaigne’s extract is then tested for the presence of nitrogen, sulphur and halogens.

(a) Test for nitrogen

Chemistry of the test: In the Lassaignes’s test for nitrogen in an organic compound, the sodium fusion extract is boiled with iron (II) sulphate and then acidified with sulphuric acid. In the process, sodium cyanide first reacts with iron (II) sulphate and forms sodium hexacyanoferrate(II). Then, on heating with sulphuric acid, some iron (II) gets oxidised to form iron (III) hexacyanoferrate(II) which is Prussian blue in colour. The chemical equations involved in the reaction can be represented as

(b) Test for sulphur

Chemistry of the test: In the Lassaigne’s test for sulphur in an organic compound, the sodium fusion extract is acidified with acetic acid and then lead acetate is added to it. The precipitation of lead sulphide, which is black in colour, indicates the presence of sulphur in the compound.

(ii) Lassaigne’s extract + Sodium nitroprusside → Violet colour
Chemistry of the test: The sodium fusion extract is treated with sodium nitroprusside. Appearance of violet colour also indicates the presence of sulphur in the compound.

If in an organic compound, both nitrogen and sulphur are present, then instead of NaCN, formation of NaSCN takes place.

This NaSCN (sodium thiocyanate) gives a blood red colour. Prussian colour is not formed due to the absence of free cyanide ions.

(c) Test for halogens

Chemistry of the test: In the Lassaigne’s test for halogens in an organic compound, the sodium fusion extract is acidified with nitric acid and then treated with silver nitrate.
x^– + Ag⁺ → AgX (X = Cl, Br, I)
If nitrogen and sulphur both are present in the organic compound, then the Lassaigne’s extract is boiled to expel nitrogen and sulphur, which would otherwise interfere in the test for halogens.

Question 22.
Differentiate between the principle of estimation of nitrogen in an organic compound by (i) Dumas method and (ii) Kjeldahl’s method.
Answer:
(i) In Dumas method, when a known mass of the nitrogen containing organic compound is heated with excess of CuO in an atmosphere of CO₂, nitrogen of the organic compound is converted into N₂ gas. The volume of N₂ thus obtained is converted into STP and the percentage of nitrogen is determined.
%N = \(\frac{28}{22400} \times \frac{\text { Vol. of } \mathrm{N}_{2} \text { at STP }}{\text { Mass of the substance taken }}\) x 100

(ii) In Kjeldahl’s method, a known mass of the nitrogen containing
organic substance is digested (heated) with conc. H₂SO₄ and CuSO₄ (in little amount) in Kjeldahl’s flask. Nitrogen present in the organic compound is quantitatively converted into (NH₄ )₂SO₄. (NH₄ )₂SO₄ thus obtained is boiled with excess of NaOH solution to liberate NH3 gas which is absorbed in a known excess of a standard solution of H₂SO₄ or HCl.
The volume of acid left after absorption of NH₃ is estimated by titration against a standard alkali solution. From the volume of the acid used, the percentage of nitrogen is determined by applying the equation,

Question 23.
Discuss the principle of estimation of halogens, sulphur and phosphorus present in an organic compound.
Answer:
Estimation of halogens : Halogens are estimated by the Carius method. In this method, a known quantity of organic compound is heated with fuming nitric acid in the presence of silver nitrate, contained in a hard glass tube called the Carius tube, taken in a furnace. Carbon and hydrogen that are present in the compound are oxidized to form CO₂ and H₂O respectively and the halogen present in the compound is converted into AgX. This AgX is then filtered, washed, dried, and weighed.
Let the mass of organic compound taken = m g

Estimation of sulphur : In this method, a known quantity of organic compound is heated with either fuming nitric acid or sodium peroxide in a hard glass tube called the Carius tube. Sulphur present in the compound, is oxidized to form sulphuric acid. On addition of excess of barium chloride to it, the precipitation of barium sulphate takes place. This precipitate is then filtered, washed, dried, and weighed.
Let the mass of organic compound taken -mg
Mass of BaSO₄ formed = m₁ g
% of sulphur = \(\frac{32 \times m_{1} \times 100}{233 \times m}\)

Estimation of phosphorus : In this method, a known quantity of organic compound is heated with fuming nitric acid. Phosphorus, present in the compound, is oxidized to form phosphoric acid. By adding ammonia and ammonium molybdate to the solution, phosphorus can be precipitated as ammonium phosphomolybdate.

Phosphorus can also be estimated by precipitated it as MgNH4P04 by adding magnesia mixture, which on ignition yields Mg2P207.
Let the mass of organic compound = m g
Mass of ammonium phosphomolybdate = m₁ g
Molar mass of ammonium phosphomolybdate = 1877 g

Question 24.
Explain the principle of paper chromatography.
Answer:
In paper chromatography, chromatography paper is used. This paper contains water trapped in it, which acts as the stationary phase. On the base of this chromatography paper, the solution of the mixture is spotted. The paper strip is then suspended in a suitable solvent, which acts the mobile phase. This solvent rises up the chromatography paper by capillary action and in this procedure it flows over the spot. The components are selectively retained on the paper (according to their differing partition in these two phases). The spots of different components travel with the mobile phase to different heights. The paper so obtained (shown in the given figure) is known as a chromatogram.

Question 25.
Why is nitric acid added to sodium extract before adding silver nitrate for testing halogens?
Answer:
While testing the Lassaigne’s extract for the presence of halogens, it is first boiled with dilute nitric acid. This is done to decompose NaCN to HCN and NA₂S to H₂S and to expel these gases. That is, if any nitrogen and sulphur are present in the form of NaCN and Na₂S they are removed. The chemical equations involved in the reaction are represented as
NaCN + HNO₃ > NaNO₃ + HCN
Na₂S + 2HNO₃ > 2NaNO₃ + H₂S

Question 26.
Explain the reason for the fusion of an organic compound with metallic sodium for testing nitrogen, sulphur and halogens.
Answer:
Nitrogen, sulphur, and halogens are covalently bonded in organic compounds. For their detection, they have to be first converted to ionic form. This is done by fusing the organic compound with sodium metal. This is called Lassaigne’s test. The chemical equations involved in the test are
Na + C + N → NaCN
Na + S + C + N → NaSCN
2Na + S → Na₂S
Na + X → NaX (X = Cl, Br, I)
Carbon, nitrogen, sulphur, and halogen come from organic compounds.

Question 27.
Name a suitable technique of separation of the components from a mixture of calcium sulphate and camphor.
Answer:
Calcium sulphate (CaSO₄) which is an inorganic compound and does not sublime can be separated from camphor which is an organic compound and sublimes by the simple technique of sublimation. This technique involves the direct conversion of a solid into the gaseous state on heating without passing through the intervening liquid state and vice-versa on cooling. Camphor sublimes and gets-deposited on the walls of the cooler portion of the funnel and CaSO₄ remains as such. The two components can thus be separated.

Question 28.
Explain, why an organic liquid vaporises at a temperature below its boiling point in its steam distillation?
Answer:
In steam distillation, the organic liquid starts to boil when the sum of vapour pressure due to the organic liquid (p₁) and the vapour pressure due to water (p₂) becomes equal to atmospheric pressure (p), that is P = P₁ + P₂– Since P₁ < p₂, organic liquid will vapourise at a lower temperature than its boiling point.

Question 29.
Will CCl₄ give white precipitate of AgCl on heating it with silver nitrate? Give reason for your answer.
Answer:
CCl₄ will not give the white precipitate of AgCl on heating it with silver nitrate. This is because the chlorine atoms are covalently bonded to carbon in CCl₄. To obtain the precipitate, it should be present in ionic form and for this, it is necessary to prepare the Lassaigne’s extract of CCl₄.

Question 30.
Why does solution of potassium hydroxide is used to absorb carbon dioxide evolved during the estimation of carbon present in an organic compound?
Answer:
Carbon dioxide is acidic in nature and potassium hydroxide is a strong base. Hence, carbon dioxide reacts with potassium hydroxide to form potassium carbonate and water as
2KOH + CO₂ → K₂CO₃ + H₂O
Thus, the mass of the U-tube containing KOH increases. This increase in the mass of U-tube gives the mass of CO₂ produced. From its mass, the percentage of carbon in the organic compound is calculated as
%C = \(\frac{12}{44} \times \frac{\text { Weight of } \mathrm{CO}_{2} \text { formed }}{\text { Weight of substance taken }}\) x 100

Question 31.
Why is it necessary to use acetic acid and not sulphuric acid for acidification of sodium extract for testing sulphur by lead acetate test?
Answer:
For testing of sulphur present in the organic compound the Lassaigne’s extract is acidified with acetic acid (CH₃COOH) and not sulphuric acid because lead acetate is soluble and does not interfere with the test. If sulphuric acid (H₂SO₄) is used, lead acetate will react with H₂SO₄ itself to form white ppt. of PbSO₄ as follows :

White ppt. of PbSO₄ so formed will interfere with this test of sulphur.

Question 32.
An organic compound contains 69% carbon and 48% hydrogen, the remainder being oxygen. Calculate the masses of carbon dioxide and water produced when 0.20 g of this substance is subjected to complete combustion.
Answer:

Question 33.
A sample of 0.50 g of an organic compound was treated according to Kjeldahl’s method. The ammonia evolved was absorbed in 50 ml of 0.5 M H₂SO₄. The residual acid required 60 mL of 0.5 M solution of NaOH for neutralisation. Find the percentage composition of nitrogen in the compound.
Ans. Volume of the acid taken = 50 mL of 0.5 M H₂SO₄
= 25 mL of 1.0 M H₂SO₄
Volume of alkali used for neutralization of excess acid = 60 mL of 0.5 M NaOH = 30 mL of 1.0 M NaOH
H₂SO₄ + 2NaOH → Na₂SO₄ + 2H₂O
1 mole of H₂SO₄ = 2 moles of NaOH
Hence, 30 mL of 1.0 M NaOH = 15 mL of 1.0 M H₂SO₄
∴ Volume of acid used by ammonia = 25 – 15 = 10 mL
%of nitrogen = \(\frac{1.4 \times \mathrm{N}_{1} \times \text { Volume of acid used }}{\mathrm{W}}\)
= \(\frac{1.4 \times 2 \times 10}{0.5}\) (N₁ = normality of acid and W = mass of organic compound)
= 56

Question 34.
0.3780 g of an organic chloro compound gave 0.5740 g of silver chloride in Carius estimation. Calculate the percentage of chlorine present in the compound.
Answer:
Given that,
Mass of organic compound = 0.3780 g
Mass of AgCl formed = 0.5740 g
1 mol of AgCl contains 1 mol of Cl
Thus, mass of chlorine in 0.5740 g of AgCl = \(\frac{35.5 \times 0.5740}{143.5}\) = 0.142g
∴ Percentage of chlorine = \(\frac{0.142}{0.3780}\) x 100 = 37.57%
Hence, the percentage of chlorine present in the given organic chloro compound is 37.57%.

Question 35.
In the estimation of sulphur by Carius method, 0.468 g of an organic sulphur compound afforded 0.668 g of barium sulphate. Find out the percentage of sulphur in the given compound.
Answer:
The mass of organic compound = 0.468 g
Mass of barium sulphate formed = 0.668 g
Percentage of sulphur = \(\frac{32}{233} \times \frac{\text { Mass of } \mathrm{BaSO}_{4} \text { formed }}{\text { Mass of substance taken }}\) x 100
= \(\frac{32}{233} \times \frac{0.668}{0.468}\) x 100 = 19.59%
Hence, the percentage of sulphur in the given compound is 19.59%.

Question 36.
In the organic compound,
CH₂ = CH – CH₂ – CH₂ – C = CH, the pair of hybridised orbitals involved in the formation of C₂ – C₃ bond is (a) sp – sp² (b) sp – sp³ (c) sp² – sp³ (d) sp³ – sp³
Answer:

In the given organic compound, the carbon atoms numbered as 1, 2, 3, 4, 5, and 6 are sp², sp², sp³, sp³, sp, and sp hybridised respectively. Thus, the pair of hybridised orbitals involved in the formation of C₂ – C₃ bond is sp² – sp².

Question 37.
In the Lassaigne’s test for nitrogen in an organic compound, the Prussian blue colour is obtained due to the formation of:
(a) Na₄[Fe(CN)₆]
(b)Fe₄[Fe(CN)₆]₃
(c) Fe₂[FeCN₆]
(d) Fe₃[Fe(CN)₆]₄
Answer:
(b) The Prussian blue colour is due to the formation of ferric ferro cyanide, Fe₄[Fe(CN)₆]₃.

Question 38.
Which of the following carbocations is most stable?

Answer:
(b) The order of stability of carbocation is 3° > 2° > 1°. 3° carbocation,

Question 39.
The best and latest technique for isolation, purification and separation of organic compounds is:
(a) Crystallisation
(b) Distillation
(c) Sublimation
(d) Chromatography
Answer:
(d) Chromatography is the best and latest technique for isolation, purification and separation of organic compounds.

Question 40.
The reaction:
CH₃CH₂I+KOH(aq) > CH₃CH₂OH +KI is classified as :
(a) electrophilic substitution
(b) nucleophilic substitution
(c) elimination
(d) addition
Answer:
(b) This is an example of nucleophilic substitution reaction. The hydroxyl group of KOH (OH^–) with a lone pair of itself acts as a nucleophile and substitutes iodide ion in CH₃CH₂I to form ethanol.

Punjab State Board Syllabus PSEB 11th Class Biology Book Solutions Guide Pdf in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 11.

PSEB 11th Class Biology Guide | Biology Guide for Class 11 PSEB in English Medium

• Chapter 1 The Living World
• Chapter 2 Biological Classification
• Chapter 3 Plant Kingdom
• Chapter 4 Animal Kingdom
• Chapter 5 Morphology of Flowering Plants
• Chapter 6 Anatomy of Flowering Plants
• Chapter 7 Structural Organisation in Animals
• Chapter 8 Cell: The Unit of Life
• Chapter 9 Biomolecules
• Chapter 10 Cell Cycle and Cell Division
• Chapter 11 Transport in Plants
• Chapter 12 Mineral Nutrition
• Chapter 13 Photosynthesis in Higher Plants
• Chapter 14 Respiration in Plants
• Chapter 15 Plant Growth and Development
• Chapter 16 Digestion and Absorption
• Chapter 17 Breathing and Exchange of Gases
• Chapter 18 Body Fluids and Circulation
• Chapter 19 Excretory Products and their Elimination
• Chapter 20 Locomotion and Movement
• Chapter 21 Neural Control and Coordination
• Chapter 22 Chemical Coordination and Integration

Punjab State Board PSEB 11th Class Chemistry Book Solutions Chapter 13 Hydrocarbons Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Chemistry Chapter 13 Hydrocarbons

PSEB 11th Class Chemistry Guide Hydrocarbons InText Questions and Answers

Question 1.
How do you account for the formation of ethane during chlorination of methane?
Answer:
Chlorination of methane proceeds via a free radical chain mechanism. The whole reaction takes place in the given three steps :
Step 1: Initiation : The reaction begins with the homolytic cleavage of Cl—Cl bond as:

Step 2: Propagation : In the second step, chlorine free radicals attack methane molecules and break down the C—H bond to generate methyl radicals as:

These methyl radicals react with other chlorine free radicals to form methyl chloride along with the liberation of a chlorine free radical.

Hence, methyl free radicals and chlorine free radicals set up a chain reaction. While HC1 and CH3C1 are the major products formed, other higher
halogenated compounds are also formed as:

Step 3: Termination : Formation of ethane is a result of the termination
of chain reactions taking place as a result of the consumption of reactants as:

Hence, by this process, ethane is obtained as a by-product of chlorination of methane.

Question 2.
Write IUPAC names of the following compounds : ,
(a) CH₃CH = C(CH₃)₂
(b) CH₂ = CH — C = C — CH₃

Answer:

Question 3.
For the following compounds, write structural formulas and IUPAC names for all possible isomers having the number of double or triple bond as indicated:
(a) C₄H₈ (one double bond)
(b) C₅H₈ (one triple bond)
Answer:
(a) The following structural isomers are possible for C₄H₈ with one double bond:

(b) The following structural isomers are possible for C5H8 with one triple bond:

Question 4.
Write IUPAC names of the products obtained by the ozonolysis of the following compounds:
(i) Pent-2-ene
(ii) 3,4-Dimethylhept-3-ene
(iii) 2-Ethylbut-l-ene
(iv) 1-Phenylbut-l-ene
Answer:
(i) Pent-2-ene undergoes ozonolysis as:

The IUPAC name of product (I) is ethanal and product (II) is propanal.
(ii) 3, 4-Dimethylhept-3-ene undergoes ozonolysis as:

The IUPAC name of product (I) is butan-2-one and product (II) is pentan-2-one.
(iii) 2-Ethylbut-l-ene undergoes ozonolysis as:

The IUPAC name of product (I) is pentan-3-one and product (II) is methanal.
(iv) 1-Phenylbut-l-ene undergoes ozonolysis as:

The IUPAC name of product (I) is benzaldehyde and product (II) is propanal.

Question 5.
An alkene ‘A’ on ozonolysis gives a mixture of ethanal and pentan-3-one. Write structure and IUPAC name of ‘A’.
Answer:

Question 6.
An alkene ‘A’ contains three C — C, eight C — Hσ bonds and one C — C π bond. ‘A’ on ozonolysis gives two moles of an aldehyde of molar mass 44 u. Write IUPAC name of ‘A’
Answer:
As per the given information, ‘A’ on ozonolysis gives two moles of an aldehyde of molar mass 44 u. The formation of two moles of an
aldehyde indicates the esence of identical structural units on both sides of the double bond containing carbon atoms.
Hence, the structure of ‘A’ can be represented as :
XC = CX
There are eight C—Ha bonds. Hence, there are 8 hydrogen atoms in ‘A’. Also, there are three C—C bonds. Hence, there are four carbon atoms present in the structure of‘A’.

Combining the inferences, the structure of A’ can be represented as:

‘A’ has 3 C — C bonds, 8 C — H bonds, and one C— C it bond. Hence, the IUPAC name of ‘A’ is But-‘ 2-ene.
Ozonolysis of ‘A’ takes place as:

The final product is ethanal with molecular mass
= [(2 x 12) + (4 x 1) + (1 x 16)]= 44 u

Question 7.
Propanal and pentan-3-one are the ozonolysis products of an alkene? What is the structural formula of the alkene?
Answer:

Question 8.
Write chemical equations for combustion reaction of the following hydrocarbons:
(i) Butane
(ii) Pentene
(iii) Hexyne
(iv) Toluene
Answer:
Combustion can be defined as a reaction of a compound with oxygen.

Question 9.
Draw the cis and trans structures of hex-2-ene. Which isomer will have higher b.p. and why?
Answer:
Hex-2-ene is represented as:

The cis-isomer will have higher boiling point due to more polar nature leading to stronger intermolecular dipole-dipole interactions thus requiring more heat energy to separate them, whereas trans form being non-polar have weak induced dipole interactions and so have lower boiling point.

Question 10.
Why is benzene extra ordinarily stable though it contains three double bonds?
Answer:
Resonance and delocalization of electrons generally leads to the stability of benzene molecule.

The dotted circle in the hybrid structure represents the six electrons which are delocalised between the six carbon atoms of the benzene ring. Therefore, presence of delocalised Jt electrons in benzene makes it more stable than the hypothetical cyclohexatriene.

Question 11.
What are the necessary conditions for any system to be aromatic?
Answer:
A compound is said to be aromatic if it satisfies the following three conditions:
(i) It should have a planar structure.
(ii) The π-electrons of the compound are completely delocalized in the ring.
(iii) The total number of π-electrons present in the ring should be equal to (4n + 2), where n = 0,1, 2….etc. This is known as Huckel’s rule.

Question 12.
Explain why the following systems are not aromatic?

Answer:

For the given compound, the number of π-electrons is six. But only four Tt-electrons are present within the ring. Also there is no conjugation of π-electrons within the ring and the compound is not planar in shape. Hence, the given compound is not aromatic in nature.

For the given compound, the number of π-electrons is four.
By Huckel’s rule,
4n + 2 = 4,
4n = 2, n = 1/2
For a compound to be aromatic, the value of n must be an integer (n = 0,1,2 …), which is not true for the given compound. Hence, it is not aromatic in nature.

For the given compound, the number of it-electrons is eight.
By Huckel’s rule.
4n + 2 = 8
4n = 6, n = 3/2
For a compound to be aromatic, the value of n must be an integer (n = 0,1, 2…). Since, the value of n is not an integer, the given compound is not aromatic in nature.

Question 13.
How will you convert benzene into
(i) p-nitrobromobenzene
(ii) m-nitrochlorobenzene
(iii) acetophenone
(iv) p-nitrotoluene
Answer:
(i) Benzene can be converted into p-nitrobromobenzene as:

(ii) Benzene can be converted into m-nitrochlorobenzene as:

(iii) Benzene can be converted into acetophenone as:

(iv) Benzene can be converted into p-nitrotoluene as:

Question 14.
In the alkane H₃C — CH₂ — C(CH₃)₂ — CH₂ — CH(CH₃)₂ identify 1°, 2°, 3° carbon atoms and give the number of H atoms bonded to each one of these.
Answer:

1° carbon atoms are those which are bonded to only one carbon atom, i.e., they have only one carbon atom as their neighbour. The given structure has five 1° carbon atoms and fifteen hydrogen atoms are attached to it.
2° carbon atoms are those which are bonded to two carbon atoms, i.e., they have two carbon atoms as their neighbours. The given structure has two 2° carbon atoms and four hydrogen atoms are attached to it.
3° carbon atoms are those which are bonded to three carbon atoms, i.e., they have three carbon atoms as their neighbours. The given structure has one 3° carbon atom and only one hydrogen atom is attached to it.

Question 15.
What effect does branching of an alkane chain has on its boiling point?
Answer:
Alkanes experience inter-molecular Van der Waals forces. The stronger the force, the greater will be the boiling point of the alkane.
As branching increases, the surface area of the molecule decreases which results in a small area of contact. As a result, the Van der Waals force also decreases which can be overcome at a relatively lower temperature. Hence, the boiling point of an alkane chain decreases with an increase in branching.

Question 16.
Addition of HBr to propene yields 2-bromopropane, while in the presence of benzoyl peroxide, the same .reaction yields
1- bromopropane. Explain and give mechanism.
Answer:
Addition of HBr to propene is an example of an electrophilic substitution reaction.
Hydrogen bromide provides an electrophile, H⁺. This electrophile attacks the double bond to form 1° and 2° carbocations as shown:

Secondary carbocations are more stable than primary carbocations. Hence, the former predominates since it will form at a faster rate. Thus, in the next step, Br^– attacks the carbocation to form 2 – bromopropane as the major product.

This reaction follows Markovnikov’s rule where the negative part of the addendum is attached to the carbon atom having a lesser number of hydrogen atoms.

In the presence of benzoyl peroxide an addition reaction takes place against Markovnikov’s rule. The reaction follows a free radical chain mechanism as:

Secondary free radicals are more stable than primary radicals. Hence, the former predominates since it forms at a faster rate. Thus, 1-bromopropane is obtained as the major product.

In the presence of peroxide, Br free radical acts as an electrophile. Hence, two different products are obtained on addition of HBr to propene in the absence and presence of peroxide.

Question 17.
Why does benzene undergo electrophilic substitution reactions easily and nucleophilic substitutions with difficulty?
Answer:
Benzene is a planar molecule having delocalized electrons above and below the plane of ring. Hence, it is electron-rich. As a result, it is highly attractive to electron deficient species i.e., electrophiles. Therefore, it undergoes electrophilic substitution reactions very easily. Nucleophiles are electron-rich. Hence, they are repelled by benzene. Hence, benzene undergoes nucleophilic substitutions with difficulty.

Question 18.
Write down the products of ozonolysis of 1, 2-dimethylbenzene (o-xylene). How does the result support Kekule structure for benzene?
Answer:
o-xylene has two resonance structures:

All three products, i.e., methyl glyoxal, 1, 2-dimethyl glyoxal, and glyoxal are obtained from two Kekule structures. Since all three products cannot be obtained from any one of the two structures, this proves that o-xylene is a resonance hybrid of two Kekule structures (I and II).

Question 18.
Arrange benzene, n-hexane and ethyne in decreasing order of acidic behaviour. Also give reason for this behaviour.
Answer:
Acidic character of a species is defined on the basis of ease with which it can lose its H-atoms.
The hybridization state of carbon in the given compound is:

As the s-character increases, the electronegativity of carbon increases and the electrons of C—H bond pair lie closer to the carbon atom. As a result, partial positive charge of H-atom increases and H+ ions are set free.
The s-character increases in the order:
sp³ < sp² < sp Hence, the decreasing order of acidic behaviour is Ethyne > Benzene > Hexane.

Question 20.
How would you convert the following compounds into benzene?
(i) Ethyne (ii) Ethene (iii) Hexane
Answer:
(i) Benzene from Ethyne:

Question 21.
Write structures of all the alkenes which on hydrogenation give 2-methyl butane.
Answer:
The basic skeleton of 2-methyl butane is

Putting double bonds at various different positions and satisfying the tetracovalency of each carbon, the structures of various alkenes which give 2-methyl butane on hydrogenation are:

Question 22.
Arrange the following set of compounds in order of their decreasing relative reactivity with an electrophile, E+
(a) Chlorobenzene, 2, 4-dinitrochlorobenzene, p-nitrochlorobenzene
(b) Toluene, p-H₃C—C₆H₄—NO₂, p-O₂N — C₆H₄ — NO₂
Answer:
Electrophiles are reagents that participate in a reaction by accepting an electron pair in order to bond to nucleophiles.
The higher the electron density on a benzene ring, the more reactive is the compound towards an electrophile, E+ (Electrophilic reaction).
(a) The presence of an electron withdrawing group (i.e., —NO₂ and Cl) deactivates the aromatic ring by decreasing the electron density. Since, —NO₂ group is more electron withdrawing (due to resonance effect) than the —Cl group (due to inductive effect) the decreasing order of reactivity is as follows :
Chlorobenzene > p-nitrochlorobenzene > 2, 4-dinitrochlorobenzene
(b) While —CH₃ is an electron donating group, —NO₃ group is electron withdrawing. Hence, toluene will have the maximum electron density and is most easily attacked by E⁺.
—NO₂ is an electron withdrawing group. Hence, when the number of —NO₂ substituents is greater, the order is as follows:
Toluene > p-CH₃—C₆H₄—NO₂ > p-ON₂—C₆H₄—NO₂

Question 23.
Out of benzene, m-dinitrobenzene and toluene which will undergo nitration most easily and why?
Answer:
The ease of nitration depends on the presence of electron density on the compound to form nitrates. Nitration reactions are examples of electrophilic substitution reactions where an electron-rich species is attacked by a nitronium ion (\(\mathrm{NO}_{2}^{-}\)).
Now, —CH₃ group is electron donating and —NO₂ is electron withdrawing. Therefore, toluene will have the maximum electron density among the three compounds followed by benzene. On the other hand, m-Dinitrobenzene will have the least electron density. Hence, it will undergo nitration with difficulty. Hence, the increasing order of nitration is as follows:

Question 24.
Suggest the name of a Lewis acid other than anhydrous aluminium chloride which can be used during ethylation of benzene.
Answer:
The ethylation reaction of benzene involves the addition of an ethyl group on the benzene ring. Such a reaction is called a Friedel-Crafts alkylation reaction. This reaction takes place in the presence of a Lewis acid.
Any Lewis acid like anhydrous FeCl₃, SnCl₄, BF₃ etc. can be used during the ethylation of benzene.

Question 25.
Why is Wurtz reaction not preferred for the preparation of alkanes containing odd number of carbon atoms? Illustrate your answer by taking one example.
Answer:
Wurtz reaction is limited for the synthesis of symmetrical alkanes (alkanes with an even number of carbon atoms) in the reaction, two
similar alkyl halides are taken as reactants and an alkane, containing double the number of carbon atoms, are formed. Example:

Wurtz reaction cannot be used for the preparation of unsymmetrical alkanes because if two dissimilar alkyl halides are taken as the reactants, then a mixture of alkanes is obtained as the products. Since the reaction involves free radical species, a side reaction also occurs to produce an alkene. For example, the reaction of bromomethane and iodoethane gives a mixture of alkanes.

The boiling point of alkanes (obtained in the mixture) are very close. Hence, it becomes difficult to separate them.

Punjab State Board PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions Chapter 2 ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Physical Education Chapter 2 ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ

Physical Education Guide for Class 11 PSEB ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? (How the Challenges faced in our life is resolved.)
ਉੱਤਰ-
ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਯੁੱਗ ਹੈ । ਅੱਜ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਪਦਾਰਥ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਏਨਾ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਲਈ ਵੀ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਯੁੱਗ ਇਨਸਾਨ ਲਈ ਤਨਾਵ, ਦਬਾਵ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਯੁੱਗ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਕਾਰਨ ਹਰੇਕ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਅੱਜ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਰੀਰਿਕ ਕਸਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਨਾਲ ਹੈ | ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਸਰੀਰਿਕ ਕੌਸ਼ਲਾਂ, ਸਰੀਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਜੀਵਨ-ਮੁੱਲ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹੌਸਲਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਿਕ ਕਸਰਤਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ । (Define Physical Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕੋਈ ਇੱਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਹੈ । ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਰੂਪਾਂ, ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤਕ ਇਸ ਨੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ । ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

ਚਾਰਲਸ ਏ. ਬੂਚਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਦਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ।” (Charles A. Bucher)
(“Physical Education, an integral part of the total education process, is a field of endeavour which has as its aim the development of physically, mentally, emotionally and socially fit citizens through the medium of the physical activities, which have been selected with a view of realise the outcomes.”) ।
ਸਾਧਾਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਨਹੀਂ ਹਨ । ਸਾਧਾਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਧਾਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ, ਵਿਕਾਰ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਸੋਧ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਾਧਨ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੀ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੱਖਵੱਖ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-
ਡੀ. ਓਬਰਟਿਊਫਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(“Physical education is the sum of those experiences which come to the individual through movement.”) (D. Oberteuffer)
ਆਰ. ਕੈਸਿਡੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਹਰਕਤ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
(“’Physical education is the sum of change in the individual caused by experiences which bring in motor activity.”) (R. Cassidy)
ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।”
(“Physical education is that phase of the whole field of education that deals with big muscles activities and their related responses.”’) (J.B. Nash)
ਜੇ. ਐੱਫ. ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਆਪਣੀ ਭਿੰਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੰਤਵ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।’’
(“Physical education is the sum of man’s physical activities selected as to kind and conducted as to outcomes.”) (J.F. Williams)
ਚਾਰਲਸ ਏ. ਬੂਚਰ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਜਜਬਾਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜੀ ਤੌਰ ਤੇ ਠੀਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਟੀਚੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪਾ ਸਕੀਏ ।”
(“Physical Education, an integral part of the total education process is a field of endeavour which has as its aim the development of physically, mentally, emotionally and socially fit citizens through the medium of the social activities, which have been selected with a view to realising these outcomes.”) (Charles A. Bucher)
ਜੇ. ਆਰ. ਸ਼ਰਮਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਉਹ ਅੰਗ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਆਚਰਨ ਤੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।”
(“Physical education is that part of education which takes place through activities which involve that motor mechanism of the human body and which results in the individual’s formulating behaviour patterns.”’) (J.R. Sharman)
ਐੱਚ. ਸੀ. ਚੱਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਧਾਰਣ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਦਾ ਇਕ ਭਾਗ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਰੀਰਕ ਕਿਆ ਕਲਾਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰਕ ਕ੍ਰਿਆ ਕਲਾਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ । ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਾਧਨ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪਹਿਲ, ਸਰੀਰਕ ਮਾਨਸਿਕ, ਸੰਵੇਗਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਪੱਖ ‘ਤੇ ਪਵੇ ।”
(“Physical education is the part of general education programme, which is considered with growth, development and education of children through the medium of big muscle activities. It is the education of whole child by means of Physical activities. Physical activities are the tools. They are so selected and conducted as to influence every child’s life. Physically, mentally. emotionally and morally.”) (H.C. Buck) ।
ਸੀ. ਸੀ. ਕੋਵੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਅਕਤੀ ਖ਼ਾਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ। ਜੋ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵੱਡੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਾਲ ਉਪਜਦਾ ਹੈ !”
(“Physical education is the social process of change in the behaviour of human organism, originating primarily from the stimulums of social, big muscle, play and related activities.”) (C.C. Cowell ) ।
ਸੀ. ਐੱਲ. ਬਰਾਉਨੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹ ਪਰੀਪੂਰਣ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਪੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਅਭਿਵਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਚਰਮਸੀਮਾ ਤੱਕ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ’’ ।
(“Physical education is the accumulation of wholesome experience through participation in large muscle activities that promote optimum growth and development.’)) (C.L. Brownell,) ।
ਭਾਰਤੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿੱਖਿਆ ਹੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਲਈ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ, ਮਨ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।”
(“’Physical education is education. It is education through physical activities for the development of the total personality of the child to its perfection in body, mind and spirit.”) (Central Advisory Board of Physical Education and Recreation.)
ਉੱਪਰਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ-

1. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ।
2. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੀ ਹਨ ।
3. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਕੇਵਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ | ਅਜਿਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਬਹੁਮੁਖੀ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਸਕੇ ।
4. ਅੱਜ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 3.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੀ ਟੀਚਾ ਹੈ ? (What is the aim of Physical Education ?)
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ (Aim of Physical Education)
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਟੀਚੇ ਸੰਬੰਧੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਨ-
ਜੇ. ਐਫ. ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਇਕ ਕੁਸ਼ਲ ਅਗਵਾਈ, ਉੱਚਿਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਦੁਆਉਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲ ਸਕੇ ਜੋ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਆਨੰਦਦਾਇਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਕ ਤੇ ਸੰਤੋਖਜਨਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣ ।”
(“’Physical Education should aim to provide the skilled leadership, adequate facilities and ample time. For affording full opportunity for individuals and groups to participate in situation that are physically wholesome, mentally stimulating and satisfying and socially sound.”) (J.F. Williams)
ਜੇ. ਆਰ. ਸ਼ਰਮਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸੀਮਾ ਤਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿ ਸਕੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕੇ ਤੇ ਸੁਧਾਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਸਕੇ ।”
(“The aim of physical education is to influence the experiences of persons to the extent that each individual with in the limits of his capacity may be helped to adjust successfully in society, to increase and improve his wants and to develop the ability to satisfy his wants.”) (J.R. Sharman)
1. ਐੱਚ. ਕਲਰਕ (H. Clarke) ਨੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਮਨ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ

• ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ,
• ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ,
• ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ।

(According to H. Clarke mentions only three objectives of Physical education.)

• Physical fitness,
• Social efficiency,
• Culture.

2. ਹੇਰਿੰਗਟਨ (Hethrington) ਨੇ ਪੰਜ ਉਦੇਸ਼ ਦੱਸੇ ਹਨ-

• ਤੁਰੰਤ ਉਦੇਸ਼,
• ਦੂਰਵਰਤੀ ਉਦੇਸ਼,
• ਵਿਕਾਸਾਤਮਕ ਉਦੇਸ਼,
• ਸਮਾਜਿਕ ਸਤਰ ਉਦੇਸ਼,
• ਸਰੀਰਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ।

(According to Hethrington classifies the five objectives of Physical education :

• Immediate objectives,
• Remote objectives,
• Development objectives,
• Social standard objectives,
• Objectives in control of health conditions.

ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਵਿਚਾਰ (Views of Central Advisory Board of Physical Education-“ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਪੂਰਵਕ ਰਹਿ ਸਕੇ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕੇ ।”
(“The aim of physical education is to make every child physically, mentally and constitutionally fit and also to develop in him such personal and social qualities as will him live happily with others and build him up as a good citizen.”) | ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲਾਂ ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਚਾਰ (Views expressed in conference of principals of Physical Training Colleges)-ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਤਨ, ਮਨ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਗਠਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਪੱਕ ਕਰਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਤੇ ਰੁਚੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ, ਜੋ ਕਿ ਬਦਲਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਣ ।”
(“Physical Education should aim to provide opportunities that will make the children and youth of India, Physically, mentally and constitutionally fit and develop in them the skills and attitudes conducive to long, happy and creating living in the changing society.”)
ਸਿੱਟਾ (Conclusion) – ਉਪਰੋਕਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਪੁੱਜਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ ਕਿ

ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ । (Write the objectives of Physical Education in detail.)
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Objectives of Physical Education)
ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਟੀਚਾ (Aim) ਅੰਤਿਮ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੁਝ ਉਦੇਸ਼ (Objectives) ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਟੀਚਾ ਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਦੇਸ਼ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਤਾਂ ਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ, ਪਰ ਇਸ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਈ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ | ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮੱਤ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
1. ਲਾਸਕੀ (Laski) ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ-

• ਸਰੀਰਕ ਪੱਖ ਵਾਲਾ ਵਿਕਾਸ (Physical Aspect of Development)
• ਭਾਵਾਤਮਕ ਪੱਖ ਵਾਲਾ ਵਿਕਾਸ (Emotional Aspect of Development
• ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਖ ਵਾਲਾ ਵਿਕਾਸ (Social Aspect of Development)
• ਬੌਧਿਕ ਪੱਖ ਵਾਲਾ ਵਿਕਾਸ (Intellectual Aspect of Development)
• ਨਿਊਰੋ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਪੱਖ ਵਾਲਾ ਵਿਕਾਸ (Neuro-muscular Aspect of Development) ।

2. ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ (J.B. Nash) ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਚਾਰ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ

• ਨਿਊਰੋ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ (Neuro-muscular Development)
• ਭਾਵਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ (Emotional Development)
• ਠੀਕ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Interpretative Development)
• ਸਰੀਰਕ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Organic Development) ।

3. ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਿਦਵਾਨ ਬੁੱਕ ਵਾਲਟਰ (Buck Walter) ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਵਿਚ | ਵੰਡਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਵਰਗ ਹਨ-

• ਸਿਹਤ (Health)
• ਨੈਤਿਕ ਆਚਰਨ (Ethical Character) ।
• ਫਾਲਤੂ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉੱਚਿਤ ਵਰਤੋਂ (Worthy Use of Leisure) ।

4. ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਐੱਚ. ਸੀ. ਬੱਕ (H.C. Buck) ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਹੈ-

• ਸਰੀਰਕ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Organic Development)
• ਨਿਊਰੋ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਤਾਲਮੇਲ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of Neuro-muscular Co-ordination)
• ਖੇਡ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉੱਚਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of right attitude towards play and physical activities)
• ਉੱਚਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਆਚਰਣ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of right social attitude and conduct)
• ਉੱਚਿਤ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of correct health habits) ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਐੱਚ. ਕਲਾਰਕ (H. Clark), ਹੈਥੇਰਿੰਗਟਨ (Hetherington), ਵੁੱਡ (Wood) ਅਤੇ ਕੈਸਿਡੀ (Cassidy) ਆਦਿ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ |

ਸਿੱਟਾ (Conclusion – ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ । ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਚਾਰ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ-

1. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Physical development Objectives)
2. ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Mental development Objectives)
3. ਹਰਕਤ ਅਤੇ ਕਾਰਜ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Motor development Objectives)
4. ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Social development Objectives) ।

ਆਓ, ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਾਰੋ-ਵਾਰੀ ਵਰਣਨ ਕਰੀਏ-
1. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Physical development Objectives) – ਇਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਅਧੀਨ ਉਹ ਉਦੇਸ਼
ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਸੁਡੌਲ, ਦਿਲਖਿੱਚਵਾਂ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਹ ਕਸਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗ (Active Part) ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Mental development Objectives) – ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਉਦੇਸ਼ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਦੂਰ ਭਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਿਤ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਦੇ ਢੰਗ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ
ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਔਕੜਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਹਰਕਤ ਅਤੇ ਕਾਰਜ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Motor development Objectives) – ਇਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ | ਅਧੀਨ ਉਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬਿਨਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ ਲਗਾਏ ਸੌਖ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

4. ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ (Social development Objectives) – ਇਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਉਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਅਗਵਾਈ (Leadership). ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Tolerance), ਸਹਿਯੋਗ (Co-operation), ਨਿਡਰਤਾ (Boldness), ਆਤਮ-ਸੰਜਮ (Self-Discipline), ਸ਼ੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ (SelfExpression) ਆਦਿ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਨਾਗਰਿਕ
ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਪਯੋਗੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ । (Write the importance of Physical Education in detail.)
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਹੱਤਵ (Importance of Physical Education)

1. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪਾਠ-ਕ੍ਰਮ (Curriculum of Physical Education) – ਇਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਧਾਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਅੰਗ ਹੈ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਬੜੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ। ਦੇ ਪਾਠ-ਕ੍ਰਮ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ, ਸਮਾਜਿਕਤਾ, ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਿਖਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਰਜ-ਕੂਮਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

2. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰਕੂਪੁਣੇ ਲਈ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ (No place for communalism in Physical Education) – ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫ਼ਿਰਕੂਪੁਣੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੰਦੀ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਰੰਗ, ਨਸਲ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਧਰਮ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮੁੱਚੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਭਲਾਈ ਦਾ ਹੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਤੰਗ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਹਾਰਦੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਿਰਕੂ ਝਗੜੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ | ਫ਼ਿਰਕੂਪੁਣਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਭਾਰੀ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਇਸ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

3. ਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ (Inequality and Physical Education) – ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ (Inequality) ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਅਮੀਰ-ਗ਼ਰੀਬ, ਛੋਟਾ-ਵੱਡਾ ਸਭ ਕੋਈ ਬਰਾਬਰ ਹਨ | ਸਭ ਲੋਕ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਰਜ-ਕੂਮ ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਇਕ ਭਾਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ | ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਕੇ ਸਭ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

4. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਂਤਵਾਦ (Provincialism and Physical Education) – ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਂਤਵਾਦ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਜਾਂ ਉਸ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਹੈ ।ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਾਨਵ ਭਲਾਈ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

5. ਭਾਸ਼ਾ-ਵਾਦ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ (Linguism and Physical Education) – ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਵਾਦ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ | ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਿਤੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਕਿਤੇ ਤਾਮਿਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਝਗੜਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਉੜੀਆ ਦਾ । ਇਕ ਥਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਸਮਝਣੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ | ਪਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ । ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਬੰਗਾਲੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਰਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ | ਸਭ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕ ਟੀਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਖੇਡ-ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਪਰ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਦ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

6. ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ (Leisure time and Physical Education) – ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਕਈ ਲੋਕ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਅਰਥ ਝਗੜੇ, ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪੈ ਕੇ ਆਪਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਈ ਉਲਝਣਾਂ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਝਗੜੇ ਇੰਨੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਠੀਕ ਪਾਸੇ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

7. ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Patriotism, Discipline and Toleration) – ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਉਤਪੰਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਾਰਦੀ ਹੈ । N.C.C., A.C.C., Scouting, Girl Guiding · ਅਤੇ N.S.S. ਰਾਹੀਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੇ ਬੜੇ ਸੁੰਦਰੂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵ ਪਾਲਣ ਦੇ ਗੁਣ ਵੀ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

8. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ-ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ (National Character and Physical Education| ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਗਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਚਲ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਕੋਈ ਉੱਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅੰਦਰ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਬੜਾ ਭਾਰੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਕਤਾ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ । ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਚਰਨ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ।

PSEB 11th Class Physical Education Guide ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ Important Questions and Answers

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Objective Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕੋ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ, ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕੋ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣ ਵਿਚ ਵਾਧਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ‘ ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
(a) ਐੱਚ. ਕਲਰਕ
(b) ਹੇਥਰਿੰਗਟਨ
(c) ਬੁੱਕ ਵਾਲਟਰ
(d) ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਐੱਚ. ਕਲਰਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
‘‘ਤੁਰੰਤ ਉਦੇਸ਼, ਦੁਰਵਰਤੀ ਉਦੇਸ਼, ਵਿਕਾਸਾਤਮਕ ਉਦੇਸ਼, ਸਮਾਜਿਕ ਸਤਰ ਉਦੇਸ਼, ਸਰੀਰਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ।’ ਇਹ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ ?
(a) ਜੀ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ .
(b) ਹੇਰਿੰਗਟਨ
(c) ਐੱਚ. ਸੀ. ਬੱਕ
(d) ਲਾਂਸਕੀ ।
ਉੱਤਰ-
(b) ਹੇਥਰਿੰਗਟਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਿਉਰੋ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ, ਭਾਵਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ, ਠੀਕ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਸਰੀਰਕ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ।’ ਇਹ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ ?
(a) ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼
(b) ਬੁੱਕ ਵਾਲਟਰ
(c) ਐੱਚ. ਸੀ. ਬੱਕ
(d) ਲਾਂਸਕੀ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
‘‘ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਹਰਕਤ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕਥਨ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ ?
(a) ਡੀ ਉਬਰਟਿਊਫਰ
(b) ਆਰ. ਕੈਸਿਡੀ
(c) ਜੇ.ਬੀ. ਨੈਸ਼
d) ਜੇ. ਐੱਫ਼ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ।
ਉੱਤਰ-
(a) ਡੀ ਉਬਰਟਿਊਫਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
‘‘ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਸਰੀਰਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਪਣੀ ਭਿੰਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੰਤਵ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ” ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ.ਐੱਫ਼. ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
“ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।” ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ. ਬੀ. ਨੈਸ਼ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
‘‘ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਇਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਦਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਸੰਪੂਰਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ।’ ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਰਲਸ ਏ-ਬੂਚਰ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Very Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸਰੀਰਿਕ ਵਿਕਾਸ,
2. ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ,
3. ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ,
4. ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ,
5. ਨਾੜੀ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਜਿਵੇਂ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਅਣਗਿਣਤ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪਾਠ-ਕ੍ਰਮ ।
2. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਫ਼ਿਰਕੂਪੁਣੇ ਲਈ ਕੋਈ ਸਥਾਨ ਨਹੀਂ ।
3. ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੇ. ਐੱਫ਼ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ.ਐੱਫ਼ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਦੇ ਵਿਚਾਰ (Views of J.F. Williams)-
‘‘ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਇਕ ਕੁਸ਼ਲ ਅਗਵਾਈ ਉੱਚਿਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਦੁਆਉਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦਾ ਅਵਸਰ ਮਿਲ ਸਕੇ ਜੋ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਕ ਤੋਂ ਸੰਤੋਖਜਨਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣ ।” .

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੇ ਵਿਚਾਰ (Views of central Advisory Board of physical education) – ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਪੂਰਵਕ ਰਹਿ ਸਕੇ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕੇ ।”

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Question)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ
(Scope of Physical Education)

ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ, ਡਰਿਲ ਅਤੇ ਮਾਰਚਿੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਬਲਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਰਵ-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਜਿਵੇਂ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਰੀਰਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਅਣਗਿਣਤ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ-ਕੁਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ-

• ਉਪਚਾਰਾਤਮਕ ਕਸਰਤਾਂ (Corrective Exercises) – ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਸਰਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਕਰੂਪਤਾ ਦਾ ਉਪਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਨੁਕਸ ਮਾਸ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹਲਕੀਆਂ ਕਸਰਤਾਂ, ਭਾਰ ਉਠਾਉਣਾ ਅਤੇ ਯੋਗ ਆਦਿ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਖੇਡ-ਕੁੱਦ ਅਤੇ ਤੈਰਾਕੀ (Games and Sports and Swimming) – ਇਸ ਵਿਚ ਅਥਲੈਟਿਕ, ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ, | ਹਾਕੀ, ਫੁੱਟਬਾਲ, ਬਾਸਕਟਬਾਲ, ਤੈਰਾਕੀ, ਬੇੜੀ ਚਲਾਉਣਾ ਆਦਿ ਖੇਡਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਆਤਮ ਰੱਖਿਅਕ ਕਿਰਿਆ (Self-defence activities) – ਇਸ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੱਢਣਾ, ਕੁਸ਼ਤੀਆਂ, ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ, | ਸੋਟੀ ਚਲਾਉਣਾ, ਗਤਕਾ ਅਤੇ ਪੁਲ ਅੱਪ ਆਦਿ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬੁਨਿਆਦੀ ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ (Fundamental Gymnastics) – ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਠੀਕ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ ਚਲਣਾ, ਫਿਰਨਾ, ਦੌੜਨਾ, ਚੜ੍ਹਨਾ, ਉਤਰਨਾ ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।
• ਤਾਲ ਅਤੇ ਨਾਚ (Rythmics) – ਇਸ ਵਿਚ ਲੇਜੀਅਮ, ਟਿਪਰੀ ਅਤੇ ਨਾਚ ਜਿਵੇਂ ਲੋਕ ਨਾਚ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਉੱਤੇ ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।
• ਮਨੋਰੰਜਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ (Recreation – ਇਸ ਵਿਚ ਕੈਂਪ ਲਾਉਣਾ, ਦੂਰ ਤਕ ਸੈਰ ਕਰਨਾ, ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ।
• ਯੋਗ ਕਿਰਿਆਵਾਂ (Yoga) – ਇਸ ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਆਸਨ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਯੋਗਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions Chapter 1 ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Physical Education Chapter 1 ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ

Physical Education Guide for Class 11 PSEB ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ । (Define Health Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ (Definition of Health Education)
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (Definitions of Health Education) – ਡਾ: ਥਾਮਸ ਵੁਡ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ‘ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਸਮੁਦਾਇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਆਦਤਾਂ, ਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।’

(In the words of Dr. Thomas Wood, “Health Education is the sum of experiences which favourably influence habits, attitudes and knowledge relating to individual, community and social health.”)
ਇਕ ਹੋਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਜੋ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਉਹ ਹੈ, ਗਰਾਉਂਟ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਗਿਆਨ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਢੁੱਕਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੁਦਾਇਕ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ।
(In the views of Grount, “Health Education is the translation of what is known about health into desirable individual and community behaviour pattern by means of educational process.”)
ਆਕਸਫੋਰਡ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਮਨ ਦੀ ਨਿਰੋਗਤਾ । ਇਹ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਕੰਮ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਨ ।”
(According to Oxford dictionary, “Health refers to a disease-free body and mind. It is such a condition in which the work of body and mind is accomplished in the best way.”)
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ 1984 ਈ: ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, “ਸਰੀਰ ਕੇਵਲ ਰੋਗ ਅਤੇ ਨਿਰਬਲਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇ ।’
(In 1984, who defined the word health in the following words “Health is a dynamic state of complete physical, mental, social and spiritual well-being and not merely the absence of disease or infirmity.”)
ਸਿਹਤ ਦੇ ਇਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਇਹ ਇੱਕ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਰੌਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇ ।
(As per the Encyclopedia of health, “It is such a condition in which man is capable of bringing his daily life into action with the help of his intellectual and emotional traits.”)
ਜੌਨ ਲਾਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ‘‘ਤੰਦਰੁਸਤ ਮਨ ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
W.H.O. ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? (What do you mean by W.H.O. ?)
ਉੱਤਰ-
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ? (How many types of Health Education are there ?)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Kinds of health Education)-
ਸਿਹਤ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

1. ਸਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ (Physical Health)
2. ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ (Mental Health)
3. ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ (Social Health)
4. ਰੁਹਾਨੀ ਸਿਹਤ (Spiritual Health)
5. ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਹਤ (Environmental Health ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ । (Give detailed description of various types of Health Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Kinds of health education) ਸਿਹਤ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

1. ਸਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ (Physical Health)
2. ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ (Mental Health)
3. ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ (Social Health).
4. ਰੂਹਾਨੀ ਸਿਹਤ (Spiritual Health)
5. ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਹਤ (Environmental Health) ।

1. ਸਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ (Physical Health) – ਸਿਹਤ ਕੁੱਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ | ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਮੜੀ, ਵਾਲਾਂ, ਦੰਦਾਂ, ਅੱਖਾਂ, ਕੰਨਾਂ, ਹੱਥਾਂ, ਪੈਰਾਂ, ਅਰਾਮ ਅਤੇ ਨੀਂਦ, ਕਸਰਤ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਮੁਦਰਾ, ਸਾਹ, ਕਾਰਡੀਓਵੈਸਕੁਲਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ, ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਸਿਹਤ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

2. ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ (Mental Health) – ਇਹ ਸਿਹਤ ਦੇ ਕੁੱਲ ਭਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦਾ ਅਰਥ | ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਰੋਗ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਚੰਗੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੂੜ੍ਹਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ । ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਵਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤੰਦਰੁਸਤ ਮਨ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ, ਵਿਵਸਥਿਤ, ਸਵੈ-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਡਰ, ਗੁੱਸੇ, ਪਿਆਰ, ਈਰਖਾ, ਦੋਸ਼ ਜਾਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਤਰੀਕੇ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ (Social Health) – ਰੀਦਗੀ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜਨਮਦਾਤੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੰਦਗੀ ਵਾਲੇ ਢੇਰਾਂ ਜਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੱਖੀਆਂ, ਮੱਛਰਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਮਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖੀਏ । ਜਨਤਕ ਥਾਂਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬੱਸ ਅੱਡਾ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਪਾਰਕ, ਜਨਤਕ ਪਖਾਨਾ, ਪੇਸ਼ਾਬ ਘਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇ ; ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਣਾ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ,
ਪੁਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

4. ਰੂਹਾਨੀ ਸਿਹਤ (Spiritual Health) – ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਸੁਲਾਹ ਅਤੇ ਮਾਫ਼ੀ ਵਰਗੇ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਤੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਦਬਾਅ ਕਾਰਣ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਚ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੁੱਟੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਰੂਹਾਨੀ ਸਿਹਤ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਸਦੇ ਸੱਚੇ ਸਵੈ-ਸੇਬਰ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਡੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

5. ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ (Environmental Health) – ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਰਾਬ ਆਦਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਬਿਮਾਰੀ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ, ਮਿੱਟੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ, ਮਲ ਨਿਕਾਸ, ਮਾੜੀ ਰਿਹਾਇਸ਼, ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਈ
ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ । ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ, | ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ । (Write down the main principles of Health Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ
(Principles of Health Education)

• ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕ ਵਿਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾ ਸਕੇ ।
• ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੁਚੀ, ਜ਼ਰੂਰਤ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂਕਿ ਬੱਚੇ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ।
• ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਸਿੱਖਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ ।
• ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਖ਼ਾਸ ਗੁਣ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ | ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਧੇ ।
• ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਠੋਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ | ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
• ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਕੂਲਾਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਸਗੋਂ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰੇਕ ਅੰਗ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਇਸ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਲਾਭਾਂ ਅਤੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਨੀਆਂ ਆਦਿ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਹਿ ] ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾ ਵਰਤਣ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਾਗਰੁਕ ਰਹਿਣ ।
• ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਰਜਵੰਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, | ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਣ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ‘ ਈ ਦੋ ਉਪਾਅ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ । (Write down any two methods of Health Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਉਪਾਅ (Health Related measures)

1. ਯੋਗਾ (Yoga) – ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਯੋਗਾ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
2. ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ (Health Environment) – ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਵਾਤਾਵਰਨ | ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਪਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਸਕਣ ।
3. ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ (Balanced Diet)
4. ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (Pure Air, Water and Light)
5. ਸਹੀ ਫ਼ਰਨੀਚਰ (Adequate Furniture)
6. ਡਾਕਟਰੀ ਜਾਂਚ (Medical Examination) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ । (Write down the Scope of Health Education.)
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ
(Scope of Health Education)
ਸਿਹਤ ਕੁਦਰਤ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕ ਵਰਦਾਨ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਇਕੱਲੇ ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਇਕੱਲੇ-ਇਕੱਲੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਚੰਗਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਾਂਗੇ । ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

1. ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਗਿਆਨ (Elementary Knowledge of Anatomy and Physiology) – ਹਰ ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਸ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਈਕਲ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸਾਈਕਲ ਠੀਕ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਿਸਤਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਨੁਕਸ ਕੀ ਹੈ ਦੱਸ ਕੇ ਠੀਕ ਕਰਵਾ ਲਵੋਗੇ । ਪਰ ਜੇ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖ਼ਰਾਬੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਿਵੇਂ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਮਰ ਜਾਣ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੈਡਲ ਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਘੁਮਾਉਗੇ ਪਰ ਸਾਈਕਲ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਖ਼ਰਾਬੀ ਆ ਗਈ ਹੈ ।

ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਵੀ ਉਹ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਉਂਝ ਹੀ ਪੈਡਲ ਖ਼ਾਲੀ ਹੀ ਘੁੰਮੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਜੇ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਮਿਸਤਰੀ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਫਰਾਈਵੀਲ ਦੇ ਨਵੇਂ ਕੁੱਤੇ ਪਵਾ ਲਵੋਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੀ ਪੈਡਲ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੇ ਜਾਉਗੇ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਪੂਰਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਹੈ । ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਲਹੂ ਗੇੜ ਕਿਵੇਂ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਹਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਕਿਵੇਂ ਹਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮਾਸ-ਪੱਠਿਆਂ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ | ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਕਤੀ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦਾ ਮਲ ਤਿਆਗ ਕਿਵੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਅਰੋਗ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਉੱਚਾ ਪੱਧਰ ਕਾਇਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰਿਆ ਬਿਤਾ ਸਕਾਂਗੇ । ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਵਾਂਗ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰਦੇ ਰਹਾਂਗੇ । ਅਸੀਂ ਇਕ ਸ਼ਾਂਤ, ਸੁਖੀ ਅਤੇ ਆਨੰਦਮਈ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਬਿਤਾ ਸਕਾਂਗੇ ਸੋ ਹੁਣ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

2. ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ( Instructions regarding health) – ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਕਰਤੱਵ ਸਮਝੇਗਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਪਾਵੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਸਵੇਰੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਉੱਠਣਾ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਸੌਣਾ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਪੂਰੀ ਲੈਣੀ । ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ | ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖਣੀ, ਆਪਣੇ ਘਰ, ਮਹੱਲੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ । ਨਾਲੀਆਂ ਵਗੈਰਾ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖਣੀ । ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਆਪਣੀ ਗਲੀ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣੇ ।

ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਚੁਕਵਾ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਟੋਆ ਪੁੱਟ ਕੇ ਦੱਬ ਦੇਣਾ ਆਦਿ । ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵੱਲ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲੋਂ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਵਾਉਣਾ । ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ B.C.G., Polio, D.P.T. ਆਦਿ ਦੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਟੀਕੇ ਲਗਵਾਉਣਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਛੂਤ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਣ ।

ਪੁਰਾ ਪੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣਾ, ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ, ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ । ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਂ ਆਦਤਾਂ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸੋ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਇਕ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

3. ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ (Health Services) – ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਆਖਦੇ ਹਾਂ । ਜਿਵੇਂ ਡਾਕਟਰ, ਨਰਸ, ਕੰਪੋਡਰ, ਹਕੀਮ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਲੋੜ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਾਨੂੰ ਦਵਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ ।

ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਸਪਤਾਲਾਂ, ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ, ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰਾਂ, ਅਰੋਗ ਕੇਂਦਰਾਂ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਦਵਾਖਾਨਿਆਂ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੀਕ ਨਾ ਸਮਝੇ ਅਤੇ ਜਾਂ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਡਾਕਟਰ ਉਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਦਵਾਈ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵਸਤੁਆਂ ਖਾਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋਣ | ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸਕੂਲ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਰਾਹੀਂ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਹਾਲੇ ਤਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹਾਸਲ ਹੈ | ਪਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਵਾਰ ਹਰ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਭਿਆਨਕ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਲੱਗਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਰੋਗ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੋ ਸਕੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ ।

4. ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ (Healthful Atmosphere) – ਜਿਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਲਿਆਕਤ ਪਹਿਚਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇਕ ਚੰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਜੇ ਸਿਹਤ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਵਾਸਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਪਣੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖੀਏ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਘਰ, ਗਲੀ, ਮੁਹੱਲਾ, ਪਿੰਡ, ਕਸਬਾ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ । ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਕੇ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਟੇਬਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਕੇ ਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਸਟਾਫ਼ ਵਾਸਤੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਪਖਾਨਾ ਘਰ (Toilet), ਪੇਸ਼ਾਬ ਘਰ (Urinal) ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖ ਕੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਰੱਖ਼ਤ ਲਗਾ ਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਫੁੱਲ ਵਗੈਰਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੋਹਣਾ ਵੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਵਲ ਚੋਖਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਅਰੋਗ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਲਈ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ।

PSEB 11th Class Physical Education Guide ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ Important Questions and Answers

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਵਸਤੂਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Objective Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
“ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਗਿਆਨ ਹੈ । ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਢੁੱਕਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੁਦਾਇਕ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ।” ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਾਉਂਟ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
‘‘ਸਰੀਰ ਕੇਵਲ ਰੋਗ ਅਤੇ ਨਿਰਬਲਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇ ।’ ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
‘‘ਇਹ ਇੱਕ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਬੋਧਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇ ।” ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
‘‘ਤੰਦਰੁਸਤ ਮਨ ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।” ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
(a) ਜੰਨ ਲਾਕੇ
(b) ਡਾ: ਥਾਮਸ ਵੁੱਡ
(c) ਗਰਾਉਂਟ
(d) ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੌਨ ਲਾਕ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ।
(a) ਇੱਕ
(b) ਦੋ
(c) ਤਿੰਨ
(d) ਚਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਟੀਚਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਹਨ ।
(a) ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(b) ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
(c) ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਰਜਕੂਮ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਕੂਲਾਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
(d) ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਰਜਕੂਮਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ। ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਣ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ ।
(a) ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਗਿਆਨ
(b) ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ
(c) ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ
(d) ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਿਹਤ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਗਿਆਨ ਜਿਹੜਾ ਉੱਚੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
‘‘ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮੁਦਾਇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਆਦਤਾਂ, ਵਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਿਸਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਡਾ: ਥਾਮਸ ਵਡ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
‘‘ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਗਿਆਨ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਢੁੱਕਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੁਦਾਇਕ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ।” ਕਿਸਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਾਊਂਟ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਮਨ ਦੀ ਨਿਰੋਗਤਾ । ਇਹ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਕੰਮ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਨ ।” ਇਹ ਕਿਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਕਸਫੋਰਡ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
‘‘ਸਿਹਤ ਕੇਵਲ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਸਰੀਰਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੈ ।” ਕਿਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸਾਰ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ।

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Very Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, “ਕਮਜ਼ੋਰ ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮਨ ਤੋਂ, ਕਦੇ ਵੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।”

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Kinds of health) ਸਿਹਤ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

1. ਸਰੀਰਿਕ ਸਿਹਤ (Physical health)
2. ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ (Mental health)
3. ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਹਤ (Social health)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ (To raise the standard of health of people)
2. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ (Increase in Physical development)
3. ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of good habits and attitudes)
4. ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ (To create a spirit of civic responsibility among people about health)
5. ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇਣਾ (To educate illiterate people about health)
6. ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ (Prevention and control of diseases)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਸਤਾਰਪੂਰਵਕ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ (Increase in physical development) – ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਪੱਖ ਦਾ ਇਕਸਾਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਉੱਥੇ ਸਿਹਤ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਇਕ ਪੱਖ ਦਾ ਵਾਧਾ ਇਕ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਨੇਮਾਂ, ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ ਖਾਣ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਸਿਧਾਂਤ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

• ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹਰੇਕ ਨਾਗਰਿਕ ਵਿਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾ ਸਕੇ ।
• ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ | ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ।
• ਸਿਹਤ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰੁਚੀ, ਜ਼ਰੂਰਤ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂਕਿ ਬੱਚੇ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆਂ ਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ।
• ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਸਿੱਖਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਕੁਦਰਤ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਕ ਵਰਦਾਨ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਇਕੱਲੇ ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਇਕੱਲੇ-ਇਕੱਲੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਚੰਗਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਾਂਗੇ । ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

1. ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਗਿਆਨ (Elementary knowledge of Anatomy and physiology)
2. ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹਦਾਇਤਾਂ (Instructions regarding health)
3. ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ (health services)
4. ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ (healthful Atmosphere)

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Question)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ
(Aims and Objectives of Health Education)
ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

1. ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ (To raise the standard of health of people) – ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਟ-ਪੁਸ਼ਟ ਰਹਿਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਦੇਣਾ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਸਗੋਂ ਕਰਨਗੇ ਵੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸੇ ਮਿਲਣਗੇ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤੇ ਚੰਗੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ ਖਾਣਗੇ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਚੰਗੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਜੋ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

2. ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ (Increase in physical development) – ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਹਰ ਇਕ ਪੱਖ ਦਾ ਇਕਸਾਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਿਹਤ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਇਕ ਪੱਖ ਦਾ ਵਾਧਾ ਇਕ ਸੰਤੁਲਨ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਨੇਮਾਂ, ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਖੁਰਾਕ ਖਾਣ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਵਿਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (Development of good habits and attitudes) – ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਹਿਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਰੱਖਣਾ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੇ, ਨਹੁੰ ਕੱਟ ਕੇ ਰੱਖਣੇ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ, ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਣਾ, ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਰੱਖਣਾ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਘੀ ਕਰਨੀ ਆਦਿ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੈ ਜੋ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

(“Early to bed, early to rise, makes man healthy, wealthy and wise.”)
“ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਸੌਣ ਤੇ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਹਤਮੰਦ, ਧਨਵਾਨ ਅਤੇ ਸਿਆਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਵਿਤੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਟੀਚਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

4. ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਅਨਪੜ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇਣਾ (To educate illiterate people about health) – ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਜੋ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਗਿਆਨ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਿਹਤ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਤੇ ਜਲਦੀ ਸਮਝ ਸਕਣ ਜਿਵੇਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਚਾਰਟ ਬਣਾ ਕੇ, ਮਾਡਲ ਬਣਾ ਕੇ , ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ, ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਰਾਹੀਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ ਹੀ ਨਾ ਲਿਆ ਸਕਣ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪੱਧਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਣ ।

5. ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ (Prevention and control of diseases) – ਜਦੋਂ ਭਿਆਨਕ ਰੋਗ ਫੈਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਰੋਗਾਂ ਜਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਬਹੁਤ ਭੈੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇਕ ਇਹ ਵੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਮਲੇਰੀਆ, ਹੈਜ਼ਾ, ਪਲੇਗ, ਚੇਚਕ ਆਦਿ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਥਾਮ ਦਾ ਉਪਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬਿਮਾਰੀ ਫੈਲ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਟੀਕੇ ਲਗਵਾਏ ਜਾਣ ਜਿਵੇਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਵਾਈ ਖਾਧੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਜੇ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੈਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਟ-ਪੁਸ਼ਟ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਸਿਹਤ-ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇਹ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board Syllabus PSEB 11th Class Religion Book Solutions Guide Pdf in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 11.

PSEB 11th Class Religion Guide | Religion Guide for Class 11 PSEB in English Medium

Religion Guide for Class 11 PSEB | PSEB 11th Class Religion Book Solutions

• Chapter 1 Religious Life of the Indus Valley People and Early Aryans
• Chapter 2 Buddhist Movement upto Ashoka Period
• Chapter 3 Rise and Development of Sikhism : 1469-1708 A.D.
• Chapter 4 Introduction to Vedic Literature
• Chapter 5 General Introduction to Puranas, Upanishads and Shastras
• Chapter 6 The Adi Granth
• Chapter 7 Ashta Marga of Buddhism
• Chapter 8 Ethical Teachings of Jainism
• Chapter 9 The Sikh Way of Life

Punjab State Board Syllabus PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions Guide Pdf in English Medium & Punjabi Medium & Hindi Medium are part of PSEB Solutions for Class 11.

PSEB 11th Class Physical Education Guide | Health and Physical Education Guide for Class 11 PSEB

Physical Education Guide for Class 11 PSEB | PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions

PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions in Punjabi Medium

• Chapter 1 ਸਿਹਤ ਸਿੱਖਿਆ
• Chapter 2 ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
• Chapter 3 ਸਰੀਰਿਕ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ
• Chapter 4 ਯੋਗ
• Chapter 5 ਨਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਡੋਪਿੰਗ ਦੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ
• Chapter 6 ਖੇਡ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ
• Chapter 7 ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ

PSEB 11th Class Physical Education Practical in Punjabi Medium

• ਯੋਗ (Yoga)
• ਵਾਲੀਬਾਲ (Volley Ball)
• ਐਥਲੈਟਿਕਸ (Athletics)
• ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ (Table Tennis)
• ਹੈਂਡਬਾਲ (Handball)
• ਫੁਟਬਾਲ (Football)
• ਕਬੱਡੀ (Kabaddi)
• ਸਰਕਲ ਸਟਾਈਲ ਕਬੱਡੀ (Circle Style Kabaddi)
• ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ (Boxing)
• ਬਾਸਕਟ ਬਾਲ (Basket Ball)
• ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ (Gymnastic)
• ਗਤਕਾ (Gattka)

PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions in Hindi Medium

• Chapter 1 स्वास्थ्य शिक्षा
• Chapter 2 शारीरिक शिक्षा और इसका महत्त्व
• Chapter 3 शारीरिक रचना और क्रिया विज्ञान का परिचय
• Chapter 4 योग
• Chapter 5 नशों तथा डोपिंग के घातक प्रभाव
• Chapter 6 खेल मनोविज्ञान
• Chapter 7 टूर्नामैंट

Physical Education 11th Class PSEB Guide Rules of Games

• योग (Yoga)
• वालीबाल (Volleyball)
• ऐथलैटिक्स (Athletics)
• टेबल टेनिस (Table Tennis)
• हैंडबाल (Hand Ball)
• फुटबाल (Football)
• कबड्डी (Kabbadi)
• सर्कल स्टाइल कबड्डी (Circle Style Kabaddi)
• बाक्सिग (मुक्केबाजी) (Boxing)
• बॉस्केट बाल (Basket Ball)
• जिम्नास्टिक्स (Gymnastics)
• गतका (Gattka)
• हॉकी (Hockey)
• तैराकी (Swimming)
• बैडमिन्टन (Badminton)
• क्रिकेट (Cricket)
• खो-खो (Kho-Kho)
• कुश्तियां : फ्री स्टाइल एवं ग्रीको रोमन (Wrestling : Free Style and Greeco Roman)
• जूडो (Judo)
• वालीबाल (Volley Ball)
• लान टेनिस (Lawn Tennis)
• तालमयी क्रियाएँ (Rhythmic Activities)
• लेज़ियम डम्बल (Lezium Dumble)
• मार्चिंग (Marching)

Punjab State Board PSEB 11th Class Physical Education Book Solutions ਯੋਗ (Yoga) Game Rules.

ਯੋਗ (Yoga) Game Rules – PSEB 11th Class Physical Education

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਯੁਜ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਜੋੜਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰੀਰ, ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀਆਂ 10 ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-ਨਾੜੀਸੋਧਨ, ਭਸਤਰੀਕਾ, ਉਜੇਈ, ਸੂਰਯਭੇਧਨ, ਸ਼ੀਤਕਾਰੀ, ਸ਼ੀਤਲੀ, ਭਰਾਮਰੀ, ਭਲਾਵਿਨੀ, ਮੂਰਛਾ, ਕਪਾਲਭਾਤੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ-ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ, ਹਠ ਯੋਗ, ਜਨਨ ਯੋਗ, ਮੰਤਰ ਯੋਗ, ਭਗਤੀ ਯੋਗ, ਕੁੰਡਲੀ ਯੋਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਠ ਯੋਗ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਟਕਰਮ, ਆਸਨ, ਮੁਦਰਾ, ਪ੍ਰਤਿਆਹਾਰ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ, ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਹਠ ਯੋਗ ਦੇ ਤੱਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਤਾੜ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਾੜ ਆਸਨ (Tar Asana) – ਇਸ ਆਸਨ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਧੜ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ। ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਤਾੜ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ (Position of Tar Asana) – ਇਸ ਆਸਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤੀ ਤਾੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਤਾੜ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Tar asana) – ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਅੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਸਿੱਧਾ ਕਰੋ । ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਇਕ ਦੁਸਰੇ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਫਸਾ ਲਵੋ । ਹਥੇਲੀਆਂ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇ । ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਾਹ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਖਿੱਚੋ। ਅੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਪੰਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਪਾਉ । ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਖਿੱਚੋ। ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਸਾਹ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਆਉ । ਅਜਿਹਾ 10-15 ਵਾਰ ਕਰੋ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

1. ਇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਟਾਪਾ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਇਸ ਨਾਲ ਕੱਦ ਵਧਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਸ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
4. ਇਸ ਨਾਲ ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ ।
5. ਹਰ ਰੋਜ਼ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੇਟ ਸਾਫ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਪਸ਼ਚਿਮੋਤਾਨ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਸ਼ਚਿਮੋਤਾਨ ਆਸਨ (Paschimottan Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਠਿਆਂ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੈਠਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੜ ਇਕ ਪਾਸੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਚਲਾ ਜਾਏ ।

ਪਸ਼ਚਿਮੋਤਾਨ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ (Position of Paschimottan Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਫੈਲਾ ਕੇ ਮੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਚਿਮੋਤਾਨ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Paschimottan Asana) – ਦੋਵੇਂ ਲੱਤਾਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਫੈਲਾ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਓ । ਦੋਨਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੈਰ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਫੜ ਕੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਹ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੋ । ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਸਿਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਜਾਓ । ਇਹ ਆਸਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ 10-15 ਵਾਰੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

1. ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਪੱਟਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
2. ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਪੇਟ ਦੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
4. ਸਰੀਰ ਦੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਚਰਬੀ ਘਟਦੀ ਹੈ ।
5. ਪੇਟ ਦੀ ਗੈਸ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖੋ । ਉੱਤਰ-‘ਯੋਗ’ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ । ਯੋਗ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਦਿਤਾਪੂਰਵਕ ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਕੇਵਲ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਭਾਰਤਵਰਸ਼ ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ । ਉਪਲੱਬਧ ਤੱਥ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਯੋਗ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਯੋਗਾ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਗੋਣ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਭਾਰਤਵਰਸ਼ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 3000 ਈ: ਪਹਿਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । 147 ਈ: ਪਹਿਲਾਂ ਪਤੰਜਲੀ (Patanjali) ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਯੋਗ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ । ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਯੋਗ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ‘ਯੁਜ’ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਜਿਸਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ‘ਜੋੜ ਜਾਂ ਮੇਲ’ ਅੱਜ-ਕਲ ਯੋਗਾ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਤਨਾਵ, ਦਬਾਅ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਯੁੱਗ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਫਲਦਾਇਕ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਯੋਗਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਕ ਭਾਗ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ । ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਯੋਗਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗਿਕ ਕਸਰਤਾਂ ਜਾਂ ਆਸਨਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ ਦੱਸੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੌਗਿਕ ਕਸਰਤਾਂ ਜਾਂ ਆਸਨਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ (New General Rules of Yogic Exercises or Asans)

1. ਯੋਗਾਸਨ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮਤਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਦਰੀ ਜਾਂ ਕੰਬਲ ਵਿਛਾ ਕੇ ਯੋਗਾਸਨ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
2. ਯੋਗਾਸਨ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ਾਂਤ, ਹਵਾਦਾਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
3. ਆਸਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਹ ਨਾਰਮਲ ਅਤੇ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
4. ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਚਿਤ ਨੂੰ ਏਕਾਗਰ ਕਰਕੇ ਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਅਭਿਆਸ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਸਰਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
6. ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਅਭਿਆਸ ਸਿਖਿਅਕ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
7. ਦੋ ਆਸਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਥੋੜਾ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸ਼ਵ ਆਸਨ ਕਰਕੇ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
8. ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕੱਪੜੇ ਲੰਗੋਟ, ਨਿੱਕਰ, ਬੁਨੈਨ ਪਹਿਨਣਾ, ਸੰਤੁਲਿਤ ਤੇ ਹਲਕਾ ਭੋਜਨ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਪਾਠ-ਕ੍ਰਮ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਸਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨ ਅਭਿਆਸ ਦੁਆਰਾ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਆਦਮੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ-

1. ਤਾੜ ਆਸਨ
2. ਅਰਧ-ਚੰਦਰ ਆਸਨ
3. ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ
4. ਸ਼ਲਭ ਆਸਨ
5. ਧਨੁਰ ਆਸਨ
6. ਅਰਧ-ਮਤਸਏਂਦਰ ਆਸਨ
7. ਪਸ਼ਚਿਮੋਤਾਨ ਆਸਨ
8. ਪਦਮ ਅਸਨ
9. ਸਵਾਸਤਿਕ ਆਸਨ
10. ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ
11. ਮਤਸਿਯਾ ਆਸਨ
12. ਹਲ ਆਸਨ
13. ਯੋਗ ਆਸਨ
14. ਮਯੂਰ ਆਸਨ
15. ਉਡਆਨ
16. ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਨੁਲੋਮ, ਵਿਲੋਮ
17. ਸੂਰਜ ਨਮਸਕਾਰ
18. ਸ਼ਵਆਸਨ ।
    ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਸਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਪੂਰਵਕ ਵਰਣਨ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਹੇਠ ਦਿੱਤਾ ਹੈ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ ਤੇ ਸ਼ਲਭ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਤੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ (Bhujang Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਭਾਰ ਲੇਟ ਕੇ ਧੜ ਨੂੰ ਢਿੱਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Bhujang Asana) – ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਪ ਆਸਨ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੱਪ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰਪ ਆਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਬਲ ਲੇਟੋ । ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਮੋਢਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਰੱਖੋ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਅਕੜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹਥੇਲੀਆਂ ਦੇ ਬਲ ਛਾਤੀ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੋ ਕਿ ਬਾਹਵਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣ । ਪੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਲਟਕਾਉ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਜਾਉ । ਇਸ ਆਸਨ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਪੰਜ ਵਾਰ ਕਰੋ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ ਨਾਲ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ ।
• ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਤਿੱਲੀ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
• ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਅਤੇ ਪੱਠੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਦੇ ਹਨ ।
• ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਪੇਟ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਧਸਦਾ ਹੈ ।
• ਫੇਫੜੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

2. ਸ਼ਲਭ ਆਸਨ (Slab Asana) – ਇਸ ਆਸਨ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਰ ਲੇਟ ਕੇ ਅਤੇ ਗਲ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਵਿਧੀ (Technique) – ਪੇਟ ਦੇ ਬਲ ਲੇਟ ਕੇ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਟਿਕਾ ਲਵੋ । ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਕਰਕੇ ਲੱਤਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਚੁੱਕੋ । ਧੁਨੀ ਤੋਂ ਹੇਠਲਾ ਭਾਗ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਕੇ ਜਿੰਨਾਂ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕ ਸਕਦੇ ਹੋ ਚੁੱਕੋ ।

ਲਾਭ (Advantages) –

• ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਲਚਕੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਲਹੂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਠੀਕ ਤੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਸ਼ਲਭ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਧਰਨ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
• ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਧਨੁਰ ਆਸਨ ਤੇ ਅਰਧ ਮੱਤਸਿਏਂਦਰ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਤੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਧਨੁਰ ਆਸਨ (Dhanur Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਰ ਲੇਟ ਕੇ ਅਤੇ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਗਿੱਟਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਧਨੁਰ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Dhamur Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕਮਾਨ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਧਨੁਰ ਆਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਟ ਦੇ ਬਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲੇਟ ਜਾਉ । ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਮੋੜ ਕੇ ਰੱਖੋ । ਗਿੱਟਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਫੜੋ : ਲੰਬਾ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਛਾਤੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਹੋ ਸਕੇ, ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਚੁੱਕੋ ।
ਹੁਣ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕੜਾਉ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਮਾਨ ਵਾਂਗ ਬਣ ਜਾਏ । ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤਕ ਹੋ ਸਕੇ ਉੱਪਰ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰਹੋ । ਸਾਹ ਛੱਡਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਢਿੱਲਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪਹਿਲੇ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਜਾਉ । ਇਸ ਆਸਨ ਨੂੰ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਵਾਰ ਕਰੋ । ਭੁਜੰਗ ਆਸਨ ਅਤੇ ਧਨੁਰ ਆਸਨ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਟਾਪਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ ।
• ਗਠੀਆ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।
• ਮੇਹਦਾ ਅਤੇ ਆਂਤੜੀਆਂ ਤਾਕਤਵਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਅਤੇ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ।

2. ਅਰਧ-ਮੱਤਸਿਏਂਦਰ (Ardh Matseyendra Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਧੜ ਨੂੰ ਪਾਸਿਆਂ ਵੱਲ ਧੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਧੀ (Technique) – ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪੱਟ ਵਲ ਲੈ ਜਾਓ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੱਡੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਗੁਦਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗ ਜਾਏ । ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਗੋਡੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖੋ । ਫੇਰ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਛਾਤੀ ਨੇੜੇ ਲੈ ਜਾਓ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਗੋਡੇ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣੀ ਪੱਟ ਤੇ ਰੱਖੋ । ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਕਮਰ ਨਾਲ ਲਪੇਟਦੇ ਹੋਏ ਧੁੰਨੀ ਨੂੰ ਛੂਹਣ । ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ । ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਪੈਰ ਬਦਲ ਕੇ ਸਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦੁਹਰਾਓ ।

ਲਾਙ (Advantages)-

• ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਲਚਕੀਲੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਲਚਕ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਤਾਕਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਵਾਯੂ ਰੋਗ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰਨੀਆਂ ਦਾ ਰੋਗ ਵੀ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪੇਸ਼ਾਬ,ਜਿਗਰ ਆਦਿ ਦੇ ਰੋਗ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੋਟਾਪਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨੇ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਲਈ ਬੜਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਪਦਮ ਆਸਨ, ਸਵਾਸਤਿਕ ਆਸਨ, ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ ਅਤੇ ਮਤੱਸਿਆ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਲਾਸ਼ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਪਦਮ ਆਸਨ (Padam Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਲੱਤਾਂ ਦੀ ਚੌਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ ਬੈਠਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪਦਮ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ (Position of Padam Asana-ਇਸ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕਮਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪਦਮ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Padam Asana)–ਚੌਕੜੀ ਮਾਰ ਕੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਰ ਖੱਬੇ ਪੱਟ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੋ ਕਿ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੀ ਅੱਡੀ ਖੱਬੇ ਪੱਟ ਦੀ ਪੇਡੂ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਛੁਹੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪੈਰ ਦੇ ਪੱਟ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ ।

| ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਬਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਤਾਣ ਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਨੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ | ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਆਸਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹੈ ।
• ਕਮਰ ਦਰਦ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਦਿਲ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੇ ।
• ਮੂਤਰ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

2. ਮਯੂਰ ਆਸਨ (Mayur Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖਿਤਿਜ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕੂਹਣੀਆਂ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਥੇਲੀਆਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਵਿਧੀ (Technique) – ਮਯੂਰ ਆਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਟ ਦੇ ਭਾਰ ਲੇਟ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰੋ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਕੁਹਣੀਆਂ ਧੁੰਨੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਕੂਹਣੀਆਂ ਤੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪੈਰ ਅਤੇ ਗੋਡੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੋ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਮਯੂਰ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਲਾਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਪੇਟ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੱਥ ਅਤੇ ਬਾਹਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਦੂਰ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜੇਕਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਲਹੂ-ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

3. ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ (Sarvang Asana) – ਇਸ ਵਿਚ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ (Technique of Sarvang Asana) – ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਰਧ-ਹਲ ਆਸਨ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਆਸਨ ਦੇ ਲਈ ਸਰੀਰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਪਿੱਠ ਦੇ ਬਲ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੇਟ ਜਾਉ । ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਪੱਟਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਰੱਖੋ । ਦੋਹਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਥੇਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਕੁਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਟਿਕਾਓ । ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਮੋਢਿਆਂ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਤੇ ਰੱਖੋ । ਠੋਡੀ ਕੰਡਕੂਪ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਰਹੇ ।

ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਹਿਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆਓ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਸ ਆਸਨ ਨੂੰ ਇਕ ਤੋਂ ਦੋ ਮਿੰਟ ਹੀ ਕਰੋ । ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਆਸਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵਧਾ ਕੇ ਪੰਜ ਤੋਂ ਸੱਤ ਮਿੰਟ ਤਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ੀਸ਼ ਆਸਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਾਂਗ ਆਸਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages)-
ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਖੂਬ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।

• ਬਾਹਰ ਦਾ ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਪੇਟ ਅੰਦਰ ਧਸਦਾ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਭ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਚੁਸਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਪੇਟ ਦੀ ਗੈਸ ਵਾਯੂ-ਵਿਕਾਰ) ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਖੂਨ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਠੀਕ ਤੇ ਖੂਨ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਬਵਾਸੀਰ ਰੋਗ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

4. ਮਤੱਸਿਆ ਆਸਨ (Matsya Asara) – ਇਸ ਵਿਚ ਪਦਮ ਆਸਨ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸੁਪਾਈਨ Supine ਲੇਟੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ atch ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਵਿਧੀ (Technique) – ਪਦਮ ਆਸਨ ਲਗਾ ਦੇ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਪਿੱਛੇ ਲੈ ਜਾਓ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੋ । ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਅੰਗੂਠੇ ਫੜੋ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਇਹ ਆਸਨ ਚਿਹਰੇ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਚਮਕਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਟਾਂਸਿਲ, ਸ਼ੂਗਰ, ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਕਮਰ ਦਰਦ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਲਹੂ ਬਣਦਾ | ਹੈ ਅਤੇ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਵਿਚ ਲਚਕ ਵੱਧਦੀ ਹੈ | ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਲਗਦੀ ਹੈ । ਗੈਸ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਭੋਜਨ ਪਚਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਫੇਫੜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ । ਸਾਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਖਾਂਸੀ, ਦਮਾ, ਸਾਹ ਨਲੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਇਸ ਆਸਨ ਨਾਲ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਹਵਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹਲ ਆਥਨ, ਸ਼ਵ ਆਸਨ, ਵਜਰ ਆਸਨ, ਸ਼ੀਰਸ਼ ਆਸਨ, ਚੱਕਰ ਆਸਨ, ਗਰੁੜ ਆਸਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਲਾਭ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਹਲ ਆਸਨ (Hal Asana)-ਇਸ ਵਿਚ ਸੁਪਾਈਨ (Supine) ਲੇਟੇ ਹੋਏ, ਲੱਤਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪਰੇ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਵਿਧੀ (Technique) – ਦੋਵੇਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਿਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਲਾਓ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲੈਣ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਰਹੋ ਜਦੋਂ ਤਕ ਰਹਿ ਸਕੋ । ਇਸ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਜਿੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਸੀ ਉਸੇ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਤੇ ਲੈ ਆਓ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਹਲ ਆਸਨ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਹਰ ਉਮਰ ਵਿਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਉੱਚ ਲਹੂ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਘੱਟ ਲਹੂ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਵੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ਜਿਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਲਈ ਵੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ।
• ਲਹੂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਨਿਯਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਆਦਮੀ ਦੀ ਚਰਬੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਲੱਕ ਅਤੇ ਢਿੱਡ ਪਤਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਲਚਕਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਸੁੰਦਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
• ਚਿਹਰਾ ਸੋਨੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਮਕਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਚਮੜੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਬਜ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

2. ਵੱਜਰ ਆਸਨ (Vajur Asana)-
ਸਥਿਤੀ (Position) – ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਕਰ ਕੇ ਬੈਠਣਾ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਇਸ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ।

ਵਿਧੀ (Technique) –

• ਗੋਡੇ ਉਲਟੇ ਕਰ ਕੇ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਕਰਕੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਲੀਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਬੈਠ ਜਾਓ ।
• ਹੇਠਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਲ ਹੋਣ ।
• ਦੋਵੇਂ ਗੋਡੇ ਮਿਲੇ ਹੋਣ ਤੇ ਕਮਰ ਤੇ ਪਿੱਠ ਇਕ-ਦਮ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੋਣ ।
• ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਦੱਬ ਕੇ ਗੋਡਿਆਂ ਕੋਲ ਰੱਖੋ ।
• ਸਾਹ ਦੀ ਗਤੀ ਲੰਮੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਆਸਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ 3 ਮਿੰਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20 ਮਿੰਟ ਤਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਚੁਸਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਟਾਪਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਇਸ ਨਾਲ ਸੁਪਨਦੋਸ਼ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
• ਇਨਸਾਨ ਬੇ-ਫ਼ਿਕਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਇਸ ਆਸਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੂਗਰ ਦਾ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

3. ਸ਼ੀਰਸ਼ ਆਸਨ (Shirsh Asana)-
ਸਥਿਤੀ – ਸਿਰ ਹੇਠਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਕਰਨਾ ।

ਵਿਧੀ (Technique)-

• ਕੰਬਲ ਜਾਂ ਦਰੀ ਵਿਛਾ ਕੇ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਬੈਠ ਜਾਉ ।
• ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਉ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਕੋਣਾਕਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਕੰਬਲ ਜਾਂ ਦਰੀ ਉੱਤੇ ਰੱਖੋ ।
• ਸਿਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੱਥ ਦੇ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਰੱਖੋ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਅੰਗੂਠੇ ਸਿਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ।
• ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅੰਦਰ ਵਲ ਮੋੜਦੇ ਹੋਏ ਸਿਰ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਧੜ ਅਸਮਾਨ ਵਲ ਸਿੱਧਾ ਚੁੱਕੋ ।
• ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੋ । ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਲੱਤ ਸਿੱਧੀ ਕਰੋ ਫਿਰ ਦੂਜੀ ।
• ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖੋ ।
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਬਾਹਵਾਂ ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਬਰਾਬਰ ਰੱਖੋ ।
• ਦੀਵਾਰ ਜਾਂ ਸਾਥੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਵੋ ।

ਲਾਭ (Advantages)

• ਭੁੱਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
• ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਮੋਟਾਪਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਤਿੱਲੀ ਠੀਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
• ਪਿਸ਼ਾਬ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਬਵਾਸੀਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਇਸ ਆਸਨ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ (Precautions)-ਇਹ ਆਸਨ ਉੱਚ ਰਕਤ ਚਾਪ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

4. ਚੱਕਰ ਆਸਨ (Chakar Asana)-
ਸਥਿਤੀ (Position) – ਗੋਲ ਚੱਕਰ ਵਾਂਗ ਸਰੀਰ ਕਰਨਾ ।
ਵਿਧੀ (Technique)-

• ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਰ ਸਿੱਧੇ ਲੇਟ ਕੇ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋੜ ਕੇ, ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਤਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਜਮ ਲਵੋ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਰੱਖੋ ।
• ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਰੱਖੋ । ਹਥੇਲੀ ਅਤੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਜਮਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ।
• ਹੁਣ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਮਾਨੀ ਜਾਂ ਚੱਕਰ ਵਾਂਗ ਬਣਾਓ ।
• ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਗੋਲਕਾਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
• ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਰੱਖਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਹ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਸਕੇ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਚਕੀਲਾ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
• ਹਰਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪੇਟ ਦੀ ਗੈਸ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ
• ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਤਾਕਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਗੁਰਦੇ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਕਮਰ ਦਰਦ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਹਲਕਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

5. ਗਰੁੜ ਆਸਨ (Garur Asana)-
ਸਥਿਤੀ (Position) – ਗਰੁੜ ਆਸਣ (Garur Asana) ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਗਰੁੜ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਵਿਧੀ (Technique) –

• ਸਿੱਧੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੱਜੀ ਲੱਤ ਦੁਆਲੇ ਵੇਲ ਵਾਂਗ ਲਪੇਟ ਦਿਉ ।
• ਖੱਬਾ ਪੱਟ ਸੱਜੇ ਪੱਟ ਦੇ ਉੱਪਰ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਖੱਬੀ ਪਿੰਡਲੀ ਸੱਜੀ ਪਿੰਡਲੀ ਨੂੰ ਢੱਕ ਲਵੇਗੀ ।
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਾਰ ਇਕ ਪੈਰ ਤੇ ਕਰ ਦਿਉ ।
• ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਸੱਜੀ ਬਾਂਹ ਦੇ ਉੱਤੇ ਲਪੇਟ ਕੇ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦੋਹਾਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਨਮਸਕਾਰ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਜੋੜ ਦਿਉ ।
• ਫਿਰ ਸੱਜੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਝੁਕਾ ਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬੈਠਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉ ।
  ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰੀਰ | ਫਿਰ ਸਿੱਧਾ ਕਰ ਲਉ ਤੇ ਸਾਵਧਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆ ਜਾਉ ।
• ਹੁਣ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਆਸਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੁਹਰਾਉ । ਨੋਟ-ਇਹ ਆਸਨ ਹਰ ਇਕ ਲੱਤ ਉੱਤੇ ਇਕ ਤੋਂ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਤਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages)-

• ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਤਾਕਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਾਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਹਰਨੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਬਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
• ਸਰੀਰ ਹਲਕਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
• ਗਰੁੜ ਆਸਨ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਸ਼ਵ ਆਸਨ (Shayasana) – ਸ਼ਵ ਆਸਨ ਵਿਚ ਪਿੱਠ ਦੇ ਬਲ ਸਿੱਧਾ ਲੇਟ ਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਢਿੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਵ ਆਸਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪਿੱਠ ਦੇ ਬਲ ਲੇਟ ਜਾਉ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਢਿੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿਉ । ਹੌਲੀਹੌਲੀ ਲੰਬੇ-ਲੰਬੇ ਸਾਹ ਲਵੋ ! ਬਿਲਕੁਲ ਚਿਤ ਲੇਟ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਢਿੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿਉ । ਦੋਨਾਂ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖੋ । ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅੰਤਰ ਧਿਆਨ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚੋ ਕਿ ਸਰੀਰ ਢਿੱਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਅਨਭਵ ਕਰੋ ਕਿ ਸਰੀਰ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਹੈ । ਇਹ ਆਸਨ 3 ਤੋਂ 5 ਮਿੰਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਆਸਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹਰੇਕ ਆਸਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਮਹੱਤਵ (Importance)-

1. ਸ਼ਵ ਆਸਨ ਨਾਲ ਉੱਚ ਰਕਤ ਚਾਪ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਉ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ
2. ਇਹ ਦਿਲ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਸ ਆਸਨ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਯੋਗ ਮੁਦਰਾ (Yog Mudra) – ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਪਦਮ ਆਸਨ ਵਿਚ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਧੜ ਨੂੰ ਝੁਕਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉਡਿਆਨ (Uddiyan) – ਪੈਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਧੜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਝੁਕਾਉ । ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਪੱਟਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ। ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਖਿੱਚੋ ਅਤੇ ਪਸਲੀਆਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਅੰਦਰ ਨੂੰ ਸਾਹ ਖਿੱਚਣ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰੋ ।

| ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ-ਅਨੁਲੋਮ ਵਿਲੋਮ (Pranayam : Anulom Vilom) – ਬੈਠ ਕੇ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਸਾਹ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚੋ | ਠੋਡੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਾਹ ਨੂੰ ਰੋਕੋ ਅਤੇ ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਕੱਢੋ ।

ਲਾਭ (Advantages) – ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਆਸਨ ਦੁਆਰਾ ਲਹੂ, ਨਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਸੂਰਜ ਨਮਸਕਾਰ (Surya Namaskar) – ਸੂਰਜ ਨਮਸਕਾਰ ਦੇ 16 ਅੰਗ ਹਨ । 16 ਅੰਗਾਂ ਵਾਲਾ ਸੁਰਜ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਲੈਯ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੇ 12 ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਹੀ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਭ (Advantages) – ਇਹ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਯੋਗਿਕ ਕਸਰਤ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਸਨ ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਅਭਿਆਸੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਵਾਂਗ ਚਮਕਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਚਮੜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਬਜ਼ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੇ ਕਮਰ ਲਚਕੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਗਰਭਵਤੀ ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹਰਨੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਆਸਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਸਨ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

1. ਧਿਆਨਾਤਮਕ ਆਸਨ-ਜਿਵੇਂ-ਪਦਮ ਆਸਨ, ਸੁਖ ਆਸਨ ।
2. ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਆਸਨ-ਜਿਵੇਂ-ਸ਼ਵ ਆਸਨ ।
3. ਕਲਚਰਲ ਆਸਨ-ਜਿਵੇਂ-ਚੱਕਰ ਆਸਨ, ਪਵਨ ਮੁਕਤ ਆਸਨ ।