Class 6

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Punjabi Grammar Visheshan ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ Exercise Questions and Answers.

PSEB 6th Class Hindi Punjabi Grammar ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (1st Language)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੱਸੋ ਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ !
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਦਰਾਂ, ਵੀਹ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਗੁਣਵਾਚਕ
• ਸੰਖਿਅਕ
• ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ
• ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ
• ਪੜਨਾਂਵੀਂ।

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਸੋਹਣਾ, ਮੋਟਾ, ਸੁਆਦਲਾ, ਪਤਲਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਬਹਾਦਰ, ਛਿੱਕਾ, ਮਿੱਠਾ, ਕੌੜੀ, ਭੈੜੀ, ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ ਆਦਿ।

2. ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਇਕ, ਦਸ, ਵੀਹ, ਸੌ, ਹਜ਼ਾਰ, ਅੱਧਾ, ਡਿਓਢਾ, ਦੁੱਗਣਾ, ਸਵਾਇਆ, ਥੋੜੇ, ਬਹੁਤੇ ਆਦਿ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਸੇਰ ਕੁ, ਕੁੱਝ, ਕਿੰਨਾ, ਸਾਰਾ ਆਦਿ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਐਹ, ਔਹ, ਅਹੁ, ਹਾਹ, ਆਹ, ਆਦਿ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਕੌਣ ਕੁੜੀ, ਕੀ ਚੀਜ਼, ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਹੜੀ ਇਸਤਰੀ, ਜੋ ਆਦਮੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਘਰ ਆਦਿ ਵਿਚ ‘ਕੌਣ’, ‘ਕੀ, ‘ਕਿਹੜੀ’, ‘ਜਿਹੜੀ’, ‘ਜੋ’, ‘ਤੁਹਾਡਾ”, “ਮੇਰਾ”, “ਸਾਡਾ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਦਰਾਂ, ਵੀਹ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਗੁਣਵਾਚਕ
• ਸੰਖਿਅਕ
• ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ
• ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ
• ਪੜਨਾਂਵੀਂ।

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਸੋਹਣਾ, ਮੋਟਾ, ਸੁਆਦਲਾ, ਪਤਲਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਬਹਾਦਰ, ਛਿੱਕਾ, ਮਿੱਠਾ, ਕੌੜੀ, ਭੈੜੀ, ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ ਆਦਿ।

2. ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਇਕ, ਦਸ, ਵੀਹ, ਸੌ, ਹਜ਼ਾਰ, ਅੱਧਾ, ਡਿਓਢਾ, ਦੁੱਗਣਾ, ਸਵਾਇਆ, ਥੋੜੇ, ਬਹੁਤੇ ਆਦਿ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਸੇਰ ਕੁ, ਕੁੱਝ, ਕਿੰਨਾ, ਸਾਰਾ ਆਦਿ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਐਹ, ਔਹ, ਅਹੁ, ਹਾਹ, ਆਹ, ਆਦਿ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਕੌਣ ਕੁੜੀ, ਕੀ ਚੀਜ਼, ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਹੜੀ ਇਸਤਰੀ, ਜੋ ਆਦਮੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਘਰ ਆਦਿ ਵਿਚ ‘ਕੌਣ’, ‘ਕੀ, ‘ਕਿਹੜੀ’, ‘ਜਿਹੜੀ’, ‘ਜੋ’, ‘ਤੁਹਾਡਾ”, “ਮੇਰਾ”, “ਸਾਡਾ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਦਰਾਂ, ਵੀਹ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਗੁਣਵਾਚਕ
• ਸੰਖਿਅਕ
• ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ
• ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ
• ਪੜਨਾਂਵੀਂ।

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਸੋਹਣਾ, ਮੋਟਾ, ਸੁਆਦਲਾ, ਪਤਲਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਬਹਾਦਰ, ਛਿੱਕਾ, ਮਿੱਠਾ, ਕੌੜੀ, ਭੈੜੀ, ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ ਆਦਿ।

2. ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਇਕ, ਦਸ, ਵੀਹ, ਸੌ, ਹਜ਼ਾਰ, ਅੱਧਾ, ਡਿਓਢਾ, ਦੁੱਗਣਾ, ਸਵਾਇਆ, ਥੋੜੇ, ਬਹੁਤੇ ਆਦਿ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਸੇਰ ਕੁ, ਕੁੱਝ, ਕਿੰਨਾ, ਸਾਰਾ ਆਦਿ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਐਹ, ਔਹ, ਅਹੁ, ਹਾਹ, ਆਹ, ਆਦਿ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਕੌਣ ਕੁੜੀ, ਕੀ ਚੀਜ਼, ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਹੜੀ ਇਸਤਰੀ, ਜੋ ਆਦਮੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਘਰ ਆਦਿ ਵਿਚ ‘ਕੌਣ’, ‘ਕੀ, ‘ਕਿਹੜੀ’, ‘ਜਿਹੜੀ’, ‘ਜੋ’, ‘ਤੁਹਾਡਾ”, “ਮੇਰਾ”, “ਸਾਡਾ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੱਸੋ !
ਉੱਤਰ :
ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ, ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਦਰਾਂ, ਵੀਹ ਆਦਿ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਗੁਣਵਾਚਕ
• ਸੰਖਿਅਕ
• ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ
• ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ
• ਪੜਨਾਂਵੀਂ।

1. ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਗੁਣ – ਔਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਸੋਹਣਾ, ਮੋਟਾ, ਸੁਆਦਲਾ, ਪਤਲਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਬਹਾਦਰ, ਛਿੱਕਾ, ਮਿੱਠਾ, ਕੌੜੀ, ਭੈੜੀ, ਕਾਲਾ, ਗੋਰਾ ਆਦਿ।

2. ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ; ਜਿਵੇਂ – ਇਕ, ਦਸ, ਵੀਹ, ਸੌ, ਹਜ਼ਾਰ, ਅੱਧਾ, ਡਿਓਢਾ, ਦੁੱਗਣਾ, ਸਵਾਇਆ, ਥੋੜੇ, ਬਹੁਤੇ ਆਦਿ।

3. ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤੋਲ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ – ਸੇਰ ਕੁ, ਕੁੱਝ, ਕਿੰਨਾ, ਸਾਰਾ ਆਦਿ।

4. ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਆਮ ਤੋਂ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ “ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਐਹ, ਔਹ, ਅਹੁ, ਹਾਹ, ਆਹ, ਆਦਿ।

5. ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੜਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ “ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ – ਕੌਣ ਕੁੜੀ, ਕੀ ਚੀਜ਼, ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਹੜੀ ਇਸਤਰੀ, ਜੋ ਆਦਮੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਮਿੱਤਰ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ, ਸਾਡਾ ਘਰ ਆਦਿ ਵਿਚ ‘ਕੌਣ’, ‘ਕੀ, ‘ਕਿਹੜੀ’, ‘ਜਿਹੜੀ’, ‘ਜੋ’, ‘ਤੁਹਾਡਾ”, “ਮੇਰਾ”, “ਸਾਡਾ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਆਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਰ ਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਰਾਜ ਇਸ ਸਭਾ ਦਾ ਚੌਥਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।
(ਅ) ਇਕ ਕੱਪੜਾ ਦੋ ਮੀਟਰ ਲੰਮਾ ਹੈ।
(ਈ) ਅਹੁ ਸਾਡਾ ਘਰ ਹੈ।
(ਸ) ਦੁੱਧ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਮਿਲਾ ਦਿਉ।
(ਹ) ਸੁਨੀਤਾ ਬੜੀ ਚਲਾਕ ਕੁੜੀ ਹੈ।
(ਕ) ਮੇਰਾ ਕੁੜਤਾ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੈ !
(ਖ) ਕੋਲ ਬਥੇਰੀਆਂ ਕਮੀਜ਼ਾਂ ਹਨ
(ਗ) ਉਸ ਕੋਲ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਹਨ
ਉੱਤਰ
(ੳ) ਇਸ – ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ। ਚੌਥਾ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਅ) ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਈ) ਅਹੁ – ਨਿਸਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਸ) ਥੋੜ੍ਹਾ – ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਹ) ਬੜੀ ਚਲਾਕ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਕ) ਮੇਰਾ – ਪੜਨਾਂਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਨੀਲੇ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ
(ਖ) ਬਥੇਰੀਆਂ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ,
(ਗ) ਪੰਜਾਹ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਤੇ ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ :
(ਉ) ਰਾਜੂ ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈ।
(ਅ) ਅਹੁ ਘਰ ਬੜਾ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰਾ ਹੈ।
(ਈ) ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਚੌਥਾ ਇਜਲਾਸ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
(ਸ) ਪਲਾਟ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦਸ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਹੈ।
(ਹ) ਥੋੜਾ ਠਹਿਰ ਜਾਓ, ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਹਾਂ।
(ਕ) ਰੋਹਿਤ ਕਬੱਡੀ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸਭ ਨਾਲੋਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਅ) ਬੜਾ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰਾ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਇ) ਚੌਥਾ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਸ) ਦਸ ਲੱਖ – ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।
(ਹ) ਵੱਡੇ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ !
(ਕ) ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ – ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੇ ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ –
ਕੀ, ਮਿੱਠਾ, ਸਵਾਇਆ, ਗੋਰਾ,, ਕਿੰਨਾ, ਔਹ, ਸੱਤੇ, ਕੌਣ, ਕੁੱਝ, ਪੀਲਾ।
ਉੱਤਰ :
ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਸਵਾਇਆ, ਕੁੱਝ, ਸੱਤ।
ਪੜਨਾਵੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਕੀ, ਕੌਣ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Chapter 24 ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Punjabi Chapter 24 ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 6 PSEB ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ Textbook Questions and Answers

ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ

(ਉ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਕਿਹੋ-ਜਿਹਾ ਸੀ?
ਉੱਤਰ :
ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਸੌਦਰਾਂ ਸੀ। ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੌ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

(ਅ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਏ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ?
ਉੱਤਰ :
ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤੇ ਵੀ ਚਲਾ ਜਾਵੇ, ਪਰੰਤੂ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰੇ।

(ੲ) ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ?
ਉੱਤਰ :
ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਤੇ ਨਿਰਛਲਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

(ਸ) ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਭਾਵਨਾ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁਹੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲੀ?
ਉੱਤਰ :
ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕੱਟ – ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਲਈ।

(ਹ) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕੋਲ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਿਉਂ ਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ?
ਉੱਤਰ :
ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਤੇ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਥਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਉੱਤੇ ਪੱਟੀਆਂ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਸਨ।

(ਕ) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਸੀ?
ਉੱਤਰ :
ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿਆਸੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਮਲ੍ਹਮ – ਪੱਟੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ

(ਖ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਸਾਨੂੰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

2. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

(ਉ) ਨਿੱਕਾ ਘਨੱਈਆ ਵੀ ………………………………….. ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
(ਅ) ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ………………………………….. ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰਿਆ।
(ੲ) ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਨੇ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ………………………………….. ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਬਾਰੇ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।
(ਸ) ………………………………….. ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਆਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ।
(ਹ) ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ………………………………….. ਚੁੱਕੀ ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭ-ਲੱਭ ਪਾਣੀ ਪਿਆਉਣ ਲੱਗ ਗਿਆ।
(ਕ) ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਉੱਤੇ ………………………………….. ਵੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਉੱਤਰ :
ਉ) ਸੌਂਦਰਾਂ,
(ਅ) ਵੱਡੇ ਕੰਮ,
(ਇ) ਗੁਰੁ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ,
(ਸ) ਭੰਗਾਣੀ
(ਹ) ਮਸ਼ਕ

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ :

ਵਾਟ, ਰਾਹੀ, ਸ਼ਹੀਦੀ, ਲੋੜਵੰਦ, ਮੁਸਾਫ਼ਰ
ਉੱਤਰ :

• ਵਾਟ (ਰਸਤਾ) – ਪੈਦਲ ਤੁਰ ਕੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਵਾਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਦੀ।
• ਰਾਹੀ ਪਾਂਧੀ, ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ) – ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂਦਿਆਂ ਮੈਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਇਕ ਰਾਹੀ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ
• ਸ਼ਹੀਦੀ (ਕੁਰਬਾਨੀ) – ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਤਿਲਕ – ਜੰਝੂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿੱਤੀ।
• ਲੋੜਵੰਦ (ਜ਼ਰੂਰਤਮੰਦ) – ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲੋੜਵੰਦ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ।
• ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ – ਬੱਸ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਨਿਰਛਲ : ਛਲ-ਰਹਿਤ, ਸਿੱਧਾ-ਸਾਦਾ, ਸ਼ਰੀਫ਼
• ਪਵਿੱਤਰ : ਸ਼ੁੱਧ, ਸੁੱਚਾ, ਨਿਰਮਲ
• ਉੱਤਮ : ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ
• ਮਹਿਮਾ : ਵਡਿਆਈ, ਉਸਤਤ
• ਬੇਗਾਨਾ : ਓਪਰਾ, ਗੈਰ, ਪਰਾਇਆ
• ਨਿਮਰਤਾ : ਹਲੀਮੀ
• ਅਕਸ : ਪਰਛਾਵਾਂ

5. ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਹੱਲਾ ਬੋਲਣਾ : ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ
• ਖਾਰ ਖਾਣਾ : ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ, ਸਾੜਾ ਕਰਨਾ
• ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਣਾ : ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ
• ਜਸ ਫੈਲਣਾ : ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ
• ਘਮਸਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਛਿੜਨਾ : ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੜਾਈ ਹੋਣਾ

ਵਿਆਕਰਨ :

ਹੋਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਬਦਲੋ :
ਦਰਿਆ, ਪਿੰਡ , ਮਾਂ, ਬਾਲਾਂ, ਥਾਂਵਾਂ, ਬਚਨ, ਮਨੁੱਖ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ, ਮਸ਼ਕ , ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ, ਪੱਟੀ, ਝੰਡਾ, ਹਥਿਆਰਾਂ, ਸ਼ਿਕਾਇਤ, ਜਥਾ
ਉੱਤਰ :
ਦਰਿਆਵਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ, ਮਾਂਵਾਂ, ਬਾਲ, ਥਾਂ, ਬਚਨਾਂ, ਮਨੁੱਖਾਂ, ਲੋੜਵੰਦ, ਮਸ਼ਕ, ਜ਼ਖ਼ਮੀ, ਪੱਟੀਆਂ, ਝੰਡੇ, ਹਥਿਆਰ, ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ, ਜਥੇ।

ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ :
ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਭਾਰਤੀ ਰੈੱਡਕ੍ਰਾਸ ਸੰਸਥਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇ।

ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੀ ਸਹਾਇਤਾ-ਬਾਕਸ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ।

PSEB 6th Class Punjabi Guide ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਪਾਠ ਦਾ ਸਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦਰਿਆ ਚਨਾਬ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸੇ ਪਿੰਡ ਸੌਂਦਰਾਂ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਕੀ ਬਾਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਚਲਾ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਉਹ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰੇ। ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਮਾਂ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਦਾ ਚੇਤੇ ਰਹੀ।

ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਵਿਚ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲੇ, ਜੰਗਲ ਬੀਆਬਾਨ, ਪਿੰਡ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲੰਘਦਾ ਉਹ ਤੁਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਆਦਮੀ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਇਕੱਠੇ ਤੁਰ ਪਏ। ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਹੱਸ ਪਿਆ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਕੰਮ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲੇਗਾ।

ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਤੇ ਨਿਰਛਲਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਬਾਰੇ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।

ਆਨੰਦਪੁਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸੇ ਥਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸੇਵਾ – ਭਾਵਨਾ ਕੁੱਟ – ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਨੱਈਆ ਤੋਂ ‘ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ’ ਹੋਣ ਦਾ ਆਦਰ ਮਿਲਿਆ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਜੀ ਦਾ ਜੱਸ ਫੈਲਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਚਾਰ ਸੌ ਪਠਾਣ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਫਲਸਰੂਪ ਭਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਛਿੜ ਪਿਆ। ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਲਏ ਮੋਢੇ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਰੀ ਮਸ਼ਕ ਲਟਕਾ ਲਈ ਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਚਿੱਟਾ ਝੰਡਾ ਫੜ ਲਿਆ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਬਿਨਾਂ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਥੱਕੇ – ਹਾਰੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦੇ।

ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦੇ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕਮਰਬੰਦ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਉੱਤੇ ਬੰਨ ਦਿੱਤਾ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਕਿ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਉੱਤੇ ਪੱਟੀਆਂ ਵੀ ਬੰਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਿਆ ਭਾਈ ਜੀ ਵਲ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ! ਮੈਂ ਜਿਸ – ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।

ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਤਾਂ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਵਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਅਕਸ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਣ ਸਮੋ ਲਏ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਇਕ ਸਿੱਖ ਵਿਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਮਲ੍ਹਮ – ਪੱਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੇਵਾ – ਭਾਵ ਵਾਲਾ ਇਕ ਜਥਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪੂਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਭਾਈ ਜੀ ਦਾ ਨਾ ਕੋਈ ਵੈਰੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਿਗਾਨਾ। ਜਿਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਉਹ ਘਰੋਂ ‘ ਤੁਰੇ ਸਨ, ਉਹ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਲੱਭ ਪਿਆ ਸੀ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਰੀ – ਲੋਕ – ਪਰੀਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਜੁਗਾ – ਜਾਵਾਂਗਾ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਮਨ ਵਿਚ। ਘੁੱਗ ਵੱਸਦੇ ਰਾਜ਼ੀ – ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਸਦੇ ਵਾਟ – ਰਸਤਾ। ਗੰਭੀਰਤਾ – ਹਾਵ – ਭਾਵ ਰਹਿਤ। ਸਾਦਗੀ – ਸਾਦਾਪਨ। ਨਿਰਛਲ – ਛਲ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਸੱਚਾ – ਸੁੱਚਾ ਮਾਹੌਲ – ਵਾਤਾਵਰਨ ਉੱਤਮਤਾ – ਵਧੀਆਪਨ ਖਾਰ ਖਾਣਾ – ਸਾੜਾ ਕਰਨਾ, ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਭਾਵ ਰੱਖਣਾ ਘਮਸਾਨੇ ਦੀ ਲੜਾਈ – ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਮਸ਼ਕ – ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਢੋਣ ਲਈ ਚਮੜੇ ਦੀ ਬੋਰੀ – ਨੁਮਾ ਚੀਜ਼। ਵਿਤਕਰੇ – ਭਿੰਨ – ਭੇਦ। ਮਘਦੀ ਗਈ – ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਖ਼ਦ – ਆਪ। ਚੋਟਾਂ – ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ। ਅੱਲਾ ਖੈਰ ਕਰੇ – ਰੱਬ ਮਿਹਰ ਕਰੇ। ਅਕਸ – ਪਛਾਵਾਂ, ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ। ਸਮੋਅ – ਰਚਾ।

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
(ਉ) ਰਾਹ ਵਿਚ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਆਏ ਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਰ ਵੀ ਆਏ ਤੇ ………………………….. ਵਸਦੇ ਪਿੰਡ ਵੀ।
(ਅ) ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਲੜਾਈ ………………………….. ਗਈ।
(ਇ) ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਤੇ ………………………….. ਨੇ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲਿਆ।
(ਸ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਲਈ ਨਾ ਕੋਈ ………………………….. ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਬਿਗਾਨਾ ਸੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਘੁੱਗ
(ਅ) ਮਘਦੀ
(ਇ) ਨਿਰਛਲਤਾ
(ਸ) ਵੈਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋ –
ਹੱਲਾ ਬੋਲਣਾ, ਖ਼ਾਰ ਖਾਣਾ, ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਣਾ, ਜੱਸ ਫੈਲਣਾ, ਘਮਸਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਛਿੜਨਾ, ਨਿਰਛਲ, ਪਵਿੱਤਰ, ਉੱਤਮ, ਮਹਿਮਾ, ਬਿਗਾਨਾ, ਨਿਮਰਤਾ, ਅਕਸ, ਸਮੋਅ।
ਉੱਤਰ :

• ਹੱਲਾ ਬੋਲਣਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ) – ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ।
• ਖ਼ਾਰ ਖਾਣਾ (ਈਰਖਾ ਕਰਨਾ) – ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਛਿੰਦਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਖ਼ਾਰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਣਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਣਾ – ਬੱਚਾ ਟਾਫ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਿਆ।
• ਜੱਸ ਫੈਲਣਾ (ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ) – ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਰਜਾ – ਪਿਆਰ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਸ ਦੂਰ – ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਿਆ
• ਘਮਸਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਛਿੜਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੜਾਈ ਹੋਣਾ – ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚ ਘਮਸਾਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਛਿੜ ਪਈ।
• ਨਿਰਛਲ ਸਾਫ਼, ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਰਹਿਤ – ਬੱਚੇ ਭੋਲੇ ਤੇ ਨਿਰਛਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
• ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ੁੱਧ, ਸੱਚਾ, ਨਿਰਮਲ – ਗੀਤਾ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।
• ਉੱਤਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ) – ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਉੱਤਮ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅੰਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
• ਮਹਿਮਾ (ਵਡਿਆਈ, ਉਸਤਤ) – ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
• ਬਿਗਾਨਾ (ਓਪਰਾ, ਗ਼ੈਰ, ਪਰਾਇਆ) – ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬਿਗਾਨਾ ਮਾਲ ਨਹੀਂ ਹੜੱਪਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
• ਨਿਮਰਤਾ ਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ।
• ਅਕਸ ਪਰਛਾਵਾਂ) – ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਅਕਸ ਦਿਸਿਆ।
• ਸਮੋਅ (ਰਚਾ) – ਸੰਗਤ ਦੇ ਗੁਣ ਬੰਦੇ ਵਿਚ ਸਮੋਅ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਠੀਕ ਵਾਕਾਂ ਉੱਤੇ ਸਹੀ (✓) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਵਾਕਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਟੇ (✗) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪਾਓ
(ੳ) ਸੌਂਦਰਾਂ, ਦਰਿਆ ਚਨਾਬ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
(ਅ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
(ੲ) ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ ਨੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹੈ।
(ਸ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਬਿਨਾਂ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦੇ ਸਨ।
(ਹ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਲਈ ਨਾ ਕੋਈ ਵੈਰੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਿਗਾਨਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) (✓)
(ਅ) (✓)
(ੲ) (✗)
(ਸ) (✓)
(ਹ) (✓)

2. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁ – ਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲ ਭਾਈ ਘਨੱਈਏ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਸਨ। ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਇਹ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੇ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਉੱਤੇ ਪੱਟੀਆਂ ਵੀ ਬੰਨ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬੁੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿੰਮੀ – ਨਿੰਮੀਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਖੇਡਦੀ ਰਹੀ। ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹਨਾਂ ਜਵਾਬ ਲਈ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਭਾਈ ਘਨੱਈਏ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ! ਮੈਂ ਜਿਸ – ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।

ਉਹ ਸਭ ਰੱਬ ਦੇ ਬੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦ ਸਨ। ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਤਾਂ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਵਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਅਕਸ ਹੀ ਦਿਸਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।’ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਅੰਦਰ ਜਿਹੜੇ ਗੁਣ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਸਮੋ ਲਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਉਹਨਾਂ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੀ ਮਲ੍ਹਮ ਪੱਟੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਸੇਵਾ ਭਾਵ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜਥਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੂਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਸਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।

ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਲਈ ਨਾ ਕੋਈ ਵੈਰੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਬਿਗਾਨਾ ਸੀ। ਜਿਊਣ ਦੇ ਜਿਸ ਮੰਤਵ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਘਰੋਂ ਤੁਰਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਲੱਭ ਪਿਆ ਸੀ।

1. ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲ ਕਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਾਇਤਾਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ?
(ੳ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ।
(ਅ) ਭਾਈ ਬਾਘੇਲ ਸਿੰਘ
(ਇ) ਭਾਈ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ।

2. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੀ?
(ਉ) ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ
(ਅ) ਰਾਹਗੀਰਾਂ ਨੂੰ
(ਈ) ਗੈਰ – ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ
(ਸ) ਪਰਾਇਆਂ ਨੂੰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ

3. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਟੀਆਂ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਸੀ?
(ਉ ਆਪਣਿਆਂ ਦੇ
(ਅ) ਓਪਰਿਆਂ ਦੇ
(ਈ) ਗੈਰ – ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ
(ਸ) ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ।

4. ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਨਿੰਮੀ – ਨਿੰਮੀਂ ਕੀ ਖੇਡਦੀ ਰਹੀ?
(ਉ) ਮੁਸਕਰਾਹਟ
(ਅ) ਰੌਣਕ
(ਈ) ਲਾਲੀ
(ਸ) ਚਮਕ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮੁਸਕਰਾਹਟ

5. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਥ ਜੋੜੇ?
(ਉ) ਡਰਦਿਆਂ
(ਅ) ਝਿਜਕਦਿਆਂ
(ਇ) ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ
(ਸ) ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ

6. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ?
(ੳ) ਮਿੱਤਰ
(ਅ) ਪਰਾਇਆ
(ਇ) ਓਪਰਾ
(ਸ) ਦੁਸ਼ਮਣ !
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਦੁਸ਼ਮਣ

7. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ?
(ੳ) ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ।
(ਅ) ਆਪਣਿਆ ਨੂੰ
(ਈ) ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ
(ਸ) ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਨੂੰ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ

8. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਦਿਸਦਾ ਸੀ?
(ਉ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਕਸ
(ਅ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
(ਈ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ
(ਸ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਪਿਆਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਅਕਸ

9. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ?
(ਉ) ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਏ
(ਅ) ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗ
(ਏ) ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਏ
(ਸ) ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਗਏ

10. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆਂ?
(ਉ) ਮਲ੍ਹਮ ਪੱਟੀ ਦਾ
(ਅ) ਹਥਿਆਰ ਸਪਲਾਈ ਦਾ
(ਈ) ਖ਼ਬਰਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ
(ਸ) ਸੂਹੀਏ ਦਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਮਲ੍ਹਮ ਪੱਟੀ ਦਾ

11. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਨੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ?
(ੳ) ਤਿਆਗੀ
(ਆ) ਸਾਧਕ
(ਈ) ਸੇਵਾ – ਭਾਵ ਵਾਲੇ
(ਸ) ਦਾਨ – ਪੁੰਨ ਵਾਲੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਸੇਵਾ – ਭਾਵ ਵਾਲੇ

12. ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਕੀ ਲੱਭ ਪਿਆ ਸੀ?
(ੳ) ਵੱਡਾ ਕੰਮ
(ਅ) ਨੌਕਰੀ
(ਈ ਧਨ – ਮਾਲ
(ਸ) ਸਬਰ – ਸੰਤੋਖ !
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਵੱਡਾ ਕੰਮ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਭਾਈ ਘਨੱਈਆ, ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ, ਨਿਮਰਤਾ, ਅਕਸ॥
(ii) ਉਹ, ਮੈਂ, ਜਿਸ – ਜਿਸ, ਮੈਨੂੰ, ਤੁਸੀਂ॥
(iii) ਦੋਵੇਂ, ਸੁੱਚੇ, ਲੋੜਵੰਦ, ਬਹੁਤ, ਇਕ।
(iv) ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਸਨ, ਪਿਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਿਲਾਇਆ, ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ –
(i) ‘ਸਿੱਖ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ੳ) ਸਿੱਖੀ
(ਅ) ਸਿੱਖਣੀ
(ਈ) ਸਿੱਖਿਆ
(ਸ) ਸਿਖਲਾਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਿੱਖਣੀ

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਵੱਡਾ
(ਅ) ਲੱਭ
(ਇ) ਭਾਲ
(ਸ) ਮਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਵੱਡਾ

(iii) ‘ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਫੱਟੜਾਂ
(ਅ) ਜ਼ਖ਼ਮਾ
(ਇ) ਜ਼ਖ਼ਮ
(ਸ) ਫੱਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਫੱਟ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(i) ਡੰਡੀ
(ii) ਕਾਮਾ
(iii) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(iv) ਜੋੜਨੀ
(v) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
ਉੱਤਰ :
(i) ਡੰਡੀ (।)
(ii) ਕਾਮਾ (,)
(iii) ਦੋਹਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (” ”)
(iv) ਜੋੜਨੀ (-)
(v) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (‘ ‘)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 7 ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ

Science Guide for Class 6 PSEB ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 63)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ …………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ ਝਾੜੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੰਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ …………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਣਕ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ …………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ ਬੂਟੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 65)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
………… ਮਿੱਟੀ ‘ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ ਮਿੱਟੀ ‘ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
“ਅ” ਗਮਲੇ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਕਿਉਂ ਮੁਰਝਾ ਗਿਆ ?
ਉੱਤਰ-
“ਅ” ਗਮਲੇ ਵਾਲਾ ਪੌਦਾ ਇਸ ਲਈ ਮੁਰਝਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 66 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁੱਟਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ …………. ਹਨ !
(ਉ) ਜੜ੍ਹਾਂ
(ਅ) ਫੁੱਲ
(ਇ) ਤਣਾ
(ਸ) ਪੱਤੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਜੜਾਂ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 67)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1…………. ਹਮੇਸ਼ਾ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਣਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 67)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬਾਲਸਮ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸਫ਼ੇਦ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਕਿਉਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ
ਬਾਲਸਮ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸਫ਼ੇਦ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਧੱਬੇ ਇਸ ਲਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਤਣੇ ਰਾਹੀਂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਫੁੱਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 69)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਟੋਮੈਟਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤੇ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਮੈਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ਸਟੋਮੈਟਾ ਰਾਹੀਂ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੋ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨ ਭਰੋ-

(i) …………… ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ,

(ii) ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੇ ਜਾਲ (ਬਣਤਰ) ਨੂੰ ………….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ,

(iii) ………….. ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ,

(iv) ਵੱਡੇ ਦਰੱਖ਼ਤ ਦੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ………….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤਣਾ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਦੱਸੋ –

(i) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪ ਉਤਸਰਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਲਈ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਦੋ ਅੰਤਰ-ਗੰਢਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਗੰਢਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਪੁੰਕੇਸਰ, ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਜਣਨ ਅੰਗ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ੴ’ ਅਤੇ ‘ਅ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(ਉ) ਜੜ੍ਹ	(i) ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਕਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਚਾਉਣਾ
(ਅ) ਵੇਲ	(ii) ਪਾਣੀ ਸੋਖਣਾ
(ਈ) ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ	(iii) ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਣਾ
(ਸ) ਤਣਾ	(iv) ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(ਉ) ਜੜ੍ਹ	(ii) ਪਾਣੀ ਸੋਖਣਾ
(ਅ) ਵੇਲ	(iv) ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ
ਬ) ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ	(i) ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਕਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਚਾਉਣਾ
(ਸ) ਤਣਾ	(iii) ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰੱਖਣਾ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਅਤੇ –

(i) ਅੰਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ਇੱਕ ………….. ਹੈ ।
(ਉ) ਬੂਟੀ
(ਅ) ਝਾੜੀ
(ਇ) ਰੁੱਖ ।
(ਸ) ਜੜ੍ਹ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਰੁੱਖ ।

(ii) ਪੌਦੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ……… ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(ਉ) ਤਣਾ ।
(ਅ) ਜੜ੍ਹ
(ਈ) ਪੁੰਕੇਸਰ
(ਸ) ਪੱਤੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪੱਤੇ ।

(iii) ਤਣੇ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਜਿੱਥੇ ਪੱਤੇ ਉੱਗਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਕਲੀ
(ਅ) ਗੰਢ
(ਈ) ਐਕਸਿਲ
(ਸ) ਅੰਤਰ-ਗੰਢ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਗੰਢ ।

(iv) ਪੱਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ
(ਉ) ਸੋਖਣ
(ਅ) ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ
(ਈ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ
(ਸ) ਚੂਸਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ॥

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪੱਤੇ ਦੇ ਚਪਟੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤੇ ਦੇ ਚਪਟੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਫਲਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜਾਲੀਦਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕੈਲਿਕਸ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੈਲਿਕਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਮੁਸਲ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੂਸਲ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ –

ਮੁਸਲ ਜੜ੍ਹ	ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ
ਇਹ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਜੜ੍ਹ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੋਂ ਲੰਬਕਾਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਉੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਸੈਕੰਡਰੀ ਜੜਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਮੂਲੀ, ਨਿੰਮ, ਅੰਬ, ਛੋਲੇ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮੂਸਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।	ਇਹਨਾਂ ਜੜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਤਣੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਘਾਹ, ਮੱਕੀ, ਕਣਕ, ਕੇਲਾ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ –

• ਪੱਤੇ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਸਟੋਮੈਟਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਪੌਦੇ ਸਟੋਮੈਟਾ ਦੁਆਰਾ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪ ਉਤਸਰਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ–ਰੱਖਿਆ (ਡੰਡਾ-ਥੋਹਰ), ਪ੍ਰਜਣਨ ਪੱਥਰ ਚੱਟ)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਵੇਲਾਂ ਕੀ ਹਨ ? ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਧੇ ਖੜ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਰਣ ਜਾਂ ਕੀਪਰ ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਕੱਦੂ ਅਤੇ ਤਰਬੂਜ਼ । ਕਮਜ਼ੋਰ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਵਧਣ ਲਈ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰੋਹੀ ਜਾਂ ਕਲਾਇੰਬਰ ਵੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ ਅਤੇ ਅੰਗੂਰ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪੱਤੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਲੇਬਲ ਕੀਤੇ ਚਿੱਤਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਾ, ਤਣੇ ਦੀ ਗੰਢ ਤੋਂ ਉੱਭਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪਤਲਾ, ਚਪਟਾ ਅਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਸਿਰਾ ਸਿਰਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸ਼ਕਲ, ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਹਰਾ ਰੰਗ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਇੱਕ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਵਰਣਕ (ਪਿਗਮੈਂਟ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

• ਡੰਡੀ-ਪੱਤੇ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪੱਤੇ ਦੀ ਡੰਡੀ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
• ਬਲੇਡ ਜਾਂ ਫਲਕ ਲੈਮਿਨਾ-ਪੱਤੇ ਦੇ ਚਪਟੇ, ਹਰੇ, ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪੱਤਾ ਬਲੇਡ ਜਾਂ ਫਲਕ ਜਾਂ ਲੈਮਿਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ-ਪੱਤੇ ਉੱਪਰ ਦਿਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਮੱਧ ਸ਼ਿਰਾ-ਪੱਤੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਰੇਖਾ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮੱਧ ਸ਼ਿਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ-ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਇਹ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਾਲੀਦਾਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਅਤੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ । ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਇੱਕ ਜਾਲ ਵਰਗੀ ਬਣਤਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਜਾਲੀਦਾਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ-ਬੋਹੜ, ਅੰਬ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ । ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਦੇ  ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਨੂੰ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਕੇਲੇ, ਕਣਕ ਅਤੇ ਘਾਹ ਆਦਿ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ॥

ਸਟੋਮੈਟਾ-ਪੱਤੇ ਦੀ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਛੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਮੈਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪੌਦੇ ਸਟੋਮੈਟਾ ਰਾਹੀਂ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਪਉਤਸਰਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਾਸ਼ਪ-ਉਤਸਰਜਨ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਟੋਮੈਟਾ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਫੁੱਲ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਕਿਸੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ, ਆਕਰਸ਼ਕ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਡੰਡੀ ਰਾਹੀਂ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਦੇ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਜਣਨ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਫੱਲ ਦੇ ਭਾਗ –

• ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ-ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ! ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੈਲਿਕਸ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕੈਲਿਕਸ ਫੁੱਲ ਦੇ ਖਿੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਕਲੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਖੜੀਆਂ-ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਤੋਂ ਅੰਦਰਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਰੰਗਦਾਰ, ਪੱਤੇ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਪੰਖੜੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੋਰੋਲਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
• ਪੁੰਕੇਸਰ-ਇਹ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਰ ਜਣਨ ਭਾਗ ਹੈ ! ਹਰੇਕ ਪੁੰਕੇਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਤਲੀ ਡੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਤੰਤੁ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸੰਰਚਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਾਗ ਕੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । | ਪਰਾਗਕੋਸ਼, ਪਰਾਗਕਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
• ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ-ਇਹ ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਜਣਨ ਭਾਗ ਹੈ । ਇਹ ਪਤਲਾ, ਬੋਤਲ ਆਕਾਰ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਲ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇਸਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ –

1. ਅੰਡਕੋਸ਼-ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਚੌੜੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਅੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਜਣਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਵਰਤਿਕਾ-ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਤੰਗ, ਮੱਧ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਿਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਵਰਤੀਕਾਰ-ਵਰਤਿਕਾ ਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤੀਕਾਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 6 Science ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਬਰਾਬਰ –

(i) ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਤੰਗ, ਮੱਧ ਭਾਗ ਨੂੰ ………….. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਰਤਿਕਾ,

(ii) ਪੱਤੇ ਦੇ ਹਰੇ ………….. ਭਾਗ ਨੂੰ ਫਲਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਪਟੇ,

(iii) ਵਾਸ਼ਪ-ਉੱਤਸਰਜਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ………….. ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਟੋਮੈਟਾ,

(iv) ਮਨੀ-ਪਲਾਂਟ ਇੱਕ ………….. ਵੇਲ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਰੋਹੀ,

(v) ………….. ਅਤੇ ਫਲਕ ਪੱਤੇ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਡੰਡੀ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਲਿਖੋ ਨਾ ਕਰ –

(i) ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉੱਪਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਝਾੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਚਰਬੀ ਦਾ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਵਰਤਿਕਾ ਦੇ ਸਿਖ਼ਰ ‘ਤੇ ਚਿਪਚਿਪੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਪੰਖੜੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕੈਲਿਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ	(ਉ) ਗੇਂਦਾ
(ii) ਡੰਡੀ ਅਤੇ ਫਲਕ	(ਅ) ਨਾਗਫਨੀ
(iii) ਬੂਟੀ	(ਇ) ਆਰੋਹੀ ਵੇਲ
(iv) ਝਾੜੀ	(ਸ) ਪਿੱਪਲ
(v) ਰੁੱਖ	(ਹ) ਪੱਤਾ

ਉੱਤਰ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ	(ਇ) ਆਰੋਹੀ ਵੇਲ
(ii) ਡੰਡੀ ਅਤੇ ਫਲਕ	(ਹ) ਪੱਤਾ
(iii) ਬੂਟੀ	(ਉ) ਗੇਂਦਾ
(iv) ਝਾੜੀ	(ਅ) ਨਾਗਫਨੀ
(v) ਰੁੱਖ	(ਸ) ਪਿੱਪਲ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਬਾਬਲ-

(i) ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ –
(ਉ) ਰੁੱਖ
(ਅ) ਬੂਟੀ
(ੲ) ਝਾੜੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਬੁਟੀ ।

(ii) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ
(ਉ) ਪਿੱਪਲ
(ਅ) ਸੇਬ
(ਇ) ਤੁਲਸੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਤੁਲਸੀ ।

(iii) ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਗੀ ਹੋਈ ਘਾਹ, ਛੋਟੇ ਪੌਦੇ ਆਦਿ ਖਰਪਤਵਾਰ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੋਮਲ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਪੌਦੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਬੂਟੀ
(ਅ) ਰੁੱਖ
(ਈ) ਝਾੜੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਬੂਟੀ ।

(iv) ਰੁੱਖ ਲੰਮੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਤਣੇ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ
(ਉ) ਮੂਲੀ ਦਾ ਪੌਦਾ ।
(ਅ) ਟਮਾਟਰ ਦਾ ਪੌਦਾ
(ਇ) ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਪੌਦਾ
(ਸ) ਅੰਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਅੰਬ ਦਾ ਪੌਦਾ ।

(v) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਣੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਬੂਟੀ
(ਆ) ਝਾੜੀ
(ਈ) ਰੁੱਖ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਝਾੜੀ ।

(vi) ਤਣਾ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ …….. ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਸੋਖਣ
(ਅ) ਉੱਤਸਰਜਨ
(ਈ) ਸੰਵਹਿਨ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਸੰਵਹਨ ।

(vii) ਪੱਤੇ ਦੇ ਹਰੇ ਚਪਟੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਪੱਤੀ ।
(ਅ) ਪ੍ਰਣਵਰਤ
(ਇ) ਫਲਕ (ਲੈਮਿਨਾ)
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਫਲਕ (ਲੈਮਿਨਾ) ॥

(viii) ਪੱਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਇ) ਚਾਰ
(ਸ) ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਦੋ ।

(ix) ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਪ-ਉੱਤਸਰਜਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੜ੍ਹਾਂ
(ਅ) ਤਣਾ
(ਇ) ਪੱਤੇ
(ਸ) ਫ਼ਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਪੱਤੇ ।

(x) ਪੱਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰਾ ਰੰਗ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ……….. ਨਾਲ ਗਰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) ਪਾਣੀ
(ਅ) ਸਪਿਰਿਟ
(ਏ) ਤੇਲ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਸਪਿਰਿਟ ।

(xi) …………. ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਅਲਕੋਹਲ
(ਅ) ਨਿਸ਼ਾਸਤਾ
(ਈ) ਚਰਬੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਨਿਸ਼ਾਸਤਾ ।

(xii) ਕਿਸੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉੱਪਰ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਬੂਟੀ
(ਆ) ਵੇਲ
(ਈ) ਝਾੜੀ
(ਸ) ਰੁੱਖ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਵੇਲ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੌਦੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ-ਜੜ੍ਹ, ਤਣਾ, ਪੱਤੇ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਫਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਰਗ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਰਗ ਹਨ-ਬੂਟੀ, ਝਾੜੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਬੂਟੀਦਾਰ ਪੰਜ ਪੌਦੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੂਟੀਦਾਰ ਪੌਦੇ-ਟਮਾਟਰ, ਮਿਰਚ, ਡੇਲੀਆ, ਗੇਂਦਾ ਅਤੇ ਆਲੂ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪੰਜ ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਝਾੜੀਆਂ-ਨਿੰਬੂ, ਗੁਲਾਬ, ਬੇਰ ਬੋਗਣਵਿਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾਗਫ਼ਨੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਕੀ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਬੂਟੀ ਦਾ ਤਣਾ ਨਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਆਰੋਹੀ ਪੌਦੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਰੋਹੀ ਪੌਦੇ-ਜਿਹੜੇ ਪੌਦੇ ਕਿਸੇ ਸਹਾਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰੋਹੀ ਦੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਦੋ-ਆਰੋਹੀ ਵੇਲਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ, ਅੰਗੁਰ ਦੀ ਵੇਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪੱਤਾ ਤਣੇ ਨਾਲ ਕਿਸ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਾ ਤਣੇ ਦੀ ਡੰਡੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਪੱਤੇ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

1. ਡੰਡੀ ਅਤੇ
2. ਫਲਕ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸ਼ਿਰਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾ-ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

• ਜਾਲੀਦਾਰ (Reticulate Venation)
• ਸਮਾਂਤਰ (Parallel Venation) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਜਾਲੀਦਾਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤੁਲਸੀ, ਅੰਬ, ਅਮਰੂਦ ਅਤੇ ਪਿੱਪਲ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਸਮਾਂਤਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘਾਹ, ਕਣਕ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਕੇਲਾ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ-ਪੌਦੇ ਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸੜਾ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਬਣ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਰਿਆ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ-ਹਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ, ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਕਲੋਰੋਫਿਲ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਖਰਪਤਵਾਰ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਰਪਤਵਾਰ-ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਣਚਾਹੇ ਪੌਦੇ ਉੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਰਪਤਵਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਜੜ੍ਹ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਚੂਸਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਜੜਾਂ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
(1) ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ (Tap Root)
(2) ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ (Fibrous Root) |

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਰ –

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਬੂਟੀ, ਝਾੜੀ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੁਟੀ-ਹਰੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਤਣੇ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਬੁਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਟਮਾਟਰ, ਗੇਂਦਾ ਆਦਿ । ਝਾੜੀ-ਜਿਹੜੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਤਣੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਣਾ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤਾ ਮੋਟਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਸਨੂੰ ਝਾੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਗੁਲਾਬ, ਬੋਗਣਵਿਲੀਆ । ਰੁੱਖ-ਕੁੱਝ ਪੌਦੇ ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਣਾ ਕਠੋਰ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਮੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚਾਈ ਤੇ ਤਣੇ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੁੱਖ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਅੰਬ, ਨਿੰਮ, ਜਾਮਣ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੁੱਖ, ਝਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰੋਹੀ ਵੇਲਾਂ ਦੇ ਦੋ-ਦੋ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੁੱਖ-ਅੰਬ, ਜਾਮਣ । ਝਾੜੀ-ਗੁਲਾਬ, ਬੋਗਣਵਿਲੀਆ । ਆਰੋਹੀ ਵੇਲਾਂ-ਮਨੀ ਪਲਾਂਟ, ਲੌਕੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤਣਾ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਣਾ-ਪੌਦੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਾਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਤਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਣੇ ਦੇ ਕੰਮ-

1. ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਜੜਾ ਦੁਆਰਾ ਸੋਖਿਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਨੂੰ ਪੱਤਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
3. ਪੱਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
4. ਕੁੱਝ ਤਣੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੜ੍ਹ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੜ੍ਹ-ਜੜ੍ਹ ਪੌਦੇ ਦਾ ਭੂਮੀਗਤ ਭਾਗ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੜਾਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਨ –

• ਮੂਸਲਾ ਜੜਾਂ (Tap Roots)
• ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹਾਂ (Fibrous Roots) |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

• ਮੁਸਲਾ ਜੜ-ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਜੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਹੈ । ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ ਨਾਲ ਕਈ ਛੋਟੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਮਟਰ, ਨਿੰਮ ਅਤੇ ਅੰਬ ।
• ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ-ਕੁੱਝ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਸ਼ੇ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਜੜਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਜੜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਕਣਕ, ਘਾਹ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਜਵਾਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

1. ਜੜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
2. ਜੜਾਂ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
3. ਕਈ ਜੜਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਸਹਾਰਾ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
4. ਕਈ ਜੜਾਂ ਪੌਦੇ ਲਈ ਭੋਜਨ ਵੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਜੜਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

1. ਭੋਜਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਜੜਾਂ-ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ, ਚੁਕੰਦਰ, ਗਾਜਰ, ਸ਼ਲਗਮ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਫੁੱਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੜਾਂ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਇਕੱਠਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੌਦੇ ਇਸ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
2. ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੜਾਂ-ਬਰਗਦ ਦੇ ਪੇੜ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨਾਲ ਰੱਸੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਜੜਾਂ ਲਟਕਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਜੜਾਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਜੜਾਂ ਤਣਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮੋਟੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਬਰਗਦ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੱਕੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਣੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਣੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਜੜ੍ਹ (Root)	ਤਣਾ (Stem)
(1) ਇਹ ਪੌਦੇ ਦਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਭਾਗ ਹੈ ।	(1) ਇਹ ਪੌਦੇ ਦਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਪਰਲਾ ਭਾਗ ਹੈ।
(2) ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਦੂਰ ਤੇ ਪਾਣੀ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ ।	(2) ਇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ ।
(3) ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੰਢਾਂ (Nodes) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ।	(3) ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੰਢਾਂ (Nodes) ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੱਤਾ ਕੀ ਹੈ ? ਇੱਕ ਪੱਤੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤਾ-ਪੱਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤਣੇ ਦੀਆਂ ਗੰਢਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ । ਪੱਤੇ ਦਾ ਸਿਰਾ -ਪੱਤੇ ਦੇ ਭਾਗ-ਇੱਕ ਪੱਤੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

• ਪੱਤੇ ਦਾ ਆਧਾਰ-ਪੱਤੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਜੋ ਤਣੇ ਮੱਧ ਸ਼ਿਰਾਏ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪੱਤੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਡੰਡੀ-ਪੱਤੇ ਦੀ ਡੰਡੀ, ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਤਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ ।
• ਫਲਕ-ਪੱਤੇ ਦਾ ਹਰਾ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਚਪਟਾ ਭਾਗ ਫਲਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਰਾ ਰੰਗ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪੱਤੇ ਦੇ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤੇ ਦੇ ਕੰਮ

• ਇਹ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੈਸਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪੱਤਾ ਪੌਦੇ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਕਿਉਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੱਤੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਤੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪੁੰਕੇਸਰ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਫੁੱਲ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਕਿਉਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੁੰਕੇਸਰ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਫੁੱਲ ਦੇ ਜਨੇਨ ਭਾਗ ਹਨ । ਪੁੰਕੇਸਰ ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਰ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਪਰਾਗਕਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਬੀਜ-ਅੰਡ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਬੀਜ-ਅੰਡ ਤੋਂ ਬੀਜ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਫਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਫੁੱਲ ਦੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦਾ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਫੁੱਲ ਦੇ ਪੁੰਕੇਸਰ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ-ਪੱਤਿਆਂ ਤੇ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

• ਜਾਲੀਦਾਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ-ਇਸ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਸ਼ਿਰਾ ਦੇ ਦੋਨੋ ਪਾਸੇ ਜਾਲ ਜਿਹਿਆ ਬੁਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਸਮਾਨੰਤਰ ਸ਼ਿਰਾ ਵਿਨਿਆਸ-ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਫੁੱਲ ਦੇ ਸੈਪਲ (Sepal) ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ? ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਭਾਗ ਨੂੰ ਸੈਪਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਫੁੱਲ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਲੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਸੈਪਲ (Sepal) ਦੀ ਪਛਾਣ-ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ । ਇਹ ਪੰਖੜੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ-ਫੁੱਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪੰਖੜੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕੰਮ-ਇਸ ਨਾਲ ਫੁੱਲ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਾਗਕਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਗੁਣ-

• ਪੰਖੜੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ ।
• ਹਰ ਫੁੱਲ ਵਿੱਚ ਪੰਖੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਪੰਖੜੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਦਲ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ ।
• ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਹਰੀ ਦਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋ ਵੀ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਫੁੱਲ ਦੇ ਪੁੰਕੇਸਰ ਭਾਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦੇ ਨਰ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪੁੰਕੇਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ-ਪਰਾਗਕੋਸ਼ ਅਤੇ ਤੰਤੁ । ਪਰਾਗਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਰਾਗਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਫੁੱਲ ਦੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਭਾਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦੇ ਮਾਦਾ ਭਾਗ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਫੁੱਲ ਦੇ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

• ਅੰਡਕੋਸ਼
• ਪਰਾਗਕਣ ਵਹਿਣੀ
• ਪਰਾਗਕਣ ਗ੍ਰਹੀ !

ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੀਜ-ਅੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਾਦਾ ਯੁਗਮਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਇਕ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੋ ਕਿ ਤਣਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਵਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਤਣਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਵਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕਿਰਿਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਾਨ-ਇੱਕ ਗਲਾਸ ਪਾਣੀ, ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ, ਬੂਟੀ ਅਤੇ ਬਲੇਡ 1 ਗਿਲਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਿਆਹੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰੋ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਓ । ਬੁਟੀ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨੇੜਿਓ ਕੱਟ ਕੇ ਗਿਲਾਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੋ ।

ਬੂਟੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗ ਲਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ । ਇਹ ਲਾਲ ਰੰਗ ਸੰਵਹਿਣ ਦੁਆਰਾ ਇੱਥੇ ਪੁੱਜਿਆ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਤਣੇ ਨੂੰ ਮੋਟਾਈ ਵਿੱਚ ਕੱਟ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਤਣੇ ਰਾਹੀਂ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਚੜਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਤਣਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਵਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਬੀਜ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਦੋ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ-ਬੀਜ ਪੌਦੇ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਵਾਂ ਪੌਦਾ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਪੌਦੇ ਲਈ ਭੋਜਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਮੱਕੀ, ਮਟਰ ਦੇ ਬੀਜ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਫੁੱਲ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਬੀਜ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ? ਕਿਸੇ ਬੀਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ !
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜਅੰਡ (Ovule) । ਬੀਜ ਦੇ ਭਾਗ ਹਨ-ਬੀਜ ਪਤਰ, ਪਰਾਂਕੁਰ, ਮੁਲਾਂਕੁਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਫਲ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿਸੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦਾ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਫਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਬੀਜ, ਫੁੱਲ ਦੇ ਬੀਜ-ਅੰਡ ਭਾਗ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਫਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੀਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੀਜ-ਅੰਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਪੌਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਪੌਦੇ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਖ਼ੁਦ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਤੁਸੀਂ ਪੱਤੇ ਦਾ ਛਾਪਾ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਫ਼ੇਦ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਾਪੀ ਦੇ ਪੰਨੇ ਹੇਠ ਰੱਖੋ । ਇਸ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕੋ ਜਗਾ ‘ਤੇ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੋ । ਪੈਂਨਸਿਲ ਨੂੰ ਤਿਰਛਾ ਫੜ ਕੇ ਇਸਦੀ ਨੋਕ ਨਾਲ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਪੱਤੇ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਰਗੜੋ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨਾਲ ਛਾਪਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਹ ਛਾਪ ਪੱਤੇ ਵਰਗੀ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਦਰਸਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ-ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰਯੋਗ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਮਾਨ-ਬੂਟੀ, ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਦੋ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਲਿਫਾਫੇ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਧਾਗਾ ॥ ਵਿਧੀ-ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦਿਨ ਵੇਲੇ, ਜਦੋਂ ਧੁੱਪ ਚੜੀ ਹੋਵੇ, ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲਈ ਤੰਦਰੁਸਤ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੰਜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੌਦੇ ਦੀ ਪੱਤੀ ਵਾਲੀ ਟਹਿਣੀ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਅਨੁਸਾਰ ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫਾਫੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਕੇ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਓ । ਦੂਸਰੇ ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫਾਫੇ ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਗਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਓ । ਕੁੱਝ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਪੌਦੇ ਵਾਲੇ ਪੋਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫਾਫੇ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੋ ।ਤੁਹਾਨੂੰ ਥੈਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਬੂੰਦਾਂ ਦੁਸਰੇ ਲਿਫਾਫੇ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀਆਂ । ਇਹ ਬੂੰਦਾਂ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ਕਿ ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ (ਸਟਾਰਚ) ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਾਮਾਨ-ਪੱਤਾ, ਸਪਿਰਿਟ, ਬੀਕਰ, ਪਰਖ ਨਲੀ, ਬਰਨਰ, ਪਾਣੀ, ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਆਇਓਡੀਨ ਦਾ ਘੋਲ ॥ ਵਿਧੀ-ਪ੍ਰਯੋਗ-ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਤਾ ਲਓ ਅਤੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਪਿਰਿਟ ਪਾਓ । ਤਾਂਕਿ ਪੱਤਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਏ । ਹੁਣ ਇਸ ਪਰਖਨਲੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਅੱਧੇ ਭਰੇ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । ਬੀਕਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਰਮ ਕਰੋ । ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੱਤੇ ਦਾ ਹਰਾ ਰੰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ । ਹੁਣ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਕਲ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਓ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਵੋ । ਇਸ ਨੂੰ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਆਇਓਡੀਨ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਓ । ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਪੱਤਾ ਨੀਲਾ, ਕਾਲਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤੇ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤਾ (ਸਟਾਰਚ) ਮੌਜੂਦ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਓ ਕਿ ਪੌਦੇ ਦੇ ਪੱਤੇ ਨੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਇਹ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਗ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ।
ਜਾਂ
ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦੇ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਯੋਗ-ਪੌਦੇ ਲੱਗੇ ਇੱਕ ਗਮਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਹਨੇਰੇ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । ਇਸ ਪੌਦੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੱਤੇ ਦੇ ਥੋੜੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦੋਨੋਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਕਾਲੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦਿਓ । ਹੁਣ ਇਸ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਲਈ ਸੁਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿਓ । ਹੁਣ ਕਾਲੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨਾਲ ਢਕੇ ਪੱਤੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਰੋ । ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਯੋਗ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ਕਿ ਪੱਤੇ ਦਾ ਇਹ ਭਾਗ ਜੋ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਪਰ ਕਾਲੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨਾਲ ਢਕੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੱਤਾ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਬਤੇ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦੇ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ –

ਮੂਸਲਾ ਜੜ੍ਹ (Tap Root)	ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹ (Fibrous Root)
(1) ਇਹ ਜੜ੍ਹ ਬੀਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭਰੂਣ ਦੇ ਅੰਗ ਮੂਲਾਕੁਰ ਹੁੰਦੀ (Radicle) ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।	(1) ਇਹ ਜੜ੍ਹ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੁਲਾਂਕੁਰ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
(2) ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੂਸਲ ਜੜ੍ਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਜੜਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।	(2) ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁੱਖ ਜੜ੍ਹ ਜਾਂ ਛੋਟੀ ਜੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਜੜਾਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਹੀ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਮੋਟਾਈ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
(3) ਮੂਸਲਾ ਜਮ੍ਹਾਂ ਗੁੱਛੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ।	(3) ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ ਗੁੱਛਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
(4) ਮਸਲਾ ਜੜਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਗਹਿਰਾਈ ਤੱਕ ਚਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।	(4) ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜਾਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾਈ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਫੈਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਫੁੱਲ ਕੀ ਹੈ ? ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੁੱਲ ਦੇ ਭਾਗ-ਫੁੱਲ ਪੌਦੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਭਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਕਰਕੇ ਫੁੱਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਰਸ਼ਕ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

• ਬਾਹਰੀ ਦਲ (calyx),
• ਪੰਖੜੀਆਂ (corolla),
• ਪੁੰਕੇਸਰ (stamen).
• ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ (carpel)

ਬਾਹਰੀ ਦਲ ਫੁੱਲ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਘੇਰੇ ਦੇ ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਜਿੰਨੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕਲੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਬਾਹਰੀ ਦਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੰਗਦਾਰ ਪੰਖੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਪਰਾਗਣ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਲਈ ਕੀਟ-ਪਤੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੇ ਪੰਖੜੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅੰਦਰ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਚੱਕਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਫੁੱਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੰਕੇਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੁੰਕੇਸਰ ਦੇ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪਰਾਗਕੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਉਡਰ ਜਿਹੇ ਪਰਾਗਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪੁੰਕੇਸਰ ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਰ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਫੁੱਲ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁਰਾਹੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਕੇਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਫੁੱਲ ਦਾ ਮਾਦਾ ਅੰਗ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਭਾਗ ਨੂੰ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੀਜ-ਅੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਪਰਾਗਕਣ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ੇਚਨ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਡਕੋਸ਼ ਪੱਕਣ ਤੇ ਫਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Chapter 23 ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Punjabi Chapter 23 ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 6 PSEB ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ Textbook Questions and Answers

ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ? ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਜੁਲਾਈ, 1951 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸ: ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਸੀ।

(ਅ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਕਿਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਸੀ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮੈਚ ਖੇਡਿਆ।

(ਈ) ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਲਈ ਉਹ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਗਈ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੋਕੀਓ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ, ਫਰਾਂਸ, ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਤੇ ਸਪੇਨ ਗਈ।

(ਸ) ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਸਮੇਂ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਸਮੇਂ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਕਦੇ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲਦੀ ਕਦੇ ਗੇਂਦ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਨਵੀਂ ਦਾ ਪਬੰਧ ਛੇਤੀ ਨਾ ਹੋਣਾ ਕਦੀ ਵਰਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਨਾ ਹੋਣੀ। ਕਦੀ ਪੜਾਈ ਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਕਰ ਕੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਵਕਤ ਨਾ ਮਿਲਣਾ ਤੇ ਕਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਕਬੋਲ ਸੁਣਨੇ ਪੈਂਦੇ।

(ਹ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪਲ ਕਿਹੜੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪਲ ਉਹ ਸਨ, ਜਦੋਂ 1970 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਖੇ “ਬੇਗਮ ਰਸੂਲ ਟਰਾਫ਼ੀ ਨਾਮ ਦਾ ਇਕ ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਖੇਡਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ।

(ਕ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਐਵਾਰਡ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1974 ਵਿਚ “ਅਰਜਨ ਐਵਾਰਡ’ ਨਾਲ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1979 ਵਿਚ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। 1994 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਆਗੂ’ ਅਤੇ ‘ਸਰਬ – ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਖਿਡਾਰਨ’ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

2. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

(ਉ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਇਆ ਹੈ।
(ਅ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਹਾਕੀ ਕੋਚ …………………………….।
(ਈ) ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਹਿਰ ……………………………. ਦਾ ਘਰ ਹੈ।
(ਸ) ਅਜਿੰਦਰ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ……………………………. ਸੁੱਟਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਹਰ ਹੈ।
(ਹ) ਉਹ ਫੁੱਲ ਬੈਕ ਤੇ ……………………………. ਦੋਹਾਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਵਧੀਆ ਖੇਡ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
(ਕ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਔਰਤਾਂ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ……………………………. ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦੀ ਹੈ।
(ਖ) ਉਸ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।
(ਗ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਖੇਡਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ………………………. ਵਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ।
(ਘ) ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ……………………………. ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਕੋਚ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਭਾਈ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਨਾਮ,
(ਅ) ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ,
(ਈ) ਹਾਕੀ,
(ਸ) ਗੋਲਾ,
(ਹ) ਸੈਂਟਰ ਹਾਫ਼,
(ਕ) ਮਰਦਾਂ,
(ਖ) ਕੋਚਿੰਗ,
(ਗ) ਪੜ੍ਹਾਈ,
(ਘ) ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ।

3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ :

ਹਸਮੁਖ, ਸੰਪਰਕ, ਗੋਲ, ਮਦਦਗਾਰ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ
ਉੱਤਰ :

• ਹਸਮੁੱਖ ਹਿੱਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲਾ, ਹਸਮੁੱਖ – ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਹਸਮੁੱਖ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲੀ ਹੈ।
• ਸੰਪਰਕ ਸੰਬੰਧਾ – ਇਹ ਬੰਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ।
• ਗੋਲ ਹਾਕੀ ਜਾਂ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਨੰਬਰ – ਸਾਡੀ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਨੇ ਦਸਾਂ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਹਿਲਾ ਗੋਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
• ਮਦਦਗਾਰ ਸਹਾਇਕ – ਮਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮਦਦਗਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ !
• ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਵਿਸ਼ਵ – ਵਿਦਿਆਲਾ – ਸੁਰਜੀਤ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਦੀ ਐੱਮ. ਸੀ. ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
• ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿਖਾਵਾ – ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
• ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਿਸ਼ਰ) – ਐੱਮ. ਬੀ. ਡੀ. ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
• ਨਿੱਗਰ ਮਿਜ਼ਬੂਤ – ਇਹ ਬਾਂਸ ਅੰਦਰੋਂ ਪੋਲਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਿੱਗਰ ਹੈ।
• ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵੱਖਰਾਪਣ – ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨੈਸ਼ਨਲ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਖੇਡੀ।
• ਸ਼ਿਰਕਤ (ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ – ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਅਮਨ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ।
• ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੌਸਲਾ – ਬੰਦੇ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਸਰਬ – ਸੇਬਟ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ – ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ‘ਹੀਰ’ ਕਿੱਸਾ – ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਸਰਬ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

4. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਪ੍ਰਸਿੱਧ : ਮਸ਼ਹੂਰ
• ਨਿੱਗਰ : ਮਜ਼ਬੂਤ
• ਵਿਲੱਖਣਤਾ : ਵੱਖਰਾਪਣ
• ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ : ਦਿਖਾਵਾ
• ਸ਼ਿਰਕਤ : ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ, ਭਾਗ ਲੈਣਾ
• ਉਤਸ਼ਾਹ : ਹੌਸਲਾ
• ਸਰਬ-ਸ਼ਟ : ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ, ਉੱਤਮ

ਵਿਆਕਰਨ :

ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀ-ਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਲੱਭੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਪੁਲਿੰਗ – ਨੰਦ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ, ਖਿਡਾਰੀ, ਗੋਲ, ਸਰੀਰ, ਮਾਪੇ, ਦਰਸ਼ਕ, ਐਵਾਰਡ, ਪੰਜਾਬ, ਕੋਚ।
ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ – ਖਿਡਾਰਨ, ਗੋਰੀ, ਚਿੱਟੀ, ਮਹਿਲਾ, ਹਾਕੀ, ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ, ਲੜਕੀਆਂ, ਟੀਮ, ਹਾਕੀ, ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਟਰਾਫ਼ੀ, ਵਰਦੀ, ਗੇਂਦ।

ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ :

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਕੀ ਦਾ ਮੈਚ ਵਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

PSEB 6th Class Punjabi Guide ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ Important Questions and Answers

ਪ੍ਰਸ਼ਨ –
ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ : ਅਨਿੰਦਰ ਕੌਰ ਖਾਣ ਦਾ ਸਾਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਜੁਲਾਈ, 1951 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਅਜੇ ਨੌਵੀਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਾਕੀ ਕੋਚ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਈ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਾ ਦੇਖਿਆ ! ਜਲੰਧਰ ਬੇਸ਼ਕ ਹਾਕੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਕਹਿਣ ਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲਗਪਗ ਹਰ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਗੋਲਾ ਸੁੱਟਣ ਵਿਚ ਵੀ ਮਾਹਿਰ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਨਿੱਗਰ ਸੀ ! ਉਸ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮੈਚ ਖੇਡਿਆ 16 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ 1967 ਤੋਂ 1972 ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ : ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਨਹਿਰੂ ਗਾਰਡਨ ਦੀ ਕੋਚ ਬਣੀ ਤੇ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਅਰਜਨ ਐਵਾਰਡ ਵਿਜੇਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬਣਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਸਫ਼ੈਦ ਪੁਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨ ਕੇ ਮਸ਼ਾਲ ਲਗਾਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਅਜਿਹੀ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਫੁੱਲ ਬੈਕ ਤੇ ਸੈਂਟਰ ਹਾਫ ਦੋਹਾਂ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਉਹ 3 ਸਾਲ ਨਹਿਰੂ ਗਾਰਡਨ ਸਕੂਲ ਲਈ, 3 ਸਾਲ ਲਾਇਲਪੁਰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਲਈ ਤੇ 3 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਲਈ ਹਾਕੀ ਖੇਡੀ1967 ਵਿਚ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦੀ ਟੀਮ ਦੀ ਕਪਤਾਨ ਬਣੀ ਤੇ ਅੰਤਰ – ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਹਾਕੀ ਚੈਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ।

1968 ਵਿਚ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਮਹਿਲਾ ਏਸ਼ਿਆਈ ਹਾਕੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਖੇਡੀ ‘ਤੇ ਇਹ ਟੀਮ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਰਹੀ। ਉਹ ਟੋਕੀਓ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਤੇ ਸਪੇਨ ਵੀ ਗਈ ਤੇ ਹਰ ਥਾਂ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪਲ ਉਹ ਸਨ, ਜਦੋਂ 1976 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਬੇਗ਼ਮ ਰਸਲ ਟਰਾਫੀ’ ਇਕ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਖੇਡਿਆ ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ 1967 ਤੋਂ 1978 ਤਕ ਉਸ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੋਕਿਆ।ਉਸਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਖ਼ਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਉਹ ਕੇਵਲ ਦਾਲ ਰੋਟੀ ਹੀ ਖਾਂਦੀ ਸੀ।ਹਾਕੀ ਖੇਡਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ! ਕਦੇ ਉਸ ਦੀ ਹਾਕੀ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ, ਕਦੀ ਗੇਂਦ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਕਦੀ ਵਰਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਛੇਤੀ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਈ ਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਕਰਕੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ। ਕਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਬੋਲ – ਕਬੋਲ ਵੀ ਸੁਣਨੇ ਪੈਂਦੇ। ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਦਕੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1974 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅਰਜਨ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ।

1979 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ 1994 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਆਗੂ’ ਅਤੇ ‘ਸਰਬ – ਸ਼ੇਸ਼ਟ ਖਿਡਾਰਨ’ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸਿਰ ਬੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਐੱਮ. ਏ. ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਾਲਜ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ. ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਕੋਚਿੰਗ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਡਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਉਹ ਕੋਚ ਵੀ ਰਹੀ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ – ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ, ਕੌਮਾਂਤਰੀ। ਬਲੌਰੀ – ਚਮਕਦਾਰ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਰਗੀਆਂ। ਸੂਰਤ – ਸ਼ਕਲ। ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ – ਵਡਿਆਈ ਖੱਟੀ। ਧੁੰਮਾਂ ਪਈਆਂ – ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਅਧਿਕਾਰੀ – ਅਹੁਦੇਦਾਰ, ਅਫ਼ਸਰ। ਤਕਰੀਬਨ ਲਗਪਗ। ਨਿੱਗਰ – ਠੋਸ, ਮਜ਼ਬੂਤ। ਵਿਲੱਖਣਤਾ – ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਗੁਣ। ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ – ਕੌਮਾਂਤਰੀ। ਛਾਈ ਰਹੀ – ਅਸਰਦਾਰ ਰਹੀ। ਮਸ਼ਾਲ – ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਡੰਡੇ ਅੱਗੇ ਕੱਪੜਾ ਲਪੇਟ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੇਲ ਨਾਲ ਤਰ ਕਰ ਕੇ ਲਾਈ ਅੱਗ ਪੂਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ – ਥਾਂਵਾਂ, ਸਥਿਤੀਆਂ। ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ – ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਦਰਸ਼ਕ – ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ। ਬੋਲ ਕਬੋਲ – ਬੁਰੇ ਬਚਨ। ਸਿਰ ਸਿਹਰਾ ਬੰਣਾ – ਮਾਣ ਦੇਣਾ ਕੋਚ – ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦੇਣ ਵਾਲਾ। ਇਸ਼ਟ – ਪੂਜਣ ਯੋਗ ਦੇਵਤਾ। ਸਰਬ – ਸ਼ਟ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ।

1. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਠੀਕ ਵਾਕ ਉੱਤੇ ਸਹੀ (✓) ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਵਾਕ ਉੱਤੇ ਕਾਂਟੇ (✗) ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਓ :

(ਉ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਜੁਲਾਈ, 1951 ਨੂੰ ਹੋਇਆ।
(ਆ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਲੰਮੀ ਛਾਲ ਲਾਉਂਦੀ ਸੀ।
(ਈ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਰਜਨ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ॥
(ਸ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ।
(ਹ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) (✓)
(ਅ) (✗)
(ਈ) (✓)
(ਸ) (✓)
(ਹ) (✗)

2. ਵਿਆਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਇਸ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਦਸ ਨਾਂਵ ਤੇ ਦਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਚੁਣੋ
ਉੱਤਰ :
ਨਾਂਵ – ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਅੱਖਾਂ, ਨਾਮ, ਗੋਲ, ਹਾਕੀ, ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ, ਨੰਦ ਸਿੰਘ, ਮਾਤਾ, ਕੋਚ, ਜਲੰਧਰ :
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਅੰਤਰ – ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਬਲੌਰੀ, ਗੋਰੀ, ਚਿੱਟੀ, ਦਰਮਿਆਨੇ, ਹਸਮੁੱਖ, ਵੱਧ, ਪੰਦਰਾਂ, ਸੈਂਕੜੇ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਕੁੱਝ।

3. ਪੈਰਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਬਲੌਰੀ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲੀ ਗੋਰੀ – ਚਿੱਟੀ, ਦਰਮਿਆਨੇ ਕੱਦ ਦੀ ਹਸਮੁਖ ਸੁਰਤ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਂ ਕਮਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਲਗਪਗ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਗੋਲ ਕੀਤੇ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀਆਂ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਧੁੰਮਾਂ ਪਈਆਂ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਜੁਲਾਈ 1951 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।

ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸ: ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੌਵੀਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਾਕੀ ਕੋਚ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤੇ ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਪਿਛਾਂਹ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਲੰਧਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹਾਕੀ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ ਜਿੰਨੇ ਖਿਡਾਰੀ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ।

ਉੱਥੇ ਲੜਕਿਆਂ ਨੂੰ ਥਾਂ – ਥਾਂ ਹਾਕੀ ਖੇਡਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਅਜਿੰਦਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ : ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਖੇਡਣ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਜਿੰਦਰ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਵੀ ਉਸਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ।

1. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਣ ਹੈ?
(ਉ) ਅੰਤਰਰਾਜੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ
(ਆਂ) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ
(ਈ) ਅੰਤਰਰਾਜੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰਨ
(ਸ) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਲੀਬਾਲ ਖਿਡਾਰਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਆਂ) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਖਿਡਾਰਨ

2. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਕੱਦ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ?
(ਉ) ਲੰਮਾ
(ਅ) ਮੱਧਰਾ
(ਇ) ਦਰਮਿਆਨਾ
(ਸ) ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਮੇਲ !
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਦਰਮਿਆਨਾ

3. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਲ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡੀ?
(ਉ) ਬਾਰ੍ਹਾਂ
(ਆ) ਰਾਂ
(ਈ) ਚੌਦਾਂ
(ਸ) ਪੰਦਰ੍ਹਾਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਪੰਦਰ੍ਹਾਂ।

4. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਂ ਕਮਾਇਆ?
(ੳ) ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ
(ਅ) ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਫੁੱਟਬਾਲ
(ਈ) ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਕਬੱਡੀ
(ਸ) ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ॥
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ

5. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ?
(ਉ) 14 ਜੁਲਾਈ, 1950
(ਅ) 19 ਜੁਲਾਈ, 1951
(ਇ) 18 ਜੁਲਾਈ, 1957
(ਸ) 14 ਜੁਲਾਈ, 1951
ਉੱਤਰ :
(ਅ) 19 ਜੁਲਾਈ, 1951

6. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿੱਥੇ ਹੋਇਆ?
(ਉ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
(ਅ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਇ) ਜਲੰਧਰ
(ਸ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਜਲੰਧਰ

7. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ?
(ਉ) ਬਲਵੰਤ ਕੌਰ
(ਅ) ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ
(ਈ) ਧਨਵੰਤ ਕੌਰ
(ਸ) ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ

8. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ?
(ੳ) ਸ: ਨੰਦ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਸ: ਚੰਦ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਸ: ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਸ: ਮੰਗਤ ਸਿੰਘ॥
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸ: ਨੰਦ ਸਿੰਘ

9. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਿਸ ਹਾਕੀ ਕੋਚ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਈ?
(ਉ) ਪ੍ਰਗਟ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ
(ਈ) ਧਿਆਨ ਚੰਦ
(ਸ) ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਸ) ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ।

10. ਹਾਕੀ ਦਾ ਘਰ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ?
(ਉ) ਜਲੰਧਰ
(ਅ) ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ
(ਇ) ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਸ) ਪਟਿਆਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਜਲੰਧਰ

11. ਕਿਸ ਦੇ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਆਰੰਭ ਹੋਈ?
(ਉ) ਪ੍ਰਗਟ ਸਿੰਘ
(ਅ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ
(ਇ) ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ
(ਸ) ਧਿਆਨ ਚੰਦ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਹਾਕੀ, ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ, ਜਲੰਧਰ, ਲੜਕਿਆਂ !
(ii) ਉਸ, ਸਭ, ਆਪ।
(iii) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਦਰਮਿਆਨੇ, ਹਸਮੁੱਖ, ਗੋਰੀ – ਚਿੱਟੀ, ਸਰਕਾਰੀ॥
(iv) ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹੋਇਆ, ਦੇਖਿਆ, ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ
(1) “ਖਿਡਾਰਨ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ੳ) ਖੇਡ
(ਅ) ਖੇਡਣਾ
(ਇ) ਖਿਡਾਰੀ
(ਸ) ਖਿਡਾਰੀਆਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਇ) ਖਿਡਾਰੀ

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਦਰਮਿਆਨੇ
(ਆ) ਕੱਦ
(ਈ) ਸੂਰਤ
(ਸ) ਜਲੰਧਰ
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਦਰਮਿਆਨੇ

(iii) “ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਅੰਤਰਰਾਜੀ।
(ਅ) ਅੰਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ
(ਈ) ਕੌਮਾਂਤਰੀ
(ਸ) ਕੌਮੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਕੌਮਾਂਤਰੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਿਖੋ
(i) ਡੰਡੀ
(ii) ਕਾਮਾ
(iii) ਜੋਨੀ
(iv) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ
ਉੱਤਰ :
(i) ਡੰਡੀ (।)
(ii) ਕਾਮਾ (,)
(iii) ਜੋੜਨੀ ( – )
(iv) ਛੁੱਟ – ਮਰੋੜੀ (‘)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਉੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ
ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1974 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ। 1979 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ “ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ 1994 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ “ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਆਗੂ’ ਅਤੇ ‘ਸਰਵ – ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਖਿਡਾਰਨ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਅਜਿੰਦਰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਆਪਣੇ ਕੋਚ ਸ: ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸਿਰ ਬੰਨ੍ਹਦੀ ਹੈ।

ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਖੇਡਣ ਦੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਐੱਮ.ਏ. ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਕੋਚਿੰਗ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਡਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸੈਕਟਰ 35 ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਕੋਚ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।

1. ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ?
(ਉ) ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ
(ਆ) ਮਹਿਲਾ ਐਵਾਰਡ
(ਇ) ਖੇਡ ਰਤਨ
(ਸ) ਹਾਕੀ ਚਪਨ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ

2. ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ?
(ਉ) ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ
(ਅ) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ
(ਈ) ਪਦਮ ਸ੍ਰੀ
(ਸ) ਸਰਵ – ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਐਵਾਰਡ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਐਵਾਰਡ

3. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਆਗੂ ਅਤੇ ਸਰਬ – ਸ਼ੇਸ਼ਠ ਖਿਡਾਰਨ ਵਜੋਂ ਕਿਸਨੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ
(ਅ) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ
(ਈ) ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ
(ਸ) ਭਾਰਤ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਨੇ

4. ਅਜਿੰਦਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕਿਸਦੇ ਸਿਰ ਬੰਨਦੀ ਹੈ?
(ਉ) ਕੋਚ ਸ: ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸਿਰ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਸਿਰ
(ਇ) ਪੰਜਾਬ ਸਪੋਰਟਸ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਿਰ
(ਸ) ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਕੋਚ ਸ: ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬੋਧੀ ਦੇ ਸਿਰ

5. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਐੱਮ.ਏ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ?
(ਉ) ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
(ਇ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
(ਸ) ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

6. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਿਹੜੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ?
(ਉ) ਐੱਮ.ਏ.
(ਅ) ਐੱਮ.ਫਿਲ
(ਈ) ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ.
(ਸ) ਪੋਸਟ ਡਾਕਟਰੇਟ।
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ.

7. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਕੋਚਿੰਗ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕਿਹੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ?
(ੳ) ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
(ਅ) ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ
(ਈ) ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ
(ਸ) ਲਵਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ।
ਉੱਤਰ :
(ਅ) ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਸੰਸਥਾ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ

8. ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਿਹੜੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਅਧਿਆਪਕ ਰਹੀ?
(ੳ) ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਡਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
(ਆ) ਗੌਰਮਿੰਟ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਲੁਧਿਆਣਾ
(ਇ) ਗੌਰਮਿੰਟ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਜਲੰਧਰ
(ਸ) ਗੌਰਮਿੰਟ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਪਟਿਆਲਾ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਡਲ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ

9. ਅੱਜ – ਕਲ੍ਹ ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ?
(ੳ) ਇੰਗਲੈਂਡ
(ਅ) ਕੈਨੇਡਾ
(ਈ) ਆਸਟਰੇਲੀਆ
(ਸ) ਜਰਮਨੀ।
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਇੰਗਲੈਂਡ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
(i) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(ii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੇ।
(iii) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
(iv) ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦ ਚੁਣੋ।
ਉੱਤਰ :
(i) ਅਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਹਾਕੀ, ਭਾਰਤ, ਪੰਜਾਬ, ਇੰਗਲੈਂਡ।
(ii) ਉਸ, ਆਪ, ਉਹ।
(iii) ਸਰਬ – ਸ਼ੇਸ਼ਠ, ਸਰੀਰਕ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਮਾਡਲ, ਕੋਚ।
(iv) ਕੀਤਾ, ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਬੰਦੀ ਹੈ, ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ

(i) ‘ਮਹਿਲਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਲਿੰਗ ਬਦਲੋ
(ਉ) ਮਰਦ
(ਅ) ਆਦਮੀ
(ਈ) ਪੁਰਸ਼
(ਸ) ਮਨੁੱਖ !
ਉੱਤਰ :
(ਈ) ਪੁਰਸ਼

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਸਰੀਰਿਕ
(ਅ) ਮੈਦਾਨ
(ਇ) ਅੰਦਾਜ਼ਾ
(ਸ) ਅਧਿਆਪਕ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਸਰੀਰਿਕ

(ii) “ਪਰਿਵਾਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(ਉ) ਟੱਬਰ
(ਅ) ਘਰ – ਬਾਰ
(ਈ) ਕੁਰਬਾਨ
(ਸ) ਬੰਦੇ।
ਉੱਤਰ :
(ਉ) ਟੱਬਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸਰਾਮ
(i) ਡੰਡੀ
(ii) ਕਾਮਾਂ
(iii) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ
(iv) ਜੋੜਨੀ
(v) ਡੈਸ਼
(vi) ਬਿੰਦੀ
ਉੱਤਰ :
(i) ਡੰਡੀ (।)
(ii) ਕਾਮਾ (,)
(iii) ਇਕਹਿਰੇ ਪੁੱਠੇ ਕਾਮੇ (‘ ‘)
(iv) ਜੋੜਨੀ (-)
(v) ਡੈਸ਼ ( – )
(vi) ਬਿੰਦੀ (.)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉਪਰੋਕਤ ਪੈਰੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ :

ਉੱਤਰ :

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 5 ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ

Science Guide for Class 6 PSEB ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 42)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਹਲਕੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰੇ ਕਣ ਨੇੜੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਭਾਰੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਕਣਾਂ ਵਾਲੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਿਖੇੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਚਨੇ ਦੀ ਦਾਲ ਅਤੇ ਮੂੰਗ ਦੀ ਦਾਲ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਚਨੇ ਦੀ ਦਾਲ ਅਤੇ ਮੂੰਗ ਦੀ ਦਾਲ ਨੂੰ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 43)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਨਮਕ ਅਤੇ ਆਟੇ ਨੂੰ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਕਿਉਂ ਜਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਨਮਕ ਅਤੇ ਆਟੇ ਨੂੰ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਨਮਕ ਅਤੇ ਆਟੇ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 44)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਕ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਚਾਕ ਪਾਊਡਰ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੋਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਬੀਕਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਿਨਾਂ ਹਿਲਾਏ ਪਏ ਰਹਿਣ ਦਿਉ । ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਵੇਖੋਗੇ ? ਇਹ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਤਲਛੱਟਣ ਅਤੇ ਨਿਤਾਰਨ ਵਿਧੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 45)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਸੰਤਰੇ ਦਾ ਰਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਜੂਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਲਪ (ਫੋਕ) ਅਤੇ ਬੀਜ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਛਾਣਨੀ ਵਰਤਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ? ਕਿਹੜੀ ਛਾਣਨੀ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਧੀਆ ਹੋਵੇਗੀ ? ਚਾਹ ਚਾਣਨ ਵਾਲੀ, ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ, ਮਲਮਲ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਛੇਕਾਂ ਵਾਲੀ ਛਾਣਨੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਲਮਲ ਦਾ ਕੱਪੜਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 46)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਖੋਇਆ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਅਪਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਖੋਇਆ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਾਸ਼ਪਨ ਵਿਧੀ ਅਪਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 48)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭਾਫ਼ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਫ਼ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਘਣਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਨਾਰ

(i) ਫਿਲਟਰਨ ਵਿਧੀ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ………… ਨੂੰ ………. ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਦਾਰਥਾਂ, ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥਾਂ,

(ii) ਚੌਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੋਟੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ……….. ਰਾਹੀਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੈਂਡਪਿਕਿੰਗ,

(iii) ਛਾਣ-ਬੂਰਾ ਆਟੇ ਤੋਂ …………. ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਛਾਣਨ,

(iv) ਝੋਨੇ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ………….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ,

(v) ਤਲਛੱਟ ਨੂੰ ਹਿਲਾਏ ਬਿਨਾਂ, ਤਰਲ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ …….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਿਤਾਰਨ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਲਿਖੋ-

(i) ਛਾਣਨ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਤਰਲ ਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਘਣਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਨਮਕ ਅਤੇ ਆਟੇ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਨੂੰ ਗਹਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ :

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ “ਅ”
(ਉ) ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਲਣ ਵੱਖ ਕਰਨਾ	(i) ਸੰਘਣਨ
(ਅ) ਭਾਰੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠਣਾ	(ii) ਉਡਾਉਣਾ
(ਈ) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਖੇੜਨਾ	(iii) ਵਾਸ਼ਪਨ
(ਸ) ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਬਣਨਾ	(iv) ਤਲਛੱਟਣ

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ੳ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(ੳ) ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਲੂਣ ਵੱਖ ਕਰਨਾ	(iii) ਵਾਸ਼ਪਨ
(ਅ) ਭਾਰੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠਣਾ	(iv) ਤਲਛੱਟਣ
(ਇ) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਖੇੜਨਾ	(ii) ਉਡਾਉਣਾ
(ਸ) ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਬਣਨਾ	(i) ਸੰਘਣਨ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ `ਤੇ ਟਿੱਕ ਕਰੋ –

(i) ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਦੇ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣਾ
(ਅ) ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ
(ਇ) ਛਾਣਨਾ ।
(ਸ) ਉਡਾਉਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਡਾਉਣਾ ।

(ii) ਬਰਫ ਰੱਖੇ ਗਲਾਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਦੇ ਬਣਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ
(ਉ) ਗਲਾਸ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪਣ
(ਅ) ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦਾ ਸੰਘਣਨ
(ਏ) ਗਲਾਸ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ
(ਸ) ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦਾ ਵਾਸ਼ਪਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਵਾਯੂਮੰਡਲੀ ਜਲ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦਾ ਸੰਘਣਨ ।

(iii) ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚਾਵਲ ਪਕਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿੱਟੀ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੇ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਵਿਧੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਰਾਣਾ
(ਅ) ਨਿਤਾਰਨਾ
(ਈ) ਵਾਸ਼ਪਨ
(ਸ) ਤਲਛੱਟਣ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣਾ ।

(iv) ਸਾਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ –
(ਉ) ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ
(ਅ) ਅਣਉਪਯੋਗੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ
(ਈ) ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਹੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਹੀ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪਸ਼ਨ (i)
ਤਲਛੱਟਣ ਵਿਧੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਵਿਧੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਤਲਛੱਟਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਭਾਰੇ ਕਣ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਤਲਛੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਵਾਸ਼ਪਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਲ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਜਾਂ ਵਾਸ਼ਪਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕੰਬਾਈਨ ਮਸ਼ੀਨ ਕਿਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਬਾਈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਗਹਾਈ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਵਾਸ਼ਪਨ ਅਤੇ ਸੰਘਣਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਲ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਜਾਂ ਵਾਸ਼ਪਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਤਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸੰਘਣਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ! ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾਪਣ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹਨ । ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਪਨ ਦੀ ਦਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਣਨ ਦੀ ਦਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਅਤੇ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਘੋਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਨਮਕ, ਚੀਨੀ ਆਦਿ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾ ਘੁਲ ਸਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਘੋਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ (ਨਮਕ, ਚੀਨੀ) ਘੁਲ ਜਾਣ, ਨੂੰ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਘੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਨੂੰ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਹੋਰ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਤਰਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਹਾਈ ਜਾਂ ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ

• ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਡੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਸਖਤ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਕੁੱਟ ਕੇ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ-ਕੁਝ ਜਾਨਵਰ ਜਿਵੇਂ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਾਣੇ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਣ ।
• ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ-ਥਰੈਸ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਗਹਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨਿਖੇੜਨ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ
(i) ਥਰੈਡਿੰਗ (ਗਹਾਈ)
(ii) ਉਡਾਉਣਾ
(iii) ਛਾਣਨ ।
ਉੱਤਰ
(i) ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ (ਗਹਾਈ-ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਗਹਾਈ ਜਾਂ ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗਹਾਈ ਜਾਂ ਥਰੈਸ਼ਿੰਗ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ-

• ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਡੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਸਖਤ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਕੁੱਟ ਕੇ ਵਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
• ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ-ਕੁਝ ਜਾਨਵਰ ਜਿਵੇਂ ਬਲਦਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਾਣੇ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਣ ।
• ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ–ਥਰੈਸ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਵੀ ਗਹਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਉਡਾਉਣਾ-ਇਹ ਫੱਕ ਤੋਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਭੰਡਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਦਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਤੁੜੀ ਅਤੇ ਫੱਕ ਵੱਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਨਿਖੇੜਨ ਵਾਲੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਪਲੇਟ ਜਾਂ ਗੱਤੇ ਉੱਤੇ ਪਾਓ । ਮਿਸ਼ਰਣ ਰੱਖੇ ਪਲੇਟ ਜਾਂ ਗੱਤੇ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਓ । ਹੁਣ ਹਵਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਲੇਟ ਜਾਂ ਗੱਤੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਓ । ਇਸਨੂੰ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਝੁਕਾਓ । ਹਲਕੇ ਕਣ ਜਿਵੇਂ ਤੁੜੀ ਜਾਂ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆ ਦਾ ਪਾਊਡਰ ਹਵਾ ਨਾਲ ਉਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰੇ ਕਣ ਜਿਵੇਂ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਡਾਉਣ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਪੌਣ ਜਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਭਾਰੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਹਵਾ ਨਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੱਖੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

(iii) ਛਾਣਨ-ਛਾਣਨ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਛਾਣਨੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਲਈ ਅਸੀਂ ਛਾਣਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਖ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜਿਹੜੇ ਅੰਸ਼ ਦੇ ਕਣ ਛਾਣਨੀ ਦੇ ਛੇਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟੇ ਹੋਣਗੇ, ਉਹ ਥੱਲੇ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਅੰਸ਼ ਛਾਣਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਨਿਖੇੜਨ ਕੀ ਹੈ ? ਸਾਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਵਿਧੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਿਖੇੜਨ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਨਿਖੇੜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਕਾਰਕਾਂ ਕਰਕੇ ਨਿਖੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| ਅਣਉਪਯੋਗੀ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ-ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਚਾਵਲ, ਦਾਣੇ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੱਥਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵੱਖ ਕਰਨਾ । ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਟਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਅਸ਼ੁਧੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਉਪਯੋਗੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ-ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥ ਦੁਜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਪਯੋਗੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਲੱਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਹੀਂ ਰਿੜਕਣਾ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਟਰੋਲ, ਡੀਜ਼ਲ, ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਐਲ.ਪੀ.ਜੀ., ਪੈਰਾਫਿਨ ਮੋਮ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ । ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ-ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁਗਣ ਵਿਧੀ, ਗਹਾਈ, ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ, ਛਾਣਨ, ਤਲਛੱਟਣ ਅਤੇ ਨਿਤਾਰਨਾ, ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ, ਸੰਘਣਨ ਆਦਿ |

PSEB Solutions for Class 6 Science ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜਨ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਮਾਰ –

(i) ਅਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ………….. ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਿਸ਼ਰਣ,

(ii) ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ ………….. ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਹਾਈ,

(iii) ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਦਾ ਤਰਲ ਬਣਨਾ ………….. ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਘਣਨ,

(iv) ਜਿਸ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਘੁਲ ਜਾਣ, ਉਸਨੂੰ ………….. ਘੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ,
(v) …………. ਅਤੇ ਸੰਘਣਨ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ………….. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ, ਉਲਟ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ-

(i) ਚੌਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੰਕਰ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ,

(ii) ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ, ਤਾਪਮਾਨ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਘੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਕੰਬਾਈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਸ਼ੁੱਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਣ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ	(ੳ) ਭਾਫ਼ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਨਾ
(ii) ਫੱਕ ਤੋਂ ਦਾਣੇ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ	(ਅ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ
(iii) ਕਣਕ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟੇ ਕੰਕਰ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ	(ੲ) ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ
(iv) ਸੰਘਣਨ	(ਸ) ਛਾਣਨੀ
(v) ਆਟੇ ਵਿਚੋਂ ਛਾਣਬੁਰਾ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ	(ਹ) ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉਂ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਭਾਫ਼ ਬਣਨਾ	(ਹ) ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ
(ii) ਫੱਕ ਤੋਂ ਦਾਣੇ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ	(ੲ) ਛੱਟਣਾ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣਾ
(iii) ਕਣਕ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟੇ ਕੰਕਰ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ	(ਅ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ
(iv) ਸੰਘਣਨ	(ੳ) ਭਾਫ਼ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਨਾ
(v) ਆਟੇ ਵਿਚੋਂ ਛਾਣਬੁਰਾ ਅਲੱਗ ਕਰਨਾ।	(ਸ) ਛਾਣਨੀ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ :

(i) ਅੰਬ ਅਤੇ ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚੋਂ ਅੰਬ ਅੱਡ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਛਾਣਨ ਦੁਆਰਾ
(ਅ) ਛੱਟਣ ਦੁਆਰਾ
(ਇ) ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੁਣ ਕੇ ।
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੁਣ ਕੇ ।

(ii) ਉਡਾਉਣਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹਲਕੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ …….. ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ੳ) ਭਾਰੇ ।
(ਅ) ਸਖ਼ਤ
(ਇ) ਹਲਕੇ ਵੱਡੇ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਭਾਰੇ ।

(iii) ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ
(ਉ) ਗਹਾਈ ਥੈਡਿੰਗ) .
(ਅ) ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ
(ਇ) ਉਡਾਉਣਾ
(ਸ) ਛਾਣਨਾ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਗਹਾਈ ਥੈਡਿੰਗ) ।

(iv) ………. ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਅਲੱਗ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
(ਉ) ਛਾਣਨਾ
(ਅ ਉਡਾਉਣਾ
(ਇ) ਥੈਡਿੰਗ
(ਸ) ਨਿਤਾਰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਉਡਾਉਣਾ ।

(v) ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਧੂੜਾ (ਛਾਣ-ਬੂਰਾ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) ਹਵਾ ਦਾ
(ਅ) ਹੱਥਾਂ ਦਾ ।
(ਇ) ਛਾਣਨੀ ਦਾ
(ਸ) ਪਾਣੀ ਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਛਾਣਨੀ ਦਾ ।

(vi) ਜਦੋਂ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸੰਘਟਕਾਂ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਵਿਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਨਿਤਾਰਨ
(ਅ) ਛਾਣਨਾ
(ੲ) ਉਡਾਉਣਾ
(ਸ) ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਛਾਣਨਾ ॥

(vii) ਫਿਲਟਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ
(ਅ ਬਰੀਕ ਕੱਪੜਾ
(ੲ) ਛਾਣਨੀ
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।

(viii) ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਤਰਲ ਜਿਹੜੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਘੁਲਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਿਧੀ ਹੈ
(ਉ) ਤਲਛੱਟਣ
(ਅ) ਨਿਤਾਰਨ
(ੲ) ਫਿਲਟਰਨ
(ਸ) ਛਾਣਨਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਨਿਤਾਰਨ ।

(ix) ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਮਕ ਨਹੀਂ ਘੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਘੋਲ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ
(ਅ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ
(ਇ) ਅਸ਼ੁੱਧ ਘੋਲ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ।

(x) ਚਾਵਲ ਵਿੱਚੋਂ ਧੂੜ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ………… ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਖੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਛਾਣਨਾ
(ਅ) ਹੱਥਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਗਣਾ
(ਈ) ਉਡਾਉਣਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਛਾਣਨਾ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਾਣੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਮੂਨੇ ‘ ਚੋਂ ਰੇਤ ਨੂੰ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਲਛੱਟਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਮੱਖਣ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰਿੜਕਣ ਵਿਧੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਚਾਵਲ ਤੋਂ ਬਾਰੀਕ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਡਾਉਣਾ ਵਿਧੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਚਾਹ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛਾਣਨੀ (ਚਾਹ ਪੋਣੀ) ਦੁਆਰਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਨਿਖੇੜਨ ਦੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ, ਲਿੰਗ, ਉਡਾਉਣਾ, ਤਲਛੱਟਣ, ਨਿਤਾਰਨ, ਫਿਲਟਰੀਕਰਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ ਵਿਧੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ- ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਪਰ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ ਅਸ਼ੁੱਧੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗ ਕੇ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ ਵਿਧੀ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਚਾਵਲ, ਕਣਕ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਧੂੜ ਮਿੱਟੀ, ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਤੂੜੀ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਥੈਸ਼ਿੰਗ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿੰਗ (Threshing)-ਡੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਬੈਸ਼ਿੰਗ ਆਖਦੇ ਹਨ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਥੈਸ਼ਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਉਡਾਉਣਾ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਡਾਉਣਾ (Winnowing)-ਇਹ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਣਤਾ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਕੇ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਕਣਕ ਦੇ ਭਾਰੇ ਦਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਛਾਣਨਾ ਵਿਧੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛਾਣਨਾ-ਇਹ ਨਿਖੇੜਨ ਦੀ ਉਹ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਛਾਣਨੀ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਡਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬੈਸ਼ਿੰਗ ਵਿਧੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਹੋਏ ਪੱਥਰ, ਡੰਡੀਆਂ ਅਤੇ ਤੁੜੀ ਨੂੰ ਛਾਣਨਾ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਕਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਲਕੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਲਕੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਡਾਉਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਖੇੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਨਿਤਾਰਨ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਿਤਾਰਨ-ਤਲਛੱਟੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਹਿਲਾਏ ਵ ਨੂੰ ਬਰਤਨ ਤਿਰਛਾ ਕਰਕੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਡੋਲ੍ਹ ਕੇ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਨਿਤਾਰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਨੀਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਪਨੀਰ ਦੇ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਦ੍ਰਵ ਤੋਂ ਅੱਡ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਨੀਰ ਦੇ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਦ੍ਰਵ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਛਾਣਨੀ ਨਾਲ ਪੁਣ ਕੇ ਅਰਥਾਤ ਫਿਲਟਰ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅੱਡ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਮਕ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਵਿਧੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਾਸ਼ਪਨ ਵਿਧੀ ਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ- ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕ ਠੋਸ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਘੋਲ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ-ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਕ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਘੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਉਸ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਅਸੰਤ੍ਰਿਪਤ ਘੋਲ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸੋਹੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਮਕ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ-ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਗੂਨ) ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਵਾਸ਼ਪਨ ਦੁਆਰਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਾਸ਼ਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਗਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਠੋਸ ਲੁਣ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਸਨੂੰ ਢੇਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੂਣ ਦੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਣਕ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਧੀ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਣਕ, ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨਾ-ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਹਵਾ ਉਡਾਉਣ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਅਲੱਗ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਚੀਨੀ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਛਾਣਨ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਚੀਨੀ ਦੇ ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਚੀਨੀ ਦੇ ਅਣੂ ਛਾਣਨੀ ਦੇ ਛੇਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਛਾਣਨੀ ਉੱਪਰ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵ ਵਿੱਚ ਘੁਲੇ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ । ਹਰੇਕ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਵ ਵਿੱਚ ਘੁਲੇ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਹਨ –

• ਤਲਛੱਟਣ ਵਿਧੀ-ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਰੇਤ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ‘ਚੋਂ ਰੇਤ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ।
• ਵਾਸ਼ਪਨ-ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਮਕ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ।
• ਸੰਘਣਨ-ਨਮਕ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ।
• ਰਿੜਕਣ-ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਮੱਖਣ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ
(i) ਸੰਘਣਨ
(ii) ਤਲਛੱਟਣ ।
ਉੱਤਰ-

1. ਸੰਘਣਨ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਵ ਵਿੱਚ ਸੰਘਨਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
2. ਤਲਛੱਟਣ- ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲਣ ‘ਤੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੇ ਭਾਰੀ ਅੰਸ਼ ਬਰਤਨ ਦੀ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਦਹੀਂ ਤੋਂ ਮੱਖਣ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਦਹੀਂ ਨੂੰ ਰਿੜਕਿਆ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਦੋਂ ਦਹੀਂ ਨੂੰ ਰਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੱਖਣ ਦੇ ਠੋਸ ਕਣ ਹਲਕੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਲੱਗ ਹੋ ਕੇ ਦਵ ਦੀ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਲੱਗ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਦਹੀਂ ਤੋਂ ਮੱਖਣ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਦਹੀਂ ਨੂੰ ਰਿੜਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਿਸ ਗੁਣ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? (i) ਕਣਕ ਅਤੇ ਤੂੜੀ (ii) ਰੇਤ ਅਤੇ ਨਮਕ ।
ਉੱਤਰ-

• ਕਣਕ ਅਤੇ ਤੂੜੀ -ਕਣਕ ਦੇ ਦਾਣੇ ਤੂੜੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਣਕ ਦੇ ਭਾਰੀ ਦਾਣੇ ਗੁਰੂਤਾ ਕਾਰਨ ਹੇਠਾਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁੜੀ ਦੇ ਹਲਕੇ ਕਣ ਹਵਾ ਨਾਲ ਉੱਡ ਕੇ ਦੂਰ ਅਲੱਗ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਰੇਤ ਅਤੇ ਨਮਕ-ਰੇਤ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਣ-ਘੁਲ ਹੈ ਜਦਕਿ ਨਮਕ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਫਿਲਟਰਿਤ ਨਮਕ ਦੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਨਮਕ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਬਣਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਪਨੀਰ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਨਿਖੇੜਨ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਛਾਣਨ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਪਨੀਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪਨੀਰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪਨੀਰ ਦੇ ਠੋਸ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਦ੍ਰਵ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਸ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਛਾਣਨੀ ਦੁਆਰਾ ਛਾਣ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਨੀਰ ਦੇ ਠੋਸ ਕਣ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਛਾਣਨੀ ਉੱਪਰ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਦੂ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਅਲੱਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਤਲਛੱਣ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਇੱਕ ਕੱਚ ਦਾ ਬਰਤਨ ਲਓ । ਇਸਦਾ 2/3 ਭਾਗ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿਓ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਪਾਓ । ਬਰਤਨ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਹਿਲਾਏ-ਡੁਲਾਏ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਰਹਿਣ ਦਿਓ । ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਰੇਤ ਦੇ ਭਾਰੀ ਕਣ ਬਰਤਨ ਦੀ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ । ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਇਹ ਤਲਛੱਟਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀ ਸਰਲ ਵਿਧੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
ਚਿੱਤਰ-
ਤਲਛੱਟਣ ਵਿਧੀ (ਉ) ਵਾਸ਼ਪਨ ਅਤੇ ਸੰਘਨਣ ਕਸ਼ੀਦਨ (ਅ) ਵਾਸ਼ਪਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੰਘਨਣ (ਕਸ਼ੀਦਨ-ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਦਵ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਕਰਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਦਵ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਸ਼ੀਦਤ ਪਾਣੀ ਸਾਰੀਆਂ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਧੀ ਅਜਿਹੇ ਦਵ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਲ ਨੂੰ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

(ਅ) ਵਾਸ਼ਪਨ-ਵ ਦਾ ਉਸਦੇ ਵਾਸ਼ਪਾਂ ਵਿੱਚ ਧੀਮੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਵਾਸ਼ਪਨ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਦ੍ਰਵ ਦੀ ਸੜਾ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਛੱਟਣ ਅਤੇ ਉਡਾਉਣ ਨਾਲ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਖੇੜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨਾਜ ਦੇ ਭਾਰੇ ਦਾਣਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਤੁੜੀ ਦੇ ਹਲਕੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਛੱਟਣ ਜਾਂ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਪਲੇਟ (ਜਾਂ ਛੱਜ) ਜਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਢੇ ਦੇ ਤੱਕ ਲਿਜਾ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਟੇਢਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਨਿਵਾਣ ਵੱਲ ਖਿਸਕੇ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੈਣ ਜਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਬੁੱਲਿਆਂ ਕਾਰਨ ਤੁੜੀ ਦੇ ਹਲਕੇ ਕਣ ਦੂਰ ਜਾ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਅਨਾਜ ਦੇ ਭਾਰੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਕਣ ਅੱਡ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਮਕ ਦੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਨਮਕ ਦੇ ਘੋਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਸ਼ਪਨ ਅਤੇ ਸੰਘਨ ਅਰਥਾਤ ਕਸ਼ੀਦਨ ਵਿਧੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ । ਕਸ਼ੀਦਨ ਵਾਸ਼ਪਨ ਅਤੇ ਸੰਘਣਨ –

ਇੱਕ ਕੱਚ ਦੀ ਰਿਟਾਰਟ ਵਿੱਚ ਨਮਕ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਲਓ । ਹੁਣ ਰਿਟਾਰਟ ਨੂੰ ਚਿੱਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਟੈਂਡ ਵਿੱਚ ਫਿਟ ਕਰੋ । ਰਿਟਾਰਟ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਾਰਕ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ । ਰਿਟਾਰਟ ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਿੱਚ ਇਕ ਫਲਾਸਕ ਫਿਟ ਕਰੋ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਟੱਬ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਹੋਵੇ । ਫਲਾਸਕ ਦੀ ਸਤਾ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਾਣੀ ਪਾ ਕੇ ਠੰਢਾ ਕਰੋ । | ਹੁਣ ਰਿਟਾਰਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਪਿਰਿਟ ਲੈਂਪ ਰੱਖ ਕੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਣੀ ਉਬਲਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਭਾਫ਼ ਬਣ ਕੇ ਫਲਾਸਕ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ । ਫਲਾਸਕ ਦੀ ਠੰਢੀ ਸਤਾ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪ ਸੰਘਣਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮੁੜ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਣਗੇ । ਇਹ ਪਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਚੱਟਾਨੀ ਨਮਕ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੱਟਾਨੀ ਨਮਕ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ-ਕੁਦਰਤੀ ਚੱਟਾਨੀ ਨਮਕ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਚੱਟਾਨੀ ਨਮਕ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨਮਕ ਤੋਂ ਅੱਡ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ –

ਚੱਟਾਨੀ ਨਮਕ ਨੂੰ ਬਾਰੀਕ ਪੀਸ ਕੇ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਲਓ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘੋਲ ਵਿੱਚੋਂ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਅਸ਼ੁੱਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਫਿਲਟਰ ਕਰ ਲਓ। ਹੁਣ ਫਿਲਟਰਿਤ ਨਮਕ ਦੇ ਘੋਲ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਿਆਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਗਰਮ ਕਰੋ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਾਸ਼ਪਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਮਕ ਠੋਸ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਗੰਧਕ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚੋਂ ਗੰਧਕ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਗੰਧਕ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਪਾਓ । ਕੀਫ਼ ਨੂੰ ਸਟੈਂਡ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਕਰੋ ਜਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਤਹਿਆਂ ਲਗਾਓ। ਹੁਣ ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਤਹਿਆਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਤਹਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੋੜ ਦਿਓ ।

ਇਸ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਕੀਫ਼ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ । ਕੱਚ ਦੀ ਛੜ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਕੀਫ਼ ਅੰਦਰ ਰੱਖੋ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਤਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਟਿਕਾ ਕੇ ਰੱਖੋ । ਹੁਣ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਛੜ ਦੇ ਨਾਲ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਾਓ । ਪਾਣੀ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਹੇਠਾਂ ਦੂਸਰੇ ਬੀਕਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦਕਿ ਗੰਧਕ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਣ-ਘੁਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ‘ਤੇ ਬਚੀ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ । ਫਿਲਟਰ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਕੀਫ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਗੰਧਕ ਨੂੰ ਸੁਕਾ ਲਓ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 4 ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ

Science Guide for Class 6 PSEB ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 33 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਦਾਰਥ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਜਗਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 36)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਦੀ ਘਣਤਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਣਤਾ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਘੱਟ ਹੈ । ਕੀ ਇਹ ਵਸਤੂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇਗੀ ਜਾਂ ਤੈਰੇਗੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਤੈਰੇਗੀ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 37)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ, ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਜਾਂ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਲੱਕੜ ਤੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ …..,…….. .
ਉੱਤਰ-
ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀ, ਹਲ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਕ੍ਰਿਕਟ ਬੱਲਾ,

(ii) ਚੀਨੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ……………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ –

(i) ਪੱਥਰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਇੱਕ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਤੈਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਖਿੜਕੀਆਂ ਦਾ ਕੱਚ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਤੇਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਸਿਰਕਾ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ-ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ॥

3. ਕਾਲਮ ‘ਉਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ “ਅ” ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਆਂ’
(ਉ) ਕਿਤਾਬ	(i) ਸ਼ੀਸ਼ਾ
(ਆ) ਗਲਾਸ	(ii) ਲੱਕੜੀ
(ਇ) ਕੁਰਸੀ	(iii) ਕਾਗਜ਼
(ਸ) ਖਿਡੌਣਾ	(iv) ਚਮੜਾ
(ਹ) ਬੂਟ	(v) ਪਲਾਸਟਿਕ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ
(ਉ) ਕਿਤਾਬ	(iii) ਕਾਗਜ਼
(ਅ) ਗਲਾਸ	(i) ਸ਼ੀਸ਼ਾ
(ਇ) ਕੁਰਸੀ	(ii) ਲੱਕੜੀ
(ਸ) ਖਿਡੌਣਾ	(v) ਪਲਾਸਟਿਕ
(ਹ) ਬੂਟ	(iv) ਚਮੜਾ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਪਾਣੀ
(ੲ) ਹਵਾ
(ਅ) ਆਵਾਜ਼ ।
(ਸ) ਫ਼ਲ !
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਆਵਾਜ਼

ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ
(ii) ਕਿਹੜਾ ਗੁਣ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਪਦਾਰਥ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੁੰਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
(ਅ) ਪਦਾਰਥ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ੲ) ਪਦਾਰਥ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
(ਸ) ਪਦਾਰਥ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਹੀਂ ਵੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪਦਾਰਥ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

(iii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੈ ?
(ੳ) ਲੱਕੜੀ
(ਅ ਕੱਚ
(ੲ) ਕਾਗਜ਼
(ਸ) ਪਲਾਸਟਿਕ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕੱਚ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੁਆਂ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਘੱਟ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ? ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ

ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ	ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ
ਉਹ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਸੀਂ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ-ਗਲਾਸ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਆਦਿ ।	ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਬਲਕਿ ਧੁੰਦਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੁਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ-ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਧੁੰਦਲਾ ਕੱਚ, ਕਾਗਜ਼ ਸ਼ੀਟ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਵਾਲ-ਪੈਚ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਚੁਣੇਕੱਚ ਦਾ ਡੂੰਗਾ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਮੱਗ, ਸਟੀਲ ਦੀ ਕੁਰਸੀ, ਸੂਤੀ ਕਮੀਜ਼, ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੇਨ, ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੱਚ ਦਾ ਡੂੰਗਾ, ਸਟੀਲ ਦੀ ਕੁਰਸੀ, ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੇਨ, ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਕੀ ਸਾਰੇ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰੇ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰਲ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ । ਕੁੱਝ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੁੱਝ ਤਰਲ ਨਹੀਂ ਘੁਲਦੇ ।

• ਜਿਹੜੇ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸੀਬਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਸਿਰਕਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ।
• ਜਿਹੜੇ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਘੁਲਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸੀਬਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਤੇਲ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ।
• ਜਿਹੜੇ ਤਰਲ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਘੁਲਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕਿ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਘੁਲਦੇ ਨਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘੁਲਣ ਵਾਲੇ ਇਮੀਸੀਬਲ ਤਰਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਫਿਨਾਇਲ ਤੇ ਪਾਣੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਤੈਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਚਾਰ ਵਸਤੂਆ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉੱਪਰ ਨਾ ਤੈਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਤੈਰਦੇ ਹਨ-ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਣਤਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਪਾਣੀ ‘ਤੇ ਤੈਰਦੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤੇ, ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਟੁੱਕੜਾ, ਕਾਗਜ਼, ਗੱਤਾ, ਕੱਪੜਾ ਆਦਿ । ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜੋ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਤੈਰਦੇ-ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਸਦੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਘਣਤਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਤੈਰਦੀ । ਜਿਵੇਂ-ਲੋਹਾ, ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੈਨ, ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ।

PSEB Solutions for Class 6 Science ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣਾ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਲੂਣ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ………….. ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਘੁਲ,

(ii) ਰਬੜ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ………….. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਘੁਲਦਾ,

(iii) ………….. ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੰਘ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ,

(iv) …………………………… ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ,

(v) ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ………….. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਾਤਾਂ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ –

(i) ਰਬੜ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਧਾਤਾਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਲਤ,

(ii) ਕੱਚ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਧਾਤਾਂ ਗਰਮ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਕਾਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਘੁਲਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਇੱਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਤਾਂਬਾ	(ਉ) ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ii) ਕੱਚ	(ਅ) ਧਾਤ
(iii) ਰਬੜ ਦੀ ਗੇਂਦ	(ਏ) ਚਮੜਾ
(iv) ਪੱਥਰ	(ਸ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(v) ਬੂਟ	(ਹ) ਪਾਣੀ ‘ਤੇ ਤੈਰਦੀ ਹੈ।

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ ‘ਅ’
(i) ਤਾਂਬਾ	(ਆ) ਧਾਤ
(ii) ਕੱਚ	(ਸ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(iii) ਰਬੜ ਦੀ ਗੇਂਦ	(ਹ) ਪਾਣੀ ’ਤੇ ਤੈਰਦੀ ਹੈ
(iv) ਪੱਥਰ	(ਉ) ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(v) ਬੂਟ	(ਹ) ਚਮੜਾ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ
(ਉ) ਸ਼ਕਲ
(ਅ) ਰੰਗ
(ੲ) ਗੁਣ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ॥

(ii) ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਘੜੇ ਜਿਹੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
(ਉ) ਗੋਲ
(ਅ) ਆਇਤਾਕਾਰ
(ੲ) ਤਿਕੋਣੀਆਂ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਗੋਲ ।

(iii) ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ
(ਉ) ਚਾਕ
(ਅ) ਕਪਾਹ
(ੲ) ਕਣਕ .
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਣਕ

(iv) ਇੱਕ ਪਲੇਟ, ਸਟੀਲ, ਕੱਚ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ
(ਅ) ਚਮੜੇ ਦੀ
(ੲ) ਧਾਗੇ ਦੀ ।
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ।

(v) ਕਿਹੜਾ ਪਦਾਰਥ ਚਮਕੀਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ
(ਅ ਲੱਕੜੀ ਦਾ ਡੱਬਾ
(ਇ) ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਤਾਰ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਤਾਰ ॥

(vi) ਧਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(ਉ) ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ
(ਆ) ਤਾਂਬਾ
(ੲ) ਚਾਂਦੀ
(ਸ) ਰੇਤ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਰੇਤ ॥

(vii) ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ-
(ਉ) ਲੂਣ
(ਅ) ਚੀਨੀ
ਨੀਲ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।

(viii) ਪਾਣੀ ਤੇ ਤੈਰਨ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ ਹੈ
(ਉ) ਗੇਂਦ
(ਅ) ਪੱਥਰ
(ੲ) ਸਾੜੀ
(ਸ) ਪੰਖ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪੱਥਰ ॥

(ix) ਜਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(ਅ) ਪਾਰਭਾਸ਼ੀ
(ਇ) ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ |
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ।

(x) ਕੱਚ ਹੈ
(ਉ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(ਅ) ਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(ਈ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ, ਰੰਗ ਅਤੇ ਗੁਣ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਢੰਗ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਸਤੁਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਢੰਗ ਹਨ । ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਜਿਸ ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਉਹ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਸਤੂਆਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਧਾਤਾਂ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਲੱਕੜੀ, ਗੂੰ, ਕਾਗ਼ਜ਼, ਚਮੜਾ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ|

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਲੱਕੜੀ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜੀ ਤੋਂ ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀ, ਹਲ, ਬੈਲਗੱਡੀ, ਖਿਡੌਣੇ, ਕਿਕੂਟ ਬੈਟ, ਹਾਕੀ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ, ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਚਮੜੇ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਮੜੇ ਤੋਂ ਬੈਗ, ਪਰਸ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਬੂਟ, ਬੈਲਟ, ਜੈਕਟ ਆਦਿ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੋਂ ਪੁਸਤਕਾਂ, ਨੋਟ ਬੁੱਕ, ਅਖ਼ਬਾਰ, ਖਿਡੌਣੇ, ਕੈਲੰਡਰ, ਡਾਇਰੀਆਂ ਆਦਿ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪਲਾਸਟਿਕ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਲਾਸਟਿਕ ਤੋਂ ਬਾਲਟੀਆਂ, ਲੰਚ-ਬਾਕਸ, ਖਿਡੌਣੇ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ, ਪਾਈਪ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਕਈ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਗੁਣ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਗੁਣ ਹਨ:

• ਚਮਕ
• ਕਠੋਰਤਾ
• ਖੁਰਦਰਾਪਨ ਜਾਂ ਚੀਕਣਾਪਨ
• ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਧਾਤ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਧਾਤ-ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਮਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਧਾਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹਾ, ਕਾਪਰ (ਤਾਂਬਾ), ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ ਅਤੇ ਸੋਨਾ ਧਾਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ-ਚੀਨੀ, ਨਮਕ, ਨੀਲਾ-ਥੋਥਾ, ਸ਼ੋਰਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਕੁੱਝ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ-ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ, ਰੇਤ, ਮਿੱਟੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਦ੍ਰਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਰਕਾ, ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ ਆਦਿ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਗੈਸ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ-ਪੱਥਰ, ਚਾਬੀ, ਸਿੱਕਾ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਇੱਟ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਦਾਰਥ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਪੰਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਦਾਰਥ-ਉਹ ਸਮੱਗਰੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸਨੂੰ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਪੰਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ-ਕੱਚ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਲੋਹਾ, ਚਮੜਾ ਅਤੇ ਲੱਕੜੀ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੱਕੜੀ, ਕਾਗ਼ਜ਼, ਚਮੜਾ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਡੂੰ, ਕੱਚ ਅਤੇ ਧਾਤਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਕਿਸ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ ? ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਪੁਸਤਕ, ਨੋਟ ਬੁੱਕ, ਗਲਾਸ, ਪਲੇਟ, ਦਰਪਣ, ਬੋਤਲ ।
ਉੱਤਰ-

ਪਦਾਰਥ	ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ
1. ਲੱਕੜੀ	ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ
2. ਕਾਗਜ਼	ਪੁਸਤਕ, ਨੋਟ-ਬੁੱਕ, ਅਖ਼ਬਾਰ
3. ਕੱਚ	ਗਲਾਸ, ਪਲੇਟ, ਦਰਪਣ, ਬੋਤਲ
4. ਪਲਾਸਟਿਕ	ਮੇਜ਼, ਕੁਰਸੀ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਬੋਤਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਗੁਣ –

• ਚਮਕ,
• ਕਠੋਰਤਾ,
• ਰੁੱਖਾਪਨ ਖੁਰਦਰਾਪਨ),
• ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਗੁਣ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਾਤਾਂ ਦੇ ਗੁਣ-

• ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,
• ਧਾਤਾਂ ਕਠੋਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਰਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੋਮਲ ਪਦਾਰਥ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਬਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਖੁਰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਮਲ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉਦਾਹਰਣ-ਰੂ, ਸਪੰਜ ॥ ਕਠੋਰ ਪਦਾਰਥ-ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਖੁਰਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਠੋਰ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ-ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਚੀਨੀ, ਨਮਕ । ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ- ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂ ਘੁਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਚਾਕ ਪਾਉਡਰ, ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕੀ ਦ੍ਰਵ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਵ ਅਲੋਪ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦ੍ਰਵ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦਵ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਸਾਰੇ ਦਵ, ਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਜਿਵੇਂ ਸਿਰਕਾ ਅਤੇ ਨਿੰਬੂ ਦਾ ਰਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਅਤੇ ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਤੇਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ? ਸੁੱਕੇ ਪੱਤੇ, ਕਾਰਕ ਦਾ ਟੁਕੜਾ, ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਬੂੰਦ, ਰੋੜਾ, ਚਾਬੀ, ਸਿੱਕਾ, ਚਾਹ ਦੀ ਪੱਤੀ, ਅਮਰੂਦ ਦਾ ਪੱਤਾ, ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੁਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ-ਸੁੱਕੇ ਪੱਤੇ, ਚਾਹ ਦੀ ਪੱਤੀ, ਅਮਰੂਦ ਦਾ ਪੱਤਾ, ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ, ਕਾਰਕ ਦਾ ਟੁਕੜਾ । ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ-ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਬੂੰਦ, ਰੋੜਾ, ਸਿੱਕਾ ਅਤੇ ਚਾਬੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕੀ ਗੈਸਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਗੈਸਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਘੁਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਆਕਸੀਜਨ, ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਜਿਹੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਕੇ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਜੀਵਿਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਲ-ਜੀਵ ਕਿਵੇਂ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੀਵਿਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜਲ-ਜੀਵ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲੀ ਹੋਈ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਆਕਸੀਜਨ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜਲ-ਜੀਵ ਘੁਲੀ ਹੋਈ ਆਕਸੀਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਜੀਵਿਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਸਾਨੂੰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੈਨਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੰਡਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਇੱਕੋ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਿਆਨਾ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਾਰੇ ਬਿਸਕੁਟ ਇੱਕ ਹੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਾਬਣ ਇੱਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ, ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਾਰਭਾਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਵੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ- ਜਿਹੜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਪਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਕੱਚ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਸਪਿਰਿਟ ਅਤੇ ਜਿੰਨ ਸ਼ਰਾਬ ।

ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ- ਜਿਸ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਪਈ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਨੂੰ ਅਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਵਸਤੂ ਆਖਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ-ਕੁਰਸੀ, ਦੀਵਾਰ, ਡੈਸਕ, ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ, ਕਿਤਾਬ, ਪੱਥਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ।

ਪਾਰਭਾਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਨਾ ਦੇਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਭਾਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ-ਤੇਲ ਲੱਗਿਆ ਕਾਗ਼ਜ਼, ਧੁੰਦਲਾ ਕੱਚ ਅਤੇ ਸੈਲਫ਼ੇਨ ਸ਼ੀਟ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
(i) ਕੱਚ,
(ii) ਮਿੱਟੀ,
(iii) ਲੱਕੜੀ,
(iv) ਪਲਾਸਟਿਕ,
(v) ਕਾਗ਼ਜ਼,
(vi) ਤਾਂਬਾ (ਕਾਪਰ ।
ਉੱਤਰ-
(i) ਕੱਚ-ਬੋਤਲ, ਗਲਾਸ, ਚੁੜੀਆਂ ।
(ii) ਮਿੱਟੀ-ਗਮਲਾ, ਫੁਲਦਾਨ, ਇੱਟ, ਘੜਾ ।
(iii) ਲੱਕੜੀ-ਮੇਜ਼, ਬੈਟ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਪੌੜੀ ॥
(iv) ਪਲਾਸਟਿਕ-ਬਾਲਟੀ, ਮੱਗ, ਕੰਘੀ ।
(v) ਕਾਗਜ਼-ਕਿਤਾਬ, ਅਖ਼ਬਾਰ, ਕਾਪੀ ॥
(vi) ਤਾਂਬਾ (ਕਾਪਰ)-ਸਿੱਕਾ, ਬਰਤਨ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਾਰ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ

Science Guide for Class 6 PSEB ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 21)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੋਈ ਵੀ ਚੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
(i) ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ
(ii) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਿਲਕ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰਲ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਹਾਡਾ ਦੁਪੱਟਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁਪੱਟਾ ਕਪਾਹ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 26)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉਹਨਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ਜੋ ਜੂਟ ਅਤੇ ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੂਟ ਨੂੰ ਪਰਦੇ, ਚਟਾਈਆਂ, ਗਲੀਚੇ, ਰੱਸੀਆਂ, ਸਕੂਲ ਦੇ ਬਸਤੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਫਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਚਟਾਈਆਂ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਮੈਟ, ਬੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਰੱਸੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 26 )

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਧਾਗਾ ……………. ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਾਗਾ ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਧਾਗਾ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੂਤ ਇੱਕ ਪਤਲਾ ਧਾਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਤੰਦਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨੂੰ ਤੋਂ ਧਾਗਾ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸੂਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿ ਕਤਾਈ ਅਤੇ ਕਪਾਹ ਵੇਲਣ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 28)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਨ ………… ਅਤੇ ………… ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਉੱਨ ਨਰਮ ਅਤੇ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਸਿਲਕ ਨਰਮ ਅਤੇ …………… ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਮਕਦਾਰ,

(ii) ……………. ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । (
ਉੱਤਰ-
ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ,

(iii) ……………. ਅਤੇ ……………. ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਲੀਐਸਟਰ, ਨਾਈਲੋਨ,

(iv) ਕਪਾਹ ਇੱਕ ……………. ਰੇਸ਼ਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ,

(v) ਧਾਗਾ …………… ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ ।

2. ਠੀਕ/ਗਲਤ ਅਤੇ-

(i) ਪੋਲੀਐਸਟਰ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਉਣਾਈ (Knitting) ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਗਰਮ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਣੇ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਕਪਾਹ ਵਿਚੋਂ ਬੀਜ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਰੀਟਿੰਗ (Retting) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਰੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਧਾਗਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਟਿਆ ਅਤੇ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

PSEB 6th Class Science Solutions Chapter 3 ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ

3. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਅਤੇ ਕਾਲਮ “ਅ’ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ	ਕਾਲਮ “ਅ”
(ਉ) ਪਟਸਨ	(i) ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਸੈੱਲ
(ਅ) ਅਰਿਲਿਕ	(ii) ਤਣਾ
(ੲ) ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ	(iii) ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ
(ਸ) ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ	(iv) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ
(ਹ) ਤੱਕਲੀ	(v) ਕਤਾਈ

ਉੱਤਰ

ਕਾਲਮ “ਉ”	ਕਾਲਮ “ਅ”
(ਉ) ਪਟਸਨ	(ii) ਤਣਾ
(ਅ) ਅਕਰਿਲਿਕ	(iv) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ
(ੲ) ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ	(i) ਨਾਰੀਅਲ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਬੈੱਲ
(ਸ) ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ	(iii) ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨਾ
(ਹ) ਤੱਕਲੀ	(v) ਕਤਾਈ ।

4. ਸਹੀ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ-

(i) ਕਿਹੜਾ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
(ਉ) ਉੱਨ
(ਅ ਨਾਈਲੋਨ
(ਇ) ਰੇਸ਼ਮ
(ਸ) ਪਟਸਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਉੱਨ ।

(ii) ਕਿਹੜਾ ਕੱਪੜਾ ਗਰਮ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਸੁਤੀ ।
(ਅ) ਉਨੀ
(ਈ) ਰੇਸ਼ਮੀ
(ਸ) ਨਾਈਲੋਨ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੁਤੀ ।

(iii) ਕਪਾਹ ਦੇ ਟੀਡਿਆਂ ਤੋਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ
(ਉ) ਕਤਾਈ .
(ਅ) ਰੀਟਿੰਗ
(ਇ) ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ ।
(ਸ) ਹੱਥ ਨਾਲ ਚੁੱਗਣਾ ਹੈ
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਰੀਟਿੰਗ ।

(iv) ਅਕਰਿਲਿਕ ਇੱਕ ……….. ਹੈ ।
(ਉ) ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਾ
(ਅ) ਜੰਤੂ ਰੇਸ਼ਾ
(ਇ) ਪੌਦਾ ਰੇਸ਼ਾ
(ਸ) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਕੋਈ ਦੋ ਜੰਤੁ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਲਕ ਅਤੇ ਉੱਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਦੋ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਿਲਕ ਅਤੇ ਉੱਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਪਟਸਨ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਦਾ ਠੀਕ ਸਮਾਂ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਪਟਸਨ ਤੋਂ ਬਣਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੂਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਰਦਿਆਂ, ਗਲੀਚੇ, ਚਟਾਈਆਂ, ਰੱਸੀਆਂ ਅਤੇ ਬਸਤੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉਸ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦੱਸੋ ॥
ਉੱਤਰ

ਭਦਰਤੀ ਹੋਸੇ	ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ
1. ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ ਸਾਨੂੰ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤਆਂ ਦੋਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਕਪਾਹ, ਜੁਟ, ਨਾਰੀਅਲ ਰੇਸ਼ੇ, ਉੱਨ ਅਤੇ ਸਿਲਕ ਆਦਿ ।	1. ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਪਾਲੀਐਸਟਰ, ਨਾਈਲੋਨ ਅਤੇ ਐਕਰੈਲਿਕ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੈਰੀ ਕਲਚਰ-ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੀੜੀਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸੈਰੀ ਕਲਚਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਕਪਾਹ ਦੀ ਕਤਾਈ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਵੇਲਣੇ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਅਸੀਂ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਕਿਉਂ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
1. ਸੂਤੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਨਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਸੁਤੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸੋਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ।
ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਪਸੀਨਾ ਬਹੁਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਤੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਸੀਨੇ ਨੂੰ ਸੋਖਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਭਾਫ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਫ ਕਾਰਨ ਠੰਡਾਪਨ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੂਤੀ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਗਰਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਕਪਾਹ ਦੀ ਕਤਾਈ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਤਾਈ-ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਅ ਹੈ, ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ । ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਾਗੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਤਾਈ ਦੇ ਦੁਆਰਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਰੇਸ਼ੇ ਕੱਢ ਕੇ ਅਤੇ ਮਰੋੜ ਕੇ ਧਾਗੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਤੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਸੁਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਤਾਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੜਾਈ ਨੂੰ ਤੱਕਲੀ ਅਤੇ ਚਰਖੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਤਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਚਰਖੇ ਅਤੇ ਤੱਕਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਸਕੇਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਧਾਗੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ । ਕਤਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬੁਣਾਈ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜੋ ਕਿ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 6 Science ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਪਟਸਨ ………….. ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਤੰਤੂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ,

(ii) ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਦੇ ………….. ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜਾਂ,

(iii) ………….. ਦੇ ਲਈ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ,

(iv) ਪੋਲੀਐਸਟਰ ਇੱਕ ………….. ਰੇਸ਼ਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ,

(v) ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ………….. ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਕਤਾਈ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਾਗਾ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ

(i) ਰੇਸ਼ੇ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਨਾਇਲਾਨ ਇੱਕ ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਧਾਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਤਾਈ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਧਾਗੇ ਦੇ ਦੋ ਸੈਟਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਚਿਣ ਕੇ ਕੱਪੜਾ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਬੁਣਾਈ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(v) ਪਟਸਨ ਇੱਕ ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ –

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ “ਅ”
(i) ਨਾਇਲਾਨ	(ਉ) ਉਨ
(ii) ਸੂਤ	(ਅ) ਕੋਕੂਨ
(iii) ਕਪਾਹ	(ੲ) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ
(iv) ਰੇਸ਼ਮ	(ਸ) ਕਪਾਹ
(v) ਭੇਡ	(ਹ) ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ

ਉੱਤਰ-

ਕਾਲਮ ‘ਉ’	ਕਾਲਮ “ਅ”
(i) ਨਾਇਲਾਨ	(ਈ) ਸੰਸਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਾ
(ii) ਸੂਤ	(ਸ) ਕਪਾਹ
(iii) ਕਪਾਹ	(ਹ) ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ
(iv) ਰੇਸ਼ਮ	(ਅ) ਕੋਕੂਨ
(v) ਭੇਡ	(ਉ) ਉਨ ਦੀ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਤੰਤੂ ਹੈ
(ਉ) ਨਾਇਲਾਨ
(ਅ) ਊਨੀ
(ਈ) ਰੇਸ਼ਮੀ
(ਸ) ਸਿਰਫ ਊਨੀ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਿਰਫ ਊਨੀ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ ।

(ii) ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਤੰਤੂ ਹੈ
(ਉ) ਪਟਸਨ
(ਅ) ਰੇਸ਼ਮ
(ਈ) ਉੱਨ
(ਸ) ਨਾਇਲਾਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਪਟਸਨ ।

(iii) ਰੇਸ਼ਮੀ ਤੰਤੂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਤੋਂ
(ਅ) ਭੇਡਾਂ ਤੋਂ
(ੲ) ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਤੋਂ ।

(iv) ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਤੰਤੂ ਦਾ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ
(ਉ) ਰੇਸ਼ਮ
(ਅ) ਉੱਨ
(ੲ) ਤੂੰ
(ਸ) ਪੋਲੀਐਸਟਰ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪੋਲੀਐਸਟਰ !

(v) ਤੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਧਾਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਬੁਣਾਈ
(ਅ) ਉਣਾਈ
(ਈ) ਕਤਾਈ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਤਾਈ ।

(vi) ਤੂੰ ਕਪਾਹ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ
(ਅ) ਤਣੇ ਤੋਂ
(ਏ) ਬੀਜ ਤੋਂ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਬੀਜ ਤੋਂ ।

(vii) ਜਦੋਂ ਕਪਾਹ ਚੁਗੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਪਾਹ ਦੇ ਟਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਸਫ਼ੈਦ
(ਅ) ਪੀਲਾ ।
(ਈ) ਹਰਾ
(ਸ) ਬੈਂਗਣੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸਫ਼ੈਦ ॥

(viii) ਕਪਾਹ ਦੇ ਲਈ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਲੀ
(ਅ) ਲਾਲ
(ਈ) ਪੀਲੀ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਕਾਲੀ ॥

(ix) ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਕਪਾਹ ਵੇਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ
(ਅ) ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ
(ਈ) ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ
(ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ।

(x) ਪਟਸਨ ਦਾ ਰੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਬੀਜ ਤੋਂ
(ਅ) ਪੱਤਿਆਂ ਤੋਂ
(ਇ) ਤਣੇ ਤੋਂ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਤਣੇ ਤੋਂ ।

(xi) ਕਪਾਹ ਤੋਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਵੇਲਣਾ
(ਅ) ਕਤਾਈ
(ਬ) ਤੋੜਨਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
ੳ) ਵੇਲਣਾ

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੱਪੜੇ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜੇ ਸੂਤੀ, ਊਨੀ, ਰੇਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਕੱਪੜੇ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਸੂਤੀ, ਰੇਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਊਨੀ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਸਾਨੂੰ ਉੱਨ ਕਿਹੜੇ ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਉੱਨ ਭੇਡ, ਬੱਕਰੀ, ਖਰਗੋਸ਼, ਯਾਕ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਸਾਨੂੰ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਕੋਕੂਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ- ਜਿਹੜੇ ਰੇਸ਼ੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸ਼ਲਿਸਟ ਰੇਸ਼ੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਾਲੀਏਸਟਰ, ਨਾਇਲਾਨ ਅਤੇ ਏਕਾਈਲਿਕ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹ ਜਿਹੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿੱਥੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਪਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪਟਸਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਟਸਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਤਣੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਟਸਨ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਟਸਨ ਆਮ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਆਸਾਮ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਪਟਸਨ ਦੇ ਤਣੇ ਤੋਂ ਪਟਸਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਿਉਂ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਣੇ ਦੇ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਣ ਤੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਆਮ ਤੌਰ `ਤੇ ਪਟਸਨ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਦੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਟਸਨ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਤੇ ਵੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਕੱਤਾਈ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਤਾਈ- ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਧਾਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕੱਤਾਈ ਆਖਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਚਰਖਾ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਰਖਾ-ਇਹ ਇੱਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕਤਾਈ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ-ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਕੱਪੜੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਡ’ ਸ਼ੀਟ, ਕੰਬਲ, ਪਰਦੇ, ਤੌਲੀਏ, ਡਸਟਰ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ-ਸੂਤੀ, ਰੇਸ਼ਮੀ, ਉਨੀ ਅਤੇ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕੱਪੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਨਾ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਰੇਸ਼ੇ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੇਸ਼ੇ-ਧਾਗੇ ਜਿਹੜੇ ਪਤਲੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਸ਼ੇ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਰੇਸ਼ੇ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

• ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ
• ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੇ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ੋ-ਉਹ ਰੇਸ਼ੇ ਜੋ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਹੇਸ਼ੇ ਆਖਦੇ ਹਨ : ਜਿਵੇਂ-ਸੂਤੀ ਅਤੇ ਪਟਸਨ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਉੱਨ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਆਦਿ ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉੱਨ ਸਾਨੂੰ ਭੇਡ, ਬੱਕਰੀ, ਖਰਗੋਸ਼, ਉਠ ਅਤੇ ਯਾਕ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕੱਤਣ ਮਗਰੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੇਸ਼ਮੀ ਰੇਸ਼ੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੀੜੇ ਤੋਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਤੰਤੂ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਰੇਸ਼ੇ-ਜਿਹੜੇ ਤੰਤੁ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਤੰਤੁ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ-ਪੋਲੀਏਸਟਰ, ਨਾਇਲਾਨ, ਏਕਰਾਇਲਿਕ ਸੰਸ਼ਲਿਸ਼ਟ ਤੰਤੁ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਕਪਾਹ ਦਾ ਪੌਦਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਤੂੰ ਨੂੰ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਲਈ ਕਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੂੰ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 6.
ਕਪਾਹ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਫੁੱਲ ਜਦੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬੀਜ ਟੁੱਟ ਕੇ ਖੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਕਪਾਹ ਦਾ ਬੀਜ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਪਾਹ ਦੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਰੂੰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਕੰਘੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ-ਨੂੰ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਵੇਲਣਾ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਕਪਾਹ ਕੰਘੀ ਦੁਆਰਾ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਵੇਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਕਪਾਹ ਨੂੰ ਵੇਲਣ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪਟਸਨ ਕਿਸ ਪੌਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਿਸ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਟਸਨ (ਜੂਟ ਨੂੰ ਪਟਸਨ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਤਣੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਪਟਸਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਆਸਾਮ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਬੁਣਾਈ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੁਣਾਈ-ਧਾਗੇ ਦੇ ਦੋ ਸੈੱਟਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਚਿਣ ਕੇ ਕੱਪੜਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਾਗੇ ਤੋਂ ਕੱਪੜਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਾਗੇ ਦੇ ਦੋ ਸੈੱਟਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਉਣਾਈ ਕਿਸਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਣਾਈ-ਇਹ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਬੁਣਾਈ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਧਾਗੇ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਕੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁੱਕੜੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਵੈਟਰ ਅਤੇ ਜ਼ੁਰਾਬ ਦੀ ਬੁਣਾਈ ਇਸੇ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹੱਥ-ਖੱਡੀ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਥ-ਖੱਡੀ-ਇਹ ਇੱਕ ਹੱਥ ਦੁਆਰਾ ਕੱਪੜੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਹੈ । ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਬੁਣਾਈ ਖੱਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਖੱਡੀਆਂ ਜਾਂ ਤੇ ਹੱਥ ਦੁਆਰਾ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਬਿਜਲੀ ਦੁਆਰਾ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੱਥ-ਖੱਡੀ ਨਾਲ ਧਾਗਿਆਂ ਦੇ ਦੋ ਸੈੱਟਾਂ ਨੂੰ ਬੁਣ ਕੇ ਕੱਪੜਾ ਬੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਕੱਪੜਾ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੱਪੜਾ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ-ਕੱਪੜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਤੋਂ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਦਰੱਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਛਾਲ, ਵੱਡੇ ਪੱਤਿਆਂ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਜਾਂ ਜੱਤ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਢੱਕਦੇ ਸਨ । ਖੇਤੀ ਸਮੁਦਾਇ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪਤਲੀਆਂ-ਪਤਲੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਘਾਹ ਨੂੰ ਬੁਣ ਕੇ ਟੋਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚਟਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸਿੱਖਿਆ | ਵੇਲਾਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਜਾਂ ਉੱਨ ਨੂੰ ਵੱਟ ਕੇ ਲੜੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਣ ਕੇ ਕੱਪੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ।

ਸ਼ੁਰੂ-ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਨੂੰ ਤੋਂ ਬਣੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਸੀ ਜੋ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਗਈ ਕਪਾਹ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਸੀ ! ਫਲੈਕਸ ਵੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪੌਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕੁਦਰਤੀ ਰੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰੂੰ ਅਤੇ ਫਲੈਕਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੀਲ ਨਦੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੱਪੜਾ ਸੀਊਣਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਅਣਸੀਤੇ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਉੱਡੇ ਲਪੇਟ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਸਿਲਾਈ ਦੀ ਸੂਈ ਦੀ ਕਾਢ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਉਂ ਕੇ ਪਹਿਨਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕ ਸਾੜੀਆਂ, ਧੋਤੀਆਂ ਅਤੇ ਲੂੰਗੀਆਂ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਸੀਤੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 2 ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 2 ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ

Science Guide for Class 6 PSEB ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 12)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੱਚੇ ਆਲੂ ਉੱਤੇ ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਲੂ ਦਾ ਰੰਗ ਆਇਓਡੀਨ ਬੂੰਦਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਨੀਲਾ-ਕਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਹੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਮਨੀ (ਵਾਇਲਟ) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੱਚੇ ਆਲੂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਟਾਰਚ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਬਲੇ ਚਾਵਲ, ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ, ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 13)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਸੁਲੌਊਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਡਾ ਸੁਲੌਊਸ਼ਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਕੋਈ ਦੋ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਬਲੇ ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮਟਰ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 15)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਾਜੂ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਰਗੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਅਲਪ-ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਿਉਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤੇਲ ਪੈਚ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਾਰਨ ਕਾਗਜ਼ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੋਈ ਦੋ ਚਰਬੀ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਜੂ, ਮੁੰਗਫਲੀ ਤੇ ਰਾਈ ਦੇ ਬੀਜ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਤੌਰ

(i) ਅਸੀਂ ਸਟਾਰਚ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪ੍ਰੀਖਣ ਕਰਨ ਲਈ ………….. ਦੇ ਘੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ,

(ii) ਆਲੂ, ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਵਿੱਚ ………… ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ,

(iii) ਖੱਟੇ ਫ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ………….. ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
‘ਸੀ (C),

(iv) ਅਨੀਮੀਆ ……….. ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹਾ,

(v) ਗਿੱਲ੍ਹੜ …………. ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਆਇਓਡੀਨ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ

(i) ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ D ਬਣਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(ii) ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਦਾਲਾਂ ਚਰਬੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਚਾਵਲ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਅੰਧਰਾਤਾ ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ਉਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ “ਅ” ਨੂੰ ਮਿਲਾਓ

‘ਉ’	‘ਅ’
(i) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ	(ਉ) ਰਿਕਟਸ
(ii) ਵਿਟਾਮਿਨ A	(ਅ) ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ
(iii) ਵਿਟਾਮਿਨ B	(ਇ) ਸਕਰਵੀ
(iv) ਵਿਟਾਮਿਨ C	(ਸ) ਅੰਧਰਾਤਾ
(v) ਵਿਟਾਮਿਨ D	(ਹ) ਕਵਾਸ਼ੀਓਰਕਰ

ਉੱਤਰ-

ਉ	ਅ
(i) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਘਾਟ	(ਹ) ਕਵਾਥੀਓਰਕਰ
(ii) ਵਿਟਾਮਿਨ A	(ਸ) ਅੰਧਰਾਤਾ
(iii) ਵਿਟਾਮਿਨ B	(ਅ) ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ
(iv) ਵਿਟਾਮਿਨ C	(ਇ) ਸਕਰਵੀ
(v) ਵਿਟਾਮਿਨ D	(ਉ) ਰਿਕਟਸ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ

(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਭਰਪੂਰ ਸਰੋਤ ਹੈ ?
(ਉ) ਆਲੂ
(ਅ) ਅੰਬ
(ਇ) ਚਾਵਲ
(ਸ) ਮੂੰਗੀ ਦੀ ਦਾਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਮੁੰਗੀ ਦਾਲ ।

(ii) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਥਾਇਰਾਇਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ .
(ਅ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ
(ਇ) ਆਇਓਡੀਨ
(ਸ) ਲੋਹਾ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਆਇਓਡੀਨ ।

(iii) ਅਨੀਮੀਆ ਕਿਸ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ
(ਅ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ
(ਇ) ਲੋਹਾ ।
(ਸ) ਆਇਓਡੀਨ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਲੋਹਾ

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸੰਤੁਲਿਤ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਹ ਖੁਰਾਕ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ, ਮੋਟਾ ਆਹਾਰ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਖੁਰਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਬਾਜਰਾ, ਜਵਾਰ, ਚਾਵਲ, ਕਣਕ, ਗੁੜ, ਅੰਬ, ਕੇਲਾ, ਆਲੂ ਆਦਿ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਨਿਰਮਾਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ-ਭੱਜੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਲਈ ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟਾ ਆਹਾਰ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਦਹਜ਼ਮੀ ਦੇ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v)
ਕੋਈ ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੀਟ, ਆਂਡੇ, ਮੱਛੀ, ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖਣ, ਘਿਓ ਆਦਿ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਸ਼ਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਪਾਣੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ | ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਯੂਰੀਅਨ ਅਤੇ ਪਸੀਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਚਰਬੀ, ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਅਸੀਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ (C) ਕਿੱਥੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ? ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਖੱਟੇ ਫਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਨਿੰਬੂ, ਸੰਤਰਾ, ਆਮਲਾ, ਟਮਾਟਰ ਅਤੇ ਬਰੋਕਲੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਸਕਰਵੀ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਹੈ ਖੂਨ ਦਾ ਵਗਣਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਸਮੇਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਕਿ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਤਰੁਟੀ ਰੋਗ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਨੂੰ ਘਾਟ ਰੋਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨੂੰ ਵੀ ਘਾਟ ਰੋਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ-

• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੈਰਾਸਮਸ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਹਨ ਖੁਸ਼ਕ ਚਮੜੀ, ਸੁੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਸਰੀਰ ਦਾ ਪਤਲਾ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਹਿੱਲਣ-ਜੁਲਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਵਾਥੀਓਰਕਰ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ! ਮੂੰਹ ਦਾ ਸੁੱਜਣਾ, ਖੁਸ਼ਕ ਚਮੜੀ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਝੜਨਾ ਆਦਿ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹੈ ਜੋ ਚੰਗੀ ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਲੋਹਾ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਆਇਓਡੀਨ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ, ਕੁੱਝ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਰੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਫਲ, ਗੁੜ ਆਦਿ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਅਨੀਮੀਆ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ-ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ । ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ । ਇਸਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਖਰਾਬ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਬਾਜਰਾ, ਕੇਲਾ ਅਤੇ ਗਿਰੀਆਂ ਆਦਿ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੱਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਦੰਦ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਆਇਓਡੀਨ-ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਹਨ, ਥਾਇਰਡ ਗਲੈਂਡ ਦੀ ਕੰਮਕਾਜ ਕਰਨ ਲਈ । ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ-ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ, ਹਰੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਆਇਓਡੀਨ ਲੂਣ ਆਦਿ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਗਾਇਟਰ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਗਰਦਨ ਵਿੱਚ ਗਲੈਂਡ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਣਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮਕਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਊਰਜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ । ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-ਏ, ਬੀ, ਸੀ, ਡੀ ਅਤੇ ਈ, ਕੇ|

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਏਂ -ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਆਂਡਾ, ਮੀਟ, ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ, ਹਰੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਗਾਜਰ, ਪਪੀਤਾ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਅੰਨਾਪਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਬੀ -ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ਦੁੱਧ, ਹਰੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮਟਰ, ਅਨਾਜ, ਆਂਡੇ, ਖੁੰਭਾਂ ਆਦਿ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਾਚਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਦਿਮਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ ਨਾਮ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀਂ -ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਖੱਟੇ ਫਲ ਜਿਵੇਂ ਨਿੰਬੂ, ਸੰਤਰਾਂ, ਆਮਲਾ, ਬਰੋਕਲੀ, ਟਮਾਟਰ ਆਦਿ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇਮੀਊਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਕਰਵੀ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਡੀ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣਾ ਆਦਿ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਲੋੜ ਦੰਦਾਂ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਰਿਕੇਟਸ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਈਂ -ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਗਿਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਬਾਦਾਮ, ਅਖਰੋਟ, ਕਾਜ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤੇਲ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜਮੁੱਖੀ ਅਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਦਾ ਤੇਲ ਆਦਿ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਾਲਕ ਅਤੇ ਬਰੋਕਲੀ ਆਦਿ । ਇਹ ਸੈੱਲ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਕੇ – ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਰੇ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਪਾਲਕ, ਸ਼ਲਗਮ, ਬਰੋਕਲੀ, ਫੁੱਲ ਗੋਭੀ ਅਤੇ ਬੰਦਗੋਭੀ, ਮੱਛੀ, ਮੀਟ, ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਆਦਿ । ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਖੁਨ ਦੇ ਜੰਮਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

PSEB Solutions for Class 6 Science ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੱਤ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਬਣਨ

(i) ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ………….. ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਡੀ,

(ii) ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ………….. ਤੱਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸ਼ਕ,

(iii) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ………….. ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੋ,

(iv) ………….. ਨੂੰ ਫਲਾਂ ਦੀਖੰਡ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਰੁਕਟੋਜ਼,

(v) ਮੱਖਣ ………….. ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸੁਕਰੋਜ਼ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ-

(i) ਸੁਕਰੋਜ਼ ਸਾਨੂੰ ਫਲਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਅਨਾਜ ਚਰਬੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਸਾਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਰਿਕਿਟਸ ਰੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(v) ਘਿਉ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ਉੱ	ਕਾਲਮ ‘ਆਂ
(i) ਉ ਅਤੇ ਮੱਖਣ	(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ
(ii) ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮੀਟ	(ਆ) ਚਰਬੀ
(iii) ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ	(ਇ) ਸੁਕਰੋਜ਼
(iv) ਚੀਨੀ	(ਸ) ਰਿਕਿਟਸ
(v) ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ	(ਹ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ	ਕਾਲਮ ਆਂ
(i) ਘਿਉ ਅਤੇ ਮੱਖਣ	(ਅ) ਚਰਬੀ
(ii) ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ ਅਤੇ ਮੀਟ	(ਹ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(iii) ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ	(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ
(iv) ਚੀਨੀ	(ਇ) ਸੁਕਰੋਜ਼
(v) ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ	(ਸ) ਰਿਕਿਟਸ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ

(i) ਭੋਜਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੋਸ਼ਕ ਹਨ –
(ਉ) ਦੋ .
(ਆ) ਚਾਰ
(ਇ) ਪੰਜ .
(ਸ) ਦਸ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਪੰਜ ।

(ii) ਸਾਰੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਹੈ
(ਉ) ਚਰਬੀ
(ਵਸਾ)
(ਅ ਰੇਸ਼ੇ
(ਈ ਖਣਿਜ ਲੂਣ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਰੇਸ਼ੇ ।

(iii) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਉਪਸਥਿਤੀ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਡੇ ਦਾ ਘੋਲ
(ਅ) ਨਾਈਟਿਕ ਅਮਲ
(ੲ) ਆਇਓਡੀਨ ।
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਅਤੇ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਡੇ ਦਾ ਘੋਲ ।

(iv) ਆਇਓਡੀਨ ਦੁਆਰਾ ਪਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ –
(ਉ) ਚੀਨੀ
(ਅ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਈ) ਵਿਟਾਮਿਨ
(ਸ) ਜਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਚੀਨੀ ॥

(v) ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਜਲ
(ਅ) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ
(ਈ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।

(vi) ਨਿੰਬੂ ਅਤੇ ਆਵਲਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ
(ਉ) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ
(ਅ) ਖਣਿਜ
(ਸ) ਵਿਟਾਮਿਨ-C.
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਵਿਟਾਮਿਨ-C.

(vii) ਵਸਾ (ਚਰਬੀ) ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਲੂਣ ਨਾਲ
(ਅ) ਸੁਆਦ ਨਾਲ
(ਇ) ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਰਗੜਨ ਨਾਲ
(ਸ) ਅਸੰਭਵ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਰਗੜਨ ਨਾਲ ।

(viii) ਆਂਡੇ ਦੇ ਸਫੈਦ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਅ) ਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।

(ix) ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੋਸ਼ਕ ਹੈ
(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ
(ਅ) ਖਣਿਜ
(ਇ) ਚੀਨੀ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਚੀਨੀ ।

(x) ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
(ੳ) ਵਸਾ (ਚਰਬੀ) .
(ਅ) ਚੀਨੀ
(ਇ) ਜਲ
(ਸ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ॥

(xi) ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਲੋਹਾ ।
(ਅ) ਮੈਂਗਨੀਜ਼
(ਫਾਸਫੋਰਸ
(ਸ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ।

(xii) ਵਿਟਾਮਿਨ-D ਦੀ ਕਮੀ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਹੈ
(ਉ) ਸਕਰਵੀ
(ਅ) ਬੇਰੀ-ਬੇਰੀ
(ਈ) ਰਿਕੇਟਸ
(ਸ) ਐੱਘਾ (ਗਾਇਟਰ) ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਰਿਕੇਟਸ |

(xiii) ਘੇਘਾ (ਗਾਇਟਰ) ਰੋਗ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਵਿਟਾਮਿਨ-K
(ਅ) ਵਿਟਾਮਿਨ-C
(ਈ) ਲੋਹਾ
(ਸ) ਆਇਓਡੀਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਆਇਓਡੀਨ :

(xiv) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ………… ਭੋਜਨ ਆਖਦੇ ਹਨ –
(ਉ) ਉਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ
(ਅ) ਰੱਖਿਆਤਮਕ
(ਈ) ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਉਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ।

(xv) ਸੂਰਜੀ ਉਰਜਾ ਤੋਂ ਵਿਟਾਮਿਨ …….. ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) B
(ਅ) C
(ੲ) D
(ਸ) A.
ਉੱਤਰ-
(ੲ) D.

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੋਟੀ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਸਰੋਂ ਦਾ ਸਾਗ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਘਿਓ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਂਧਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਾਵਲ, ਅਰਹਰ ਦੀ ਦਾਲ ਅਤੇ ਰਸਮ, ਕੁੰਦਰਨਾ, ਮੱਠਾ, ਘਿਓ, ਆਚਾਰ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਪੋਸ਼ਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੋਸ਼ਕ-ਸਾਡੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੁੱਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੋਸ਼ਕ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਵਸਾ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸਜੀਵਾਂ ਦੇ ਲਈ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਉਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਰੀਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਲਈ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਸਰੋਤ-ਮੱਛੀ, ਮਾਸ, ਦੁੱਧ, ਦਾਲਾਂ, ਸੋਇਆਬੀਨ ਅਤੇ ਆਂਡੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਕਣਕ, ਚਾਵਲ, ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰਾ, ਚੀਨੀ, ਆਲੂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਲ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮਾਤਰਾ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 70% ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਵਸਾ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਸਾ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇਲ, ਮੱਖਣ, ਘਿਓ, ਦੁੱਧ, ਮੁੰਗਫ਼ਲੀ, ਪਨੀਰ ਆਦਿ ਵਸਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵੱਖ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫਾਸਫੋਰਸ, ਕਲੋਰੀਨ, ਆਇਓਡੀਨ, ਸਲਫਰ, ਨਾਈਟਰੋਜਨ, ਸੋਡੀਅਮ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਲੋਹਾ, ਜ਼ਿੰਕ ਆਦਿ ਵੱਖ ਖਣਿਜ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਵਧੇਰੇ ਖਾਣ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਤੇ ਮੋਟਾਪਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਵਸਾ ਘੱਟ ਖਾਣ ਦੀ ਕੀ ਹਾਨੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਸਾ ਘੱਟ ਖਾਣ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਖਾਣ ਤੇ ਕੀ ਹਾਨੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਖਾਣ ਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।ਜਿਗਰ ਦੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲਤਾ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਧੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧੋਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਛਿੜਕੇ ਗਏ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਕਿਹੜੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਰੱਖਿਅਕ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਸਾ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਉਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਵਿਟਾਮਿਨ A’ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘A’ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਵਿਟਾਮਿਨ C ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘C ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਵਿਟਾਮਿਨ D’ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘D ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਲਈ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘A’ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘A’ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ-ਦੁੱਧ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਗਾਜਰ ਅਤੇ ਪਪੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਵਿਟਾਮਿਨ °C ਕਿਹੜੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤਰਾ, ਅਮਰੂਦ, ਮਿਰਚ, ਨਿੰਬੂ, ਆਂਵਲਾ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘C’ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘D’ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ, ਮੱਛੀ, ਮੱਖਣ, ਅੰਡੇ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘D’ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਮੋਟਾ-ਆਹਾਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟਾ-ਆਹਾਰ-ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਭੋਜਨ, ਜਿਵੇਂ-ਹਰੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਮੋਟਾ-ਆਹਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਹਨਸਾਬਤ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਤਾਜ਼ੇ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਮੋਟੇ-ਆਹਾਰ ਦੇ ਕੀ ਕੰਮ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਕੰਮ-ਮੋਟੇ-ਆਹਾਰ ਅਣਪਚੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਬਰਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੈ

1. ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ
2. ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ
3. ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣ ਲਈ
4. ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਦੇ ਵੱਖ ਸਮੂਹ ਹਨ –

• ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ-ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਅਤੇ ਵਸਾ ।
• ਸਰੀਰ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ-ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।
• ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਭੋਜਨ-ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਭੋਜਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਭੋਜਨ-ਅਜਿਹੇ ਭੋਜਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਭੋਜਨ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਉੱਚਿਤ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਨ । ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਭੋਜਨ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ-ਚਾਵਲ, ਕਣਕ, ਚੀਨੀ ॥ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-ਅੰਡਾ, ਦੁੱਧ, ਸੋਇਆਬੀਨ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ-ਅਜਿਹਾ ਆਹਾਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਉੱਚਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸੰਤੁਲਿਤ ਆਹਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਹਨ-ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਵਸਾ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਖਣਿਜ, ਪਾਣੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ-

• ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਹਾ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਲੂਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਮੋਟੇ ਆਹਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਉਤਸਰਜਨ ਤੰਤਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
• ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਮਸੂੜਿਆਂ ਦੀ ਕਸਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਮਸੂੜੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੰਦ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ-ਇਹ ਕਾਰਬਨ, ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਯੋਗਿਕ ਹਨ । ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ੱਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦਾ ਪਰੀਖਣਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦੇ ਪਰੀਖਣ ਲਈ ਆਲੂ ਵਰਗੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲਓ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਤਲੇ ਆਇਓਡੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀਆਂ 2 ਜਾਂ 3 ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਓ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਦੇਖੋ । ਇਹ ਨੀਲਾ ਕਾਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਹ ਨੀਲਾ ਕਾਲਾ ਰੰਗ ਨਿਸ਼ਾਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਕਿਸੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਪਰੀਖਣ-ਇੱਕ ਪਰਖਨਲੀ ਲਓ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਉਬਲਿਆ ਅੰਡਾ ਪਾਓ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਪਾਣੀ ਪਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾਓ । ਹੁਣ ਡਰਾਪਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਰਖਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਬੂੰਦਾਂ ਕਾਪਰ ਸਲਫੇਟ ਦੇ ਘੋਲ ਅਤੇ ਦਸ ਬੂੰਦਾਂ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਡੇ ਦੇ ਘੋਲ ਦੀਆਂ ਪਾਓ | ਪਰਖਨਲੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰਖਨਲੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿਓ | ਪਰਖਨਲੀ ਵਿੱਚ ਬੈਂਗਣੀ ਰੰਗ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਬੈਂਗਣੀ ਰੰਗ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਤੁਸੀਂ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਦਾ ਪਰੀਖਣ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਦਾ ਪਰੀਖਣ-ਮੂੰਗਫਲੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਫੇਦ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਲਓ । ਇਸ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਦਬਾਓ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਤੇਲ ਦੇ ਧੱਬੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ । ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੋ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੇਲ ਦੇ ਧੱਬੇ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਤੇਲ ਦਾ ਧੱਬਾ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ? ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ।

ਚਿੱਤਰ-ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸੋਮੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਆਲੂ, ਗੰਨਾ, ਪਪੀਤਾ, ਕਣਕ, ਤਰਬੂਜ, ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ, ਚਾਵਲ, ਅੰਬ, ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰਾ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਵਸਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੋਮੇ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਵਸਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਸਾ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਮੂੰਗਫਲੀ, ਗਿਰੀ, ਤਿਲ, ਘਿਓ, ਮੱਖਣ, ਮਾਸ, ਦੁੱਧ, ਮੱਛੀ, ਕਰੀਮ ਅਤੇ ਅੰਡੇ ਆਦਿ ।

ਚਿੱਤਰ-ਵਸਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਵਸਾ ਦਾ ਕੰਮ-ਵਸਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

• ਵਸਾ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਨੂੰ ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ? ਇਸਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਕੰਮ-ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਚਿੱਤਰ-ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਜੰਤੂ ਸੋਮੇ
ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਸੋਮੇਬਨਸਪਤੀ ਸੋਮੇ-ਚਨਾ, ਮੁੰਗ, ਦਾਲ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਸੋਇਆਬੀਨ, ਮਟਰ ਆਦਿ । ਜੰਤੂ ਸੋਮੇ-ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਦੁੱਧ, ਪਨੀਰ ਅਤੇ ਅੰਡੇ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਵਿਟਾਮਿਨ (Vitamin) ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ-ਵਿਟਾਮਿਨ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਹੱਡੀਆਂ, ਦੰਦਾਂ ਅਤੇ ਮਸੂੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਵਿਟਾਮਿਨ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘A’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘B’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘C, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘D’, ਵਿਟਾਮਿਨ ‘E’ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘K’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ B-ਕੰਪਲੈਕਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਵਿਟਾਮਿਨ A, C ਅਤੇ D ਦੇ ਕੰਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ‘A’ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੋਗ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਵਿਟਾਮਿਨ C ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵਿਟਾਮਿਨ D ਸਾਡੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਲਈ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਵਿਟਾਮਿਨ A ਅਤੇ B ਦੇ ਸੋਮੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੇ ਸੋਮੇ-ਦੁੱਧ, ਮੱਛੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਗਾਜਰ, ਪਪੀਤਾ, ਅੰਬ ।

ਚਿੱਤਰ-ਵਿਟਾਮਿਨ A ਦੇ ਸੋਮੇ
ਵਿਟਾਮਿਨ B ਦੇ ਸੋਮੇ-ਜਿਗਰ, ਪੁੰਗਰੀ ਮੂੰਗੀ ਸਾਬਤ ।

ਚਿੱਤਰ-ਵਿਟਾਮਿਨ B ਦੇ ਸੋਮੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਵਿਟਾਮਿਨ C ਅਤੇ D’ ਦੇ ਸੋਮੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ C ਦੇ ਸੋਮੇ-ਸੰਤਰਾ, ਟਮਾਟਰ, ਆਂਵਲਾ, ਨਿੰਬੂ, ਅਮਰੂਦ, ਮਿਰਚ ਆਦਿ ।

ਵਿਟਾਮਿਨ D ਦੇ ਸੋਮੇ-ਦੁੱਧ, ਮੱਖਣ, ਮੱਛੀ, ਅੰਡਾ, ਕਲੇਜੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ-ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਉੱਚਿਤ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਾਰੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਲੋਹਾ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਆਇਓਡੀਨ ਵਰਗੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਦੁੱਧ, ਕੇਲਾ, ਮਟਰ, ਮੂੰਗੀ ਅਤੇ ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਲੋਹੇ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸੋਮੇ ਹਨ ? ਇਸਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਲੋਹੇ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਸੇਬ, ਅੰਬ, ਪਪੀਤਾ, ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ । ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਅਨੀਮੀਆ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੱਸੋ । ਇਸਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਦੇ ਸੋਮੇ-ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਸਾਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ, ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23. ਫਲਾਂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਧੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ?
ਉੱਤਰ-
ਛਿਲਕਾ ਉਤਾਰ ਕੇ ਜੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਧੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ । ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਧੋਣ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਕੀ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਦੀ ਹਾਨੀ-ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਵਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੌਖਿਆਂ ਹੀ ਪੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਹਾਨੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਭੋਜਨ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੀ ਹਾਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲ ਵਿਟਾਮਿਨ °C ਸੌਖਿਆਂ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਹਾਰ ਵਿੱਚ ਫਲ ਅਤੇ ਕੱਚੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ? ਕਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਮੋਟਾਪਾ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਕਾਰਨ-ਵਧੇਰੇ ਵਸਾ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਮੋਟਾਪਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਵੀ ਮੋਟਾਪਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਵਸਤਾਂ, ਸਮੋਸੇ, ਪੂਰੀ, ਮਲਾਈ, ਰਬੜੀ, ਪੇੜਾ, ਆਦਿ ਵਸਾ ਯੁਕਤ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਵੀ ਮੋਟਾਪਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਤਰੁੱਟੀ ਰੋਗ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਤਰੁੱਟੀ ਰੋਗ-ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਇਹ ਕਮੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਪੋਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਰੋਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਰੋਗ ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕਿਸੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰੁੱਟੀ ਰੋਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਾ ਲੈਣ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਰੋਗ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਰੁਕ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸੋਜ, ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਉੱਡਣਾ, ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੇਚਿਸ਼ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਲੂਣਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਰੋਗ-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੋਜਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ-ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ, ਵਸਾ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ –
I. ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ, ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ !
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉੱਤਕਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਜੀਵ ਪੁੰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹੈ ।
• ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੁੱਧ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਐਂਜਾਈਮ ਅਤੇ ਹਾਰਮੋਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

II. ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦਾ ਮਹੱਤਵ –

• ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਉਰਜਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ । ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਊਰਜਾ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਦੇ ਆਕਸੀਕਰਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰਾਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਹਿਣ ਤੇ 17 ਕਿਲੋ ਜੂਲ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਸ਼ੂਗਰ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
• ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਲੂਕੋਸ ਨੂੰ ਲੈਕਟੋਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ।
• ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ, ਚਰਬੀ, ਵਸਾ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
• ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਤੋਂ ਲੈਕਟਿਕ ਅਮਲ ਅਤੇ ਅਮੋਨੀਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਫਿਰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

III. ਵਸਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

• ਵਸਾ ਊਰਜਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਦੁੱਗਣੀ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
• ਵਸਾ ਵਿਟਾਮਿਨ A, D, E ਅਤੇ K ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ ।
• ਵਸਾ ਤੋਂ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟਸ ਅਤੇ ਅਮੀਨੋ ਅਮਲ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
• ਵਸਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
• ਮਾਨਵ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਆਕਸੀਕਰਨ ਤੋਂ ਫਾਸਫੋਲਿਪਿਡ ਬਣਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਜੀਵ ਭਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇ ਜੰਮਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

IV. ਵਿਟਾਮਿਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

• ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹੈ । ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਵਿਟਾਮਿਨ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ।
• ਪੌਦੇ ਸਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੁ ਜੰਤੁ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
• ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਨਿਯਮਿਤਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

V. ਖਣਿਜ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

• ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
• ਇਹ ਲਾਲ ਰਕਤਾਣੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
• ਇਹ ਰਕਤ ਜੰਮਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
• ਉੱਤਕਾਂ, ਤੰਤਰੀਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਥਾਇਰਾਈਡ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਣਿਜ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 1 ਭੋਜਨ, ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 1 ਭੋਜਨ, ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

Science Guide for Class 6 PSEB ਭੋਜਨ, ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ Intext Questions and Answers

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 2)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਮੱਗਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਖੀਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੀਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਦਾਰਥ ਜਿਵੇਂ-ਚਾਵਲ, ਖੰਡ, ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਸੁੱਕਾ ਭੋਜਨ ॥

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 4)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਪੌਦੇ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਜੋ ਭੋਜਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੀ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਜੋ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅੰਬ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਖਾਣਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਫ਼ਲ ।

ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 6)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਕੇਵਲ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਉਤਪਾਦ ਹੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਾਂ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਕੇਵਲ ਮਾਸ ਹੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਚੀਤਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦੋ ਅਜਿਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜੋ ਭੋਜਨ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਿੱਲੀ ਅਤੇ ਕੁੱਤਾ ।

PSEB 6th Class Science Guide ਭੋਜਨ, ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ Textbook Questions, and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ ਹਰ-

(i) ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ………….. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਮੱਗਰੀ,

(ii) ਆਂਡੇ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਐਲਬਿਊਮਿਨ,

(iii) ਪੌਦੇ …………. ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਆਪ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ,

(iv) ਸਰੋਂ ਦੇ ……… ਅਤੇ ………. ਭਾਗ ਭੋਜਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੱਤੇ, ਬੀਜ,

(v) ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੱਖੀ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ …………. ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ –

(i) ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iii) ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਆਂਡਾ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iv) ਗੰਨੇ ਦੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਜੂਸ, ਚੀਨੀ, ਗੁੜ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(v) ਮੱਖਣ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ।

3. ਕਾਲਮ ‘ਉ’ ਅਤੇ ਕਾਲਮ “ਅ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉ ‘	ਕਾਲਮ “ਅ”
(ਉ) ਗਾਜਰ	(i) ਦਾਲਾਂ
(ਅ) ਛੋਲੇ, ਮਟਰ	(ii) ਫ਼ਲ
(ਇ) ਕਣਕ, ਚਾਵਲ	(iii) ਜੜ੍ਹ
(ਸ) ਆਲੂ	(iv) ਅਨਾਜ
(ਹ) ਸੰਤਰਾ	(v) ਤਣਾ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉਂ	ਕਾਲਮ  ‘ਅ’
(ਉ) ਗਾਜਰ	(iii) ਜੜ੍ਹ
(ਅ) ਛੋਲੇ, ਮਟਰ	(i) ਦਾਲਾਂ
(ਇ) ਕਣਕ, ਚਾਵਲ	(iv) ਅਨਾਜ
(ਸ) ਆਲੂ	(v) ਤਣਾ
(ਹ) ਸੰਤਰਾ	(ii) ਫ਼ਲ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ :

(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸਰਬ ਆਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ।
(ਉ) ਸ਼ੇਰ
(ਅ) ਬਾਜ
(ਈ) ਹਿਰਨ
(ਸ) ਕਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਕਾਂ ।

(ii) ਬੰਦ ਗੋਭੀ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਾਗ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
(ਉ) ਤਣਾ ।
(ਅ) ਜੜ੍ਹਾਂ
(ਇ) ਪੱਤੇ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਪੱਤੇ ।

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸਮੱਗਰੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਸਮੱਗਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਪਨੀਰ, ਮੱਖਣ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਕਰੀਮ ॥

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।.
ਉੱਤਰ-
ਅਦਰਕ ਅਤੇ ਹਲਦੀ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਬੀਜ ਮਨੁੱਖੀ ਭੋਜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਕਿਵੇਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਬੀਜ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ । ਬੀਜ ਸਾਡੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਦਾਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅੰਸ਼ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਣੇ, ਮਟਰ, ਰਾਜਮਾਂਹ ਅਤੇ ਮੂੰਗ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਨਾਜ ਘਾਹ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਬੀਜ ਹਨ ਜਿਵੇਂ-ਕਣਕ, ਚੌਲ ਅਤੇ ਮੱਕੀ । ਇਹ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ | ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਤੇਲ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸਰੋਂ, ਮੁੰਗਫਲੀ, ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਅਤੇ ਨਾਰੀਅਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਉਰਜਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਿਹਤਮੰਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਦੋ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ (ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ-ਦੁੱਧ, ਆਂਡੇ, ਮੀਟ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਆਦਿ । ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥ-ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ-ਪਨੀਰ, ਮੱਖਣ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਕਰੀਮ ਆਦਿ । ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਭੇਡਾਂ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ । ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਖੰਡ, ਚਰਬੀ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

ਸ਼ਹਿਦ-ਸ਼ਹਿਦ ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਸੰਘਣਾ ਤਰਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸ਼ਹਿਦ, ਖੰਡ, ਪਾਣੀ, ਖਣਿਜਪਦਾਰਥ, ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਦ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਭੋਜਨ ਸੰਬੰਧੀ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਕੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਹ ਹਨ-

• ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ
• ਮਾਸਾਹਾਰੀ
• ਸਰਬ-ਅਹਾਰੀ ।

(b) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ-ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜੀਵ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਲਈ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

• ਜਿਵੇਂ-ਗਾਂ, ਬੱਕਰੀ, ਖਰਗੋਸ਼, ਭੇਡ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਆਦਿ ।
• ਮਾਸਾਹਾਰੀ-ਇਹ ਜੀਵ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਲਈ ਦੂਜੇ ਜੰਤੂਆਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ-ਸ਼ੇਰ, ਚੀਤਾ, ਕਿਰਲੀ ਅਤੇ ਸੱਪ ਆਦਿ ।
• ਸਰਬ-ਅਹਾਰੀ-ਇਹ ਜੀਵ ਉਹ ਜੀਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਦੋਨਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ-ਭਾਲੂ, ਕਾਂ, ਕੁੱਤਾ, ਚੂਹਾ ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਅਦਿ ।

PSEB Solutions for Class 6 Science ਭੋਜਨ, ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ Important Questions and Answers

1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ

(i) ਸ਼ੇਰ ………….. ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ …………. ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸਾਹਾਰੀ, ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ,

(ii) ਕਾਂ, ਕੁੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀ ………….. ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਰਬ-ਆਹਾਰੀ,

(iii) ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਣਯੋਗ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ………….. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੀਵ ਉਤਪਾਦ,

(iv) ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਣਯੋਗ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ………….. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਬਨਸਪਤੀ ਉਤਪਾਦ,

(v) ਗੰਨੇ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ………….. ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਚੀਨੀ ।

2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ

(i) ਜਿਹੜੇ ਜੀਵ ਦੂਸਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(ii) ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

(iii) ਸਰੋਂ ਦੇ ਬੀਜ ਤੇਲ ਦਾ ਸੋਤ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,

(iv) ਗਿਰਝਾਂ ਨਿਖੇੜਕ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-

(v) ਤੋਤਾ ਸਰਬ-ਆਹਾਰੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,

3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ

ਕਾਲਮ ‘ਉੱ’	ਕਾਲਮ ‘ਆਂ’
(i) ਦੁੱਧ	(ਉ) ਗੰਨਾ
(ii) ਸ਼ਹਿਦ	(ਅ) ਊਠਣੀ
(iii) ਚੀਨੀ	(ਇ) ਕਣਕ
(iv) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ	(ਸ) ਖਰਗੋਸ਼
(v) ਨਿਖੇੜਕ	(ਹ) ਮਧੂਮੱਖੀ

ਉੱਤਰ –

ਕਾਲਮ ‘ਉੱ’	ਕਾਲਮ ‘ਆਂ’
(i) ਦੁੱਧ	(ਅ) ਊਠਣੀ
(ii) ਸ਼ਹਿਦ	(ਹ) ਮਧੂਮੱਖੀ
(iii) ਚੀਨੀ	(ਉ) ਗੰਨਾ
(iv) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ	(ਸ) ਖਰਗੋਸ਼
(v) ਨਿਖੇੜਕ	(ਇ) ਕਣਕ

4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ –

(i) ਇਹ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-
(ਉ) ਮਾਸ
(ਅ) ਦਲੀਆ
(ਏ) ਫਲ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।

(ii) ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਫਲਾਂ ਤੋਂ
(ਅ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ
(ਏ) ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਏ) ਜੰਤੂਆਂ ਤੋਂ ।

(iii) ਪੁੰਗਰੇ ਹੋਏ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਂਟਸ
(ਅ) ਚਰਬੀ
(ਏ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ
(ਸ) ਜਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਪ੍ਰੋਟੀਨ ।

(iv) ਸ਼ਕਰਕੰਦੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਚਰਬੀ
(ਅ) ਚੀਨੀ
(ਏ) ਸ਼ਹਿਦ
(ਸ) ਦੁੱਧ !
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਚੀਨੀ ।

(v) ਸਿਰਫ਼ ਪੌਦੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਜੰਤੂ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਮਾਸਾਹਾਰੀ
(ਅ) ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ
(ਈ) ਸਰਬਅਹਾਰੀ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ।

(vi) ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜੀਵ ਖਾਂਦੇ ਹਨ –
(ਉ) ਪੌਦੇ
(ਅ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਮਾਸ
(ਏ) ਮਾਸ
(ਸ) ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਏ) ਮਾਸ ।

(vii) ਅੰਡਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ-
(ੳ) ਮੁਰਗੀ
(ਅ) ਛਿਪਕਲੀ
(ਈ) ਕੱਛੂਆ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ !
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।

(viii) ਖੀਰ ਦੇ ਸੰਘਟਕ ਹਨ-
(ਉ) ਦੁੱਧ, ਚੀਨੀ, ਚਾਵਲ
(ਅ) ਦੁੱਧ, ਆਟਾ, ਚੀਨੀ
(ੲ) ਪਾਣੀ, ਚੀਨੀ, ਚਾਵਲ
(ਸ) ਪਾਣੀ, ਆਟਾ, ਚੀਨੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਦੁੱਧ, ਚੀਨੀ, ਚਾਵਲ ॥

(ix) ਦੁੱਧ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ-
(ਉ) ਖੀਰ
(ਅ) ਦਹੀਂ
(ਈ) ਦਾਲ
(ਸ) ਪਨੀਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ਈ) ਦਾਲ ।

(x) ਗਾਜਰ ਇੱਕ ……….. ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਸੀਂ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ
(ਉ) ਤਣਾ
(ਅ) ਜੜ੍ਹ
(ਇ) ਫੁੱਲ
(ਸ) ਫਲ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਜੜ੍ਹ !

5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਚਾਰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਰੋਟੀ, ਚਾਵਲ, ਦਾਲ, ਫੁੱਲ ਗੋਭੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ-ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਚਾਵਲ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਦਾਲ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਦਾਲ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਕੱਚੀ ਦਾਲ, ਪਾਣੀ, ਨਮਕ, ਤੇਲ, ਘਿਉ, ਮਸਾਲੇ ਆਦਿ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਸਬਜ਼ੀ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਸੰਘਟਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੱਚੀ ਸਬਜ਼ੀ, ਨਮਕ, ਮਸਾਲਾ, ਤੇਲ ਆਦਿ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਸੰਘਟਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੰਘਟਕ-ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਟਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਧ, ਅੰਡੇ, ਮੱਛੀ, ਮਾਸ, ਮੁਰਗਾ ਅਤੇ ਝੀਗਾ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਹੜੇ ਖਾਧ ਸੰਘਟਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਬਜ਼ੀ, ਫਲ ਆਦਿ ਸੰਘਟਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਦੁੱਧ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਾਂ, ਮੱਝ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਦੁੱਧ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮੱਖਣ, ਕਰੀਮ, ਘਿਉ, ਪਨੀਰ ਅਤੇ ਦਹੀਂ ਆਦਿ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਕਿਹੜੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਲਕ, ਸਰੋਂ, ਮੇਥੀ ਆਦਿ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕਿਹੜੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਤਣਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਲੂ, ਪਿਆਜ, ਲਸਣ ਅਤੇ ਕਚਾਲੂ ਦੇ ਤਣੇ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕਿਸ ਪੌਦੇ ਦੇ ਫਲ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੰਬ ਦਾ ਫਲ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ਜਿਸਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੋਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਸਾਗ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਪੁੰਗਰਨਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੁੰਗਰਨਾ-ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਅੰਕੁਰਿਤ ਹੋਣ ਨੂੰ ਪੁੰਗਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਦੋ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੱਝ ਅਤੇ ਬੱਕਰੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਦੋ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਕਿਰਲੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਦੋ ਸਰਬ-ਆਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਕਾਂ ।

6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਤੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਅਸੀਂ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਿਹੜਾ ਭੋਜਨ ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮਸਾਲੇ, ਤੇਲ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਫਲ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਹਾਡੇ ਵਲੋਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਦੁੱਧ, ਚਪਾਤੀ, ਦਾਲ, ਸਬਜ਼ੀ, ਫਲ, ਡਬਲਰੋਟੀ (ਬਰੈਂਡ), ਪਕੌੜੇ, ਖੀਰ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਇਡਲੀ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ –

ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ	ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ	ਸੋਮੇ
ਇਡਲੀ	ਚਾਵਲ	ਪੌਦਾ
	ਮਾਂਹ ਦੀ ਦਾਲ	ਪੌਦਾ
	ਨਮਕ	ਸਮੁੰਦਰ
	ਪਾਣੀ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਭੂਮੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਚਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਕਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਵਾ, ਬਾਰਿਸ਼, ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਨਮੀ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਕ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਭੂਮੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਹਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਹਿਆਂ ਨੂੰ ਭੁਮੀ ਹੋਰੀਜ਼ਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਤਹਿਆਂ ਦਾ ਰੰਗ, ਬਨਾਵਟ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਗੁਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਤਹਿ ਨੂੰ ‘ਏ’ ਹੌਰੀਜ਼ਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਹਿ ਵਿਚ ਮੱਲੜ੍ਹ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਰੇਤਲੀ ਅਤੇ ਡਾਕਰ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ

ਰੇਤਲੀ ਭੂਮੀ	ਡਾਕਰ ਭੂਮੀ
1. ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।	1. ਇਸ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਕਣਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਵਧੇਰੇ  ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
2. ਇਸ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਿਚ ਹਵਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।	2. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ  ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜਲਦੀ ਜ਼ੀਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	3. ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ  ਰੋਕਣ ਦੀ ਵੱਧ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮੱਲੜ੍ਹ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਪੱਤਿਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਭੁਮੀ ਵਿਚ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਣਾ ਤੇ ਹੋਰ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਭੂਮੀ ਵਿਚ ਹੋਣਾ ਇਸ ਨੂੰ ਮੱਲੜ੍ਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਭੂਮੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਹਿਆਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਨਾਲੋਂ ਕਿਸ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਹਿਆਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਰੰਗ, ਬਣਾਵਟ (texture) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਿਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਭੂਮੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਰੰਗ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਭੂਮੀ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਰੰਗ ਇਸ ਲਈ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੱਲੜ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਮੈਰਾ ਭੂਮੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਿਉਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮੈਦਾ ਭੂਮੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਇਸ ਲਈ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਸੋਕਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤਸੱਲੀਬਖ਼ਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਪੁੰਗਰੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੁੰਗਰੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ-ਮੂੰਗ ਜਾਂ ਚਨੇ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸੁੱਕੇ ਬੀਜ ਲਵੋ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਰੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿਓ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਤਾਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਗਿੱਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਉਸੇ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਿਓ । ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਇਸੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿਓ | ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਪੌਦੇ ਉੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੰਗਰੇ ਸੁੱਕੇ ਬੀਜ ਬੀਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲੇ ਅਤੇ ਨਮਕ ਮਿਲਾ ਕੇ ਖਾਓ, ਇਹ ਸੁਆਦਲਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਸ਼ਹਿਦ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ-ਸ਼ਹਿਦ ਸਾਨੂੰ ਮਧੂਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਛੱਤੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਧੂਮੱਖੀਆਂ ਰੁੱਖਾਂ, ਬੀਜ ਤੇ ਛੱਤੇ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਮਧੂਮੱਖੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਛੱਤੇ ਵਿੱਚ ਭੰਡਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਮਧੂਮੱਖੀਆਂ ਵਲੋਂ ਭੰਡਾਰ ਕੀਤਾ ਭੋਜਨ ਅਸੀਂ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜਾਨਵਰ ਕੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ-ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਨਵਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰ ਸਿਰਫ ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਹੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਗਾਂ, ਮੱਝ, ਬੱਕਰੀ । ਅਜਿਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰ ਦੁਸਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਕਿਰਲੀ, ਡੱਡੂ, ਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਚੀਤਾ ਆਦਿ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਜਾਨਵਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਅਤੇ ਦੁਸਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਬਆਹਾਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ-ਮਨੁੱਖ, ਕਾਂ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀ ਆਦਿ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਖਾਧ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਾਧ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਸਰੋਤ-ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਜੰਤੁ ਖਾਧ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਹਨ । ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅਨਾਜ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਬੀਜ ਤੇਲ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਡਾ, ਮੁਰਗਾ, ਮੱਛੀ, ਝੱਗਾ, ਮਾਸ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੌਦੇ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸੋਮਾ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਪੌਦੇ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ | ਅਸੀਂ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਕੁੱਝ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ | ਕਈ ਵਾਰ ਜੜ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਣਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫੁੱਲ ਵੀ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਜਿਵੇਂ ਸੀਤਾਫਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਚਾਵਲ ਦੀ ਪੀਠੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਅਤੇ ਤਲ ਕੇ ਪਕੌੜੀ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੱਸੇ ਖਾਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਸਰੋਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਤੇਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਸਾਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਨੋਟ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਾਨੂੰ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਣ-ਫਲ, ਬੀਜ, ਖਾਣਯੋਗ ਪੱਤੇ, ਜੜ੍ਹ ਅਤੇ ਤਣਾਂ ਆਦਿ । ਫਲ-ਫਲ ਸਾਡੀ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਵਿਟਾਮਿਨ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਲਈ । ਕੁੱਝ ਫ਼ਲ ਜਿਵੇਂ-ਅੰਬ, ਅਮਰੂਦ, ਸੇਬ, ਪਪੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਤਰਾ ਕੱਚੇ ਖਾਧੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਜੂਸ, ਆਚਾਰ ਅਤੇ ਮੁਰੱਬਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਬੀਜ-ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਛੋਲੇ, ਮਟਰ, ਰਾਜਮਾਂਹ, ਮੂੰਗ ਆਦਿ ਦਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ । ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ | ਘਾਹ ਵਰਗੀਆਂ ਕੁੱਝ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਕਣਕ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡੇਟਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹਨ । ਕਣਕ ਦਾ ਆਟਾ ਰੋਟੀ, ਬੈਂਡ ਅਤੇ ਬਿਸਕੁਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਧਨੀਆ, ਜੀਰਾ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ ਨੂੰ ਮਸਾਲਿਆਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਇਡਲੀ, ਮੁਰਗੇ ਦਾ ਮੀਟ ਅਤੇ ਖੀਰ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੋਮੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਇਡਲੀ, ਮੁਰਗੇ ਦਾ ਮੀਟ ਅਤੇ ਖੀਰ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸੋਮੇ ।

ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ	ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ	ਸੋਮੇ
ਇਡਲੀ	ਚੌਲ	ਪੌਦਾ
	ਮਾਂਹ ਦੀ ਦਾਲ	ਪੌਦਾ
	ਨਮਕ	ਸਮੁੰਦਰ
	ਪਾਣੀ	ਜਲ ਸੋਮਾ
ਮੁਰਗੇ ਦਾ ਮੀਟ	ਮੁਰਗਾ	ਜਾਨਵਰ
	ਮਸਾਲਾ

ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ	ਕੱਚੀ ਸਮੱਗਰੀ	मेमे
	ਤੇਲ/ਘਿਉ	ਪੌਦੇ/ਜਾਨਵਰ
	ਪਾਣੀ
ਖੀਰ	ਦੁੱਧ	ਜਾਨਵਰ
	ਚੀਨੀ	ਪੌਦਾ (ਗੰਨਾ)
	ਚਾਵਲ	ਪੌਦੇ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭੋਜਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ । ਮੱਝ, ਬਿੱਲੀ, ਚੂਹਾ, ਸ਼ੇਰ, ਚੀਤਾ, ਮਕੜੀ, ਕਿਰਲੀ, ਗਾਂ, ਮਨੁੱਖ, ਤਿੱਤਲੀ, ਕਾਂ।
ਉੱਤਰ-
ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ-

Punjab State Board PSEB 6th Class Punjabi Book Solutions Chapter 20 ਧਰਤੀ ਦਾ ਗੀਤ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 6 Punjabi Chapter 20 ਧਰਤੀ ਦਾ ਗੀਤ (1st Language)

Punjabi Guide for Class 6 PSEB ਧਰਤੀ ਦਾ ਗੀਤ Textbook Questions and Answers

ਧਰਤੀ ਦਾ ਗੀਤ ਪਾਠ-ਅਭਿਆਸ

1. ਦੱਸੋ :

(ਉ) ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੁਖੜਾ ਕਿਵੇਂ ਰੁਸ਼ਨਾਉਂਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਸੂਰਜ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੁੱਖੜਾ ਰੁਸ਼ਨਾਉਂਦਾ ਹੈ !

(ਅ) ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ ਪੈਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ ਪੈਣ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਹੋਈ ਲਗਦੀ ਹੈ।

(ੲ) ਧਰਤੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ?
ਉੱਤਰ :
ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਰਿਸ਼ਮਾਂ, ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਨਣੀ, ਬੱਦਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛਮ – ਛਮ ਵਦੀ ਵਰਖਾ, ਰੁੱਖ, ਬੂਟੇ ਤੇ ਫੁੱਲ, ਬਰਫ਼ਾਂ ਲੱਦੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਕਲ – ਕਲ ਕਰਦਾ ਪਾਣੀ ਤੇ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਰੁਮਕਦੀ ਪੌਣ ਸਭ ਚੀਜ਼ਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

(ਸ) ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀ-ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :
ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ ਆਦਿ ਧਾਤਾਂ ਰੂਪ ਸੁਗਾਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

2. ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੋ :

(ਉ) ਸੂਰਜ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਤੇਰੇ
…………………………………………
(ਅ) ਉੱਚੇ ਪਰਬਤ ਬਰਫ਼ਾਂ ਕੱਜੇ
…………………………………………
(ੲ) ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਲ-ਕਲ ਕਰਦਾ
…………………………………………
ਉੱਤਰ :
(ੳ) ਸੂਰਜ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਤੇਰੇ,
ਮੁੱਖੜੇ ਨੂੰ ਰੁਸਨਾਵੇ।

(ਅ) ਉੱਚੇ ਪਰਬਤ ਬਰਫ਼ਾਂ ਕੱਜੇ,
ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਂਦੇ।

(ਇ) ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਲ – ਕਲ ਕਰਦਾ,
ਪਾਣੀ ਗੀਤ ਸੁਣਾਵੇ।

3. ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ :

• ਬਲਿਹਾਰ : ਕੁਰਬਾਨ, ਸਦਕੇ
• ਪਰਬਤ : ਪਹਾੜ
• ਰਿਸ਼ਮਾਂ : ਕਿਰਨਾਂ
• ਹਿਮੰਡ : ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ, ਆਲਮ
• ਮਹਿਮਾ : ਸੋਭਾ, ਉਸਤਤ, ਵਡਿਆਈ
• ਖ਼ਲਕਤ : ਦੁਨੀਆਂ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲੋਕ
• ਭੰਡਾਰ : ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ, ਸੰਹਿ
• ਕਲ-ਕਲ : ਸ਼ੋਰ, ਰੌਲਾ
• ਅਪਰਅਪਾਰ : ਅਪਾਰ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਹੀਂ

ਵਿਆਕਰਨ :
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਲਿਖੋ : ਜੈ-ਜੈਕਾਰ, ਰੁਸ਼ਨਾਵੇ, ਛਮ-ਛਮ, ਦੇਣ ਸ਼ਿੰਗਾਰ, ਵਧਾਉਂਦੇ, ਸਜਾਉਂਦੇ, ਕਲ-ਕਲ, ਰੁਮਕਦੀ, ਬਹਿਲਾਵੇ, ਮਹਿਮਾ, ਮਿਲਦੀਆਂ, ਸੁੱਖਾਂ, ਅੱਡ-ਅੱਡ , ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ, ਰੱਜ-ਰੱਜ, ਲਾਇਆ।

ਦੁਹਰਾਅ-ਸੂਚਕ ਸ਼ਬਦ
ਛਮ-ਛਮ, ਅੱਡ-ਅੱਡ, ਰੱਜ-ਰੱਜ

ਅਧਿਆਪਕ ਲਈ :
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਦੁਹਰਾਅ ਸੂਚਕ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਜਾਵੇ।

PSEB 6th Class Punjabi Guide ਧਰਤੀ ਦਾ ਗੀਤ Important Questions and Answers

1. ਕਾਵਿ – ਟੋਟਿਆਂ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ

(ਉ) ਧਰਤੀ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ
ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਜਾਈਏ ਬਲਿਹਾਰ॥
ਸੂਰਜ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗ ਤੇਰੇ
ਮੁੱਖੜੇ ਨੂੰ ਰੁਸ਼ਨਾਵੇ।
ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛਮ – ਛਮ ਵਰਖਾ
ਤੈਨੂੰ ਆਣ ਨੁਹਾਵੇ।
ਰੰਗ – ਬਰੰਗੇ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਫੁੱਲ
ਤੈਨੂੰ ਦੇਣ ਸ਼ਿੰਗਾਰ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਬਲਿਹਾਰ – ਕੁਰਬਾਨ। ਸੰਗ – ਨਾਲ ! ਮੁੱਖੜੇ – ਚਿਹਰੇ। ਛਮ ਛਮ – ਮੀਂਹ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਨਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਬ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਅਸੀਂ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਸਵੇਰੇ ਸੂਰਜ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੱਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛਮ – ਛਮ ਕਰ ਕੇ ਵਦੀ ਵਰਖਾ ਆ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਨੁਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਲੱਖਾਂ ਰੰਗ – ਬਰੰਗੇ ਫੁੱਲ ਖਿੜ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

(ਆ) ਉੱਚੇ ਪਰਬਤ ਬਰਫ਼ਾਂ ਕੱਜੇ
ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਉਂਦੇ।
ਰੁੱਖ – ਬੂਟੇ ਸਭ ਤੇਰਾ ਚਿਹਰਾ
ਰਹਿੰਦੇ ਨਿੱਤ ਸਜਾਉਂਦੇ।
ਰਾਤੀ ਚੰਨ ਦੀਆਂ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਤੇਰਾ
ਦੇਵਣ ਰੂਪ ਸ਼ਿੰਗਾਰ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਪਰਬਤ – ਪਹਾੜ। ਰਿਸ਼ਮਾਂ – ਕਿਰਨਾਂ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਉੱਚੇ – ਉੱਚੇ ਪਰਬਤ ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖ ਤੇ ਬੂਟੇ ਸਾਰੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਤੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਰਿਸ਼ਮਾਂ ਆ ਕੇ ਤੇਰੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਲ – ਕਲ ਕਰਦਾ
ਪਾਣੀ ਗੀਤ ਸੁਣਾਵੇ।
ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੌਣ ਰੁਮਕਦੀ
ਦਿਲ ਸਾਡਾ ਬਹਿਲਾਵੇ।
ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤੇਰੀ
ਮਹਿਮਾ ਅਪਰਅਪਾਰ

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵਾਦੀਆਂ – ਦੋ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਮੈਦਾਨ ਬਹਿਲਾਵੇ – ਪਰਚਾਵੇ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ – ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਮਹਿਮਾ – ਵਡਿਆਈ, ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਅਪਰ – ਅਪਾਰ – ਬੇਅੰਤ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ !
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਤੇਰੇ ਉੱਤੇ ਚਲਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਲ – ਕਲ ਕਰ ਕੇ ਚਲਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਰੁਮਕਦੀ ਹੋਈ ਹਵਾ ਸਾਡਾ ਮਨ ਪਰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹੈ ਧਰਤੀ : ਸਾਹੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ !

(ਸ) ਤੇਰੇ ਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਨੇ ਪਈਆਂ
ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਧਾਤਾਂ
ਨੂੰ ਤੇਰੀ ਕੁੱਖ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਨੂੰ
ਮਿਲਦੀਆਂ ਕਈ ਸੁਗਾਤਾਂ !
ਖ਼ਲਕਤ ਖ਼ਾਤਰ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਨੂੰ
ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ।’

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਸੀਨੇਛਾਤੀ ; ਕੁੱਖ – ਪੇਟ। ਖ਼ਲਕਤ – ਦੁਨੀਆ !

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੇ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਤੇਰੋ ਸੀਨੇ ਵਿਚ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ ਆਦਿ ਧਾਤਾਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਤੇਰੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਗਾਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਤੂੰ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਤਾਂ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈਂ

(ਹ) ਅੱਡ – ਅੱਡ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖਰਾ
ਪੰਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਤੇਰਾ।
ਵੰਨ – ਸੁਵੰਨੇ ਲੱਖਾਂ ਜੀਵਾਂ
ਲਾਇਆ ਏਥੇ ਡੇਰਾ।
ਸਾਰੇ ਜੀਵ – ਪਾਣੀ ਰੱਜ – ਰੱਜ
ਤੈਨੂੰ ਕਰਨ ਪਿਆਰ !
ਧਰਤੀ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ
ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਜਾਈਏ ਬਲਿਹਾਰ।

ਔਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ – ਵੰਨ – ਸੁਵੰਨੇ – ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਰੰਗਾਂ ਦੇ। ਬਹਾਰ – ਕੁਰਬਾਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਵਿ – ਟੋਟੋ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :
ਹੇ ਧਰਤੀ ! ਤੇਰੇ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖਰਾ – ਵੱਖਰਾ ਪੌਣ – ਪਾਣੀ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਉੱਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਜੀਵ – ਜੰਤੁ ਤੈਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਰੱਜ ਕੇ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਧਰਤੀ ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਜੈ – ਜੈਕਾਰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

2. ਪਾਠ – ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ – ਉੱਤਰ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਂਵ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ – ਵੱਖ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖੋ
ਜੈ – ਜੈਕਾਰ, ਰੁਸ਼ਨਾਵੇ, ਛਮ – ਛਮ, ਦੇਣ ਸ਼ਿੰਗਾਰ, ਵਧਾਉਂਦੇ, ਸਜਾਉਂਦੇ, ਸੂਰਜ, ਬੱਦਲ, ਕਲ – ਕਲ, ਰੁਮਕਦੀ, ਬਹਿਲਾਵੇ, ਮਹਿਮਾ, ਮਿਲਦੀਆਂ, ਸੁੱਖਾਂ, ਅੱਡ – ਅੱਡ, ਵੰਨ – ਸੁਵੰਨੇ, ਰੱਜ ਰੱਜ ਲਾਇਆ, ਰੰਗ – ਬਰੰਗੇ, ਲੱਖਾਂ ਹੀ, ਅਪਰ – ਅਪਾਰ, ਕਈ।
ਉੱਤਰ :
ਨਾਂਵ – ਜੈ – ਜੈਕਾਰ, ਸੂਰਜ, ਬੱਦਲ, ਮਹਿਮਾ, ਸੁੱਖਾਂ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਅੱਛ – ਅੱਛ, ਵੰਨ – ਸੁਵੰਨੇ, ਰੰਗ – ਬਰੰਗੇ, ਲੱਖਾਂ ਹੀ, ਅਪਰ – ਅਪਾਰ, ਕਈ।

ਕਿਰਿਆ – ਰੁਸ਼ਨਾਵੇ, ਦੇਣ ਸ਼ਿੰਗਾਰ, ਵਧਾਉਂਦੇ, ਸਜਾਉਂਦੇ, ਰੁਮਕਦੀ, ਬਹਿਲਾਵੇ, ਮਿਲਦੀਆਂ, ਲਾਇਆ।

ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਛਮ ਛਮ, ਕਲ – ਕਲ, ਰੱਜ ਰੱਜ।