This PSEB 7th Class Social Science Notes Chapter 9 Political Developments in South India (A.D.700-1200) will help you in revision during exams.
Political Developments in South India (A.D.700-1200) PSEB 7th Class SST Notes
→ States of South India in Medieval Period: Many Rajput states were there.
→ The three most powerful states were Pallavas, Panday’s, and Cholas. These would be fought to exert their own authority.
→ Pallava Rulers: The main rulers of this dynasty were Mahendra Varman I and Narsimha Varman I.
→ They expanded their kingdoms and made Kanchi their capital.
→ Pallava’s Art and Architecture: They were great patrons of art and architecture.
→ The famous chariot temples of Mahabali Puram have been built by them.
→ These have been built by cutting a single rock.
→ These temples are unique specimens of Pallava art.
→ Pandya Kingdom: This state was established in the southern part of Tamil Nadu.
→ Its capital was known as Madura or Madurai. It was the main centre of education.
→ Chola Dynasty: It was established by Vijayalaya. Other famous rulers were Prantaka I, Raj Raja I, (985 – 1014 A.D.), and Rajendra Chola (1014 – 1044 A.D.)
→ Assemblies of Cholas: Under Cholas, there was organisation of village assembly to run the village administration properly.
→ Village assemblies were of two types:
- Ur. It was the assembly of common people.
- Sabha or Mahasabha. It was the assembly of scholarly Brahmins.
→ Functions of Village Assemblies: The village assemblies got their functions performed through different committees.
→ These committees took care of roads maintenance, justice, education, religious festivals, temple maintenance, irrigation, and land-related functions.
→ Mandalam: The Chola provinces were known as Mandalams.
→ Valanadus: Mandalams were divided into Valanadus. Every Valanadus had many villages.
→ Chola Society: It was an ideal society. Brahmins, traders, and craftsmen had a pride of place in society.
→ All the classes of society worked together to fulfill common objectives.
→ The women folk also had great honour in society.
→ Raja Raja I: He was the most important ruler of the Chola dynasty.
→ He invaded the states of the Pandya and Chera dynasty as well as some parts of Mysore.
→ Rajendra I: He was another most ambitious Chola ruler.
→ He kept up the victory policy of his father Raj Raja I and fought many battles in the southern subcontinent.
→ The decline of Chola State: The inheritors of Rajendra I were incapable and weak, so by the end of the 13th century the Chola kingdom declined.
दक्षिणी भारत में राजनीतिक विकास (700-1200 ई० तक) PSEB 7th Class SST Notes
→ मध्यकालीन युग में दक्षिणी भारत के राज्य – मध्यकालीन युग में दक्षिण भारत में बहुत-से राजपूत राज्य स्थापित हो गये थे।
→ परन्तु उनमें से उस समय तीन राज्य-पल्लव, प्रांड्य और चोल बहुत शक्तिशाली थे। ये तीनों अपनी-अपनी प्रभुसत्ता के लिए परस्पर लड़ते रहते थे।
→ पल्लव शासक – इस वंश के प्रमुख शासक महेन्द्र वर्मन प्रथम तथा नरसिंह वर्मन थे। उन्होंने अपने राज्य का बहुत अधिक विस्तार किया और कांची को अपनी राजधानी बनाया।
→ पल्लवकालीन कला तथा वास्तुकला – पल्लवों ने कला तथा वास्तुकला को बहुत अधिक प्रोत्साहन दिया।
→ दक्षिण (महाबलिपुरम्) के प्रसिद्ध रथ मन्दिर पल्लव शासकों ने ही बनवाये थे। ये एक ही चट्टान को काटकर बनाए गये हैं। ये मन्दिर पल्लवों की कलात्मक प्रतिभा के अद्भुत नमूने हैं।
→ पांड्य राज्य – पांड्य राज्य तमिलनाडु के दक्षिणी भागों में स्थापित था। उनकी राजधानी को मदुरा या मुदरा कहा जाता था। यह शिक्षा का एक महत्त्वपूर्ण केन्द्र था।
→ चोल वंश – चोल वंश का संस्थापक विजयालय था। इस वंश के अन्य प्रसिद्ध शासक प्रांतक प्रथम, राजराजा प्रथम (985-1014 ई०) तथा राजेन्द्र चोल (1014-1044 ई०) थे।
→ चोलों की ग्राम सभाएं – चोलों के अधीन ग्राम प्रशासन को सुचारू रूप से चलाने के लिए ग्राम सभाओं का गठन किया जाता था।
→ ग्राम सभाएं दो प्रकार की होती थीं–
- उर-यह आम लोगों की सभा थी।
- सभा या महासभा-यह विद्वान् ब्राह्मणों की सभा थी।
→ ग्राम सभा – ग्राम सभाएं अपने कार्य विभिन्न समितियों की सहायता से करती थीं।
→ ग्रामीण इन समितियों के सदस्यों का चुनाव स्वयं करते थे। ये समितियां सड़कों के रख-रखाव, न्याय, शिक्षा, धार्मिक उत्सवों, मन्दिरों की देखभाल, सिंचाई तथा भूमि प्रबन्ध सम्बन्धी कार्य करती थीं।
→ मंडलम् – चोल प्रांतों को मंडलम् कहा जाता था।
→ वलनाडु – मंडलम् वलनाडु में विभक्त थे। प्रत्येक वलनाडु में कई गांव शामिल थे।
→ चोल समाज – चोल समाज एक आदर्श समाज था। ब्राह्मणों, व्यापारियों और शिल्पकारों को समाज में आदर की दृष्टि से देखा जाता था।
→ साझे उद्देश्यों की पूर्ति के लिए समाज के विभिन्न वर्ग मिलकर कार्य करते थे। स्त्रियों का भी बड़ा आदर किया जाता था।
→ राजराजा-प्रथम – राजराजा-प्रथम चोल वंश का सबसे महत्त्वपूर्ण शासक था। उसने पांड्य और चेर वंश के राज्यों पर और मैसूर के कुछ भागों पर आक्रमण किए।
→ राजेन्द्र-प्रथम – चोल शासक राजेन्द्र-प्रथम भी बहुत महत्त्वाकांक्षी था। उसने अपने पिता राजराजा-प्रथम की विजय-नीति को जारी रखा और दक्षिण प्रायद्वीप में अनेक युद्ध लड़े।
→ चोल राज्य का पतन – राजेन्द्र-प्रथ्म के उत्तराधिकारी अयोग्य तथा निर्बल थे। अतः तेरहवीं शताब्दी के अन्त तक चोल राज्य का अन्त हो गया।
ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਤੀਆਂ (700-1200 ਈ:) PSEB 7th Class SST Notes
→ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁਗ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ-ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁਗ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ | ਪਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਿੰਨ ਰਾਜ-ਪੱਲਵ, ਪਾਂਡਯ ਅਤੇ ਚੋਲਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਨ । ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਰਾਜ ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਆਪਸ ਵਿਚ ਲੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ।
→ ਪੱਲਵ ਸ਼ਾਸਕ-ਇਸ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਿੰਦਰ ਵਰਮਨ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਨਰਸਿੰਘ ਵਰਮਨ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਾਂਚੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ।
→ ਪੱਲਵਕਾਲੀਨ ਕਲਾ ਅਤੇ ਭਵਨ ਉਸਾਰੀ ਕਲਾ-ਪੱਲਵਾਂ ਨੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਭਵਨ ਉਸਾਰੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ । ਦੱਖਣ ਮਹਾਂਬਲੀਪੁਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੱਥ ਮੰਦਰ ਪੱਲਵ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਬਣਵਾਏ ਸਨ ।
→ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਹੀ ਚੱਟਾਨ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੱਲਵਾਂ ਦੀ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਅਦਭੁਤ ਨਮੂਨੇ ਹਨ ।
→ ਪਾਂਡਯ ਰਾਜ-ਪਾਂਡਯ ਰਾਜ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਸਥਾਪਿਤ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਮਦੁਰਾ ਜਾਂ ਮੁਦਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਸੀ ।
→ ਚੋਲ ਵੰਸ਼-ਚੋਲ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਵਿਜਯਲਯ ਸੀ । ਇਸ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਾਸਕ ਘਾਤਕ ਪਹਿਲਾ, ਰਾਜਰਾਜਾ ਪਹਿਲਾ (985-1014 ਈ:) ਅਤੇ ਰਜਿੰਦਰ ਚੋਲ (1014-1044 ਈ:) ਸਨ ।
→ ਚੋਲਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੰਡ ਸਭਾਵਾਂ-ਚੋਲਾਂ ਅਧੀਨ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਪਿੰਡ ਸਭਾਵਾਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ-
ਉਰ-ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਸੀ ।
→ ਸਭਾ ਜਾਂ ਮਹਾਂ ਸਭਾ-ਇਹ ਵਿਦਵਾਨ ਬਾਹਮਣਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਸੀ ।
→ ਪਿੰਡ ਸਭਾ-ਪਿੰਡ ਸਭਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਤੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ । ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਤੀਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਖ਼ੁਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
→ ਇਹ ਸਮਿਤੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਓ, ਨਿਆਂ, ਸਿੱਖਿਆ, ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ, ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਰਜ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ।
→ ਮੰਡਲਮਜ਼-ਚੋਲ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੰਡਲਮਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
→ ਵਲਨਾਡੂ-ਮੰਡਲਮ ਵਲਨਾਡੂ ਵੇਲੇਡੂਜ਼) ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਹਰੇਕ ਵਲਨਾਡੂ ਵਿਚ ਕਈ ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।
→ ਚੋਲ ਸਮਾਜ-ਚੋਲ ਸਮਾਜ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਸੀ । ਬਾਹਮਣਾਂ, ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਆਦਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
→ ਸਾਂਝੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਵਰਗ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਆਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
→ ਰਾਜਰਾਜਾ ਪਹਿਲਾ-ਰਾਜਰਾਜਾ ਪਹਿਲਾ ਚੋਲ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਪਾਂਡਯ ਅਤੇ ਚੇਰ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਭਾਗਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ।
→ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਹਿਲਾ-ਚੋਲ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਹਿਲਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲਾਲਸੀ (ਅਭਿਲਾਖੀ) ਸੀ । ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਰਾਜਰਾਜਾ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਜਿੱਤ-ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਯੁੱਧ ਲੜੇ।
→ ਚੋਲ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ-ਰਾਜਿੰਦਰ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਯੋਗ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਤੇਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤਕ ਚੋਲ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ।