PSEB 3rd Class Maths Book Solutions Guide | Maths World Class 3 Solutions

Punjab State Board Syllabus Maths World Class 3 Solutions, PSEB 3rd Class Maths Book Solutions Guide Pdf free download in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 3.

Maths World Class 3 Solutions | PSEB 3rd Class Maths Guide

PSEB 3rd Class Maths Book Solutions in English Medium

Maths World Class 3 Solutions in Punjabi Medium

Maths World Class 3 Solutions in Hindi Medium

PSEB 4th Class English Book Rainbow Solutions | PSEB 4th Class English Guide

Punjab State Board Syllabus PSEB 4th Class English Book Rainbow Solutions, PSEB 4th Class English Book Solutions Guide Pdf is part of PSEB Solutions for Class 4.

PSEB 4th Class English Guide | English Guide for Class 4 PSEB

PSEB 4th Class English Book Rainbow Solutions

PSEB 4th Class English Grammar & Composition

PSEB 4th Class EVS Book Solutions | My World EVS Book Class 4 Solutions

Punjab State Board Syllabus My World EVS Book Class 4 Solutions, PSEB 4th Class EVS Book Solutions My World Guide Pdf free download of Environment Studies in English Medium & Punjabi Medium & Hindi Medium is part of PSEB Solutions for Class 4.

PSEB 4th Class EVS Book Solutions My World | PSEB 4th Class EVS Guide

PSEB 4th Class EVS Book Solutions in English Medium

PSEB 4th Class EVS Book Solutions in Punjabi Medium

PSEB 4th Class Hindi Book Solutions | PSEB 4th Class Hindi Guide

Punjab State Board Syllabus PSEB 4th Class Hindi Book Solutions Guide Pdf free download of हिंदी पुस्तक 1st Language, आओ हिंदी सीखें 2nd Language are part of PSEB Solutions for Class 4.

PSEB 4th Class Hindi Guide | Hindi Guide for Class 4 PSEB

PSEB 4th Class Hindi Book Solutions Second Language

  • Chapter 1 मानक हिन्दी की वर्णमाला
  • Chapter 2 अनुस्वार, अनुनासिक, विसर्ग, हल, चिह्न
  • Chapter 3 स्वरों की मात्राएँ
  • Chapter 4 दो अक्षरों का योग
  • Chapter 5 तीन-चार अक्षरों का योग
  • Chapter 6 ‘अ’ की मात्रा (ा) का ज्ञान
  • Chapter 7 ‘आ’ की मात्रा वाले शब्द
  • Chapter 8 ‘इ’ की मात्रा (ि) का ज्ञान
  • Chapter 9 ‘ई’ की मात्रा (ी) का ज्ञान
  • Chapter 10 ‘उ’ की मात्रा (ु) का ज्ञान
  • Chapter 11 ‘ऊ’ की मात्रा (ू) का ज्ञान
  • Chapter 12 ‘ऋ’ की मात्रा (ृ) का ज्ञान
  • Chapter 13 ‘ए’ की मात्रा (े) का ज्ञान
  • Chapter 14 ‘ऐ’ की मात्रा (ै) का ज्ञान
  • Chapter 15 ‘ओ’ की मात्रा (ो) का ज्ञान
  • Chapter 16 ‘औ’ की मात्रा (ौ) का ज्ञान
  • Chapter 17 अनुस्वार, ‘बिन्दी’ ‘अ’ का प्रयोग
  • Chapter 18 अनुनासिक (चंद्रबिंदु) (ँ) का प्रयोग
  • Chapter 19 विसर्ग ‘अः’ का प्रयोग
  • Chapter 20 बनावट के आधार पर वर्णों की पहचान
  • Chapter 21 मात्रा रहित शब्दों वाले वाक्य
  • Chapter 22 ‘आ’ की मात्रा (ा) वाले वाक्य
  • Chapter 23 ‘इ’ की मात्रा (ि) वाले वाक्य
  • Chapter 24 ‘ई’ की मात्रा (ी) वाले वाक्य
  • Chapter 25 ‘उ’ की मात्रा (ु) वाले वाक्य
  • Chapter 26 ‘ऊ’ की मात्रा (ू) वाले वाक्य
  • Chapter 27 ‘ए’ की मात्रा (े) वाले वाक्य
  • Chapter 28 ‘ऐ’ की मात्रा (ै) वाले वाक्य
  • Chapter 29 ‘ओ’ की मात्रा (ो) वाले वाक्य
  • Chapter 30 ‘औ’ की मात्रा (ौ) वाले वाक्य
  • Chapter 31 ‘ऋ’ की मात्रा (ृ) वाले वाक्य
  • Chapter 32 अनुस्वार (ं) वाले वाक्य
  • Chapter 33 अनुनासिक (ँ) वाले वाक्य
  • Chapter 34 विसर्ग वाले वाक्य

PSEB 4th Class Hindi Book Solutions First Language

  • Chapter 1 सुबह (कविता)
  • Chapter 2 अम्मा-अम्मा
  • Chapter 3 काबुलीवाला
  • Chapter 4 मदन लाल ढींगरा
  • Chapter 5 बरगद- सा पिता (कविता)
  • Chapter 6 सच-झूठ का निर्णय
  • Chapter 7 जल-संरक्षण
  • Chapter 8 बलिदान की लाली
  • Chapter 9 अगर न नभ में बादल होते? (कविता)
  • Chapter 10 रक्षा में हत्या
  • Chapter 11 पैंसिल की आत्मकथा
  • Chapter 12 भाषा की रेल
  • Chapter 13 मैं भी पढ़ने जाऊँगी (कविता)
  • Chapter 14 भगत पूरण सिंह
  • Chapter 15 दो बैलों की कथा
  • Chapter 16 रक्षा-बन्धन
  • Chapter 17 शहीद (कविता)
  • Chapter 18 टेलीविज़न
  • Chapter 19 हृदय परिवर्तन
  • Chapter 20 प्रिय लोक खेलें (कविता)
  • Chapter 21 जीवन का लक्ष्य

PSEB 4th Class Welcome Life Book Solutions | PSEB 4th Class Welcome Life Guide

Punjab State Board Syllabus PSEB 4th Class Welcome Life Book Solutions Guide Pdf in English Medium & Punjabi Medium & Hindi Medium is part of PSEB Solutions for Class 4.

PSEB 4th Class Welcome Life Guide | Welcome Life Guide for Class 4 PSEB

PSEB 4th Class Welcome Life Book Solutions in English Medium

PSEB 4th Class Welcome Life Book Solutions in Punjabi Medium

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Punjab State Board PSEB 11th Class Chemistry Book Solutions Chapter 10 The s-Block Elements Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Chemistry Chapter 10 The s-Block Elements

PSEB 11th Class Chemistry Guide The s-Block Elements InText Questions and Answers

Question 1.
What are the common physical and chemical features of alkali metals?
Answer:
Physical properties of alkali metals are as follows :

  1. They are quite soft and can be cut easily. Sodium metal can be easily cut using a knife.
  2. They are light coloured and are mostly silvery white in appearance.
  3. They have low density because of the large atomic sizes. The density increases down the group from Li to Cs. The only exception to this is K, which has lower density than Na.
  4. The metallic bonding present in alkali metals is quite weak. Therefore they have low melting and boiling points.
  5. Alkali metals and their salts impart a characteristic colour to flames. This is because the heat from the flame excites the electron present in the outermost orbital to a high energy level. When this excited electron reverts back to the ground state, it emits excess energy as radiation that falls in the visible region.
  6. They also display photoelectric effect. When metals such as Cs and K are irradiated with light, they lose electrons.

Chemical properties of alkali metals are as follows :

Alkali metals are highly reactive due to their low ionization enthalpy. As we move down the group, the reactivity increases.
(1) They react with water to form respective oxides or hydroxides. As we move down the group, the reaction becomes more and more spontaneous.

(2) They react with water to form their respective hydroxides and dihydrogens. The general reaction for the same is given as :
2M + 2H2O → 2M+ + 2OH + H2

(3) They react with dihydrogen to form metal hydrides. These hydrides are ionic solids and have high melting points.
2M + H2 → 2M+ H

(4) Almost all alkali metals, except Li, react directly with halogens to form ionic halides.
2M + Cl2 → 2MCl (M = Li, K, Rb, Cs)

Since Li+ ion is very small in size, it can easily distort the electron cloud around the negative halide ion. Therefore lithium halides are covalent in nature.

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

(5) They are strong reducing agents. The reducing power of alkali metals increases on moving down the group.
However, lithium is an exception. It is the strongest reducing agent among the alkali metals. It is because of its high hydration energy.

(6) They dissolve in liquid ammonia to form deep blue coloured solutions. Therefore, these solutions are conducting in nature.
M + (x + y) NH3 → [M(NH3)x]+[M(NH3)y]

The ammoniated electrons cause the blue colour of the solution. These solutions are paramagnetic and if allowed to stand for some time, then they liberate hydrogen. This results in the formation of amides.
M+ + e + NH3(l) → MNH + \(\frac{1}{2}\)H2(g)

In a highly concentrated solution, the blue colour changes to bronze and the solution becomes diamagnetic.

Question 2.
Discuss the general characteristics and gradation in properties of alkaline earth metals.
Answer:
Physical and atomic properties of alkaline earth metals are as follows:

  • The general electronic configuration of alkaline earth metals is (noble gas) ns2.
  • These metals lose two electrons to acquire the nearest noble gas configuration. Therefore, their oxidation state is +2.
  • These metals have atomic and ionic radii smaller than that of alkali metals. Also when moved down the group, the effective nuclear charge decreases and this causes an increase in their atomic radii and ionic radii.
  • Since the alkaline earth metals have large size, their ionization enthalpies are found to be fairly low. However, their first ionization enthalpies are higher than the corresponding group 1 metals.
  • These metals are lustrous and silvery white in appearance. They are relatively less soft as compared to alkali metals.
  • Atoms of alkaline earth metals are smaller than that of alkali metals. Also they have two valence electrons forming stronger metallic bonds. These two factors cause alkaline earth metals to have high melting and boiling points as compared to alkali metals.
  • They are highly electropositive in nature. This is due to their low ionization enthalpies. Also the electropositive character increases on moving down the group from Be to Ba.
  • Ca, Sr, and Ba impart characteristic colours to flames.
    Ca – Brick red Sr – Crimson red Ba – Apple green
    In Be and Mg, the electrons are too strongly bound to be excited. Hence, these do not impart any colour to the flame.

Chemical properties of alkaline earth metals are as follows :
The alkaline earth metals are less reactive than alkali metals and their reactivity increases on moving down the group.

(i) Reaction with air and water : Be and Mg are almost inert to air and water because of the formation of oxide layer on their surface.
(a) Powdered Be burns in air to form BeO and Be3N2.
(b) Mg, being more electropositive, burns in air with a dazzling sparkle to form MgO and Mg3N2.
(c) Ca, Sr, and Ba react readily with air to form respective oxides and nitrides.
(d) Ca, Ba, and Sr react vigorously even with cold water.

(ii) Alkaline earth metals react with halogens at high temperatures to form halides.
M + X2 → MX2 (X = F, Cl, Br, I)
(iii) All the alkaline earth metals, except Be, react with hydrogen to form hydrides.
(iv) They react readily with acids to form salts and liberate hydrogen gas.
M + 2HCl → MCl2 + H2(g) ↑
(v) They are strong reducing agents. However, their reducing power is less than that of alkali metals. As we move down the group, the reducing power increases.
(vi) Similar to alkali metals, the alkaline earth metals also dissolve in liquid ammonia to give deep blue coloured solutions.
M + (x – y) NH3 → [M (NH3)x]2+ + 2 [e (NH3)y]

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 3.
Why are alkali metals not found in nature?
Answer:
Alkali metals include lithium, sodium, potassium, rubidium, cesium, and francium. These metals have only one electron in their valence shell, which they lose easily, owing to their low ionization energies. Therefore, alkali metals are highly reactive and are not found in nature in their elemental state.

Question 4.
Find out the oxidation state of sodium in Na2O2.
Answer:
Let the oxidation state of Na be x. The oxidation state of oxygen, in case of peroxides, is -1.
Therefore, 2(x) + 2(-1) = 0 ⇒ 2x – 2 = 0 ⇒ 2x = 2 ⇒ x = ±1
Therefore, the oxidation state of sodium in Na2O2 is +1.

Question 5.
Explain why is sodium less reactive than potassium?
Answer:
In alkali metals, on moving down the group, the atomic size increases and the effective nuclear charge decreases.
Because of these factors, the outermost electron in potassium can be lost easily as compared to sodium. Hence, potassium is more reactive than sodium.

Question 6.
Compare the alkali metals and alkaline earth metals with respect to (i) ionization enthalpy (ii) basicity of oxides and (iii) solubility of hydroxides.
Answer:

  • Ionization enthalpies : The first ionization enthalpies of the alkaline earth metals are higher than those of the corresponding alkali metals. This is due to their small size as compared to the corresponding alkali metals. But second ionization enthalpies of the alkaline earth metals are smaller than those of the corresponding alkali metals.
  • Basicity of oxides : The oxides of the alkali and alkaline earth metals dissolves in water to form basic hydroxides. The alkaline earth metal hydroxides are however less basic and less stable than alkali metal hydroxides.
  • Solubility of hydroxides : The solubility of hydroxides of alkaline earth metals is relatively less than their corresponding alkali metal hydroxides.

Question 7.
In what ways lithium shows similarities to magnesium in its chemical behaviour?
Answer:
Similarities between lithium and magnesium are as follows :
(i) Both Li and Mg react slowly with cold water.
(ii) The oxides of both Li and Mg are much less soluble in water and their hydroxides decompose at high temperature.
im 1

(iii) Both Li and Mg react withN2 to form nitrides.
im 2

(iv) Neither Li nor Mg form peroxides or superoxides.
(v) The carbonates of both are covalent in nature. Also, these decompose on heating.
im 3

(vi) Li and Mg do not form solid bicarbonates.
(vii) Both LiCl and MgCl2 are soluble in ethanol owing to their covalent nature.
(viii) Both LiCl and MgCl2 are deliquescent in nature. They crystallize from aqueous solutions as hydrates, for example, LiCl.2H2O and MgCl2 . 8H2O.

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 8.
Explain why can alkali and alkaline earth metals not be obtained by chemical reduction methods?
Answer:
In the process of chemical reduction, oxides of metals are reduced using a stronger reducing agent. Alkali metals and alkaline earth metals are among the strongest reducing agents and the reducing agents that are stronger than them are not available. Therefore, they cannot be obtained by chemical reduction of their oxides.

Question 9.
Why are potassium and caesium, rather than lithium used in photoelectric cells?
Answer:
Potassium and caesium have much lower ionization enthalpy than that of lithium. Therefore, these metals on exposure to light emit electrons easily but lithium does not. That’s why K and Cs rather than Li are used in photoelectric cells.

Question 10.
When an alkali metal dissolves in liquid ammonia the solution can acquire different colours. Explain the reasons for this type of colour change.
Answer:
When an alkali metal is dissolved in liquid ammonia, it results in the formation of a deep blue coloured solution.
M + (x + y) NH3 → [M (NH3)x]+ + [e-1 (NH3)y] [Ammoniated electron]
The ammoniated electrons absorb energy corresponding to red region of visible light. Therefore, the transmitted light is blue in colour.
At a higher concentration (3 M), clusters of metal ions are formed. This causes the solution to attain a copper-bronze colour and a characteristic metallic lustre.

Question 11.
Beryllium and magnesium do not give colour to flame whereas other alkaline earth metals do so. Why?
Answer:
When an alkaline earth metal is heated, the valence electrons get excited to a higher energy level. When this excited electron comes back to its lower energy level, it radiates energy, which belongs to the visible region. Hence, the colour is observed. In Be and Mg, the electrons are strongly bound. The energy required to excite these electrons is very high. Therefore, when the electron reverts back to its original position the energy released does not fall in the visible region. Hence, no colour in the flame is seen.

Question 12.
Discuss the various reactions that occur in the Solvay process.
Answer:
In Solvay ammonia process, CO2 is passed through brine, (a concentrated solution of NaCl) saturated with ammonia. The process involves the formation of a sparingly soluble sodium bicarbonate.
NaCl + NH3 + CO2 + H2O → NaHCO3↓ + NH4Cl .
Sodium bicarbonate thus formed is filtered, dried and heated to obtain sodium carbonate.
im 4
CO2 used in carbonating tower is prepared by heating calcium carbonate and the quicklime, CaO thus formed is dissolved in water to form slaked lime, Ca(OH)2.
im 5
In ammonia recovery tower, NH3 is prepared by heating NH4Cl with Ca(OH)2.
im 6

Question 13.
Potassium carbonate cannot be prepared by Solvay process. Why?
Answer:
Solvay process cannot be used to prepare potassium carbonate. This is because unlike sodium bicarbonate, potassium bicarbonate is fairly soluble in water and does not precipitate out.

Question 14.
Why is Li2CO3 decomposed at a lower temperature whereas Na2CO3 at higher temperature?
Answer:
As we move down the alkali metal group, the electropositive character increases. This causes an increase in the stability of alkali carbonates.
However, lithium carbonate is not so stable to heat. This is because lithium carbonate is covalent. Lithium ion, being very small in size, polarizes a large carbonate ion, leading to the formation of more stable lithium oxide.
im 7
Therefore, lithium carbonate decomposes at a low temperature while a stable sodium carbonate decomposes at a high temperature.

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 15.
Compare the solubility and thermal stability of the following compounds of the alkali metals with those of the alkaline earth metals (a) Nitrates (b) Carbonates (c) Sulphates.
Answer:
(a) Nitrates of alkali metals and alkaline earth metals :
(i) Nitrates of alkali metals are thermally not stable and decompose on heating to give MNO2 and O2 (except LiN03) whereas nitrates of alkaline earth metals decompose on heating give their oxides, nitrogen dioxide and oxygen gas.

im 8

(ii) Nitrates of alkali metals are highly soluble in water whereas alkaline earth metal nitrates are sparingly soluble and crystallise with six molecules of water.
(b) Carbonates of alkali metals and alkaline earth metals:
(i) Carbonates of alkali metals except Li are quite stable upto 1273 K and do not decompose, whereas carbonates of alkaline earth metals decompose at different temperatures, to give their oxides and carbon dioxide.

im 9

The thermal stability of carbonates of alkaline earth metals increase down the group.
BeCO3 is least stable and BaCO3 is most stable.

(ii) All the carbonates of alkali metals are generally soluble in water and their solubility increases rapidly on descending the group. This is due to the reason that their lattice energies decrease more rapidly than their hydration energies down the group. In the case of carbonates of alkaline earth metals they are sparingly soluble in water and their solubility decreases down the group from Be to Ba. For example, MgCO3 is slightly soluble in water, but BaC03 is almost insoluble.

(c) Sulphates of alkali metals and alkaline earth metals :
(i) The sulphates of alkali metals are thermally quite stable whereas the sulphates of alkaline earth metals decompose on heating to give oxides and SO3. The temperature of decomposition increases
down the group.
im 10

(ii) The sulphates of alkali metals Na and K are soluble in water. As far as the solubility of sulphates of alkaline earth metals in water is concerned, BeSO4 and MgSO4 are highly soluble, CaSO4 is sparingly soluble, but the sulphates of Sr, Ba and Ra are virtually insoluble. Thus, the solubility of their sulphates in water decreases down the group.
BeSO4 > MgSO4 > CaSO4 > SiSO4 > BaSO4

Question 16.
Starting with sodium chloride how would you proceed to prepare (i) sodium metal (ii) sodium hydroxide (iii) sodium peroxide (iv) sodium carbonate?
Answer:
(i) Sodium metal from sodium chloride: Sodium is prepared from fused (molten) sodium chloride. Sodium chloride is mixed with CaCl2 and KF [to lower the M.Pt. of NaCl to 850-875 K] and subjected to electrolysis (in DOWN’S CELL) when the following reactions occur :

im 11

Sodium, liberated at the cathode, is collected in kerosene oil and chlorine gas is liberated at the anode.
(ii) Sodium hydroxide from sodium chloride: Sodium hydroxide (caustic soda) is generally prepared by the electrolysis of brine solution (NaCl solution in water) in Castner Kellner cell. A mercury cathode and carbon anode are used. Sodium metal discharged at the cathode combines with mercury to form sodium amalgam. Cl2 gas is evolved at the anode.

im 12

The amalgam is treated with water to give sodium hydroxide and hydrogen gas.
2Na – amalgam + 2H2O → 2NaOH + 2Hg + H2

(iii) Sodium peroxide from sodium chloride: Sodium metal obtained, by the electrolysis of molten sodium chloride is heated with O2 at about 575 K when sodium forms mainly sodium peroxide.

im 13

(iv) Sodium carbonate from sodium chloride: Sodium carbonate is prepared from an aqueous solution of NaCl by SOLVAY PROCESS. In this process, CO2 is passed through NaCl solution saturated with ammonia, when following reactions occur :

2NH3 + H2O + CO2 → (NH4)2 CO3
(NH4)2 CO3 + H2O + CO2 → 2NH4HCO3
NH4HCO3 + NaCl → NH4Cl + NaHCO3
im 14

Question 17.
What happens when (i) magnesium is burnt in air (ii) quick lime is heated with silica (iii) chlorine reacts with slaked lime (iv) calcium nitrate is heated?
Answer:
(i) Magnesium bums in air with a dazzling light to form MgO and Mg3N2.
im 15

(ii) Quick lime (CaO) combines with silica (SiO2) to form slag.
im 16

(iii) When chlorine is added to slaked lime, it gives bleaching powder.
im 17

(iv) Calcium nitrate, on heating decomposes to give calcium oxide.
im 18

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 18.
Describe two important uses of each of the following (i) caustic soda (ii) sodium carbonate (iii) quicklime.
Answer:
(i) Uses of caustic soda
(a) It is used in soap industry.
(b) It is used as a reagent in laboratory.
(ii) Uses of sodium carbonate
(a) It is generally used in glass and soap industry.
(b) It is used as a water softener.
(iii) Uses of quick lime
(a) It is used as a starting material for obtaining slaked lime.
(b) It is used in the manufacture of glass and cement.

Question 19.
Draw the structure of (i) BeCl2 (vapour) (ii) BeCl2 (solid).
Answer:
(i) In the vapour state, BeCl2 exists as a monomer with a linear structure.
im 19

(ii) In the solid state, BeCl2 exists as a polymer in condensed phase.
im 20

Question 20.
The hydroxides and carbonates of sodium and potassium are easily soluble in water while the corresponding salts of magnesium and calcium are sparingly soluble in water. Explain.
Answer:
The atomic size of sodium and potassium is larger than that of magnesium and calcium. Thus, the lattice energies of carbonates and hydroxides formed by calcium and magnesium are much more than those of sodium and potassium.
Hence, carbonates and hydroxides of sodium and potassium dissolve readily in water whereas those of calcium and magnesium are only sparingly soluble.

Question 21.
Describe the importance of the following (i) limestone (ii) cement (iii) plaster of paris.
Answer:
(i) Importance of limestone
(a) It is used in the preparation of lime and cement.
(b) It is used as a flux during the smelting of iron ores.

(ii) Importance of cement
(a) It is used in plastering and in construction of bridges.
(b) It is used in concrete.

(iii) Importance of plaster of Paris
(a) It is used in surgical bandages.
(b) It is also used for making casts and moulds.

Question 22.
Why are lithium salts commonly hydrated and those of the other alkali ions usually anhydrous?
Answer:
Because of its smallest size among alkali metals, Li+ has the maximum degree of hydration. That’s why lithium salts are commonly hydrated and those of other alkali metal ions usually anhydrous.
im 21

Question 23.
Why is LiF almost insoluble in water whereas LiCl soluble not only in water but also in acetone?
Answer:
LiF is insoluble in water. On the contrary, LiCl is soluble not only in water, but also in acetone. This is mainly because of the greater ionic character of LiF as compared to LiCl. The solubility of a compound in water depends on the balance between lattice energy and hydration energy. Since fluoride ion is much smaller in size than chloride ion, the lattice energy of LiF is greater than that of LiCl. Also there is not much difference between the hydration energies of fluoride ion and chloride ion. Thus, the net energy change during the dissolution of LiCl in water is more exothermic than that during the dissolution of LiF in water. Hence, low lattice energy and greater covalent character are the factors making LiCl soluble not only in water, but also in acetone.

Question 24.
Explain the significance of sodium, potassium, magnesium and calcium in biological fluids.
Answer:
(i) Sodium (Na):
Sodium ions are found primarily in the blood plasma. They are also found in the interstitial fluids surrounding the cells.
(a) Sodium ions help in the transmission of nerve signals.
(b) They help in regulating the flow of water across the cell membranes.
(c) They also help in transporting sugars and amino acids into the cells.

(ii) Potassium (K):
Potassium ions are found in the highest quantity within the cell fluids.
(a) K+ ions help in activating many enzymes.
(b) They also participate in oxidising glucose to produce ATP.
(c) They also participate in transmitting nerve signals.

(iii) Magnesium (Mg) and calcium (Ca) :
Magnesium and calcium are referred to as macro-minerals. This term indicates their higher abundance in the human body system.
(a) Mg helps in relaxing nerves and muscles.
(b) Mg helps in building and strengthening bones.
(c) Mg maintains normal blood circulation in the human body system.
(d) Ca helps in the coagulation of blood.
(e) Ca also helps in maintaining homeostasis.

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 25.
What happens when
(i) sodium metal is dropped in water?
(ii) sodium metal is heated in free supply of air?
(iii) sodium peroxide dissolves in water?
Answer:
(i) When sodium metal is dropped in water, it reacts violently to form sodium hydroxide and hydrogen gas. The chemical equation involved in the reaction is:
2Na(s) + 2H2O(l) → 2NaOH(aq) + H2(g)
(ii) On being heated in air, sodium reacts vigorously with oxygen to form sodium peroxide. The chemical equation involved in the reaction is:
2Na(s) + O2(g) → Na2O2(s)
(iii) When sodium peroxide is dissolved in water, it is readily hydrolysed to form sodium hydroxide and water. The chemical equation involved in the reaction is:
Na2O2(s) + 2H2O(7) → 2NaOH(aq) + H2O2(aq)

Question 26.
Comment on each of the following observations:
(a) The mobilities of the alkali metal ions in aqueous solution are Li+ < Na+ < K+ < Rb+ < Cs+
(b) Lithium is the only alkali metal to form a nitride directly.
(c) \(\mathbf{H}^{\ominus}\) for M2+ (aq) + 2e → M(s) (where M = Ca, Sr or Ba) is nearly constant.
Answer:
(a) On moving down the alkali group, the ionic and atomic sizes of the metals increase. The given alkali metal ions can be arranged in the increasing order of their ionic sizes as:
Li+ < Na+ < K+ < Rb+ < Cs+

Smaller the size of an ion, the more highly is it hydrated. Since, Li+ is the smallest, it gets heavily hydrated in an aqueous solution. On the other hand, Cs+ is the largest and so it is the least hydrated. The given alkali metal ions can be arranged in the decreasing order of their hydrations as:
Li+ > Na+ > K+ > Rb+ > Cs+
Greater the mass of a hydrated ion, the lower is its ionic mobility. Therefore, hydrated Li+ is the least mobile and hydrated Cs+ is the most mobile. Thus, the given alkali metal ions can be arranged in the increasing order of their mobilities as:
Li+ < Na+ < K+ < Rb+ < Cs+

(b) Unlike the other elements of group 1, Li reacts directly with nitrogen to form lithium nitride. This is because Li+ is very small in size and so its size is the most compatible with the N3- ion. Hence, the lattice energy released is very high. This energy also overcomes the high amount of energy required for the formation of the N3- ion.

(c) Electrode potential (\(\mathbf{E}^{\ominus}\)) of any M2+/M electrode depends upon three factors :
(i) Ionisation enthalpy
(ii) Enthalpy of hydration
(iii) Enthalpy of vaporisation
The combined effect of these factors is approximately the same for Ca, Sr, and Ba. Hence, their electrode potentials are nearly constant.

Question 27.
State as to why
(a) a solution of Na2CO3 is alkaline?
(b) alkali metals are prepared by electrolysis of their fused chlorides?
(c) sodium is found to be more useful than potassium?
Answer:
(a) When sodium carbonate is added to water, it hydrolyses to give sodium bicarbonate and sodium hydroxide (a strong base). As a result, the solution becomes alkaline.
Na2CO3 + H2O → NaHCO3 + NaOH

(b) It is not possible to prepare alkali metals by the chemical reduction of their oxides as they themselves are very strong reducing agents. They cannot be prepared by displacement reactions either (wherein one element is displaced by another). This is because these elements are highly electropositive. Electrolysis of aqueous solutions can neither be used to extract these elements. This is because the liberated metals react with water. Hence, to overcome these difficulties, alkali metals are usually prepared by the electrolysis of their fused chlorides.

(c) Blood plasma and the interstitial fluids surrounding the cells are the regions where sodium ions are primarily found. Potassium ions are located withimthe cell fluids. Sodium ions are involved in the transmission of nerve signals, in regulating the flow of water across the cell membranes, and in transporting sugars and amino acids into the cells. Hence, sodium is found to be more useful than potassium.

Question 28.
Write balanced equations for reactions between
(a) Na2O2 and water
(b) KO2 and water
(c) Na2O and CO2
Answer:
(a) The balanced chemical equation for the reaction between Na202 and water is:
Na2O2(s) + 2H2O(l) → 2NaOH(aq) + H2O2(aq)

(b) The balanced chemical equation for the reaction between K02 and water is:
2KO2(s) + 2H2O(l) → 2KOH(aq) + H2O2(aq) + O2(g)
or 4KO2(s) + 2H2O(l) → 4KOH(aq) + 3O2(g)

(c) The balanced chemical equation for the reaction between Na2O and CO2 is:
Na2O(s) + CO2(g) + Na2CO3

Question 29.
How would you explain the following observations?
(i) BeO is almost insoluble but BeSO4 is soluble in water, ‘
(ii) BaO is soluble but BaSO4 is insoluble in water,
(iii) Lil is more soluble than KI in ethanol.
Answer:
(i) BeO is almost insoluble in water and BeSO4 is soluble in water. Be2+ is a small cation with a high polarising power and O2- is a small anion. The size compatibility of Be2+ and O2- is high. Therefore, the lattice energy released during their formation is also very high. When BeO is dissolved in water, the hydration energy of its ions is not sufficient to overcome the high lattice energy. Therefore, BeO is insoluble in water. On the other hand, \(\mathrm{SO}_{4}^{2-}\) ion is a large anion. Hence, Be2+ can easily polarise \(\mathrm{SO}_{4}^{2-}\) ions, making BeSO4 unstable. Thus, the lattice energy of BeSO4 is not very high and so it is soluble in water.

(ii) BaOis soluble in water, but BaSO4 is not. Ba2+ is a large cation and O2- is a small anion. The size compatibility of Ba2+ and O2- is not high. As a result, BaO is unstable. The lattice energy released during its formation is also not very large. It can easily be overcome by the hydration energy of the ions. Therefore, BaO is, soluble in water. In BaSO4, Ba+ and \(\mathrm{SO}_{4}^{2-}\) are both large-sized. The lattice energy released is high. Hence, it is not soluble in water.

(iii) Lil is more soluble than KI in ethanol. As a result, due to its small size, the lithium ion has a higher polarising power than the potassium ion. It polarises the electron cloud of the iodide ion to a much greater extent than the potassium ion. This causes a greater covalent character in Li than in KI. Hence, Lil is more soluble in ethanol.

Question 30.
Which of the alkali metal is having least melting point?
(a) Na (b) K (c) Rb (d) Cs
Answer:
(d) Atomic size increases as we move down the alkali group. As a result, the binding energies of their atoms in the crystal lattice decrease. Also, the strength of metallic bonds decreases on moving down a group in the periodic table.
This causes a decrease in the melting point. Among the given metals, Cs is the largest and has the least melting point.

Question 31.
Which one of the following alkali metals gives hydrated salts?
(a) Li (b) Na (c) K (d) Cs
Answer:
(a) Smaller the size of an ion, the more highly is it hydrated. Among the given alkali metals, Li is the smallest in size. Also, it has the highest charge density and highest polarising power. Hence, it attracts water molecules more strongly than the other alkali metals. As a result, it forms hydrated salts such as LiCl • 2 H20. The other alkali metals are larger than Li and have weaker charge densities. Hence, they usually do not form hydrated salts.

PSEB 11th Class Chemistry Solutions Chapter 10 The s-Block Elements

Question 32.
Which one of the alkaline earth metal carbonates is thermally the most stable?
(a) MgCO3
(b) CaCO3
(c) SrCO3
(d) BaCO3
Answer:
(d) Thermal stability increases with the increase in the size of the cation present in the carbonate. The increasing order of the cationic size of the given alkaline earth metals is
Mg < Ca < Sr < Ba
Hence, the increasing order of the thermal stability of the given alkaline earth metal carbonates is
MgCO3 < CaCO3 < SrCO3 < BaCO3

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

Punjab State Board PSEB 10th Class Physical Education Book Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ Textbook Exercise Questions, and Answers.

PSEB Solutions for Class 10 Physical Education Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

Physical Education Guide for Class 10 PSEB ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵTextbook Questions and Answers

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Very Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਪੱਠੇ ਕੀ ਹਨ ? (Describe Muscles.)
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਮਾਸ ਸੁਤਰ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀ ਹੱਡੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੁੰਗੜਨ ਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । (Name the types of Muscles.)
ਉੱਤਰ –

  • ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Voluntary Muscles)
  • ਅਣਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Involuntary Muscles)
  • ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Cardiac Muscles) ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੀ ਹੈ ? (What is Excretory System ?)
ਉੱਤਰ-
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਫਾਲਤੂ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । (Name the organs of Excretory System.)
ਉੱਤਰ-

  • ਫੇਫੜੇ
  • ਗੁਰਦੇ
  • ਚਮੜੀ
  • ਅੰਤੜੀਆਂ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਕੰਮ ਲਿਖੋ । (Give two functions of Muscles.)
ਉੱਤਰ-

  1. ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  2. ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਚਲਦਾ-ਫਿਰਦਾ, ਕੁੱਦਦਾ-ਟੱਪਦਾ ਅਤੇ ਸਾਹ ਆਦਿ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Voluntary Muscles) ਕੀ ਹਨ ? (What is Voluntary Muscles ?)
ਉੱਤਰ-
ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪਸ਼ਨ 7.
ਅਣ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Involuntary Muscles) ਕੀ ਹਨ ? (What is Involuntary Muscles ?)
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? (What is Cordiac Muscles ?)
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਣ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪਰ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਥੱਕਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਗੁਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? (How many kidneys are there in our body ?)
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੱਸੋ । (How many lungs a person possesses ?)
ਉੱਤਰ-
ਦੋ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11. ਨਬਜ਼ ਕੀ ਹੈ ? (What is Pulse ?)
ਉੱਤਰ-
ਨਬਜ਼ ਦਰ ਦਾ ਭਾਵ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ । ਇਹ ਦਰ 72 ਤੋਂ 80 ਇਕ ਮਿੰਟ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਵੀ ਨਬਜ਼ ਦੀ ਦਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਲਹੂ ਦਾ ਕੰਮ ਲਿਖੋ । (Write the function of the blood.)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ? (What are the uses of nose breathing ?)
ਉੱਤਰ-
ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨਾਲ ਹਵਾ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਗੈਸ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ? (Which gas do we take while breathing ?)
ਉੱਤਰ-
ਆਕਸੀਜਨ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਸਰੀਰਕ ਥਕਾਵਟ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? (What do you mean by physical fatigue ?)
ਉੱਤਰ-
ਇਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਮਾਨਸਿਕ ਥਕਾਵਟ ਮਨ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਮਾਨਸਿਕ ਥਕਾਵਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  • ਭੋਜਨ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਘਾਟ
  • ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੀਂਦ ਨਾ ਲੈਣਾ ।
  • ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੰਮ ਦਾ ਬੋਝ
  • ਰੋਗ
  • ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Short Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? (What is Respiration ?)
ਉੱਤਰ-
ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਦੋ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਹੈ : ਸਾਹ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉੱਛਵਾਸ ਕਿਰਿਆ (Inspiration) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਿਰਸੁਆਹ ਕਿਰਿਆ (Expiration) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ । ਆਮ ਅਰੋਗੀ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ 20 ਤੋਂ 22 ਵਾਰ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਲਹੂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? (What is Blood ?)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੁ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ (Veins) ਅਤੇ ਧਮਨੀਆਂ ਵਿਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਚੱਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗਾੜੇ ਰੰਗ ਦਾ ਨਮਕੀਨ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਜਾਂ 5 ਭਾਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲਹੂ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ? (What do you know about the composition of Blood ?)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ

  • ਪਲਾਜ਼ਮਾ (Plasma),
  • ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ (Red Corpuscles),
  • ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ | ਕਣ (White Corpuscles),
  • ਪਲੇਟਲੇਟਸ (Platelets) ।

ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਨਮਕੀਨ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣ ਤੈਰਦੇ ਹਨ । ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ ਗੋਲ ਅਤੇ ਦੋਨੋਂ ਪਾਸੇ ਚਿੰਬੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 15 ਦਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰੰਗਹੀਨ ਅਤੇ ਬੇਡੌਲ ਆਕਾਰ ਕਣਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਲੇਟਲੇਟਸ ਦਾ ਆਕਾਰ \(\frac{1}{2}\) ਜਾਂ \(\frac{1}{3}\) ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਹੂ ਨੂੰ ਵਗਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? (What is Blood Pressure ?)
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ, ਧਮਨੀਆਂ ਅਤੇ ਰੱਤ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖੂਨ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਧਮਨੀਆਂ ਵਿਚ ਅਧ ਲਹੂ ਕਣ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੌਰੇ ਵਿਚ ਖੂਨ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਬਾਅ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲਹੁ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਖੂਨ ਦੀ ਇਸ ਵਧਣ ਅਤੇ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ (Blood Pressure) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਮਾਪਨ ਲਈ ਸਫੀਰਾਨੋ ਮੈਨੋਮੀਟਰ (sphygne manometer) ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 1

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੱਸੋ । (Describe the functions of Muscles.)
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ

  • ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਤੀ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਰਦਾ-ਫਿਰਦਾ, ਟੱਪਦਾ ਅਤੇ ਸਾਹ ਆਦਿ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਛਾਤੀ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਇਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਸਮੁੱਚਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਜੋੜਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਿੰਨੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? (Mention the types of Muscles.)
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ (There are three types of the muscles )
1. ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Voluntary Muscles)-ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

2. ਅਣ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Involuntary Muscles)-ਇਹ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸੁੱਤਿਆਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਦਿਲ, ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

3. ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Cardiac Musclesਇਹ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਣ-ਇੱਛਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਥੱਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਚਮੜੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ । (Describe briefly about Skin.)
ਉੱਤਰ-
ਚਮੜੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੈ-ਬਾਹਰੀ ਜਾਂ ਉੱਪਰਲੀ(Epidermis) ਅਤੇ ਹੇਠਲੀ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ (Endodermis) । ਉੱਪਰਲੀ ਚਮੜੀ ਵਿਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮੁਸਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਸੀਨਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ । ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਂ ਹੇਠਲੀ ਚਮੜੀ ਵਿਚ ਚਰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਗੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੱਸੋ । (Describe the functions of the Kidneys.)
ਉੱਤਰ-
ਗੁਰਦੇ ਢਿੱਡ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਦੋ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਸੇਮ ਦੇ ਬੀਜ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਕੰਮ-

  1. ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ਾਬ ਵਿਚ ਯੂਰੀਆ, ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ, ਖਣਿਜ ਲੂਣ, ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।
  2. ਇਹ ਖੂਨ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।
  3. ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਐਸਿਡ ਅਤੇ ਖਾਰ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ । [ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-2] (What is Vital Capacity ? Write briefly.)
ਉੱਤਰ-
ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (Capacity of Lungs or Vital Capacity)-ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਡੂੰਘੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨਾਲ ਹਵਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅੰਦਰ ਲਿਜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (Vital Capacity) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 2
ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਲਗਪਗ 500 ਸੀ.ਸੀ. ਹਵਾ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਲਗਪਗ 1500 ਸੀ. ਸੀ. ਹੋਰ ਹਵਾ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇੰਨਾ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਫੇਫੜੇ ਹਵਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ । ਤਦ ਵੀ ਲਗਪਗ 500 ਸੀ. ਸੀ. ਹਵਾ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਸਪਾਇਰੋ ਮੀਟਰ ਯੰਤਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਥਕਾਵਟ ਕੀ ਹੈ ? (What is Fatigue ?)
ਉੱਤਰ-
ਥਕਾਵਟ (Fatigue)-ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਥਕਾਵਟ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਲੈਕਟਿਨ ਐਸਿਡ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਥਕਾਵਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਖੇਡਣ, ਤੁਰਨ ਜਾਂ ਜ਼ੋਰ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਨੀਂਦ, ਆਰਾਮ, ਮਾਲਸ਼ ਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਦੂਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਥਕਾਵਟ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? (What are the kinds of Fatigue ?)
ਉੱਤਰ-
ਥਕਾਵਟ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ –

  • ਸਰੀਰਕੇ
  • ਮਾਨਸਿਕ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਲਹੂ ਗੇੜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । (Name the organs of blood circulation.)
ਉੱਤਰ-

  • ਦਿਲ
  • ਆਰਟਰੀਮ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ
  • ਧਮਨੀਆਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਨਬਜ਼ ਕੀ ਹੈ ? (What is pulse ?)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਕਾਰਨ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਧਮਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਵੱਧਦੀਆਂ ਅਤੇ ਘੱਟਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਨਬਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ 76 ਤੋਂ 80 ਵਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨਬਜ਼ ਨੂੰ ਇਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਦੂਸਰੀ ਬਾਜੂ ਤੋਂ ਉਂਗਲਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਪਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਬਜ਼ ਇਕ ਮਿੰਟ ਵਿਚ 60 ਤੋਂ ਘੱਟ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 3

ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (Long Answer Type Questions)

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਲਹੂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ । ਲਹੂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹਨ ? (What is composition of Blood ? Discuss its functions.)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਸ਼ (Blood and its Parts)-ਰਕਤ ਜਾਂ ਲਹੂ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਖਾਣ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਲਹੂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਦਾਰਥ ਹੈ । ਇਹ ਆਦਮੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ ਬਾਵਾਂ \(\left(\frac{1}{12}\right)\) ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਖੂਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 12-13 ਪਿੰਟ (Pint) ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਈ | ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਤਰਲ (liquid) ਪਦਾਰਥ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ‘ਲਹੁ’ ਹੈ । ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਅਰਥਾਤ ਲਹੂ ਨੂੰ ਖੁਰਦਬੀਨ (Microscope) ਵਿਚ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਲਹੂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਕਣਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਚਿੱਟਾ ਤੇ ਲਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ (Red Corpuscles) ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣ (White Corpuscles) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਤਰਲ (Yellow Liquid) ਵਿਚ ਤੈਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਲਾਜ਼ਮਾ (Plasma) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲਹੂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਾਰਟ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 4
(i) ਪਲਾਜ਼ਮਾ (Plasma) – ਇਹ ਲਹੂ ਦੇ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ਕ (Transparent) ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਦੇ ਕਣ ਤੈਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ 90% ਪਾਣੀ ਤੇ 10% ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਘੁਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਤੇ ਚਰਬੀ (Fat) ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਪਲਾਜ਼ਮਾ
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 5
(Plasma) ਲਹੂ ਦੇ ਦਬਾਅ (Pressure) ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਲਿਜਾਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਲਹੁ ਨੂੰ ਵਹਿਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।

(ii) ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ (Red Corpuscles) – ਆਦਮੀ ਦੇ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ ਗੋਲ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਚਿਪਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਆਦਮੀ ਦੇ ਇਕ ਘਣ ਮਿਲੀ ਮੀਟਰ ਲਹੂ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਪਗ 50,00,000 ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਇੰਨੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੰਢੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣ ਤਾਂ 2.5 ਵਰਗ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਥਾਂ ਵਿਚ ਲਗਪਗ 1 ਕਰੋੜ ਆ ਜਾਣਗੇ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਹਰਲੀ ਪਰਤ ਇਕ ਲਚਕੀਲੇ ਠੋਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਲੋਹੇ ਦਾ ਇਕ ਰੰਗ (Pigment) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿਮੋਗਲੋਬਿਨ (Haemoglobin). ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵਸਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਹਿਮੋਗਲੋਬਿਨ ਆਕਸੀਜਨ ਨੂੰ ਚੂਸ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਚਮਕਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਆਕਸੀ-ਹਿਮੋਗਲੋਬਿਨ (Oxy Haemoglobin) ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੂਨ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਚੂਸ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਲੜਕੀਆਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ ਲੜਕਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਤੇ ਉਚਾਈ (Heights) ਉੱਤੇ ਲਾਲ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

(iii) ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣ (White Corpuscles) – ਸਰੀਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇਕ ਰਾਜ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਰਾਜ ਦੇ ਲਈ ਲਹੂ ਕਣ ਰੂਪੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਲਗਪਗ 600 ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਮਗਰੋਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਚਿੱਟਾ ਲਹੂ ਕਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਘਣ ਕਿਲੋ ਲਹੂ ਵਿਚ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਪਗ 8000 ਤੋਂ 10000 ਦੇ ਲਗਪਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਰੰਗਹੀਣ ਤੇ ਬੇਡੌਲ (irregular) ਆਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ (germs) ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਕਰਨਾ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸੱਟ ਆਦਿ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

(iv) ਪਲੇਟਲੇਟਸ (Platelets) -ਆਦਮੀ ਦੇ ਹੁ ਵਿਚ ਲਾਲ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਕ ਤੀਜੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲਹੂ ਕਣ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਲੇਟਲੇਟਸ (Platelets) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਹਨ । ਇਹ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣਾਂ \(\frac{1}{2}\) ਜਾਂ \(\frac{1}{3}\) ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਲਹੂ ਦੇ ਇਕ ਘਣ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਲਗਪਗ 3 ਲੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਚਿੱਟੇ ਤੇ ਬੇਡੌਲ (irregular) ਆਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਲਹੂ ਨੂੰ ਵਹਿਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਹੈ ।

ਲਹੂ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Blood)-ਖੂਨ ਦੇ ਕੰਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

  • ਲਹੂ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪਚੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਹੁ ਹੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਤੇ ਵਿਅਰਥ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਘੋਲ ਕੇ ਗੁਰਦੇ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪੇਸ਼ਾਬ (Urine) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ।
  • ਲਹੂ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ (Red Corpuscles) ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਆਕਸੀਜਨ ਚੂਸ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਲਾਲ ਲਹੂ ਕਣ ਹੀ ਆਕਸੀਜਨ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਬਣੀ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (Carbon Dioxide) ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  • ਲਹੂ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣ (White Corpuscles) ਸਰੀਰ ਦੀ ਜਰਮਾਂ ਜਾਂ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  • ਲਹੂ ਪਲੇਟਲੇਟਸ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਵੇਲੇ ਲਹੁ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਹਿ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਲਹੁ ਹਾਰਮੋਨਜ਼ (Hormones) ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਲਹੁ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁੱਕ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਹੂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਆਖਾਂਗੇ ਕਿ ਖ਼ੂਨ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਵਿਚ ਖੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਗ ਪੀਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਧੇਰੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਸ ਕੂਮ ਦੇ ਬੰਦ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਉਹ ਅੰਗ ਮਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਾਹ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ । ਸਾਹ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਕਸਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ । (Mention the main organs of Respiration. Discuss the effects of Exercises on Respiratory System.)
ਉੱਤਰ-
ਸਾਹ ਲੈਣ ਅਤੇ ਛੱਡਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਾਹ-ਕਿਰਿਆ (Respiration) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਹਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆਕਸੀਜਨ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਹ-ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਕਈ ਅੰਗ ਜਿਵੇਂ ਨੱਕ, ਸਾਹ ਨਲੀ ਅਤੇ ਫੇਫੜੇ ਆਦਿ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਸਾਹ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ

  • ਨੱਕ (Nose)
  • ਗਨਿਕਾ ਜਾਂ ਸੰਘ (Pharynx)
  • ਸੁਰ-ਯੰਤਰ ਜਾਂ ਕੰਠ (Larynx)
  • ਸੁਆਸ ਨਲੀ ਜਾਂ ਟੱਟੂਆ (Wind-Pipe or Trachea)
  • ਸੁਆਸ ਨਲੀਆਂ (Bronchial Tubes).
  • ਫੇਫੜੇ (Lungs) ।

1. ਨੱਕ (Nose-ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਦੋਨਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ | ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੱਕ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਨੱਕ ਵਿਚ ਦੋ ਛੇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਸਾਂ (Nostrils) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਨਾਸਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਵਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਇਕ ਝਿੱਲੀ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਖ਼ਾਸ ਵ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਤ੍ਰ ਹਵਾ ਦੇ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਸੁੰਘਣ ਦੀਆਂ ਗਿਆਨ-ਇੰਦਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਦੋ ਛੇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੰਨ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ । ਨਾਸਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਵਾਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਠੋਸ ਕਣ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਦੂਸਰੇ ਨੱਕ ਦੀ ਖਿੱਲੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਹਵਾ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਠੰਢ ਲੱਗਣ ਦਾ ਡਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਹਵਾ ਛਣ ਕੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹ ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਮੂੰਹ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ।

2. ਸ਼ਨਿਕਾ (Pharynx) ਜਾਂ ਸੰਘ-ਇਹ ਅੰਗ (Organ) ਗਲੇ ਦੀਆਂ ਗਿਲਟੀਆਂ (Tonsils) ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀਪ (Funnel) ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੀ ਹੋਈ ਇਕ ਲੱਛੇਦਾਰ ਨਲੀ ਹੈ ਜੋ ਨੱਕ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਜੀਭ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਤਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੰਠ-ਸੰਘ ਜਾਂ ਨਿਕਾ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਵਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਭੋਜਨ ਦੀ ਨਾਲੀ ਹਵਾ ਦੀ ਨਾਲੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਹਵਾ ਦੀ ਨਾਲੀ ਤੇ ਇਕ ਢੱਕਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੰਠ ਵਿਧਾਨ (Epiglottis) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਢੱਕਣ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਨਿਕਲਦੇ ਸਮੇਂ ਹਵਾ ਨਾਲੀ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹਵਾ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ।

3. ਸੁਰ-ਯੰਤਰ ਜਾਂ ਕੰਠ (Larynx)-ਇਹ ਹਵਾ ਨਲੀ ਦਾ ਉੱਪਰਲਾ ਮੋਟਾ ਅਤੇ ਚੌੜਾ ਬਕਸੇ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਵਿਚੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਰ ਵਾਲਾ ਡੱਬਾ (Sound Box) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਹੋ ਕੇ ਹਵਾ ਸਾਹ-ਨਲੀ ਜਾਂ ਟੱਟੂਆ (Trachea) ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ । ਸੁਰ-ਯੰਤਰ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਹੱਡੀਆਂ (Cartilages) ਦਾ ਇਕ ਢੱਕਣ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਪ-ਜੀਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਢੱਕਣ ਅਕਸਰ ਸਿੱਧਾ ਖੜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਹਵਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਸਕੇ |

4. ਸੁਆਸ ਨਲੀ ਜਾਂ ਟੱਟੂਆ (Wind-Pipe or Trachea)-ਸੁਆਸ ਨਲੀ 4″ ਲੰਬੀ ਅਤੇ \(\frac{3 “}{4}\) ਵਿਆਸ ਦੀ ਇਕ ਨਾਲੀ ਹੈ ।
ਇਹ ਸ਼ਰ-ਯੰਤਰ ਦੇ ਥੱਲੇ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੋ ਕੇ ਛਾਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਪ-ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਛੱਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲੋਂ ਜੁੜੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਟੱਟੂਏ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਚਪਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਛੱਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 16 ਤੋਂ 20 ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਦੀ ਤਿੱਲੀ ਦੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਹਵਾ ਛਾਨਣ ਲਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਹ ਨਲੀ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਜਿਸ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਫੇਫੜੇ ਵਿਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਫੇਫੜੇ ਵਿਚ । ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੀ ਨਾਲੀ (Bronchi) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇਹ ਨਾਲੀ ਵਾਲ ਸੂਖ਼ਮ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

5. ਹਵਾ ਨਾਲੀਆਂ (Bronchial Tubes-ਹਰੇਕ ਹਵਾ ਨਾਲ ਫੇਫੜੇ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋ ਨਾਲੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਨਾਲੀਆਂ (Bronchial Tubes) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਹ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਸੂਖ਼ਮ ਨਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤ ਵਿਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਹਵਾ ਗੁਥਲੀਆਂ (Air Sacs) ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ (Exchange of Gases) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

6. ਫੇਫੜੇ (Lungs-ਫੇਫੜੇ ਸਾਹ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ । ਇਹ ਸਪੰਜ ਵਾਂਗ ਲਚਕੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਕੁੱਝ ਨੀਲਾਹਟ ਵਾਲਾ ਭੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਦਿਲ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਫੇਫੜੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਦੋ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਸੱਜਾ ਫੇਫੜਾ ਅਤੇ ਖੱਬਾ ਫੇਫੜਾ । ਸੱਜਾ ਫੇਫੜਾ ਖੱਬੇ ਨਾਲੋਂ ਕੁੱਝ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਾ ਵੀ । ਇਹ ਚਾਰ ਹਿੱਸਿਆਂ (Lobes) ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੱਬਾ ਫੇਫੜਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਫੇਫੜਾ ਇਕ ਦੋਹਰੀ ਖੁੱਲੀ ਦੇ ਥੈਲੇ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਥੈਲੇ ਨੂੰ ਪਲਰਾ (Pleura) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸੱਟ, ਰਗੜ ਅਤੇ ਧੱਕੇ ਆਦਿ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 6
ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਰੱਤ ਰਵਾਲਾਂ ਅੰਤ ਵਿਚ ਫੁੱਲੇ ਹੋਏ ਹਵਾ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਥੈਲੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਹਵਾ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸਪੰਜ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ । ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾੜੀਆਂ ਆਦਿ ਵੀ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ । ਫੇਫੜੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਪੈਰੋਮੀਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਹਵਾ ਭਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਸਾਹ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਕਸਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effect of Exercise on Respiration) –
ਕਸਰਤ ਸਾਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ –

  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਪਸੀਨਾ, ਮਲ-ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਹਵਾ ਭਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕ ਆਉਂਦੀ ਅਤੇ ਇਹ ਕਈ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਖੂਨ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਸੁਆਸ ਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਖੂਨ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਫਜੂਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਧ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਭ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਧਾਰਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤੇ ਠੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਲਹੂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਕਸਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ । [ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-3] (Write down the effects of exercises on Circulatory System.)
ਉੱਤਰ-
ਲਹੁ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ (Liquid) ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਉਸ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਖੂਨ ਉਸ ਦੇ ਕੁੱਲ ਭਾਰ ਦਾ \(\frac{1}{12}\) ਜਾਂ \(\frac{1}{14}\) ਚ ਭਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਲਹੂ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਕਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਨਾਮੀ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਦ੍ਰਵ ਵਿਚ ਤੈਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲਹੂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਲਹੂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਲਹੂ ਪਰਿਵਹਨ (Blood Circulation) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਲਹੂ ਪਰਿਵਹਨ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਜੋ ਅੰਗ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਲਹੂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Circulatory System) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਲਹੂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਕਸਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects of Exercise on Circulatory System)-
ਲਹੂ-ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਤੇ ਕਸਰਤ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ

  • ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਦਿਲ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧੇਰੇ ਲਹੂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਛੋਟੀਆਂ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਤੰਤੂਆਂ ਦੇ ਤਣਾਓ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਛੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧੇਰੇ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਆਦਿ ਫਜ਼ੂਲ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਸੀਨੇ ਤੇ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਕਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਰਿਸ਼ਟ-ਪੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਨਿਰੋਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਲਹੁ ਦਬਾਅ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸੁੰਗੜਦੀਆਂ ਅਤੇ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਹੁ ਜਲਦੀ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹਰੇਕ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ | ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ ਗਤੀ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੋ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਦਿਲ ਦੀ ਕਾਰਜ-ਸ਼ਕਤੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋੜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਲਹੂ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਨਾਲ ਹਾਜ਼ਮਾ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਲਹੂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਆਰਾਮ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਠੀਕ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਖੂਨ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਖਪਤ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਹੂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਧੀ ਹੋਈ ਆਕਸੀਜਨ ਕਾਰਨ ਲੈਕਟਿਕ ਐਸਿਡ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਐਥਲੀਟ ਬਿਨਾਂ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਲਹੂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਭਾਰੀ ਕਸਰਤ ਅਤੇ ਦੌੜਦੇ ਸਮੇਂ ਆਕਸੀਜਨ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਭਾਰੀ ਕਸਰਤ ਅਤੇ ਦੌੜਦੇ ਸਮੇਂ ਆਕਸੀਜਨ 3500 ਘਣ ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਤਕ ਅੰਦਰ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਧਾਰਨ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਇਹ ਮਾਤਰਾ ਕੇਵਲ 5000 ਤੋਂ 8000 ਘਣ ਮਿਲੀਲਿਟਰ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ (Veins) ਤੇ ਧਮਨੀਆਂ (Arteries) ਨੂੰ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਫਲਸਰੂਪ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਦਿਲ ਲਹੂ ਸਟਰੋਕ (Stroke Volume) ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕੀ ਹਨ ? ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਨ ? ਇਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕਸਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ । [ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-4] (What are Muscles ? Give its types. Write down the effects of exercises on Muscular System.)
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Muscles)ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਗੁਣ ਇਸ ਦੀ ਗਤੀ ਜਾਂ ਚਲਣਾ-ਫਿਰਨਾ ਹੈ । ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਘੁੰਮਣਫਿਰਨ ਵਿਚ ਹੱਡੀਆਂ ਧੁਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਭਿੰਨਭਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਮਾਸ ਸੁਤਰ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ ॥ ਹਰੇਕ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀ ਦੇ ਸੁੰਗੜਨ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਖਿਚਾਅ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ 75% ਪਾਣੀ, 18% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਚਰਬੀ ਅਤੇ ਲਣ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਖੂਨ ਅਤੇ ਸੁਖਮਣਾ ਨਾੜੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ |
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 7
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Muscles)-ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ

  1. ਸਵੈਇੱਛਿਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Voluntary Muscles)
  2. ਅਣਇੱਛਿਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Involuntary Muscles) ।

1. ਸਵੈਇੱਛਿਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Voluntary Muscles) – ਸਵੈਇੱਛਿਤ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਜਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਲੱਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਹਾਂ ਵਿਚ
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 8
ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਰੀਰਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।

2. ਅਣਇੱਛਿਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ (Involuntary Muscles)-ਅਣਇੱਛਿਤ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉਹ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਦਿਲ, ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸੌਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਲਹੂ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਸੁੰਗੜਨਾ, ਫੈਲਣਾ ਅਤੇ ਲਚਕ ਆਦਿ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 9
ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਸਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects of Exercise on Muscles)-

ਕਸਰਤ ਦੇ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ‘ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ –

  • ਕਸਰਤ ਕੋਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੁਆਰਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤ੍ਰਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਵੱਧ ਪੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ |
  • ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕਸਰਤ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਸ਼ਕਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਫਲਸਰੂਪ ਵਿਅਕਤੀ ਲੰਮੀ ਮਿਆਦ ਤਕ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵੀ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ | ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਖਪਤ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖੂਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਅਕਸਰ ਸਮਾਨ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ |
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਲਾਈਕੋਜਿਨ, ਫਾਸਫੋਰਾਟਿਨ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਆਦਿ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥ ਖੂਨ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਲਚਕ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਨਿਰੋਲ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਪੱਠਿਆਂ ਦੀ ਫੈਲਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਪੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਯੋਗ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।
  • ਵਿਸਰਾਮ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਇਕ ਲਹੂ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਲਈ 21 ਸੈਕਿੰਡ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ 8-15 ਜਾਂ 10 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਸਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਿਆਨ ਕਰੋ । [ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-5] (Discuss the main organs of Excretory System. Give the effects of exercises on Excretory System.)
ਉੱਤਰ-
ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Excretory System) ਉਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਫਾਲਤੂ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਇਹ ਫਜ਼ੂਲ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੀ ਜਮਾਂ ਰਹਿਣ ਤਾਂ ਸਰੀਰ ਅਨੇਕਾਂ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਯੂਰੀਆ, ਕਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ, ਪਸੀਨਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਫੇਫੜਿਆਂ, ਗੁਰਦਿਆਂ, ਚਮੜੀ (Skin) ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਕਸਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ (Effects of Exercise) -ਕਸਰਤ ਮਲ-ਤਿਆਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ

  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੂਨ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ (Exchange of gases) ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਪਦਾਰਥ ਹਜ਼ਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਮੜੀ ਵਿਚੋਂ ਗੰਦਗੀ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟਾਣੂ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟਾਣੂਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੁਰਦੇ ਫਾਲਤੂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਛਾਣ ਕੇ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਇਕ ਛਾਣਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ –
(ਉ) ਚਮੜੀ ਦੇ ਕੰਮ
(ਅ) ਗੁਰਦੇ .
(ੲ) ਦਿਲ
(ਸ) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਤੇ ਧਮਨੀਆਂ (ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6) (Write a note on the following )
(a) Functions of Skin
(b) Kidney
(c) Heart
(d) Arteries and Veines.)
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਚਮੜੀ ਦੇ ਕੰਮ (Functions of Skin)-ਚਮੜੀ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਭਾਗਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
ਚਮੜੀ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਉੱਪਰਲੀ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ (Epidermis) ਅਤੇ ਹੇਠਲੀ ਅੰਦਰੂਨੀ (Endodermis) । ਉੱਪਰਲੀ ਚਮੜੀ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਨਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮੁਸਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪਸੀਨਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੇਠਲੀ ਜਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚਮੜੀ ਬੰਧਕ ਟਿਸ਼ੂਆਂ (Connective tissues) ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਚਰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਸੀਨਾ ਅਤੇ ਚਿਕਨਾਹਟ ਦੀਆਂ ਗੰਥੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਨ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 10
(ਅ) ਗੁਰਦੇ (Kidneys) – ਗੁਰਦੇ ਸੰਖਿਆ ਵਿਚ ਦੋ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਢਿੱਡ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਸੇਮ ਦੇ ਬੀਜ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਇਹ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਨਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਖੂਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਇਕ ਸਮਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 11
ਗੁਰਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਯੂਰੀਆ, ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ, ਖਣਿਜ ਲੂਣ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਿਕਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

(ੲ) ਦਿਲ (Heart) ਇਹ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਲਹੂ ਚੱਕਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹੈ । ਇਹ ਛਾਤੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਤਿੰਨ ਤਖਤੇ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਬੰਦ ਮੁੱਠੀ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲੰਬਾਈ ਵਲੋਂ ਦੋ ਤਖ਼ਤੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੱਬਾ ਹੇਠਲਾ ਹਰੇਕ ਭਾਗ ਅੱਗੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਭਾਰਾ ਸੱਜਾ ਹੇਠਲਾ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 12
ਉੱਪਰਲਾ ਭਾਗ ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਭਾਗ ਉੱਪਰਲੇ ਭਾਗ ਨੂੰ ਉੱਪਰਲਾ ਖਾਨਾ (Auricle) ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਨੂੰ ਹੇਠਲਾ ਖਾਨਾ (Ventricle) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਦਿਲ ਦੇ ਸੱਜੇ ਉੱਪਰਲੇ ਖਾਨੇ (Auricle) ਵਿਚ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਤਿੰਨਪਦੀ ਦੁਆਰ (Triscuspid Valve) ਦੁਆਰਾ ਹੇਠਲੇ ਖਾਨੇ (Ventricle) ਵਿਚ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਉੱਪਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਸੱਜੇ ਹੇਠਲੇ ਖਾਨੇ ਤੋਂ ਖੂਨ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਾਲੀ ਧਮਨੀ (Pulmonary Artery) ਤੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਪਸੀ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਦਿਲ ਦੇ ਖੱਬੇ ਉੱਪਰਲੇ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹੇਠਲੇ ਖ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਦੁਪਦੀ (Bricuspid) ਦੁਆਰਾ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । | ਹੇਠਲੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਮਹਾਂਧਮਨੀ (Aorta) ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਵਿਚ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਹੂ ਚੱਕਰ ਦਾ ਇਕ ਚੱਕਰ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

(ਸ) ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਤੇ ਧਮਨੀਆਂ (Veins and Arteries) -ਜੋ ਨਾਲੀਆਂ ਖੂਨ ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰਾਂ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਭਾਗ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ (Veins) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਤਾਂ ਧਮਨੀਆਂ ਵਰਗੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਲਚੀਲੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਮਾਸਦਾਰ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਹਿ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪਲਮੋਨਰੀ ਸ਼ਿਰਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਧਮਨੀਆਂ -ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਖੂਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਤੋਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਲਚਕਦਾਰ ਅਤੇ ਮੋਟੀ ਕੰਧ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਫ਼ ਖ਼ੂਨ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਫੇਫੜੇ ਵਿਚ ਖੂਨ
PSEB 10th Class Physical Education Solutions Chapter 1 ਕਸਰਤ ਦੇ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ, ਲਹੂ ਚੱਕਰ, ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਮਲ-ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 13
ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਧਮਨੀ ਵਿਚ ਗੰਦਾ ਖੂਨ ਵਗਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਖੂਨ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਧਮਨੀ ਨੂੰ ਪਲਮੋਨਰੀ ਧਮਨੀ (Pulmonary Artery) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |
ਧਮਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਮਨੀ ਨੂੰ ਮੂਲ ਧਮਨੀ ਜਾਂ ਮਹਾਂਧਮਨੀ (Aorta) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ |

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

Punjab State Board PSEB 8th Class Physical Education Book Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Physical Education Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

Physical Education Guide for Class 8 PSEB ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਵ (Meaning of Discipline) – ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ | ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਜਾਂ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ | ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਣ, ਹੁਕਮ ਮੰਨਣ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਨਿਯਮਬੱਧ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? (From Board M.Q.P.)
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of discipline-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ | ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ-

  1. ਸ਼ੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (Self-Discipline)
  2. ਜਬਰੀ ਜਾਂ ਠੋਸਿਆ ਹੋਇਆ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (Forced or Commanded Discipline) |

1. ਸ਼ੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (Self-discipline) – ਇਸ ਵਿਚ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਨਿਯਮਬੱਧ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਥਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਜਬਰੀ ਜਾਂ ਠੋਸਿਆ ਹੋਇਆ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (Forced Discipline) – ਇਸ ਵਿਚ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਸਥਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਉਦੋਂ ਤਕ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਤਕ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਚੰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਂ ਸਿਆਣੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਸਕਣ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਲੋੜ-ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਦੇਖੋ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੰ. 3.

ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ (Importance of Discipline in our life) – ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਚਲਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਬੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹਰ ਜਾਤੀ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ-

  1. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਚੰਗਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਨਾਗਰਿਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਆਦਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  3. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਬਣਨਾ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ ।
  4. ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਬੱਚੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ।
  5. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  6. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਅਕਤਿੱਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  7. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  8. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  9. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  10. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
  11. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਉੱਨਤ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  12. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ।
  13. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
  14. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਸਕੂਲ, ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  15. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ ਸਰਵ-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  16. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  17. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਹਰ ਇਕ ਕੰਮ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਹੀ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਘਰ, ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋ ਬਿਨਾਂ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਚਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ | ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਲਈ ਉਸ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਹੀ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਰਜ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਛਿਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਤੇ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਸਮਾਂ ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਖੇਡਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਡਾਂ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਨ, ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ । ਇਹ ਕੁੰਜੀ ਸਾਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਖੇਡਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ? (From Board M.Q.P.)
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (Sports and Discipline) – ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਅਤੇ ਕੋਚ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਡਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਮਾਤ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਜੋ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਉਸ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਖੇਡਦੇ ਸਮੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੱਚਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ-

1. ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ (Punctuality) – ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਰੋਜ਼ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

2. ਆਗਿਆ ਪਾਲਣ (Obedience) – ਖੇਡਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਸਦਾ ਰੈਫ਼ਰੀ, ਆਪਣੇ ਕੋਚ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਲੋਚਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦਾ ਹਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸਿਰ-ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਗਿਆ ਮੰਨਣ ਦਾ ਗੁਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਉਹ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

3. ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ (Tolerance) – ਖੇਡਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਹ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਗੁਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਹ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਔਖ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ । ਜੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਵੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ।

4. ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ (Firm Determination) – ਜਿਹੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਪੱਕਾ , ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਪੱਕੇ ਇਰਾਦੇ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਜਿੱਤਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਗੁਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

5. ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ (Speaking Truth) – ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦਾ ਗੁਣ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਕਿਸੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਗੇਂਦ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਉਹ ਸਦਾ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਖੇਡਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸੱਚ ਕਹਿਣ ਦਾ ਗੁਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਗੁਣ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਜ਼ਤ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ ।

6. ਚੰਗਾ ਚਰਿੱਤਰ (Good Character) – ਕਈ ਵਾਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਚਾਂ ਵਿਚ ਹਾਰ-ਜਿੱਤ ਸੰਬੰਧੀ ਬੜੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਾਲਚਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਫਸਦੇ । ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲਾਲਚ ਦੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਜਾਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਜਿੱਤ ਲਈ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਤ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

7. ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਨੀ (Help Others) – ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮੱਦਦ ਦੇ ਕੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਮੈਚ ਜਿੱਤਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ।

8. ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Sense of Unity) – ਮੈਚ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਖੇਡਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਕਿਸੇ ਟੀਮ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਜਿੱਤ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅੰਦਰ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ “ਏਕੇ ਦੀ ਬਰਕਤ ਦਾ ਸਬਕ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ।

9. ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ (Self-Confidence) – ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਬੜੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਹਰ ਗ਼ਲਤੀ ਖਿੜੇ-ਮੱਥੇ ਕਬੂਲਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਚੰਗਾ ਖਿਡਾਰੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਗੁਣ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

10. ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ (Spirit of Competition) – ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਡਟ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ।

11. ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਗੁਣ (Qualities of Good Citizens) – ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ, ਚਰਿੱਤਰ ਵਿਕਾਸ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

12. ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ (Safety for Country and Society) – ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ! | ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

13. ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਨਾ ਹੋਣਾ (No Casteism) – ਹਰ ਇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ | ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲਣ-ਜੁਲਣ ਤੇ ਟੀਮ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਜਾਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀਆਂ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

14. ਚੰਗਾ ਵਰਤਾਉ (Good Behaviour) – ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਾਂ । ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ । ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਚੰਗਾ ਵਰਤਾਉ ਕਰਨ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

15. ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ (Good Habits)-ਖੇਡਾਂ ਸਾਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਠੀਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਲ ਬਤੀਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ-ਨਵੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

PSEB 8th Class Physical Education Guide ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੋ
(ਅ) ਤਿੰਨ
(ਬ) ਚਾਰ
(ਸ) ਪੰਜ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਦੋ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ-
(ਉ) ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਬਣਦੇ ਹਨ
(ਅ) ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਬੱਚੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੇ
(ਬ) ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ 4 ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ-
(ਉ) ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਅ) ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਆਚਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਬ) ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਬੱਚੇ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ-
(ਉ) ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ
(ਅ) ਆਗਿਆ ਪਾਲਣ
(ਬ) ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕਿਉਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ?
(ਉ) ਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ।
(ਅ) ਦੇਸ਼ ਉੱਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ
(ਬ) ਦੇਸ਼ ਦੂਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ |

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਉੱਤੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਵੇਂ ਸਥਿਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਬਣਨਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਗਿਆਕਾਰੀ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਰਾਹੀਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਗੁਣ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿੰਨੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

ਛੋਟ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਬੱਚੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ । ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਘਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਹੈ । ਘਰ ਵਿਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਭੈਣ-ਭਰਾ, ਚਾਚਾ-ਚਾਚੀ, ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਆਦਿ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਨੁੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ | ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਵੰਡਦੇ ਹਨ | ਘਰ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਫ਼ਰਜ਼ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ | ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਘਰ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਵੱਡਿਆਂ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਸਕੂਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਮਈ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ | ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ? ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਖੋ ।
ਜਾਂ
ਖੇਡਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਜਾਂ
ਬੱਚੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ (School and Discipline) – ਸਕੂਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ | ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ | ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੋਸਤਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ | ਦੂਸਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਕੱਠਿਆਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬੈਠਣਾ | ਪੜ੍ਹਨਾ ਤੇ ਖੇਡਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਚੋਰੀ ਤੇ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ | ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਗੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹਰ ਕੰਮ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਬੱਚੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ| ਬੱਧ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇੰਟ ਸਕੂਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਸਿਖਾਉਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ? ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਨੁੱਖ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੈ । ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਅਤੇ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ | ਸਕਦਾ । ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ | ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਆਪ ਹੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਿਸੇ ਨਾ | ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਦੁਸਰੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ
ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਡਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਸਾਡੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਾਜ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਨਤਾ ਸਮਾਜ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ।

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣ । ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੜਬੜ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਤਾਂ ਹੀ ਉੱਨਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਹੋਣਗੇ । ਦੇਸ਼ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ | ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਸਾਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 6 ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕਿਉਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਨੀਆਂ (Disadvantages of Indiscipiline to the Country) – ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਡਾ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।

  1. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਸਮਾਜ ਲਈ ਵੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ।
  2. ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਵੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਦੇਸ਼ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ।
  3. ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ।
  4. ਕੁੱਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੜਤਾਲਾਂ ਤੇ ਤੋੜ-ਫੋੜ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਅਜਿਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿਤ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਰਾਹੀਂ ਚੁਣੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਸਰਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਦੇਸ਼-ਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਗੜਬੜ ਜਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇਗੀ । ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ

Punjab State Board PSEB 8th Class Physical Education Book Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Physical Education Chapter 7 ਯੋਗਾ

Physical Education Guide for Class 8 PSEB ਯੋਗਾ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਹੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਭੁਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਗਵਾ ਬੈਠਾ ਹੈ । ਇਸ | ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਭਟਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ | ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਰੀਰਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਾਤਮਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ | ਅਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ । ‘ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ’ ਭਟਕੇ ਹੋਏ | ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ । ਯੋਗ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਅਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ।

ਪਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਦੇ ਟੀਚੇ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਿਕ ਅਤੇ | ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੈ ।
ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਯੋਗ ਸਾਧਨਾ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਿਵਾਉਣਾ ਹੈ । ਯੋਗ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਨਾ ਭਟਕ ਸਕੇ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-

  • ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ-ਯੋਗ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ | ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਸਿਹਤਮੰਦ ਬਣਾਉਣਾ-ਯੋਗ ਆਸਣ ਸਰੀਰਿਕ ਕਸਰਤ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਯਮਿਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਾਕਤਵਰ, ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਚੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਯੋਗ ਆਸਣ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣਾ-ਯੋਗ ਨਾ ਕੇਵਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰਿਕ ਪੱਖੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗਰ ਕਰ ਕੇ ਸਥਿਰ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
  • ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ-ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ, ਸਾਧਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅੰਤਰ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਅਧਿਆਤਮਕ ਜੀਵਨ-ਯੋਗ ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦੇ ਅੱਠ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-ਯਮ, ਨਿਯਮ, ਆਸਣ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ, ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ, ਧਾਰਨਾ, ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ । ਇਹ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਗ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ, ਮਨ ਨੂੰ ਬਲਵਾਨ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦੇ ਅੱਠ ਅੰਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-
1. ਯਮ-ਯਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਾਧਨਾ । ਇਹ ਕੁਝ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ :

  • ਅਹਿੰਸਾ (ਹਿੰਸਾ ਨਾ ਕਰਨਾ।
  • ਸੱਚ ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲਣਾ।
  • ਅਸਤੇਯ ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ।
  • ਮਚਾਰੀਆ ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੁਖਾਂ ਵਿਚ ਸੰਜਮ ਵਰਤਣਾ ।
  • ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ (ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇੱਛਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾ ਕਰਨਾ !

2. ਨਿਯਮ-ਨਿਯਮ ਦਾ ਅਰਥ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਈਰਖਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ –

  • ਸੋਚ (ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ)
  • ਸੰਤੋਖ (ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਰਹਿਣਾ)
  • ਤਪ (ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਰਹਿਣਾ)
  • ਸਵਾਧਿਆਏ (ਆਤਮ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ
  • ਈਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਣਿਧਾਨ (ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ।

3. ਆਸਣ-ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦਾ ਤੀਜਾ ਅੰਗ ਹੈ ਆਸਣ ।ਇਹ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੋਵੇਂ ਸਥਿਰ ਹੋਣ । ਧਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਆਸਣਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਆਸਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਫੁਰਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਨਰੋਏ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਜੀਵਨ ਲਈ ਆਸਣ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।

4. ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ (From Board M.Q.P.) – ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪ੍ਰਾਣ ਭਾਵ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਿਆਉਣਾ । ਜਦ ਪਾਣੀ ਸਾਹ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚਦਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ “ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫੇਫੜੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦਿਲ, ਫੇਫੜੇ, ਦਿਮਾਗ਼, ਪਾਚਨ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ।

5. ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ-ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਅੰਤਰਮੁਖੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ, ਤਪ ਵਿਚ ਵਾਧਾ, ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।

6. ਧਾਰਨਾ-ਜਦੋਂ ਮਨ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸੇ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਧਾਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲ ਮਨ ਨੂੰ ਲਗਾ ਦੇਣਾ ਹੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ।

7. ਧਿਆਨ- “ਧਿਆਨ’ ਦਾ ਅਰਥ ਮਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਲਗਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਿਆਨ, ਧਾਰਨ ਦਾ ਪਰਿਪੱਕ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਰੂਪ ਹੈ । ਧਿਆਨ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਮਨ ਆਪਣੀ ਚੰਚਲਤਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇਕਾਗਰ ਚਿੱਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਧੋਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

8. ਸਮਾਧੀ (From Board M.9.P.) – ‘ਸਮਾਧੀ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਮਾਧੀ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਇੰਨਾ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੀਨਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਮਨ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸਮਾਧੀ ਹੈ । ਇਹ | ਧਿਆਨ ਦੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਧੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਇਸੇ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ

PSEB 8th Class Physical Education Guide ਯੋਗਾ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪਿਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਕੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਜੁੜਨਾ
(ਅ) ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ
(ੲ) ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਦੇ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ ?
(ੳ) ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ
(ਅ) ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੋਣਾ
(ੲ) ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਅੰਗ ਹਨ ?
(ਉ) ਚਾਰ
(ਅ) ਛੇ
(ੲ) ਸੱਤ
(ਸ) ਅੱਠ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਅੱਠ ।

ਬਹੁਤਾ ਫ਼ਟ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਆਸਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੋਂ ਨਹਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਸਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਨਹਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਆਸਣ ਕਰਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਆਸਣ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਸਮਤਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਭਾਰਤੀ ਕਸਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਧੀ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ-ਆਸਣ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਮਾਨਸਿਕ ਇਕਾਗਰਤਾ ਲਈ ਕਿਹੜਾ ਆਸਣ ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਦਮ ਆਸਣ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਯੋਗ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚ ਮੇਲ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਤਕ ਸੁਣਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਸਾਧਨ ਸਰੀਰ ਹੈ । ਉਹ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇ । | ਅਸੀਂ ਯੋਗ ਸਾਧਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਗ ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਧਨ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਯੋਗ ਆਸਣ ਅੱਜ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਿਆ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਆਸਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਧੀ ਹੈ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਕਸਰਤ ਦੇਸ਼ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਰਮਨ-ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਯੋਗ-ਆਸਣ ਕਸਰਤ ਵਿਧੀ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਨਾਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 7 ਯੋਗਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਯੋਗ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਯੋਗ ਆਸਣ ਦੇ ਲਾਭ (Advantages of Yoga Asana)-ਯੋਗ ਆਸਣ ਦੇ ਸਾਨੂੰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਲਾਭ ਹਨ :

  1. ਯੋਗ ਆਸਣ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਇਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  3. ਮਾਨਸਿਕ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  4. ਸਰੀਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  5. ਮਨੁੱਖ ਛੇਤੀ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ।
  6. ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
  7. ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸੋਹਣਾ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

Punjab State Board PSEB 8th Class Physical Education Book Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 8 Physical Education Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

Physical Education Guide for Class 8 PSEB ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ Textbook Questions and Answers

ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ

ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ :-

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਹੈ :
1. ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਖਾਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖਾਣ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਰੋਗ ਕੈਂਸਰ ਵੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਨੁਕਸ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਖੂਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਸੋਚਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੱਥ-ਪੈਰ | ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

2. ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ–ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ । ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਂਝ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਵਿਵਹਾਰ ‘ ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਚ | ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ । ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਚਿੜਚਿੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਣਾ-ਵਰਤਣਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਹਨ ?
(From Board M.Q.P.)
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-

  • ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨ-ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਦਿਖਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਉਭਾਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਨਸ਼ੇ ਸਾਡੀ ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਫ਼ਿਲਮੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਬੱਚੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੋਂ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਕਾਰਨ-ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਵਿਚ ਅਣ-ਬਣ ਜਾਂ ਤਲਾਕ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਟੁੱਟਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਲ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦਾ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿਆਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਛਿਪੇ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਮਿੱਤਰ ਮੰਡਲੀ ਦਾ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਬੱਚਾ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਉੱਪਰ ਮਿੱਤਰ ਮੰਡਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਹਨਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਦੋਸਤ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਬੱਚਾ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ‘ ਚ ਦਿਖਾਵਾ-ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਦਾ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ-
1. ਸਰੀਰ ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਨਸ਼ੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੈਂਸਰ ਇੱਕ ਬੁਰੀ ਬੀਮਾਰੀ ਵੀ ਹੈ । ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਲਹੂ ਦਬਾਅ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੱਥ, ਪੈਰ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਗੁਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

2. ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਜਿੱਥੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਸਮਾਜ ਨਸ਼ੇੜੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਦੀ ਸਾਂਝ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਵਿਵਹਾਰ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਪਾਉਂਦਾ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਤਰੀਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਨਸ਼ੇੜੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਉਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਬਦਲਾਓ ਲਿਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇੜੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

  • ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਦੇਣ । ਬੱਚਾ ਸਹੀ ਨਸੀਹਤ ਲੈ ਕੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਸੈਮੀਨਾਰ ਲਗਾਉਣਾ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈਮੀਨਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਣ ਤੇ ਬੱਚੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ-ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਵਤੀਰਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਨਸ਼ੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ | ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਮਾਹਿਰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਨਸ਼ਾ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  • ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ-ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਠੀਕ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਵੀ ਸਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਯੋਗ ਅਭਿਆਸ-ਯੋਗ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਦੇਣ ਹੈ । ਯੋਗ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੈ । ਯੋਗ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਨਾਓ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਭੈੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ-ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਛੁਡਾਉਣ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਾਥ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਨਸ਼ੇੜੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਰਵੱਈਆ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੇਗਾ | ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਸ਼ੇੜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਕੋਸਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ ।

PSEB 8th Class Physical Education Guide ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ Important Questions and Answers

ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪਿਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੀ ਹਨ ?
(ਉ) ਨਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਖੋਖਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
(ਅ) ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
(ੲ) ਉਸਦੀ ਪਾਚਨ ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਿਖੋ-
(ੳ) ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨ
(ਅ) ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
(ੲ) ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਕਾਰਨ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਉਪਾਅ-
(ੳ) ਪ੍ਰੇਰਨਾ
(ਅ) ਸੈਮੀਨਾਰ ਲਗਾਉਣਾ
(ੲ) ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਚਾਰ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
(ਉ) ਚਰਸ .
(ਅ) ਤੰਬਾਕੂ
(ੲ) ਅਫੀਮ ਅਤੇ ਗਾਂਜਾ
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਾਰਕੋਟਿਕਸ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਰਕੋਟਿਕਸ ਵਿਚ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਕੀ-ਕੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਬਦਲਾਓ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ . ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਸੁੱਧ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ‘ਤੇ ਕੀ-ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਇਹ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਖੋਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਬੁਰੇ ਅਸਰ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-

  1. ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲੋਂ ਸੰਬੰਧ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

  1. ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।
  2. ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਦਤ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-

  • ਪ੍ਰੇਰਨਾ-ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, | ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ | ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤਰੀਕਾ-ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਛੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਲਈ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਚਿਕਿਤਸਕ ਤੋਂ ਸਲਾਹ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਨਾਰਕੋਟਿਕਸ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਾਰਕੋਟਿਕਸ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਦੋਸਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਉਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਿਖੋ । (From Board M.9.P.) ·
ਉੱਤਰ-

  • ਕਈ ਦਫ਼ਾ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਨ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਤੇ ਰੋਹਬ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  • ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖ ਕੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਦੋਸਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਵੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 8th Class Physical Education Solutions Chapter 8 ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਤਿ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਕੁਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਨਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਖੋਖਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਸਦੀ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਸਵਾਸਥ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਲਹੂ ਗੇੜ ਵਿਚ ਨੁਕਸ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।