Punjab State Board PSEB 6th Class Science Book Solutions Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ Textbook Exercise Questions, and Answers.
PSEB Solutions for Class 6 Science Chapter 8 ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ
Science Guide for Class 6 PSEB ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ Intext Questions and Answers
ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 77)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਛੋਟੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਮਣਕੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਛਾਤੀ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੇ ਹੱਡੀਆਂ ਵਰਗੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ (Ribcage) ।
ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 78 )
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਫੱਟੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਬੰਨ੍ਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਕੂਹਣੀ ਨੂੰ ਮੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਨਹੀਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋੜ ।
ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਦਿਓ (ਪੇਜ 80 )
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਹਿਲਾਓ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਜੇਕਰ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਜੋੜ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਂ, ਗੇਂਦ ਸੁੱਤੀ ਜੋੜ (Ball and Socket Joint) ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਕੂਹਣੀ ਤੋਂ ਹਿਲਾਓ । ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ? ਇਸ ਜੋੜ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ (Hinge Joint) ।
PSEB 6th Class Science Guide ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ Textbook Questions, and Answers
1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ
(i) ਜਿਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ……………. ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ –
ਜੋੜ,
(ii) ਮਨੁੱਖੀ ਪਿੰਜਰ …………… ਅਤੇ ਉਪ ਅਸਥੀਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ –
ਹੱਡੀਆਂ,
(iii) ਖੋਪੜੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ……………. ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ –
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਦਿਮਾਗ,
(iv) ਗੰਡੋਆ ……………. ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ –
ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ,
(v) ਗੋਡੇ ਦਾ ਜੋੜ, ……………. ਜੋੜ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ –
ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ (Hinge Joint) ।
2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਲਿਖੋ-
(i) ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ, ਪਸਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਜੋੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਕੋਣ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(ii) ਉਪ ਅਸਥੀਆਂ, ਹੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਖ਼ਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iii) ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iv) ਧਾਰਾ ਰੇਪੀ (Streamlined) ਸਰੀਰ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਭਾਗ ਇਸ ਦੇ ਸਿਰੇ ਅਤੇ ਪੂੰਛ ਤੋਂ ਚਪਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(v) ਸੱਪ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ ॥
3. ਕਾਲਮ “ਉਂ ਅਤੇ ਕਾਲਮ “ਅ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ-
| ਕਾਲਮ ‘ਉ’ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’ |
| (ਉ) ਗੇਂਦ ਸੁੱਤੀ ਜੋੜ | (i) ਖੋਪੜੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ |
| (ਅ) ਗਤੀ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜੋੜ | (ii) ਉੱਗਲੀਆਂ |
| (ਈ) ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ | (iii) ਗੁੱਟ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ |
| (ਸ) ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ | (iv) ਮੋਢਾ |
| (ਹ) ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ | (v) ਸਿਰ ਦੀ ਗਤੀ |
ਉੱਤਰ-
| ਕਾਲਮ ‘ਉਂ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’ |
| (ਉ) ਗੇਂਦ ਗੱਤੀ ਜੋੜ | (iv) ਮੋਢਾ |
| (ਅ) ਗਤੀ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜੋੜ | (i) ਖੋਪੜੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ |
| (ਈ) ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ | (ii) ਉੱਗਲੀਆਂ |
| (ਸ) ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ | (v) ਸਿਰ ਦੀ ਗਤੀ |
| (ਹ) ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ | (iii) ਗੁੱਟ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ |
4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ –
(i) ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਅੰਗ ਪਸਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਦਿਲ
(ਅ) ਦਿਮਾਗ
(ੲ) ਅੱਖਾਂ
(ਸ) ਕੰਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਦਿਲ ।
(ii) ਘੋਗੇ ਕਿਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਚਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਖੋਲ
(ਅ) ਹੱਡੀਆਂ
(ੲ) ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਪੈਰ
(ਸ) ਉੱਪ ਅਸਥੀਆਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਪੇਸ਼ੀਦਾਰ ਪੈਰ ।
(iii) ਮੱਛੀਆਂ ਕਿਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ?
(ਉ) ਸਿਰ
(ਅ) ਗਲਫੜੇ
(ਇ) ਖੰਭ (Fins)
(ਸ) ਸਰੀਰ ਉੱਪਰ ਮੌਜੂਦ ਚਮੜੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਖੰਭ (Fins) |
5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਹੱਡੀ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫੀਮਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਉਸ ਜੋੜ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਬਾਂਹ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੇਂਦ ਸੁੱਤੀ ਜੋੜ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਗਤੀ ਅਤੇ ਚਾਲਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ਜਾਣ ਨੂੰ ਚਾਲਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ !
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv)
ਅਜਿਹੇ ਜੀਵ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓ ਜਿਹੜਾ ਤੁਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਡ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੰਛੀ ।
6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪਸ਼ਨ (i)
ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣ ਲਈ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਲਈ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਟਿਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ-ਜਦੋਂ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਮੋੜਦੇ ਹਾਂ, ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਬਾਂਹ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸੁੰਗੜਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਅਰਾਮ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਗੰਡੋਆ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਡੋਏ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਪਰ ਬਿਸਲਜ਼ ਜੋ ਕਿ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਗੰਡੋਏ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਚੱਲਣ ਲਈ ਗੰਡੋਆ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜਕੜ ਕੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜਕੜ ਕੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii)
ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਡਣ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਉੱਡਦੇ ਸਮੇਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਧਾਰਾ ਰੇਪੀ (Streamlined) ਆਕਾਰ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉੱਡਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖੋਖਲੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉੱਡਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i)
ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੋੜਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ –
(ਉ) ਸਥਿਰ ਜੋੜ (Fixed Joints)-ਜੋੜ ਜਿੱਥੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਖੋਪੜੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ।
(ਅ) ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਜੋੜ (Moveable Joints)-ਜੋੜ ਜਿੱਥੇ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਹਿਲਜੁਲ ਸੰਭਵ ਹੈ ।
ਇਹ ਚਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ –
- ਗੇਂਦ ਸੁੱਤੀ ਜੋੜ (Ball and Socket Joint)-ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਦਾ ਗੇਂਦ ਵਰਗਾ ਗੋਲ ਸਿਰਾ ਦੂਜੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਖੋਲ ਵਰਗੇ ਖ਼ਾਲੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਧੱਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਜੋੜ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
- ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ (Pivot Joint)-ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਵੇਲਣੇ ਤੇ ਦੂਸਰੀ ਛੱਲੇ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨਗਰਦਨ ਦਾ ਸਿਰ ਨਾਲ ਜੋੜ ।
- ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ (Hinge Joint)-ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ ਬਾਂਹ ਤੇ ਕੂਹਣੀ ।
- ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ-ਇਸ ਵਿੱਚ, ਵਿਚਲੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਉੱਪਰ ਸਰਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਗਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ । ਗੁੱਟ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿਚਲਾ ਜੋੜ ਤੇ ਗਿੱਟੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿਚਲਾ ਜੋੜ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii)
ਮੱਛੀ ਵਿੱਚ ਚਾਲਨ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੱਛੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮੱਛੀ ਵਕਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋੜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਲਗਾਤਾਰ ਝਟਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਧੱਕਦੇ ਹਨ | ਮੱਛੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਖੰਭ ਵੀ ਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
PSEB Solutions for Class 6 Science ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਤੀ Important Questions and Answers
1. ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :
(i) ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਜੋੜ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ………… ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਤੀ,
(ii) ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ਉਪ-ਅਸਥੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ………… ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੰਕਾਲ (ਪਿੰਜਰ),
(iii) ਕੁਹਣੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ……….. ਜੋੜ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿੰਜ,
(iv) ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ……….. ਦੇ ਸੁੰਗੜਨ ਨਾਲ ਹੱਡੀਆਂ ਖਿੱਚਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੇਸ਼ੀਆਂ,
(v) ………… ਮਿਹਦੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਪੈਲਵਿਕ ਹੱਡੀਆਂ,
(vi) ………… ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ, ਸਿਰ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਪਤਲਾ ਤੇ ਨੁਕੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ,
(vii) ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ………… ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੰਕਾਲ
(viii) ਗਰਦਨ ਤੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਨੂੰ ………… ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ,
(ix) ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਲਈ ………… ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ,
(x) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਤੇ ………… ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਉਪ ਅਸਥੀਆਂ ।
2. ਸਹੀ ਜਾਂ ਗ਼ਲਤ ਲਿਖੋ
(i) ਭੌਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਉਲਟਾਉਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(ii) ਸਾਰੇ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਚਾਲ ਬਿਲਕੁਲ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iii) ਪਸਲੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਖਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(iv) ਉਂਗਲੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(v) ਬਾਂਹ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(vi) ਕਾਕਰੋਚ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ-ਪਿੰਜਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(vii) ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਗ਼ਲਤ,
(viii) ਸਾਡੀ ਕੂਹਣੀ ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(ix) ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਥਾਂ ਜਾਣ ਨੂੰ ਗਤੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ
(x) ਪੈਲਵਿਕ ਹੱਡੀਆਂ ਚੂਲੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਹੀ,
(xi) ਮੱਛੀ ਵਕਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੋੜਦੀ ।
ਉੱਤਰ-
ਗਲਤ ।
3. ਮਿਲਾਨ ਕਰੋ ਕਾਲਮ ‘ੴ ਕਾਲਮ ‘ਅ’
| ਕਾਲਮ ‘ਉ’ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’ |
| (i) ਕਬਜ਼ਾ ਜੋੜ | (ਉ) ਖੋਖਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹਲਕੀਆਂ |
| (ii) ਦ ਅਤੇ ਗੁਤੀ ਜੋੜ | (ਅ) ਛਾਤੀ ਪਿੰਜਰ |
| (iii) ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ | (ੲ) ਕੂਹਣੀ ਦਾ ਜੋੜ |
| (iv) ਕਾਕਰੋਚ | (ਸ) ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜੋੜ |
| (v) ਸਥਿਰ ਜੋੜ | (ਹ) ਤਿੰਨ ਜੋੜੀ ਪੈਰ |
ਉੱਤਰ –
| ਕਾਲਮ ‘ਉ’ | ਕਾਲਮ ‘ਅ’’ |
| (i) ਕਬਜ਼ਾ ਜੋੜ | (ਇ) ਕੁਹਣੀ ਦਾ ਜੋੜ |
| (ii) ਗੇਂਦ ਅਤੇ ਗੁਤੀ ਜੋੜ | (ਸ) ਬਾਂਹ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚਾਲੇ ਜੋੜ |
| (iii) ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ | (ਉ) ਖੋਖਲੀਆਂ ਅਤੇ ਹਲਕੀਆਂ |
| (iv) ਕਾਕਰੋਚ | (ਹ) ਤਿੰਨ ਜੋੜੀ ਪੈਰ |
| (v) ਸਥਿਰ ਜੋੜ | (ਅ) ਛਾਤੀ ਪਿੰਜਰ |
4. ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਚੁਣੋ ਬਣਤਰ ਕਰਨ
(i) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗਤੀ ਹੈ
(ਉ) ਪਲਕਾਂ ਦਾ ਝਪਕਣਾ ।
(ਅ) ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਦੇਖਣਾ
(ੲ) ਚੱਲਣਾ
(ਸ) ਖਾਣਾ ਖਾਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਪਲਕਾਂ ਦਾ ਝਪਕਣਾ ।
(ii) ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਗਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ
(ਉ) ਛਲਾਂਗ ਮਾਰਨਾ
(ਅ) ਤੈਰਨਾ
(ੲ) ਉੱਡਣਾ
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
(iii) ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਜੰਤੁ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਰੀਂਗ ਕੇ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਨੂੰ
(ਅ) ਛਿਪਕਲੀ
(ੲ) ਕਾਂ
(ਸ) ਸੱਪ ॥
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਕਾਂ ।
(iv) ਘੋਗੇ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਪਿੰਜਰ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
(ਉ) ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ
(ਅ) ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ
(ਇ) ਹੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੋਨਾਂ ਦਾ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ।
(v) ਇਕ ਮੱਛੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਤੈਰਦੀ ਹੈ ?
(ਉ) ਪੂਛ
(ਅ) ਸ਼ਲਕ
(ੲ) ਖੰਭੜੇ
(ਸ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਾਰਾ-ਰੇਖੀ ਆਕਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਖੰਭੜੇ ।
(vi) ਸੱਪ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
(ਉ) ਛੋਟੀ
(ਅ) ਲੰਬੀ
(ੲ) ਨਹੀਂ
(ਸ) ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਲੰਬੀ ।
(vii) ਮੱਛੀ ਦੇ ਖੰਭ ਤੈਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ ,
(ਅ) ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ
(ੲ) ਸਿੱਧਾ ਤੈਰਨ ਲਈ ।
(ਸ) ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਉੱਤਰ-
(ੳ) ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ ।
(viii) ਪੰਛੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ………. ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
(ੳ) ਭਾਰੀ
(ਅ) ਹਲਕੀ
(ਇ) ਪੰਛੀ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ
(ਸ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਹਲਕੀ ।
(ix) ਕਾਕਰੋਚ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਜੋੜੀ ਪੈਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
(ੳ) ਇੱਕ
(ਇ) ਤਿੰਨ
(ਸ) ਚਾਰ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਤਿੰਨ ।
(x) ……… ਦੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਦੋ ਜੋੜੀ ਖੰਭ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
(ਉ) ਮੱਛਰ
(ਅ) ਕਾਕਰੋਚ ) ਘਾਹ ਦਾ ਕੀੜਾ
(ਸ) ਤਿੱਤਲੀ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਾਕਰੋਚ !
(xi) ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ
(ਉ) ਗੋਡਾ ।
(ਅ ਕੂਹਣੀ
(ਈ) ਪਿੰਜਰ
(ਸ) ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ।
ਉੱਤਰ-
(ਇ) ਪਿੰਜਰ ।
(xii) ਉਹ ਜੋੜ ਜੋ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਗਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ
(ਉ) ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ
(ਅ) ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ
(ੲ) ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ਅ) ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ ।
(xiii) ਉਹ ਜੋੜ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਗਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ
(ਉ) ਕਬਜ਼ੇਦਾਰ ਜੋੜ
(ਅ) ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ
(ਇ) ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ
(ਸ) ਕੋਈ ਨਹੀਂ ।
ਉੱਤਰ-
(ੲ) ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਜੋੜ ।
(xiv) ਮੱਛੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
(ਉ) ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ
(ਅ) ਪਤਲਾ
(ਇ) ਮੋਟਾ
(ਸ) ਚੀਕਣਾ ।
ਉੱਤਰ-
(ਉ) ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ ।
(xv) ਗੰਡੋਏ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ ਤੇ ਕੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
(ਉ) ਰੰਗ
(ਅ) ਹੱਡੀਆਂ
(ਇ) ਪਰਿਵਰਤਨ
(ਸ) ਬਿਸਲਜ਼ ॥
ਉੱਤਰ-
(ਸ) ਬਿਸ਼ਲਜ਼ ।
5. ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਤੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਤੀ-ਸਰੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੰਤੁ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚਲਣਾ, ਟਹਿਲਣਾ, ਦੌੜਨਾ, ਉੱਡਣਾ, ਛਲਾਂਗ ਮਾਰਨਾ, ਰੀਂਗਣਾ ਅਤੇ ਤੈਰਨਾ ਆਦਿ । ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਢੰਗ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਅੰਗ ਪੂਰਾ ਘੁੰਮ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਬਾਜੂ, ਲੱਤਾਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਅੰਗ ਘੱਟ ਘੁੰਮਦੇ/ਮੁੜਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਗਰਦਨ, ਕਲਾਈ, ਉੱਗਲੀਆਂ, ਗੋਡੇ, ਸਿਰ, ਕੁਹਣੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੱਡੀਆਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਡੀਆਂ-ਹੱਡੀਆਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਖ਼ਤ ਭਾਗ ਹੈ । ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੋੜ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਜੋੜ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋੜ-ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਈ ਭਾਗ ਜੋ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੋੜਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੂਹਣੀ, ਮੋਢਾ, ਗਰਦਨ, ਗੋਡੇ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਜੋੜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ, ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ, ਹਿੰਜ ਜੋੜ, ਸਥਿਰ ਜੋੜ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ, ਚੁਲੇ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਕੂਹਣੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਕਿੱਥੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ
ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13,
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਹੱਡੀ ਇੱਕ ਛੱਲੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਵਿੱਚ ਵੇਲਣਾਕਾਰ ਹੱਡੀ ਇੱਕ ਛੱਲੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਓਪਰੀ ਜਬਾੜੇ ਅਤੇ ਖੋਪੜੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਅਸਥੀ ਪਿੰਜਰ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸਥੀ ਪਿੰਜਰ-ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਅਸਥੀ ਪਿੰਜਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਹੱਡੀਆਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਪਸਲੀਆਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸਲੀਆਂ-ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਰੀਕ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਪਸਲੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ-ਪਸਲੀਆਂ ਛਾਤੀ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਇੱਕ ਬਕਸਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਅੰਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਵਿੱਚ ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਖੜੇ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਮੋਢੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੇ ਮੋਢੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉੱਭਰੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਸਥੀਆਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਚੂਲੇ ਦੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਸਥੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ !
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਖੋਪੜੀ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਖੋਪੜੀ ਸਾਡੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਉਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਉਪ-ਅਸਥੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਉਪ-ਅਸਥੀ, ਅਸਥੀ ਵਰਗਾ ਭਾਗ ਹੈ ਪਰ ਅਸਥੀ ਤੋਂ ਨਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੜ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੇ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਪ-ਅਸਥੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 27.
ਪੇਸ਼ੀ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੇਸ਼ੀ-ਪੇਸ਼ੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਤਕ ਹੈ ਜੋ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 28.
ਕਿਸੇ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 29.
ਚਾਰ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਥੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਡੋਆ, ਘੋਗਾ, ਕਾਕਰੋਚ ਅਤੇ ਜੋਕ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 30.
ਘੋਗਾ ਕਿਸਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੋਗਾ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਮਾਸ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 31.
ਕਾਕਰੋਚ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਕਰੋਚ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਜੋੜੀ ਪੈਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਪਰ ਚੱਲਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 32.
ਪੰਛੀ ਕਿਉਂ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਡਣ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹਲਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
6. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੰਤੂ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੰਤੂ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਚਲਣਾ, ਟਹਿਲਣਾ, ਦੌੜਨਾ, ਉੱਡਣਾ, ਛਲਾਂਗ ਮਾਰਨਾ, ਰੇਂਗਣਾ ਅਤੇ ਤੈਰਨਾ ਆਦਿ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਕਿਉਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਬਾਂਹ, ਲੱਤਾਂ, ਗੋਡੇ, ਸਿਰ ਅਤੇ ਕੁਹਣੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਘੁੰਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਭਾਗ ਸੌਖਿਆਂ ਘੁੰਮ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਹੱਥਾਂ ਉਂਗਲੀਆਂ, ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ, ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਪਿੱਠ ਆਦਿ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਣ, ਜਿਵੇਂ-ਕੁਹਣੀ, ਮੋਢਾ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਜੋੜ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਜੋੜ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੋੜ-ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਹੱਡੀਆਂ ਜਾਂ ਭਾਗ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਸ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੋੜ ਦੇ ਲਾਭ-ਜੋੜ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਜੇ ਇਹ ਜੋੜ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਗਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6.
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ-ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ਮੋਢਿਆਂ ਅਤੇ ਚੂਲੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਜੋੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਦਾ ਗੇਂਦ ਵਾਲਾ ਗੋਲਾ ਦੂਜੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਕਟੋਰੀ ਰੂਪੀ ਖੱਡੇ ਵਿੱਚ ਧੱਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੋੜ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7.
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ-ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਜੋੜ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਨਾਲ ਸਿਰ ਨੂੰ ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ, ਅੱਗੇ, ਪਿੱਛੇ ਘੁਮਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ ਵਿੱਚ ਵੇਲਣਾਕਾਰ ਅਸਥੀ ਇੱਕ ਛੱਲੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8.
ਹਿੰਦ ਜੋੜ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਿੰਦ ਜੋੜ-ਸਾਡੇ ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਕੁਹਣੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇੱਕੋ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੰਗਾਂ ਤੋਂ ਗਤੀ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9.
ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਥਿਰ ਜੋੜ-ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੋ ਇੱਕ ਜੋੜ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ । ਅਜਿਹੇ ਜੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਉੱਪਰਲੇ ਜਬਾੜੇ ਅਤੇ ਖੋਪੜੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10.
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿਓਸਥਿਰ ਜੋੜ, ਹਿੰਜ ਜੋੜ, ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ, ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ।
ਉੱਤਰ –
| ਜੋੜ ਦਾ ਨਾਮ | ਉਦਾਹਰਨ |
| ਸਥਿਰ ਜੋੜ | ਉੱਪਰਲਾ ਜਬਾੜਾ ਤੇ ਖੋਪੜੀ |
| ਹਿੰਜ ਜੋੜ | ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਕੂਹਣੀ ਵਿੱਚ |
| ਕੇਂਦਰੀ ਜੋੜ | ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ |
| ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ | ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਚੂਲੇ ਵਿੱਚ । |
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11.
ਕੰਕਾਲ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕੰਕਾਲ-ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਸਥੀਆਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਕੰਕਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਕੰਕਾਲ ਦੇ ਕੰਮ-ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12.
ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਕਿਵੇਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਉਸਦਾ ਐਕਸ-ਰੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13.
ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14.
ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਓ । ਉੱਤਰ-ਹਿੰਦ ਜੋੜ
ਚਿੱਤਰ-
ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਕੂਹਣੀ ਦਾ ਹਿੰਜ-ਜੋੜ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15.
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ-ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸਲੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਇੱਕ ਬਕਸਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਪਸਲੀ ਪਿੰਜਰ ਦਾ ਕੰਮ-ਪਸ ਪਿੰਜਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੋਮਲ ਅੰਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16.
ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ-ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਲੜੀ ਹੈ ਜੋ ਗਰਦਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਚੂਲੇ ਦੀ ਹੱਡੀ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਿੱਠ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਜੋ ਸਖ਼ਤ ਭਾਗ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ‘ਕੁਮ-ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17.
ਮੋਢਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? ਮੋਢਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਉੱਤਰ-
ਮੋਢਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਮੋਢੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18.
ਰੋਣੀ ਅਸਥੀਆਂ ਕੀ ਹਨ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸ਼ਰੋਣੀ ਅਸਥੀਆਂ-ਚੂਲੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰੋਣੀ ਅਸਥੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਬਾਕਸ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੀ ਰਚਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਮਿਹਦੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19.
ਖੋਪੜੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ? ਖੋਪੜੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਡੀ ਖੋਪੜੀ ਕਈ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਨ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ । ਖੋਪੜੀ ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹੈ । ਇਹ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਉਸਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20.
ਅਸਥੀ ਅਤੇ ਉਪ-ਅਸਥੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਅਸਥੀ-ਇਹ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਖ਼ਤ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਪ-ਅਸਥੀ-ਇਹ ਅਸਥੀ ਤੋਂ ਨਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਵੀ ਅੰਗ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 21.
ਪੇਸ਼ੀ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਹ ਕਿਸੇ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੇਸ਼ੀ-ਪੇਸ਼ੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਉੱਤਕ ਹੈ ਜੋ ਅਸਥੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 22.
ਗੰਡੋਏ ਨੂੰ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਡੋਏ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੱਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ । ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੰਗੜਨ ਅਤੇ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਗੰਡੋਏ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਬਿਸਲਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਿਸਲਜ਼ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 23.
ਗੰਡੋਆ ਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਗੰਡੋਏ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਲਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਚਲਦੇ ਸਮੇਂ, ਗੰਡੋਆ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜਕੜ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਫੈਲਾਅ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਜਕੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੁੰਗੜਾ ਚਿੱਤਰ-ਗੰਡੋਏ ਦੀ ਗਤੀ ਕੇ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਗੰਡੋਆ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਚੀਕਣੇ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਅਨੇਕ ਬ੍ਰਸਲਜ਼ ਉਸਦੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 24.
ਘੋਗਾ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਘੋਗਾ ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਪਿੱਠ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਖੋਲ ਜਾਂ ਕਵਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਘੋਗੇ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਪਿੰਜਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਬਾਹਰੀ ਪਿੰਜਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਮਾਸ ਦੀ ਮੋਟੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਪੈਰ ਹਨ । ਇਹ ਮਾਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਰਚਨਾ ਘੋਗੇ ਘੋਗੇ ਦੇ ਪੈਰ ਦੀ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 25.
ਪੰਛੀ ਕਿਵੇਂ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪੰਛੀ ਇਸ ਲਈ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉੱਡਣ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਖੋਖਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ! ਅਗਲੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪੰਛੀ ਦੇ ਪੰਖ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਮੋਢੇ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਉੱਡਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਜਕੜ ਕੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਥੱਲੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 26.
ਸੱਪ ਕਿਵੇਂ ਚਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਸੱਪ ਭੁਮੀ ਤੇ ਫਿਸਲਦਾ ਜਾਂ ਰੇਂਗਦਾ ਹੈ । ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਮਾਸ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸੱਪ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਈ ਕੁੰਡਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਕੁੰਡਲ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਲ ਧੱਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਕਈ ਕੁੰਡਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕੁੰਡਲ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਪ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ।
7. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਮੱਛੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ? ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਮੱਛੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਧਾਰਾ ਰੇਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਵਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੌਖਿਆਂ ਤੈਰ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਮੱਛੀ ਦਾ ਕੰਕਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤੈਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮੱਛੀ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੁੜਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਪੂਛ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੁੜਦੀ ਹੈ | ਮੱਛੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੋੜਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪੂਛ ਦੂਸਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੜੀਵਾਰ ਤਾਲ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਅੱਗੇ ਵਲ ਤੈਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਪੂਛ ਦੇ ਪੱਖ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਮੱਛੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਪੰਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਤੈਰਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਗੋਤਾਖੋਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਖਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚੌੜੇ ਪੰਖ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤੈਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਕਾਕਰੋਚ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਾਕਰੋਚ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਦੀਵਾਰ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡਦਾ ਵੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜੋੜੀ ਪੈਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਤੁਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸਖ਼ਤ ਬਾਹਰੀ ਪਿੰਜਰ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਬਾਹਰੀ ਪਿੰਜਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਨ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗਤੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਦੋ ਜੋੜੀ ਪੰਖ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਅਗਲੇ ਪੈਰ ਬਾਰੀਕ ਅਤੇ ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰ ਚੌੜੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਪਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਾਕਰੋਚ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਪੈਰ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ । ਛਾਤੀ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਾਕਰੋਚ ਨੂੰ ਉੱਡਣ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਗਤੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਕਿਸੇ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਕਿਸੇ ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਦੋ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਸੁੰਗੜਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸਥੀ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੋੜੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੇਸ਼ੀ ਆਰਾਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਅਸਥੀ ਨੂੰ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁਣ ਆਰਾਮ ਵਾਲੀ ਪੇਸ਼ੀ ਸੁੰਗੜਦੀ ਹੈ।
ਅਤੇ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚਦੀ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ੀ ਆਰਾਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪੇਸ਼ੀ ਸਿਰਫ਼ ਖਿੱਚ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇਹ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਿੰਦ ਜੋੜ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਜੋੜ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਦਾ ਮਾਡਲ-ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮੋਟੇ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਗੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੇਲਣ ਬਣਾਓ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੱਤੇ ਜਾਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਵੇਲਣ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਛੇਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਪੈਂਨਸਿਲ ਲਗਾਓ । ਗੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਟੁਕੜਾ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋੜੋ ਕਿ ਇਹ ਅੱਧਾ ਵੇਲਣਾ ਬਣ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਤੇ ਦੂਜੇ ਵੇਲਣੇ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
ਅੱਧੇ ਵੇਲਣੇ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਪੂਰਾ ਵੇਲਣ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਂਗ ਹੈ । ਪੈਨਸਿਲ ਲੱਗੇ ਵੇਲਣੇ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੋ । ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਉਹ ਹਿੰਜ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿਜ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਕੁਹਣੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਜ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅੱਗੇ ਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਘੁੰਡੀ-ਡੋਡਾ ਜੋੜ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਵੇਲਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੋੜੋ । ਰਬੜ ਜਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਗੇਂਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੇਦ ਕਰਕੇ (ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਵਿੱਚ) ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੋੜੇ ਹੋਏ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਵੇਲਣ ਨੂੰ ਫਿਟ ਕਰੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਵੇਲਣ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਤੇ ਚਿਪਕਾ ਵੀ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਟੋਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁਮਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ । ਕੀ ਗੇਂਦ ਕਟੋਰੀ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ।
ਕੀ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਵੇਲਣ ਵੀ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ । ਹੁਣ ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਵੇਲਣ ਤੁਹਾਡਾ ਹੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਹੈ । ਕਟੋਰੀ ਮੋਢੇ ਦੇ ਉਸ ਭਾਗ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਹੱਥ ਜੁੜਿਆ ਹੈ । ਇੱਕ ਅਸਥੀ ਦੀ ਗੇਂਦ ਵਾਲਾ ਗੋਲ ਹਿੱਸਾ ਦੂਸਰੀ ਅਸਥੀ ਦੀ ਕਟੋਰੀ ਰੂਪੀ ਖੱਡ ਵਿੱਚ ਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
