Bhagya

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.4 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.4

Question 1.
Find the union of each of the following pairs of sets:
(i) X = {1, 3, 5}
Y = {1, 2, 3}
Answer.
X = {1, 3, 5}
Y = {1, 2, 3}
X ∪ Y = {1, 2, 3, 5}

(ii) A = {a, e, i, o, u}
B = {a, b, c}
Answer.
A = {a, e, i, o, u}
B = {a, b, c}
A ∪ B = {a, b, c, e, i, o, u}

(iii) A = {x : x is a natural number and multiple of 3}
B = {x : x is a natural number less than 6}
Answer.
A = {x : x is a natural number and multiple of 3} = {3, 6, 9, ……..}
B = {x : x is a natural number less than 6} = {1, 2, 3, 4, 5}
A ∪ B = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 12, …………..}

(iv) A = {x : x is a natural number and 1 < x ≤ 6}
B = {x : x is a natural number and 6 < x < 10}
Answer.
A = {x : x is a natural number and 1 < x ≤ 6} = {2, 3, 4, 5, 6}
B = {x : x is a natural number and 6 < x < 10} = {7, 8, 9}
A ∪ B = {2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}
A ∪ B = {x : x ∈ N and 1 < x < 10}

(v) A = {1, 2, 3}, B = Φ
Answer.
A = {1, 2, 3}, B = Φ
A ∪ B = {1, 2, 3}.

Question 2.
Let A = {a, 6}, B = {a, b, c}. Is Ac B? What is A ∪ B?
Answer.
Here, A = {a, b} and B = {a, b, c}
Yes, A ⊂ B and A ∪ B = {a, b, c}.

Question 3.
If A and B are two sets such that A ⊂ B, then what is A ∪ B?
Answer.
If A and B are two sets such that A ⊂ B, then A ∪ B = B.

Question 4.
If A = {1, 2, 3, 4}, B = {3, 4, 5, 6}, C = {5, 6, 7, 8} and D = {7, 8, 9,10}; find,
(i) A ∪ B
(ii) A ∪ C
(iii) B ∪ C
(iv) B ∪ D
(v) A ∪ B ∪ C
(vi) A ∪ B ∪ D
(vii) B ∪ C ∪ D
Answer.
(i) A ∪ B = {1, 2, 3, 4} ∪ {3, 4, 5, 6}
= {1, 2, 3, 4, 5, 6}.

(ii) A ∪ C = {1, 2, 3, 4} ∪ {5, 6, 7, 8}
={1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}.

(iii) B ∪ C = {3, 4, 5, 6} ∪ {5, 6, 7, 8}
={3, 4, 5, 6, 7, 8}.

(iv) B ∪ D = {3, 4, 5, 6} ∪ {7, 8, 9, 10}
= {3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}.

(v) A ∪ B ∪ C = {l, 2, 3, 4} ∪ {3, 4, 5, 6} ∪ {5, 6, 7, 8}
= {1, 2, 3, 4, 5, 6} ∪ {5, 6, 7, 8}
= {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}.

(vi) A ∪ B ∪ D = {1, 2, 3, 4} ∪ {3, 4, 5, 6} ∪ {7,8, 9, 10}
= {1, 2, 3, 4, 5, 6} ∪ {7, 8, 9, 10}
= {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}.

(vii) B ∪ C ∪ D ={3, 4, 5, 6} ∪ {5, 6, 7, 8} ∪ {7, 8, 9, 10}
= {3, 4, 5, 6, 7, 8} ∪ {7, 8, 9, 10}
= {3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}.

Question 5.
Find the intersection of each pair of sets:
(i) X = {1, 3, 5}
Y = {1, 2, 3}
Answer.
(i) X = {1, 3, 5},
Y = {1, 2, 3}
X ∩ Y = {1, 3}

(ii) A = {a, e, i, o, u}
B = {a, b, c}
Answer.
A = {a, e, i, o, u}, B = {a, b, c}
A ∩ B = {o}

(iii) A = {x : x is a natural number and multiple of 3}
B = {x : x is a natural number less than 6}
Answer.
A = {x : x is a natural number and multiple of 3}=(3, 6, 9 …}
B = {x : x is a natural number less than 6}={1, 2, 3, 4, 5}
∴ A ∩ B = {3}

(iv) A = {x : x is a natural number and 1 < x ≤ 6}
B = {x : x is a natural number and 6 < x < 10}
Answer.
(iv) A = {x : x is a natural number and 1 < x ≤ 6} = {2, 3, 4, 5, 6}
B = {x : x is a natural number and 6 < x <10} = {7, 8, 9}
A ∩ B = Φ

(v) A = {1, 2, 3},
B = Φ
Answer.
A = {1, 2, 3}, B= Φ
A ∩ B = Φ.

Question 6.
If A = {3, 5, 7, 9, 11}, B = {7, 9, 11, 13}, C = {11, 13, 15} and D = {15, 17}; find
(i) A ∩B
(ii) B ∩ C
(iii)A ∩ C ∩ D
(iv) A ∩ C
(v) B ∩ D
(vi) A ∩ (B ∪ C)
(vii) A ∩ D
(viii) A ∩ (B ∪ D)
(ix) (A ∩ B) ∩ (B ∪ C)
(x) (A ∪ D) ∩ (B ∪ C)
Answer.
(i) A ∩ B = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {7, 9, 11, 13}
= {7, 9, 11}.

(ii) B ∩ C = {7, 9, 11, 13} ∩ {11, 13, 15}
= {11, 13}.

(iii) A ∩ C ∩ D = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {11, 13, 15} ∩ {15, 17}
= {11} ∩ {15, 17}
= Φ.

(iv) A ∩ C = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {11, 13, 15} =
{11}

(v) B ∩ D = {7, 9, 11, 13} ∩ {15, 17}
= Φ

(vi) A ∩ (B ∪ C) = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ ({7, 9, 11, 13} ∪ {11, 13, 15})
= {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {7, 9, 11, 13, 15}
= {7, 9, 11}.

(vii) A ∩ D = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {15, 17}
= Φ

(viii) A ∩ (B ∪ D) = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ ({7, 9, 11, 13} ∪ {15, 17}
= {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {7, 9, 11, 13, 15, 17}
= {7, 9, 11}

(ix) (A ∩ B) = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {7, 9, 11, 13}
= {7, 9, 11}
B ∪ C = {7, 9, 11, 13} ∪ {11, 13, 15}
= {7, 9, 11, 13, 15}
∴ (A ∩ B) ∩ (B ∪ C) = {7, 9, 11} ∩ {7, 9, 11, 13, 15}
= {7, 9, 11}

(x) (A ∩ D) = {3, 5, 7, 9, 11} ∩ {15, 17}
= {3, 5, 7, 9, 11, 15 ,17}
B ∪ C = {7, 9,11, 13, 15} [From part (ix)]
∴ (A ∪ D) ∩ (B ∪ C) = {3, 5, 7, 9, 11, 15, 17} ∩ {7, 9, 11, 13, 15}
= {7, 9, 11,15}

Question 7.
If A={x : x. is a natural number}, B = {x : x is an even natural number}, C = {x : x is an odd natural number} and D = {x : x is a prime number}, find
(i) A ∩ B
(ii) A ∩ C
(iii) A ∩ D
(iv) B ∩ C
(v) B ∩ D
(vi) C ∩ D
Answer.
A = {x : x is a natural number} = {1, 2, 3, 4, 5 ……..}
B = {x : x is an even natural number} = {2, 4, 6, 8 ………..}
C = {x : x is an odd natural number} = {1, 3, 5, 7, 9 …………}
D = {x : x is a prime number} = {2, 3, 5, 7 ……….}
(i) A ∩ B = {x : x is a even natural number} = B
(ii) A ∩ C = {x : x is an odd natural number} = C
(iii) A ∩ D = {x : x is a prime number} = D
(iv) B ∩ C = Φ
(v) B ∩ D = {2}
(vi) C ∩ D = {x : x is an odd prime number}.

Question 8.
Which of the following pairs of sets are disjoint
(i) {1, 2, 3, 4} and {x : x is a natural number and 4 < x < 6}.
Answer.
{1, 2, 3, 4} and {x : x is a natural number and 4 < x < 6} = {4, 5, 6}
Now, {1, 2, 3, 4} ∩ {4, 5, 6} = {4}
Therefore, this pair of sets is not disjoint.

(ii) {a, e, i, o, u}and {c, d, e, f}
Answer.
{a, e, i, o, u} ∩ (c, d, e, f} = {e}
Therefore, {a, e, i, o, u} and (c, d, e, f} are not disjoint.

(iii) {x : x is an even integer} and {x : x is an odd integer}
Answer.
{x : x is an even integer} ∩ {x : x is an odd integer} = Φ.
Therefore, this pair of sets is disjoint.

Question 9.
If A = {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21}, B = {4, 8, 12, 16, 20}, C = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16}, D = {5, 10, 15, 20}; find
(i) A – B
(ii) A – C
(iii) A – D
(iv B – A
(v) C – A
(vi) D – A
(vii) B – C
(viii) B – D
(ix) C – B
(x) D – B
(xi) C – D
(xii) D – C
Answer.
(i) A – B = {3, 6, 9,12, 15, 18, 21} – {4, 8, 12, 16, 20}
= {3, 6, 9, 15, 18, 21}

(ii) A – C= {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21} – {2, 4, 6, 8, 10,12, 14, 16}
= {3, 15, 18, 21}.

(iii) A – D = {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21} – {5, 10, 15, 20}
= {3, 6, 12, 18, 21}.

(iv) B – A = {4, 8, 12, 16, 20} – {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21}
= {4, 8, 16, 20}.

(v) C – A = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16} – {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21}
= {2, 4, 8, 10, 14, 16}.

(vi) D – A = {5, 10, 15, 20} – {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21}
= {5, 10, 20}.

(vii) B – C = {4, 8, 12, 16, 20} – {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16}
= {20}.

(viii) B – D = {4, 8, 12, 16, 20} – {5, 10, 15, 20}
= {4, 8, 12, 16}.

(ix) C – B = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16} – {4, 8, 12, 16, 20}
= {2, 6, 10, 14}.

(x) D – B = {5, 10, 15, 20} – {4, 8, 12, 16, 20}
= {5, 10, 15}.

(xi) C – D = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16} – {5, 10, 15, 20}
= {2, 4, 6, 8, 12, 14, 16}.

(xii) D – C = {5, 10, 15, 20} – {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16}
= {5, 15, 20}.

Question 10.
If X = {a, b, c, d} and Y = {f, b, d, g}, find ;
(i) X – Y
Answer.
X – Y = {a, b, c, d} – {f, b, d, g} = {a, c}.

(ii)Y – X
Answer.
Y – X = {f, b, d, g} – {a, b, c, d} = {f, g}.

(iii) X ∩ Y
Answer.
X ∩ Y = {a, b, c, d} ∩ {f, b, d, g} = {b, d}.

Question 11.
If R is the set of real numbers and Q is the set of rational numbers, then what is R – Q?
Answer.
R : set of real numbers
Q : set of rational numbers
Therefore, R – Q is a set of irrational numbers.

Question 12.
State whether each of the following statement is true or false. Justify your answer.
(i) {2, 3, 4, 5} and {3, 6} are disjoint sets.
Answer.
False
As 3 ∈ {2, 3, 4, 5}, 3 ∈ {3, 6}
⇒ {2, 3, 4, 5} ∩ {3, 6} = {3}

(ii) {a, e, i, o, u} and {a, b, c, d} are disjoint sets.
Answer.
False
As a ∈ {a, e, i, o, u}, a ∈ {a, b, c, d}
⇒ {a, e, i, o, u } ∩ {a, b, c, d} = {a}

(iii) {2, 6, 10, 14} and {3, 7, 11, 15} are disjoint sets.
Answer.
True
As {2, 6, 10, 14} ∩ {3, 7, 11, 15} = Φ

(iv) {2, 6, 10} and {3, 7,11} are disjoint sets.
Answer.
True
As {2, 6, 10} ∩ {3, 7, 11} = Φ

Punjab State Board PSEB 11th Class Maths Book Solutions Chapter 1 Sets Ex 1.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 11 Maths Chapter 1 Sets Ex 1.3

Question 1.
Make correct statements by filling in the symbols ⊂ or ⊄ in the blank spaces:
(i) {2, 3, 4} ….. {1, 2, 3, 4, 5}
(ii) {a, b, c} …… {b, c, d}
(iii) {x : x is a student of Class XI of your school} …… {x : x student of your school}
(v) {x : x is a circle in the plane} … {x : x is a circle in the same plane with radius 1 unit}
(v) (x : x is a triangle in a plane} … {x : x is a. rectangle in: the plane} .
(vi) {x : x is an equilateral triangle in a plane} … {x : x is a triangle in the same plane}
(vii) {x : x is an even natural number} … {x : x is an integejf}
Answer.
(i)'{2, 3, 4} ⊂ {1, 2, 3, 4, 5}
(ii) {a, b, c} ⊄ {b, c, d}
(iii) {x : x is a student of class XI of your school} ⊂ {x : x is student of your school}
(iv) {x : x is a circle in the plane} ⊄ {x : x is a circle in the same plane with radius 1 unit}
(v) {x : x is a triangle in a plane} ⊄ {x : x is a rectangle in the plane}
(vi) {x : x is an equilateral triangle in a plane} c {x : x is a triangle in the same plane}
(vii) {x : x is an even natural number} c {x : x is an integer}.

Question 2.
Examine whether the following statements are true or false :
(i) {a, b} ⊂ {b, c, a}
(ii) {a, e} ⊂ {x : x is a vowel in the English alphabet}
(iii) {1, 2, 3} ⊂ {1, 3, 5}
(iv) {a} ⊂ {a, b, c}
(v) {a} ∈ {a, b, c}
(vi) {x : x is an even natural number less than 6} ⊂ {x : x is a natural number which divides 36}
Answer.
(i) False. Each element of {a, b} is also an element of {b, c, a}.
(ii) True, a, e are two vowels of the English alphabet.
(iii) False 2 ∈ {1, 2, 3}; however, 2 ∉ {1, 3, 5}
(iv) True. Each element of {a} is also an element of {a, b, c}
(v) False. The elements of {a, b, c} are a, b, c. Therefore, {a} ⊂ {a, b, c}
(vi) True, {x : x is an even natural number less than 6} = {2, 4} {x : x is a natural number which divides 36} = {1, 2, 3, 4, 6, 9, 12, 18, 36}

Question 3.
Let A = {1, 2, {3, 4}, 5}. Which of the following statements are incorrect and why ?
(i) {3, 4} ⊂ A
(ii) {3, 4} ∈ A
(iii) {{3, 4}} ⊂ A
(iv) 1 ∈ A
(v) 1 ⊂ A
(vi) {1, 2, 5} ∈ A
(vii) {1, 2, 5} ⊂ A
(viii) {1, 2, 3} ∈ A
(ix) Φ ∈ A
(x) Φ ⊂ A
(xi) {Φ} ⊂ A
Answer.
A = {1, 2, {3, 4}, 5}
(i) The statement {3, 4} ⊂ A is incorrect because 3 e {3, 4}; however, 3g A.
(ii) The statement {3, 4} ∈ A is correct because {3, 4} is an element of A.
(iii) The statement {{3, 4}} ⊂ A is correct because {3, 4} ∈ {{3, 4}} and {3, 4}
(iv) The statement 1 ∈ A is correct because 1 is an element of A.
(v) The statement 1 ⊂ A is incorrect because an element of a set can never be a subset of itself.
(vi) The statement {1, 2, 5} ⊂ A is correct because each element of {1, 2, 5} is also an element of A.
(vii) The statement {1, 2, 5} ∈ A is incorrect because {1, 2, 5} is not an element of A.
(viii) The statement {1, 2, 3} ⊂ A is incorrect because 3 ∈ {1, 2, 3}; however, 3 g A.
(ix) The statement Φ ∈ A is incorrect because Φ is not an element of A.
(x) The statement Φ ⊂ A is correct because Φ is a subset of every set.
(xi) The statement {Φ} ⊂ A is incorrect because Φ ∈ {Φ}; however, Φ ∈ A.

Question 4.
Write down all the subsets of the following sets :
(i) {a}
(ii) {a, b}
(iii) {1, 2, 3}
(iv) Φ
Answer.
(i) The subsets of {a} are Φ and {a}.
(ii) The subsets of {a, b} are Φ, {a}, {b}, and {a, b}.
(iii) The subsets of {1, 2, 3} are Φ, {1}, {2}, {3}, {1, 2}, {2, 3}, {1, 3}, and {1, 2, 3}
(iv) The only subset of Φ is Φ.

Question 5.
How many elements has P(A), if A = Φ?
Answer.
We know that if A is a set with m elements i.e., n(A) = m, then n[P(A)] = 2^m.
If A = Φ, then n(A) = 0.
n[P(A)] = 2⁰ = 1.
Hence, P(A) has one element.

Question 6.
Write the following as intervals:
(i) {x : x ∈ R, – 4 < x < 6}
(ii) {x : x ∈ R, – 12 < x < – 10}
(iii) {x : x ∈ R, 0 < x < 7}
(iv) {x : x ∈ R, 3 ≤ x ≤ 4}
Answer.
(i) {x : x ∈ R, – 4 < x < 6} = (- 4, 6]
(ii) {x : x ∈ R, – 12 < x < – 10} = (- 12, – 10)
(iii) {x : x ∈ R, 0 < x < 7} = [0, 7)
(iv) {x : x ∈ R, 3 ≤ x ≤ 4} = [3, 4]

Question 7.
Write the following intervals in set-builder form :
(i) (- 3, 0)
(ii) [6, 12]
(iii) (6, 12]
(iv) [- 23, 5)
Answer.
(i) (- 3, 0) = {x : x ∈ R, – 3 < x < 0}
(ii) [6, 12] = {x : x ∈ R, 6 ≤ x ≤ 12}
(iii) (6, 12] = {x : x ∈ R, 6 < x < 12}
(iv) [- 23, 5) = {x : x ∈ R, – 23 ≤ x < 5}.

Question 8.
What universal set (s) would you propose for each of the following:
(i) The set of right triangles
(ii) The set of isosceles triangles
Answer.
(i) For the set of right triangles, the universal set can be the set of triangles or the set of polygons.
(ii) For the set of isosceles triangles, the universal set can be the set of triangles or the set of polygons or the set of two-dimensional figures.

Question 9.
Given the sets A = {1, 3, 5}, B = {2, 4, 6} and C = (0, 2, 4, 6, 8}, which of the following may be considered as universals set (s) for all the three sets A, B and C
(i) (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}
(ii) 4
(iii) {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,8, 9, 10}
(iv) {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
Answer.
(i) It can be seen that
A ⊂ {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}
B ⊂ {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}
However, C ⊄ {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}
Therefore, the set {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} cannot be the universal set for the sets A, B, and C.

(ii) A ⊄ Φ, B ⊄ Φ, C ⊄ Φ
Therefore, Φ cannot be the universal set for the sets A, B, and C.

(iii) A ⊂ {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}
B ⊂ {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}
C ⊂ {0, 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}
Therefore, the set {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10} is the universal set for the sets A, B, and C.

(iv) A ⊂ {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
B ⊂ {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
However, C ⊄ {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
Therefore, the set {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} cannot be the universal set for the sets A, B, and C.

This PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 8 ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 8 ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ

ਜਾਣ ਪਛਾਣ (Introduction)
ਇਨਪੁੱਟ ਅਤੇ ਆਊਟਪੁੱਟ ਦੋਵੇਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਆਊਟਪੁੱਟ ਇੱਕ ਯੂਜ਼ਰ ਨੂੰ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਅਗਲੀ ਕੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਹੈ ।

ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Output Devices)
ਵ ਰ ਗ ਨਰਕ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਇੱਕ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਨਫ਼ਰਮੇਸ਼ਨ ਸੈਂਸਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨਤੀਜੇ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਸੂਚਨਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ, ਟੈਕਸਟ ਅਤੇ ਇਮੇਜ (ਤਸਵੀਰਾਂ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੋਂ ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੋਂ ਆਊਟਪੁੱਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੋਂ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਸੂਚਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ । ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਕੰਮ ਅਸੀਂ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Output Devices)
ਵਿੱਚ ਰ ਹਰ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹਨ-
– ਮੋਨੀਟਰ
– ਪ੍ਰਿੰਟਰ
– ਸਪੀਕਰ
– ਹੈੱਡ ਫੋਨ
– ਪਲੋਟਰ

ਮੋਨੀਟਰ (Monitor)
ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸਕਰੀਨ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਮੋਨੀਟਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-
1. ਕੈਥੋਡ ਰੇਅ ਟਿਊਬ (CRT) ਮੋਨੀਟਰ
2. ਫ਼ਲੈਟ-ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇਅ ਮੋਨੀਟਰ ।

• ਕੈਥੋਡ ਰੇਅ ਟਿਊਬ ਮੋਨੀਟਰ-ਇਹ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਮੋਨੀਟਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ 15″, 17″, 19 ਅਤੇ 20 ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵਾਈਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ | ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਇਹ ਰੰਗੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖ਼ਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
• ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇਅ ਮੋਨੀਟਰ-ਇਹ ਮੋਨੀਟਰ ਘੱਟ ਆਵਾਜ਼, ਭਾਰ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਘੱਟ ਖ਼ਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੀਵਾਰ ‘ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ, ਵੀਡੀਉ ਗੇਮਾਂ, ਲੈਪਟਾਪ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫ਼ਿਕ ਸਕਰੀਨ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । LCD, LED ਅਤੇ ਪਲਾਜਮਾ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।

CRT ਅਤੇ ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇਅ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਤਰ ਹਨ-

CRT	ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇਅ
(i) ਇਹ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(i) ਇਹ ਪਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਹ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(ii) ਇਹ ਹਲਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(iii) ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।	(iii) ਇਹ ਘੱਟ ਗਰਮੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(iv) ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਖ਼ਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।	(iv) ਇਹ ਘੱਟ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਖ਼ਪਤ ਕਰਦੇ  ਹਨ ।
(v) ਇਹ ਸਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	(v) ਇਹ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਸਪੀਕਰ (Speaker)
ਸਪੀਕਰ ਆਵਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਆਊਟਪੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਸਪੀਕਰ ਵੀ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਊਟਪੁੱਟ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਅਵਾਜ਼ ਆਊਟਪੁੱਟ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਸਾਊਂਡ ਕਾਰਡ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਫਾਈਲ ਦੀ ਆਊਟਪੁੱਟ ਸਾਊਂਡ ਕਾਰਡ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਆਊਟਪੁੱਟ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਹੈੱਡ ਫੋਨ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਾਊਂਡ ਸਿਸਟਮ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਵੱਡੇ ਸਪੀਕਰ ਇਕ Equilizer ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਆਮ ਸਪੀਕਰਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਹੈੱਡਫੋਨ (Headphone) 
ਹੈੱਡਫੋਨ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਨਾਂ ’ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਈਅਰ ਫੋਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਪੋਰਟੇਬਲ ਵਰਜ਼ਨ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਗਾਣੇ ਸੁਣਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Printer)
ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਆਊਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਛਾਪਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ-ਇੰਕਜੈਟ, ਲੇਜ਼ਰ, ਡਾਟ ਮੈਟਰਿਕਸ ਆਦਿ । ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਦੀ ਆਊਟਪੁੱਟ ਸਥਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵਾਈਟ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਬਲਕ ਅਡ ਵਾਈਟ ਅਤੇ ਰੰਗੀਨ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-
(i) ਡਾਟ ਮੈਟਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ
(ii) ਇੰਕਜੈਟ ਟਰ
(iii) ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ।

(i) ਡਾਟ ਮੈਟਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ – ਡਾਟ ਮੈਟਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਬਿੰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਅੱਖ਼ਰ ਬਣਾ ਕੇ ਛਾਪਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਹੌਲੀ ਚਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਮਿਆਰ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

(ii) ਇੰਕਜੈਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ – ਇਹ ਟਰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਤੇ ਸਿਆਹੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਛੜਕਾ ਕੇ ਛਪਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਮਿਆਰ ਡਾਟ ਮੈਟਰਿਕਸ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਛਾਪੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।

(iii) ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ-ਇਹ ਡਿਜੀਟਲ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਹੈ ਜੋ ਲੇਜ਼ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਕੁਆਲਟੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਬਲੈਕ ਐਂਡ ਵਾਈਟ ਅਤੇ ਰੰਗਦਾਰ ਦੋਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪਲੋਟਰ (Plotter)
ਪਲੋਟਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਫਲੈਕਸ ਸ਼ੀਟ ’ਤੇ ਛਾਪਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪਲਾਟਰ ਇਕ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਅਤੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਦੀ Hard copies ਕੱਢਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ Hard copies ਦਾ ਅਕਾਰ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਕਾਗਜ਼ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਚੱਲਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ੀਨੀ ਚਾਲ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਪਲਾਟਰ ਅਤੇ CPU ਦੀ ਗਤੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ।

ਪਲਾਟਰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ । ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਪਲਾਟਰ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਲਈ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸ਼ੀਟ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

1. ਡਰੰਮ ਪਲਾਟਰ (Drum Plotter)
2. ਫਲੈਟ ਬੈਂਡ ਪਲਾਟਰ (Flat bed Plotter
3. ਇੰਕਜੈਟ ਪਲਾਟਰ (Inkjet Plotter) ।

1. ਡਰੰਮ ਪਲਾਟਰ (Drun Plotter) – ਇਕ ਡਰੰਮ ਨੂੰ ਪੇਜ਼ ਤੇ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਘੁੰਮਾ ਕੇ Vertical Motion Produce ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਂਨ ਹੋਲਡਰ Horizontally ਡਰੰਮ ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪੈਂਨ ਪੇਜ ਤੇ Horizontally ਚੱਲ ਕੇ ਲਾਈਨਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਡਰੰਮ ਅਤੇ ਪੈਂਨ ਇਕੱਠੇ ਚੱਲ ਕੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਪੈੱਨ Program selectable ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਨ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹੋਲਡਰਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਰੰਗਦਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਣ ।

2. ਫਲੈਟ ਬੈਂਡ ਪਲਾਟਰ (Flat bed Plottery) – ਇਹ ਉਸ ਪੇਪਰ ਤੇ ਪਲਾਟ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫੈਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਗਾਕਾਰ Flat bed Table ’ਤੇ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪੇਪਰ ਘੁੰਮਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਪੈਂਨ ਹੋਲਡਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਘੁੰਮਾ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਤੋਂ
ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਂਨ ਹੋਲਡਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਲੱਗਅਲੱਗ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਵਾਲੇ ਪੈਂਨ Multicoloured Plotting ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਪਲਾਟ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਬੈਂਡ ਏਰੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੇਜ ਦਾ ਆਕਾਰ A4 ਤੋਂ 50ft ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਲਾਟ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

3. ਇੰਕਜੈਟ ਪਲਾਟਰ (Inkjet Plotter) – ਇਹ ਪੈਂਨਾਂ ਦੀ ਜਗਾ ਤੇ ਇੰਕਜੈਂਟ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਰੰਗਦਾਰ ਪਲਾਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪਲਾਟਰਾਂ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ (Projector)
ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਦੀਵਾਰ ਜਾਂ ਪਰਦੇ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੈਜਨਟੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕਲਾਸ ਰੂਮ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਹੋਰ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Other Output Devices)
ਇੱਥੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਯੰਤਰ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੋਨੋਂ ਇਨਪੁੱਟ ਅਤੇ ਆਊਟਪੁੱਟ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਨ :

• ਡਿਜੀਟਲ ਕੈਮਰਾ
• ਪੈੱਨ ਡਰਾਈਵ
• CD/DVD
• ਮੌਡਮ
• ਫੈਕਸ ਆਦਿ ।

ਇਨਪੁੱਟ ਅਤੇ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ (Difference between input and Output Devices)
ਇਨਪੁੱਟ ਅਤੇ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਤਰ ਹਨ-

ਇਨਪੁੱਟ	ਆਊਟਪੁੱਟ
(i) ਇਹ ਡਾਟਾ ਇਨਪੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।	(i) ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਨਪੁੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਵਾਸਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।	(ii) ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਊਟਪੁੱਟ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
(iii) ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਉਪਲਬੱਧ ਹਨ ।	(iii) ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੈ ।

This PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 2 ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ will help you in revision during exams.

PSEB 7th Class Computer Notes Chapter 2 ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ
ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਹੈ । ਇਹ ਫਾਈਲਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ, ਕਾਪੀ, ਪੇਸਟ, ਰੀਨੇਮ ਅਤੇ ਡਿਲੀਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਆਪਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕ੍ਰਮ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

• ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ
• ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ।

ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ (Windows Explorer)
ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਨੇਵੀਗੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਗ੍ਰਾਫਿਕਲ ਇੰਟਰਫੇਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਫ਼ਾਈਲਾਂ/ਫੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ, ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਨੂੰ ਫ਼ਾਈਲ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਡਿਸਕ ਦਾ ਡਾਟਾ, ਫੋਲਡਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਲਈ ਸਰਚ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਜਾਂ ਫ਼ੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ, ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ, ਰੀਨੇਮ ਕਰਨ, ਕਾਪੀ ਕਰਨ, ਮੂਵ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਫੋਲਡਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ (Opening the Windows Explorer)
ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
1. ਵਿੰਡੋਜ਼-ਕੀਅ ਅਤੇ E ਬਟਨ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਦਬਾਓ ।
ਜਾਂ
2. ਵਿੰਡੋਜ਼-ਕੀਅ ਦਬਾਓ-ਆਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ > ਐਕਸੈੱਸਰੀਜ਼ > ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
3. ਵਿੰਡੋਜ਼-ਕੀਅ ਦਬਾਓ-ਸਰਚ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ explorer ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
4. ਵਿੰਡੋਜ਼-ਕੀਅ ਅਤੇ R ਕੀਅ ਇਕੱਠੀਆਂ ਦਬਾਓ-ਰਨ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ । ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ Explorer ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
5. ਬਾਏ ਡਿਫਾਲਟ, ਟਾਸਕ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਬਟਨ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ‘ ਲਈ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਕੀਅ ਨਾਲ 2 ਦਬਾਓ ।

ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੇ ਭਾਗ (Components of Windows Explorer) 
ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਹਿੱਸੇ ਹਨ-ਫਾਈਲਾਂ, ਫੋਲਡਰ ਅਤੇ ਡਰਾਈਵ | ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਫਾਈਲ ਜਾਂ ਫੋਲਡਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

• ਫਾਈਲ-ਡਾਟਾ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਇਕਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
• ਫੋਲਡਰ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਫਾਈਲਾਂ ਇਕ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਫੋਲਡਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
• ਡਰਾਈਵ-ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਦੇ ਭੰਡਾਰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਈਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਫਾਈਲਾਂ, ਫੋਲਡਰ ਅਤੇ ਡਰਾਈਵਾਂ ਤਕ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੋ ਪੇਨਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

1. 1. ਖੱਬਾ ਪੇਨ
2. 2. ਸੱਜਾ ਪੇਨ ਖੱਬਾ ਪੇਨ-ਇਸ ਨੂੰ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਪੇਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿਚ ਡਰਾਈਵ, ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸੱਜਾ ਪੇਨ-ਜਦੋ ਕਿਸੇ ਫਾਈਲ, ਫੋਲਡਰ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਡਿਟੇਲ ਸੱਜੇ ਪੇਨ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲੜੀ –
ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਫੋਲਡਰ ਅਤੇ ਡਾਈਵ, ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤੇ ਫ਼ੋਲਡਰ, ਡਾਈਵਜ਼ ਅਤੇ ਟਰਜ਼ ਇੱਕ ਟੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਲੜੀਬੱਧ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਲੜੀਬੱਧ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲੜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਆਈਟਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:
1. ਫੇਵਰਿਟਸ-ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲਾ ਪੱਧਰ ਡੈੱਸਕਟਾਪ ਫ਼ੋਲਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਡੱਸਕਟਾਪ, ਡਾਉਨਲੋਡਜ਼ ਅਤੇ ਰੀਸੈਂਟ ਪਲੇਸ ਆਈਟਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।

2. ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਫੋਲਡਰ-ਬਾਈ ਡਿਫਾਲਟ ਇਸ ਫ਼ੋਲਡਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ; ਡਾਕੂਮੈਂਟਸ, ਸੰਗੀਤ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ੋਲਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਆਈਟਮਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵੀਡੀਓ ਆਦਿ ।

3. ਪਰਸਨਲ ਫੋਲਡਰ-ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਯੂਜ਼ਰ ਨੇਮ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਲਾਗ ਇਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਸਨਲ ਫ਼ੋਲਡਰ ਦਾ ਨਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਈ ਡਿਫਾਲਟ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ੋਲਡਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਟੈਕਟਸ, ਡਾਊਨਲੋਡਜ਼, ਫ਼ੇਵਰੇਟਸ, ਲਿੰਕਸ, ਮਾਈ ਡਾਕੂਮੈਂਟਸ, ਮਾਈ ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਮਾਈ ਪਿਕਚਰਜ਼, ਮਾਈ ਵੀਡੀਓਜ਼, ਸੇਵਡ ਗੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਸਰਚ ।

4. ਕੰਪਿਊਟਰ-ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਡਿਸਕਾਂ ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ C:\ D:\ ਡਾਈਵ ਆਦਿ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਹੋਰ ਯੰਤਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੂ.ਐੱਸ.ਬੀ., ਮੈਮਰੀ-ਸਟਿਕ ਅਤੇ ਕੈਮਰਾ ਆਦਿ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।

5. ਨੈੱਟਵਰਕ-ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੋਰ ਕੰਪਿਊਟਰਜ਼ ਅਤੇ ਯੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।

6. ਕੰਟਰੋਲ ਪੈਨਲ-ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਕਾਨਫ਼ਿਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸੈਟਿੰਗਜ਼ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

7. ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ-ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਿਲੀਟ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਫ਼ਾਈਲਾਂ/ਫੋਲਡਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਦੇ ਵਿਊ (View of Explorer)
ਵਿਊ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦਿਸ਼ ( ਐਕਸਪੋਲਰ ਦੇ ਵਿਉਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰ ਕਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣਗੇ । ਇਸ ਵਿਚ ਪੰਜ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਊ ਹਨ । ਇਹ ਹਨ-ਬੰਬ ਨੇਲਜ਼, ਟਾਈਲਜ਼, ਆਈਕਾਨ, ਲਿਸਟ ਅਤੇ ਡਿਟੇਲ !

1. ਸਮਾਲ, ਮੀਡੀਅਮ, ਲਾਰਜ ਅਤੇ ਐਕਸਟਰਾ ਲਾਰਜ ਆਈਕਨਜ਼ ਵਿਊ-ਇਸ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਆਈਕਨ ਦੀ ਸ਼ੇਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ | ਹਰ ਆਈਟਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
2. ਟਾਈਲਜ਼ ਆਈਕਨ ਵਿਊ-ਇਸ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮਜ਼ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਆਈਕਨ ਦੀ ਸ਼ੇਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਹਰ ਆਈਟਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੂਚਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫ਼ਾਈਲ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਈਜ਼ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
3. ਲਿਸਟ ਆਈਕਨ ਵਿਊ-ਇਸ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮਜ਼ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਹਰ ਆਈਟਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਈਕਨ ਨਾਮ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਕੰਟੈਂਟ ਆਈਕਨ ਵਿਊ-ਇਸ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮਜ਼ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਆਈਕਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਿਸਮ ਲਿਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੁਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੋਧਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਆਕਾਰ ਆਦਿ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਬਾਈ ਡਿਫਾਲਟ ਇਸ ਵਿਊ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
5. ਡਿਟੇਲ ਆਈਕਨ ਵਿਊ-ਹਰ ਇੱਕ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਟੇਬਲ ਦੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਆਈਕਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਆਈਟਮ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕਾਲਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀਜ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਸੋਧਣ ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਕਿਸਮ ਦਰਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਫਾਈਲ/ਫੋਲਡਰ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ (Working with File Folder) –
ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ ਸਾਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਈਟਮਾਂ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਅਤੇ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।

1.ਸਿੰਗਲ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ-ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਈਟਮਜ਼ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਊਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਸਿਲੈਕਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

2. ਸਿਲੈਕਟਿੰਗ ਆਲ ਆਈਟਮਜ਼-ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਆਈਟਮਜ਼ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+A ਕੀਜ਼ ਇਕੱਠੀਆਂ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ’ਤੇ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚੋਂ Select all ਆਪਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

3. ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ

• ਪਹਿਲੀ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।
• ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ।
• ਬਾਕੀ ਆਈਟਮਜ਼ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪ ਐਰੋ ਜਾਂ ਡਾਊਨ ਐਰੋ ਜਾਂ ਹੋਮ ਜਾਂ ਐਂਡ ਕੀ ਦਬਾਓ ।
• ਸ਼ਿਫ਼ਟ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਵੋ ।

4. ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨਾ (Selecting an item using (Ctrl key)—

• ਪਹਿਲੀ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।
• ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੋ ।
• ਲਿਸਟ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਮੂਵ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪ ਐਰੋ ਜਾਂ ਡਾਊਨ ਐਰੋ ਜਾਂ ਹੋਮ ਜਾਂ ਐਂਡ ਕੀਅ ਦਬਾਓ । ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਤੋਂ ਡੀ-ਸਿਲੈਕਟ ਜਾਂ ਡੀ-ਸਿਲੈਕਟ ਤੋਂ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਪੇਸ-ਬਾਰ ਦਬਾਓ ।
• ਕੰਟਰੋਲ-ਕੀਅ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿਓ ।

5. ਸਿਲੈਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣਾ ਸਿਲੈਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚ ਇਨਵਰਟ ਸਿਲੈਕਸ਼ਨ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

ਫੋਲਡਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਫੋਲਡਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ (Current) ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਫ਼ੋਲਡਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –
1. ਫ਼ਾਈਲ ਮੀਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਬ ਮੀਨੂੰ ਸਾਈਜ਼ ਨਵਾਂ ਫੋਲਡਰ ਆਪਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
ਜਾਂ
ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+Shift+N ਕੀਜ਼ ਇਕੱਠੀਆਂ ਦਬਾਓ ।

ਖ਼ਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਮਾਊਸ ਦਾ ਰਾਈਟ ਬਟਨ ਦਬਾਓ, ਕੰਟੈਂਕਸਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ New => Folder ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।

2. ਫ਼ੋਲਡਰ ਦਾ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ਅਤੇ ਐਂਟਰ-ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।

1. ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਰੀ-ਨੇਮ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਰੀ-ਨੇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪੜਾਅ ਹਨ –

• ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।
• ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਰੀ-ਨੇਮ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਜਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ F2 ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।

• ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ ਆਈਟਮ ਦਾ ਨਾਮ ਐਡਿਟ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਟੈਂਪਰੇਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਫ਼ੋਲਡਰ ਜਾਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਸਿਲੈਕਟ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰ ਸਕੋ । ਜੇਕਰ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਫ਼ਾਈਲ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਦੇ ਪੂਰੇ ਨਾਮ ਵਿਚੋਂ ਇਸ ਦੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ (.doc ਜਾਂ .pdf) ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਨਾਮ ਸਿਲੈਕਟ ਹੋਵੇਗਾ | ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਟਾਈਪ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਲੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਨਾਮ ਓਵਰ ਰਾਈਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
• ਐਂਟਰ ਕੀਅ ਦਬਾਓ/ਜਾਂ/ਰੀਨੇਮ ਨੂੰ ਕੈਂਸਲ ਕਰਨ ਲਈ Esc ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।

2. ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਡੀਲੀਟ ਕਰਨਾ ਡਿਲੀਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਸੇ ਫ਼ਾਈਲ ਜਾਂ ਫੋਲਡਰ ਨੂੰ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਡਿਲੀਟ ਹੋਏ ਫ਼ਾਈਲ ਜਾਂ ਫੋਲਡਰ ਡਿਲੀਟ ਹੋ ਕੇ ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਫ਼ਾਈਲ ਜਾਂ ਫ਼ੋਲਡਰ ਨੂੰ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ ਲਈ ਪੜਾਅ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ

• ਜਿਸ ਫ਼ਾਈਲ ਜਾਂ ਫੋਲਡਰ ਨੂੰ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।
• ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਡਿਲੀਟ-ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।ਇੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ਜੋ ਕਿ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇਗਾ |

3. “Yes” ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਆਈਟਮ ਡਿਲੀਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਕਾਪੀ ਜਾਂ ਪੇਸਟ ਰਾਹੀਂ ਆਈਟਮਜ਼ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਨਾ

• ਜਿਸ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਕਰੋ ।
• ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਕਾਪੀ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਜਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+C ਦਬਾਓ ।

• ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਪੇਸਟ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਥਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
• ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਜਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+V ਕੀਅ ਦਬਾਓ । ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਪੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਆਈਟਮ ਪੇਸਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।

ਕੱਟ ਅਤੇ ਪੇਸਟ ਰਾਹੀਂ ਆਈਟਮਜ਼ ਨੂੰ ਮੂਵ ਕਰਨਾ –
ਆਈਟਮਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਮੂਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਕਿਰਿਆ ਕਾਪੀ ਅਤੇ ਪੇਸਟ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਕਾਪੀ ਦੀ ਥਾਂ ਕੱਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਾਪੀ/ਪੇਸਟ ਅਤੇ ਕੱਟ/ਪੇਸਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਹਿਮ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਆਈਟਮ ਦੀ ਇੱਕ ਡੁਪਲੀਕੇਟ ਆਈਟਮ ਨਵੀਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਮੂਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਕੱਟ ਜਾਂ ਪੇਸਟ ਰਾਹੀਂ ਮੂਵ ਕੀਤੀ ਆਈਟਮ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਮੂਵ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕੱਟ ਅਤੇ ਪੇਸਟ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

• ਜਿਸ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕਰਨਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਲੈਂਕਟ ਕਰੋ ।
• ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਕੱਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਜਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl + X ਕੀਅ ਦਬਾਓ ।
• ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਥਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
• ਮੀਨੂੰ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਐਡਿਟ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਜਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl + V ਕੀਅ ਦਬਾਓ । ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਕੁੱਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਆਈਟਮ ਪੇਸਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।

ਸੈਂਡ ਟੂ ਨਾਲ ਆਈਟਮ ਕਾਪੀ ਕਰਨਾ –

ਸੈਂਡ ਟੂ ਆਪਸ਼ਨ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਈਟਮਜ਼ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਕੇ ਨਵੀਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਭੇਜਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸੌਖਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਪੜਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

1. ਜਿਸ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
2. ਮਾਊਸ ਦਾ ਸੱਜਾ ਬਟਨ ਦਬਾਓ, ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਆਪਸ਼ਨ ਸੈਂਡ ਟੂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਥਾਂ ਦੀ ਵੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

ਬਾਏ ਡਿਫਾਲਟ, ਸੈਂਡ ਟੂ ਸਬ-ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਥਾਂਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ –

• ਕੰਪਰੈੱਸਡ (ਜਿੱਪਡ) ਫ਼ੋਲਡਰ
• ਡੱਸਕਟਾਪ (ਏਟ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ)
• ਡਾਕੂਮੈਂਟਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ
• ਫ਼ੈਕਸ ਅਤੇ ਮੇਲ ਰਿਸੀਪਿਏਂਟਸ
• ਰਿਮੂਵੇਬਲ ਯੰਤਰ, ਜਿਵੇਂਕਿ : ਯੂ ਐੱਸ.ਬੀ. ਮੈਮਰੀ-ਸਟਿੱਕਸ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।

ਸਰਚਿੰਗ (Searching)
ਸਰਚ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ਾਈਲਾਂ, ਫੋਲਡਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸੇਵ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਆਈਟਮ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਪਰ ਸਰਚਿੰਗ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸਰਚਿੰਗ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੇਠਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ –

1. ਵਿੰਡੋ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਵਿੱਚ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਤੋਂ Ctrl+E ਕੀਅ ਦਬਾਓ ਜਾਂ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਸਰਚ-ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
2. ਸਰਚ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਟਰਮ ਟਾਈਪ ਕਰੋ । ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਰਚ-ਟਰਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਫ਼ਾਈਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰਚ ਟਰਮਜ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਜ਼ਰੂਰ ਖਾਵੇਗੀ ।
3. ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਸਰਚ-ਟਰਮ ਟਾਈਪ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਆਈਟਮ ਵਿਊ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨਜ਼ਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਐਂਟਰ ਕੀਅ-ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

ਰਨ ਕਮਾਂਡ (Run Command)
ਰਨ ਕਮਾਂਡ ਸਟਾਰਟ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮੀਨੂੰ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਰਨ ਕਮਾਂਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਟੈਂਪ :

• ਸਟਾਰਟ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਰਨ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ । ਰਨ ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।

• ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ Calc ਦਾ ਨਾਮ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।

ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ (Calculator) –
ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਗਣਨਾਵਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਰਨ-ਬਾਕਸ ਰਾਹੀਂ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੇ ਸਟੈਂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ –

• ਸਟਾਰਟ ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਰਨ ਵਿਕਲਪ ਚੁਣੋ । ਰਨ-ਬਾਕਸ ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ ।

• ਇਸ ਵਿੱਚ ‘calc ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
• Ok ਬਟਨ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ ।

ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਡੈਸਕਟਾਪ (Customize Desktop)
ਡੈਸਕਟਾਪ ਦੀ ਸੈਟਿੰਗ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਕਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
1. ਥੀਮਜ਼-ਥੀਮ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ, ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ, ਬਾਡਰ ਕਲਰ ਅਤੇ ਸਾਊਂਡ ਸਕੀਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਵਿੰਡੋਜ਼ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਥੀਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ –

• ਮਾਈ ਥੀਮਜ਼
• ਐਰੋ ਥੀਮਜ਼
• ਬੇਸਿਕ ਅਤੇ ਹਾਈ ਕੰਟਰਾਸਟ ਥੀਮਜ਼

2. ਡੈਸਕਟਾਪ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ-ਇਸ ਵਿਚ ਵਾਲ ਪੇਪਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ JPEG ਜਾਂ Gif ਫਾਰਮੈਟ ਦੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਡੈਸਕਟਾਪ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਬਦਲਣ ਦੇ ਕਦਮ-ਡੈਸਕਟਾਪ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਬਦਲਣ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਦਮ ਹਨ –

• Pictures Locations ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
• ਤੁਹਾਡੀ ਕਰੰਟ (current) ਥੀਮ ਅਨੁਸਾਰ By default ਸਾਰੀਆਂ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਸਿਲੈਂਕਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਵਰਤਣ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ Clear all ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਬੈਕ ਗਰਾਉਂਡ ਲਈ ਉਸ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਖੱਬੇ ਕਾਰਨਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਚੈੱਕ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• Picture position ਲਈ ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ ।
• ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਸਿਲੈਂਕਟ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਨੂੰ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਬਦਲਣ ਲਈ Change picture every ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਟਾਈਮ ਚੁਣੋ ।
• Save changes ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ । ਡੱਸਕਟਾਪ ਬੈਕ ਗਰਾਊਂਡ ਤੁਹਾਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੈੱਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ।

3. ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ
ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਉਹ ਫੀਕਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਸੈੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਪੜਾਅਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਗ ਹਨ –

• ਡੈਸਕਟਾਪ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ Display Properties Personalise ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ । (ਇਕ ਡਾਇਲਾਗ ਬਾਕਸ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ)
• ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕਰੀਨ-ਸੇਵਰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਲਈ Screen saver ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਰਾਪ ਡਾਉਨ ਮੀਨੂੰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਚੁਣੋ ।

• ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਦੀ ਸੈਟਿੰਗ ਲਈ Settings ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੈਟਿੰਗ ਸੈਂਟ ਕਰੋ ।
• ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਦਾ ਵਿਊ ਦੇਖਣ ਲਈ Preview ਬਟਨ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ।
• ਡੈੱਸਕਟਾਪ ਤੋਂ ਸਕਰੀਨ-ਸੇਵਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚੱਲਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਟਾਈਮ ਸੈੱਟ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ Wait ਆਪਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਟਾਈਮ ਦੀ ਸੈਟਿੰਗ ਟਾਈਪ ਕਰੋ ।
• Apply ਬਟਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ Ok| ਬਟਨ ਦਬਾਓ । ਸਕਰੀਨ ਸੇਵਰ ਸੈੱਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

This PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 7 ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 7 ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ

ਜਾਣ-ਪਛਾਣ (Introduction)
ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਤੇ ਡਾਟੇ ਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤਕ ਡਾਟਾ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਮੈਮਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੀ.ਪੀ.ਯੂ. ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸੀ.ਪੀ.ਯੂ. ਨਾਲ ਕਈ ਯੰਤਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਯੰਤਰ ਸੀ.ਪੀ.ਯੂ. ਨੂੰ ਇਨਪੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Input Devies)
ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਉਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਡਾਟਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਇਨਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ (Uses of Input Devices)
ਕੁੱਝ ਆਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-

• ਕੀਅ-ਬੋਰਡ
• ਮਾਊਸ
• ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ
• ਸਕੈਨਰ
• ਵੈਬ ਕੈਮਰਾ
• ਟੱਚ ਪੈਡ
• ਬਾਰ ਕੋਡ ਰੀਡਰ
• ਲਾਈਟ ਐੱਨ
• ਜੁਆਇ ਸਟਿੱਕ
• ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ
• ਟਰੈਕ ਬਾਲ
• ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਇੰਕ ਕਾਰਡ ਰੀਡਰ
• ਡਿਜੀਟਾਈਜ਼ਰ
• ਬਾਇਓਮੀਟਰਿਕ
• ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਿਗਨੇਚਰ ਪੈਡ ।

ਕੀਅ-ਬੋਰਡ (Key Board)
ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟੈਕਸਟ ਡਾਟਾ ਐਂਟਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ । ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਟਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ‘ਤੇ ਡਾਟਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ Keyboard ਚਲੀ ਇਕ Chip Activate ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ Keyboard Controller ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵੀ Key ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ‘ਤੇ ਇਕ ਕੋਡ Memory buffer ਵਿੱਚ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ Key ਦਬਾਈ ਗਈ ਹੈ । ਇਸ ਕੋਡ ਨੂੰ Key scan ਕੋਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ scan ਕੋਡ ਫਿਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਇਕ QWERTY ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ Keys ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਹੋਰ keys ਵੀ ਕੀ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਕ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ Keys ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ-

ਕੀਅਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ – ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਕੀਅਜ਼ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਹਨ :

1. ਅਲਫਾਬੈਟ ਕੀਅਜ਼ (Alphabetic Keys)
2. ਨਿਊਮੈਰਿਕ ਕੀਅਜ਼ (Numeric Keys)
3. ਫੰਕਸ਼ਨ ਕੀਅਜ਼ (Function Keys)
4. ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੀਅਜ਼ (Special Keys)
5. ਐਰੋ ਕੀਅਜ਼ (Arrow Keys) ।

1. ਅਲਫਾਬੈਟ ਕੀਅਜ਼ – ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੀਅਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅੱਖਰ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ 5 ਤੋਂ 7 ਤਕ ਅੱਖਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

2. ਨਿਊਮੈਰਿਕ ਕੀਅਜ਼ – ਨਿਊਮੈਰਿਕ ਕੀਅਜ਼ ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਕੀਅਜ਼ ਫੰਕਸ਼ਨਲ ਕੀਅਜ਼ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪੈਡ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਉੱਤੇ ਲਗਪਗ 17 ਅਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਪੈਡ ਨੂੰ ਨਿਊਮੈਰਿਕ ਕੀਅ-ਪੈਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ! ਇਹ ਪੈਡ ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗਣਿਤ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਐਂਟਰ ਵਾਲੀ ਕੀਅ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੈਡ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਨਮ ਲੋਕ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕੀਅ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸਟੇਟਸ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਇੱਕ ਇੰਡੀਕੇਟਰ ਦੇ ਚਾਲੂ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਫੰਕਸ਼ਨਲ ਕੀਅਜ਼ (F1 ਤੋਂ F12) – ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12 ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ F1ਤੋਂ F12 ਤੱਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।ਇਹ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਵੱਖਰਾ-ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ F1 ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਦਦ (help) ਲੈਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

4. ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੀਅਜ਼ – ਹਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੀਅਜ਼ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੀਅਜ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ-

ਲੜੀ ਨੰ:	ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੀਅ ਦਾ ਨਾਂ	ਕੰਮ
1.	ਡਿਲੀਟ (Delete)	ਕਰਸਰ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵਾਲਾ ਅੱਖਰ ਡਿਲੀਟ ਕਰਨ (ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ)
2.	ਬੈਕਸਪੇਸ (Backspace)	ਕਰਸਰ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਵਾਲਾ ਅੱਖਰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ
3.	ਐਂਟਰ (Enter)	ਨਵੀਂ ਲਾਈਨ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ
4.	ਸਪੇਸ ਬਾਰ (Space Bar)	ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖ਼ਾਲੀ ਥਾਂ ਛੱਡਣ ਲਈ
5.	ਸ਼ਿਫਟ (Shift)	ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੀ ਕੀਅ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ shift ਅਤੇ a ਇਕੱਠਾ ਦਬਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੱਡਾ A ਪਵੇਗਾ ।
6.	ਕੰਟਰੋਲ (Ctrl)	ਇਹ ਦੂਸਰੀ ਕੀਅ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੈਂਟ ਵਿੱਚ Ctrl ਅਤੇ ਇਕੱਠਾ ਦਬਾ ਕੇ ਫ਼ਾਈਲ ਨੂੰ ਸੇਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
7.	ਆਲਟ (Alt)	ਇਹ ਦੁਸਰੀ ਕੀਅ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ Alt ਅਤੇ F4 ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
8.	ਕੈਪਸ ਲਾਕ (Caps lock)	ਕੈਪਸ ਲਾਕ ਵਾਲੀ ਕੀਅ ਦਬਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਉੱਤੇ ਲੱਗਿਆ ਇੰਡੀਕੇਟਰ ਜਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਕੈਪਸ ਲਾਕ ਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅੱਖਰ ਵੱਡੇ ਟਾਈਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

5. ਐਰੋ ਕੀਅਜ਼ – ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਚਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਸੱਜੇ, ਖੱਬੇ, ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਨੀਚੇ ਲਿਜਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਤੀਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਮਾਊਸ (Mouse)
ਮਾਊਸ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਡੀਵਾਇਸ ਹੈ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਕਰਸਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਚੂਹੇ ਵਰਗਾ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਆਕਾਰ ਕਰਕੇ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਊਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫਲੈਟ ਸਰਫੇਸ ਤੇ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁਆਇੰਟਰ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ।

ਮਾਊਸ ਉੱਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਬਟਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

1. ਖੱਬਾ ਬਟਨ (Left Button)
2. ਸੱਜਾ ਬਟਨ (Right Button)
3. ਸਕਰੋਲ ਬਟਨ (Scroll Button)

1. ਖੱਬਾ ਬਟਨ – ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਖੱਬਾ ਬਟਨ ਇੱਕ ਦਬਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਦਬਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਡਬਲ ਕਲਿੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

2. ਸੱਜਾ ਬਟਨ – ਜਦੋਂ ਸੱਜੇ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਈਟ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਮੀਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

3. ਸਕਰੋਲ ਬਟਨ – ਇਹ ਇੱਕ ਪਹੀਏ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਮਾਊਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਬਟਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਕਰੋਲ ਬਟਨ ਨੂੰ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਕਰੋਲ ਕਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਹੇਠਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ (Microphone)
ਮਾਈਫੋਨ ਨੂੰ ਮਾਈਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸੁਣਿਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਮਾਈਕ ਰਾਹੀਂ ਬੋਲ ਕੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਕੁਝ ਟਾਈਪ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ/ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।!

ਸਕੈਨਰ (Scanner)
ਇਹ ਇਕ ਡਾਟਾ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਅੱਖਰ ਪਹਿਚਾਣਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡਾਟਾ ਭੇਜਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ | ਸਕੈਨਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ Light ਤੇ Dark spots ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ Computer Memory ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਇਹਨਾਂ Dot patterns ਨੂੰ Interpret ਕਰਦਾ ਹੈ | ਸਕੈਨਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਕੈਨਰ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਪੇਜ਼ ਨੂੰ Illuminate ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਤਿਬਿੰਬ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ Optical ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਨੂੰ Digital format ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ । ਸਕੈਨ ਕੀਤਾ ਗ੍ਰਾਫ਼ਿਕ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਸਕੈਨਰ ਲਿਖੇ ਗਏ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਟੈਕਸਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਕਿਉਂਕਿ ਸਕੈਨਰ ਸਿੱਧੀ ਸੋਤ ਤੋਂ ਇਨਪੁੱਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਨਪੁੱਟ ਕੁਆਲਟੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਵੈਬ ਕੈਮ (Web Camera)
ਇਹ ਕੈਮਰੇ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਲੈ ਕੇ ਉਸਨੂੰ Digital format ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਕ ਆਮ ਕੈਮਰੇ ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਡਿਜੀਟਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ । ਇਹ ਸਥਿਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡਿਓ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੈਮਰੇ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਨੂੰ Digit ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿਸਕ ਜਾਂ ਮੈਮਰੀ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ Web-Cam ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਦੁਆਰਾ Visually ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ Teleconferencing ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਇਨਪੁੱਟ ਲੈ ਕੇ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਦੂਜੀ ਸਾਈਡ ਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਕੁਝ Digital ਕੈਮਰੇ ਆਜ਼ਾਦ ਤੌਰ ਤੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਡਾਟਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਤਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜਾਂ Blue Tooth ਨਾਲ ਟਰਾਂਸਫਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਟੱਚ ਪੈਡ (Touch Pad)
ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ ।ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੈਪਟਾਪ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਪੈਨਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਊਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਊਸ ਵਾਂਗ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਬਟਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਮਾਊਸ ਦੇ ਬਟਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸਦੇ ਸਰਫੇਸ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਂਗਲ ਘੁਮਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਾਊਸ ਕਰਸਰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ਬਟਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਬਾਰ ਕੋਡ ਰੀਡਰ (Bar Code Reader)
ਇਹ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਮੋਟਾਈ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ Optical ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਕੋਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕੋਡ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬਾਰ ਕੋਡ Universal Product Code (UPC) ਹੈ ।

ਬਾਰ ਕੋਡ ਰੀਡਰ ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ । ਕੋਡ ਰੀਡਰ ਲਾਈਟ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਰ ਕੋਡ Image ਦੁਆਰਾ Reflect ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਲਾਈਟ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ Detector ਬਾਰ ਕੋਡ Image ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਡ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਲਾਈਨ Pattern ਨੂੰ ਨੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬਾਰ ਕੋਡ ਇਹ ਨੰਬਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਫਿਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਲਾਈਟ ਪੈਂਨ (Light Pen)
ਇਹ ਇਕ Pointing Device ਹੈ ਜੋ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ Point ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਪੈਂਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ Movements ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰੇਖੀਕ੍ਰਿਤ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਪੈਂਨ ਵਿੱਚ ਇਕ Light Sensitive Receptor ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੈਂਨ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਦਬਾਉਣ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਾਈਟ ਛੱਡਣ ਦੀ ਥਾਂ ਲਾਈਟ ਲੱਭਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲਾਈਟ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਐੱਨ Phorphors Coating ਤੋਂ ਲਾਈਟ ਲੱਭਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਜਗਾ ਤੇ electron beam ਵੱਜਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪੈੱਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲਾਈਟ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਕ Photocell ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਟਿਊਬ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ’ਤੇ ਫੇਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀ ਲਾਈਟ ਨੂੰ ਜਾਂਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੇ ਰੇਖੀਕ੍ਰਿਤ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਮੈਂਟੇਟਰ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੁਆਇ ਸਟਿਕ (Joy Stick)
ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ Pointing ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ । ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀਡਿਓ ਗੇਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ Vertical ਲੀਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਟਿੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਬਾਰ ਤੇ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਟਿੱਕ ਰੇਖੀਕ੍ਰਿਤ ਸਕਰੀਨ ਤੇ Pointer ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਰ ਤੇ ਜਾਂ ਸਟਿੱਕ ਉੱਪਰ ਬਟਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਊਸ ਦੇ ਬਟਨ ।

ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਜੁਆਏ ਸਟਿੱਕ ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ‘ਤੇ ਹੀ ਜੁੜੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਘੁੰਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕ ਬਿਜਲਈ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ Cursor ਨੂੰ ਘੁੰਮਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਵਿੱਚ ਉਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ Activate ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ Cursor ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ Cursor ਉਸੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੁਆਏ ਸਟਿੱਕ ਘੁੰਮਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੁਆਏ ਸਟਿੱਕ USB ਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ (Touch Screen)
ਬਾਕੀ ਦੇ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਝ ਖ਼ਾਸ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਛੂਹ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ ਮਾਨੀਟਰ ਦੇ ਕੋਨਿਆਂ ਤੋਂ Horizontal ਅਤੇ Vertical ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨਾਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਆਢੀਆਂ-ਟੇਢੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਚਿਤਰਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰੇਖਾ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਪਹਿਚਾਨ Mark ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ ਬਹੁਤ ਫ਼ਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਾਈਟ ਪੈਂਨ, ਮਾਊਸ ਜਾਂ ਟਰੈਕ ਬਾਲ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਫ਼ਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵਰਤਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਆਸਾਨ ਹੈ ।

ਬਾਇਉਮੀਟਰਿਕ (Biometric)
ਬਾਇਓਮੀਟਰਿਕ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰ ਕੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਉਂਗਲਾਂ, ਅੱਖਾਂ, ਚਿਹਰੇ ਆਦਿ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਇਹ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਪੈਡ (Electronic Signature Pad)
ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹਸਤਾਖ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਪੈਨ ਆਕਾਰ ਦੇ ਸਟਾਈਲਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

This PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 6 ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ will help you in revision during exams.

PSEB 6th Class Computer Notes Chapter 6 ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ

ਜਾਣ ਪਛਾਣ (Introduction)
ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਹਾਰਡਵੇਅਰ (Hardware)
ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਛੂਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੀਅ ਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ, ਮੋਨੀਟਰ, ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਆਦਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ ।

ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵ (Features of Hardware)

1. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੂਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
2. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।
3. ਇਹ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ।
4. ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਸਟੋਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।

ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੇਸ/ਸਿਸਟਮ ਯੂਨਿਟ (Computer Case/System Unit) ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਚੈਸੀ, ਸਿਸਟਮ, ਕੈਬਨਿਟ ਆਦਿ । ਇਹ ਇੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਧਾਤੂ ਦਾ ਬਾਕਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਦਰ ਬੋਰਡ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ, ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ !

ਮਦਰ ਬੋਰਡ (Mother Board)
ਮਦਰ ਬੋਰਡ ਇੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਰਕਟ ਅਤੇ ਕੁਨੈਕਟਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮਦਰ ਬੋਰਡ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਜੋੜੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ-

1. ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ – ਇਹ ਮਦਰ ਬੋਰਡ ’ਤੇ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਸੀ.ਪੀ.ਯੂ. ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
2. ਪੱਖਾ – ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
3. ਰੋਮ – ਇਹ ਸਟੋਰੇਜ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ ਜੋ ਚਲਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਟੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
4. ਪਾਵਰ ਸਪਲਾਈ – ਇਹ ਮਦਰ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
5. ਹਾਰਡ ਡਰਾਈਵ – ਹਾਰਡ ਡਰਾਈਵ ਡਾਟੇ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
6. ਵੀਡੀਉ ਕਾਰਡ-ਇਹ ਕਾਰਡ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੋਨੀਟਰ ’ਤੇ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ।
7. ਸੀ.ਡੀ./ਡੀ.ਵੀ.ਡੀ. ਰੋਮ-ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੀ.ਡੀ. ਜਾਂ ਡੀ.ਵੀ.ਡੀ. ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਗੱਲਾਂ (Important points for taking case of Hardware)
ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-

1. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
2. ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਮਗਰੋਂ ਕਵਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
3. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
4. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
5. ਚੱਲਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ।
6. ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਫ਼ ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਨਰਮ ਬੁਰਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
7. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੁਝ ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ |
8. ਕੀਅ-ਬੋਰਡ ਦੀਆਂ ਕੀਜ਼ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਦਬਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।

ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ (Software)
ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਛੂਹਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ | ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, ਵਿੰਡੋਜ਼, ਵਰਡ, ਪੇਂਟ ਆਦਿ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਹਨ ।

ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (Features of Software)

1. ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦਾ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।
2. ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੂਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
3. ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
4. ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (program) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ (software) ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Software)

ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

1. ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਅਤੇ
2. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ।

ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (System Software)

ਉਹ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ, ਯੂਟਿਲਟੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਾਂਸਲੇਟਰ ਆਦਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ । ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ – ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ-

1. ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
2. ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
3. ਇਹ ਸੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
4. ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ
5. ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਜ਼ਰਬੇਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Application Software)
ਉਹ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਕੰਮ ਵਾਸਤੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।
ਵਰਡ, ਐਕਸਲ, ਪੇਂਟ ਆਦਿ ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਚਲ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਰਲ ਅਤੇ ਘੱਟ ਕੀਮਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰ

ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ	ਸਿਸਟਮ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ
(i) ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਚਲਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।	(i) ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਚਲਣ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
(ii) ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਸਾਧਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।	(ii) ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਣਾਵਟ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(iii) ਇਹ ਬਣਾਉਣਾ ਆਸਾਨ ਹੈ ।	(iii) ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਕਠਿਨ ਹੈ ।
(iv) ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।	(iv) ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
(v) ਇਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।	(v) ਇਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
(vi) ਉਦਾਹਰਨ : ਵਰਡ, ਪੈਂਟ ਆਦਿ ।	(vi) ਉਦਾਹਰਨ : ਵਿੰਡੋ, ਯੂਨਿਕਸ ਆਦਿ ।

ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ (Relationship between Hardware and Software)
ਹਾਰਡਵੇਅਰ, ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ/ਸੰਬੰਧ

ਹਾਰਡਵੇਅਰ	ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ
1. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੂਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।	1. ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੂਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
2. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ।	2. ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ।
3. ਇਹ ਥਾਂ ਘੇਰਦੇ ਹਨ ।	3. ਇਹ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਘੇਰਦੇ ।
4. ਇਹ ਡਾਟਾ ਸਟੋਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ।	4. ਇਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।
5. ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	5. ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
6. ਇਹ ਸਸਤੇ-ਮਹਿੰਗੇ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।	6. ਇਹ ਅਕਸਰ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।