ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 10th Class Physical Education Book Solutions ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules.

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੰਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
(Points to Remember)

  1. ਜੂਡੋ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ = ਵਰਗਾਕਾਰ
  2. ਜੂਡੋ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਇਕ ਭੁਜਾ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 10 ਮੀਟਰ
  3. ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ (1 ਰੈਫ਼ਰੀ, 2 ਜੱਜ, 1 ਸਕੋਰਰ),
  4. ਪੁਸ਼ਾਕ ਦਾ ਨਾਂ = ਜੂਡੋਗੀ
  5. ਜੁਡੋ ਦੇ ਭਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 8 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ
  6. ਜੁਡੋ ਦੇ ਭਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ = 7
  7. ਜੂਨੀਅਰ ਲਈ ਭਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 8
  8. ਜੂਡੋ ਖੇਲ ਦਾ ਸਮਾਂ = 10 ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ |
  9. ਜੂਡੋ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਨਾਂਅ . = ਸ਼ਿਆਗੋ
  10. ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨੂੰ ਢਕਣ ਵਾਲੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 50
  11. ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰ = ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ 16 × 16 ਮੀਟਰ (128 ਮੈਟ . ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 14 × 14 ਮੀਟਰ (98 ਮੈਟ)
  12. ਹਰੇਕ ਮੈਟ ਦੇ ਟੁੱਕੜੇ ਦਾ ਆਕਾਰ : 1 × 2 ਮੀਟਰ
  13. ਜੂਡੋ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਦੂਰੀ = 4 ਮੀਟਰ
  14. ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਜ਼ੋਨ = 1 ਮੀ.

ਖੇਡ ਸੰਬੰਧੀ ਅਰੰਭਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ

  1. ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ Hajime ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  2. ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੁਠੀ, ਕੜਾ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਵਧੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  3. ਰੈਫਰੀ ਦੇ ‘ਉਸਾਈ’, ‘ਨੰਮੀ-ਡੋਕੇਤ” ਆਖਣ ‘ਤੇ ਪਕੜ ਹਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  4. ਜੇਕਰ ਕਦੇ ਜੱਜ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ | ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਰੈਫ਼ਰੀ ਠੀਕ ਸਮਝੇ ਤਾਂ ਜੱਜ ਜੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  5. ਜੁਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਮਿਆਦ 3 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  6. ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਪੇਟ ਨੂੰ ਘੁੱਟਣਾ ਜਾਂ ਸਿਰ ਜਾਂ ਧੌਣ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਘੁੱਟਣਾ | ਫਾਉਲ ਹੈ ।
  7. ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਤਰੁੱਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ (By Fusengachi) ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਜੂਡੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ, ਖੇਡ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ |
ਉੱਤਰ-
ਜੂਡੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਪੁਸ਼ਾਕ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਮਿਆਦ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਿਯਮ| ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ (Play Ground) – ਜੂਡੋ ਦੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਿਆਗੋ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਹਰੇਕ ਭੁਜਾ 30 ਫੁੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਉਚਾਈ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਟਾਟ ਦੇ 50 ਟੁਕੜਿਆਂ ਜਾਂ ਕਨਵੇਸ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਟੁਕੜੇ ਦਾ ਆਕਾਰ ਤਾ 3″ × 6″ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਅਧਿਕਾਰੀ (Officials) – ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਰੈਫਰੀ ਤੇ ਦੋ ਜੱਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਬਾਊਟ (Bout) ਨੂੰ ਰੈਫਰੀ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਅੰਤਿਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਉਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਖੇਡ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।

ਪੁਸ਼ਾਕ (Costume) – ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਨੂੰ ‘ਜੁਰੋਗੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ | ਜੇਕਰ ਜੂਡੋ ਨਾ ਹੋਏ, ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੇਟੀ ਕਾਫ਼ੀ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਦੋ ਵਾਰ ਆ ਸਕੇ, ਵਰਗ ਆਕਾਰ ਗੰਢ (knot) ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ · ਅਤੇ ਫਿਰ 3 ਦੇ ਸਿਰੇ ਬਚ ਜਾਣ । ਜੈਕਟ ਵੀ ਇੰਨੀ ਲੰਬੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪੇਟੀ
ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 1
ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 2
ਨੂੰ ਕਮਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਹਿਪ ਲੁੱਕ ਜਾਵੇ । ਜੈਕਟ ਦੇ ਬਾਜੂ ਢਿੱਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜਿਸ ਪਜਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖੁੱਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਫ ਅਤੇ ਬਾਹਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 11/4″ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਧੀ ਬਾਹਵਾਂ ਤਕ ਲਟਕਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੂਠੀ, ਮਾਲਾ (ਹਾਰ) ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਕੱਟੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।

ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਮਿਆਦ (Duration of the Competition) – ਮੈਚ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਿਆਦ 3 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ ਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਖਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਮਿਆਦ ਵਿਚ ਕਮੀ ਜਾਂ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਿਯਮ (Rules of Judo Players)-

  1. ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ (Nails) ਕੱਟੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।
  2. ਖਿਡਾਰੀ ਅੰਗੁਠੀ , ਕੜਾ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੁਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ? ਜੂਡੋ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ !
ਉੱਤਰ-
ਜੁਡੋ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਆਰੰਭ (Start of Judo Competition) – ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਚ 13 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਖੜੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਖੜੇ-ਖੜੇ ਹੀ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ (Salute) ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ‘ਹਾਜ਼ੀਮੇ’ (Hajime) ਸ਼ਬਦ ਕਹਿ | ਕੋ ਬਾਉਟ ਆਰੰਭ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । Hajime ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ ।

ਜੂਡੋ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ (Judo Techniques) – ਜੂਡੋ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-

  1. ਨਾਗੇਵਾਜ਼ਾ ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ)
  2. ਕਾਟਮੇਪਾਜ਼ਾ (ਗਰਾਊਂਡ-ਵਰਕ ਦੀ ਤਕਨੀਕ

ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਰਣਾ ਇਕ ‘ਇੰਪਨ’ (ਅੰਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ।
ਨਿਯਮ (Rule) –

  1. ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨਿਰਸੰਕੋਚ ਲੇਟਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ Offensive ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਡੇਗਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ | ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ Offensive ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਲੇਟਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਗਰਾਊਂਡ ਵਰਕ ਤਕਨੀਕ ਅਪਣਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਨਿਰਸੰਕੋਚ ਲੇਟਵੀਂ ਸਥਿਤੀ ਹਿਣ ਕਰਕੇ | Offensive ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  4. ਜਦੋਂ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ | ਵਰਤੀ ਗਈ ਤਕਨੀਕ-ਨਿਸਫਲ ਅਤੇ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  5. ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉੱਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦਾ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰੀਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਜੂਡੋ (Judo) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਜੂਡੋ ਵਿਚ ਵਰਜਿਤ ਕੰਮ ਅਤੇ ਹਾਰ-ਜਿੱਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਕੁੱਝ ਵਰਜਿਤ ਕੰਮ (Some Dont’s)-

  1. ਪੇਟ ਨੂੰ ਘੁੱਟਣਾ (Do-Jine), ਸਿਰ ਜਾਂ ਧੌਣ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਲੱਤਾਂ ਨਾਲ ਘੁੱਟਣਾ ।
  2. KASE TSUEWAZA ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕੁਹਣੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ।
  3. ਜਿਸ ਲੱਤ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਂਚੀ ਮਾਰਨੀ ।
  4. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਉੱਤੇ ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਡੇਗਣਾ, ਜੋ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਨਾਲ ਚਿਪਟਿਆ ਜਾਵੇ ।
  5. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਲੱਤ ਨੂੰ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਖਿੱਚਣਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਲੇਟਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕੇ ।
  6. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕਮੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਅਤੇ ਪਜਾਮੇ ਵਿਚ ਉਂਗਲਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ।
  7. ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਲੱਗੇ ।
  8. ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਪਕੜ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ।
  9. ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਪੈਰ ਜਾਂ ਹੱਥ ਸਿੱਧਾ ਵਧਾਉਣਾ ।
  10. ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਪੇਟੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਜਾਂ ਬੰਣਾ ।
  11. ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਾ ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਧੱਕਣਾ ।
  12. ਹਾਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਆਸਣ ਹਿਣ ਕਰਨਾ ।
  13. ਅਜਿਹੀ ਪਕੜ ਜਾਂ ਲਾਕ ਲਗਾਉਣੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ।
  14. ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤਕ ਉਂਗਲੀਆਂ ਫਸਾ ਕੇ ਖੜੇ ਰਹਿਣਾ ।
  15. ਗੈਰ-ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨਾ, ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਕੱਸਣਾ ਜਾਂ ਚੀਕਣਾ ।

ਜੂਡੋ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਨਿਰਣਾ ਦੇਣ ਦੇ ਢੰਗ
ਨਿਰਣਾ (Judgement)-

  1. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ | ਵਿਧੀ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਪਿੱਠ ਦੇ ਭਾਰ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਪਨ (ਇਕ ਅੰਕ) ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਜਦ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪ ਲੇਟਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤਕ ਚੁੱਕ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਪਨ (ਇਕ ਅੰਕ) ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਜਦੋਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕੋਈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸੱਟ ਆਦਿ ਲੱਗ ਜਾਣ ਨਾਲ ਖੇਡ ਚਾਲੂ ਨਾ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  4. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਤਰੁੱਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਾਰਿਆ (By Fuset sho) ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  5. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਕਿਸੇ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਰਜਿਤ ਕੰਮ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਯਮ ਉਲੰਘਣ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਹਾਰਿਆ (Honsaku Make) ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  6. ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਫ਼ੈਸਲਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
    (ਉ) ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ) ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
    (ਅ) ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਭੁੱਲ ਕਾਰਨ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

JUDO WEIGHT CATEGORIES

MEN
Upto 50 kg
Upto 55 kg
Upto 60 kg
Upto 65 kg
Upto 71 kg
Upto 78 kg
Upto 86 kg
Upto + 86 kg

WOMEN
Upto 44 kg
Upto 48 kg
Upto 52 kg
Upto 56 kg
Upto 61 kg
Upto 66 kg
Upto 66 kg

JUNIOR
38 kg
40 kg
45 kg
50 kg
56 kg
63 kg
71 kg
Above 71 kg

Men = Total categories = Eight
Women = Total categories = Seven
Junior = Total categories = Eight

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 10th Class Physical Education Book Solutions ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules.

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੰਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
(Points to Remember)

  1. ਹਾਕੀ ਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = 1 + 5 ਵਾਧੂ
  2. ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 100 ਗਜ਼ (91.4 ਮੀਟਰ)
  3. ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਚੌੜਾਈ = 60 ਰਾਜ਼ (54.86 ਮੀਟਰ)
  4. ਹਾਕੀ ਖੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ = 15-3-15, 15-10-15 ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਅਵਧੀਆਂ ਪਰ ਉਲੰਪਿਕ ਵਿਚ 35-10-35 ਦਾ ਖੇਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਆਰਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ = 5 ਮਿੰਟ ਤੋਂ 10 ਮਿੰਟ
  6. ਹਾਕੀ ਗੇਂਦ ਦਾ ਭਾਰ = 5 ਔਸ ਤੋਂ 5 % ਐੱਸ
  7. ਗੇਂਦ ਦਾ ਘੇਰਾ = 22.4 ਤੋਂ 23.5 ਸੈਂ. ਮੀ.
  8. ਹਾਕੀ ਦਾ ਭਾਰ = 12 ਐੱਸ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਤੇ 28 ਸ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ
  9. ਹਾਕੀ ਸਟਿਕ ਲੰਘਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ = 2 ਇੰਚ ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਛੱਲੇ ਤੋਂ
  10. ਹਾਕੀ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 37 ਇੰਚ ਤੋਂ 38 ਇੰਚ
  11. ਅਧਿਕਾਰੀ = ਇਕ ਟੈਕਨੀਕਲ ਆਫ਼ੀਸਰ, ਦੋ ਅੰਪਾਇਰ, ਦੋ ਜੱਜ ਅਤੇ ਇਕ ਰਿਜ਼ਰਵ ਅੰਪਾਇਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  12. ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹਾਕੀ ਦਾ ਭਾਰ = 23 ਔਸ
  13. ਗੋਲਾਂ ਦੇ ਖੰਬੇ ਦੀ ਉੱਚਾਈ . = 4 ਗਜ਼
  14. ਗੋਲ ਬੋਰਡ ਦੀ ਉੱਚਾਈ . = 18 ਇੰਚ
  15. ਅੰਤਿਮ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ‘ਡੀ’’ ਦੀ ਦੂਰੀ 16 ਇੰਚ
  16. ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ ਦੀ ਦੂਰੀ = 7 ਗਜ਼
  17. ਡਾਟਟਡ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ ਦਾ ਦਾਇਰਾ = 21 ਗਜ਼
  18. ਬੈਕ ਬੋਰਡ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ = 4 ਫੁੱਟ

ਖੇਡ ਸੰਬੰਧੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ –

  • ਮੈਚ ਦੋ ਟੀਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਗਿਆਰਾਂ-ਗਿਆਰਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ! ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲ-ਕੀਪਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ।
  • ਖੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੱਧ-ਅੰਤਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 35-5-35 ਮਿੰਟ ਹੋਵੇਗਾ । ਆਰਾਮ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ।
  • ਮੱਧ-ਅੰਤਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵੇਂ ਟੀਮਾਂ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਖੇਤਰ ਬਦਲ ਲੈਣਗੀਆਂ ।
    ਮੈਚ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਟੀਮ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਦਲਵਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਮੁੜ ਆਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  • ਹਾਕੀ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿਚ ਇਕ ਟੈਕਨੀਕਲ ਆਫ਼ੀਸਰ, ਦੋ ਅੰਪਾਇਰ, ਦੋ ਜੱਜ ਅਤੇ ਇਕ | ਰੀਜ਼ਰਵ ਅੰਪਾਇਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਮੁਅੱਤਲ ਹੋਏ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡੇਗਾ ?
  • ਫਾਲਤੂ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਖਿਡਾਰੀ ਮੁੜ ਕੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਦੋਵੇਂ ਕੈਪਟਨ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਗੋਲ-ਕੀਪਰ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਕੈਪਟਨ ਸਾਈਡਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਟਾਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ |
  • ਕੋਈ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਕੜਾ, ਅੰਗੁਠੀ, ਆਦਿ ਵਸਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨ ਸਕਦਾ |
  • ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ 16 ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ | ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 5 ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  • ਹਿੱਟ ਲਾਉਣ ਸਮੇਂ ਹਾਕੀ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ D ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਜਾਂ 25 ਗਜ਼ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਖਤਰਨਾਕ ਫਾਉਲ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
  • ਗੋਲਕੀਪਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੈ ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਚ ਬਾਲ ਨੂੰ ਫੜ ਲਵੇ ਜਾਂ ਪੈਰ ਥੱਲੇ ਨੱਪ ਲਵੇ ਤਾਂ ਤੈਰੀ ਪੈਲਟੀ ਸਟਰੋਨ ਹੈ ਤਾ :

ਸਿਹਤ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਟੀਮਾਂ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ
1. ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੋ ਟੀਮਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਗਿਆਰਾਂ ਗਿਆਰਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੀਮ ਵਿਚ ਇਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲਚੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।

2. ਮੈਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਵੀ ਟੀਮ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

3. ਇਕ ਵਾਰ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਖਿਡਾਰੀ ਮੁੜ ਖੇਡ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਖਾਰਿਜ ਕੀਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡ ਸਕਦਾ ।

4. ਕਾਰਨਰ, ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਤੇ ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ (Corner, Penalty Corner and Penalty Stroke) ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲੀ (Substitute) ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਦੰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਦੋਂ ਖੇਡ ਰੁਕੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਬਸਟੀਚੁਟ ਖਿਡਾਰੀ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਖੇਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

5. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਤੀਜਾ ਕਢਾਉਣ ਲਈ ਫਾਲਤੂ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਬਦਲੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

6. ਖੇਡ ਦੀਆਂ 35-35 ਮਿੰਟਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਰਾਮ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਸ ਮਿੰਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅੱਧੇ ਸਮੇਂ ਮਗਰੋਂ ਟੀਮਾਂ ਆਪਣਾ ਪਾਸਾ ਬਦਲ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਕਪਤਾਨ
(ਉ) ਸਾਈਡਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਖੇਡ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਟਾਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨਗੇ । ਟਾਸ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਪਾਸ ਜਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਚੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
(ਅ) ਕੋਚ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਉਹ ਕੋਚ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ ।
(ਈ ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਕਪਤਾਨ ਗੋਲ ਕੀਪਰਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਬਾਰੇ ਅੰਪਾਇਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰਨਗੇ ।

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ, ਗੋਲ ਪੋਸਟ, ਗੋਲ ਬੋਰਡ, ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ, ਗੋਂਦ, ਹਾਕੀ, ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ, ਬੈਕ ਪਾਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ, ਗੋਲ ਪੋਸਟ, ਗੋਲ ਬੋਰਡ, ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ, ਗੋਂਦ, ਹਾਕੀ, ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ, ਬੈਕ ਪਾਸ ਬਾਰੇ –

ਹਾਕੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਲ
(Latest rules of Hockey)

  1. ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਟੀਮ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਦਲਵਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਮੁੜ ਆਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
    ਕੇਵਲ ਟਾਈ ਬਰੇਕਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ।
  2. ਗੋਲ ਰੱਖਿਅਕ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਜਾਂ ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਗਜ਼ ਦੇ ਸਰਕਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ 21 ਗਜ਼ ਦੀ ਡਾਟਡ ਰੇਖਾ ਸਰਕਲ ਵਿਚ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ-ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 91.40 m ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 55 m ਹੋਵੇਗੀ । ਲੰਬੀਆਂ ਸੀਮਾ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਸੀਮਾ ਰੇਖਾਵਾਂ ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਖਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੀ ਮੋਟਾਈ 3 ਹੋਵੇਗੀ । ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚ ਇਕ ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ । ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਵਿਚ 22.90 m ਦੀ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨ ਦੇ 1.50 m ਦੇ ਸਮਤਲ ਤੇ ਦੋ ਗਜ਼ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਇਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ |

ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਤਲ ਹਰੇਕ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨ ’ਤੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰੁਨੀ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ 15.70 m ਤੇ 12 ਲੰਬਾ ਇਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਕਾਰਨਰ ਹਿੱਟ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਾਰਨਰ ਫਲੈਗ ਦੇ 5 ਗਜ਼ ‘ਤੇ ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਹਰੇਕ ਗੋਲ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 1
6.40 m ਦੂਰ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਲ ਇਕ ਸਫ਼ੈਦ ਬਿੰਦੂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਆਸ 6AE ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਗੋਲ ਪੋਸਟ (Goal Post-ਹਰੇਕ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਲੰਬ ਰੂਪੀ ਖੰਭੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲੋਂ 1.20 m ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਹੋਣਗੇ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਸਬਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ 2.10 m ਉੱਚੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਦਾ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਛੂਹੇਗਾ । ਨਾ ਤਾਂ ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਸਬਾਰ ਉੱਪਰ ਜਾਵੇਗਾ ਨਾ ਕਾਸਬਾਰ ਗੋਲ ਪੋਸਟਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲੇਗਾ । ਗੋਲ ਪੋਸਟਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਬਾਰ ਦੀ ਚੌੜਾਈ 5 cm ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੋਟਾਈ 72 ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ : ਗੋਲ ਪੋਸਟਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਜਾਲ ਲੱਗੇ ਹੋਣਗੇ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੰਹ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਲ ਹੋਵੇਗਾ | ਗੋਲ ਪੋਸਟ, ਫ਼ਾਸਬਾਰ ਅਤੇ ਗੋਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨੈੱਟਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਫ਼ਰਕ 6 ਇੰਚ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 2
ਗੋਲ ਬੋਰਡ (Goal Board)-ਇਹ ਲੰਬਾਈ ਵਿਚ 4 ਗਜ਼ ਅਤੇ 18 ਇੰਚ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ । ਗੋਲ ਬੋਰਡ ਗੋਲ ਨੈੱਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਏ ਜਾਣਗੇ । ਇਹ ਸਾਈਡ ਗੋਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਲੰਬ (Perpendicular) ਹੋਣਗੇ | ਗੋਲ ਪੋਸਟਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਾਈਡ ਬੋਰਡ ਅਜਿਹੇ ਬਣਾਏ ਜਾਣਗੇ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਗੋਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਏਗਾ ।

ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ (Shooting Circle)-ਹਰੇਕ ਗੋਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗੋਲ ਰੇਖਾ 16 ਰਾਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ 4.66 ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਚੌੜੀ ਰੇਖਾ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਹ ਹਾਕੀ ਬਿੰਦੂ ਸਤੰਭ ਹੋਣਗੇ । ਇਹਨਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਥਾਂ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ ਅਖਵਾਏਗੀ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 3
ਗੇਂਦ (Ball)-ਗੇਂਦ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚਮੜੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਚਮੜੇ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਦੀ ਗੇਂਦ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਦੀ ਗੇਂਦ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਿਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਭਾਰ 5\(\frac{3}{4}\) ਐੱਸ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਅਤੇ 5 \(\frac{1}{2}\) ਐੱਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਗੇਂਦ ਦੀ ਪਰਿਧੀ 9\(\frac{1}{2}\) ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ 8 \(\frac{1}{2}\) ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਹਾਕੀ ਜਾਂ ਸਟਿੱਕ (Stick)-ਸਟਿੱਕ ਦਾ ਕੇਵਲ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਚਪਟਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਸਿਰਾ ਧਾਤੂ ਦਾ ਜਾਂ ਧਾਤੁ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ J ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਕੋਈ ਤਿੱਖਾ ਕਿਨਾਰਾ ਜਾਂ ਭਿਆਨਕ ਸਪਲਿੰਟਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।ਸਟਿੱਕ ਦਾ ਭਾਰ 28 ਔਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ 12 ਔਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਕੜੇ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਦਰਲਾ ਵਿਆਸ 2 ਇੰਚ ਹੋਵੇ । ਜੋ ਹਾਕੀ ਇਹਨਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਉਤਰੇਗੀ, ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਅੰਪਾਇਰ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 4

ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਅਤੇ ਸਮਾਨ (Player’s Dress and Equipment)-ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਆਪਣੀ ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਵਰਦੀ ਪਹਿਨਦੀ ਹੈ ।ਵਰਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪਹਿਚਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ । ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਵਰਦੀ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਕਮੀਜ਼, ਨਿੱਕਰ, ਜੁਰਾਬਾਂ ਅਤੇ ਬੂਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਬੂਟ ਪਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੁਜਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਹਿਨਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ । ਗੋਲ ਕੀਪਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵਿਚ ਪੈਡ, ਨਿਰਜ਼, ਹੱਥ ਦੇ ਦਸਤਾਨੇ ਅਤੇ ਮਾਸਕ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਘੜੀ, ਅੰਗੁਠੀ, ਕੜੇ ਵਰਗੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੂਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 5
ਬੈਕ ਪਾਸ (Back Pass)-ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਖੇਡ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇੰਟਰਵਲ ਮਗਰੋਂ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟਾਸ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਗੋਲ ਹੋਣ ਤੇ ਜਾਂ ਜਿਧਰ ਗੋਲ ਹੋਵੇ ਉਹ ਖਿਡਾਰੀ ਤੇ ਅੱਧੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਬੈਕ ਪਾਸ ਕਰੇਗਾ । ਬੈਕ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੈਂਟਰ ਲਾਈਨ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੈਰ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਕੀ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਿਯਮ
(GENERAL RULES OF HOCKEY)

  1. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਬਾਲ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹਾਕੀ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਗ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਉੱਠ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਗੇਂਦ ਖੇਡਣ ਲਈ ਸਟਿੱਕ ਦਾ ਪੁੱਠਾ ਪਾਸਾ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕੇਵਲ ਚੱਪਟਾ ਭਾਗ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੀ ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ।

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 6
3. ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਅੰਡਰ ਕੱਟ (Under Cut) ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਇਹ ਖੇਡ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬਣਾ ਦੇਵੇ | ਦ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਉਠਾਉਣ ਲਈ (Scoope Stroke) ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੈ ।

4. ਹੱਥ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਜਾਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਫੜ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਸੁੱਟ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਪੈਰ ਜਾਂ ਲੱਤ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

5. ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਠਾਇਆ ਜਾਂ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

6. ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸਟਿੱਕ ਨਾਲ ਹੁਕਿੰਗ, ਹਿਟਿੰਗ ਜਾਂ ਸਟਰਾਈਕਿੰਗ, ਫਸਾਉਣ ਦੀ, ਹਿੱਟ ਕਰਨ ਦੀ, ਹਾਕੀ ਮਾਰਨ ਆਦਿ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

7. ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੌੜ ਕੇ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਟਕਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਰੋਕ ਪਏ । ਨਾ ਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦੁਆਰਾ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁਦ ਛੂਹਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

8. ਗੋਲ ਕੀਪਰ ਨੂੰ ਇਕ ਗੱਲ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਹ ਗੇਂਦ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਰੋਕ ਸਕੇ ।

9. ਜੇ ਗੇਂਦ ਗੋਲ ਕੀਪਰ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਫਸ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਖੇਡ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਖੇਡ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬੁਲੀ (Bully) ਹੋ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ ।

10. ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਅੰਪਾਇਰ ਨੂੰ ਲੱਗ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਖੇਡ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ !

11. ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਾਂ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਬੁਰਾ ਵਰਤਾਉ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਪਾਇਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੇਡ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਾਕੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

12. ਚਲਦੇ ਮੈਚ ਵਿਚ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਜਾਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੈਚ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਦੁਬਾਰਾ ਖੇਡਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਗੋਲਡਨ ਗੋਲ ਰੂਲ (Golden Goal Rule)-

ਸਮਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਮੈਚ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਸਮਾਂ 7, 7 ਮਿੰਟ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉੱਥੇ ਖੇਡ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਜੇਤੂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਗੋਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ 5-5 ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ ਉਦੋਂ ਤਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਸਧਾਰਨ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ ।
ਉੱਤਰ-
ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਸਧਾਰਨ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ

  1. ਜੇਕਰ ਉਲੰਘਣਾ ਸ਼ੁਟਿੰਗ ਸਰਕਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਚ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ 25 ਗਜ਼ ਦੀ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਇਹ ਅਪਰਾਧ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
  2. ਜੇਕਰ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਉਲੰਘਣ ਸਰਕਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜੇਕਰ ਰੱਖਿਅਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਜਾਂ ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  3. ਜੇਕਰ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੋਵੇਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਉਲੰਘਣਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਬੁੱਲੀ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਵੇਗਾ । ਪਰ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ 5 ਗਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬੁੱਲੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

4. ਰਫ਼ ਜਾਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖੇਡ ਜਾਂ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਅੰਪਾਇਰ ਦੋਸ਼ੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ –

  • ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ,
  • ਉਸ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੈਦਾਨ ‘ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ,
  • ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਗਲ ਨੈੱਟ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਅੰਪਾਇਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਉਂਦਾ । ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸਮਾਂ 5 ਮਿੰਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?
(1) ਪਾਸ,
(2) ਹਿੱਟ,
(3) ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ,
(4) ਕਾਰਨਰ,
(5) ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ,
(6) ਗੋਲ,
(7) ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ,
(8) ਅੰਪਾਇਰਜ਼,
(9) ਪੁਸ਼ ਇਨ,
(10) ਗੇਂਦ ਦਾ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣਾ,
(11) ਦੋ ਇੰਚ ਕੜਾ ਹਾਕੀ ਵਿਚ ।
ਉੱਤਰ-
1. ਪਾਸ (Pass)-ਸੈਂਟਰ ਲਾਈਨ ਤੇ ਬਾਲ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਜਦੋਂ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪਾਸ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

2. ਹਿੱਟ (Hit)-ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾ ਉੱਪਰੋਂ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉੱਤੇ ਬਾਲ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਹਿੱਟ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

3. ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ (Free Hit)-
(ੳ) ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨਿਯਮ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ । ਪਰੰਤੂ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਜੇਕਰ ਬਚਾਉ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਉਸ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 16 ਗਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਉਸ ਦੁਰੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਸ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਲਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਜਿੱਥੇ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਖਿੱਚੀ ਜਾਵੇ ।

(ਅ) ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਸਕੂਪ ਸਟਰੋਕ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ।

(ਈ) ਜਦ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇ, ਗੇਂਦ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਥਿਰ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਤੋਂ 5 ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਅੰਦਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇਗੀ ।

(ਸ) ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਲਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਹਿੱਟ ਨਾ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਬਾਰਾ ਹਿੱਟ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

(ਹ) ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਗੇਂਦ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ, ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਹਾਕੀ ਨਾਲ ਜ਼ਰੂਰ ਛੂਹਿਆ ਜਾਂ ਖੇਡਿਆ ਹੋਵੇ ।

4. ਕਾਰਨਰ (Corner)-
(ੳ) ਜਦੋਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਪਾਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਆਪ ਦੀ 25 ਗਜ਼ ਦੀ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਨੂੰ ਕਾਰਨਰ ਦੇਵੇਗਾ ਬਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਗੋਲ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ | ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਸਾਈਡ ਤੇ ਜਾਂ ਉਸ ਤੇ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਕਾਰਨਰ ਫਲੈਗ ਪੋਸਟ (Corner flag post) ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੋਂ ਕਿ ਗੇਂਦ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।

(ਅ) ਜਦ ਹਿੱਟ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇ ਬਚਾਉ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਦੇ 6 ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕਾਂ ਆਪਣੀ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਬਾਕੀ ਰੱਖਿਅਕ ਕੇਂਦਰ (Centre) ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੋਣਗੇ ਜਦ ਤਕ ਕਿ ਹਿੱਟ ਨਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ । ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗੀ । ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕਾਂ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਜੇਕਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਹਿੱਟ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇਗੀ ।

(ਈ) ਕਾਰਨਰ ਹਿੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸ਼ਾਟ ਐਟ ਗੋਲ (Shot at Goal) ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦ ਤਕ ਕਿ ਗੇਂਦ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਨਾ ਲਈ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਬਚਾਉ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਦੇ ਪੈਰ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਨਾ ਛੂਹ ਜਾਵੇ ।

(ਸ) ਜੇ ਬਾਅਦ ਦੀ ਹਿੱਟ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਗੋਲ ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਸੈਂਟਰ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਲਵੇ ਜਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਬਾਰਾ ਹਿੱਟ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।

5. ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ (Penalty Corner)-ਜਦੋਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦਾ ਮਤ ਹੋਵੇ ਕਿ ਰੱਖਿਅਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਗੇਂਦ ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਗੋਲ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਬਾਲ ਨੂੰ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੋਂ ਬਾਲ ਪੁਸ਼ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਇਧਰ ਡੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਖਿਡਾਰੀ ਹਾਕੀ ਨਾਲ ਹੀ ਰੋਕੇਗਾ ਤੇ ਤੀਜਾ ਬਾਲ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਮਾਰੇਗਾ । ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਦਾ ਗੋਲ ਤਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੇਕਰ ਬਾਲ ਗੋਲ ਦੇ ਫੱਟੇ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਨਾ ਜਾਵੇ ਜਾਂ Under Cut ਨਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਪਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇ ।

6. ਗੋਲ (Goal)-ਜਦੋਂ ਗੇਂਦ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੋਲ ਪੋਸਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਗੋਲ ਲਾਈਨ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੇਂਦ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਸਟਿੱਕ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਆਈ ਹੋਵੇ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਮੈਚ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੈਨਲਟੀ ਸਟਰੋਕ ਸਮੇਂ ਜੋ ਗੋਲਕੀਪਰ ਫਾਊਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਲ ਦਾ ਗੋਲ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

7. ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਰਕਲ (Shooting Circle)-ਹਰੇਕ ਗੋਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਸਫੈਦ ਰੇਖਾ 4 ਗਜ਼ ਲੰਮੀ ਅਤੇ 3 ਇੰਚ ਚੌੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲੋਂ 16 ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਹ ਰੇਖਾ ਚੌਥਾਈ ਘੇਰੇ ਤਕ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਹੋਣਗੇ । 16 ਰਾਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ਘੇਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗੋਲ ਪੋਸਟ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ (Face) ਤਕ ਹੋਵੇਗੀ ।

8. ਅੰਪਾਇਰਜ਼ (Umpires)-ਖੇਡ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਅੰਪਾਇਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹਰ ਇਕ ਅੰਪਾਇਰ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਾਗ ਦੇ ਖੇਡ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਖੇਡ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਅੰਪਾਇਰ ਕੋਲ ਦੋ ਘੜੀਆਂ, ਦੋ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਸੁਰ ਵਾਲੀਆਂ ਸੀਟੀਆਂ, ਪੈਨਸਿਲ, ਨੋਟ ਬੁੱਕ, ਸਿੱਕਾ ਅਤੇ ਦੋ ਇੰਚੀ ਛੱਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਅੰਪਾਇਰ ਲਈ ਸਫ਼ੈਦ ਕਮੀਜ਼, ਸਫ਼ੈਦ ਪੈਂਟ, ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਬੂਟ ਉੱਚਿਤ ਯੂਨੀਫ਼ਾਰਮ ਹੈ ।

9. ਪੁਸ਼-ਇਨ (Push-in)-
(i) ਜਦੋਂ ਗੇਂਦ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇਗੀ ਤਾਂ ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਲਾਈਨ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਸੇ ਥਾਂ ਪੁਸ਼-ਇਨ ਕਰਕੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਖੇਡ ਵਿਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗੇਂਦ ਦੇ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿਚ ਛੂਹਿਆ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਪੁਸ਼-ਇਨ ਜਾਂ ਹਿੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 7
(ii) ਜਦੋਂ ਪੁਸ਼-ਇਨ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਗਜ਼ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੁਸ਼ਇਨ ਲਈ ਆਖੇਗਾ ।
(iii) ਪੁਸ਼-ਇਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਛੂਹ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਦੂਜਾ ਖਿਡਾਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਛੂਹ ਨਾ ਲਵੇ ਜਾਂ ਖੇਡ ਨਾ ਲਵੇ ।
ਸ਼-ਇਨ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਪੁਸ਼-ਇਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ । ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਣ ਤੇ ਪੁਸ਼-ਇਨ ਦੁਬਾਰਾ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ, ਪਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਲੰਘਣਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ।

10. ਗੇਂਦ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣਾ-

  • ਜੇਕਰ ਹਮਲਾਵਰ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਗੇਂਦ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਪਾਰ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਗੋਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਚ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਤੋਂ 25 ਗਜ਼ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਰ ਤੋਂ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਦੇ ਪਾਰ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ 16 ਰਾਜ਼ ਦੀ ਫ਼ਰੀ ਹਿੱਟ ਲਗਾਵੇਗਾ, ਜਿੱਥੋਂ ਗੇਂਦ ਨੇ ਗੋਲ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ।
  • ਜੇਕਰ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਹੀ ਗੇਂਦ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ‘ਤੇ 25 ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਕਾਰਨਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਾਗ ਤੋਂ ਗੋਲ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਗੋਲ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਜੇਕਰ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਿਅਕ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਆਪਣੇ 25 ਗਜ਼ ਦੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਕਾਰਨਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

11. ਦੋ ਇੰਚ ਕੜਾ ਹਾਕੀ ਵਿਚ-ਦੋ ਇੰਚ ਕੜਾ ਹਾਕੀ ਵਿਚ ਇਸ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਇੰਚ ਕੜੇ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਨਾਲ ਖੇਡ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ-
(ੳ) ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਅਸਵਸਥ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋਏ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਲਿਖ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਰੋਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਕਰ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੰਪਾਇਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਦੁਰਘਟਨਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਇਆ ਗੋਲ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

(ਅ) ਜਿੰਨੀ ਛੇਤੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਅੰਪਾਇਰ ਖੇਡ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਏਗਾ । ਖੇਡ ਅੰਪਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬੁਲੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਕਨੀਕਾਂ –
ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਪੂਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਖਿਡਾਰੀ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਹਾਕੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਟਰੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕਰ ਲੈਣ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਖੇਡ ਦਾ ਸੱਚਾ ਆਨੰਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ । ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਨਵੇਂ ਸਿੱਖੇ ਹੋਏ ਖਿਡਾਰੀ ਮੈਚ ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੁੜਕਾਉਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਹਾਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਲੈਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਚੰਗੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਰਹੇਗੀ ।

ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਟਰੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ, ਪੈਰ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਹੋਵੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਐਪਰ ਸੌਖੀ ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਫੁੱਟ-ਵਰਕ (Foot Work) ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸਟਿੱਕ ਫੜਨ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਦੁਜੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿਚ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
ਪੂਰਨ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਅਭਿਆਸ ਤਦੋਂ ਤਕ ਹੌਲੀ ਗਤੀ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਖਿਡਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਕਲਾ ਨਾ ਸਿੱਖ ਲਵੇ, ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਤੀ ਵਧਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਟਰੋਕ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ –
ਪੁਸ਼-ਸਟਰੋਕ ਕਲਾਈ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਤਾਂ ਹੈਂਡਲ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਿਰੇ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਢੇ ਇਸ ਦੇ ਠੀਕ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ‘ਪਾਸ’ ਦੇ ਲਈ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਫਲਿਕ (Flick)-ਫਲਿਕ-ਸਟਰੋਕ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਢਿੱਲੀਆਂ ਕਲਾਈਆਂ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਫਲਿਕ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਟਿੱਕ ਗੇਂਦ ਦੇ ਇੱਕ-ਦਮ ਨਾਲ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਉਠਾਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਲੜਕਦੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦੇ ਲਈ ਹਿਟ ਦੀ ਨਿਸਬਤ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰਿਵਰਸ-ਫਲਿਕ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਵੱਲ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਰਿਵਰਸ-ਸਟਿੱਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦੇਣ ਦਾ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਇਸ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਜ਼ਮਾਨਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਸਕੂਪ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਾਜਵਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਲੇਕਿਨ ਹੁਣੇ ਹੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਖੇਡੇ ਗਏ ਇਕ ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਵਿਚ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਠੀਕ “ਫਲਿਕ ਸਟਰੋਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਜਰਮਨ ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੋਂ ਗੇਂਦ ਉਛਾਲ ਕੇ ਅਕਸਰ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਇਉਂ ਕਹਿ ਲਵੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰੱਖਿਆ-ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਘੁਸ-ਪੈਠ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।

ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੇਂਦ 30 ਰਾਜ਼ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਦਰ ਤਕ ਸੁੱਟੀ ਗਈ, ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਬਚਾਓ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਸੀ । ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਫਲਿਕ-ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਟਿੱਕ ਦੀ ਪਕੜ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਯਾਨੀ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਪਕੜ, ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਜੁਦਾ ਸਟਿੱਕ ਤੇ ਥੋੜੀ ਥੱਲੇ ਵੱਲ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਛੋਟੀ ਦਰੀ ਲਈ ਫਲਿਕ-ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਚ ਕੁਝ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ | ਸਾਡੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ‘ਖਿਡਾਰੀ ਤੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਵਾਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇਕ ਇਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਜਵਾਬ ਹੈ । ਇਹ ਇਕ ਖਿੱਚ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਟਰੋਕ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਕਲਾਈਆਂ ਦੀ ।

ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ –
(1) ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜੋ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ, ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਲਟ ਕੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦੇਵੋ, ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਜ਼ਨ ਦਾ ਦਬਾਉ ਖੱਬੇ ਪੈਰ ਵੱਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਸੱਜਾ ਮੋਢਾ ਘੁੰਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਲਾਈ ਦੇ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਸਟਰੋਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਟਰੋਕ ਨੂੰ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਘੇਰੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਰਿਵਰਸ-ਸਟਰੋਕ ਨਾਲ ਲੁੜਕਾਓ ।

(2) ਗੇਂਦ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਵਧਾਓ, ਪਰੰਤੂ ਉਸੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ । ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਅਭਿਆਸ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਜੋ ‘ਲੈਫਟ-ਫਲਿਕ” ਜਾਂ “ਪੁਸ਼’ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਨਾੜੀ ਹੋਣ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੋ ਫਲਿਕ-ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਵੀ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦੀ ਜਲਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ‘ਪਾਸ’ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ਹਾਕੀ ਦੀ ਖੇਡ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਸਕੂਪ (Scoop)-
ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਗੇਂਦ ਉਛਾਲਣ ਲਈ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਟਿੱਕ ਤਿਰਛੀ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਉੱਪਰ ਗੇਂਦ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕ ‘ਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪਕੜ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਗੇਂਦ ਦੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੋਖਿਮ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਯਮਭੰਗ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਕ ਲੈਫਟ-ਵਿੰਗਰ ਦੇ ਲਈ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸਟਿੱਕ ਉੱਤੇ ਗੇਂਦ ਉਛਾਲ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦੇਣ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਚਿੱਕੜ ਵਾਲੇ ਮੈਦਾਨ ਤੇ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਬਹੁਤ ਉਪਯੋਗੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਡਰਾਈਵ (Drive) – ਇਹ ਇਕ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹਿੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਫ਼ ਕੰਧੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਾਕੀ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਿਟ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਹਿਟ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਫੁੱਟ-ਵਰਕ (Foot Work) ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਲਾਈਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਤਾਕਤ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕਾਟਦਾਰ ਜਾਂ ਥੱਲੇ ਤੋਂ ਹਿਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਨਿਯਮ ਵਿਰੁੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਲੰਜ (Lunge)-
ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸਟਿੱਕ, ਬਾਹਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਇਕ ਪੈਰ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਗੋਡੇ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਭਿਡ਼ਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਸਟਿੱਕ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਇਸ ਸਟਰੋਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਫਾਰਵਰਡ ਖਿਡਾਰੀ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਗੋਲ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਇਸ ਸਟਰੋਕ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਵਾਧੂ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਜੈਬ (Jab) –
ਇਹ ਇਕ ਅਤੇ ਇਕਹੱਥਾ ਸਟਰੋਕ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਸਟਰੋਕ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਧੱਕਣ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੇਂਦ ਧੱਕਣ ਦੀ ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਫਾਰਵਰਡ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸਟਿੱਕ ਫੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਵਧੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਹਥਿਆਉਣ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਗੇਂਦ ਹਥਿਆਏ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਧੱਕਣ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੈਬ ਅਤੇ ਲੰਜ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਲਈ –
(ੳ) ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਇਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਂਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਤਕ ਵਧਾ ਕੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ‘ਸਾਰਪ ਜੈਬ’ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
(ਅ)

  • ਸਟਿੱਕ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ, ਬਹਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਤਕ ਵਧਾ ਕੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਰਿਵਰਸ ਸਟਰੋਕ ਖੇਡਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਖੱਬੀ ਕਲਾਈ ਵਿਚ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਆਵੇਗੀ ।
  • ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਲੇ ਰੱਖ ਕੇ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਣ । ਫੇਰ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਦੇ ਲਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦੌੜ ਪੈਣ । ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜੈਬ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਲੰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

(ਇ) ਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਇਕ-ਹੱਥੇ ਸਟਰੋਕਾਂ ਦਾ ਲਗਾਤਾਰ ਅਭਿਆਸ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣਾ ਜਾਂ ਸਟਰੋਕ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਵੇ, ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਸਟਰੋਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਖੇਡਣ ਲਈ ਨਿਸਬਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ, ਤਦੋਂ ਇਹ ਸਟਰੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਪਯੋਗੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਕ੍ਰਿਬਲ (Dribble) – ਝਿਬਲਿੰਗ ਦੀ ਕਲਾ ਹਾਕੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ । ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਤਦ ਤਕ ਪੂਰਾ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਜਦ ਤਕ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਵਿਚ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਵੇ । ਪਰੰਤੂ ਜੇ ਆਪਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲ ਗੇਂਦ ਹਿਟ ਜਾਂ ਪੁਸ਼ ਕਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਚਲ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਸਕੇ, ਡਿਬਲਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਚਿੱਕੜਦਾਰ, ਉਛਾਲੂ ਜਾਂ ਉੱਚੇ-ਨੀਵੇਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਝਿਬਲਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਡਿਬਲਿੰਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਆਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੱਬੇ, ਫੇਰ ਸੱਜੇ-ਇਸੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦੌੜਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਝਿਬਲਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਸਟਿੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਪਕੜ ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਪਕੜ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਇੰਚ ਥੱਲੇ ਰਹੇ । ਗੇਂਦ ਖਿਡਾਰੀ ਤੋਂ ਲਗਪਗ ਇਕ ਗਜ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਡਿਬਲਿੰਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਟਿੱਕ ਗੇਂਦ ਦੇ ਕਾਫੀ ਨੇੜੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।

ਗੇਂਦ ਰੇਕਟਾ (Fielding the Ball)—
ਅਨੁਭਵ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਸਟਿੱਕ ਨਾਲ ਰੋਕਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀਲਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪੈਨਲਟੀ-ਕਾਰਨਰ ਦੇ ਲਈ ਪੁਸ਼ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਗੇਂਦ ਹਵਾ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਕਮਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੋਵੇ, ਤਦ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਨਤੀਜਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰੋਕਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗੇਂਦ ਰੋਕਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਿੱਲਾ ਫੜੇ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਹੈਂਡਲ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕ ਦੇ ਠੀਕ ਵਿਚਾਲੇ ਉਸਦਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਝੁਕਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੇ ਗੇਂਦ ਟਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਢਿੱਲਾ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਆਢੀ ਸਟਿੱਕ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧੀ ਫਾਰਵਰਡ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਦ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸਟਿੱਕ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਲੈ ਆਏ । ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸੱਜੀ ਤਰਫੋਂ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਿਟ ਕਰ ਸਕੇਗਾ ।

ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਹਿਟ ਕਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ
ਮੰਨ ਲਉ ਕਿ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ”ੳ’ ਅਤੇ ‘ਅ’ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲੋਂ 20 ਗਜ਼ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਤੇ ਖੜੇ ਹਨ, ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਉਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ‘ੴ’ ਖਿਡਾਰੀ, “ਅ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲ ਗੇਂਦ ਹਿਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ‘ਅ’ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਵਾਪਸ ‘ੴ’ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ | ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਕ-ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਗੋਲ ਠੋਕਣਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਗੋਲ-ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਗੋਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣੀ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਵਾਪਸ ਹਿਟ ਕਰ ਦੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਜੇਕਰ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਕੋਲ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਿਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਘੁਸ ਕੇ ਬਚ ਰਹੇ ਦਸ ਗਜ਼ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਫੁਰਤੀਲੀ ਹਿਟ ਲਗਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਫੜਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇਗਾ ।

ਨਿਯਮ –

  1. ਜੇਕਰ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਸਾਈਡ-ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਖਿੱਚੀ ਦਸ ਗਜ਼ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹਿਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ, ਗੇਂਦ ਦੇ ਰੇਖਾ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਤਿਓਂ ਵੀ ਹਿਟ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  2. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਾਰ ਲੁੜ੍ਹਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹਿਟ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਗੇਂਦ ਲੜਕੀ ਸੀ । ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਹਿਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਦੌੜਦੇ ਹੋਏ ਗੇਂਦ ਰੋਕਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ

ਇਹ ਅਭਿਆਦਾ ਗੋਲ-ਲਾਈਨ ਦੀ ਨਿਸਬਤ ਸਾਈਡ-ਲਾਈਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ 25 ਗਜ਼ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਫੜਨ ਦੇ ਲਈ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਪੱਖੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੋਈ ਹਿਟ ਮਾਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਲੰਜ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਇਹ ਮੁੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ।
ਹਾਕੀ (Hockey) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 8

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 10th Class Physical Education Book Solutions ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules.

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
(Points to Remember)

  1. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 18 × 9 ਮੀਟਰ
  2. ਨੈਟ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪੱਟੀ ਦੀ ਚੌੜਾਈ , = 7 ਸੈ.ਮੀ.
  3. ਐਨਟੀਨੇ ਦੀ ਸੰਖਿਆ = 2
  4. ਐਨਟੀਨੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 1.80 ਮੀਟਰ
  5. ਐਨਟੀਨੇ ਦੀ ਮੋਟਾਈ = 10 ਮਿ. ਮੀਟਰ
  6. ਪੋਲਾਂ ਦੀ ਸਾਈਡ ਲਾਈਨਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ = 1 ਮੀਟਰ
  7. ਨੈੱਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ = 9.50 × 1 ਮੀਟਰ
  8. ਨੈੱਟ ਦੇ ਖ਼ਾਨਿਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ = 10 ਮੀਟਰ
  9. ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ = 2.43 ਸੈਂ. ਮੀਟਰ
  10. ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ = 2.24 ਮੀਟਰ
  11. ਗੇਂਦ ਦਾ ਘੇਰਾ = 65 ਤੋਂ 67 ਸੈਂ. ਮੀਟਰ
  12. ਗੇਂਦ ਦਾ ਰੰਗ = ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲਾ
  13. ਗੇਂਦ ਦਾ ਭਾਰ = 260 ਗਰਾਮ ਤੋਂ 280 ਗਰਾਮ
  14. ਟੀਮ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ = 12 (6 ਖਿਡਾਰੀ +6 ਬਦਲਵੇਂ
  15. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੇ ਮੈਚ ਅਧਿਕਾਰੀ = ਰੈਫ਼ਰੀ 2, ਸਕੋਰਰ 1, ਲਾਈਨ ਮੈਨ 2 ਜਾਂ 4
  16. ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਨੰਬਰਾਂ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ = 15 ਸੈ.ਮੀ. ਲੰਬਾਈ 2 ਸੈ.ਮੀ., ਚੌੜਾਈ ਅਤੇ ਉਚਾਈ 20 ਸੈਂ.ਮੀ.
  17. ਸਰਵਿਸ ਲਾਈਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (ਲਿਬਰੋ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਡਰੈੱਸ ਬਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੋਵੇਗੀ । = 9 ਮੀ. ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਖੇਡ ਸੰਬੰਧੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ

  1. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ 12 ਖਿਡਾਰੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 6 ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 6 ਬਦਲਵੇਂ (Substitutes) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਟੀਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਛੇ-ਛੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  3. ਇਹ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਬਾਲ ਨੂੰ ਨੈੱਟ ਤੋਂ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ |
  4. ਜਿਸ ਟੀਮ ਦੇ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਡਿੱਗ ਪਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੁਆਇੰਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਪੁਆਇੰਟ ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ ਖੇਡ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  5. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਬੈਸਟ ਆਫ਼ ਥਰੀ ਜਾਂ ਬੈਸਟ ਆਫ਼ ਫਾਈਵ ਦੀ ਗੇਮ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ।
  6. ਨੈੱਟ ਦੇ ਥੱਲੇ ਹੁਣ ਰੱਸੀ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ।
  7. ਜਿਹੜੀ ਟੀਮ ਟਾਸ ਜਿੱਤਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਰਵਿਸ ਜਾਂ ਸਾਈਡ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  8. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ 6 (Six) ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  9. ਜੇਕਰ ਸਰਵਿਸ ਟੈਂਟ ਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਲਾਕ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  10. ਕੋਈ ਟੀਮ ਜੇਕਰ 15 ਮਿੰਟ ਤਕ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕਰੈਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  11. ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੀ ਇਕ ਗੇਮ 25 ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  12. ਲਿਬਰਾ ਖਿਡਾਰੀ ਜਦੋਂ ਚਾਹੇ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਖੇਡ ਵਿਚ ਆਕ੍ਰਮਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
  13. ਜੇਕਰ ਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਪੈਰ ਜਾਂ ਗੋਡੇ ਨੂੰ ਲੱਗ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਕੋਲ ਚਲਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
  14. ਐਨਟੀਨੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 1.80 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  15. ਸਰਵਿਸ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਬਾਲ ਨੈੱਟ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਸੇ ਵਲ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ।
  16. ਬਲਾਕ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੈੱਟ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਵੇ ਤਾਂ ਫਾਉਲ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇ ਨੈੱਟ ਦੇ ਉੱਪਰਲੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਾਊਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  17. ਜੇਕਰ 4 ਨੰਬਰ ਜੋਨ ਤੇ ਬਾਲ ਲਿਫ਼ਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ 2 ਨੰਬਰ ਜੋਨ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਡਾਜਿੰਗ ਐਕਸ਼ਨ ਵਿਚ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉੱਪਰਲੀ ਪੱਟੀ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਾਊਲ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਨੈੱਟ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਨੈੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਘੱਟ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਘਟੇ ਹੋਏ ਏਰੀਏ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਸਮੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਾਊਲ ਹੈ ।
  18. ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਅੱਪਰ ਬਾਡੀ ਸੈਂਟਰ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਦੁਸਰੇ ਗਰਾਉਂਡ ਵਿਚ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਡਿਸਟਰਬ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਾਊਲ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਡਿਸਟਰਬ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਫਾਉਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੇ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਜਾਲ, ਗੇਂਦ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੇ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਹਮਲੇ ਦਾ ਖੇਤਰ, ਸਰਵਿਸ ਖੇਤਰ ਕੋਰਟ, ਚਾਲ, ਗੇਂਦ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਚਾਂ ਦਾ ਆਚਰਨ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ, ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਅਧਿਕਾਰੀ, ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਫਾਉਲ-

ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ – ਵਾਲੀਬਾਲ ਦੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 18 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ 9 ਮੀਟਰ ਹੋਵੇਗੀ । ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ 7 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਮੈਦਾਨ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅੰਕਿਤ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਹ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੋ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੋਣਗੀਆਂ । ਜਾਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ. ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ।

ਹਮਲੇ ਦਾ ਖੇਤਰ (Attack Line) – ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਅੱਧੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ 3 ਮੀਟਰ ਦੂਰ, 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਇਸ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਤਿੰਨ ਮੀਟਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 1
ਵਾਲੀਬਾਲ ਕੋਰਟ (Volleyball’s Court) – ਇਸ ਖੇਡ ਦਾ ਕੋਰਟ 18 × 9 ਮੀਟਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ 7 ਮੀਟਰ ਤਕ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਆਇਤਾਕਾਰ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾ ਰੇਖਾਵਾਂ 5 ਸਮ ਚੌੜੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਰੇਖਾਵਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੋ | ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ | ਅੰਤਿਮ ਰੇਖਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਲੰਬੇ ਰੁੱਖ 15 ਸਮ ਲੰਬੀਆਂ ਅਤੇ 5 ਸਮ ਚੌੜੀਆਂ ਦੋ ਰੇਖਾਵਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ | ਹਰੇਕ ਕੋਰਟ ਦਾ ਸਰਵਿਸ ਏਰੀਆ ਅੰਕਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਰੇਖਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵਲ ਸਾਈਡ| ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਸਾਈਡ ਰੇਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਸਰਵਿਸ | ਏਰੀਏ ਦੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਗਹਿਰਾਈ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ 2 ਮੀਟਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਕੋਰਟ ਨੂੰ ਅੱਧੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਜਾਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ਰਾਹੀਂ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਹਰੇਕ ਪਾਸੇ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ 3 ਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਤੇ 9 ਮੀਟਰ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਇਕ ਰੇਖਾ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਅਟੈਕ ਲਾਈਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਜਾਲ (Net) – ਜਾਲ ਇਕ ਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਤੇ 9 ਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਇਸ ਦੇ ਛੇਕ 15 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚਕੋਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ | ਜਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਮੋਟਾ ਕੈਨਵਸ ਦਾ ਫੀਤਾ ਲੱਗਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਲਚੀਲਾ ਤਾਰ ਲੰਘ | ਸਕੇ । ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਰ ਜਾਲੇ ਖੰਭਿਆਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਨੈੱਟ ਦੇ ਥੱਲੇ ਹੁਣ ਰੱਸੀ | ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ! ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ ਜਾਲ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਕੇਂਦਰ ਵਿਖੇ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ 2.43 ਮੀਟਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ 2.24 ਮੀਟਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜੀਆਂ ਸਫ਼ੈਦ · ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਲ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸਿਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਦੋਵੇਂ ਖੰਭਿਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੋਣਗੇ ।

ਗੇਂਦ (Ball) – ਦ ਗੋਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਨਰਮ ਚਮੜੇ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਬੜ ਦਾ ਬਲੈਡਰ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਧੀ 66 ਸਮ + 1 ਸਮ ਅਤੇ ਭਾਰ 270 | ਗ੍ਰਾਮ + 10 ਗ੍ਰਾਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਗੇਂਦ ਵਿਚ ਹਵਾ ਦਾ ਦਾਬ 0.48 ਅਤੇ 0.52 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਚਾਂ ਦੇ ਆਚਰਨ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ | ਹੋ ?
ਉੱਤਰ-
ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਚਾਂ ਦਾ ਆਚਰਨ (Conduct of Players and Coaches)-

  1. ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  2. ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਕਪਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ੁਰਮਾਂ ਲਈ ਦੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ-
    (ਉ) ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਘੜੀ-ਮੁੜੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣਾ ।
    (ਅ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ।
    (ਏ) ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਗ਼ਲਤ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨਾ ।
    (ਸ) ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣਾ ਜਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗ਼ਲਤ ਵਤੀਰਾ ਕਰਨਾ ।
    (ਹ) ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੋਚਿੰਗ ਦੇਣਾ ।
    (ਕ) ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਬਿਨਾਂ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ।
    (ਖ) ਗੇਂਦ ਦਾ ਸਪਰਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਰਵਿਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਤਾਲੀ ਵਜਾਉਣਾ ਜਾਂ ਸ਼ੋਰ ਪਾਉਣਾ ।

ਮਾਮੂਲੀ ਜ਼ੁਰਮ ਲਈ ਸਧਾਰਨ ਚੇਤਾਵਨੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਰਮ ਦੁਹਰਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚੇਤਾਵਨੀ ਮਿਲੇਗੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਾਂ ਇਕ ਅੰਕ ਗਵਾਏਗੀ । ਗੰਭੀਰ ਜ਼ੁਰਮ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਕੋਰ ਸ਼ੀਟ ਉੱਤੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਰਜ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਨਾਲ ਇਕ ਅੰਕ ਜਾਂ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਖੋਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਜੁਰਮ ਫਿਰ ਵੀ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਇਕ ਸੈੱਟ ਜਾਂ ਪੂਰੀ ਖੇਡ ਲਈ ਅਯੋਗ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ (Dress of Player)-
ਖਿਡਾਰੀ ਜਰਸੀ, ਪੈਂਟ ਤੇ ਹਲਕੇ ਬੂਟ ਪਾਵੇਗਾ । ਉਹ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪਗੜੀ ਟੋਪੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਪਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੂਜੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਵੇ ।

ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ (Number of Players and Substitutes)

  • ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ 6 ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ (Substitutes) ਸਮੇਤ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਵਿਚ 12 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ ।
  • ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਅਤੇ ਕੋਚ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਬੈਠਣਗੇ ।
  • ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਣ ਲਈ ਟੀਮ ਦਾ ਕਪਤਾਨ ਜਾਂ ਕੋਚ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਖੇਡ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 6 ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਦਲਵਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਸਕੋਰਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸੇ ਪੋਸ਼ਾਕ ਵਿਚ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਗਿਆ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਹਿਣ ਕਰੇਗਾ ।
  • ਜਦੋਂ ਹਰੇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਪ੍ਰਤੀਸਥਾਪਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਫਿਰ ਉਸੇ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਵਾਰੀ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੋ ਖਿਡਾਰੀ ਜਿਹੜਾ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਹੋ ਹੀ ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ (Position of Players) – ਮੈਦਾਨ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਛੇ-ਛੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਟੀਮ ਖੇਡਦੀ ਹੈ । ਸਰਵਿਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵੇਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਲਾਈਨਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੋਣ । ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨ ਹਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਵਿਸ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ 4, 3, 2 ਅਟੈਕ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਅਤੇ 5, 6, 1 ਉਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਤਕ ਇਕ ਟੀਮ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ । ਸਰਵਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਕੋਰ ਸ਼ੀਟ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੈਟ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕਮੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ‘ਤੇ ਖੇਡ ਰੋਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਕਮੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੇ ਪੁਆਇੰਟ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਪੁਆਇੰਟ ਉਹੋ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜੇ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਤੇ ਪਤਾ ਨਾ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਅਪਰਾਧੀ ਟੀਮ ਠੀਕ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਵਾਪਿਸ ਆ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਵਿਸ ਜਾਂ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਗਵਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ।
ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 2

ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਧਿਕਾਰੀ (Officials) – ਖੇਡ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-

  • ਰੈਫ਼ਰੀ – ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਖੇਡ ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਅੰਤਿਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦੰਡ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਕ ਅੰਪਾਇਰ – ਇਹ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਰੇਖਾਵਾਂ ਪਾਰ ਕਰਨਾ, ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਛੋਹ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਸਿਗਨਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਪਤਾਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ‘ਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 3

  • ਇਕ ਸਕੋਰਰ-ਸਕੋਰਰ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਸਾ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਖੇਡ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਨਾਂ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਕੋਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ।
  • ਚਾਰ ਲਾਈਨਮੈਨ-ਦੋਹਾਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਲਾਈਨ ਮੈਨ ਫਾਊਲ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਦੇ ਪਾਸੇ ਦੋ-ਦੋ ਲਾਈਨਮੈਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਾਲ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਡਿੱਗਣ ਸਮੇਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਵਾਲੀਵਾਲ ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਖੇਡ ਦੇ ਨਿਯਮ (Rule of Play)-

  1. ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਵਿਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਛੇ ਹੋਵੇਗੀ । ਬਦਲਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਵਿਚ 12 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ।
  2. ਸਾਰੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚ ਬੈਸਟ ਆਫ਼ ਫਾਈਵ ਜਾਂ ਬੈਸਟ ਆਫ਼ ਥਰੀ ਸੈਟਾਂ ‘ਤੇ ਖੇਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਸਾਰੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਸੈਂਟ ਖੇਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  3. ਖੇਡ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਕੈਪਟਨ ਸਰਵਿਸ ਜਾਂ ਕੋਰਟ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਲਈ ਟਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜਿਹੜੀ ਟੀਮ ਟਾਸ ਜਿੱਤ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਰਵਿਸ ਜਾਂ ਸਾਈਡ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਲਵੇਗੀ ।
  4. ਹਰੇਕ ਸੈਂਟ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਕੋਰਟ ਬਦਲ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਆਖਰੀ ਸੈਂਟ ਵਿਚ ਜਦ ਕਿਸੇ ਟੀਮ ਨੇ 8 | ਪੁਆਇੰਟ ਬਣਾ ਲਏ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੋਰਟ ਬਦਲ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
  5. ਛੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੋਈ ਵੀ ਟੀਮ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡ ਸਕਦੀ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 4
ਟਾਈਮ ਆਊਟ (Time Out)-

  • ਰੈਫ਼ਰੀ ਜਾਂ ਅੰਪਾਇਰ ਸਿਰਫ ਗੇਂਦ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਟਾਈਮ ਆਊਟ ਦੇਵੇਗਾ ।
  • ਟੀਮ ਦਾ ਕੈਪਟਨ ਜਾਂ ਕੋਚ ਆਰਾਮ ਲਈ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਦੌਰਾਨ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਤਰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਹਰ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਕੋਚ ਤੋਂ ਸਲਾਹ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ |
  • ਇਕ ਸੈਂਟ ਤੇ ਇਕ ਟੀਮ ਦੋ ਆਰਾਮ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਾ | ਸਮਾਂ 30 ਸਕਿੰਟ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਦੋਵੇਂ ਆਰਾਮ ਟਾਈਮ ਆਊਟ ਇਕੱਠੇ ਵੀ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
  • ਜੇ ਦੋ ਟਾਈਮ ਆਊਟ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੋਈ ਟੀਮ ਤੀਜੀ ਵਾਰੀ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਟੀਮ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਜਾਂ ਕੋਚ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਵੇਗਾ । ਜੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਮੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਟੀਮ ਨੂੰ ਇਕ ਪੁਆਇੰਟ ਗਵਾਉਣ ਜਾਂ ਸਰਵਿਸ ਗਵਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
  • ਆਰਾਮ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਹੀ ਕੋਰਟ ਵਿਚੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਗਿਆ ਬਾਹਰ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਚ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕੋਰਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਠਹਿਰ ਕੇ ਉਹ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  • ਹਰੇਕ ਸੈੱਟ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟਾਂ ਦਾ ਆਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  • ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਣ ਦੇ ਛੇਤੀ ਪਿੱਛੋਂ ਖੇਡ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  • ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਣ ‘ਤੇ 3 ਮਿੰਟ ਦਾ ਟਾਈਮ ਆਉਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਤਦ ਤਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਖਿਡਾਰੀ ਤਬਦੀਲ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ।

(Obstacles of Play) – ਜੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਮੈਚ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ-

  1. ਖੇਡ ਉਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਖੇਡ ਦੇ ਰੁਕਣ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੇ ਪੁਆਇੰਟ ਵਗੈਰਾ ਹੋਣਗੇ, ਉਹ ਉਵੇਂ ਹੀ ਰਹਿਣਗੇ ।
  2. ਜੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ 4 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੈਚ ਨਿਸਚਿਤ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਖੇਡਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
  3. ਮੈਚ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋਏ ਖੇਡ ਦੇ ਸੈੱਟ ਨੂੰ ਰੱਦ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਖੇਡੇ ਹੋਏ ਸੈੱਟਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਜਿਉਂ ਦੇ ਤਿਉਂ ਲਾਗੂ ਰਹਿਣਗੇ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4.
ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਵਿਚ ਪਾਸ, ਸਰਵਿਸ, ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਮਾਰਨਾ, ਬਲਾਕਿੰਗ, ਜਾਲ ਉੱਤੇ ਖੇਡ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਪਾਸ (Passes)-

  • ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਪਾਸ (Under Hand Pass) – ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਅੱਜ-ਕਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਉਪਯੋਗੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਠਿਨ ਸਰਵਿਸ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਵਿਚ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਤੇ ਗੇਂਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗੂਠੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਹੋਣ । ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਬਾਲ ਤਦ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਬਾਲ ਬਹੁਤ ਨੀਵਾਂ ਹੋਵੇ ।
  • ਬੈਕ ਪਾਸ (Back Pass) – ਜਦ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਬੈਕ ਪਾਸ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਪਾਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਿਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ | ਵਾਲੀ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਵਾਲੀ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ।
  • ਬੈਕ ਰੋਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਬਾਲ (Under Hand Ball with Back Rolling) – ਜਦ ਗੇਂਦ ਨੈੱਟ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਦ ਉਂਗਲੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀਆਂ ਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਚੋਟ ਲਗਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
  • ਸਾਈਡ ਰੋਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਡਰ ਹੈਂਡਬਾਲ (Under Hand Ball With Side Rolling) – ਜਦ ਗੋਦ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਗੇਂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ | ਪਾਸੇ ਰੱਬ ਖੋਲ੍ਹ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਸਾਈਡ ਰੋਲਿੰਗ ਕਰਕੇ ਗੇਂਦ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਇਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਪਾਸ ਬਣਾਉਣਾ (Under Hand Pass with the Hand) – ਇਸ ਢੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੋੜਨ ਲਈ ਉਦੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਦ ਉਹ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਗੇਂਦ ਲੈਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਟੰਗ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਝੁਕਾ ਕੇ ਅਤੇ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਮੁੱਠੀ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਗੇਂਦ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  • ਨੈੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਬਾਲ ਲੈਣਾ (Taking the Ball Struck with the Net) – ਇਹ ਬਾਲ ਅਕਸਰ, ਅੰਡਰ ਹੈਂਡ ਨਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵੱਲ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ।

ਸਰਵਿਸ (Service)-
(ਉ) ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲੋਂ ਗੇਂਦ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਸੁੱਟਣਾ । ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂ ਬੰਦ ਮੁੱਠੀ ਨਾਲ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜਾਂ ਬਾਂਹ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਪਾਸੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ । ਸਰਵਿਸ ਨਿਰਧਾਰਤ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜ ਕੇ ਮਾਰਨਾ ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ । ਸਰਵਿਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹੱਦ ਉੱਤੇ ਵੀ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਜੇ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉਛਾਲੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲੋਂ ਛੂਹੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਡਿਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ । ਜੇ ਸਰਵਿਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਿਨਾਂ ਜਾਲ ਨੂੰ ਛੂਹੇ ਜਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਲ ਉੱਤੇ ਲੱਗੇ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਫੀਤਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਵਿਸਲ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਸਰਵਿਸ ਦੁਬਾਰਾ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ । ਖਿਡਾਰੀ ਤਦ ਤਕ ਸਰਵਿਸ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਜਦ ਤਕ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ।

(ਅ) ਸਰਵਿਸ ਦੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ (Faults of Service) – ਜੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਸਰਵਿਸ ਬਦਲਣ ਲਈ ਵਿਸਲ ਵਜਾਏਗਾ ।

  1. ਜਦ ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਨਾਲ ਛੂਹ ਜਾਵੇ ।
  2. ਜਦ ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ।
  3. ਜਦ ਗੇਂਦ ਫੀਤਿਆਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਵੇ ਜਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ।
  4. ਜਦੋਂ ਗੇਂਦ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੂਹ ਜਾਵੇ ।
  5. ਜਦ ਗੇਂਦ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਡਿੱਗੇ ।
  6. ਜਦੋਂ ਸਰਵਿਸ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਪੈਰ ਲਾਈਨ ਉੱਤੇ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਲਾਈਨ ਛੂਹ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ।

(ੲ) ਜੀ ਅਤੇ ਉਤਰਵਰਤੀ ਸਰਵਿਸ (Second and Later Service) – ਹਰੇਕ ਨਵੇਂ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਉਹੋ ਟੀਮ ਸਰਵਿਸ ਕਰੇਗੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਸਰਵਿਸ ਨਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਸਰਵਿਸ ਟਾਸ ਰਾਹੀਂ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

(ਸ) ਖੇਡ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ (Obstacle of Play) ਜੋ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਖੇਡ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੰਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਸਰਵਿਸ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ (Change in Service) – ਜਦੋਂ ਸਰਵਿਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਟੀਮ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਬਦਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਜਦ ਗੇਂਦ ਸਾਈਡ-ਆਊਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਰਵਿਸ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹਿੱਟ ਮਾਰਨਾ (Hitting the Ball)-

  1. ਹਰੇਕ ਟੀਮ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
  2. ਗੇਂਦ ਉੱਤੇ ਲੱਕ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਗੇਂਦ ਲੱਕ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੇ ਕਈ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਛੂਹਣ ਦਾ ਕੰਮ | ਇਕ ਸਮੇਂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਫੜੀ ਨਾ ਜਾਵੇ ਸਗੋਂ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਉਛਲੇ ।
  4. ਜੇ ਗੇਂਦ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਜਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਝ ਚਿਰ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗੇਂਦ ਪਕੜਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਉਛਾਲਣਾ, ਰੇਣਾ ਜਾਂ ਘਸੀਟਣਾ ਵੀ ‘ਪਕੜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ | ਗੇਂਦ ਤੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸਿਉਂ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਨਾਲ ਵਾਰ ਕਰਨਾ ਨਿਯਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ।
  5. ਦੋਹਰਾ ਵਾਰ (Blocking) – ਬਲਾਕਿੰਗ ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਦੇ ਜਾਲ ਲੰਘਦੇ ਹੀ ਢਿੱਡ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਰਾਹੀਂ ਤੁਰੰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਬਲਾਕਿੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਗੇ ਵਾਲੀ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਪਿਛਲੀ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਲਾਕਿੰਗ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਬਲਾਕਿੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਬਲਾਕਿੰਗ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਗੇਂਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਜਾਲ ਉੱਤੇ ਖੇਡ (Games of Net)-

  1. ਜਦ ਖੇਡ ਦੇ ਦੌਰਾਨ (ਸਰਵਿਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ) ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਹੋਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  2. ਬਾਹਰ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਜਦ ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਗੇਂਦ ਚੰਗੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
  3. ਜਾਲ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਗੇਂਦ ਖੇਡੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਟੀਮ ਵੱਲੋਂ ਗੇਂਦ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ | ਖੇਡੀ ਗਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਚੌਥੀ ਵਾਰੀ ਜਾਲ ਨੂੰ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਡਿਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਨਿਯਮ ਭੰਗ ਲਈ ਸੀਟੀ ਵਜਾਵੇਗਾ ।
  4. ਜੇ ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਵਿਚ ਏਨੀ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਵੱਜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਾਲ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਛੋਹ ਲਈ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
  5. ਜੇ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਇੱਕੋ ਵੇਲੇ ਜਾਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋਹਰੀ ਗ਼ਲਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ |

ਜਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਹੱਥ ਪਾਰ ਕਰਨਾ
(CROSSING HAND OVER NET)

  1. ਬਲਾਕਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਜਾਲ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਹੱਥ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਗੇਂਦ ਦੀ ਛੁਹ ਕਰਨਾ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਛੋਹ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ।
  2. ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਲ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਲਿਜਾਣਾ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ।
  3. ਬਲਾਕ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਜੇ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਹੋਰ ਉਹ ਟੀਮ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਨੈੱਟ ਤੋਂ ਪਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਕੇਂਦਰੀ ਲਾਈਨ ਪਾਰ ਕਰਨਾ (Crossing Centre Line)-

  1. ਜੇ ਖੇਡ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਵਿਰੋਧੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਗਲਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ।
  2. ਜਾਲ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਗੋਂਦ ਪਾਰ ਹੋਣਾ, ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਬਾਅਦ ਜਾਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਰਾਹੀਂ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਗ਼ਲਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।
  3. ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੇ ਵਿਸਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਿਰੋਧੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣਾ ਗ਼ਲਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗੇਂਦ (Ball out of Play)-

  1. ਜੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਜਾਂ ਫੀਤਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੇਂਦ ਜਾਲ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ।
  2. ਜੇ ਗੇਂਦ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਹੱਥ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦ ਠੀਕ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ ।
  3. ਰੈਫ਼ਰੀ ਦੀ ਵਿਸਲ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਡ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ।

ਖੇਡ ਦਾ ਸਕੋਰ (Score)-

  1. ਜਦ ਕੋਈ ਟੀਮ ਦੋ ਸੈੱਟਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਸੈੱਟ 25 ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਪੰਜਵੇਂ ਸੈੱਟ (Deciding set) ਦਾ ਸਕੋਰ ਰੈਲੀ ਦੇ ਆਖਿਰ ਵਿਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਹਰ ਇਕ ਟੀਮ ਜੋ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਅੰਕ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਅੰਕਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਦੋ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਟੀਮ ਬਾਲ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਤਾਂ ਪੁਆਇੰਟ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਵਾਲੀਬਾਲ (Volleyball) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5.
ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਦੇ ਫਾਊਲ ਦੱਸੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡ ਦੇ ਫਾਊਲ (Fuls in Volley Ball)-ਅੱਗੇ ਵਾਲੀਵਾਲ ਦੇ ਫਾਊਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

  1. ਜਦ ਗੇਮ ਚਲ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਨੈੱਟ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਦੇਵੇ, ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਫਾਉਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  2. ਕੇਂਦਰੀ ਰੇਖਾ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਫਾਉਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਸਰਵਿਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੇਖਾ ਕੱਟਣਾ ਫਾਊਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  4. ਗੋਡਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਇਕ ਟੱਚ ਠੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਗੇਂਦ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇ ।
  6. ਹੋਲਡਿੰਗ ਫਾਊਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  7. ਜੇਕਰ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਛੂਹਣ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਾਰ ਛੂਹ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫਾਊਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  8. ਇਕ ਹੀ ਖਿਡਾਰੀ ਜਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਵਾਰ ਹੱਥ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਾਊਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  9. ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਗਲਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
  10. ਜੇਕਰ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਗ਼ਲਤ ਹੋਵੇ ।
  11. ਜੇਕਰ ਗੇਂਦ ਸਾਈਡ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ।
  12. ਜੇਕਰ ਬਾਲ ਨੈੱਟ ਦੇ ਥੱਲਿਓਂ ਹੋ ਕੇ ਜਾਵੇ ।
  13. ਜਦ ਸਰਵਿਸ ਏਰੀਏ ਤੋਂ ਸਰਵਿਸ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ।
  14. ਜੇਕਰ ਸਰਵਿਸ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਫਾਉਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  15. ਜੇਕਰ ਸਰਵਿਸ ਦਾ ਬਾਲ ਆਪਣੀ ਵਲ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਪਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ।
  16. ਸਰਵਿਸ ਕਰਦੇ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾਉਣਾ ਫਾਉਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
  17. ਵਿਸਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਵਿਸ ਕਰਨਾ ਫਾਉਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਹਨਾਂ ਫਾਉਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਫਾਉਲ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਰੈਫ਼ਰੀ ਸਰਵਿਸ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਨਿਰਣਾ (Decision)-

  1. ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਆਖਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
  2. ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਫੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਖੇਡ ਰਹੀ ਟੀਮ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੈਪਟਨ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
  3. ਜੇਕਰ ਰੈਫ਼ਰੀ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਉੱਚਿਤ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਖੇਡ ਟੈਸਟ ਵਿਚ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੋਟੈਸਟ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Punjab State Board PSEB 12th Class Maths Book Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3 Textbook Exercise Questions and Answers.

PSEB Solutions for Class 12 Maths Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 1.
Find the slope of the tangent to the curve y = 3x4 – 4x at x = 4.
Solution.
The given curve is y = 3x4 – 4x
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (3x4 – 4x)
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 3 × 4x3 – 4 × 1
= 12x3 – 4

The slope of the tangent to the given curve at x = 4 is given by
\(\frac{d y}{d x}\) = 12(4)3 – 4
= 12(64) – 4 = 764.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 2.
Find the slope of the tangent of the curve y = \(\frac{x-1}{x-2}\), x ≠ 2 at x = 10.
Solution.
The given curve is y = \(\frac{x-1}{x-2}\)
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{(x-2)(1)-(x-1)(1)}{(x-2)^{2}}\)

= \(\frac{x-2-x+1}{(x-2)^{2}}=\frac{-1}{(x-2)^{2}}\)

The slope of the tangent at x = 10 is given by
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{x=10}=\frac{-1}{(10-2)^{2}}=\frac{-1}{8^{2}}=\frac{-1}{64}\)
Hence, the slope of the tangent at x = 10 is \(\frac{-1}{64}\).

Question 3.
Find the slope of the tangent to curve y = x3 – x + 1 at the point whose x-coordinate is 2.
Solution.
The given curve is y = x3 – x +1
\(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 – 1
The slope of the tangent to a curve at (x0, y0) is \(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\).

It is given that x0 = 2.
Hence, the slope of the tangent at the point where the x-coordinate is 2, is
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\) = 3(2)2 – 1 = 12 – 1 = 11.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 4.
Find the slope of the tangent to the curve y = x3 – 3x + 2 at the point whose x-coordinate is 3.
Solution.
The given curve is y = x3 – 3x + 2
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 – 3

The slope of the tangent to a curve at (x0, y0) is \(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\).

Hence, the slope of the tangent at the point where the x-coordinate is 3, is
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\) = 3 (3)2 – 3 = 27 – 3 = 24

Question 5.
Find the slope of the normal to the curve x = a cos3 θ, y = a sin3 θ at θ = -.
Solution.
It is given that x = a cos3 θ and y = a sin3 θ
Differentiating x and y both w.r.t. θ, we get

\(\frac{d x}{d \theta}\) = 3a cos2 θ (- sin θ)
= – 3a cos2 θ sin θ

\(\frac{d y}{d \theta}\) = 3a sin2 θ cos θ

\(\frac{d y}{d \theta}\) = \(\frac{\left(\frac{d y}{d \theta}\right)}{\left(\frac{d x}{d \theta}\right)}=\frac{3 a \sin ^{2} \theta \cdot \cos \theta}{-3 a \cos ^{2} \theta \cdot \sin \theta}=-\frac{\sin \theta}{\cos \theta}\) = – tan θ

Therefore, the slope of the tangent at θ = \(\frac{\pi}{4}\) is given by

\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\theta=\frac{\pi}{4}}\) = – tan \(\frac{\pi}{4}\) = – 1
Hence, the slope of the normal at θ = \(\frac{\pi}{4}\) is given by \(-\frac{1}{\text { slope of the tangent at }\left(\theta=\frac{\pi}{4}\right)}=\frac{-1}{-1}\) = 1.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 6.
Find the slope of the normal to the curve x = 1 – a sin θ, y = b cos2 θ at θ = \(\frac{\pi}{2}\).
Solution.
It is given that x = 1 – a sin θ and y = b cos2 θ
Differentiating x and y both w.r.t. θ, we get
\(\frac{d x}{d \theta}\) = – a cos θ and
\(\frac{d y}{d \theta}\) = 2b cos θ (- sin θ) = – 2b sin θ cos θ

∴ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{\left(\frac{d y}{d \theta}\right)}{\left(\frac{d x}{d \theta}\right)}=\frac{-2 b \sin \theta \cos \theta}{-a \cos \theta}=\frac{2 b}{a} \sin \theta\)

Therefore, the slope of the tangent at θ = \(\frac{\pi}{2}\) is given by
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\theta=\frac{\pi}{2}}=\frac{2 b}{a} \sin \frac{\pi}{2}=\frac{2 b}{a}\)

Hence, the slope of the normal at θ = \(\frac{\pi}{2}\) is given by
\(\frac{1}{\text { slope of the tangent at }\left(\theta=\frac{\pi}{4}\right)}=\frac{-1}{\left(\frac{2 b}{a}\right)}=-\frac{a}{2 b}\)

Question 7.
Find points at which the tangent to the curve y = x3 – 3x2 – 9x + 7 is parallel to the x-axis.
Solution.
The equation of the given curve is y = x3 – 3x2 – 9x + 7
Differentiating w.r.t. x, we get
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 – 6x – 9
Now, the tangent is parallel to the x-axis if the slope of the tangent is zero.
∴ 3x2 – 6x – 9 = 0
⇒ x2 – 2x – 3 = 0
⇒ (x – 3)(x + 1) = 0
⇒ x = 3 or x = – 1
When x = 3, y = (3)3 – 3(3)2 – 9(3) + 7
= 27 – 27 – 27 + 7 = – 20
When x = – 1, then y = (- 1)3 – 3 (- 1)2 – 9 (- 1) + 7
= – 1 – 3 + 9 + 7 = 12
Hence, the point at which the tangent is parallel to the x-axis, are (3,- 20) and (- 1, 12).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 8.
Find a point on the curve y = (x – 2)2 at which the tangent is parallel to the chord joining the points (2, 0) and (4, 4).
Solution.
If a tangent is parallel to the chord joining the points (2, 0) and (4, 4), then slope of the tangent = Slope of the chord

The slope of the chord = \(]\frac{4-0}{4-2}=]\frac{4}{2}\) = 2

Now, the slope of the tangent to the given curve at a point (x, y) is given by
\(\frac{d y}{d x}\) = 2(x – 2) dx
∵ Slope of the tangent = Slope of the chord
∴ 2 (x – 2) = 2
⇒ x – 2 = 1
⇒ x = 3
When x = 3, then y = (3 – 2)2 = 1
Hence, the required point is (3, 1).

Question 9.
Find the point on the curvey x3 – 11x + 5 at which the tangcnt is y = x – 11.
Solution.
Equation of the given curve is y = x3 – 11x + 5
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 – 11 ……………..(i)
Also the slope of the tangent y = x – 11
coefficient of x= 1 …………(ii)
Equating Eqs. (i) and (ii), we get
3x2 – 11 = 1
⇒ 3x2 + 12
x2 = 4, x = ± 2
When x = 2,then y = x – 11 = 2 – 11 = – 9
When x = – 2, then y = x – 11 = – 2 -11 = – 13
But (- 2, – 13) does not lie on the curve
Hence, y = x – 11 is the tangent at(2, – 9).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 10.
Find the equation of all lines having slope – 1 that are tangents to the curve y = \(\frac{1}{x-1}\), x ≠ 1.
Solution.
The equation of the given curve is y = \(\frac{1}{x-1}\), x ≠ 1

The slope of the tangents to the given curve at any point (x, y) is given by \(\frac{d y}{d x}=\frac{-1}{(x-1)^{2}}\)

If the slope of the tangent is – 1, then we have
⇒ \(\frac{-1}{(x-1)^{2}}\) = – 1
⇒ (x – 1)2 = ± 1
⇒ x – 1 = ± 1
⇒ x = 2, 0
When, x = 0, then y = – 1 and when x = 2, then y = 1.
Thus, there are two tangents to the given curve having slope – 1.
These are passing through the points (0, – 1) and (2, 1).
∴ The equation of the tangent through (0,- 1) is given by
y – (- 1) = – 1 (x – 0)
⇒ y + 1 = – x
⇒ y + x + 1 = 0
∴ The equation of the tangent through (2, 1) is given by
y – 1 = – 1 (x – 2)
⇒ y – 1 = – x + 2
⇒ y + x – 3 = 0
Hence, the equations of the required lines are y + x + 1 = 0 and y + x – 3 = 0.

Question 11.
Find the equation of all lines having slope 2 which are tangents to the curve y = \(\frac{1}{x-3}\), x ≠ 3.
Solution.
The equation of the given curve is y = \(\frac{1}{x-3}\).

The slope of the tangent to the given curve at any point (x, y) is given by
\(\frac{d y}{d x}=\frac{-1}{(x-3)^{2}}\)

If the slope of the tangent is 2, then we have
\(\frac{-1}{(x-3)^{2}}\) = 2
⇒ 2 (x – 3)2 = – 1
⇒ (x – 3)2 = \(\frac{-1}{4}\)
This is not possible since the LH.S. is positive while the R.H.S. is negative.
Hence, there is no tangent to the given curve having slope 2.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 12.
Find the equation of all lines having slope O which are tangent to the curve y = \(\frac{1}{x^{2}-2 x+3}\)
Solution.
The equation of the given curve is y = \(\frac{1}{x^{2}-2 x+3}\)

The slope of the tangent to the given curve at any point (x, y) is given by

\(\frac{d y}{d x}=\frac{-(2 x-2)}{\left(x^{2}-2 x+3\right)^{2}}=\frac{-2(x-1)}{\left(x^{2}-2 x+3\right)^{2}}\)

If the slope of the tangent is 0, then we have
\(\frac{-2(x-1)}{\left(x^{2}-2 x+3\right)^{2}}\) = 0

⇒ – 2 (x – 1) = 0
⇒ x = 1
When x = 1, then y = \(\frac{1}{1-2+3}=\frac{1}{2}\)
∴ The equation of the tangent through (1, \(\frac{1}{2}\)) is given by
y – \(\frac{1}{2}\) = 0 (x – 1)
⇒ y – \(\frac{1}{2}\) = 0
⇒ y = \(\frac{1}{2}\)
Hence, the equation of the required line is y = \(\frac{1}{2}\).

Question 13.
Find points on the curve \(\frac{x^{2}}{9}+\frac{y^{2}}{16}\) = 1 at which the tangents are
(i) parallel to x-axis
(ii) parallel to y-axis
Solution.
The equation of the given curve is \(\frac{x^{2}}{9}+\frac{y^{2}}{16}\) = 1.
On differentiating both sides w.r.t. x, we have
\(\frac{2 x}{9}+\frac{2 y}{16} \cdot \frac{d y}{d x}\) = 0

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{-16 x}{9 y}\)

(i) The tangent is parallel to the x-axis, if the slope of the tangent is 0 i.e., \(\frac{-16 x}{9 y}\) = 0
which is possible if x = 0.
Then, \(\frac{x^{2}}{9}+\frac{y^{2}}{16}\) = 1 for x = 0;
⇒ y2 = 16
⇒ y = ± 4
Hence, the points at which the tangents are parallel to the x-axis are (0, 4) and (0, – 4).

(ii) The tangent is parallel to the y-axis if the slope of the normal is 0, which gives
\(\frac{-1}{\left(\frac{-16 x}{9 y}\right)}=\frac{9 y}{16 x}\) = 0
⇒ y = 0
Then, \(\frac{x^{2}}{9}+\frac{y^{2}}{16}\) = 1 for y = 0
⇒ x = ± 3
Hence, the points at which the tangents are parallel to the y-axis are (3, 0) and (- 3, 0).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 14.
Find the equations of the tangent and normal to the given curves at the indicated points :
(i) y = x4 – 6x3 + 13x2 – 10x + 5 at (0, 5)
(ii) y = x4 – 6x3 + 13x2 – 10x + 5 at (1, 3)
(iii) y = x3 at (1, 1)
(iv) y = x2 at (0, 0)
(v) x – cos t and y = sin t at t = \(\frac{\pi}{4}\)
Solution.
(i) The equation of the given curve is
y = x4 – 6x3 + 13x2 – 10x + 5
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 4x3 – 18x2 + 26 x – 10
Putting x = 0, \(\frac{d y}{d x}\) at (0, 5) = – 10
∴ Slope of tangent at (0, 5) = – 10
Thus, the equation of tangent at P(0, 5) is
y – y1 = \(\left(\frac{d y}{d x}\right)_{a t P}\) (x – x1)

⇒ y – 5 = – 10 (x – 0)
⇒ y + 10x – 5 = 0
and the equation of normal at P(0, 5)
(x – x1) + \(\left(\frac{d y}{d x}\right)_{a t P}\) (y – y1) = 0
⇒ (x – 0) + (- 10)(y – 5) = 0
⇒ x – 10y + 50 = 0.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

(ii) The equation of the given curve is y = x4 – 6x3 + 13x2 – 10x + 5
Differentiating w.r.t. x, we get
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = 4x3 – 18x2 + 26x – 10
Putting x = 1,
\(\frac{d y}{d x}\) = 4 – 18 + 26 – 10 = 2
∴ Slope of tangent at (1, 3) is 2.
∴ Equation of tangent at (1, 3) is
y – 3 = 2 (x – 1)
⇒ y – 3 = 2x – 2
⇒ y = 2x + 1
and, equation of normal is
(x – 1) + 2 . (y – 3) = 0
⇒ x – 1 + 2y – 6 = 0
⇒ x + 2y – 7 = 0

(iii) The equation of the given curve is y = x3
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = 3x2
Now, \(\frac{d y}{d x}\) at (1, 1) dx = 3 (1)2 = 3
i.e., slope of tangent at (1, 1) is 3
Equation of the tangent at (1, 1) is
y – 1 = 3(x – 1)
⇒ y – 1 = 3x – 3
⇒ y = 3x – 2
and, equation of normal at (1, 1) is
(x – 1) + 3 (y – 1) – 0
⇒ x – 1 + 3y – 3 = 0
⇒ x + 3y – 4 = 0

(iv) The equation of the given curve is y = x2
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 2x
Now, \(\frac{d y}{d x}\) at (0, 0) is 0
i.e., slope of tangent at (0, 0) is 0
∴ Equation of tangent at (0, 0) is
y – 0 = 0 (x – 0)
⇒ and Equation of normal at (0, 0) is
(x – 0) + 0 (y – 0) = 0
⇒ x = 0

(v) The equation of the given curve is
x = cos t ……………(i)
y = sin t …………….(ii)
From Eqs. (i) and (ii), we have

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3 1

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 15.
Find the equation of the tangent line to the curve y = x2 – 2x + 7 which is
(i) parallel to the line 2x – y + 9 = 0.
(ii) perpendicular to the line 5y – 15x = 13.
Solution.
The equation of the given curve is y = x2 – 2x + 7
On differentiating both sides w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 2x – 2

(i) The equation of the line is
2x – y + 9 = 0
⇒ y = 2x + 9
This is of the form y = mx + c.
∴ Slope of the line = 2
If a tangent is parallel to the line 2x – y + 9 = 0, then the slope of the tangent is equal to the slope of the line.
Therefore, we have 2 = 2x -2
⇒ 2x = 4
⇒ x = 2
When, x = 2, then y = 4 – 4 + 7 = 7
Thus, the equation of the tangent passing through (2, 7) is given by y – 7 = 2 (x – 2)
⇒ y – 2x – 3 = 0
Hence, the equation of the tangent line to the given curve (which is parallel to line(2x – y + 9 = 0) is y – 2x – 3 = 0.

(iii) The equation of the line is 5y – 15x = 13
⇒ y = 3x + \(\frac{13}{5}\)
This is of the form y = mx + c
∴ Slope of the line = 3
If a tangent is perpendicular to the line 5y – 15x = 13,
then the slope of the tangent is \(\frac{-1}{\text { Slope of the line }}=\frac{-1}{3}\)
⇒ 2x – 2 = \(-\frac{1}{3}\)

⇒ 2x = \(-\frac{1}{3}\) + 2

⇒ 2x = \(\frac{5}{3}\)

⇒ x = \(\frac{5}{6}\)

When, x = \(\frac{5}{6}\), then y = \(\frac{25}{36}-\frac{10}{6}+7\)

= \(\frac{25-60+252}{36}\frac{217}{36}\)

Thus, the equation of the tangent passing through (\(\frac{5}{6}\), \(\frac{217}{36}\)) is given by
y – \(\frac{217}{36}\) = – \(\frac{1}{3}\) (x – \(\frac{5}{6}\))

⇒ \(\frac{36 y-217}{36}\) = – \(\frac{1}{18}\) (6x – 5)
⇒ 36y – 217 = – 2 (6x – 5)
⇒ 36y – 217 = – 12x + 10
⇒ 36y + 12x – 227 = 0
Hence, the equation of the tangent line to the given curve (which is perpendicular to line 5y -15x = 13 is 36y + 12x – 227 = 0.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 16.
Show that the tangents to the curve y = 7x3 + 11 at the points where x = 2 and x = – 2, are parallel.
Solution.
The equation of the given curve is y = 7x3 + 11.
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 21x2
The slope of the tangent to a curve at (x0, y0) is \(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\)
Therefore, the slope of the tangent at the point where x = 2, is given by
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{x=2}\) = 21 (2)2 = 84
Also, the slope of the tangent at the point where x = -2, is given by dv
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{x=-2}\) = 21 (- 2)2 = 21 × 4 = 84
It is observed that the slopes of the tangents at the points where x = 2 and x = – 2 are equal.
Hence, the two tangents are parallel.

Question 17.
Find the points on the curve y = x3 at which the slope of the tangent is equal to the y-coordinate of the point.
Solution.
The equation of the given curve is y = x3
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 3x2

The slope of the tangent at the point (x, y) is given by
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{(x, y)}\) = 3x2

When the slope of the tangent is equal to the y-coordinate of the point.
Then, y = 3x2
Also, we have y = x3
3x2 = x3
⇒ x2 (x – 3) = 0
⇒ x = 0, x = 3
When, x = 0, then y = 0 and when x = 3, then y = 3(3)2 = 27.
Hence, the required points are (0, 0) and (3, 27).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 18.
For the curve y = 4x3 – 2x2, find all the points at which the tangent passes through the origin.
Solution.
The equation of the given curve is y = 4x3 – 2x2.
Differentiating w.r.t. x, we get
\(\frac{d y}{d x}\) = 12x2 – 10x4
Therefore, the slope of the tangent at a point (x, y) is 12x2 – 10x4.
The equation of the tangent at (x, y) is given by
Y – y = (12x2 – 10x4) (X – x) ……………(i)
When the tangent passes through the origin (0, 0), then X = Y = 0
Therefore, Eq.(i) reduces to
– y = (12x2 – 10x4) (- x)
⇒ y = 12x3 – 10x5
Also, we have y = 4x3 – 2x2
∴ 12x3 – 10x5 = 4x3 – 2x5
⇒ 8x5 – 8x3 = 0
⇒ x5 – x3 = 0
⇒ x3 (x2 – 1) = 0
⇒ x = 0, ± 1
When x = 0, then y 4 (0)3 – 2(0)5 = 0
When, x = 1, then y = 4 (1)3 – 2(1)5 = 2
When x = – 1, then y = 4(- 1)3 – 2(-l)5 = – 2
Hence, the required points are (0, 0), (1, 2) and (- 1, – 2).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 19.
Find the points on the curve x2 + y2 – 2x – 3 = 0 at which the tangents are parallel to the x-axis.
Solution.
The equation of the given curve is x2 + y2 – 2x – 3 = 0
On differentiating both sides w.r.t. x, we have
2x + 2y \(\frac{d y}{d x}\) – 2 = 0
⇒ y \(\frac{d y}{d x}\) = 1 – x

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{1-x}{y}\)
Now, the tangents are parallel to the x- = axis if the slope of the tangent is 0.
∴ \(\frac{1-x}{y}\) = 0
⇒ 1 – x = 0
⇒ x = 1
But, x2 + y2 – 2x – 3 = 0 for x = 1.
⇒ y2 = 4
⇒ y = ± 2
Hence, the points at which the tangents are parallel to the x-axis, are (1, 2) and (1, – 2).

Question 20.
Find the equation of the normal at the point (am2, am3) for the curve ay2 = x3.
Solution.
The equation of the given curve is ay2 = x3.
On differentiating both sides w.r.t. x, we have
2ay \(\frac{d y}{d x}\) = 3x2

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{3 x^{2}}{2 a y}\)

The slope of a tangent to the curve at (x0, y0) is \(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(x_{0}, y_{0}\right)}\).

⇒ The slope of the tangent to the given curve at (am2, am3) is
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(a m^{2}, a m^{3}\right)}=\frac{3\left(a m^{2}\right)^{2}}{2 a\left(a m^{3}\right)}=\frac{3 a^{2} m^{4}}{2 a^{2} m^{3}}=\frac{3 m}{2}\)

∴ Slope of normal at (am2, am3)
\(\frac{-1}{\text { Slope of the tangent at }\left(a m^{2}, a m^{3}\right)}=\frac{-2}{3 m}\)

Slope of the tangent at (am2, am3)
Hence, the equation of the normal at (am2, am3) is given by
y – am3 = \(\frac{-2}{3 m}\) (x – am2)

⇒ 3my – 3am4 = – 2x + 2am2
2x + 3my – am2 (2 + 3m2)= 0.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 21.
Find the equation of the normals to the curve y = x3 + 2x + 6 which are parallel to the line x + 14y + 4 = 0.
Solution.
The equation of the given curve is y = x3 + 2x + 6
The slope of the tangent to the given curve at any point (x, y) is given by
\(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 + 2
∴ Slope of normal at any point is given at any point (x, y)
= Slope of the tangent at the point (x, y) = \(\frac{-1}{3 x^{2}+2}\)
The equation of the given line is
x + 14 y + 4 = 0
⇒ y = \(-\frac{1}{14} x-\frac{4}{14}\)
(Which is of the form y = mx + c)
∴ Slope of the given line = \(\frac{-1}{14}\)
If the normal is parallel to the line, then we must have the slope of the normal being equal to the slope of the line.
∴ \(\frac{-1}{3 x^{2}+2}=\frac{-1}{14}\)
⇒ 3x2 + 2 = 14
= 3x2 = 12
x2 = 4
When x = 2, then y = 8 + 4 + 6=18
When x = – 2, then y = – 8 – 4 + 6 = – 6
Therefore, there are two normals to the given curve with slope \(\frac{-1}{14}\) and passing through the points (2, 18) and (- 2, – 6).
Thus, the equation of the normal through (2, 18) is given by y – 18 = \(\frac{-1}{14}\) (x – 2)
⇒ 14y – 252 = – x + 2
⇒ x + 14y – 254 = 0
And. the equation of the normal through (- 2, – 6) is given by
y – (- 6) = \(\frac{-1}{14}\) [x – (- 2)]
y + 6 = – (x + 2)
⇒ 14y + 84 = – x – 2
⇒ x + 14y + 86 = 0
Hence, the equation of the normals to the given curve (which are parallel to the given line) are x + 14y – 254 = 0 and x + 14y + 86 = 0.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 22.
Find the equations of the tangent and normal to the parabola y2 = 4ax at the point (at2, 2at).
Solution.
The equation of the given parabola is y2 = 4ax
On differentiating y2 = 4ax w.r.t. x, we have
2y \(\frac{d y}{d x}\) = 4a

⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{2 a}{y}\)
Now, the slope of the normal at (at2, 2at) is given by = \(Slope of the tangent at \left(a t^{2}, 2 a t\right)\) = – t
Slope of the tangent at (at2, 2at)
Thus, the equation of the normal at (at2, 2at) is given as
y – 2at = – t (x – at2)
⇒ y – 2at = – tx + at3
y = – tx + 2at + at3

Question 23.
Prove that the curves x = y2 and xy = k cut a right angles, if 8k2 = 1.
[Note: Two curves intersect at right angle if the tangents to the curves at the point of intersection are perpendicular to each other.]
Solution.
The equations of the given curves are x = y2 and xy = k
Putting x = y2 in xy = k, we get
y3 = k
⇒ y = k1/3
∴ x = k2/3
Thus, the point of intersection of the given curves is (k2/3, k1/3)
On differentiating x = y2 with respect to x, we get

1 = 2y \(\frac{d y}{d x}\)
⇒ \(\frac{d y}{d x}=\frac{1}{2 y}\)

Therefore, the slope of the tangent to the curve x = y2 at (k2/3, k1/3) is
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(k^{2 / 3}, k^{1 / 3}\right)}=\frac{1}{2 k^{1 / 3}}\)

∴ Slope of the tangent to the curve xy = k at (k 2/3, k”3) is given by
\(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{\left(k^{2 / 3} \cdot k^{1 / 3}\right)}=\left[\frac{-y}{x}\right]_{\left(k^{2 / 3} \cdot k^{1 / 3}\right)}\)

= \(-\frac{k^{1 / 3}}{k^{2 / 3}}=-\frac{-1}{k^{1 / 3}}\)

We know that two curves intersect at right angles if the tangents to the curve at the point of intersection i.e., at (k2/3, k1/3) are perpendicular to each other.
This implies that we should have the product of the tangents as – 1.
Thus, the given two curves cut at right angles, if the product of the slopes of their respective tangents at (k2/3, k1/3) is – 1.
i.e., \(\left(\frac{1}{2 k^{1 / 3}}\right)\left(\frac{-1}{k^{1 / 3}}\right)\) = – 1

⇒ 2k2/3 = 1

⇒ (2k2/3)3 = (1)3

⇒ 8k2 = 1
Hence, the given two curves cut at right angles, if 8k2 = 1.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 24.
Find the equations of the tangent and normal to the hyperbola \(\frac{x^{2}}{a^{2}}-\frac{y^{2}}{b^{2}}\) = 1 at the point (x0, y0).
Solution.
The equation of the hyperola is \(\frac{x^{2}}{a^{2}}-\frac{y^{2}}{b^{2}}\) = 1
Differentiating w.r.t x, we get

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3 2

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 25.
Find the equation of the tangent to the curve y = \(\sqrt{3 x-2}\), which is parallel to the line 4x – 2y + 5 = 0.
Solution.
The equation of the given curve is y = \(\sqrt{3 x-2}\)
The slope of the tangent to the given curve at any point (x, y) is given by
\(\frac{d y}{d x}=\frac{3}{2 \sqrt{3 x-2}}\)
The equation of the given line is 4x – 2y + 5 = 0
⇒ y = 2x + (which is of the form y = mx + c)
∴ Slope of the line = 2
Now, the tangent to the given curve is parallel to the line 4x – 2y – 5 = 0 .
If the slope of the tangent is equal to the slope of the line.

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3 3

Hence, the equation of the required tangent is 48x – 24y = 23.

Direction (26 – 27):
Choose the correct answer.

Question 26.
The slope of the normal to the curve y = 2x2 + 3 sin x at x = 0 is
(A) 3
(B) \(\frac{1}{3}\)
(C) – 3
(D) = – \(\frac{1}{3}\)
Solution.
The equation of the given curve is y = 2x2 + 3 sin x
Slope of the tangent to the given curve at x = 0 is given by \(\left[\frac{d y}{d x}\right]_{x=0}\) = 0 + 3 cos 0 = 3
Hence, the slope of the normal to the given curve at x = 0 is given by \(\frac{-1}{\text { Slope of the tangent at }(x=0)}=\frac{-1}{3}\)
The correct answer is (D).

PSEB 12th Class Maths Solutions Chapter 6 Application of Derivatives Ex 6.3

Question 27.
The line y = x + 1 is a tangent to the curve y2 = 4x at the point
(A) (1, 2)
(B) (2, 1)
(C) (1, – 2)
(D) (- 1, 2)
Solution.
The equation of the given curve is y2 = 4x …………..(i)
Differentiating w.r.t x, we get
2y \(\frac{d y}{d x}\) = 4

∴ \(\frac{d y}{d x}=\frac{4}{2 y}=\frac{2}{y}\)

The given line is y = x +1 (which is of the form y = mx + c)
∴ Slope of this line is 1.
The line y = x +1 is a tangent to the given curve, if the slope of the line is equal to the slope of the tangent.
Also, the line must intersect the curve.
Thus, we must have \(\frac{2}{y}\) = 1
⇒ y = 2
On putting y = 2 in Eq. (i), we get
22 = 4x
⇒ x = 1
Hence, the line y = x + 1 is a tangent to the given curve at the point (1, 2).
So, the correct answer is (A).

ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

Punjab State Board PSEB 10th Class Physical Education Book Solutions ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules.

ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦਾ ਹੀਲਾ
(Points to Remember)

  1. ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਦਾ ਆਕਾਰ = ਗੋਲ
  2. ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਦਾ ਘੇਰਾ = 30″, 20cm
  3. ਗਤਕੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ = 3′.3″, 100cm
  4. ਗਤਕੇ ਦਾ ਭਾਰ = 500gm
  5. ਗਤਕੇ ਦੀ ਬਨਾਵਟ = ਬੈਂਤ
  6. ਗਤਕੇ ਦੀ ਮੋਟਾਈ = 1/2 to 3/4, 2cm to 3cm
  7. ਬਾਉਟ ਦਾ ਸਮਾਂ = 3 ਮਿੰਟ (11/2,1/2 ਮਿੰਟ ਦੇ ਦੋ ਹਾਫ਼)
  8. ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਪੌਸ਼ਾਕ = ਜਰਸੀ ਜਾਂ ਕਮੀਜ਼, ਸਿਰ ਤੇ ਪਟਕਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ |
  9. ਅਧਿਕਾਰੀ = 1 ਰੈਫਰੀ, 2 ਤਕਨੀਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, 1 ਜੱਜ, 1 ਸਕੋਰਰ, 1 ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ

ਖੇਡ ਸੰਬੰਧੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ

  1. ਗਤਕੇ ਵਿਚ 7 ਖਿਡਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 5 ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਖਿਡਾਰੀ ਬਦਲਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |
  2. ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਗੋਲ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਾਪ 71/2 ਮੀਟਰ ਰੇਡੀਅਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  3. ਗਤਕੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਮੁੱਠ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
  4. ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਬਾਉਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
  5. ਗਤਕੇ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜੱਜ, ਇਕ ਰੈਫਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਟਾਈਮ ਕੀਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ-
ਗਤਕੇ ਦਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਗੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ 15 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਪੋਸ਼ਾਕ-
ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਇਕ ਜਰਸੀ ਜਾਂ ਕਮੀਜ਼ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪਟਕਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ।
ਗਤਕੇ ਦਾ ਸਾਈਜ਼-
ਗਤਕਾ ਬੈਂਤ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਮੁੱਢ ਤੇ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਲੰਬੀ ਬੈਂਤ ਦੀ ਛੜ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
ਮਿਆਦਾ-
ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਇਸ ਬਾਊਟ ਦੀ ਮਿਆਦ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਡਰਾਅ, ਬਾਈ, ਵਾਕ ਓਵਰ
(Draw, Byes And Walk Over)

1. ਸਾਰੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆ ਲਈ ਡਰਾਅ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਉਟ ਦੇ ਨਾਂ A, B, C, D, E ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2. ਗਤਕੇ ਵਿਚ A ਬਾਊਟ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਸਰੀ ਟੀਮ ਦੇ A ਬਾਊਟ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਖੇਡੇਗਾ ਅਤੇ B ਵਾਲਾ B ਨਾਲ ।
3. ਉਹ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਚਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਹੋਣ ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਈਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ ਤਾਂਕਿ ਦੁਜੀ ਸੀਰੀਜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘੱਟ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ।
4. ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਬਾਈ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਦੂਜੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਗਤਕਾ ਖੇਲਣਗੇ ਜੇਕਰ ਬਾਈਆ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿਖਮ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਖੀਰਲੀ ਬਾਈ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਦੂਸਰੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਜੇਤੂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੇਗਾ ।
ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 1
5. ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਬਾਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਵਾਕ ਓਵਰ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਨਾ ਹੀ ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਕ ਓਵਰ ਲੈ ਸਕਦਾ ।
ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education 2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.
ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਸਾਰਣੀ-ਬਾਉਟ ਤੋਂ ਬਾਈਆਂ ਕਿਵੇਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ-
ਸਾਰਣੀ-ਬਾਉਟ ਤੋਂ ਬਾਈਆਂ ਕੱਢਣਾ ।

ਐਂਟਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਾਊਟ ਬਾਈ
5 1 3
6 2 2
7 3 1
8 4
9 1 7
10 2 6
11 3 5
12 4 4
13 5 3
14 6 2
15 7 1
16 8
17 1 15
18 2 14
19 3 13
20 4 12

ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲੇ

ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੀਮਾ (Limitation of Competitors) – ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿਚ ਪੰਜ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੈ ।

ਨਵਾਂ ਡਰਾਅ (Fresh, draw) – ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸਕੂਲ/ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਕਲੱਬ ਦੇ ਦੋ ਮੈਬਰਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿਚ ਡਰਾਅ ਨਿੱਕਲ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਡਰਾਅ ਨਵਾਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਵਾਪਸੀ (withdrawal) – ਡਰਾਅ ਕੱਢੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾ ‘ਚੋਂ ਹਟਣਾ ਚਾਹੇ, ਤਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਵੇਗਾ ।

ਗਤਕਾ (Gatka) Game Rules – PSEB 10th Class Physical Education

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2.
ਗਤਕੇ ਵਿਚ ਸਕੋਰਿੰਗ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-

  • ਗਤਕੇ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਗਤਕੇ ਨਾਲ ਜਿੰਨੀ ਵਾਰ ਛੂਹ ਲਵੇਗਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਨੇ ਹੀ ਅੰਕ ਮਿਲਣਗੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਛੂਹਣ ਦੇ ਦੋ ਅੰਕ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਇਕ ਅੰਕ ਮਿਲੇਗਾ ।
  • ਜੇਕਰ ਬਾਊਟ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅੰਕ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਛੂਹਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਜੇਕਰ ਸਿਰ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੇ ਅੰਕ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਜੱਜ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਉਸ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਦੇਵੇਗਾ ਜਿਸ ਨੇ ਚੰਗੀ ਸੁਰੱਖਿਆ (Defence) ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ।

ਬਾਊਟ ਰੋਕਣਾ (Stopping the bout)-

  1. ਜੇਕਰ ਰੈਫਰੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਖਿਡਾਰੀ ਚੋਟ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਖੇਡ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਉਹ ਬਾਉਟ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
  2. ਰੈਫਰੀ ਨੂੰ ਬਾਉਟ ਰੋਕਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ।
  3. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬਾਊਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ” ਬਾਊਟ ਹਾਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਸੰਕਿਤ ਫਾਉਲ (Suspected foul) – ਜੇਕਰ ਰੈਫਰੀ ਨੂੰ ਫਾਉਲ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਉਹ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3.
ਗਤਕੇ ਦੇ ਕੋਈ ਦਸ ਫਾਉਲ ਲਿਖੋ ।
ਉੱਤਰ-
ਫਾਊਲ (Foul)-

  1. ਕੂਹਣੀ ਨਾਲ ਮਾਰਨਾ
  2. ਗਰਦਨ ਜਾਂ ਸਿਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਚੋਟ ਕਰਨਾ |
  3. ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ
  4. ਪਕੜਨਾ
  5. ਸਿਰ ਦੀ ਨਾਜਾਇਜ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ
  6. ਸਿਰ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਲੇਟਣਾ
  7. ਰੀਫੰਗ
  8. ਮੋਢੇ ਮਾਰਨਾ ।
  9. ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਰਨਾ
  10. ਲਗਾਤਾਰ ਸਿਰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਣਾ । ‘

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Punjab State Board PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques Important Questions and Answers.

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Very Short Answer Type Questions

Question 1.
How many σ bonds and π bonds are present in the second member of the alkene series?
Answer:
The second member of the alkene series is propene. The structual formula of the propene is
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 1

Question 2.
Show the polarisation of carbon-magnesium bond in the following structure.
CH3 —CH2 —CH2 —CH2 —Mg —X
Answer:
Carbon is more electronegative than magnesium. Therefore, Mg acquires a partial positive charge and carbon acquires a partial negative charge.
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 2

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Question 3.
What are primary and secondary suffixes as applied to IUPAC nomenclature?
Answer:
The primary suffix indicates whether the carbon chain is saturated or unsaturated while the secondary suffix indicates the functional group present in the molecule.

Question 4.
Draw all position isomers of an alcohol with molecular formula, C3HgO.
Answer:
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 3

Question 5.
CH2 = CH is more basic than HC = C . Explain why?
Answer:
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 4
Since, sp-carbon is more electronegative than sp2-carbon, therefore, CH ≡ C is less willing to donate a pair of electrons than H2C = CH. In other words, H2C = CH is more basic than HC ≡ C.

Question 6.
Why does SO3 act as an electrophile? [NCERT Exemplar]
Answer:
In SO3, three highly electronegative oxygen atoms are attached to sulphur atom. It makes sulphur atom electron deficient. Further, due to resonance, sulphur acquires a positive charge. Both these factors, make SO3 an electrophile.

Question 7.
How will you separate a mixture of o-nitro phenol and p-nitrophenol?
Answer:
A mixture of o-nitrophenol and p-nitrophenol can be separated by steam distillation, o-nitrophenol being less volatile distils over along with water while p-nitrophenol being non-volatile remains in the flask.

Question 8.
In DNA and RNA, nitrogen atom is present in the ring system. Can Kjeldahl’s method be used for the estimation of nitrogen present in these? Give reason.
Answer:
DNA and RNA have nitrogen in the heterocyclic rings. Nitrogen present in rings, azo and nitro groups cannot be converted into (NH4)2SO4. That’s why Kjeldahl’s method cannot be used for the estimation of nitrogen present in these.

Question 9.
Lassaigne’s test is not shown by diazonium salts, though they contain nitrogen. Why?
Answer:
Diazonium salts (C6H5N2+X) readily lose N2 on heating before reacting with fused sodium metal. Therefore, these salts do not give positive Lassaigne’s test for nitrogen.

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Question 10.
Write three-dimensional wedge-dashed or wedge-line representations for the following:
(a) CH3CH2OH
(b) CH2FCl
Answer:
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 5

Short Answer Type Questions

Question 1.
Draw all polygon formula for the molecular formula C5H10.
Answer:
The different polygon formula of the compound having molecular formula C5H10 are :
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 6

Question 2.
An alkane has a molecular mass of 72. Draw all its possible chain isomers and write their IUPAC names.
Answer:
First of all, we will derive the molecular formula.
Molecular formula of alkane is CnH2n+2
∴ Molecular mass = 72
∴ 12n + 2n + 2 = 72
n = 5
The alkane is C5H12. The possible chain isomers are
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 7

Question 3.
Arrange the following
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 8 1
Answer:
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 8

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Question 4.
Suggest a method to purify
(i) camphor containing traces of common salt.
(ii) kerosene oil containing water.
(iii) a liquid which decomposes at its boiling point.
Answer:
(i) Sublimation-camphor sublimes while common salt remains as residue in the China dish.
(ii) Since the two liquids are immiscible, the technique of solvent extraction with a separating funnel is used. The mixture is thoroughly shaken and the separating funnel is allowed to stand. Kerosene being lighter than water forms the upper layer while water forms the lower layer.
The lower water layer is run off using the stop cork of the funnel and kerosene oil is obtained. It is dried over anhydrous CaCl2 or MgSO4 and then distilled to give pure kerosene oil.
(iii) Distillation under reduced pressure.

Question 5.
The structure of triphenylmethyl cation is given below. This is very stable and some of its salts can he stored for months. Explain the cause of high stability of this cation.
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 9
Answer:
In triphenylmethyl cation, due to resonance, the positive charge can move at both the o-and p-position of each benzene ring. This is illustrated below.
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 10

Since, there are three benzene rings, hence, there are, in all, nine resonance structures.
Thus, triphenylmethyl cation is highly stable due to these nine resonance structures.

Long Answer Type Questions

Question 1.
Consider structures I to VII and answer the following question (i) to (iv).
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 11
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 12
(i) Which of the above compounds form pairs of metamers?
(ii) Identify the pairs of compounds which are functional group isomers.
(iii) Identify the pairs of compounds that represent position isomerism.
(iv) Identify the pairs of compounds that represent chain isomerism.
Answer:
(i) V and VI or VI and VII form a pair of metamers since they differ in the number of carbon atoms on the either side of the functional group, i.e., O-atom.
(ii) I and V, I and VI, I and VII; II and V, II and VI, II and VII; III and V, III and VI; III and VII; IV and V; IV and VI and IV and VII are all functional group isomers.
(iii) I and II, III and IV and, VI and VII represent position isomerism.
(iv) I and III, I and IV, II and III and II and IV represent chain isomerism.

PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry: Some Basic Principles and Techniques

Question 2.
Write structural formulae for all the isomeric amines with molecular formula C^^N.
Answer:
PSEB 11th Class Chemistry Important Questions Chapter 12 Organic Chemistry Some Basic Principles and Techniques 13

PSEB 10th Class Agriculture Notes in Punjabi English Medium

Punjab State Board Syllabus PSEB 10th Class Agriculture Notes Pdf in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 10.

PSEB 10th Class Agriculture Notes in English Medium

PSEB 10th Class Welcome Life Notes in Punjabi English Medium

Punjab State Board Syllabus PSEB 10th Class Welcome Life Notes Pdf in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 10.

PSEB 10th Class Welcome Life Notes in English Medium

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Guide in Punjabi English Medium

Punjab State Board Syllabus PSEB 10th Class Maths Book Solutions Guide Pdf in English Medium and Punjabi Medium are part of PSEB Solutions for Class 10.

PSEB 10th Class Maths Guide | Maths Guide for Class 10 PSEB

Maths Guide for Class 10 PSEB | PSEB 10th Class Maths Book Solutions

PSEB 10th Class Maths Book Solutions in English Medium

PSEB 10th Class Maths Chapter 1 Real Numbers

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 2 Polynomials

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 3 Pair of Linear Equations in Two Variables

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 4 Quadratic Equations

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 5 Arithmetic Progressions

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 6 Triangles

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 7 Coordinate Geometry

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 8 Introduction to Trigonometry

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 9 Some Applications of Trigonometry

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 10 Circles

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 11 Constructions

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 12 Areas Related to Circles

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 13 Surface Areas and Volumes

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 14 Statistics

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 15 Probability

PSEB 10th Class Maths Book Solutions in Punjabi Medium

PSEB 10th Class Maths Chapter 1 ਵਾਸਤਵਿਕ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 2 ਬਹੁਪਦ

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 3 ਦੋ ਚਲਾਂਵਿੱਚ ਰੇਖੀ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 4 ਦੋ ਘਾਤੀ ਸਮੀਕਰਣ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 5 ਅੰਕਗਣਿਤਕ ਲੜੀਆਂ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 6 ਤ੍ਰਿਭੁਜ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 7 ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅੰਕਜਿਮਾਇਤੀ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 8 ਤਿਕੋਣਮਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਪਛਾਣ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 9 ਤਿਕੋਣਮਿਤੀਦੇ ਕੁਝ ਉਪਯੋਗ

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 10 ਚੱਕਰ

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 11 ਰਚਨਾਵਾਂ

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 12 ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰਫਲ

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 13 ਸਤੁਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਆਇਤਨ

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 14 ਅੰਕੜਾਵਿਗਿਆਨ

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 15 ਸੰਭਾਵਨਾ

PSEB 10th Class Maths Book Solutions in Hindi Medium

PSEB 10th Class Maths Chapter 1 वास्तविक संख्याएँ

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 2 बहुपद

PSEB 10th Class Maths Book Chapter 3 दो चर वाले रैखिक समीकरण युग्म

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 4 द्विघात समीकरण

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 5 समांतर श्रेढ़ियाँ

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 6 त्रिभुज

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 7 निर्देशांक ज्यामिति

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 8 त्रिकोणमिति का परिचय

PSEB 10th Class Maths Guide Chapter 9 त्रिकोणमिति के कुछ अनुप्रयोग

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 10 वृत्त

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 11 रचनाएँ

Maths Guide for Class 10 PSEB Chapter 12 वृत्तों से संबंधित क्षेत्रफल

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 13 पृष्ठीय क्षेत्रफल और आयतन

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 14 सांख्यिकी

PSEB 10th Class Maths Book Solutions Chapter 15 प्रायिकता

PSEB 10th Class English Book Solutions | PSEB 10th Class English Guide

Punjab State Board Syllabus PSEB 10th Class English Book Solutions Guide Pdf is part of PSEB Solutions for Class 10.

PSEB 10th Class English Guide | English Guide for Class 10 PSEB

English Guide for Class 10 PSEB | PSEB 10th Class English Book Solutions

PSEB 10th Class English Main Course Book Solutions

English Main Course Book Class 10 Solutions PSEB Prose

Class 10th English Main Course Book Solutions PSEB Poetry

PSEB 10th Class English Literature Book Solutions

10th Class English Literature Book PSEB Supplementary Reader

10th Class PSEB English Grammar Book Solution

PSEB 10th Class English Book Grammar

PSEB 10th Class English Book Vocabulary

PSEB 10th Class English Book Reading Skills

PSEB 10th Class English Book Composition & Translation

PSEB 10th Class English Structure of Question Paper

Class – X (English)

Time : 3 Mrs.

Theory: 80 marks
INA: 20 marks
(Listening and Speaking skill-based practical: 18 Marks
Book Bank: 2 Marks)
Total: 100 marks

Q.No. Content Maximum Marks (80)
1. Section A : Reading Comprehension
(a) Unseen Reading Comprehension (5 MCQs) (5Q × 1M = 5 Marks)
(b) Unseen Picture/Poster Based Comprehension (5 MCQs) (5Q × 1M = 5 Marks)
2. Section B: Objective Type Questions
It will consist of 8 objective-type questions carrying one mark each.
Objective-type questions may include questions with one word to one-sentence answers.
Fill in the blanks, True/False, or multiple choice type questions.
English Main Course Book (4 Questions)
English Supplementary Reader (4 Questions)
(8Q × 1M = 8 Marks)
3. Section C: English Textbooks
English Main Course Book: Prose
(a) Short Answer Type Questions (3 out of 5) (3Q × 2M = 6 Marks)
(b) Long Answer Type Questions (1 out of 2) (1Q × 3M = 3 Marks)
4. English Main Course Book: Poetry
(a) Stanza (2 out of 3 questions) (2Q × 1.5M = 3 Marks)
(b) Central Idea/Long Answer Type Questions (1 out of 2) (1Q × 3M = 3 Marks)
5. English Supplementary Reader

(3 out of 5 questions)

(3Q × 3M = 9 Marks)
6. Section D: Vocabulary
Pair of Words, Idioms, Proverbs, One Word Substitution and Correct the Sentence (4Q × 1M = 4 Marks)
7. Section E: Translation, Grammar, and Composition
(a) Translation from English to Punjabi/Hindi (3 out of 5) (3Q × 1M = 3 Marks)
(b) Translation from Punjabi/Hindi to English (3 out of 5) (3Q × 1M = 3 Marks)
8. Grammar (Do as directed) (10Q × 1M = 10 Marks)
9. (a) Message/Advertisement/Note-making/Notice Writing (to attempt anyone out of the given two) (3 Marks)
(b) Paragraph Writing (1 out of 2) given two) (4 Marks)
(c) Letter Writing (1 out of 2) (6 Marks)
10. Marks for Good Handwriting (5 Marks)

Abbreviations used: q – question, m – marks

In Question 3(b), one long question will be asked from the first four chapters (‘The Happy Prince’, ‘Where Is Science Taking us?’, ‘Secret of Happiness’, and A Gift for Christmas’). The other question will be asked from the next four chapters (‘Some Glimpses of Ancient Indian Thought and Practices’, ‘The Home Coming’, ‘The Making of the Earth’ and ‘The Rule of the Road’).

Questions can be set from the entire prescribed syllabus. Only for questions No. 3, 4, and 5, questions will come from the given back exercises only. For the rest of the paper, it is not mandatory that the questions asked by the Paper-setter are from the back exercises only.

Listening and Speaking skill-based practical: 18 Marks

  • Listening – 10 Marks
  • Speaking – 08 Marks

For the listening test, students will be given a practice sheet containing 10 questions. They will answer all the 10 questions on the basis of an audio clip. Each question will carry 1 mark.

For the speaking test, students will speak 8 correct sentences on the basis of ‘picture and cue words’ provided in the practice sheet. Each correct sentence will carry 1 mark.

PSEB 10th Class English Syllabus

1. Reading Skills

  • Reading Comprehension of unseen passage with five multiple-choice questions.
  • Unseen Picture/Poster-based Comprehension with five multiple-choice questions.

2. English Main Course Book

  1. The Happy Prince
  2. Where Is Science Taking Us?
  3. Secret of Happiness
  4. A Gift for Christmas
  5. Some Glimpses of Ancient Indian Thought and Practices
  6. The Home-Coming
  7. The Making of the Earth
  8. The Rule of the Road

3. Poems

  1. Character of a Happy Man
  2. Death the Leveller
  3. A Ballad of Sir Pertab Singh
  4. Razia, the Tigress
  5. Where the Mind is Without Fear

4. Supplementary Reader

  1. Bed Number – 29
  2. Half a Rupee Worth
  3. One Thousand Dollars
  4. The Dying Detective
  5. How Much Land Does a Man Need?
  6. Return to Air

5. Vocabulary

  • Pairs of Words Generally Confused – 1 to 40
  • Idioms – 1 to 40
  • One Word for Many – 1 to 40
  • Common Errors – All
  • Common Proverbs – 1 to 40

6. Grammar

  • Use of Determiners, Prepositions, Modals, and Sentence Connectors
  • Use and Kinds of Non-Pinites
  • Simple, Complex, and Compound Sentences
  • Voice
  • Reported Speech
  • Use of Tenses
  • Punctuation

7. Writing Skills

  • Notice and Note-making
  • Messages
  • Advertisements
  • Paragraphs
  • Letters (Personal, Business & Official)

8. Translation from English to Punjabi/Hindi and Translation from Punjabi/Hindi to English.